02

BAKSTEEN

BOUWEN met

2/02

nr 101 - april-mei-juni

Combineren van materialen

BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren.

Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Giovanni Peirs http://www.baksteen.be e-mail: [email protected]

Adres: Visverkopersstraat 13 bus 22, 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40

Druk:

INHOUD

Combineren van materialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 Woning te Profondeville, B. Grandjean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Woning te Humbeek, K. Lamens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Woning te Bonheiden, L. Van Severen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Woning te Vottem, J-C. Donneau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Binnenlandse Architectuur Woning te Kasterlee, G. Adriaensen . . . . .10 Buitenlandse Architectuur Baksteengebouwen in Kyoto . . . . . . . . . . .12 Techniek: Baksteen en brandweerstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

COMBINEREN VAN MATERIALEN Foto: Studio Claerhout

Dit nummer van Bouwen met

Gevelbaksteen biedt een grote ver-

sierijke toets aan de gevels geeft.

Baksteen staat stil bij enkele gebouwen

scheidenheid aan tinten, texturen, for-

Anderzijds wordt het geheel van de ge-

waarbij verschillende gevelmaterialen

maten. Deze brede waaier geeft een

bouwen er waarlijk door verrijkt. Het is

worden gecombineerd. Het gaat om het

gemak van aansluiting op hout, natuur-

mogelijk een functie van het gebouw

op elkaar afstemmen van kleuren en tex-

steen, metaal of andere materialen. De

zichtbaar te maken, haar aanwezigheid

turen om toch een samenhangend geheel

architect dient de combinatie te vinden

te markeren. Zo winnen de gebouwen

te verkrijgen. Er zijn talloze mogelijkhe-

die past in de geest van het project.

aan leesbaarheid.

den en het ontwerpen van dergelijke gebouwen heeft iets ludieks: de architect

De op deze bladzijden verenigde voor-

wordt de alchemist van deze materiaal-

beelden tonen enkele creatieve projec-

versmelting.

ten waarbij deze vermenging een fanta-

2

BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

2002

Woning te Profondeville Benoit Grandjean Foto’s: Serge Brison

Het gebouw is opgetrokken

bevinden de nachtruimten zich onder

rond een cilinder uit plaatselijke natuur-

de leefruimten. Zo hebben de slaapka-

steen waaraan twee bakstenen vleugels

mers een rechtstreekse toegang tot de

zijn vastgemaakt. De volumeverdeling

tuin als het geliefkoosd speelterrein

van dit gebouw beantwoordt aan de ei-

van de kinderen, terwijl een groot hou-

genheid van het terrein: de steile helling

ten terras toelaat buiten te vertoeven

enerzijds, de bosrijke omgeving ander-

zonder te moeten afdalen naar de tuin.

zijds.

Hier kan werkelijk niet gesproken worden van gelijkvloers, verdieping of kel-

Om het uitzicht en het contact met de

der…; de helling werd waarlijk gebruikt

buitenruimte maximaal te benutten,

als ‘grondvest’ voor het project.


De inkom bevindt zich in de natuurstenen cilinder die het hart van de woning vormt en de trap herbergt. Het architectenkantoor nestelt zich aan het uiteinde van een der vleugels en strekt zich uit over twee verdiepingen. Door de samenvoeging van natuursteen en baksteen wordt een opmerkelijke toegang gevormd, zowel door de vorm als door de materialen. De tinten en texturen van de geplaatste materialen zijn perfect op elkaar afgestemd om een sober en elegant geheel te bezorgen. De baksteenafmetingen 290x90x90 versterken de indruk van openheid van het gebouw.

2002

3

4


2002

Woning te Humbeek Kati Lamens Foto’s: Studio Claerhout

Het gebouw bestaat uit de wo-

De architecte wilde het woonleven in-

ning van de architecte en twee zakenkan-

richten aan de achterzijde, terwijl de

toren. Het benedenvolume is bedekt met

diensten aan de straatkant werden

een cederhouten bebording, het bovenvo-

ondergebracht. De voorgevel vertoont

lume is in zwart baksteenmetselwerk,

weinig openingen om aldus de intimi-

met voegen in dezelfde tint. De keuze

teit te bewaren. Hierdoor verkrijgt het

voor deze materialen werd genomen

gebouw een zekere massiviteit.

omdat zij goed samengaan, wat ook de patine van het hout weze – bruin, oker,

Er was behendigheid nodig bij het om-

grijs. Anderzijds blijft het gebouw sober

gaan met een groot aantal stedenbouw-

en geïntegreerd in zijn onmiddelijke om-

kundige beperkingen, zoals de dakhel-

geving.

ling, de inbouw van de garage. Het ge-

BOUWEN MET BAKSTEEN

DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

2002

heid van de gebouwfuncties. Het houten bouwblok vooraan biedt plaats aan de garage. De leefruimte achteraan en het 9 meter hoge baksteenblok bevatten op het gelijkvloers de keuken, de dienstruimten en het architectenkantoor, op de verdiepingen de slaapkamers en een kantoor voor een tweede beroepsbezigheid. De verbinding tussen de twee volumes werd zorgvuldig bestudeerd. Zij verbindt alle delen van de woning en verlicht er alle verdiepingen. Het verticaal verkeer vindt er zijn natuurlijke draai. bouw bevindt zich overigens op een

‘grijpen in elkaar’ en elk deel is even-

Het project is ook ruim bedeeld met

driehoekige perceel. Verre van beper-

wijdig aan de perceelsgrenzen.

buitenruimten. Een groot terras uit ce-

kend, draagt dit bij tot de verrijking van de samenstelling: de twee volumes

derhout strekt zich uit in het verlengde De twee volumes verhogen de leesbaar-

van het gelijkvloerse volume. Hierop is het ook mogelijk later een boventerras te plaatsen; dit zal dan toegankelijk zijn vanuit de slaapkamers.

5

6


2002

Woning te Bonheiden Luc Van Severen Foto’s: Studio Claerhout

Het gebouw bevindt zich in

Twee met aluminiumramen beglaasde

voering van het geheel werd bijzonder

een residentiële wijk nabij de toegang tot

volumes maken deel uit van de samen-

verzorgd.

de gemeente. Het verenigt glas, alumini-

stelling; zij zijn uit het vlak van het

um en donkerbruine gevelbaksteen.

metselwerk uitspringende gehelen.

Het gelijmd metselwerk en het ‘wild

Het ene bevat de leefruimte, de keuken

verband’ versterken het ‘ruwe’ aspect

De bouwheer wenste een woning met

en het bureau op de overloop, terwijl

van de baksteenmuren. Men ziet een

een groot aandeel aan beglazing. Na

de inkom en de trap zich in het andere

geslaagd contrast tussen transparantie

raadplegen van meerdere architecten-

beglaasde deel bevinden.

en geslotenheid. Anderzijds wordt een

bureaus voor het maken van enkele

spel gecreëerd tussen de glaspartijen

voorontwerpen, viel hij voor dit eenvou-

Een isolerende beglazing werd ge-

en het metselwerk dat zich hierin

dig en bijwijlen origineel ontwerp.

plaatst in de aluminiumramen die de

weerspiegelt.

kleur van het dak overnemen. De uit-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

7

8


2002

Woning te Vottem Jean-Claude Donneau Foto’s: Serge Brison

De architect ontwierp een ge-

Het zinken bouwdeel met horizontale

bouw waarin verschillende volumes zijn

voegen lijkt uit het centrale deel te

ineengezet om een ‘levende’ geometrie te

komen dat in metselwerk uit rode bak-

verkrijgen, die tentoon staat op een

steen met voegen in dezelfde tint is

weids en hellend terrein. Het gebouw

uitgevoerd. Het steunt op een gebogen

wordt verrijkt door de diversiviteit van

bouwdeel en overkraagt de toegang tot

vormen, afmetingen en materialen van

het gebouw. Door de ramen aan weers-

elk van deze volumes. Deze verscheiden-

zijden kan het daglicht deze metalen

heid geeft aan elke entiteit een eigen

‘doos’ doorlichten. Het gebogen gedeel-

identiteit.

te vertoont op haar beurt verticale

BOUWEN MET BAKSTEEN

raamopeningen die een gecadreerd uit-

ren, als de vormen van elk bouwdeel

zicht op het landschap geven.

betreft.

De bouwheer is huisschilder en wilde

Verre van een traditioneel stramien, is

aan de woning een atelier toevoegen

het gebouw ‘gedurfd’ door toedoen van

om zijn materieel op te slaan. Laten wij

haar kleuren en in elkaar verstrengelde

nog verduidelijken dat de opzet van

delen. Het is een opmerkelijk gebouw

project het resultaat is van een nauwe

en biedt plaats aan een aangenaam

samenwerking met de bouwheer, zowel

leven.

wat de keuze van materialen en kleu-


2002

9

10

BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Foto’s: Studio Claerhout

Woning te Kasterlee Geert Adriaensen Deze woning is ingeplant in

ven door de vorm van hun daken. Er

dubbelhoge ruimte. Over de gehele

een dicht bij de dorpskern gelegen verka-

wordt een voorbeeld gegeven van door-

hoogte van de glaswand biedt een zon-

veling. Er is veel ruimte en licht, zoals

dachte en verzorgde architectuur.

neblind degelijke bescherming tegen

gevraagd door de bouwheren. De archi-

De ‘metalen puntgevel’ is deel van het

stralingswarmte.

tect heeft een rechthoekig grondplan be-

dak en is inspringend tegenover het

dacht met een zeer eenvoudige inrichting

metselwerk uit bleke baksteen.

en opbouw.

De bleke tinten van de materialen – baksteen en cederhout – contrasteren

De cederhouten planken vooraan be-

met het donkere aluminium van het

Het metaaldak verleent het gebouw zijn

dekken volledig de garagepoort en de

dak, het balkon van de zijgevel en de

originaliteit. Het maakt een knipoog

voordeur. Achteraan zorgt een grote

ramen.

naar de weinig creatieve standaardge-

glaspartij voor het profiteren van de

bouwen van deze verkaveling, ingege-

zuidrichting. De woonkamer is een

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

11

12

BUITENLANDSE ARCHITECTUUR Foto’s: Yukio Tahara

Baksteengebouwen in Kyoto In dit tijdperk hielpen niet minder dan

in en vatten aan met de bouw van

groot aantal gebouwen in baksteen, die

De stad Kyoto groepeert een

8.000 buitenlanders uit 25 landen,

banken, ondernemingszetels, musea,

hoofdzakelijk uit de tweede helft van de

hoofdzakelijk uit Engeland, Frankrijk

kapellen,…

19de en het begin van de 20ste eeuw

en de Verenigde Staten, het land zich

stammen. Het is eigenlijk pas onder de

onder te dompelen in de zogenaamde

Talrijke baksteengebouwen uit die pe-

heerschappij van keizer Meiji (1868-

‘moderne’ technologiën, ideologiën en

riode hebben weerstaan aan de aard-

1912) dat Japan zich openstelde voor de

cultuur. Ontwerpers uit Europa en de

beving die enkele jaren geleden een

westerse wereld, na eeuwen van afzonde-

Verenigde Staten voerden architectuur-

ware verwoesting heeft aangericht;

ring.

stijlen en bouwtechnieken uit hun land

enkele heeft men kunnen restaureren,


2002

namelijk onder de supervisie van architect Yukio Tahara. Er zijn gebouwen in baksteen te vinden in de klassieke Engelse stijl en in Amerikaanse neo-gotiek. Deze gebouwen getuigen van een deel van de Japanse geschiedenis.

13

14


2002

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

TECHNIEK Baksteen en brandweerstand We vergeten het vaak, maar regelmatig worden we er toch aan herinnerd: het vuur is nog steeds een van de grootste gevaren die onze gebouwen bedreigen. Elk jaar komen in België meer dan honderd mensen om in brandende gebouwen. Tijdens de Middeleeuwen was hout het belangrijkste bouwmateriaal. Huizen hadden houten muren en de dakbedekking was uit stro of riet. Geen wonder dat steden soms volledig door brand verwoest werden, met alle menselijke en economische drama’s vandien. Een van de belangrijkste, zoniet de belangrijkste reden waarom aan het einde van de Middeleeuwen het bouwen in hout verdrongen werd door het bouwen in steen was het brandgevaar. Steeds meer steden verboden nog in hout te bouwen. Dat belet niet, dat nog steeds regelmatig gebouwen afbranden. Brandbare bouwmaterialen verbieden lijkt nog steeds zinvol, maar eigenlijk is het maar een heel klein stukje van de puzzel. Muren en dakbedekking mogen dan al onbrandbaar zijn, in de meeste gebouwen is voldoende brandbaar materiaal aanwezig (meubels, voorwerpen in plastiek, papier…) om het hele gebouw te vernielen. De moderne brandveiligheidsvoorschriften gaan ervan uit, dat men het ontstaan van een brand nooit met zekerheid kan uitsluiten: toeval, menselijke onvoorzichtigheid en zelfs menselijke kwaadaardigheid kan men nooit met zekerheid uitsluiten. De brandveiligheid is er dan ook op gericht elke brand die, om welke reden dan ook, er-

gens ontstaat, lokaal in te perken. Dit vergemakkelijkt het werk van de brandweer, en bezorgt de bewoners een maximale kans om het gebouw veilig te verlaten voor het te laat is. Brandbaarheid – brandweerstand Materialen worden geklasseerd volgens hun brandbaarheid en hun ontvlambaarheid, gaande van “licht ontvlambaar” over “zelfdovend” tot “onbrandbaar”. Momenteel is de indeling, wegens de overgang naar Europese normen, ietwat onduidelijk. Baksteen geldt echter in alle classificaties als “onbrandbaar”, of “A0”. Bouwelementen (die vaak uit verschillende materialen zijn opgebouwd) worden beoordeeld op hun “brandweerstand”. Brandweerstand en brandbaarheid zijn twee totaal verschillende begrippen. Hout is “brandbaar” en staal is “onbrandbaar”. Maar er bestaan bouwelementen in hout die een veel hogere brandweerstand hebben dan sommige elementen in staal. Criteria voor brandweerstand van muren Vertrekkend uit de filosofie dat een brand plaatselijk moet beperkt worden gedurende een tijd die lang genoeg is om evacuatie van de bewoners en hulp vanwege de brandweer toe te laten, heeft men voor het bepalen van de brandweerstand van een ruimtescheidend element een proefmethode op punt gesteld waarbij de te beproeven wand geplaatst wordt tussen een vuurhaard en de omgevingsatmosfeer. Men meet daarbij de duur gedurende dewelke het element de functie blijft vervullen die het normaal in een gebouw

wordt toebedeeld. Voor een wand betekent dit dat gelijktijdig aan volgende criteria moeten voldaan zijn: Stabiliteit: mag geen gevaar voor instorten opleveren. Vlamdichtheid: mag geen scheuren of openingen vertonen waarlangs de brand zich kan voortzetten of (toxische) rook in het belendende lokaal binnendringen Thermische isolatie: de temperatuur aan de van het vuur afgewende zijde mag niet hoger worden dan 140 graden Celsius. Als aan een van deze criteria niet meer wordt voldaan, dan wordt de proef stopgezet. De Brandweerstand (Rf) van een element is de tijdsduur gedurende dewelke het element op alle drie de criteria heeft stand gehouden. Voor muren voorziet de norm een aantal klassen, gaande van een half uur tot 6 uur. De brandweerstand van baksteenmuren bedraagt: Dikte van de wand

Nietbepleisterd

Tweezijdig bepleisterd

9 cm 14 cm 19 cm

Rf 1u Rf 2u Rf 4u

Rf 2u Rf 4u Rf 6u

Eisen De eisen die aan muren opgelegd worden kan men vinden in de desbetreffende normen en officiële voorschriften. Ze hangen uiteraard af, van de aard en de bestemming van het ge-

15

16

bouw. De hoogste eisen worden meestal gesteld aan liftkokers, trappenhuizen en scheidingswanden tussen verschillende woningen. Men kan algemeen stellen dat baksteenmuren, in de traditionele dikten, vrijwel altijd en overal aan de gestelde eisen voldoen. Inderdaad is het zwakke punt in een muur zelden de muur zelf, maar wel de deuren raamopeningen. Als een rijhuis in brand geraakt en volledig uitbrandt, dan zal men bijna steeds vaststellen dat de twee belendende huizen geen schade opgelopen hebben: de traditionele scheidingswand volstaat om de brand te beperken tot het ene huis. In sommige gevallen (bijvoorbeeld ter bescherming van computerzalen) zal de verzekering eisen opleggen die ver boven die van de normen liggen. Met baksteenmuren is het steeds mogelijk aan extreme eisen te voldoen, de echte moeilijkheid ligt in het ontwerpen en plaatsen van deuren met hoge brandweerstand. Brandweerstand van kolommen Kolommen hebben geen scheidende functie, hun enige functie is dragend. Hun brandweerstand wordt dan ook aan dit ene criterium beoordeeld. Sinds het begin van de twintigste eeuw wordt vaak geopteerd voor stalen kolommen. Dergelijke kolommen hebben een groot draagvermogen, zijn relatief goedkoop en nemen weinig plaatsruimte in beslag. Helaas is de brandweerstand van die kolommen erg beperkt. Bij een hevige brand wordt het staal zeer snel zo warm, dat het zijn mechanische weerstand verliest. (Iedereen kent het beeld van verwrongen stalen liggers na een zware brand.) In gebouwen met meerdere verdiepingen moet het staal dan ook met een vuurvaste, thermisch isolerende laag beschermd worden. De eenvoudigste (en allicht ook goedkoopste) manier om een stalen kolom te beschermen is er een muur in baksteen omheen te metselen. In het verleden heeft men stalen kolommen in gebouwen vaak omhuld met

een pleister op basis van asbestvezels. Dat leek eveneens eenvoudig, maar deze techniek is totaal in onbruik sinds de gevaren van asbest voor de menselijke gezondheid bekend zijn geworden. Dat de brandweerstand van stalen kolommen een zeer belangrijke factor is, heeft de hele wereld op 11 september 2001 “live” op tv kunnen zien. In beide torens van het WTC is, als gevolg van een vliegtuigcrash, brand uitgebroken op de bovenste verdiepingen. De branden waren, mede door de grote hoeveelheid vliegtuigkerosine, zeer hevig en beide torens zijn na ongeveer anderhalf uur verticaal in elkaar gezakt. Dat was, gezien de grootte van de gebouwen, veel te vroeg. Wellicht zijn de gipsplaten die als brandwerende bekleding rond de stalen kolommen waren aangebracht, door de schok bij de inslag van de vliegtuigen verbrijzeld zodat ze hun beschermende functie niet konden vervullen. Brandweerstand van vloeren Vloeren zijn elementen die ruimten van elkaar scheiden en de criteria voor brandweerstand zijn dezelfde als die bij muren. In de praktijk blijkt de stabiliteit hier de determinerende factor te zijn. Essentieel in een vloer is de wapening, die steeds onderaan is aangebracht, en bij brandproeven blijkt steeds, dat dit staal snel gaat verhitten en zijn weerstand verliest. Bepalend voor de brandweerstand van vloeren is dan ook de aard en de dikte van de bescherming van het staal. Bij prefabvloeren in baksteen wordt het staal omhuld door beton en onder het beton is er vaak nog een zool in baksteen, zodat de totale dikte snel een viertal centimeter bedraagt. Tenslotte wordt het geheel nog afgewerkt met een bepleistering. Toch is het moeilijk vloersystemen te vinden met een brandweerstand die hoger ligt dan 2 of 3 uur. Bij hoge kantoorgebouwen neemt men dan ook vaak zijn toevlucht tot een verlaagd plafond dat op enkele decimeter onder de vloer wordt opgehangen. Op zichzelf heeft dit plafond niet zo’n hoge brandweerstand, maar als de afstand tussen plafond en dragende vloer voldoende is,

kan het de vloer gedurende een tijd tegen de hitte van het vuur beschermen en zo bijdragen tot de verhoging van de brandweerstand. Toxiciteit De thermische en mechanische effecten van een brand kan men met voldoende nauwkeurigheid inschatten om een gebouw de passende brandweerstand te bezorgen. Al is die, zoals in het geval van het World Trade Center overtuigend is gedemonstreerd, nooit voldoende om alle mogelijke calamiteiten te doorstaan. Bijzonder moeilijk op te lossen is het probleem van de toxiciteit. Zeer veel organische materialen en vooral kunststoffen verspreiden bij brand een toxische rook. De toxiciteit van de rookgassen wordt sterk beïnvloed door de temperatuur waarop organisch materaal verbrandt. Bij hoge temperaturen worden de meeste kunststoffen omgezet in relatief onschadelijke gassen, de meer gevaarlijke ontstaan bij lage temperaturen, als de verbranding nog onvolledig is. Dat betekent dat het gevaar voor vergiftiging al aanwezig is voor de brand zijn hoogtepunt heeft bereikt. De meeste slachtoffers van branden sterven aan vergiftiging voor het vuur hen heeft bereikt. Enkele bekende branden waarbij veel mensen zijn omgekomen waren te wijten aan kunststoffen die gebruikt werden in versiering van feestzalen. Maar er zijn ook reeds tragische ongevallen gebeurd met kunststoffen die structureel tot het gebouw behoorden, zoals de brand in ventilatiesystemen of van isolatiemateriaal. Dat isolatiemateriaal in spouwmuren begint te branden is uiteraard een bijzonder zeldzaam verschijnsel. Maar indien het toch gebeurt, dan is het bijzonder moeilijk te blussen. Spouwmuurvulling kan in brand geraken indien een open haard tegen een buitenmuur gemetseld wordt en de afstand tussen de haard en het (organisch) isolatiemateriaal te klein is. Dat is een aandachtspunt dat soms vergeten wordt.

BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen (‘machinale’ gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en ‘rustieke’ gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers • Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. • De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd.

Oost-Vlaanderen • Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) • Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) • SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W) • AMT Gentstraat 129 9140 Temse Tel. (03) 771 00 92 Fax (03) 771 03 52 (P-L)

We s t - V l a a n d e r e n • Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) • HANSON DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 01-02 (V-P-L-S-H)

• TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 77 15 01 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) • Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) • Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) • Terca BRICKS Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 16 Fax (056) 22 87 11 (V-P-L-S-H-A-O) • KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D)

Limburg • Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) • Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) • TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 10 75 Fax (089) 56 81 83 (H-A) • Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) • Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) • TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 67 16 31 / 67 14 34 Fax (013) 67 18 64 (P-L)

Antwerpen • Steenbakkerijen DAMMAN Steenbakkerijen 32 2845 Niel Tel. (03) 888 00 46 - 888 21 66 Fax (03) 844 47 54 (P-L) • Steenbakkerij HEYLEN (HANSON DESIMPEL) Oude Baan + 48 2840 Terhagen (Rumst) Tel. (03) 880 51 80 Fax (03) 880 51 89 (P-L) • Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) • Steenfabriek van NIEL (HANSON DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) • SYNDICAAT MACHIENSTEEN Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 888 38 02 (V-P-L-S) • DESTA

Heerle 11

•

•

•

•

•

2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (03) 312 05 05 Fax (03) 312 47 40 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 - 61 19 46 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A)

Brabant • Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H)

Henegouwen • Briqueterie de PERUWELZ (HANSON DESIMPEL) Rue de l’Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT ‘Barry’ Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) • TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) • TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) • Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W)

Namen • Briqueterie de WANLIN (HANSON DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)

Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81

02

Recommend Documents