,rÍll o r
I
/l .)\ í 9)
BT R T IIST VÁN T IN D IN V T B OTNRA A RHU ISNUMM !F ]4. HITBWOONOI' 3!BB! 3EI3' ,OPPTR F ÀB3IIN L OOF
BEBENSTEIN OPPEFRABBIIN WtlONHUIS Rebbe Beer hield van de Buurt en de Buurt hield van hem. Eigenlijk moet je officieel zeggen rabbijn Berenstein.lvlaarde buurtbewoners noemden hem goedmoedigRebbe Beer. Rebbe is Jiddisch:middeleeuws Duits vermengd met Hebreeuwsewoorden.Het was de taal van de Buurt. RebbeBeer was godsdienstigleidervan de joodse gemeente. Een rabbijn gêeft uitleg over de thora in de synagogeen is aanwêzig bij de belangrijkemomenten in het joodse leven.Rebbe Beer was opperrabbijnvan Den Haag. MaaÍ hij woonde niet zoals veel andere rabbijnenin een deÍtig huis, maar in dit gewone huis midden in de Buurt. Hij was betrokken bij zijn mensen,45 jaar lang van 1848 tot 1893, Rebbe Beer was iemand die snel en behoorlijkboos kon worden. lllaar hij was oprecht en stond altijd klaar voor zijn mensen en vooral voor de kinderen die zijn hulp nodig hadden,
T ABBYD N U N T ILN U M BIR ?4ÍH I5W À5W H ÉF T 'FTB B ! T3 " TI i ] I f S A B B I B I Ff N S Tf I N . O I I I ] I H Á 6 U(E9) LIV , íI O ó\
íi t
I
/-,iÀ \7
6 a vf RD Íqr0 - 0 Í p Á v. r0 Àcbpdr ' r r r NAARRr r Fr : !r , v!pv0.b!N! wr r q q F T s . 0Í Í\| Í J w I V 0 | ( | PAA| | ! 0! h r t5^tVM !3 t5^ I M l P 5_0\0 0! SLJRI9r0fl
GOON TOPAV I]O!N56RA(HT.TUFN 3I6I]T AND IHtN IIIT I O NIIUWI MOLSIRAAT ÁI NIIMBÍR llÀ l0 )lFttÀ5IHL
9lIt0Í
rdl
5lÍ0N[9HJL
,A\ \,
,4;\ \ 7
IOo PT tRU 6E NS T IT K o v tF NÁARPAVIL]OEN56FATHT HUISNUMM]I, €RI]ITR w Asv R O !6!RH II IOO DT 5 IH U IS 0 P0 t 6 tvtL t9 ttN P L A 0utTTt 3tvtsTt60
Á rH G0B A rK A N 0rH 0!!r0 r pÀ vrLrorN scRTH rs wTÁ 5TH r,!0005 TfH U tS Ítl f3rr5a pra0ur 0NÍH rw Á Lr @
PTA O UE TPTAEVI .I JO E N S 6 R A I HT
PlAOUE PAVITJOTNS6FACHT
Als je de plaquettegelezenhebt, wêet je dat vanaf deze plaats de
After you've read this plaque,you'll know that it was from this point
Haagsejoden zijn weggevoerddoof de nazi's.Van 1913 tot 1943 was
that most of the Jews oÍ The Hague were taken away by the Nazis.
hier het'Joodsch Tehuis'.Dat was een soort naschoolseopvang voor
FÍom 1913 to 1943, the'Joodsch Tehuis'was located here.This was a
de joodse kinderen uit de Buurt. Dat ging vroegêrhêel anders dan nu.
place for a sort of after-schoolprogramÍor the JewishchildÍen of the
De kinderen leerdener allerlei 'nuttige dingen,zoals boekhoudenen
'Buurt'. In those days,that was very diÍferentthan it is now.The children
boÍdurên.Daar hoef je tegenwoordignatuurlijk niet meer mee aan te
learned all kinds of'useful' things,such as bookkeepingor embroidery.
komen. Maar de sfeeÍ was er toch altijd gezellig.Eigenlijkwilde men
Nowadays,no one would even try such a program,but still the
de kinderen,vooral de meisjes,van de straat houden.Want op straat
atmospherewas always nice. ActuallÍ the grown ups wanted to keep
kwam niets goêd van je terêcht.In de TweecleWereldoorlog verzamelden
the children,especiallythe girls, off the streets.They Íelt that children
de nazis de joodse bewonersvan Den Haag eerst hier in het vooÍmalige
would only turn out bad iÍ allowed on the streets. Duringthe Second
JoodschTehuis.Lopendof met tram 13 vertrokkenzij vervolgensnaar
World War, the Nazis gathered the Jews of The Hague here in the foÍmer
station HollandsSpoor.lMetde trein ging het naar kamp Westerbork
'Joodschïehuís'. Then,either on foot or by tfam 13, they went to the
in Drenthe.Elke dinsdag vertrok van Westerborkeen volgepaktetrein
'HollandsSpoor' Íailroad station. The train transportedthem to the
naar de vernietigingskampen. Daar werden de 14.000 joodse
tíansit-camp 'Westerbork' in Drenthe, Every Tuesday,a chock-full train
HaÉenaarsvermoord.14.000 mooÍden!
left fÍom Westerborkto the concentratlon/deathcamos. There the 14,000 lews of The Haguewere murdefed; 14,OO0murdêrs!
/o
t
'\\
\ \
\
'c
t
t ï\
\
6\ Íà
Ér
600N T 0H r nD r F s r F AAr r R 0es 0v r R r B6[0r M pr r BU R6 w a L Á N 0 TA K I TH rf l Fs Í L rf r{ 0 N B A A M5 Í B A A I ) ít) AN D60 T ON U M BIB 45 T H IsW AsÍH ÉOF PH ÁN AGT . \ 7
RAAMSÏRAAT WEE5HUI5
OFPHANAEE ONR
AchteÍdezê pÍachtlgegevelbevondzich ooit eenJoodsweeshuls. Het weeshulsweÍd geopendIn Í884 en was tot 1931 in gebrulk.
gehind this lovely building-Íàgade,
ZUweÍdener strengopgeYoed Er was plaatsvoor deÍtlg weesklnderen.
there. Theygot a very strict
ên moestenspeclalekledingdÍagen,Zo zag ledereenop stÍaat, dat Jê
clothlng.Whereveryou went,
een weeswas. Dat was natuullljk plnlijk voor de kindeÍen.'Ach,een yast Eêdacht.De kans dat één van weeskind',hebbenvoorbugangeÍs
OÍ course,that was embarrasslng tor
le oudeÍsot zeltsallebelJe oudeÍsal vÍoeg In le lêvenoveÍled€n,was In de negêntiendêeeuwveel gloter dan nu, veel dektes dle we nu
century,there was a faÍ larger chance
kunnen€lenezon, warentoen dodelljk.De hyglêneIn de Buu was zo slecht,dat er zlektesals choleÍaultbraken.Tollettenwarêner nlet.
can now cure were deadly in that
De beeÍputtenloosdendlrectop de gfacht.Er hingvaak een ondÍaaglijke stank, In Í888 werd een kanaal naaÍ zee gemaaktom het vullê wateÍ
Cesspoolsemptied directly into the
te lozen,Pas in dle tijd legdede gemeenteeen riolêÍlngaan.
the sea.Onlythen,dld the cltyset up
It was oDened ln 1884 and was usel
them pÍobablythought:'Oh deaí an both,oÍ your parentsthan there ls now. bad there weÍe eDldemlcsllke stlnk In the aií In 1888, a canal was du€l
/A\ \'
;-l
1
vi:
;'É
it
,tr, tt"r
Êà Í.
'1
k : ' , 1:.sáE "-tq!
/A\
'(J'\l )
ZÀ
L
nrr n q trHt nr r 0 N 00 Í 9 Í H ur 9 r 0vo Ír L 0 ERs6 RÁtHT
A LIT l LIÁN OPR OT ÉIO T OM AÊXIII O!. EEH IN OT &AU N Í I LÍ H TP L Á q UW I I TITH i I 5 TAO BfOAVID GOSAT I( 3É l l H tF t W A9T H E 0!fN SU U0N L V0LD tR 96R ÀtN T .
VOI.DEHS6HATHT SIOET
5HUI. VOI.OERS6RAIHT
De eefsteloden dle zlch ln de stad vestlgdên,kwamenthuls In gtoepjes
The fhst gÍoupsof Jewswho came to the clg met In small groupsfoÍ
bUeenvoor gebeden ondeÍwts.Zo was eÍ oolt een hulssloelin eên
prayèÍ and study. That was how a house€hul (synagogue)came to be
herbergaan de Blerkade.De elgenaargaf eÍ godsdlenstles.
In an Inn on Blelkade,The ownergave religionlessons.GeÍmanJews
HooEdultse loden noemênêên synagogeeen sJoel;het ls vooraleen plaatsom te lèren.Via êen pooÍtje kwamJe b|Jde synagogevan de
call a synagoguea shul; it ls deÍlnltelya placêto learn as well as to
VoldeÍsgÍacht, dle achteÍ de hulzenstond. Het wês een 'schullsloel',
behlndthe houses,BecauseIn those days,a synaÉoguewas not
want vroegermocht ,e een synagogenlet zlen In de stÍaat. De sloêl
allowedto be vlslblefrom the street. lt was a hlddenshul, and built In
in 1722. Het ryaseen echte sJoelen Je kon er gemakkeluk ls gebour,yd
f22.
even blnnenlopen.HUstond mldden ln de Buurt. Dezesjoel heeft Íulm
ln the mlddle ot thê 'Buurf. lt servedtho communltyfor more than a
De gemeenteDen Haag honderdJaardlenst gêdaanals Egbedshuls. kocht de gÍond mêt de voorwaaldedat de plaalsvan de Helllgetuke
hundÍêdyêaÍs.The cliy governmentboughtthe land wlth the conditlon that the placs on whlch the HolyAÍk had been,would neverbe bullt
noolt bebouwdmocht worden. ÊÍ mocht wel overheenÉebouwdwoídèn,
upon.HowêvêÍ,one could bulld ovêr lt. Therels now a black stone In
EenzwaÍtesteen In de keldeÍvan G&Allgt op de plek waar eens de
the basêment oÍ G&Awh6re the Tomh scrolls had been kêpt in lhê AÍk.
bÀIIPU6ÍNIOOPDOOSIAAROEMASKTHOIALHIISTÀÀÍOIOIUTOLÍ\(9I(INUÍTOfOAVIOSIER
HêillgeAÍke met dê rollenvan de thola stond,
pÍay. You went through an archway to get to the VoldeÍsgÍacht€hul
But lt was a real shul and you couldalways,ust walk in. lt was
it
it
I -:
I
J
s r ot' @o
6OSAT KAT IT T LIAN D 'ÍU 3N LT ÍT ON 3Í?IM 5T SAAI U N TI L TH TTH U R TH W A L I O N I H I L ! Í Í O N TH t O TI ] E F T H T RHTAO3IT NÁ 5'H O O I3U IID N 6W IT HA 5T H O O LYASO
O V ER ' DBTU U RSP T R E E K T' .'I5 VAN I2 JAAF IN H TT VO OFTGEZTT ONÍITBWIJS VOORI.TTRTIN6TN
jo d e n 3 0 0 ja a f g e le d e nin 'de B uurt' w onen? 1 W aaÍ o m k w a m e n d e O o st- Eu r o p e se 2
Noem d Í i e g e b o u w e nv a n d e vío e g e r ejo o d se g e m e e n sch a pd, ie j e nog i n de B uuÍt' k unt v i n d e n .
3 W elk e b e s t e m m i n gh e e f t d e Gr o te Syn a é o g en u ? 4 W aaro m l i g t e r e e n z w a í te ste e n in d e ke ld e r va n c&a ? 5
Zoek de betekenisen op van: koosjer, sjabbat, tof, mazzel en misjpoge.
6
W anne e rk Í e g e n d e j o d e n b u r g e Íe ch te n ? . 1656
.1795
. r a al
7 W aaro m w o r d t W e s t e r b or k{ Dr e n th e )e e n d o o Íg a n g ska m pg e n oemd? a
W at is e e n ' s c h u i l s j o e l ' ?
9 Waarom waren er vfoeger zoveel weeskinderen? 10
Uit we l k ê l a n d e n k o m e n de m ig fa n te n ,d ie n u in ' d e Bu u Ít' wo nen?
B eden k e e n m a n i e r w a a ro pje d e 1 6 0 0 Ha a g sejo o d se kin d e r en kunt herdenken, die in d e T w e e d eW e r e l d Oo r lo gzijn o m g e b r a ch t. S c hrij Íe e n b r i e f a a n d e bu r g e m e e ste rva n De n Ha a g m e t h e t vefzoek mee te w eíken aan di e h e r d e n k i n g .M a ak d u id e lijkwa a r o m d ie h e r d e n kin gm oet pl aatsvi nden. B es c h Í i j fh o e ' d e B u u r t er n u u itzie t,Wa t is e r ve r a n d e r dsin d s de oofl og? (denk a a n d e m e n s e n ,d e g e b o u we ne n d e win ke ls) . 4 5
lv laake e n g e d i c h t o v e r h e t le ve n in ' d e Bu u Ít vr o e g e r . Í Í aak e e n o n t w e r p v o o Í d e in r ich tin gva n h e t Ra b b UnÍvla a r senpl ei n (de v ro e g e Í es p e e l p l a a t sva n d e jo o d se sch o o l) .
6
Z oek o p w a t e r w o r d t g e ge te n o p se d e Ía vo n dWa . t is d e b e te k eni svan de gerechten?
7 V oere e n d i s c u s s i eo v e r he t fe it, d a t ste e d s m e e r h isto r isch ep anden pl aats moeten mak en v o o f n i e u w b o u w
www.hÍo.nl/debuuÍtspreekt
Í< -
lÈ
BAA;",,< N'n44r
È €l
=l
WA6ENSTBAAT
WA6ENSTRAAT
lË
fl SPU l
SPUI
/ T-:*I 2 I I 5
TIAIUTIIE'DIVEIIITIEIITII IOOISISUUNT' W00 HU|5ALIIÀX!fl P0]AK SAI0H0'StÍM?tt MAISEÍ^8IITK G[0II5YL^606I
5 t|t(Wt t 00sr-10 00s:3t0t1
STAFT
.la
I WEí II í[!ÍYffÍíA0I I W00xIut50PPIitlilttilltiHtsfttl{ t! 8uunfft0fl II'IAOUTTTIPAYIIIOIils6Nff HI IT TYÍESHUIS iIAMíiATÏ fi 5t0E1Wt0Ín36motr 5tlt00tÀ
,l
