Zakboekenpolitie.com

Zakboekenpolitie.com Bijzondere opsporingsbevoegdheden Gebaseerd op hoofdstuk 9 van de zakboeken Strafvordering voor de Hulpofficier van justitie en Strafvordering voor de Opsporingsambtenaar Kluwer

www.zakboekenpolitie.com

Inhoud presentatie • Algemene uitgangspunten • Bob in vogelvlucht / begrippen • Onderverdeling Bob • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens • Stelselmatige info door burger • Voegen, kennisgeven, bewaren, vernietigen, gebruik • Verbod op doorlaten 3-9-2014 2 • Verkennend onderzoek

Begripsomschrijving opsporing (art. 132a)

Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek in verband met strafbare feiten onder gezag van de OvJ met als doel het nemen van strafvorderlijke beslissingen

3-9-2014


3

Recht op privacy art. 8 Evrm en 10 Grondwet

• Geringe inbreuken: art. 3 Politiewet en/of 141 en 142 Sv • Zwaardere inbreuken: Sv of bijzondere wetten

3-9-2014


4

Stelling De wet Bob bevat een alles omvattende opsomming van bijzondere opsporingsbevoegdheden

3-9-2014


5

Geen alles omvattende opsomming MvT: opsporingshandelingen die geen inbreuk op grondrecht inhouden kunnen gebaseerd worden op art. 3 Politiewet en/of art. 141 en 142 Sv De HR gaat nog een stapje verder en is van mening dat beperkte inbreuken op grondrechten en vrijheden van burgers onder omstandigheden gebaseerd kunnen worden op art. 3 Politiewet en/of art. 141 en 142 Sv 3-9-2014


6

Uitgangspunten Bob MvT: • openbare verantwoording gebruikte opsporingsmethoden • OM moet mededeling doen van alle gebruikte opsporingsmethoden (art. 126aa) • pv´s: waarheidsgetrouw en volledig beeld van opsporing in zaak 3-9-2014


7

Stelling Bijzondere opsporingsbevoegdheden uit Sv mogen uitsluitend op bevel van de OvJ worden toegepast

3-9-2014


8

Stelling Bijzondere opsporingsbevoegdheden uit Sv mogen uitsluitend op bevel van de RC worden toegepast

3-9-2014


9

Bijzondere opsporingsbevoegdheden Bijzondere opsporingsbevoegdheden mogen uitsluitend op bevel van de OvJ worden toegepast met uitzondering van het vorderen van 1. identificerende, historische, niet gevoelige gegevens anders dan ten behoeve van persoonlijk gebruik én 2. identificerende gegevens gebruiker communicatiedienst en het communicatieverkeer m.b.t. die gebruiker 3. onderzoek voorwerpen, vervoermiddelen en kleding in veiligheidsrisicogebieden (bij aanwijzingen terroristisch misdrijf) (door opsp. ambt.) 3-9-2014


10

Bijzondere opsporingsbevoegdheden Voorafgaande machtiging RC vereist voor: 1: opnemen vertrouwelijke communicatie 2: onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk 3: vorderen gegevens: - ander feit dan 67,1 misdrijf - toekomstige gegevens direct na verwerking - gevoelige gegevens - gegevens verdachte bij provider

3-9-2014


11

Stelling Een bevel tot toepassing van een bijzondere opsporingsbevoegdheid mag alleen schriftelijk gegeven worden

3-9-2014


12

Bijzondere opsporingsbevoegdheden Bevel bij dringende noodzaak ook mondeling

behalve bij • (burger)infiltratie • het betreden van een woning voor het opnemen van vertrouwelijke communicatie • burgerpseudokoop of pseudodienstverlening

3-9-2014


13

Centrale toetsingscommissie OM • Intern adviesorgaan OM

• Samengesteld uit leden OM en politie • Adviseert college van PG´s • Stukken interne adviesprocedure in beginsel geen processtukken 3-9-2014


14

Stelling Het mogelijk opheffen van de anonimiteit van een beller naar Meld Misdaad Anoniem (M-lijn) dient ter toetsing aan de Centrale toetsingscommissie OM voorgelegd te worden

3-9-2014


15

Centrale toetsingscommissie OM CTC adviseert verplicht over:

• politiële en burgerinfiltratie • burgerpseudo-koop en burgerpseudo-dienstverlening bij rechtshulp in geval van burger met strafrechtelijke achtergrond • afzien van ibn van bij de wet verboden voor de volksgezondheid schadelijke en/of voor de veiligheid gevaarlijke voorwerpen • doorlaten personen (mensensmokkel) • opnemen vertrouwelijke communicatie in woning of daaraan gelijk te stellen ruimte (bijv. penitentiaire inrichting) • toezegging aan getuigen • opheffen van de anonimiteit van bellers naar Meld Misdaad Anoniem (M-lijn) 3-9-2014


16

Inhoud presentatie • Algemene uitgangspunten • Bob in vogelvlucht / begrippen • Onderverdeling Bob • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens • Stelselmatige info door burger • Voegen, kennisgeven, bewaren, vernietigen, gebruik • Verbod op doorlaten 3-9-2014 17 • Verkennend onderzoek

Bob in vogelvlucht • Bob ter opsporing (titel IVa) • Bob ter opsporing ernstige misdrijven in georganiseerd verband (titel V) • Bijstand aan opsporing door burgers (titel Va)

• Bob ter opsporing van terroristische misdrijven (titel Vb) • Bijstand aan opsporing van terroristische misdrijven door burgers (titel Vc) • Algemene regels Bob (titel Vd) 3-9-2014

• Verkennend onderzoek (titel Ve)

18

Soorten misdrijven Bob 1. Misdrijf

2. 67,1 misdrijf 3. 67,1 misdrijf dat gezien aard of samenhang met andere door verdachte begane misdrijven een ernstige inbreuk op rechtsorde oplevert 4. beramen of plegen misdrijf als onder 3 vermeld in georganiseerd verband (in deze presentatie verder 126-o misdrijf genoemd!) 5. Terroristisch misdrijf 3-9-2014


19

Vh-feiten (art. 67,1 én 2) 1. Misdrijf van 4 jaar of meer 2. Met name genoemde misdrijven uit Sr (bedreiging, belaging, verduistering, witwassen, schuldheling, structurele discriminatie, mishandeling, vernieling, 'computermisdrijven', kraken, huisverbod, bepaalde zedenmisdrijven, enz. enz.)

3. Verkeersongeval met art. 6 WVW letsel na: - roekeloosheid - alcohol / rijvaardigheid verminderende stof (8 lid 1, 2, 3 of 4) - weigering adem, bloed of urineonderzoek - ernstige overschrijding max. snelheid - kleven / geen voorrang verlenen / gevaarlijk inhalen

4. Enige bijz. wetten (bijv. telen, verwerken, verkopen, afleveren, verstrekken, vervoeren, aanwezig hebben of vervaardigen > 30 gram softdrugs)

5. v.w.o.v. in NL kan niet worden vastgesteld + misdrijf + 3-9-2014 20 rechtbank + gevangenisstraf (67,2)

MvT: beramen • Alles wat i.v.m. het plegen van een strafbaar feit aan het plegen van dat feit vooraf gaat • Moet blijken uit bepaalde feiten of omstandigheden • Geen bijzondere vereisten

3-9-2014


21

Ernstige inbreuk rechtsorde Gelet op:

• aard misdrijf of

• samenhang met andere misdrijven die worden beraamd of gepleegd

3-9-2014


22

Aard misdrijf • Niet alleen delictsomschrijving in wet • Ook ernst van feiten en omstandigheden waaronder feit is beraamd of gepleegd

3-9-2014


23

Ernstige inbreuk rechtsorde • Meewegen concrete feiten en omstandigheden • Bijv. moord, handel in drugs, mensenhandel, omvangrijke milieudelicten, wapenhandel • Ernstige financiële misdrijven • Minder ernstige misdrijven in combinatie met andere misdrijven (bijv. valsheid met omkoping) 3-9-2014


24

Ernstige inbreuk rechtsorde Jurisprudentie (zie uitgebreid zakboek 9.17) Wel ernstige inbreuk: - eenmalig uitgeven van één vals bankbiljet - opzetheling van 200.000 gestolen inktcartridges; - gestolen communicatiemiddel uit een politieauto met SIM-kaart - diefstal of verduistering, door brandweerpersoneel, van een mobiele telefoon die in een brandweerauto in een afgesloten brandweerkazerne lag - Woninginbraak

-

Geen ernstige inbreuk: - grootschalige handel in zelfgefokte ongeringde fazanten tasjesroof: 27-jarige slachtoffer beroofd van haar tas door deze uit haar handen te rukken (in één ruk) - de enkele verdenking van art. 285 Sr (bedreiging), concrete omstandigheden van het geval kunnen tot een ander oordeel leiden 3-9-2014 25

Inhoud presentatie • Algemene uitgangspunten • Bob in vogelvlucht / begrippen / begrippen • Onderverdeling Bob • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens • Stelselmatige info door burger • Voegen, kennisgeven, bewaren, vernietigen, gebruik • Verbod op doorlaten 3-9-2014 26 • Verkennend onderzoek

Bob onderverdeling • Bob ter opsporing (titel IVa) • Bob ter beramen/plegen ernstige misdrijven in georganiseerd verband (titel V) • Bijstand aan opsporing door burgers (titel Va)

• Bob ter opsporing van terroristische misdrijven (titel Vb) • Bijstand aan opsporing van terroristische misdrijven door burgers (titel Vc) • Algemene regels Bob (titel Vd) 3-9-2014

• Verkennend onderzoek (titel Ve)

27

Bob ter opsporing (Titel IVa) • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop • Pseudo-dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens 3-9-2014


28

Bob ter opsporing ernstige misdrijven in georganiseerd verband (Titel V) • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop • Pseudo-dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens 3-9-2014


29

Bob ter opsporing terroristisch misdrijven (Titel Vb) • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop • Pseudo-dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens • Onderzoek voorwerpen, vervoermiddelen en kleding (art. 126zk e.v.) 3-9-2014


30

Bijstand aan opsporing van misdrijven door burgers (Titel Va + Vc) • Stelselmatige informatie inwinning • Burgerinfiltratie • Burgerpseudo-koop • Burgerdienstverlening

3-9-2014


31

Algemene regels (Titel Vd) • Voeging bij processtukken • Kennisgeving aan betrokkene • Bewaring-vernietiging pv´s/voorwerpen • Gebruik gegevens voor ander doel • Technische hulpmiddelen • Verbod op doorlaten 3-9-2014


32

Verkennend onderzoek (Titel Ve) Wordt later in presentatie uitgewerkt

3-9-2014


33

Wet Bob geeft regels voor toepassing Bob • IVa: opsporing van strafbare feiten • V: onderzoek naar ernstige misdrijven in georganiseerd verband • Vb: opsporing van terroristische misdrijven 3-9-2014


34

Titel IVa: opsporing strafbare feiten Onderzoek naar één of enkele misdrijven Richt zich op verdachte of op anderen om zekerheid te krijgen wie verdachte is of wat rol verdachte is

3-9-2014


35

Titel V: onderzoek naar ernstige misdrijven in georganiseerd verband • Onderzoek naar complex van feiten en personen

• Verdachten en niet-verdachten, betrokken bij georganiseerd verband • Voor toepassing Bob uit titel V is een redelijk vermoeden gebaseerd op feiten of omstandigheden vereist dat in georganiseerd verband 67 lid 1-misdrijven worden beraamd of gepleegd die gezien hun aard of de samenhang met andere misdrijven die in dat georganiseerd verband worden beraamd of gepleegd een ernstige inbreuk op de rechtsorde opleveren (‘126-o misdrijf’) 3-9-2014


36

Stelling De bevoegdheden uit titel V (onderzoek naar ernstige misdrijven in georganiseerd verband) zijn niet utsluitend gegeven voor de strafrechtelijke afdoening van delicten maar mogen ook gebruikt worden voor uitsluitend verbetering van de informatiepositie van politie en justitie, bijv. de vulling van CI-bestanden

3-9-2014


37

Ernstige misdrijven in georganiseerd verband Bevoegdheden uitsluitend gegeven voor strafrechtelijke afdoening delicten Niet dus alleen voor verbetering informatiepositie politie en justitie

3-9-2014


38

Stelling Bijzondere opsporingsbevoegdheden ter opsporing van een terroristisch misdrijf mogen al toegepast worden bij aanwijzingen dat een terroristisch misdrijf gepleegd gaat worden

3-9-2014


39

Stelling In met name genoemde veiligheidsrisicogebieden mogen opsporingsambtenaren bij aanwijzingen dat een terroristisch misdrijf gepleegd wordt ambtshalve voorwerpen, vervoermiddelen en kleding onderzoeken

3-9-2014


40

Vb: onderzoek naar terroristische misdrijven • Reeds mogelijk bij aanwijzingen terroristisch misdrijf • Zelfde bevoegdheden als bij Bob ter opsporing (titel IVa) en Bob ter beramen/plegen ernstige misdrijven in georganiseerd verband (titel V) • Tevens: onderzoek van voorwerpen, vervoermiddelen en kleding (art. 126zk e.v.): in veiligheidsrisicogebied zelfs zonder bevel OvJ •

Veiligheidsrisicogebieden: zie besluit opsporing terroristische misdrijven: - Binnenhof te Den Haag - de centrale stations van de vier grote steden - de Nederlandse luchthavens alsmede de daaraan grenzende gebieden - de Kerncentrale te Borssele - het Mediapark te Hilversum

3-9-2014

41

Terroristisch misdrijf Onder terroristisch misdrijf wordt verstaan: (art. 138d Sv i.v.m. 83 Sr)

1º. elk van de misdrijven omschreven in de artikelen 92 tot en met 96, 108, tweede lid, 115, tweede lid, 117, tweede lid, 121, 122, 157, onderdeel 3° (brandstichting met levensgevaar en dode), 161quater, onderdeel 2°, 164, tweede lid, 166, onderdeel 3°, 168, onderdeel 2°, 170, onderdeel 3°, 174, tweede lid, en 289 (moord), alsmede in art. 80, tweede lid, Kernenergiewet indien het misdrijf is begaan met een terroristisch oogmerk; 2º. elk van de misdrijven waarop ingevolge de artikelen 114a, 114b, 120a, 120b, 130a, 176a, 176b, 282c, 289a (samenspanning tot moord/doodslag met ter. oogmerk), 304a (zware mish. met ter. oogmerk), 304b (samenspanning tot zware mish. met ter. oogmerk), 354a, tweede lid, 415a en 415b, alsmede art. 80, derde lid, van de Kernenergiewet gevangenisstraf is gesteld; 3º. elk van de misdrijven omschreven in de artikelen 140a (deelneming aan ter. organisatie), 282b (vrijheidsberoving met ter. oogmerk), 285, derde lid (bedreiging met ter. misdrijf), en 288a (doodslag met ter. oogmerk), alsmede in art. 55, vijfde lid, van de WWM, art. 6, vierde lid, van de WED, art. 33a van de Wet explosieven voor civiel gebruik en art. 79 van de Kernenergiewet. 3-9-2014


42

Keuze tussen titel IVa, V en Vb Afhankelijk van doel onderzoek:

• opsporing (IVa): waarheidsvinding gepleegd strafbaar feit • ernstige misdrijven in georganiseerd verband (V): in kaart brengen georganiseerde criminaliteit teneinde verdachten en misdrijven te selecteren

• voorkomen en opsporen terroristische misdrijven: titel Vb 3-9-2014


43

Volgende dia’s: bespreking bijzondere opsporingsbevoegdheden • titel IVa bevoegdheden ter opsporing • titel V bevoegdheden ter opsporing beramen/plegen ernstige misdrijven in georganiseerd verband • titel Vb: bevoegdheden ter voorkoming en opsporing van terroristische misdrijven Ieder van voornoemde titels bevat de volgende bijzondere opsporingsbevoegdheden •

• 3-9-2014

Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens • Stelselmatige info door burger

44

Inhoud presentatie • Algemene uitgangspunten • Bob in vogelvlucht / begrippen • Onderverdeling Bob • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens • Stelselmatige info door burger • Voegen, kennisgeven, bewaren, vernietigen, gebruik • Verbod op doorlaten • Verkennend onderzoek 3-9-2014 45

Observatie (1/20) Corstens: • openzetten ogen en oren • behoort tot normale taakuitoefening politie MvT: • doel is intensieve vormen van de oppervlakkige te onderscheiden

3-9-2014


46

Stelselmatige observatie (MvT en aanwijzing opsporingsbevoegdheden) (2/20)

• al dan niet heimelijk • systematisch en gericht • waarnemen en/of volgen • van een persoon • met als verwacht resultaat • min of meer volledig beeld van bepaalde aspecten van leven van die persoon

3-9-2014


47

Stelling Voor stelselmatige observatie is verdenking van een 67,1 misdrijf vereist

3-9-2014


48

Observatie (titel IVa, art. 126g lid 1) (3/20)

• Verdenking van een misdrijf

• Belang van het onderzoek • Bevel OvJ • Stelselmatig - een persoon volgen - of diens aanwezigheid of gedrag waarnemen • Door opsp. ambt. 3-9-2014


49

Stelling Voor observatie mogen zonder toestemming van de rechthebbende geen plaatsen betreden worden

3-9-2014


50

Observatie: betreden plaatsen (titel IVa, art. 126g lid 2) (4/20)

• Bij • verdenking 67,1 misdrijf • en ernstige inbreuk rechtsorde (door aard of samenhang met andere door verdachte begane misdrijven)

• kan OvJ in belang onderzoek bepalen • dat besloten plaats niet zijnde woning mag worden betreden 3-9-2014


51

Stelling Met een bevel stelselmatige observatie mag met een technisch hulpmiddel ook vertrouwelijke communicatie worden opgenomen

3-9-2014


52

Observatie: technisch hulpmiddel (titel IVa, art. 126g lid 3) (5/20)

• OvJ kan bepalen • dat ter uitvoering bevel observatie • een technisch hulpmiddel wordt aangewend mits • geen vertrouwelijke communicatie wordt opgenomen • niet op persoon bevestigd zonder toestemming van die persoon 3-9-2014


53

Stelling Een bevel stelselmatige observatie kan voor maximaal 6 weken worden gegeven

3-9-2014


54

Stelling Een bevel stelselmatige observatie kan maximaal 2x worden verlengd

3-9-2014


55

Observatie: tijdsduur (titel IVa, art. 126g lid 4 en 5) (6/20)

• Tijdsduur bevel: max. 3 maanden • Verlenging: telkens met max. 3 maanden • Schriftelijk • Bij dringende noodzaak mondeling dan binnen 3 dagen op schrift

• Ook aan persoon in openbare dienst vreemde staat 3-9-2014


56

Observatie titel V en Vb (7/20) Zelfde bevoegdheden als in hiervoor besproken titel IVa, echter andere voorwaarden voor toepassing Titel V (georganiseerde verbanden) • redelijk vermoeden op basis feiten/omstandigheden - dat in georganiseerd verband - 67,1 misdrijven - worden beraamd of gepleegd - die gezien hun aard of samenhang met andere misdrijven die in dat georganiseerd verband worden beraamd/gepleegd - een ernstige inbreuk op rechtsorde opleveren • belang van het onderzoek • bevel OvJ

3-9-2014

Titel Vb (terroristische misdrijven) • aanwijzingen terroristisch misdrijf

57

Stelling Het onderscheid tussen statische en dynamische observatie is van belang voor de vraag of er sprake is van stelselmatige observatie

3-9-2014


58

Observatie MvT (8/20)

• OvJ moet opsporingsbelang afwegen tegenover bescherming persoonlijke levenssfeer • Onderscheid statische en dynamische volgerij niet van belang • Stelselmatig: min of meer volledig beeld van bepaalde aspecten van iemands leven (bijv. contacten met crimineel)

3-9-2014


59


Van belang voor beoordeling stelselmatigheid: • tijdsduur • plaats • intensiteit • frequentie • gebruik technisch hulpmiddel anders dan ter versterking zintuigen 3-9-2014


60

Stelling Ook het oppervlakkig in de gaten houden van een groep jongeren is stelselmatige observatie

3-9-2014


61

Stelling Bij de inzet van een observatieteam is er altijd sprake van stelselmatige observatie

3-9-2014


62


Geen stelselmatige observatie: • normale surveillance • oppervlakkig in de gaten houden groep jongeren • inzet observatieteam • incidentele observatie door observatieteam van een enkele actie van personen • het incidenteel maken van één of enkele foto´s 3-9-2014


63

Stelling Alleen verdachten of personen betrokken bij georganiseerde criminaliteit mogen geobserveerd worden

3-9-2014


64


Niet beperkt tot verdachten of personen betrokken bij georganiseerde criminaliteit

3-9-2014


65

Stelling Voor stelselmatige observatie die nietheimelijk plaats vindt is geen bevel vereist

3-9-2014


66


Ook niet-heimelijke stelselmatige observatie vereist bevel

3-9-2014


67

Stelling Ook voor stelselmatige observatie van zaken is een bevel observatie vereist

3-9-2014


68


Betreft niet zaken behalve als deze zaken zich in samenhang met een persoon verplaatsen (bijv. koffers of telefoons)

3-9-2014


69

Stelling Bij stelselmatige observatie is het toegestaan een camera te gebruiken die van buiten een woning permanent kan waarnemen wat er zich in een woning afspeelt

3-9-2014


70


• Observatie van buiten een woning in een woning van wat normaal gesproken van buiten af zichtbaar is, toegestaan mits zonder technische manoeuvres • Gebruik camera zodanig dat permanent kan worden waargenomen wat zich in woning afspeelt niet toegestaan

3-9-2014


71

Observatie MvT (en Hof Den Haag) (15/20) Observatie via camera´s in uitgaansgebieden is geen stelselmatige observatie immers: geen strafvorderlijk karakter, geen stelselmatige observatie van personen, niet heimelijk MH: - worden camera´s wél voor strafvorderlijke actie gebruikt dan uiteraard Bob in acht nemen - zie voor cameratoezicht op openbare plaatsen en verstrekking van opnames ten behoeve van de opsporing van een gepleegd strafbaar feit art. 151c van de Gemeentewet en de Wet politiegegevens 3-9-2014


72

Observatie (art. 126g en o lid 3) (16/20)

Indien bij gebruik technisch hulpmiddel vertrouwelijke communicatie dient te worden opgenomen: afzonderlijk bevel daartoe vereist (eisen strenger en toepassingsgebied beperkter)

3-9-2014


73

Observatie jurisprudentie (17/20) Toetsing door HR: is er inbreuk gemaakt op de privacy zo ja, voldoende rechtsgrond? Pm: niet-stelselmatige observatie (observatie die slechts een geringe inbreuk vormt op de privacy van de verdachte) kan gebaseerd worden op art. 3 Politiewet en/of art. 141 en 142 Sv

• zo neen: - louter vaststellen schending - strafmatiging - bewijsuitsluiting - niet ontvankelijkheid OM Zie art. 359a Sv in 3.10 e.v. en/of afzonderlijke diapresentatie 3-9-2014


74

Observatie jurisprudentie (18/20) Inbreuk op privacy: • beperkt tot niet omvangrijke waarnemingen in het openbaar? • situatie waarin geobserveerde onbevangen zichzelf wilde zijn? • mocht betrokkene een redelijke verwachting hebben v.w.b. de bescherming van diens persoonlijke levenssfeer? Voor de diepgravers: een schending van het in art. 8 EVRM gegarandeerde recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer levert niet zonder meer een inbreuk op op de in art. 6 EVRM vervatte waarborg van een eerlijk proces en aan een niet gerechtvaardigde inbreuk op het door het eerste lid van art. 8 EVRM gewaarborgde recht in de strafprocedure tegen de verdachte behoeven geen rechtsgevolgen te worden verbonden, mits zijn recht op een eerlijk proces zoals bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM wordt gewaarborgd

3-9-2014


75

Observatie jurisprudentie (19/20)

Voldoende rechtsgrond voor inbreuk op privacy? • geringe inbreuk: art. 3 Politiewet, art. 141 en 142 Sv • zwaardere inbreuk: Bob, art. 126g en o Sv Van belang voor beoordeling: • frequentie, tijdsduur, plaats, methode en doel • overlast voor geobserveerde • aard en graad van verdenking tegen geobserveerde 3-9-2014


76

Observatie jurisprudentie (20/20)

Vermelding waarnemingen in pv:

• met of zonder hulpmiddel • ´live´ of achteraf door afkijken cameraopname

3-9-2014


77

Inhoud presentatie • Algemene uitgangspunten • Bob in vogelvlucht / begrippen • Onderverdeling bob • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens • Stelselmatige info door burger • Voegen, kennisgeven, bewaren, vernietigen, gebruik • Verbod op doorlaten 3-9-2014 78 • Verkennend onderzoek

Infiltratie (1/6) 1. Door opsp. ambt.: • art. 126h (titel IVa): 67,1-misdrijf dat gezien zijn aard of samenhang met andere door verdachte begane misdrijven een ernstige inbreuk op rechtsorde oplevert •

art. 126p (titel V): 126-o misdrijf

2. Door burgers (titel Va): zie art. 126w en x 3. Art. 126ze (titel Vb): aanwijzingen terroristisch misdrijf 3-9-2014


79

Infiltratie (2/6) Geïnfiltreerde mag niet worden gebracht tot andere strafbare feiten dan waarop diens opzet tevoren gericht was (Tallon-criterium)

3-9-2014


80

Infiltratie (3/6) • Via CTC

• Instemming vooraf van college PG´s vereist (politiële én burgerinfiltratie)

3-9-2014


81

Infiltratie (4/6) Burgerinfiltratie mag alleen indien niet met politiële infiltratie kan worden volstaan

3-9-2014


82

Infiltratie, jurisprudentie (5/6) Hoewel een bevel tot infiltratie als bedoeld in art. 126h Sv primair tot doel heeft het oplossen van reeds gepleegde strafbare feiten waarvan de betrokkene wordt verdacht,

mogen gegevens, verkregen tijdens infiltratiehandelingen ook gebruikt worden voor de opheldering van strafbare feiten die na het afgeven van het bevel infiltratie zijn begaan HR 07-10-03, LJN AG2528

3-9-2014


83

Infiltratie, jurisprudentie (6/6) Infiltratie op basis van art. 126h Sv hoeft niet beperkt te blijven tot de in het bevel genoemde of na wijziging daarvan daarin alsnog opgenomen personen

Bij infiltratie mag de infiltrant op basis van art. 126h Sv contacten onderhouden en samenwerken met mogelijk tot de groep behorende personen HR 07-10-03, LJN AG2528

3-9-2014


84


Pseudo-koop en dienstverlening (1/8) 1. Door opsp. ambt.: - art. 126i (titel IVa): 67,1-misdrijf - art. 126q (titel V): 126-o misdrijf - art. 126zd (titel Vb): aanwijzingen terroristisch misdrijf

2. Door burgers: - art. 126ij en z (titel Va) - art. 126zt (titel Vb)

3-9-2014


86

Pseudo-koop en dienstverlening (2/8) 1. Pseudo-koop: afname van goederen / gegevens van verdachte (drugs, gestolen schilderij, databestanden, enz.) 2. Pseudo-dienstverlening: verlenen van dienst aan verdachte (opslagplaats voor drugs of gestolen goederen, transport, enz.) 3-9-2014


87

Stelling De wet omvat ook een bevoegdheid tot pseudo-verkoop

3-9-2014


88

Stelling Burger pseudo-koop of dienstverlening mag alleen als niet met politiële pseudo-koop of dienstverlening kan worden volstaan

3-9-2014


89

Pseudo-koop en dienstverlening (3/8) • Wet omvat geen bevoegdheid tot pseudoverkoop • Burger pseudo-koop of dienstverlening alleen indien niet met politiële pseudo-koop of dienstverlening kan worden volstaan (lid 2)

3-9-2014


90

Pseudo-koop en dienstverlening MvT (4/8)

Bevoegdheid tot infiltratie omvat bevoegdheid tot pseudo-koop of dienstverlening

3-9-2014


91

Stelling Van pseudo-koop is ook sprake als een opsp. ambt. via internet voorwendt goederen te willen afnemen en daartoe tot afspraken komt met de verdachte,

zulks met de bedoeling de verdachte aan te houden en de goederen in beslag te nemen op het moment dat de verdachte tot aflevering overgaat 3-9-2014


92

Pseudo-koop en dienstverlening jurisprudentie (5/8) Ook van toepassing indien het niet tot een concrete aflevering van goederen aan en afname daarvan door de opsp. ambt. is gekomen Ook als opsp. ambt. voorwendt goederen te willen afnemen en tot afspraken komt met de verdachte strekkende tot aankoop en aflevering van goederen, zulks met de bedoeling in te grijpen op het moment dat de verdachte tot aflevering overgaat HR 30-09-03, LJN AF7331

3-9-2014


93

Jurisprudentie: geen burgerpseudo-koop (126ij) (6/8)

Geen burgerpseudo-koop omdat het initiatief tot terugkoop van bij veilinghuis X gestolen schilderijen is uitgegaan van medeverdachte Y en medewerker Z van veilinghuis X was daarop reeds ingegaan voordat deze de politie daarover had ingelicht

De OvJ of de politie heeft Z niet met het oog op de opsporing ingeschakeld in het kader van een door de autoriteiten geregisseerde aankoop en de bemoeienis van de politie jegens Z is beperkt tot advies hoe verder te handelen t.a.v. de geplande overdracht van de schilderijen tussen Y en Z HR 23-11-04, LJN AQ8478 3-9-2014


94

Jurisprudentie: geen burgerpseudo-koop (126ij) (7/8)

Geen (burger)pseudokoop omdat de medeverdachte na zijn aanhouding slechts zijn reeds bestaande plan heeft uitgevoerd om de koffer met cocaïne over te dragen aan de verdachte Dat door de verbalisanten aan de medeverdachte was gevraagd om zijn plan tot het overdragen van de koffer voort te zetten, doet daaraan niet af HR 26-01-10, LJN BK5593

3-9-2014


95

Jurisprudentie: pseudo-koop bij medeverdachte (126ij) (8/8) Casus: het bevel pseudo-koop is afgegeven tegen de verdachte X. Deze verdachte X betrekt de verdachte Y bij de transactie en tegen de verdachte Y was géén bevel pseudokoop afgegeven De enkele omstandigheid dat de medeverdachte X en de verdachte Y op enigerlei moment eigener beweging hebben besloten de (door genoemd bevel gedekte) transactie tezamen uit te voeren en zulks aan een van de verbalisanten kenbaar hadden gemaakt, brengt niet mee dat tegen de verdachte Y een afzonderlijk bevel als bedoeld in voormelde bepaling diende te worden uitgevaardigd HR, NJ 2004-83 3-9-2014


96


Stelling Voor het stelselmatig inwinnen van informatie is een bevel van de OvJ vereist

3-9-2014


98

Undercover stelselmatig inwinnen info (1/4) • systematisch en gericht • door opsp. ambt. • zonder dat kenbaar is dat hij opsp. ambt. is • info inwinnen over - verdachte of - persoon betrokken bij in georganiseerd verband beramen/plegen van misdrijven - waardoor min of meer volledig beeld van bepaalde aspecten van leven verdachte/persoon kan worden verkregen 3-9-2014


99

Undercover stelselmatig inwinnen info (2/4)

• art. 126j (titel IVa): - verdenking van misdrijf - info over verdachte • art. 126qa (titel V): - verdenking 126-o misdrijf - info over persoon betrokken bij in georganiseerd verband beramen/plegen van misdrijven • art. 126zt (titel Vb) - aanwijzingen terroristisch misdrijf

3-9-2014


100

Undercover stelselmatig inwinnen info (3/4)

MvT: • stelselmatig in omgeving van verdachte verkeren en deelnemen aan activiteiten/gesprekken waaraan ook verdachte of personen uit directe omgeving van verdachte deelnemen (sportclub, uitgaansgelegenheid, nieuwsgroep op internet, enz.) • onderscheid met infiltratie: opsp. ambt. neemt geen deel aan plegen/beramen misdrijven 3-9-2014


101

Door opsp. ambt. in HvB (4/4) • Undercover stelselmatig inwinnen van info: ook in 'HvB‘ (uitzonderlijk) • Uitgangspunten daarvoor: - bijzondere ernst van misdrijf - andere wijzen van opsporing redelijkerwijs niet voorhanden • Strijd met art. 29,1 Sv en 6,1 EVRM afhankelijk van o.m. - proceshouding van verdachte - hetgeen zich in voorbereidend onderzoek voor en gedurende de periode waarin de informant optreedt heeft afgespeeld - aard/intensiteit van door informant ondernomen activiteiten jegens verdachte - mate van druk die jegens verdachte kan zijn uitgegaan en - mate waarin handelingen en gedragingen van informant tot verklaringen van de verdachte hebben geleid 3-9-2014

HR 09-03-04, LJN AN9195 (bevestigd in HR 28-03-06, LJN AU5471)

102


Betreden/bevoegdheden in besloten plaats (art. 126k / titel IVa) (1/8) Heimelijk betreden van een bepaalde plaats met een strafvorderlijk doel • observeren wat aanwezig is • monsterneming • aanbrengen apparatuur

3-9-2014


104

Stelling Ook woningen mogen op grond van dit art. 126k 'ingekeken' worden

3-9-2014


105

Betreden/bevoegdheden in besloten plaats (art. 126k / titel IVa) (2/8) • 67,1-misdrijf • Belang van het onderzoek • Bevel OvJ 1: besloten plaats niet zijnde een woning betreden MH: bij terroristisch misdrijf (nieuwe titel Vb) onder omstandigheden ook in woning, mits machtiging van RC (art. 126zf)

of 2: technisch hulpmiddel aanwenden • door opsp. ambt. • zonder toestemming rechthebbende 3-9-2014


106

Stelling Art. 126k geeft bij het betreden van plaatsen ook de bevoegdheid deze te doorzoeken

3-9-2014


107

Betreden/bevoegdheden in besloten plaats (art. 126k / titel IVa) 3/8) Doel: 1. Plaats op nemen 2. Sporen veiligstellen 3. Een technisch hulpmiddel plaatsen teneinde aanwezigheid/verplaatsing goed vast te kunnen stellen (uitwerking hierna) 3-9-2014


108

Betreden/bevoegdheden in besloten plaats (titel V en Vb) (4/8) Zie voor georganiseerde verbanden (titel V) art. 126r: • 126-o misdrijf • bevel OvJ

Zie voor terroristische misdrijven (titel Vb) art. 126zd • aanwijzingen terroristisch misdrijf • bevel OvJ

3-9-2014


109

Betreden/bevoegdheden in besloten plaats (MvT) (5/8) 1: Plaats opnemen • zoekend rondkijken • onderzocht mag worden wat voor de hand wordt aangetroffen • niet dus doorzoeken

3-9-2014


110

Stelling Art. 126k en r geven bij het betreden van plaatsen ook de bevoegdheid containers en verpakkingen te openen

3-9-2014


111

Betreden/bevoegdheden in besloten plaats (MvT) (6/8) 2: Veilig stellen sporen • opnemen van sporen • nemen van monsters • maken van beeldopnamen en geluidsopnamen (mits niet heimelijk opnemen gesprekken) • inclusief openen verpakkingen en containers

3-9-2014


112

Betreden/bevoegdheden in besloten plaats (MvT) (7/8) 3: Plaatsen technisch hulpmiddel

• om aanwezigheid of verplaatsing van een goed vast te kunnen stellen • bijv. plaatsen peilzender op container

3-9-2014


113

Stelling Inkijken op basis van de Opiumwet is niet meer toegestaan

3-9-2014


114

Betreden van en bevoegdheden in besloten plaats (MvT) (8/8) • Betredingsbevoegdheden bijzondere wetten gehandhaafd (5.15 Awb, 20 Wed, 9 Opiumwet, enz.) • Niet ongebruikelijk en zeker ook noodzakelijk dat in kader bijzondere wetten soms ruimere bevoegdheden kunnen worden toegepast dan in kader Sv • Bevoegdheid tot schouw (151 Sv) biedt géén basis voor heimelijk inkijken (MvT 3.8) 3-9-2014


115


Opnemen vertrouwelijke communicatie

•

art. 126l (titel IVa): 1. 67,1-misdrijf 2. ernstige inbreuk op rechtsorde door: • aard of samenhang met andere door verdachte begane misdrijven art. 126s (titel V): 126-o misdrijf

art. 126zf (titel Vb): aanwijzingen terroristisch misdrijf

3-9-2014


117

Opnemen vertrouwelijke communicatie Betreft opnemen waarbij geen gebruik wordt gemaakt van communicatiedienst

3-9-2014


118

Stelling Voor het opnemen van vertrouwelijke communicatie is deelname van een verdachte aan die communicatie vereist

3-9-2014


119

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (1/8) Uitwisseling van berichten tussen twee of meer personen die in beslotenheid plaatsvindt • deelname verdachte niet vereist • door gesproken/geschreven woord • via ether of kabel

3-9-2014


120

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (2/8) Alleen sprake van vertrouwelijke communicatie indien gegevensuitwisseling met een ander persoon of apparaat, bijv: • in beslotenheid gevoerd gesprek • niet openbaar e-mailbericht • niet voor publiek bestemd radioverkeer • gebruik geldautomaat (communicatie met computer bank) niet: invoeren gegevens in pc voor eigen gebruik 3-9-2014


121

Stelling Voor het opnemen van vertrouwelijke communicatie mag ook gebruik gemaakt worden van richtmicrofoons

3-9-2014


122

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (3/8) • Communicatie: gesprekken maar ook toetsaanslagen, muisbewegingen/klikken • Bevoegdheid opnemen omvat bevoegdheid tot decryptie • Ook scannen (mits niet met medewerking van aanbieder communicatiedienst: dan tappen) • Ook richtmicrofoons 3-9-2014


123

Stelling Vertrouwelijke communicatie mag uitsluitend met een technisch hulpmiddel worden onderschept indien zij wordt opgenomen

3-9-2014


124

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (4/8) Vertrouwelijke communicatie mag inderdaad uitsluitend met een technisch hulpmiddel worden onderschept als zij wordt opgenomen Niet opnemen (maar wel meeluisteren) van vertrouwelijke communicatie en/of gebruik van apparatuur waar meegeluisterd kan worden zonder opnemen kan leiden tot bewijsuitsluiting van alle verkregen informatie Hof Amsterdam 23-12-09, LJN BK7941

3-9-2014


125

Stelling Onder de wettelijke regeling opnemen vertrouwelijke communicatie vallen ook de situaties waarin vertrouwelijke communicatie kan worden onderschept zonder technisch hulpmiddel

3-9-2014


126

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (5/8) Onder regeling vallen niet situaties waarin vertrouwelijke communicatie kan worden onderschept zonder technisch hulpmiddel

3-9-2014


127

Stelling Ook het opnemen van vertrouwelijke communicatie met medeweten van één van de deelnemers valt onder de hier besproken wetgeving

3-9-2014


128

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (6/8) Ook opnemen van vertrouwelijke communicatie met medeweten van één van de deelnemers valt onder de hier besproken wetgeving

3-9-2014


129

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (7/8) • Voor opnemen communicatie via communicatiedienst (‘tappen’) en vertrouwelijke communicatie gelden dezelfde voorwaarden • Als kan worden volstaan met opname communicatie via communicatiedienst mag geen bevel opnemen vertrouwelijk communicatie gegeven worden • Algemene regel: indien de omstandigheden niet tot toepassing meer algemene bevoegdheden nopen (opnemen communicatie) dan moet de meest specifieke bevoegdheid worden toegepast (opname communicatie via communicatiedienst) 3-9-2014


130

Stelling

Het opnemen vertrouwelijke communicatie met technisch hulpmiddel in woning of een daaraan gelijk te stellen ruimte dient ter toetsing aan de Centrale toetsingscommissie OM te worden voorgelegd

3-9-2014


131

Opnemen vertrouwelijke communicatie (MvT) (8/8) Het College van PG's beslist, na advies van de CTC, over de inzet van een aantal opsporingsbevoegdheden, zie zakboek 9.2 Opnemen vertrouwelijke communicatie met technisch hulpmiddel in woning of een daaraan gelijk te stellen ruimte betreft één van die te toetsen bevoegdheden

3-9-2014


132


Tappen/inlichtingen communicatie (titel IVa: art. 126la) (1/4)

Betreft: 'niet voor het publiek bestemde communicatie die plaatsvindt met gebruikmaking van de diensten van een aanbieder van een communicatiedienst'

3-9-2014


134


126la definieert aanbieder én gebruiker (wetswijziging computercriminaliteit):

a. aanbieder van een communicatiedienst: - de natuurlijke persoon of rechtspersoon - die in de uitoefening van een beroep of bedrijf - aan de gebruikers van zijn dienst - de mogelijkheid biedt te communiceren met behulp van een geautomatiseerd werk, - of gegevens verwerkt of opslaat ten behoeve van een zodanige dienst of de gebruikers van die dienst 3-9-2014


135


b. gebruiker van een communicatiedienst: - de natuurlijke persoon of rechtspersoon - die met de aanbieder van een communicatiedienst een overeenkomst is aangegaan met betrekking tot het gebruik van die dienst - of die feitelijk gebruik maakt van een zodanige dienst

3-9-2014


136

Tappen/inlichtingen communicatie (titel IVa: art. 126la) (4/4) MvA : • ook private netwerken (mits maar via aanbieder communicatiedienst als bedoeld in art. 126la) • voor bijzondere gevallen wordt de mogelijkheid geïntroduceerd dat het opnemen plaatsvindt zonder de medewerking van de aanbieder

3-9-2014


137

Stelling Voor het tappen van communicatie via communicatiedienst ter opsporing van een 67.1-misdrijf vereist de wet ondermeer het vermoeden dat de verdachte aan die communicatie deelneemt

3-9-2014


138

Tappen communicatie via communicatiedienst (art. 126m / titel IVa) (1/7)

126m: vereist slechts persoon met meer dan toevallige betrokkenheid

3-9-2014


139

Stelling Voor het tappen van communicatie via communicatiedienst ter opsporing van een 67.1misdrijf vereist de wet ondermeer een ernstige inbreuk op de rechtsorde

3-9-2014


140

Tappen communicatie via communicatiedienst (art. 126m / titel IVa) (2/7)

Art. 126m: 1. persoon met meer dan toevallige betrokkenheid 2. 67,1-misdrijf én ernstige inbreuk op rechtsorde: - door aard misdrijf - of samenhang met andere door verdachte begane misdrijven

3-9-2014


141

Tappen communicatie via communicatiedienst (titel V en Vb) (3/7)

Art. 126t (titel V) • persoon betrokken bij in georganiseerd verband beramen/plegen van misdrijven • 126-o misdrijf (in georganiseerd verband 67,1 misdrijven beramen/plegen, die gezien aard of samenhang met andere misdrijven die in dat verband worden beraamd/gepleegd een ernstige inbreuk op de rechtsorde opleveren)

3-9-2014

Art. 126zg (titel Vb) • aanwijzingen terroristisch misdrijf

142

Tappen communicatie via communicatiedienst (art. 126m+t+zg) (4/7)

126m en zg (resp. titel IVa en Vb): • vereist geen vermoeden deelname verdachte • wel meer dan toevallige betrokkenheid ´getapte´ met verdachte 126t (titel V): vereist persoon betrokken bij het in georganiseerd verband beramen/plegen misdrijven 126m, t én zg: bewuste betrokkenheid niet vereist 3-9-2014


143

Tappen communicatie via communicatiedienst (gebruiker in verdragsstaat) (5/7)

Zie resp art. 126ma en ta voor tappen ‘over de grens’: in kennis stellen verdragsstaat en instemming verwerven

3-9-2014


144

Stelling Voor een tap vereist de wet dat het onderzoek de tap dringend moet vorderen

3-9-2014


145

Tappen communicatie via communicatiedienst (6/7) Verdere voorwaarden 126m, t én zg: • onderzoek moet tap dringend vorderen • schriftelijk bevel OvJ • bij dringende noodzaak ook mondeling • indien mondeling: binnen 3 dagen op schrift • taptermijn: maximaal 4 weken • verlenging telkens maximaal 4 weken 3-9-2014


146

Opnemen (tele)communicatie ex art. 126m en 126l Sv en beoordelingskader OvJ, RC en zittingsrechter (6/7) 1.

OvJ: is er sprake van een verdenking als bedoeld in art. 126m of l lid 1 Sv en vordert het onderzoek dringend dat gegevensverkeer wordt opgenomen. Proportionaliteit en subsidiariteit. 2. RC: is aan de wettelijke voorwaarden is voldaan. Voor de diepgravers: een toetsing van de rechtmatigheid is niet uitgesloten, hoewel van de RC, gelet o.m. op het veelal spoedeisende karakter in het algemeen niet verlangd kan worden daarnaar uitvoerig onderzoek te doen. Als de RC tot het oordeel komt dat sprake is geweest van een onrechtmatigheid dient afgewogen te worden of de vordering wel/niet afgewezen wordt (zie 3.9: vormverzuimen / onrechtmatig bewijs)

3. Zittingsrechter: a. Is toepassing bevoegdheid rechtmatig: kon de RC in redelijkheid tot zijn oordeel komen b. is het gebruik dat de OvJ vervolgens heeft gemaakt van zijn bevoegdheid (…) in overeenstemming met de RC-machtiging en ook overigens rechtmatig HR 11-10-05, LJN AT4351. Zie ook HR 21-11-06, LJN AY9673 (ook in NJ 2007/233 met noot Mevis) en HR 30-03-10, LJN BL2828. Vaste jurisprudentie.

3-9-2014

147

Stelling Voor een vordering inlichtingen communicatie via communicatiedienst ter opsporing van een 67.1-misdrijf vereist de wet het vermoeden dat de verdachte aan het betreffende communicatieverkeer heeft deelgenomen

3-9-2014


148

Inlichtingen communicatie via communicatiedienst (1/7) Wet spreekt over een 'gebruiker van communicatiedienst ' en 'het communicatieverkeer m.b.t. die gebruiker'

3-9-2014


149

Inlichtingen communicatie via communicatiedienst (2/7) Tevens wordt onderscheid gemaakt tussen: 1: vordering van verkeersgegevens (zie AmvB hierna) door OvJ (art 126n en 126u)

2: vordering van gebruikersgegevens door opsp. ambt. (= ook OvJ) (naam, adres, postcode, woonplaats, nummer en soort dienst van een gebruiker van communicatiedienst) (art. 126na en art. 126ua)

In de telecommunicatiewet zijn bijkomende verplichtingen voor aanbieders communicatiediensten verwerkt 3-9-2014


150

Stelling Een vordering inlichtingen communicatieverkeer kan ook het verkeer omvatten dat vermoedelijk na de vordering zal plaatsvinden

3-9-2014


151

Inlichtingen communicatie Verkeersgegevens door OvJ (titel IVa: art. 126n) (3/7)

• 67,1-misdrijf • vordering OvJ • belang v/h onderzoek • gegevensverstrekking over gebruiker communicatiedienst en communicatieverkeer m.b.t. die gebruiker • alleen gegevens die bij AMvB zijn aangewezen (volgende dia) • kan gegevens betreffen die: a. ten tijde van de vordering zijn verwerkt b. na het tijdstip van de vordering worden verwerkt (maximaal 3 maanden) 3-9-2014 152

Inlichtingen communicatie Verkeersgegevens door OvJ (titel IVa: art. 126n: AmvB) (4/7) • naw-gegevens en nummers van de gebruiker en degene met of via wie verbinding is geweest of gezocht • datum/tijdstip waarop verbinding met gebruiker tot stand is gebracht en beëindigd en duur van verbinding • bij geen verbinding: datum/tijdstip van poging • locatiegegevens netwerkaansluitpunt dan wel gegevens betreffende geografische positie randapparatuur van gebruiker ingeval van een verbinding of poging daartoe (zo ook de HR 07-09-04, LJN AO9090) (MH: in andere gevallen via vorderen gegevens: 126ng)

• nummers randapparatuur • soorten diensten en daarbij behorende gegevens 3-9-2014

• naw-gegevens van rekeningbetaler

153

Inlichtingen communicatie Gebruikersgegevens door opsp. ambt. (titel IVa: art. 126na) (5/7)

• misdrijf • vordering opsp. ambt. • belang v/h onderzoek • Naw-gegevens gebruiker • nummer en soort dienst van een gebruiker van communicatie. Indien deze gegevens bij de aanbieder niet bekend zijn en zij nodig zijn voor de toepassing van art. 126m of art. 126n kan de OvJ in het belang van het onderzoek vorderen dat de aanbieder de gevorderde gegevens op bij AMvB te bepalen wijze achterhaalt en verstrekt 3-9-2014 154

Inlichtingen communicatie Identificering nummer gebruiker (Imsicatcher/vanger) (titel IVa: art. 126nb) (6/7)

• bevel OvJ • gebruik bepaalde apparatuur • ter identificering nummer gebruiker communicatie

3-9-2014


155

Gebruik imsi-catcher/vanger en/of stealth-sms ter opsporing/aanhouding verdachte (9.14) (1/2) • •

Is niet geregeld in een daarop toegesneden wettelijke bepaling

Voor een niet specifiek in de wet geregelde wijze van opsporing moet worden aangenomen dat de opsporingsambtenaren op grond van art. 3 Politiewet 2012 en art. 141 en 142 Sv alleen bevoegd zijn haar in te zetten op een wijze die een beperkte inbreuk maakt op grondrechten van burgers en die niet zeer risicovol is voor de integriteit en beheersbaarheid van de opsporing (zie hierover ook het zakboek 9.1)

•

In het bijzonder kan de toepassing van deze opsporingsmethode jegens de gebruiker van de GSM-telefoon onrechtmatig zijn indien zij in verband met de duur, intensiteit en frequentie ervan geschikt is om een min of meer compleet beeld te verkrijgen van bepaalde aspecten van het persoonlijk leven van de betrokkene'.

3-9-2014


156

Gebruik imsi-catcher/vanger en/of stealth-sms ter opsporing/aanhouding verdachte (9.14) (2/2) V.w.b. de stealth-sms overwoog de HR nog: een oordeel over de rechtmatige inzet is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. In deze zaak was vastgesteld dat: - gelet op de duur en frequentie van toezending, slechts een beperkt beeld van de bewegingen van de gebruiker van de telefoon werd verkregen; - het opsporingsmiddel met toestemming van de Officier van Justitie is ingezet; - ondanks gebreken in de verslaglegging uiteindelijk voldoende duidelijkheid over de inzet van de methode is verkregen; en - reeds uitvoering werd gegeven aan op de voet van de art. 126g, 126m en 126n Sv door de OvJ gegeven bevelen en een machtiging van de RC als bedoeld in art. 126m, vijfde lid, Sv was verstrekt. HR 01-07-14, ECLI:NL:HR:2014:1562 + 1563

3-9-2014

3-9-2014


157

Inlichtingen communicatie (titel V en Va) (7/7) Titel V: • zie art. 126t, 126u, 126ua en 126ub voor het opnemen van communicatie en het verkrijgen van inlichtingen in het kader van een eventueel opsporingsonderzoek naar het beramen of plegen van ernstige misdrijven in georganiseerd verband: -126-o misdrijf vereist - Verder als titel IVa

3-9-2014

• Titel Vb: • zie art. 126zh e.v. • aanwijzingen terroristisch misdrijf vereist • Verder als titel IVa

158

Inhoud presentatie • Algemene uitgangspunten • Bob in vogelvlucht / begrippen • Onderverdeling bob • Observatie • Infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens • Stelselmatige info door burger • Voegen, kennisgeven, bewaren, vernietigen, gebruik • Verbod op doorlaten • Verkennend onderzoek 3-9-2014

159

Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens (1/9) • De artikelen 126nc e.v. regelen algemene bevoegdheden tot gegevensverstrekking, anders dan via het hiervoor besproken onderzoek van communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • De artikelen 125i e.v. regelen de doorzoeking ter vastlegging van gegevens

3-9-2014


160

Stelling Een opsporingsambtenaar mag ook historische identificerende gegevens vorderen die voor persoonlijk gebruik zijn verwerkt, zolang het maar geen gevoelige gegevens betreft

3-9-2014


161

Vorderen gegevens (resp. titel IVa, V en Vb) (2/9) 1. Vordering identificerende, historische, niet gevoelige, anders dan voor persoonlijk gebruik verwerkte persoonsgegevens door OA (126nc, uc en zk) 2. Vordering historische, niet gevoelige gegevens (inclusief identificerende) door OvJ voor een ander dan 67,1-feit: machtiging RC vereist (126nd, ud en zl) 3. 126nd/ud-vordering voor komende periode door OvJ; voor directe verstrekking of verstrekking binnen bepaalde periode machtiging RC vereist (126ne, ue en zm) 4. Vordering gevoelige gegevens (godsdienst, ras, politieke gezindheid, enz.) door OvJ, machtiging RC vereist (126nf, uf en zn) 5. Vordering 126nc,1, nd,1, ne,1 aan provider (lid 2: voor gegevens afkomstig, bestemd voor, betrekking hebbende op verdachte / of tot begaan strafbare feit hebben gediend of mbt die gegevens het sf is gepleegd: door OvJ, machtiging RC vereist) (126ng, ug en zo)

6. Bevel ontsleuteling (126nh, uh en zp) 7. Vordering bewaring (OvJ/RC) (art. 126ni, ui en zja) 3-9-2014


162

Gevoelige gegevens (art. 126nf Sv) (1/4) •

Onder ’gevoelige gegevens’ als bedoeld in art. 126nd lid 2 Sv vallen niet alleen gegevens die de gezondheid van een persoon direct betreffen maar ook gegevens waaruit informatie over de gezondheid van een persoon kan worden afgeleid

•

Bijv. de identiteitsgegevens van personen die zich voor enige vorm van medische hulp of informatie bij een ziekenhuis hebben gemeld, omdat daar indirect informatie over de gezondheid van de betreffende personen kan worden afgeleid HR 03-03-09, LJN BG9218

3-9-2014


163

Gevoelige gegevens (art. 126nf Sv) (2/4) 'Uit de wetgeschiedenis volgt dat niet alleen gegevens die direct het ras van een persoon betreffen, maar ook gegevens waaruit informatie over het ras van een persoon kan worden afgeleid, zoals een foto van een persoon, als "gevoelige" informatie moet worden aangemerkt, die door de OvJ slechts kan worden gevorderd op de voet van de art. 126nd en 126nf Sv, dus na daartoe door de RC verleende machtiging'. De opvatting dat de toepassing van genoemde bepalingen alleen in aanmerking komt als met de vordering is beoogd de desbetreffende gevoelige informatie aan die foto's te ontlenen is onjuist HR 23-03-10, LJN BK6331 3-9-2014


164

Gevoelige gegevens (art. 126nf Sv) (3/4) Uitzondering: beelden van een ‘beveiligingscamera’

Beveiligingsbeelden kunnen op basis van art. 126nd gevorderd worden (vordering art. 126nf dus niet vereist) HR spreekt over ‘beelden die zijn vastgelegd door middel van een videocamera, in gebruik met het oog op de beveiliging van personen, gebouwen, terreinen, zaken en productieprocessen’) HR 21-12-10, LJN BL7688 (met omvangrijke noot Borgers in NJ 2012, 24)

Zie zo nodig uitgebreid het zakboek!!! 3-9-2014


165

Gevoelige gegevens (art. 126nf Sv) (4/4) Het opvragen van een pasfoto bij de gemeentelijke reisdocumentenadministratie door opsporingsambtenaren is toegestaan op grond van de Paspoortuitvoeringsregeling De procedure van art. 126nf Sv is niet van toepassing Hof Arnhem 24-09-09, NJFS 09, 265

3-9-2014


166

Doorzoeken ter vastlegging gegevens (1/7)

Art. 125i

Aan de RC, de OvJ, de hulpOvJ en de opsp. ambt. komen onder dezelfde voorwaarden als bedoeld in art. 96b, 96c,1,2 en 3, 97,1 t/m 4, en 110,1 en 2, de bevoegdheid toe tot het doorzoeken van een plaats ter vastlegging van gegevens die op deze plaats op een gegevensdrager zijn opgeslagen of vastgelegd In het belang van het onderzoek kunnen zij deze gegevens vastleggen Art. 96,2, 98, 99 en 99a zijn van overeenkomstige toepassing 3-9-2014


167


Art. 125j: netwerkzoeking

1.

In geval van een doorzoeking kan vanaf de plaats waar de doorzoeking plaatsvindt, in een elders aanwezig geautomatiseerd werk onderzoek worden gedaan naar in dat werk opgeslagen gegevens die redelijkerwijs nodig zijn om de waarheid aan de dag te brengen. Worden dergelijke gegevens aangetroffen, dan kunnen zij worden vastgelegd

2. Het onderzoek reikt niet verder dan voor zover de personen die plegen te werken of te verblijven op de plaats waar de doorzoeking plaatsvindt, vanaf die plaats, met toestemming van de rechthebbende tot het geautomatiseerde werk, daartoe toegang hebben 3-9-2014 168


Art. 125k: bevel tot ontsleuteling Art. 125l: verschoningsgerechtigden

3-9-2014


169


Art. 125la: doorzoeken bij provider Indien bij een doorzoeking ter vastlegging van gegevens bij een provider (telecom/internet) gegevens worden aangetroffen die niet voor deze bestemd of van deze afkomstig zijn, is de OvJ slechts bevoegd te bepalen dat van deze gegevens wordt kennisgenomen en dat deze worden vastgelegd, voor zover zij klaarblijkelijk van de verdachte afkomstig zijn, voor hem bestemd zijn, op hem betrekking hebben of tot het begaan van het strafbare feit hebben gediend, ofwel klaarblijkelijk met betrekking tot die gegevens het strafbare feit is gepleegd De OvJ behoeft hiervoor een voorafgaande schriftelijke machtiging, op zijn vordering te verlenen door de RC 3-9-2014


170


Art. 125m 1. Notificatieplicht bij een doorzoeking die leidt tot vastlegging of ontoegankelijkmaking van gegevens 2. De OvJ/RC kan bepalen dat de in het 1e lid bedoelde mededeling wordt uitgesteld zolang het belang v/h onderzoek zich tegen mededeling verzet 3. Betrokkenen: verdachte / de verantwoordelijke voor de gegevens / de rechthebbende van een plaats waar een doorzoeking heeft plaatsgevonden 4. Indien de betrokkene de verdachte is, kan mededeling achterwege blijven, indien hij door opneming in de processtukken van de vastlegging van gegevens en van de aard van de vastgelegde gegevens op de hoogte komt 3-9-2014


171


Art. 125o: ontoegankelijk maken 1. Indien bij een doorzoeking in een geautomatiseerd werk gegevens worden aangetroffen met betrekking tot welke of met behulp waarvan het strafbare feit is gepleegd, kan de OvJ dan wel, indien deze de doorzoeking verricht, de RC bepalen dat die gegevens ontoegankelijk worden gemaakt voor zover dit noodzakelijk is ter beëindiging van het strafbare feit of ter voorkoming van nieuwe strafbare feiten 2. Onder ontoegankelijkmaking van gegevens wordt verstaan het treffen van maatregelen om te voorkomen dat de beheerder van het in het eerste lid bedoelde geautomatiseerde werk of derden verder van die gegevens kennisnemen of gebruikmaken, alsmede ter voorkoming van de verdere verspreiding van die gegevens. Onder ontoegankelijkmaking wordt mede verstaan het verwijderen van de gegevens uit het geautomatiseerde werk, met behoud van de gegevens ten behoeve van de strafvordering 3-9-2014


172

Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens (7/7) • Zie zo nodig uitgebreid de afzonderlijke presentatie vorderen gegevens

3-9-2014


173


Stelselmatige info door burger (titel Va en Vc) (1/4)

Titel Va, art. 126zt • verdenking van een misdrijf of 126-o misdrijf • belang van het onderzoek • bevel OvJ • dat opsp. ambt. • met een 'burger' bijstand overeenkomt • tot stelselmatige informatie inwinning • over een verdachte of een persoon ten aanzien van wie een redelijk vermoeden bestaat dat deze is betrokken bij het in het georganiseerd verband beramen of plegen van misdrijven • Titel Vc (terroristische misdrijven): zie art. 126zt

175

Stelling Onder stelselmatige info verstrekt door een burger valt ook het door een burger op eigen initiatief verzamelen en verstrekken van info aan de politie

3-9-2014


176

Stelselmatige info door burger (2/4) Daaronder valt volgens MvT niet: anders dan stelselmatig vergaren van info, zoals een algemeen verzoek info over een criminele organisatie te verstrekken of te rapporteren welke personen zich ophouden in een bepaalde omgeving

3-9-2014


177

Stelselmatige info door burger (3/4) Daaronder valt volgens MvT niet: door burger op eigen initiatief verzamelen en verstrekken van info wél:

permanent en langdurig gebruik van welwillend diensten van een burger ook indien louter en alleen op initiatief burger 3-9-2014


178

Inhoud presentatie • Algemene uitgangspunten • Bob in vogelvlucht / begrippen • Onderverdeling bob • Observatie, infiltratie • Pseudo-koop en dienstverlening • Undercover stelselmatig inwinnen info • Betreden/bevoegdheden besloten plaats • Opnemen vertrouwelijke communicatie • Onderzoek communicatie d.m.v. geautomatiseerd werk • Vorderen gegevens en doorzoeken ter vastlegging gegevens • Stelselmatige info door burger • Voegen, kennisgeven, bewaren, vernietigen, gebruik • Verbod op doorlaten 3-9-2014 179 • Verkennend onderzoek

Processtukken: omschrijving Ingevolge art. 149a Sv behoren tot de processtukken alle stukken die voor de ter terechtzitting door de rechter te nemen beslissingen redelijkerwijs van belang kunnen zijn, behoudens het bepaalde in art. 149b: 149b De OvJ is bevoegd, indien hij dit met het oog op de in art. 187d, eerste lid, vermelde belangen noodzakelijk acht, de voeging van bepaalde stukken of gedeelten daarvan bij de processtukken achterwege te laten. Hij behoeft daartoe een schriftelijke machtiging, op diens vordering te verlenen door de RC. De vordering en de beschikking worden bij de processtukken gevoegd.

187d a. de getuige ernstige overlast zal ondervinden of in de uitoefening van zijn ambt of beroep ernstig zal worden belemmerd, b. een zwaarwegend opsporingsbelang wordt geschaad, of c. het belang van de staatsveiligheid wordt geschaad.

Voeging bij processtukken Art. 126aa bevat in vergelijking met art. 30 een bijzondere regeling voor de voeging van bij de processtukken in geval van bijzondere opsporingsbevoegdheden 126aa,3: De voeging bij de processtukken vindt plaats zodra het belang van het onderzoek het toelaat In art. 30 (onthouding kennisneming processtukken) staat voeging voorop, tenzij het onderzoeksbelang onthouding van kennisneming vordert Bij art. 126aa (en dus alléén bij bijzondere opsporingsbevoegdheden) is het andersom: voeging vindt plaats zodra het belang van het onderzoek dit toelaat 3-9-2014


181

Voeging bij processtukken Corstens wijst er op dat art. 126aa kan voorkomen dat de verdachte in een te vroeg stadium geconfronteerd wordt met het gegeven dat in zijn zaak wordt afgeluisterd of geïnfiltreerd Of dat door een te vroege voeging in de zaak van de verdachte de opsporing van een zaak tegen een medeverdachte in gevaar komt Het regiem van art. 30 e.v. is van overeenkomstige toepassing

3-9-2014


182

Stelling Een opsporingsambtenaar neemt via de tap kennis van een mededeling gedaan door de vriendin van de verdachte aan haar broer, een dominee Die opsporingsambtenaar moet hiervan onverwijld de OvJ in kennis stellen

3-9-2014


183

Voeging bij processtukken: professioneel verschoningsgerechtigde (1/4) 1. OvJ voegt pv´s en andere voorwerpen verkregen door Bob bij de processtukken 2. Echter: indien vallend onder verschoningsrecht van professioneel verschoningsgerechtigde: vernietigen 3. Indien niet vallend onder verschoningsrecht: alleen voegen/gebruiken met machtiging RC 4. Opsp. ambt. die kennisneemt van mededelingen gedaan door of aan een professioneel verschoningsgerechtigde, stelt hiervan de OvJ onverwijld in kennis (zie vervolgens weer punt 2 en 3) Aldus 126aa, het daarop gebaseerde besluit én de instructie van de PG’s Zie zakboek hulpOvJ 9.17 en 9.21!! 3-9-2014


184

Stelling Voornoemde regels gelden niet als het een gesprek betreft met een secretaresse van een arts

3-9-2014


185

Voeging bij processtukken: professioneel verschoningsgerechtigde

(2/4)

En aanvullend uit jurisprudentie:

5.

Ook bij afgeleid verschoningsrecht

6.

Niet van belang of verdachte of derde de gesprekken met de p.v. voerde

7.

Bij schending van het verschoningsrecht mag het verkregen bewijs tegen geen enkele verdachte gebruikt worden

8.

Een tap op de aansluiting van een (afgeleid) p.v. is niet geoorloofd, tenzij deze zelf verdachte is

9.

Ook een gesprek met een p.v. waarbij alleen een afspraak gemaakt wordt. Aanhouding verdachte dankzij afspraak aldus onrechtmatig. Geldt m.i. ook voor noemen van tot dan toe 186 onbekend telefoonnummer in dat gesprek.

Stelling Tenzij uit processtukken het tegendeel blijkt moet ervan worden uitgegaan dat telefoon van professioneel verschoningsgerechtigde wordt bediend door een professioneel verschoningsgerechtigde dan wel door een afgeleid professioneel verschoningsgerechtigde

3-9-2014


187


(3/4)

10. Tenzij uit processtukken tegendeel blijkt, moet ervan worden uitgegaan dat telefoon van p.v. wordt bediend door p.v., dan wel door afgeleid p.v. 11. Schending van de met de bescherming van het verschoningsrecht samenhangende rechtsregels is even ernstig als een mogelijk directe schending van het verschoningsrecht zelf 12. Gebruik van dit soort info als ‘sturingsinfo' of binnen het verhoor van een verdachte of getuige is uiteraard ook niet toegestaan (tenzij met machtiging RC) 3-9-2014


188


(4/4)

13. Als de geheimhouder ten tijde van het tappen geen verdachte is, kunnen de mededelingen die onder het verschoningsrecht vallen niet aan het dossier worden toegevoegd. Het belang van het verschoningsrecht mag in geen enkel geval wijken voor het belang van de waarheidsvinding. HR 20-04-10, LJN BK3369

3-9-2014


189

Stelling Degene wiens telefoon getapt is moet daarvan door justitie in kennis gesteld worden

3-9-2014


190

Kennisgeving aan betrokkene (art. 126bb / titel Vd) (notificatieplicht)

•

Schriftelijk door OvJ • van Bob aan betrokkene: - persoon t.a.v. wie Bob is uitgeoefend - gebruiker communicatie - rechthebbende besloten plaats verdachte niet nodig indien via 126aa (voeging bij processtukken)

•

Geldt niet voor 126na/ua/zi/zk (gebruikersgegevens communicatie) 126nc/uc (identificerende gegevens door opsp. ambt.) en zq t/m zs (aanwijzing terroristisch misdrijf: onderzoek voorwerpen, vervoermiddelen, kleding)

3-9-2014


191

Stelling In de wet zijn regels opgenomen voor het gebruik van verkregen gegevens voor een ander strafrechtelijk onderzoek

3-9-2014


192

Stelling Middels de Bob verkregen gegevens mogen niet gebruikt worden voor een Strafrechtelijk financieel onderzoek

3-9-2014


193

Bewaring, vernietiging en gebruik bepaalde door bob verkregen gegevens (art. 126cc en dd) Regeling betreft: - observatie m.b.v. technisch hulpmiddel - opnemen vertrouwelijke communicatie - onderzoek van communicatie via communicatiedienst OvJ kan bepalen: 1. gebruik van die verkregen gegevens voor een ander strafrechtelijk onderzoek (opsp. onderzoek of sfo) 2. opslag 3-9-2014 194


Verbod op doorlaten (art. 126ff) (1/3)

• bewust en volledig afzien van ibn van illegale goederen • die schadelijk zijn voor volksgezondheid (bijv. drugs) • of een gevaar opleveren voor de veiligheid (bijv. vuurwapens) - alleen toegestaan met bevel OvJ (bij zwaarwegend opsporingsbelang) - via CTC, college PG's en MvJ 3-9-2014


196


De ibn mag slechts in het belang van het onderzoek worden uitgesteld met het oogmerk om op een later tijdstip daartoe over te gaan

3-9-2014


197


Ingevolge motie 2e kamer: • verbod op doorlaten van personen • met uitzonderingsmogelijkheid bij mensensmokkel mits via OvJ en CTC!!

3-9-2014


198


HR: verdachte kan zich niet op verbod doorlaten beroepen

3-9-2014


199


Stelling Een verkennend onderzoek mag alleen ingesteld worden naar verdachten

3-9-2014


201

Verkennend onderzoek (art. 126gg / titel Vc) (1/3) OvJ kan bevelen dat opsporingsambtenaren een onderzoek instellen met als doel de voorbereiding van opsporing, MITS

• door feiten of omstandigheden • aanwijzingen (is minder dan redelijk vermoeden) • dat binnen verzamelingen van personen • 67,1 misdrijven worden gepleegd • die gezien hun aard/samenhang met andere misdrijven die binnen die verzameling van personen worden beraamd/gepleegd • een ernstige inbreuk op rechtsorde opleveren 3-9-2014


202

Verkennend onderzoek (art. 126gg t/m ii / titel Vc) (2/3)

• bevel OvJ • door opsp. ambt. • doel: voorbereiding opsporing Zie voor terroristisch misdrijven ook 126hh en ii (gegevensverstrekking!!)

3-9-2014


203

Verkennend onderzoek (MvT) (3/3)

• gaat vooraf aan mogelijk opsporingsonderzoek • betreft onderzoek naar sectoren binnen samenleving • of en op welke wijze daarbinnen misdrijven worden beraamd/gepleegd • op grote schaal vastleggen persoonsgegevens • uit open bronnen of van particulieren • onderzochte personen zijn nog geen verdachte of 'betrokkene' • doel: beslissen over starten opsp. onderzoek 3-9-2014


204

EINDE PRESENTATIE 1. Actualiteiten na laatste zakboek 2. Tip van de week + tiparchief 3. Misdrijf van de maand 4. Diapresentaties 5. Meerkeuzevragen 6. Nieuwsmail 7. Digitale zakboeken 8. Enz. WWW.ZAKBOEKENPOLITIE.COM

Zakboekenpolitie.com

Recommend Documents