02

BAKSTEEN

BOUWEN met

1/02

nr 100 - januari-februari-maart

Nummer 100

BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren.

Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Giovanni Peirs http://www.baksteen.be e-mail: [email protected]

Adres: Visverkopersstraat 13 bus 22, 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40

Druk:

INHOUD

Metselwerk met dunne voegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 Kantoren te Duffel, Stouffs – Winderickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Industrieel gebouw te Deinze, Demey – Mathijs . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Woning te Aalst, François . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Bank te Bergen, Gicard – Renaud en partners . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Zoeklicht op Emile Verhaegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Binnenlandse Architectuur Woning te Bergiliers, Fontaine . . . . . . . . .18 Buitenlandse Architectuur Banque del Chianti, Italië . . . . . . . . . . . . .20 Techniek: Over water, damp en ijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

BOUWEN MET BAKSTEEN

DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

2002

VOORWOORD Dit eerste nummer van dit jaar

ste nummer in enkele lijnen de ambi-

en deelname aan het overbrengen van

is aflevering 100. Deze opmerkelijke ge-

ties van de uitgave: ‘De bedoeling van

zijn modern imago. De getoonde pro-

beurtenis stelt ons in de gelegenheid het

dit tijdschrift is de architecten en ont-

jecten in dit nummer kunnen het laat-

tijdschrift in de bloemetjes te zetten en

werpers behulpzaam te zijn bij het ont-

ste punt staven; zij tonen aan dat, op

terug te blikken op 25 jaar baksteen-

werpen van baksteengebouwen en hier-

het ogenblik dat voor sommigen mo-

bouw.

voor is het noodzakelijk dat de voorge-

dern-zijn rijmt met ‘high tech’-materia-

stelde gebouwen en technieken

len, het gebruik van baksteen, gepaard

Reeds een kwarteeuw geleden, in sep-

rekening houden met de typische ei-

met een reflexie van het materiaal,

tember 1975, verscheen de eerste afle-

genschappen (formaten, drukweerstan-

bouwwerken mogelijk maakt die bij de

vering van Bouwen met Baksteen. Dit

den, kleuren,enz.) van de Belgische

tijd zijn en een eigentijds beeld weer-

als vervolg op het tijdschrift Baksteen,

baksteenproductie enerzijds en van de

geven. Door de veelvuldige mogelijkhe-

uitgegeven door de Nederlandse fede-

Belgische bouwtradities anderzijds’.

den van kleur, textuur en formaat, kan

ratie. Het opzetten van Bouwen met

baksteen leiden tot projecten waarbij

Baksteen had de bedoeling de kennis

Maar ons verlangen blijft behouden,

de zorg om technische en esthetische

van baksteen in België te verbeteren.

het te kennen geven van de evolutie

kwaliteit hoog in het vaandel staat.

Zo vertaalde het editoriaal van het eer-

van de bouwtechnieken met baksteen

INHOUD Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 Architectuur in België Woning te Edingen, R. Schellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Woning te Fosses-la-Ville, F. Cipolat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Woning te Roeselare, C. Vanacker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Buitenlandse architectuur Millenniumboog – Madrid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Bryggeri-kwartier – Lillehammer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Karmelietenklooster Saint-Maur – Jura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 Techniek: Metseltechnieken in Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Nummer 100 - 25 jaar baksteenbouw in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

1

2

BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

2002

Woning te Edingen R. Schellen Foto’s: Serge Brison

De woning is gebouwd op een zeer ruim en sterk bebost perceel.

me. Deze delen zijn verbonden door glazen gangen.

Alle op een na waardevolle bomen werden behouden.

Het linkse deel bevat de garage, de technische ruimte en de wasberging.

Het uitgangspunt bestond erin de wo-

De woning zelf is centraal gelegen,

ning zo veel mogelijk te integreren in

met bureau en slaapkamer. De sauna

het bos. Daarom werd ervoor gekozen

en de gastenkamer bevinden zich in

om in 3 afzonderlijke delen te bouwen

het afzonderlijk paviljoen rechts.

in plaats van in één groot massief volu-

BOUWEN MET BAKSTEEN

Langs de straatkant is de gevel laag gehouden en zijn er zeer weinig ramen. Het was de bedoeling de woning zo weinig mogelijk te laten opvallen in het bos. De keuze van het gevelmetselwerk moet ook in deze context bekeken worden. De zeer ruwe, misvormde stenen komen zeer natuurlijk over in het bos. De uitpuilende voegen versterken dit aspect nogmaals. Het woongedeelte is volledig gericht op het achterliggend bosgebied. Door de ruim beglaasde tuingevel wordt een optimaal contact tussen binnen en buiten gerealiseerd. Grote oversteken en terrassen zorgen voor een afscherming tegen de zon gedurende de zomermaanden.


2002

3

4


2002

Woning te Fosses-la-Ville F. Cipolat Foto’s: Laurent Brandajs - Serge Brison

De woning C behoort tot die

voor het naburige landschap.

gebouwen die zorgvuldig werden over-

Zo vinden twee evenwijdige muren hun

dacht om een evenwichtige integratie in

natuurlijke plaats in deze omgeving en

de bouw- omgeving te bekomen. Het

vormen het vertrekpunt bij het uitwer-

wordt de woning mogelijk gemaakt zich

ken van het project; de ene muur geeft

af te weren tegen het belangrijk verkeer

door zijn gesloten aard weerwoord aan

op de weg die het terein afboordt en

de kwellingen van de weg, de andere

zich tegelijk achteraan open te stellen

biedt een maximum aan contact met

© Serge Brison, fotograaf


BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

de buitenwereld. Zo brengt deze dualiteit van open-/geslotenheid een aan de ligging aangepast antwoord. Het uitwerken van de gevelcompositie is trouwens gebaseerd op een regulerend tracé dat de zones ‘vol’ en ‘leeg’ vastlegt. Op deze wijze houdt het metselwerk met bleke bakstenen, opgevoegd in dezelfde kleur, een monolithische uiterlijk in stand dat niet door openingen wordt ontkracht. Dit geldt zowel voor de voorgevel, die volkomen zijn rol speelt als ondoorzichtbare en ondoordringbare ‘grens’, als voor de achtergevel die, verlevendigd door een grote centrale en uitspringende ope-




ning, de wisselwerking tussen de tuin

durven te trotseren. De voorgevel biedt

en de woonruimten bestendigt.

plots een inham…, deze markeert de

Het puntdak met natuurleien en de

ingang. De wandeling wordt binnen ver-

puntgevelbekleding in aluminium

volgd. Eens de voorgevel voorbij moet

springen in t.o.v. de twee baksteenwan-

de bufferzone van de diensten door-

den, wat de nadruk op deze twee fun-

schreden worden. Het bereiken van het

damentele elementen van het project

hart van de woning is een opeenvolging

versterkt.

van stapsgewijze ontdekkingen.

Het voetpad naar de inkom toe wordt

Het betreft hier een architectuur waar-

gevormd door een kromming die de be-

bij de zorg voor details onderstreept

zoeker eerst ertoe brengt de vallei te

dient te worden. Deze detailarchitec-

overschouwen die zich ontvouwt achter

tuur, zowel in het concept als bij de

de woning en vervolgens langs een

uitwerking, van binnen- en buitenkant

hoge ‘gesloten’ muur te lopen waarvan

van de woning brengt zo zijn voordelen

alleen de glastegels de gestrengheid

mee voor het gebouw.

5

6


2002

© Laurent Brandajs, fotograaf

BOUWEN MET BAKSTEEN


© Laurent Brandajs, fotograaf

2002

7

8


2002

Woning te Roeselare Carl Vanacker Foto’s: Studio Claerhout

stenen versterken het zuivere en lineai-

vlakte van 235 m2 met een grondinna-

identieke koppelwoningen, ontworpen

re karakter van de woning. Voor de ge-

me van slechts 120 m2.

en bewoond door ir-architect Carl Van-

velsteen werd gekozen voor een rode

acker. De oostelijk georiënteerde wo-

steen. Het formaat is 290x90x50 mm,

ning is de gezinswoning. In de woning

hetgeen aan het metselwerk een zekere

aan de westzijde is zijn studiebureau

elegantie verleent.

Dit project bestaat uit twee

gevestigd. De inkomhal bevindt zich achter een De woningen bevinden zich onder een

5,40 m hoog raam in de zijgevel. Ach-

gemeenschappelijk asymmetrisch

teraan kijken de bewoners door woning-

zadeldak dat vooraan boven de dubbele

brede raampartijen uit op de tuin in het

garagepoorten lijkt te zweven. De lei-

zuiden. Elke woning telt drie niveaus

kleurige tegelpannen en de lange gevel-

en realiseert zo een bewoonbare opper-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

9

10


2002

Arco del Milenio - Madrid J. Adell Argiles Foto’s: G. Peirs

De 12de Internationale Con-

De cilinderwand is afhellend in de

ferentie voor Baksteenmetselwerk werd

grond verzonken. Twee volle delen zijn

in 2000 gehouden in het Congrespaleis

symmetrisch en begrenzen het voor-

te Madrid. Professor Adell Argiles van

werp. Deze twee kwadranten van de ci-

de Polytechnische School van Madrid

linder zijn verbonden door een krom-

wilde dit evenement uitbeelden door

boog met een opening van 10 meter

het optrekken van de millenniumboog

breedte en een hoogte van 5 meter, die

nabij het Congrespaleis, waarvan hij

de inscriptie ‘Arco Milenio 2000’

trouwens de draagkrachtbeginselen tij-

bevat.

dens de conferentie uitlegde. Lijnen lopen langsom de cilinder en Deze cilinderwand met een diameter

onderstrepen de helling. Dit effect

van 14 meter is een architecturaal

wordt bereikt door afwisseling van vijf

beeldhouwwerk. Hij behoort tot het

lagen rode en een laag gele baksteen.

‘doorsteek’-thema. Door zijn geometrie

De bakstenen, van het model ‘Univer-

markeert hij de toegangsweg naar het

sal Clay Brick’, hebben verwijderbare

Congrespaleis.

delen. Verticale wapeningen kunnen in

BOUWEN MET BAKSTEEN

de aldus gevormde openingen geplaatst worden om de nodige treksterkte te verkrijgen. Bijkomend werden om de drie lagen een langswapening aangebracht.


2002

11

12


2002

Bryggeri-kwartier - Lillehammer Foto’s: G. Peirs

Het Noorse stadje Lillehammer ligt aan de ingang van het befaamde Gudbrandsdal en was in het verleden hoofdzakelijk bekend bij literatuurliefhebbers. Hier heeft Sigrid Undset gewoond en hier staat ook het huis waar Ibsens legendarische held Peer Gynt ooit zou gewoond hebben. In 1994 werd Lillehammer bij het brede publiek bekend omdat de Olympische winterspelen er gehouden werden. Lillehammer is, zoals alle Noorse provinciesteden, hoofdzakelijk in hout gebouwd, maar ter gelegenheid van de winterspelen werd het enige baksteengebouw uit het centrum, een oude brouwerij, omgebouwd tot multifunctioneel complex. Tezelfdertijd werden op de terreinen van de brouwerij nog een zestal nieuwe gebouwen en een overdekte parkeerplaats opgetrokken, zodat de site ‘Bryggeri’ nu een baksteenoase vormt in de stad. De meeste gebouwen bevatten naast een administratief of commercieel gedeelte ook een aantal woningen. Alhoewel de architecten de negentiende-eeuwse bouwstijl van de brouwerij niet geïmiteerd hebben, hebben ze toch geöpteerd voor een industrieel

het leuke stadje een prettige enclave

aandoende architectuur, waardoor het

vormt, die mooi contrasteert met het

geheel erg natuurlijk overkomt en in

openluchtmuseum op de heuvel net

aan de rand van het centrum.

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

13

14


2002

Het Karmelietenklooster Saint-Maur - Jura J. Cosse Foto’s en tekst: Jean Cosse

De plaats, intiem verbonden

eigen kenmerken om er ‘streken’ van te

wens om ergens deel uit te maken van

met het leven zelf, impliceert ook het

maken. De streek heeft de denkwijze

een microkosmos, een eigen beeld te

landschap, ontstaan uit de fysieke

van de bewoners beïnvloed en omge-

hebben van zijn omgeving met het

structuren van onze aarde, de aard van

keerd hebben de mensen hun denkwij-

daarbij behorend gevoel van veiligheid.

de grond, het reliëf, de vegetatie, het

ze omgezet in gebouwen. Door de mon-

In deze nieuwe context vormen de

klimaat, de sporen die de mens achter-

dialisering en de hergroepering van de

streek, de historische stad… een tast-

laat… De plaats bepaalt een omgeving

Westerse landen in een verenigd Euro-

bare identiteitsfactor. Wij zien hoe de

met een specifiek karakter.

pa, lijdt de mens enig identiteitsverlies.

regio’s spontaan hun eigen stijl her-

In de loop der tijden hebben de men-

Toch ervaart hij, in zijn diepste inner-

waarderen onder de vorm van eigen

sen de plaatsen verbonden met hun

lijk, de behoefte aan herkenning, de

producten, eetgewoonten, toerisme,

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

zorg voor het patrimonium. En tezelf-

den, een goede les door de verkenning

dertijd bevestigen ze hun recht deel te

van de vitale vormen, de intrinsieke

hebben in het algemeen beleid van de

orde van de plannen en de vaak aanwe-

gemeenschap.

zige poëtische intuïtie.

Voor de architect die belangstelling

De lezing van het streekgebonden ar-

heeft voor de gemeenschapsproblema-

chitectuurpatrimonium is waardevol

tiek, levert de zorgvuldige lectuur van

voor het bouwen van vandaag, op voor-

populaire architectuur, geduldig aange-

waarde dat men de vooruitgang niet

past aan de plaatselijke omstandighe-

schuwt en geen pastiche zoekt. Ook

15

16


2002

geen kopie of andere namaak die een oorspronkelijke vorm levenloos zou maken.

Bouwkundige opties Vanuit een complex programma, verbonden met de wens voor strikte economie volgens de armoede die in de regel van de Karmelietessen is ingeschreven, is geopteerd voor een strakke keuze van materialen en bouwtechnieken. Die moesten eenvoudig zijn, maar ook een grote bewoonbaarheid vertonen en tezelfdertijd het mooie landschap errond eerbiedigen. Er is geen redelijke plaats voor de markante elementen die typisch zijn voor het moderne denken, zoals glazen wanden of hoogtechnologische structuren. Overigens weet iedereen dat de ratio gevaarlijk is voor de Kunst, toch een van de doelstellingen van de Architectuur. En alhoewel de architectuur zich op de rede beroept, heeft ze ook nood aan schoonheidsgevoel, met de poëzie als ultieme roeping. In deze context is de keuze gevallen op volle, dragende baksteenmuren van 40 cm dikte, in een voor België ongebrui-

thermische bruggen vermeden die in-

kelijke bouwwijze. Muren uit lucht en

herent zijn aan de mortel. De buiten-

gebakken klei, met gezonde en duurza-

kant is bepleisterd, zoals dat in de Jura

Het hedendaagse

me thermische isolatie die bovendien

traditioneel is; aan de binnenkant zijn

In deze visie is het hedendaags karak-

de thermische inertie heeft die bij lich-

gipsplaten gebruikt.

ter gebonden aan het architecturale

te constructies ontbreekt. Kleine, verti-

Dit constructief principe, dat heel een-

met zijn consequenties voor de volu-

cale perforaties verzekeren de thermi-

voudig is en de locale traditionele

mes en de signaalwerking. ‘Noodzake-

sche isolatie. De stenen zijn gerectifi-

bouwwijze sterk benadert, legt de ar-

lijke’ vormen, voortkomend uit de ar-

ceerd, zodat men voor de horizontale

chitect wel architectonische beperkin-

chitectuur van de plaats worden in het

voegen met lijm kan werken. De verti-

gen op. Hetzelfde geldt voor de gebrui-

concept als nuttig weerhouden, her-

cale voegen bestaan uit tand- en groef-

kelijke grote dakoversteek. Het vraagt

schapen met onze huidige mogelijkhe-

verbindingen. Op die manier worden de

een goed doordacht concept om tot een

den.

architectuur voor onze tijd te komen.

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

De hellingen van daken en puntgevels, de behandeling van de randen, het timmerwerk van de uitkragingen, de vorm van de vensteropeningen, de klokkenmuur, etc… illustreren deze basishouding. In deze streek waar het vaak regent, waar sneeuw elke winter overvloedig valt, is een overdekking met schuine daken onbetwistbaar het meest aangewezen. Een steile helling, vergeleken met een zwakke, schept binnenin beter in te richten ruimten, met bijzondere spatiale kwaliteiten, zonder dat het nodig is de zijmuren te verhogen.

Deze muren brengen het dak tot dicht bij het plateau. In dit weidse landschap ziet men van ver de schuine daken, in dezelfde kleur als de aarde, als tijdloze voorzetting van het natuurlijke landschap. Voor Victor Hugo was de architectuur het handschrift van de mens. Ze moet beschutting brengen en dienen, maar ook onze denkwijze, onze waarden, de gevoeligheden van onze tijd omvatten.

17

18


2002

TECHNIEK Metseltechnieken in Europa In Europa treft men verschil-

dan aangebracht moet worden op het

lende bouwwijzen met baksteen aan,

isolatiemateriaal, dat niet de mechani-

naargelang van de streek waarbij de ge-

sche weerstand heeft die steenachtige

ologische, klimaats- en historische ge-

materialen hebben. De constructie

gevens – bouwtradities – een belangrij-

wordt dus minder goed bestand tegen

ke rol spelen.

stoten en in geval van beschadiging kan ze moeilijker hersteld worden. Een

Zo wordt in landen met een regenkli-

Sinds de energiecrisis wordt grote aan-

volle muur uit isolerende bakstenen,

maat zoals België, baksteen sedert

dacht besteed aan thermische isolatie

zonder bijkomend isolatiemateriaal

lange tijd gebruikt, met een traditie van

en daarom heeft de baksteenindustrie

heeft bovendien de bekende voordelen

een muurdikte van een tot anderhalve

in de laatste decennia lichte, geperfo-

van een homogene en dus eenvoudige

steen en de evolutie heeft in de tweede

reerde bakstenen met lage warmte-

constructie. Wat geldt voor de spouw-

helft van de 20ste eeuw geleid tot het

transmissie ontwikkeld. Naargelang van

muur met isolerend binnenblad, zonder

verschijnen van de spouwmuur – met

hun breedte kunnen zij aangewend

bijkomende isolatie in de spouw, geldt

de dragende muur en de gevel in bak-

worden in volle muren – met een muur-

dus mutatis mutandis ook voor de volle

steen. De spouwmuur kende dermate

dikte van 30 tot 40 cm – of in dragen-

muur zonder bijkomende laag specifiek

succes dat dit heden ten dage kan

de wanden bij spouwmuren…; zij zijn

isolatiemateriaal.

doorgaan voor de meest ‘klassieke’ bak-

genoegzaam bekend als ‘geperforeerde

steenbouwwijze in België.

baksteen’ of ‘snelbouw’. Men spreekt

In de loop der tijden hebben nieuwe

ook al eens van ‘tralieblokken’.

bouwproducten in gebakken klei een architectuur toegelaten die de bouwtra-

Daarentegen is in de Europese landen aan de Middellandse zee waar het gebruik van baksteen historisch niet zo wijd verspreid is, de spouwmuur tegenwoordig nog steeds uitzonderlijk. In de streken waar al dan niet behouwen natuursteen wordt gebruikt hebben bouwheren nog de voorkeur voor dikke muren, die gewoonlijk zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde bepleisterd worden.

Men kan uiteraard ook volle muren

dities van streken en landen respec-

bouwen in traditionele, zwaardere bak-

teert, met gebruik van hedendaagse

stenen (of betonblokken) doch dan

uitvoeringswijzen. Het Karmelieten-

moet men daar nog een laag isolatie-

klooster Saint-Maur in de Jura van de

materiaal op aanbrengen om de vereis-

hand van Jean Cosse weerspiegelt deze

te k-waarde te bekomen. Nadeel van

denkwijze… een volle muur met mo-

die werkwijze is, dat de pleisterlaag

dern materiaal, wat de geperforeerde

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

baksteen ook is, en een recente uitvoeringstechniek, namelijk gelijmd metselwerk. Zodoende is het mogelijk het traditionele en het moderne te combineren. Om een optimale isolatie te bekomen worden de baksteenblokken gelijmd. Hiervoor maakt men gebruik van snelbouwstenen die vooraf op maat geslepen werden. De stenen worden met het legvlak in een lijmmortel gedompeld en dan op de vorige laag neergezet. De stootvlakken zijn voorzien van een tand- en groefsysteem, zodat ze droog tegen elkaar geplaatst kunnen worden. (Het gaat hierbij niet om de lijmtech-

In Duitsland en in Frankrijk, waar de

den krijgt, wat prettig is bij het latere

niek die voor parementen soms ge-

volle, tweezijdig bepleisterde muur erg

pleisterwerk. Men kan ook, zoals in

bruikt wordt, die eigenlijk een metsel-

verspreid is, gebruikt men hiervoor in

Zwitserland vaak gedaan wordt, een sp-

techniek ‘met dunne voegen’ is. )

sommige streken bakstenen waarvan de

ouwmuur optrekken met buitenblad in

breedte gelijk is aan de te realiseren

snelbouw en dat buitenblad dan beplei-

muurdikte (30 tot 40 cm) Om de ste-

steren zoals men een volle muur zou

nen niet te zwaar te maken beperkt

bepleisteren. Voor een land als België,

men de lengte van de stenen tot 18 tot

waar men graag gevelbaksteen ge-

24 cm. Wie deze bouwwijze in België

bruikt, lijkt het bepleisteren van een

zou willen toepassen, kan beter de tra-

spouwmuur nogal vreemd, maar in lan-

ditionele Belgische snelbouwformaten

den met andere tradities inzake steden-

gebruiken. Die zijn smaller (9, 14 of

bouw komt het sinds de energiecrisis

19 cm) maar door twee rijen achter el-

wel meer voor.

kaar te plaatsen kan men om het even welke gewenste muurdikte realiseren. Het nadeel dat men twee rijen stenen moet plaatsen wordt gecompenseerd door de grotere lengte van de Belgische snelbouwstenen (29 of 59 cm) zodat het aantal stenen dat moet geplaatst worden niet groter wordt. Bovendien heeft het werken met twee rijen het voordeel dat de muur twee ‘effen’ zij-

19

20


2002

Nummer 100 25 jaar baksteenbouw in België Het eerste nummer van ‘Bou-

genschappen (formaten, drukweerstan-

‘bouwen voor de eeuwigheid’ een ach-

wen met Baksteen’ verscheen in sep-

den, kleuren enz.) van de Belgische

terhaald begrip was. En een minister

tember 1975, dit exemplaar draagt het

baksteenproductie enerzijds en van de

van Sociale Zaken presteerde het zelfs

nummer 100. Het is dus tijd om even

Belgische bouwtradities anderzijds.’

te beweren dat iemand die het metse-

na te gaan wat onze ambities waren, nu

laarsvak aanleerde onverantwoordelijk

een kwarteeuw geleden en wat er van

De nadruk die gelegd werd op de tech-

handelde: de gemeenschap zou hem

die ambities in huis gekomen is.

nische uitvoerbaarheid en de ‘Belgi-

later moeten onderhouden als werkloze.

sche bouwtradities’ moet gezien wor-

We moesten leren dat een woning een

Het editoriaal van nummer 1 is over die

den in de context van de tijd. Anno

consumptieproduct is als een ander en

ambities nogal kort: ‘Het is de bedoe-

1975 waren de gevolgen van de eerste

dat een levensduur van 25 jaar meer

ling van dit tijdschrift de architecten

petroleumcrisis nog niet echt tot de

dan voldoende was. Het woord ‘weg-

en ontwerpers behulpzaam te zijn bij

geesten doorgedrongen en ‘duurzaam

werparchitectuur’ had een positieve

het ontwerpen van baksteengebouwen

bouwen’ was helemaal geen populair

klank, we mochten onze huizen na ver-

en hiervoor is het noodzakelijk dat de

begrip. Wel integendeel, we konden het

loop van tijd wegwerpen als een leeg

voorgestelde gebouwen en technieken

toen nog beleven dat ministers van

bierblikje.

rekening houden met de typische ei-

Huisvesting ons doodleuk vertelden dat Voor de fabrikanten van bakstenen klonken dergelijke affirmaties als vloeken in de kerk en het was de bedoeling van de redactie alleen technisch degelijk werk te laten zien. Aan de promotie van ‘wegwerparchitectuur’ wilden wij niet meewerken. Vijfentwintig jaar later kunnen wij stellen dat wij onze oorspronkelijke bedoelingen trouw gebleven zijn. Bouwen met Baksteen is een tijdschrift over architectuur, maar met bijzondere aandacht voor de technische kwaliteit van de gebouwen. Er mag overigens ook vastgesteld, dat de Belgische bouwwereld zich niet heeft laten meeslepen in de toenmalige tijdsgeest. Dat valt onder meer op in de sociale woningbouw. In onze buurlan-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

binatie met sociologische zoals te massale opeenstapeling van woningen op te kleine ruimte. In de Belgische architectuur is dit soort mislukkingen niet aan de orde of toch hoogst uitzonderlijk. Dat alles betekent niet dat de Belgische architectuur technisch conservatief zou zijn. Wel integendeel. Bij het doorbladeren van oude jaargangen van ons tijdschrift valt bijvoorbeeld op, dat de aandacht voor de eigenschappen van de materialen nu groter geworden is. Zo werden vroeger nogal wat gevels van eengezinswoningen wit geschilderd. Dat gebeurt nu veel minder, architecten en bouwheren gaan liever op zoek naar baksteen met specifieke textuur en kleur.

den moeten sommige woongebouwen na dertig jaar al gesloopt worden omdat ze onbewoonbaar zijn geworden. Die onbewoonbaarheid is meestal te wijten aan technische mankementen in com-

21

22


2002

In de keuze van de gevelbaksteen zijn

kere populariteit verworven. In dezelfde

er duidelijke evoluties. Dat valt onder

periode is het aanbod aan gevelbak-

meer op in de formaten. Anno 1975

steen enorm toegenomen. De Belgische

bestond nog veel vraag naar stenen met

baksteenindustrie heeft zich opgewerkt

lage hoogte, bijvoorbeeld het formaat

tot Europees marktleider voor gevel-

220x105x40. Deze ‘platte’ stenen, ver-

steen, wat aan onze exportcijfers ook

metseld met dikke horizontale voegen

duidelijk te zien is.

verleenden aan het parement een sterk horizontale structuur. Tegenwoordig

Evolutie is er eveneens in de binnen-

worden veel stenen met hoogte 65 mm

muursteen. Een kwarteeuw geleden was

en meer gebruikt en in de allerlaatste

de ‘snelbouw’ reeds goed ingeburgerd

jaren heeft het gebruik van zeer dunne

als materiaal voor binnenmuren en voor

voegen (‘gelijmd’ metselwerk) een ze-

het binnenblad van een spouwmuur.

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

Tot aan de invoering van de ‘Belasting op de Toegevoegde Waarde’ of BTW op 1 januari 1971 werd op ‘gewone’ baksteen een overdrachttaks geheven van 7 promille, tegen 7 procent voor ‘gevelsteen’. Maar uiteraard was de Minister van Financiën niet in staat een sluitende definitie te geven van ‘gevelbakHet meest populaire formaat was toen

eerder de regel dan de uitzondering.

steen’. Het gevolg was, dat de bouwwe-

290x140x90. Vandaag de dag hebben

De grootste evolutie ligt ongetwijfeld in

reld zuinig omsprong met die benaming

binnenmuurstenen in de regel een hoog-

de verbeterde informatie. Baksteen is

en tot lang na het jaar 1971 bestond

te van 140 of 190 mm. Ook de logistiek

een zeer oud product dat iedereen

de neiging ‘gewone’ baksteen te kopen

is totaal veranderd. Men moet al een

meent te kennen en anno 1975 was de

als men eigenlijk parementsteen nodig

dagje ouder zijn om zich nog de tijd te

beschrijving van baksteen in bestekken

had. Dat kon wel eens aanleiding geven

herinneren toen onverpakte bakstenen

vaak nogal vaag: ‘locale steen van eer-

tot vorstschade en betwistingen achter-

door vrachtwagens aan de straatkant

ste keus, goed gebakken, helder klin-

af over wat de aannemer nu eigenlijk

werden ‘afgekipt’ alsof het een hoop

kend…’

besteld had. Alhoewel de fiscale reden

zand was. Toch was dat in 1975 nog

voor de naamsverwarring reeds in 1971

23

24


2002

In 25 jaar is de kwaliteitszorg in de baksteensector enorm toegenomen.

was weggevallen, heeft de aloude ge-

ring van de technische kwaliteit van het

vloed is geweest op de Belgische archi-

woonte ‘gewone’ baksteen voor te

onroerend patrimonium van dit land.

tectuur als dusdanig. Wat meteen een

schrijven nog enkele jaren geduurd. De

bijkomende vraag oproept: wat is ‘ar-

publicatie van een Belgische Norm voor

Alhoewel wij vooral aandacht besteden

chitectonische kwaliteit’? Over smaken

gevelbaksteen (NBN B 23-002) in het

aan Belgische architectuur, sluiten wij

en kleuren kan men niet redetwisten, al

jaar 1986 en de daarbij behorende in-

niet de ogen voor wat in het buitenland

zijn er toch enkele criteria die wij

voering van het Benormerk voor gevel-

gebeurt. Wel integendeel, in vrijwel elk

pogen te hanteren. Zo menen wij dat

steen heeft er dan definitief een einde

nummer tonen wij een of andere bui-

een gebouw dat technische mankemen-

aan gemaakt.

tenlandse realisatie, ook al gaat het

ten vertoont onmogelijk goede architec-

dan soms over gebouwen die in ons kli-

tuur kan zijn. Tot de technische man-

‘Bouwen met Baksteen’ heeft altijd aan-

maat niet zouden thuishoren of die ge-

kementen rekenen wij ook overdreven

dacht besteed aan de bouwfysische as-

realiseerd zijn via bouwtechnieken die

onderhouds- en bedrijfskosten. Allicht

pecten van het bouwen en wij geloven

bij ons niet gebruikelijk zijn.

lagen wij hiermee wat voor op de trend

vast dat ons tijdschrift bijgedragen heeft en nog bijdraagt aan de verbete-

naar ‘duurzaam bouwen’ die nu in de Blijft tenslotte de vraag wat onze in-

schijnwerpers staat.

BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen (‘machinale’ gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en ‘rustieke’ gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers • Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. • De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd.

Oost-Vlaanderen • Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) • Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) • SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W) • AMT Gentstraat 129 9140 Temse Tel. (03) 771 00 92 Fax (03) 771 03 52 (P-L)

We s t - V l a a n d e r e n • Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) • HANSON DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 01-02 (V-P-L-S-H)

• TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 77 15 01 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) • Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) • Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) • Terca BRICKS Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 16 Fax (056) 22 87 11 (V-P-L-S-H-A-O) • KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D)

Limburg • Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) • Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) • TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 10 75 Fax (089) 56 81 83 (H-A) • Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) • Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) • TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 67 16 31 / 67 14 34 Fax (013) 67 18 64 (P-L)

Antwerpen • Steenbakkerijen DAMMAN Steenbakkerijen 32 2845 Niel Tel. (03) 888 00 46 - 888 21 66 Fax (03) 844 47 54 (P-L) • Steenbakkerij HEYLEN (HANSON DESIMPEL) Oude Baan + 48 2840 Terhagen (Rumst) Tel. (03) 880 51 80 Fax (03) 880 51 89 (P-L) • Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) • Steenfabriek van NIEL (HANSON DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) • SYNDICAAT MACHIENSTEEN Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 888 38 02 (V-P-L-S) • DESTA

Heerle 11

•

•

•

•

•

2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (03) 312 05 05 Fax (03) 312 47 40 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 - 61 19 46 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A)

Brabant • Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H)

Henegouwen • Briqueterie de PERUWELZ (HANSON DESIMPEL) Rue de l’Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT ‘Barry’ Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) • TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) • TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) • Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W)

Namen • Briqueterie de WANLIN (HANSON DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)

Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81

02

Recommend Documents