Watersysteemplan Veenkoloniën

Watersysteemplan Veenkoloniën

Eindconcept, Veendam, februari 2008

watersysteemplan Veenkoloniën

1

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave ...................................................................................................................................... 2 Samenvatting ......................................................................................................................................... 4 Samenvatting ......................................................................................................................................... 4 1. Inleiding ................................................................................................................................... 14 1.1 De Veenkoloniën ...................................................................................................................... 14 1.2 Visie .......................................................................................................................................... 14 1.3 Doelen ...................................................................................................................................... 15 1.4 Aanpak ...................................................................................................................................... 16 1.4.1 Geldigheidsduur van het watersysteemplan Veenkoloniën............................................. 16 1.4.2 Uitgevoerd onderzoek...................................................................................................... 17 1.4.3 Proces.............................................................................................................................. 17 1.5 Opzet watersysteemplan .......................................................................................................... 18 2. Watersysteem Veenkoloniën................................................................................................. 20 2.1 Autonome ontwikkelingen tot 2050........................................................................................... 20 2.2 Regionale ontwikkelingen tot 2015 ........................................................................................... 22 2.3 Wensbeeld Veenkoloniale gebied 2050 ................................................................................... 24 3. Strategie korte termijn (tot 2015) .......................................................................................... 26 3.1 Programma van eisen korte termijn (2015) .............................................................................. 26 3.2 Regionale wateropgave ............................................................................................................ 26 3.2.1 Ontlasting van de boezem ............................................................................................... 26 3.2.2 Wateroverlast uit oppervlaktewater ................................................................................. 28 3.2.3 Reguliere wateropgave.................................................................................................... 29 3.3 Stedelijke wateropgave............................................................................................................ 30 3.3.1 Wateroverlast uit oppervlaktewater ................................................................................. 31 3.3.2 Water op straat ................................................................................................................ 31 3.3.3 Grondwateroverlast ......................................................................................................... 32 3.4 Watertekort ............................................................................................................................... 36 3.4.1 Regionale droogte ........................................................................................................... 36 3.4.2 Verdroging natuur ............................................................................................................ 38 3.4.3 Watertekort stedelijk ........................................................................................................ 39 3.5 Waterkwaliteit ........................................................................................................................... 40 3.5.1 Europese Kaderrichtlijn Water ......................................................................................... 40 3.5.2 KRW – methode Veenkoloniën........................................................................................ 44 3.6 Grondwaterkwaliteit .................................................................................................................. 48 3.7 Stedelijk water .......................................................................................................................... 48 3.8 Waterbodems ........................................................................................................................... 50 3.9 Recreatie & Beleving ................................................................................................................ 54 3.10 Beheer en Onderhoud .............................................................................................................. 57 3.11 Monitoring en Evaluatie ............................................................................................................ 58 4. Strategie lange termijn (tot 2050).......................................................................................... 60 4.1 Ruimte voor water .................................................................................................................... 60 4.1.1 Landelijk gebied ............................................................................................................... 60 4.1.2 Stedelijk gebied................................................................................................................ 62 4.2 Droogte en verdroging.............................................................................................................. 63 4.3 KRW ambitieniveau Kanalen en Runde ................................................................................... 65


2

4.4 4.5 4.6 5 5.1 5.2 6

Waterbodems............................................................................................................................ 66 Recreatie & beleving ................................................................................................................ 66 Beheer en Onderhoud .............................................................................................................. 66 Organisatie en communicatie ............................................................................................... 68 Organisatie samenwerking ....................................................................................................... 68 Communicatie........................................................................................................................... 69 Maatregelen en kosten........................................................................................................... 72

Achtergronddocumenten.................................................................................................................... 74 Bijlage 1: Maatregelenprogramma watersysteem Veenkoloniën (tot 2050) .................................. 82 Bijlage 2: Hoogtekaart......................................................................................................................... 76 Bijlage 3: Kwel & Infiltratie ................................................................................................................ 77 Bijlage 4: Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand............................................................................. 78 Bijlage 5: Functiekaart POP Groningen II ......................................................................................... 79 Bijlage 6: Functiekaart POP Drenthe II.............................................................................................. 80 Bijlage 7: Ontwikkelingskaart POP Drenthe II .................................................................................. 81


3

Samenvatting • Inleiding Het Waterschap Hunze en Aa’s heeft in samenwerking met de gemeenten Winschoten, Veendam, Pekela, Borger-Odoorn en Emmen het watersysteemplan Veenkoloniën opgesteld. Dit watersysteemplan vormt de basis voor de verschillende gemeentelijke waterplannen die al zijn gemaakt of geactualiseerd worden. Het plan voldoet aan de eisen van het Regionaal Bestuursakkoord Water (RBW) en de Kaderrichtlijn Water (KRW) om het watersysteem in het landelijke en het stedelijke gebied van de Veenkoloniën op orde te krijgen en te houden. Hierbij gaat het om de algehele veiligheid van grondgebruik, anticiperen op wateroverlast en watertekort, verbeteren van de waterkwaliteit, rekening houden met de effecten van klimaatsverandering en maaivelddaling. Tevens zijn de consequenties van de nieuwe Europese eisen voor de waterkwaliteit geanalyseerd voor de Veenkoloniën, en worden waar nodig aanvullende maatregelen voorgesteld. Het plan is in nauw overleg met de omgeving tot stand gekomen. Dit watersysteemplan Veenkoloniën, inclusief het maatregelenplan, vormt voor de komende jaren uit beleidsmatige uitgangspunt voor het waterbeheer in de Veenkoloniën. Hiervoor is in een eerder stadium in de Inventarisatienota de wateropgaven gedefinieerd (Waterschap Hunze & Aa’s, 2006). • Gebiedsbeschrijving De Veenkoloniën kent een unieke ontstaansgeschiedenis. e De veenontginning, die in de 15 eeuw al is gestart, heeft een landschap achtergelaten dat gekenmerkt wordt door grootschalige openheid en langgerekte kanalen, wijken en lintbebouwingen. (figuur 1) Het grondgebruik is overwegend agrarisch. In het gebied liggen enkele grote stedelijke kernen zoals Emmen, Stadskanaal, Veendam en Winschoten. Verder wordt de bebouwing vooral gekenmerkt door lange linten parallel aan de grote kanalen. In de Veenkoloniën komt vrij weinig natuur voor. De meeste natuur is te vinden rondom Emmen; het Oosterbos en Valtherbos. Rondom Oude Pekela liggen het Emergobos en het Pekelderbos. De natuur in het Groninger deel is kleinschalig en versnipperd. • Visie, doelen en (beleids)ontwikkelingen 1 Op 14 mei 2001 presenteerde de Commissie Hoekstra voor de Veenkoloniën haar rapport 'Van afhankelijkheid naar kracht'. Het advies van de commissie luidde als volgt: 'Een integrale aanpak is noodzakelijk om de kracht van de Veenkoloniën - rust, ruimte en nieuwe mogelijkheden - optimaal te benutten en de zwakte - afhankelijkheid van de omgeving, eenzijdigheid, een negatief imago en sociaal-economische achterstanden - af te wenden'.

Het rapport en haar conclusies heeft geleid tot o.a. het instellen van de stuurgroep “Agenda voor de Veenkoloniën” en het verschijnen van een aantal visies en plannen. In de stuurgroep hebben zitting: de beide provincies (2), de betrokken gemeenten (11) en twee waterschappen (2).


4


5

De visies en plannen hebben gemeen dat ze tot doel hebben het versterken van de sociale, ruimtelijke en economische situatie en sfeer. Doel van het watersysteemplan Veenkoloniën is het maken van een afwegingskader en een maatregelenplan voor het waterbeheer in het stroomgebied van de Veenkoloniën. Het watersysteemplan vormt de onderlegger voor de gemeentelijke waterplannen en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het een onderlegger voor het eigen Beheerplan en het stroomgebiedsbeheerplan. Het stroomgebiedbeheersplan dat mede wordt opgesteld ten behoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Een nevendoel bij het opstellen van het watersysteemplan Veenkoloniën is het verbeteren van de onderlinge samenwerking tussen waterschap en gemeenten binnen de gehele watercyclus. Daarnaast streven we naar een meer open communicatie met de omgeving, en het vergroten van de bewustwording bij overheden, belangenorganisaties en burgers van de consequenties van de klimaatsveranderingen voor het beheer van het Veenkoloniën-watersysteem. Het uitvoeringsprogramma geldt voor de periode tot 2015, voor de periode erna worden de strategieën en oplossingsrichtingen opnieuw geëvalueerd en benoemd. Dit watersysteemplan Veenkoloniën is een bijzonder plan, omdat hierin zowel de consequenties van RBW-afspraken over klimaatverandering als eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water zijn uitgewerkt. • Autonome ontwikkelingen tot 2050 De komende decennia zal de verandering van het klimaat doorzetten. Ook nu al is duidelijk te zien dat de temperatuur langzaam stijgt. Op basis van deze KNMI-gegevens wordt verwacht dat de temperatuur toeneemt, dat het vaker zal regenen en dat de buien heviger zullen zijn, dat de verdamping toeneemt en de zeespiegel zal stijgen (het gaat hierbij om het middenscenario). Momenteel zijn er afspraken gemaakt over de maximale hoeveelheid water die uit het IJsselmeer onttrokken mag worden ten behoeve van de waterbehoefte in Oost Groningen en Drenthe. Door toenemende verdamping en langere perioden van droogte zal de vraag naar wateraanvoer toenemen. De bodem in de Veenkoloniën daalt. Dit heeft drie oorzaken: gaswinning, zoutwinning en veenoxidatie. Als gevolg van de gaswinning ontstaat bodemdaling in grote delen van Groningen ook aan de noordzijde van de Veenkoloniën in de buurt van Veendam. De bodemdaling door gaswinning heeft gevolgen voor de waterhuishouding in het gebied. Zo verzakken kaden, kan er schade ontstaan aan kunstwerken en kunnen grote verschillen ontstaan binnen peilgebieden. Naast gaswinning vindt specifiek in de Veenkoloniën ook (magnesium)zoutwinning plaats. Dit gebeurt op een drietal plaatsen: ten westen van Veendam bij Tripscompagnie, bij Zuidwending en bij Heiligerlee. Een groot deel van de boven- en ondergrond in de zuidelijke Veenkoloniën bestaat uit veen. Door de huidige relatief diepe ontwatering wordt een groot deel van het bodemprofiel van het veen blootgesteld aan de lucht waardoor het oxideert en de bodem geleidelijk daalt. Veenoxidatie is, door menselijk ingrijpen, een zichzelf instandhoudend proces. • Regionale ontwikkelingen tot 2015 Met de uitvoering van het project Masterplan Kaden worden kaden langs het boezemwatersysteem opgehoogd en/of versterkt. Aanleiding voor het aanpassen van de kaden is de wateroverlast van 1998, toen duidelijk werd dat de boezem van Hunze en Aa’s niet bestand was tegen extreem veel water. Tot 2015 wordt 200 km. kaden aangepakt langs het boezemsysteem. Op deze manier wordt een veiligheidsniveau van 1/100 jaar gerealiseerd. Aanleiding voor het inrichten van bergingsgebieden is, net als voor het Masterplan Kaden, de wateroverlast van 1998. Doel van het inrichten van bergingsgebieden is het vergroten van de boezemcapaciteit in extreme (nood) en reguliere situaties.


6

De betrokken gebiedspartners hebben zich middels het projectplan voor de Runde gecommitteerd aan een inspirerende ambitie voor een economische en ecologische kwaliteitsimpuls voor het beekdal van de Runde. De thema’s van de Runde richten zich op een kwaliteitsimpuls voor natuur, recreatie, landschap, waterbeheer, cultuurhistorie en organisatie & financiering. Herstel van de recreatieve vaarverbindingen in Oost-Groningen en Zuidoost Drenthe, geeft impulsen aan de sociaal-economische situatie van de Veenkoloniën en is één van de agendapunten van de Agenda voor de Veenkoloniën. De oude kanalen welke vroeger voor de turfvaart werden gebruikt, worden hersteld en voor de recreatieve toervaart geschikt gemaakt. De landbouw is sterk in beweging. Naast de voorzettende schaalvergroting en samenwerking wordt ook naarstig gezocht naar een breder assortiment aan gewassen en combinaties aan teelten. Een verdere innovatie in de landbouw staat op het punt verder te worden ontwikkeld. De toekomstige mogelijkheden die er liggen rondom de ontwikkelingen in de ICT voor bijvoorbeeld beregening, gewasbescherming en bemesting staan op het punt te worden opgepakt. Daarnaast staat ook de energie opwekking en/of energieteelt nog in de kinderschoenen, maar zal deze sector zich ook verder blijven ontwikkelen. De ontwikkelingen in de landbouw zijn van grote invloed op het watersysteem. Natuurgebieden in Groningen en Drenthe zijn kleinschalig en liggen verspreid. Enkele natuurgebieden hebben zich na de ontginning kunnen ontwikkelingen met een eigen dynamiek. Het tussenliggende landschap is vaak ook niet ingericht om uitwisseling van flora en fauna te bevorderen. De ‘versnippering’ van natuurgebieden wordt voor een deel ondervangen met de aanleg van de ecologische verbindingszones. • Strategie korte termijn (2015) Er is onderscheid gemaakt tussen het op orde krijgen van het watersysteem van de Veenkoloniën tot 2015 en het op orde houden op de langere termijn (na 2015). In de volgende paragrafen is per thema vooral uitgewerkt welke maatregelen en mogelijke pakketten aan maatregelen nodig zijn om het systeem op orde te krijgen (tot 2015). Zoals nu bekend, moeten op de lange termijn (tot 2050) maatregelen worden gezocht en uitgevoerd om de volgende doelen te bereiken: o VEILIGHEID Kaden en boezemkeringen zijn op peil. o WATEROVERLAST Ruimte voor water is gevonden binnen de Veenkoloniën om 3 ca. 3,8 miljoen m water vast te houden ter ontlasting van de boezem; o WATERTEKORT Beperken van het watergebruik, de waterbehoefte en het waarborgen van de wateraanvoer; o WATERKWALITEIT Bereiken van hoogst haalbare ecologische ambitie voor de KRW waterlichamen (het ambitieniveau moet nog worden vastgesteld) en een verbetering van de waterkwaliteit in zijn algemeenheid. Veiligheid De boezemkaden zijn nog voor verschillende trajecten niet op sterkte en/of hoogte gebracht, maar door de al geplande maatregelen (Masterplan Kaden) zullen de boezemkaden in 2015 op orde zijn. De veiligheidsnorm van 1/100 jaar wordt dan gehaald. Wateroverlast In de huidige situatie voldoet in de Veenkoloniën ca. 290 ha van het totale gebied niet aan deze norm van 1/75 jaar. Een zeer klein oppervlak, aangezien de landelijke norm wel wordt gehaald voor deze


7

290 ha. Het waterschap zal zich echter inzetten om de knelpunten, die zich eens in de 1/75 jaar toch kunnen voordoen, aan te pakken (inspanningsverplichting). Voor de reguliere wateropgave kan worden geconcludeerd dat in de huidige situatie er geen knelpunten voorkomen en er geen urgente maatregelen zijn om aan te pakken tot 2015. Wanneer kansen zich voordoen wel meeliften met projecten en er voor zorg dragen dat het watersysteem van de Veenkoloniën verder wordt verbeterd en met de ontwikkelingen in het landelijk gebied blijft meegroeien. Na inventarisatie en toetsing aan de NBW-inundatienorm kan geconcludeerd worden dat voor enkele stedelijke gebieden knelpunten naar voren zijn gekomen voor Stadskanaal/Musselkanaal, Valthermond en Emmer Compascuum. Hieraan zal aandacht moeten worden besteed en bij voorkeur meeliftend bij herstructurering van wijken of rioolrenovatie. In de toekomst zal de extra waterafvoer als gevolg van de klimaatverandering in het stedelijk gebied zelf moeten worden vastgehouden, daarom ook bij geen aanwezige knelpunten toch nagaan of er extra ruimte voor water in de plannen meegenomen kan worden. Voor alle gemeenten kan geconcludeerd worden dat water op straat voorkomt ten gevolge van onvoldoende berging in de riolering. In sommige waterplannen en Gemeentelijke Rioleringsplannen zijn maatregelen geformuleerd om deze knelpunten op te lossen. Volgens het NBW en RBW dienen deze knelpunten voor 2015 te worden opgelost. Het komt er daarbij op neer dat het afstromende hemelwater van verharde oppervlak kort in rioleringen (HWA) verblijft en zo snel mogelijk kan afstromen naar het oppervlaktewater. In de toekomst kunnen door de voorspelde klimaatverandering mogelijk nieuwe knelpunten ontstaan. In enkele gemeenten is sprake van structurele grondwateroverlast. In de waterplannen van de gemeenten worden maatregelen geformuleerd om de knelpunten op te lossen. In de toekomst wordt bij nieuwbouw, zowel bij herstructurering, inbreiding- als uitbreidingslocaties, rekening gehouden met eventuele grondwateroverlast. De waterkansenkaart is daarbij een belangrijk hulpmiddelen en geeft inzicht in de geschiktheid van de bestaande of beoogde plangebieden. Watertekort De zand- en veenbodems in de Veenkoloniën zijn zeer droogtegevoelig en kunnen in droge jaren leiden tot opbrengstenderving in de landbouw. In de toekomst zal er door de toenemende verdamping steeds meer water nodig zijn in het gebied. De wateraanvoer vanuit het IJsselmeer is nog steeds gegarandeerd. Mogelijk kan dit in de toekomst veranderen, omdat het IJsselmeer ook afhankelijk is van de aanvoer van de Rijn. Van de in totaal 1.640 ha natuurgebied in de Veenkoloniën is 96% geheel of gedeeltelijk verdroogd. Het grootste areaal aan verdroogd natuurgebied ligt in de provincie Drenthe (ca. 1.400 ha). In de toekomst zal bij nieuwe ontwikkelingen met betrekking tot de natuurgebieden of in de directe omgeving van de natuurgebieden, aandacht moeten zijn voor verdrogingsaspecten zodat door verdroging de kwaliteit van de aanwezige natuur niet verslechterd en er niet opnieuw verdroogde natuurgebieden ontstaan. Door recent uitgevoerde projecten (in 2007) is de verdroging aangepakt van het natuurgebied De Wiede (Veendam) en het natuurgebied Berkenrode (Barger-Compascuumt). In hoeverre de uitgevoerde maatregelen effect zal hebben op de verdroging zal uit monitoring moeten blijken. Het aanwezige oppervlaktewater binnen stedelijke gebieden zien als een kans voor de droge perioden. Hemelwater dient daarbij zo optimaal mogelijk in het oppervlaktewatersysteem te worden ingebracht. Hierdoor zal de waterkwaliteit verbeteren en het draagt bij aan het minder belasten van het wateraanvoerstelsel. Waterkwaliteit Op basis van de huidige normen en met de huidige meetgegevens zijn geen overschrijdingen bekend watersysteemplan Veenkoloniën

8

voor nikkel en koper en zullen de normen hoogst waarschijnlijk nog worden aangepast. Het waterschap gaat agrarische natuurverenigingen benaderen om samen te werken aan alternatieve methoden en/of emissiereductie. Naar verwachting worden de KRW-normen in november 2006 vastgesteld. Eventueel zal dan nog een aanvullende toetsing op de resultaten plaatsvinden. Voor chloride geldt dat op basis van de trendanalyse wordt verwacht dat chloride gehalten van de wateren in de bandbreedte van de huidige normen vallen. De gehalten voor fosfaat en stikstof vallen voor alle waterlichamen te hoog uit. Deels is al invulling gegeven aan de monitoring en evaluatie. De evaluatie van de KRW moet nog worden opgesteld. Er zijn nog geen maatregelen voorgesteld voor de grote grondwaterlichamen. Deze voldoen aan de toetswaarde. Robuuste waterpartijen worden aangelegd. Breed, diep met natuurvriendelijke flauwe oevers. Het afstromende hemelwater van daken, erf- en straatverhardingen wordt schoon gehouden en in het stedelijke watersysteem gebracht. Voorlichting aan particulieren en grondgebruikers is nodig, om particulieren er zich bewust van te laten worden welke acties vermeden moeten worden om een verslechtering van de waterkwaliteit te krijgen. In het deelstroomgebied de Veenkoloniën zijn al grote inspanningen geleverd om (achterstallig) baggeronderhoud weg te werken. De recreatieve vaarwegen zijn inmiddels op orde en zijn goed bevaarbaar. Van de beroepsvaarwegen (Winschoterdiep en A.G. Wildervanckkanaal) begint de nautische diepte voor de beroepsvaart kritiek te worden en hier en daar zijn al diepgangsproblemen. In andere grotere watergangen in het bebouwde gebied zijn her en der lokale knelpunten. In het landelijke gebied wordt regulier gebaggerd. Voor de Veenkoloniale waterbodems ligt de enorme opgave om in 2015 voor ca. 510.000 m3 aan waterbodems te baggeren en hiervoor ook verwerkingscapaciteit te vinden. Feit is dat de potentiële hoeveelheid vrijkomende baggerspecie de regionale verwerkingscapaciteit overstijgen en derhalve tot de “probleemspecie” wordt benoemd. In de regio zal serieus gezocht moeten worden naar geschikte locaties voor verwerking van baggerspecie. Het Regionaal bestuursakkoord waterbodems moet het (bestuurlijke) draagvlak vergroten om de problematiek voortvarend aan te pakken. Brede maatschappelijk kijk Het voormalige kanalen en wijkenstelsel en de waterstaatkundige werken zijn ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt van belang. Bij recreatieprojecten moet vooral gezocht worden naar meekoppelkansen. Voor het bevorderen van een positieve beleving en betrokkenheid door burgers speelt voorlichting en inrichting van waterpartijen een belangrijke rol. Burgers actief betrekken bij het water in de eigen omgeving. Het Onderhoudsbeheersplan geeft richting en beleid voor de wijze waarop het waterschap zijn onderhoud van de hoofdwatergangen wil uitvoeren. Voor de exoten en het belang van voldoende wateraanvoer zal met het waterschap Velt en Vecht overleg plaatsvinden. Overname van het stedelijk waterbeheer zal verder vorm krijgen en in overeenkomsten per gemeente worden vastgelegd. • Strategie lange termijn (2050) De boezem dient te worden ontlast met extra water afkomstig uit o.a. de Veenkoloniën. Tevens rekening houdende met de bodemdaling en klimaatveranderingen, dient er in het totale watersysteem van de Veenkoloniën ca. 3,8 miljoen m3 water vastgehouden worden voor 2050. Hiervoor dient in het


9

bestaande watersysteem de nodige ruimte te worden gezocht. Nader onderzoek naar locaties en wijze van ontlasten zal tot 2015 verder plaatsvinden. Voor de lange termijn moet rekening worden gehouden met een eventuele wijziging in de klimaatscenario’s. Voordat voor de lange termijn dure maatregelen worden genomen, moet steeds recente informatie worden geanalyseerd. Op bepaalde plekken in de Veenkoloniën zal de bodem bij huidig landgebruik dalen als gevolg van veenoxidatie. De bodemdaling bedraagt plaatselijk 40-50 cm. Het areaal dat zal inunderen bij een norm van 1/75 jaar neemt door veenoxidatie toe tot ca. 500 ha in 2050 (indicatief). Lokaal kunnen door de bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning problemen ontstaan. Problemen die kunnen ontstaan als gevolg van de gas- en zoutwinning worden door middel van een pakket aan waterhuishoudkundige maatregelen ondervangen. De bodemdalingen zullen in de praktijk worden gecontroleerd en bij grotere dalingen zullen maatregelen getroffen worden, door de veroorzaker, om de negatieve effecten te compenseren. Voor het op orde houden moeten knelpunten worden opgelost en zullen per (clusters van) 3 peilgebieden oplossingen worden benoemd. Het uiteindelijke doel, ca. 3,8 miljoen m water vasthouden in 2050, binnen het watersysteem van de Veenkoloniën. Door de klimaatsverandering zullen peilfluctuaties toenemen, waardoor lokaal van nature al natte plekken nog natter kunnen worden. Door peilbeheer op maat kan worden ingespeeld op de klimaatsveranderingen en bodemdalingen. Alle gemeenten hebben een inspanningsverplichting om kansen te benutten in het stedelijke gebied om ruimte te benutten en water vast te houden. Bij nieuwbouwprojecten dient vanaf het begin voldoende open water te worden ingepland. In herstructureringsprojecten moet naar berging worden gezocht om voorbereid te zijn op de klimaatsveranderingen en overlast te voorkomen. De oplossing voor het tijdelijk bergen van grote hoeveelheden neerslag in stedelijk gebied ligt in het bepalen van een strategie hoe multifunctioneel om te gaan met de aanwezige open ruimten. Onderzoek zal moeten uitwijzen hoe groot het potentieel van deze gebieden is en wat een juiste strategie is. De waterkansenkaarten zullen mede bepalend zijn voor onder andere de locatiekeuzen en bouwwijze om grondwateroverlast te helpen voorkomen. Daarnaast zal vervolgens voor de opvang van het overtollig hemelwater ruimte in het oppervlaktewater aanwezig moeten zijn. De stedelijke wateropgave van alle gemeenten binnen het watersysteem Veenkoloniën zullen worden samengevoegd en overzichtelijk gepresenteerd met de bijbehorende maatregelen. Samen met de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD), het Waterbedrijf Groningen en de provincies zal worden gekeken naar het maatschappelijk nut van eventuele verplaatsingen en zal onderzoek plaatsvinden naar alternatieve bronnen om droogte en verdroging tegen te gaan. De wateraanvoer en het efficiënt inzetten van het aanwezig oppervlaktewater kan nog verder geoptimaliseerd worden met technische maatregelen en automatisering van het peilbeheer en de wateraanvoer. Onderzoek naar minder droogtegevoelige teelten in landbouw zal verder plaatsvinden. Daarnaast kan de bewustwording bij burgers verder bevorderd worden, zodat met water bewust wordt omgegaan en gebruikt. Schaarste in de zomer zal een bijdrage vragen van de burgers in het verlagen van het waterverbruik, zowel voor het schone drinkwater als ook het hemel- en oppervlaktewater. Schoon (drink)water is nu nog vanzelfsprekend, maar zal steeds schaarser worden. Gemeente zullen bij bestemmingsplannen rekening houden met het waterbeheer voor aanwezige natuurgebieden en compenserende maatregelen treffen als dat nodig is. Bij planvorming in het buitengebied ruimte voor water inplannen. Naar de toekomst toe is de noodzaak aanwezig om een regulier baggerprogramma in te stellen voor alle waterbodems en hiervoor de benodigde financiering structureel wordt geregeld. Het is essentieel watersysteemplan Veenkoloniën

10

en wenselijk dat de slibaanwas in evenwicht komt met het baggertempo. Op deze manier kan niet opnieuw achterstand ontstaan. Water heeft een belangrijke plaats bij verschillende vormen van recreatie en beleving hiervan. De kanalen- en wijkenstructuur van de Veenkoloniën is uniek en is het waard te behouden en te beschermen en te gebruiken bij de vele vormen van recreatie. Tijdens de planvorming wordt voldoende rekening gehouden met het beoogde beheer en onderhoud en worden hiervoor principe afspraken gemaakt. Het is daarom van belang de voorwaarden voor een optimaal beheer en onderhoud, zoals functie, bereikbaarheid en inrichting waterpartijen, goed mee te nemen in de planvorming. De klachtenafhandeling van burgers kan verder worden geoptimaliseerd en de onderlinge samenwerking blijft noodzakelijk, conform de afspraken in het RBW en rond de KRW. Voor het afstemmen van waterzaken tussen gemeenten onderling en met het waterschap is een “contactpersoon water” bij iedere gemeente gewenst. Er is een start gemaakt met het waterloket dat de komende jaren verder zal worden uitgewerkt. Op dit moment wordt vooral op ad hoc basis samengewerkt tussen de communicatieafdelingen van het waterschap en gemeenten. Voor de diverse doelgroepen en strategie bepalen die effectief is en aanslaat. Naar de toekomst toe zal er meer gecommuniceerd gaan worden over het watersysteemplan en zijn wellicht combinaties mogelijk met de gemeentelijke waterplannen. Maatregelen en kosten Het betreft maatregelen voor én na 2015, waarbij ook is aangegeven of de maatregel bijdraagt aan invulling van kwantiteitsopgaven (WB21) of kwaliteitsopgaven (KRW). De maatregelen en kosten volgen uit de inhoudelijke analyse van dit watersysteemplan, maar zijn ook getoetst op haalbaarheid en betaalbaarheid. Daaruit is gebleken dat de extra kosten die gemaakt moeten worden om de wateropgaven in te vullen uiteindelijk leiden tot een jaarlijkse lastenstijging die beneden 2% blijft.

•


11


12

Omstreeks 1740

Omstreeks 1851-1855

Omstreeks 2000 (in oranje ingetekend het vroegere Runde systeem)

Historische ontwikkeling van het veenkoloniale landschap. (Omgeving Roswinkel en Ter Apel) Omstreeks 1911


13

1.

Inleiding

De wateroverlast in de jaren negentig heeft laten zien dat het waterbeheer in Nederland nog niet was voorbereid op de toekomst. Door de klimaatverandering en de toename van het verhard oppervlak wordt de kans op wateroverlast steeds groter. Ook neemt door de temperatuurstijging de verdamping toe, waardoor in de zomer steeds vaker een watertekort zal optreden. Het waterbeheer dient hierop e voor de 21 eeuw voorbereid te zijn. Daarnaast is er voor waterkwaliteit extra regelgeving gekomen door de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) vast te stellen. Binnen het beheersgebied van het waterschap Hunze en Aa’s worden 6 afzonderlijke watersystemen onderscheiden. Dat zijn; Duurswold, Oldtambt/Fiemel, Westerwolde, Drentse Aa, Hunze en Veenkoloniën. Naast deze 6 watersystemen vormt het boezemsysteem het centrale watersysteem dat voor de berging, af- en aanvoer van water zorgt voor al deze watersystemen. Dit plan betreft het watersysteem Veenkoloniën en is bedoeld om helder en concreet alle geplande doelen te ordenen en de beoogde maatregelen in te plannen en te halen. Door het uitvoeren van maatregelen zal de inspanning aangegaan worden om het Veenkoloniale watersysteem op orde te krijgen (in 2015) en daarna op orde te houden (naar 2050). In alles wordt daarbij rekening gehouden e met de doelstellingen Waterbeheer 21 eeuw (WB21) en de gestelde systematiek en Europese eisen voor waterkwaliteit (KRW). We willen graag dat het watersysteemplan, in verband met gebiedsgericht en integraal werken, daarnaast gebruikt gaat worden om inzicht te krijgen in het regulier werk en het stellen van prioriteiten van activiteiten van mensen en investeringen.

1.1

De Veenkoloniën e

De Veenkoloniën kent een unieke ontstaansgeschiedenis. De veenontginning, die in de 15 eeuw al is gestart, heeft een landschap achtergelaten dat gekenmerkt wordt door grootschalige openheid en langgerekte kanalen, wijken en lintbebouwingen. (figuur 1) Het grondgebruik is overwegend agrarisch. In het gebied liggen enkele grote stedelijke kernen zoals Emmen, Stadskanaal, Veendam en Winschoten. Verder wordt de bebouwing vooral gekenmerkt door lange linten parallel aan de grote kanalen. In de Veenkoloniën komt vrij weinig natuur voor. De meeste natuur is te vinden rondom Emmen; het Oosterbos en Valtherbos. Rondom Oude Pekela liggen het Emergobos en het Pekelderbos. De natuur in het Groninger deel is kleinschalig en versnipperd.

1.2

Visie 2

Op 14 mei 2001 presenteerde de Commissie Hoekstra voor de Veenkoloniën haar rapport 'Van afhankelijkheid naar kracht'. In dit rapport staan de oorzaken van de verzwakte sociaal-economische situatie in de Veenkoloniën, e

die in de loop van de 20 eeuw ontstond. Het advies van de commissie luidde als volgt:

'Een integrale aanpak is noodzakelijk om de kracht van de Veenkoloniën - rust, ruimte en nieuwe mogelijkheden - optimaal te benutten en de zwakte - afhankelijkheid van de omgeving, eenzijdigheid, een negatief imago en sociaal-economische achterstanden - af te wenden'.


14

Het rapport en haar conclusies heeft geleid tot o.a. het instellen van de stuurgroep “Agenda voor de Veenkoloniën” en het verschijnen van een aantal visies en plannen. In de stuurgroep hebben zitting: de beide provincies (2), de betrokken gemeenten (11) en twee waterschappen (2). De visies en plannen hebben gemeen dat ze tot doel hebben het versterken van de sociale, ruimtelijke en economische situatie en sfeer. Voor dit watersysteemplan is vooral het ruimtelijke aspect interessant, omdat hierin ook met name een rol voor het water is weggelegd. Vanuit meerdere invalshoeken zijn ook meerdere visies voor de Veenkoloniën opgesteld.

1.3

Doelen

Doel van het watersysteemplan Veenkoloniën is het maken van een afwegingskader en een maatregelenplan voor het waterbeheer in het stroomgebied van de Veenkoloniën. Het is ondermeer een uitwerking van de Stroomgebiedsvisie “Leven met water” (Grontmij, 2003). Het gaat om het ‘op orde krijgen en houden’ van het watersysteem voor de toekomst (korte termijn 2015, langere termijn 2050). Het watersysteemplan vormt de onderlegger voor de gemeentelijke waterplannen en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het een onderlegger voor het eigen Beheerplan en het stroomgebiedsbeheerplan. Het stroomgebiedbeheersplan dat mede wordt opgesteld ten behoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Naast de Europese en eigen doelstellingen, zijn er eisen gesteld in het Regionaal Bestuursakkoord Water (RBW). vastgesteld door het de stuurgroep Water 2000+: • Het plan dient afgestemd te zijn op de RBW- en KRW-doelen. Dit betekent in ieder geval: o Niet afwentelen in plaats of tijd: oplossingen van problemen mogen niet worden afgeschoven op andere gebieden, maar moeten worden opgelost op de plaats en in de tijd waar ze zijn ontstaan; o De trits: “vasthouden-bergen-afvoeren” is hiervan deels een praktische verwoording; o Evenals de trits: ”schoonhouden-scheiden-zuiveren”; o Dat het kostenveroorzakersprincipe (veroorzaker betaalt) wordt gehanteerd; o Dat als absoluut minimum het ‘stand still’ principe (huidige situatie mag niet verslechteren) wordt gehanteerd; • De bestaande wateropgaven dienen voor 2015 te zijn opgelost; • Multifunctionele oplossingen genieten de voorkeur; • De maatregelen mogen niet leiden tot maatschappelijk onaanvaardbare kostenstijgingen; • Het afwegingskader moet helder zijn en een duidelijke onderlegger zijn voor de ruimtelijke ontwikkelingen; • Het plan moet goed leesbaar, kort en krachtig zijn. Een nevendoel bij het opstellen van het watersysteemplan Veenkoloniën is het verbeteren van de onderlinge samenwerking tussen waterschap en gemeenten binnen de gehele watercyclus. Daarnaast streven we naar een meer open communicatie met de omgeving, en het vergroten van de bewustwording bij overheden, belangenorganisaties en burgers van de consequenties van de klimaatsveranderingen voor het beheer van het Veenkoloniën-watersysteem. Zoveel mogelijk sluiten we aan bij bestaande samenwerkingsverbanden en ruimtelijke ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld: het Runde-project, herstel vaarverbindingen Groningen en Drenthe en het plan Drentse Horn.


15

Doelstelling van het watersysteemplan Veenkoloniën: De wateropgaven zijn helder en inzichtelijk vertaald, zodat iedereen verbonden aan de Veenkoloniën, zich kan herkennen in de strategie en de maatregelen en deze breed geaccepteerd en gedragen worden door de omgeving. Nevendoelen: • Invulling van de wateropgaven voor o.a. veiligheid, wateroverlast, watertekort en waterkwaliteit; • Concrete maatregelen tot 2015, inclusief fasering en prioritering; • Een begroting en financieringsplan voor de korte termijn (2015); • Een breed gedragen afwegingskader voor de lange termijn (tot 2050); • Een basis voor het (stroomgebieds)beheerplan en voor het halen van de KRW doelen. Het uitvoeringsprogramma geldt voor de periode tot 2015, voor de periode erna worden de strategieën en oplossingsrichtingen opnieuw geëvalueerd en benoemd.

1.4

Aanpak

Dit watersysteemplan Veenkoloniën is een bijzonder plan, omdat hierin zowel de consequenties van RBW-afspraken over klimaatverandering als eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water zijn uitgewerkt. Hiertoe heeft een gedegen probleemanalyse plaatsgevonden, heeft afstemming met de gemeenten plaatsgevonden, zijn gebiedsbijeenkomsten georganiseerd met belanghebbende organisaties en zijn benodigde onderzoeken uitgevoerd (zie Inventarisatienota). Voor de aanpak van het watersysteemplan Veenkoloniën zijn de volgende uitgangspunten opgesteld en gehanteerd: o Het bevat een strategie voor de lange termijn (2027-2050) en een maatregelenplan voor de korte termijn (2015). o Het maatregelenplan bevat zoveel mogelijk concrete uitvoeringsmaatregelen en afspraken en is niet uitsluitend een lijst van onderzoeken. o De strategie en het maatregelenplan komen in nauwe samenspraak met de omgeving tot stand, die daarvoor al vroegtijdig bij het proces is betrokken. o Voor de wateropgave “voorkomen stedelijke wateroverlast” zijn scenario-analysen uitgevoerd om zo knelpunten en ambitie ten aanzien van mogelijke oplossingen in beeld te brengen.

1.4.1 Geldigheidsduur van het watersysteemplan Veenkoloniën Het watersysteemplan Veenkoloniën bestaande uit een korte omschrijving van het huidige watersysteem, de strategie voor komen jaren met daarbij een maatregelenplan. Het watersysteemplan wordt voor 8 jaar vastgesteld (tot 2015) door het Algemeen Bestuur (AB) van het waterschap en krijgt instemming van de gemeenteraden van de vijf deelnemende gemeenten. Bij vier van de direct betrokken gemeenten zijn de gemeentelijke waterplannen opgesteld en vastgesteld (Emmen, Pekela, Borger-Odoorn en Winschoten). Voor de gemeente Veendam wordt het opstellen van hun tweede generatie waterplan (actualisatie) opgepakt in 2008 en afgestemd met het watersysteemplan Veenkoloniën.


16

1.4.2 Uitgevoerd onderzoek Het watersysteemplan Veenkoloniën heeft een relatief lange voorbereidingsperiode gekend, waarin veel onderzoeken zijn uitgevoerd. Hieronder wordt een kort overzicht gegeven van de onderzoeken die zijn uitgevoerd op watersysteem- en gemeentelijk niveau en met betrekking tot het proces. Tabel 1: Uitgevoerde onderzoeken

o o o o o

Watersysteemniveau Wateropgave ontlasting boezem Knelpuntgebieden lokale watergangen Analyse verdroging Analyse droogte(schade) KRW-opgave ecologie en chemie

Gemeentelijk niveau o Klachtenanalyse voor: o grondwateroverlast o water op straat o lokale knelpunten o overstorten o Berekening stedelijke wateropgave grotere kernen (5 Veenkoloniën-gemeenten)

1.4.3 Proces Samenwerking vormt een belangrijk onderdeel van het proces. Deze samenwerking heeft betrekking op zowel de overheid als op de omgeving en de burgers. Zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau is samengewerkt en afgestemd, zowel intern als extern. Op beide niveaus zijn (werk)groepen ingesteld om de samenwerking te coördineren en af te stemmen. Apart is met de betrokken gemeenten gesproken, om de afstemming met de vastgestelde of op te stellen waterplannen te houden. Deze werkwijze beviel goed. De wijze waarop in de Veenkoloniën tussen organisaties wordt samengewerkt zal ondermeer resulteren in concrete inrichtings- en uitvoeringsprojecten. Voorbeelden hiervan zijn het Inrichtingsplan Runde en de vaarverbinding Erica-Ter Apel. Hierin hebben waterschap, provincies, rijk en betrokken gebiedspartners (gemeente Emmen en Vlagtwedde, Agenda voor de Veenkoloniën, herinrichting Emmen-Noord) zich via project- of inrichtingsplannen gecommitteerd aan inspirerende ambities voor een sociaal-economische, waterhuishoudkundige en ecologische kwaliteitsimpulsen. De communicatie met de betrokken belangenorganisaties vormt een wezenlijk punt van de planuitwerking. Een communicatieproces heeft plaatsgevonden met de overheden (gemeenten, provincies) en de vertegenwoordigers van o.a. landbouw, natuurbeheer, bedrijfsleven, woningbouwverenigingen, recreatie en (burger)belangengroepen. Op twee momenten in het planproces, tijdens de inventarisatiefase (bepaling kansen en knelpunten) en maatregelenfase (bepaling oplossingsrichtingen), zijn gebiedsbijeenkomsten georganiseerd. Afsluitend heeft een bijeenkomst plaatsgevonden, waarbij het waterschap voor de zes onderscheiden watersystemen heeft laten zien welke keuzen zijn gemaakt en welke maatregelen tot 2015 met voorrang worden aangepakt. Het doel van dit proces in samenwerking met het gebied; - inzicht te geven en draagvlak te verwerven voor de problemen, - lokale kennis te gebruiken om de strategie te onderbouwen met de praktijk,


17

- en concrete maatregelen voor het gebied te kunnen uitwerken. Hiervoor is al in een vroeg stadium, vanaf de probleemanalyse, een open interactief traject opgestart. Er hebben vier gebiedsbijeenkomsten plaatsgevonden. Twee in de Groningse Veenkoloniën en twee in de Drentse Veenkoloniën. De gebiedsbijeenkomsten zijn succesvol geweest, zowel op het gebied van het verschaffen van inzicht en het verwerven van draagvlak, als in het meedenken over strategie en de mogelijke oplossingen voor het gebied. Dat het waterschap dit op deze wijze initieerde werd als zeer positief ervaren. In het interne proces heeft een “team Veenkoloniën”, bestaande uit medewerkers met verschillende expertise en kennis van het gebied, bijgedragen aan het proces en de inhoud. Onderlinge afstemming tussen de verschillende watersystemen heeft eveneens plaatsgevonden. Vanuit het waterschapsbestuur waren vier algemeen bestuursleden en één dagelijks bestuurslid actief betrokken.

1.5

Opzet watersysteemplan

De visie, de doelen, status, het proces en de aanpak van het watersysteemplan worden besproken in hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 geeft een beschrijving van de autonome ontwikkelingen tot 2050 die zich afspelen en zullen afspelen binnen het beheersgebied van het waterschap Hunze en Aa’s. Vervolgens worden op regionale schaal de lopende ontwikkelingen in de Veenkoloniën aangehaald. Afsluitend het wensbeeld van de Veenkoloniën in 2050. Het hoofdstuk 3 staat in het teken van de strategie, de wateropgaven en de maatregelen voor de korte termijn tot 2015. In hoofdstuk 4 wordt ingestoken op de wateropgaven voor de lange termijn tot 2050, waarbij geen maatregelen zijn geformuleerd. Hoofdstuk 5 gaat in op de communicatie en de organisatie rondom en voor het watersysteem Veenkoloniën. Hoofdstuk 6 geeft een beschrijving van de totale lijst van de 18 meest belangrijke maatregelen (Top-18) en de daarmee geraamde kosten. Daarnaast is er een totaallijst aan maatregelen en oplossingsrichtingen die worden voorgesteld en die vaak onderdeel zijn van de top-18 maatregelen en vaak mee kunnen liften.


18


19

2.

Watersysteem Veenkoloniën

2.1

Autonome ontwikkelingen tot 2050

Klimaatveranderingen De komende decennia zal de verandering van het klimaat doorzetten. Ook nu al is duidelijk te zien dat de temperatuur langzaam stijgt. Op basis van deze KNMI-gegevens wordt verwacht dat de temperatuur toeneemt, dat het vaker zal regenen en dat de buien heviger zullen zijn, dat de verdamping toeneemt en de zeespiegel zal stijgen (het gaat hierbij om het middenscenario). Met name de 10-daagse neerslagtoename kan consequenties hebben voor de wateroverlast. In aanhoudend natte perioden is het mogelijk dat het watersysteem de hoeveelheid neerslag niet kan verwerken. In het RBW is op basis van de klimaatcijfers van het KNMI afgesproken dat wordt uitgegaan van een toename van 10% voor de 10-daagse neerslagsom. In dit watersysteemplan wordt vooralsnog van deze 10% uitgegaan. Voor het stedelijk gebied is vooral de toename van de neerslag van extreme buien in de zomer van belang. Voor de toename van de extreme zomerbuien is in het RBW op basis van de klimaatcijfers van het KNMI afgesproken dat wordt uitgegaan van een toename van 10%. Eventueel kunnen aanvullende berekeningen worden gedaan op basis van de nieuwste prognoses. Dit zal per gemeente worden opgepakt. Tabel 2: Ontwikkeling klimaatverandering 2050 (bron: KNMI, 2006) Klimaatverandering 2050 Winter Gem. neerslaghoeveelheid 10-daagse neerslagsom Zomer Gem. neerslaghoeveelheid Neerslag extreme buien Verdamping Zeespiegel Absolute stijging

Gemiddeld + 8% + 8% - 5% + 14% + 8% 25 cm

Bandbreedte + 4% à + 14% + 4% à + 12% - 19% à + 6% + 5% à + 27% + 3% à + 15% 15 - 35 cm

Volgens de klimaatscenario’s van het KNMI zal ook de verdamping in de zomermaanden toenemen. Dit betekent dat de watervraag in de zomer zal toenemen. Momenteel zijn er afspraken gemaakt over de maximale hoeveelheid water die uit het IJsselmeer onttrokken mag worden ten behoeve van de waterbehoefte in Oost Groningen en Drenthe. De verwachting is dat die hoeveelheid water niet zal gaan toenemen, doordat ook in andere gebieden de watervraag zal toenemen en het IJsselmeer vanuit de Rijn minder water aangevoerd zal krijgen. De zeespiegel zal naar schatting de komende 45 jaar ca. 25 cm stijgen. Hierdoor zal in de toekomst mogelijk steeds minder vaak onder vrij verval het overschot aan water kunnen worden geloosd bij Delfzijl. Bodemdaling De bodem in de Veenkoloniën daalt. Dit heeft drie oorzaken: gaswinning, zoutwinning en veenoxidatie. Voor de hieronder beschreven typen bodemdaling geldt dat deze ook samen voor kunnen voor komen in een gebied en elkaar versterken. (zie kaartjes bodemdaling) Gaswinning Sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw wordt bij Slochteren gas gewonnen. Als gevolg van de gaswinning ontstaat bodemdaling in grote delen van Groningen ook aan de noordzijde van de Veenkoloniën in de buurt van Veendam. In dit gebied daalt bodem tot 2050 met ca. 10 bij Winschoten tot 4 cm bij Nieuwe Pekela. De bodemdaling door gaswinning heeft gevolgen voor de waterhuishouding in het gebied. Zo verzakken kaden en kunnen grote verschillen ontstaan binnen


20


21

peilgebieden en schade kan ontstaan aan kunstwerken. In de Veenkoloniën is door de gaswinning een lokale bodemdaling ontstaan verder zuidelijk bij Roswinkel. Dit is een zeer lokale winning met geringe uitstralingseffecten naar de omgeving. Bij Roswinkel daalt de bodem tot 2050 met ca. 2 tot 14 cm. Zoutwinning Naast gaswinning vindt specifiek in de Veenkoloniën ook (magnesium)zoutwinning plaats. Dit gebeurt op een drietal plaatsen: ten westen van Veendam bij Tripscompagnie, bij Zuidwending en bij Heiligerlee. Ook hierdoor daalt de bodem. Deze daling voor de drie locaties bedraagt in 2002 ca. 4 tot 14 cm. Veenoxidatie Een groot deel van de boven- en ondergrond in de zuidelijke Veenkoloniën bestaat uit veen. Door de huidige relatief diepe ontwatering wordt een groot deel van het bodemprofiel van het veen blootgesteld aan de lucht waardoor het oxideert en de bodem geleidelijk daalt. Veenoxidatie is, door menselijk ingrijpen, een zichzelf instandhoudend proces. Op de bodemdaling volgt vaak een peilaanpassing naar beneden, waardoor weer veen wordt blootgesteld aan de lucht, oxideert en de bodem weer verder zal dalen. In de Groninger Veenkoloniën is de verwachte maaivelddaling over het algemeen lokaal van aard. In de Drentse Veenkoloniën speelt veenoxidatie veel sterker. Met name langs de Hondrug liggen grote arealen waar de maaivelddaling in 2050 ca. 30-40 cm bedraagt en op sommige plaatsen zelfs meer dan 40 cm.

2.2

Regionale ontwikkelingen tot 2015

Masterplan Kaden Met de uitvoering van het project Masterplan Kaden worden kaden langs het boezemwatersysteem opgehoogd en/of versterkt. Aanleiding voor het aanpassen van de kaden is de wateroverlast van 1998, toen duidelijk werd dat de boezem van Hunze en Aa’s niet bestand was tegen extreem veel water. Tot 2015 wordt 200 km. kaden aangepakt langs het boezemsysteem. Op deze manier wordt een veiligheidsniveau van 1/100 jaar gerealiseerd. Rekening wordt gehouden met het combineren van andere gebiedsontwikkelingen als het realiseren van (nood)bergingsgebieden, ecologische verbindingen en natuurontwikkelingen. Tabel 3: Project Masterplan Kaden in de Veenkoloniën Project Pekel Aa A.G. Wildervanckkanaal De Rensel

Aantal km. 11 km 14 km 4,1 km

Uitvoering Project is in 2006 afgerond 2007-2009 2006-2008

Bergingsgebieden Aanleiding voor het inrichten van bergingsgebieden is, net als voor het Masterplan Kaden, de wateroverlast van 1998. Doel van het inrichten van bergingsgebieden is het vergroten van de boezemcapaciteit in extreme (nood) en reguliere situaties. Voor beide situaties (nood en regulier) worden verschillende typen bergingsgebieden ingericht. Ook in de Veenkoloniën liggen (delen van) bergingsgebieden. Op de luchtfoto het gerealiseerde waterbergingsgebied Winschotenzuid.


22

Tabel 4: Waterbergingsgebieden in de Veenkoloniën Bergingsgebied Blauwestad Zuiderwuppen Winschoten-zuid

Type Regulier Nood Nood

Inhoud m3 4 miljoen 0,7 miljoen 1,7 miljoen

Uitvoering 2005 2015 2008

Herinrichtingen Herinrichting is een belangrijk middel voor de verbetering van met name de werkomstandigheden en de inkomenssituatie in de land- en tuinbouw. In een oorspronkelijk en overwegend kleinschalig landbouwgebied, zoals de Veenkoloniën zich heeft ontwikkeld na de veenontginning, zijn de afgelopen decennia veel herinrichtingen uitgevoerd. Enkele zijn nog niet afgerond en zijn nog in uitvoering (Herinrichting Emmen blok noord en zuid en de Landinrichting Odoorn). Project Runde In 2000 en 2004 hebben provincie, rijk en betrokken gebiedspartners zich middels het projectplan voor de Runde gecommitteerd aan een inspirerende ambitie voor een economische en ecologische kwaliteitsimpuls voor het beekdal van de Runde. De thema’s van de Runde richten zich op een kwaliteitsimpuls voor natuur, recreatie, landschap, waterbeheer, cultuurhistorie en organisatie & financiering. Deze thema’s en de bijbehorende projecten vertonen een nauwe onderlinge samenhang en versterken elkaar. Het Rundeproject is de afgelopen 5 jaar voortvarend uitgewerkt en tot uitvoering gebracht. Eind 2007 is circa 80% van het totale traject hersteld. Op de luchtfoto de Runde ter plaatse van het Veenpark en het te realiseren glastuinbouwgebied Rundedal bij Barger-Compascuum. Herstel recreatieve vaarverbindingen Herstel van de recreatieve vaarverbindingen in Oost-Groningen en Zuidoost Drenthe, geeft impulsen aan de sociaal-economische situatie van de Veenkoloniën en is één van de agendapunten van de Agenda voor de Veenkoloniën. De oude kanalen welke vroeger voor de turfvaart werden gebruikt, worden hersteld en voor de recreatieve toervaart geschikt gemaakt. Naar verwachting zal het herstel van de vaarverbinding Erica-Ter Apel voor 2015 zijn gerealiseerd. Bestuurlijke instemming heeft plaatsgevonden door alle partners in de “Agenda voor de Veenkoloniën” in 2007. De provincie Drenthe heeft hierin het initiatief genomen als trekker op te treden. In 2008 zal vanaf Ter Apel weer gevaren kunnen worden tot aan Emmer Compascuum. De verwachting is dat in 2010 al weer gevaren kan worden tot aan Barger-Compascuum en het Veenpark bereikbaar is. Ecologische verbindingszones (EVZ) Natuurgebieden in Groningen en Drenthe zijn kleinschalig en liggen verspreid. Enkele natuurgebieden hebben zich na de ontginning kunnen ontwikkelingen met een eigen dynamiek. Het tussenliggende landschap is vaak ook niet ingericht om uitwisseling van flora en fauna te bevorderen. De ‘versnippering’ van natuurgebieden wordt voor een deel ondervangen met de aanleg van de ecologische verbindingszones. In de Veenkoloniën liggen weinig natuurgebieden en geen Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Wel zijn er door de provincie Drenthe EVZ's aangewezen in de Drentse Veenkoloniën om de EHS gebieden met elkaar in verbinding te brengen. De aangewezen EVZ’s zijn:


23

• EVZ Runde (tussen het Bargerveen en de EHS Westerwolde); • EVZ Valtherdiep (tussen de Runde en het Valtherdiep); • EVZ Oosterbos (tussen de Runde en het Hunzedal). De provincie Drenthe heeft zich ten doel gesteld dat de EVZ's in 2018 zijn gerealiseerd. Plan Drentse Horn De Drentse Horn is vanuit een Europees subsidiefonds aangewezen als een pilotgebied. Doel is in de eigen waterbehoefte van de wijk te voorzien, maar ook om te kunnen voldoen aan de watervraag van de omgeving. De intentie hierbij is alle neerslag binnen het plangebied vast te houden en te hergebruiken in tijden van droogte. In eerste instantie voor het plangebied zelf en zo mogelijk voor het omliggende landbouwgebied. Het vernieuwende karakter van het plan zit in het water vasthouden in stedelijk gebied om watertekorten in het landelijk gebied aan te vullen. De Groen Ster De Groene Ster Veenkoloniën heeft tot doel een bijzonder gebied te ontwikkelen voor wonen, natuur, landschap en recreatie. Ook cultuurhistorisch is het een belangrijk gebied en vanuit dit perspectief wordt ook ingestoken. Het project Groene Ster is bedoeld om plannen en initiatieven bij elkaar te brengen door het opstellen van een integrale gebiedsvisie. De visie zal een ontwikkelingskader vormen en geen hard eindbeeld of blauwdruk opleveren. Het zal een inspiratiebron moeten vormen voor bestaande projecten en particuliere initiatiefnemers. Landbouwontwikkelingen De landbouw is sterk in beweging. Naast de voorzettende schaalvergroting en samenwerking wordt ook naarstig gezocht naar een breder assortiment aan gewassen en combinaties aan teelten. Andere ontwikkelingen die al zijn ingezet of nog verder in de komende jaren zullen ingezet worden zijn; • Inplaatsing melkveehouderijen in Drenthe (POP Drenthe, Agenda voor de Veenkoloniën), • ICT innovatie met betrekking tot beregening, bestrijdingsmiddelengebruik en bemesting, • Energieteelt en energieopwekking binnen agrarische bedrijven. Waterkwaliteit De waterkwaliteit wordt via verschillende projecten en bestaande afspraken aangepakt. De ontwikkelingen die momenteel lopen en/of zijn afgerond zijn; • aanpassen RWZI’s, • realiseren basisinspanning, • risicovolle overstorten saneren, • plaatsen IBA’s in het buitengebied, • veranderende mestwetgeving en LOTV, • handboek bestrijdingsmiddelen, • functieveranderingen, • akkerrandenbeheer.

2.3

Wensbeeld Veenkoloniale gebied 2050

De oude hoofdkanalen, die vroeger voor de afvoer van turf werden gebruikt, worden niet meer gedempt en zijn daar waar mogelijk hersteld. De karakteristieke kanalen en wijkenstructuur is een blijvend onderdeel van het culturele erfgoed en beeldbepalend in het Veenkoloniale landschap. Binnen de kanalen en wijken wordt optimaal ingezet op:


24

- het vasthouden van water, - om buffers te creëren tussen conflicterende functies, - om verdroging en droogteschade te beperken - en om in extreme situaties wateroverlast te voorkomen. De recreatieve vaarverbinding tussen Erica en Ter Apel is gerealiseerd, waardoor verbinding met noord Nederland en Duitsland is gemaakt. Deze ontwikkelingen zorgen voor een versterking van de leefbaarheid, de werkgelegenheid en de sociaal-economische binding in de regio en de Veenkoloniën in het bijzonder. De Runde zal hersteld zijn binnen een eigen stroomgebied en passend in het lokale landschap als een vrij stromend beeksysteem met een in breedte wisselende robuuste natte ecologische zone. Rondom de Runde heeft de recreatie en de landbouw meer mogelijkheden gekregen om op een aangepaste manier landbouw te kunnen bedrijven (beheersvergoedingen, blauw/ groene diensten) en te kunnen recreëren. Het is mogelijk geworden te wonen in een parkachtig landschap met een stromende beek als centraal gegeven. In de gemeente Borger-Odoorn is een nieuwe woonwijk ingericht op ca. 150 ha landbouwgrond, ‘De Drentse Horn’. In de nieuwe wijk(en) wordt voorzien in de eigen waterbehoefte (vasthouden en verdrogingsbestrijding) en wordt niet afgewenteld naar het omliggende landelijke gebied. Het aantrekkelijke ‘Wonen aan het water’ is in deze wijk mogelijk gemaakt en dient als voorbeeld voor andere stedelijke uitbreidingen. De riooloverstorten zijn vrijwel allemaal gesaneerd of zodanig aangepast dat de vuiluitworp geen belasting geeft voor de waterkwaliteit en de RWZI’s hebben geen invloed meer op de waterkwaliteit van de beken en kanalen in de Veenkoloniën. Het areaal aan mogelijkheden om water vast te houden in de Veenkoloniale kanalen en wijken optimaal wordt benut door inzet van een afgestemd peilbeheer, zodat de belasting van de boezem is gereduceerd tot een absoluut minimum. De landbouw ondervindt minder schade van droge perioden, doordat er uitgekiende innovatieve methoden en systemen zijn ontwikkeld en gebruikt worden. De teelten worden zodanig effectief en efficiënt in de gaten gehouden, dat het aanwezige gronden oppervlaktewater optimaal wordt benut en ingezet daar waar het water nodig is. Watergift op maat.


25

3.

Strategie korte termijn (tot 2015)

3.1

Programma van eisen korte termijn (2015)

Er is onderscheid gemaakt tussen het op orde krijgen van het watersysteem van de Veenkoloniën tot 2015 en het op orde houden op de langere termijn (na 2015). In de volgende paragrafen is per thema vooral uitgewerkt welke maatregelen en mogelijke pakketten aan maatregelen nodig zijn om het systeem op orde te krijgen (tot 2015). Zoals nu bekend, moeten op de lange termijn (tot 2050) maatregelen worden gezocht en uitgevoerd om de volgende doelen te bereiken: o VEILIGHEID Kaden en boezemkeringen zijn op peil. o WATEROVERLAST Ruimte voor water is gevonden binnen de Veenkoloniën om 3 ca. 3,8 miljoen m water vast te houden ter ontlasting van de boezem; o WATERTEKORT Beperken van het watergebruik, de waterbehoefte en het waarborgen van de wateraanvoer; Bereiken van hoogst haalbare ecologische ambitie voor de KRW o WATERKWALITEIT waterlichamen (het ambitieniveau moet nog worden vastgesteld) en een verbetering van de waterkwaliteit in zijn algemeenheid. De aanpak om tot maatregelen te komen, heeft bestaan uit de volgende stappen: 1. Er is geanalyseerd in welke mate wateropgaven al invulling krijgen door al geplande maatregelen. 2. Vervolgens is bekeken of de maatregelen meerdere doelen kunnen dienen, en bijvoorbeeld door enige aanpassing van plannen een meerwaarde voor een andere opgave kan worden verkregen. Zoveel mogelijk is voortgeborduurd op het zoeken naar meerwaarden voor verschillende functies in het oplossen van de wateropgaven. 3. Hierna is onderzocht welke knelpunten nog overblijven. 4. Er is zoveel mogelijk geprobeerd de maatregelen te concretiseren en op tijd en geld te zetten. Dit is niet altijd gelukt, omdat vaak de knelpunten en/of de oplossingen daarvoor nog nader studie vragen. 5. Steeds is getracht bij de oplossing van de maatregelen de aangedragen kennis en wensen van de omgeving mee te nemen. Deze strategie zal er toe leiden dat door uitvoering van de al geplande maatregelen een groot deel van de doelen tot 2015 al gehaald kunnen worden.

3.2

Regionale wateropgave

3.2.1 Ontlasting van de boezem Het Veenkoloniale watersysteem maakt deel uit van de Eemskanaal-Dollardboezem. In de Veenkoloniën liggen de volgende boezemkanalen: • A.G. Wildervanckkanaal; e • Pekelderhoofddiep (tot 1 Verlaat); • Pekel A en; • Heerendiep. Deze kanalen wateren af op de Eemskanaal-Dollardboezem (EKDB). De EKDB wordt in grote lijnen gevormd door het Winschoterdiep, het Eemskanaal en de Westerwoldse Aa. De EKDB vormt een


26


27

grote 'verzamelbak' voor al het water uit de Veenkoloniën, Westerwolde, de Hunze en Drentse Aa. Dit systeem watert uit op de Eems bij Delfzijl en de Dollard bij Nieuwe Statenzijl. Bescherming tegen het stijgende boezemwater wordt geboden door kaden die langs de kanalen liggen. Deze kaden dienen te voldoen aan de gestelde veiligheidsnormen. Onder de extreme omstandigheden van het najaar van 1998 (veel neerslag en opstuwing van de zee) kon met name de EKDB het water niet tijdig lozen op de Dollard en werd op een aantal plaatsen de kade doorgestoken om stedelijk gebied te beschermen (onder andere van Winschoten). De opvangcapaciteit van de boezem bleek te klein te zijn en op diverse plaatsen werden knelpunten met betrekking tot de hoogte en sterkte van de kaden geconstateerd. In 1998 is de situatie ook in de Veenkoloniën kritiek geweest. De kaden langs het Winschoterdiep bij Winschoten en het A.G. Wildervanckkanaal en het Beneden Westerdiep bij Veendam, bleken juist hoog en sterk genoeg voor dat moment. De veiligsheidsmarge was echter onvoldoende. Hiervoor is de Tussenklappenpolder gebruikt om eventuele grotere economische schade in woon en werkgebieden te voorkomen. Op orde krijgen van de boezem in 2015 Om de veiligheid in de boezem op orde te krijgen worden maatregelen genomen, die bestaan uit: • Het op hoogte en sterkte brengen van de boezemkaden (Masterplan Kaden); • Het vergroten van de bergingscapaciteit van de boezem (inrichten bergingsgebieden). De veiligheidsnorm voor alle boezemwateren is 1/100 jaar. In de huidige situatie voldoen Winschoterdiep en het A.G. Wildervanckkanaal niet aan de gestelde veiligheidsnorm. Projecten om de kaden daar te versterken en verhogen zijn reeds in voorbereiding. De kaden langs de Pekel A zijn met het Masterplan Kaden op het gewenste veiligheidsniveau gebracht en er is een keersluis aangebracht. Wanneer alle projecten zijn uitgevoerd voldoet de boezem in 2015 aan de gestelde veiligheidsnormen. De boezemkaden zijn nog voor verschillende trajecten niet op sterkte en/of hoogte gebracht, maar door de al geplande maatregelen (Masterplan Kaden) zullen de boezemkaden in 2015 op orde zijn. De veiligheidsnorm van 1/100 jaar wordt dan gehaald.

3.2.2 Wateroverlast uit oppervlaktewater Op orde krijgen in 2015 Voor wateroverlast (inundatie) vanuit kleinere watergangen zijn landelijke NBW-normen opgesteld, waarbij rekening wordt gehouden met het landgebruik. Deze normen zijn berekend op basis van kosten/batenanalyses waarbij de kosten van eventuele maatregelen zijn afgewogen tegen de schade die tijdelijke inundatie veroorzaakt. Tabel 5: Landelijke NBW-normen (inundatiefrequentie in 1/x jaar) Landgebruik Grasland Akkerbouw Intensieve akkerbouw/ (glas)tuinbouw Stedelijk gebied


NBW-norm 1/10 1/25 1/50

Voorstel toetsnorm

1/75

1/100

28

Door de vele herinrichtingen die in de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden, in de Groningse en Drentse Veenkoloniën, is het gebied al zeer veilig ingericht. Een gemiddelde veiligheidsnorm in het landelijke gebied van 1/100 tot 1/150 jaar wordt gehaald. Volgens de landelijke NBW-normen zou de situatie in het beheersgebied van Hunze en Aa’s dan aanzienlijk mogen verslechteren. Het bestuur van het waterschap heeft daarom in maart 2006 besloten dat in het beheersgebied voor het landelijk gebied een voorlopige norm van 1/75 jaar zal worden aangehouden en daarmee aansluit bij het huidige aanwezige veiligheidsniveau. Een aanzienlijke aanscherping van de landelijke veiligheidsnorm. De provincie moet met deze voorgestelde norm nog instemmen en deze vaststellen. In de huidige situatie voldoet in de Veenkoloniën ca. 290 ha van het totale gebied niet aan deze norm van 1/75 jaar. Een zeer klein oppervlak, aangezien de landelijke norm wel wordt gehaald voor deze 290 ha. Het waterschap zal zich echter inzetten om de knelpunten, die zich eens in de 1/75 jaar toch kunnen voordoen, aan te pakken (inspanningsverplichting).

3.2.3 Reguliere wateropgave In de vorige paragrafen is vooral ingegaan op het op orde krijgen en houden van het watersysteem onder extreme omstandigheden. De klimaatverandering zal echter ook effect hebben op het reguliere peilbeheer. Ook hiervoor zijn wellicht aanpassingen nodig, zowel vanuit het waterschap als vanuit de grondeigenaren zelf in hun detailontwatering (sloten, greppels, drainage). Op orde krijgen tot 2015 Het huidige peilbeheer in de Veenkoloniën is afgestemd op de functies landbouw en stedelijk gebied en in enkele gevallen op natuur, recreatie en scheepvaart. Met behulp van kunstwerken zoals stuwen, gemalen en sluizen wordt het peilbeheer verzorgd voor de afzonderlijke peilgebieden. Per peilvak wordt een belangenafweging gemaakt tussen de hoger en lager gelegen delen van een peilvak. Daarbij kan niet altijd worden voorkomen dat in de lage delen van een peilgebied een peil wordt gehanteerd waardoor natschade optreedt, omdat anders de hoge delen te droog zouden worden. Op basis van klachten en op initiatief van het waterschap worden van tijd tot tijd maatregelen genomen om peilen aan te passen. In de huidige situatie zijn op basis van klachten een aantal knelpunten geconstateerd: • Het dempen van sloten en wijken heeft geleid tot hogere grondwaterstanden en in de stedelijke gebieden geleid tot een vertraagde afvoer van hemelwater en een toename van klachten; • Het onderhoud van (hoofd)watergangen is afgestemd op de functie grondgebruik en een verantwoord peilbeheer; • De optimalisatie van het peilbeheer, het anticiperen op ontwikkelingen en de controle van de peilen is een constante zorg van het waterschap en zal regelmatig om ingrijpen en maatregelen vragen. Afstemming op het grondgebruik is daarbij richtinggevend. Voor de reguliere wateropgave kan worden geconcludeerd dat in de huidige situatie er geen knelpunten voorkomen en er geen urgente maatregelen zijn om aan te pakken tot 2015. Wanneer kansen zich voordoen wel meeliften met projecten en er voor zorg dragen dat het watersysteem van de Veenkoloniën verder wordt verbeterd en met de ontwikkelingen in het landelijk gebied blijft meegroeien.


29

Wat te doen … de regionale wateropgave Ontlasting van de boezem A.01 Voor 2015 Water vasthouden in wijken en sloten zonder overstromen (peilbeheer). A.02 Voor 2015 Onderzoek behoud en mogelijk herstel van karakteristieke wijken- en kanalenstructuren. A.03 Voor 2015 Meekoppelkans: Ruimte voor Water in nieuwe kanalen als onderdeel van recreatieve vaarverbindingen. A.04 Tot 2050 Meekoppelkans: Ruimte voor Water bij aanleg natuurvriendelijke oevers (o.a. bij KRW). A.05 Tot 2050 Meekoppelkans: Ruimte voor Water bij grote gebiedsontwikkelingen, zoals: Verdubbeling N33, Uitbreiding Veendam (Langebosch, De Dallen II) Uitbreiding Pekela (Compagniesterwijk), ‘Drentse Horn’ (Nieuw Buinen/ Stadskanaal) Wateroverlast oppervlaktewater A.06 Voor 2050 Geen inundaties op maaiveld treden op vanuit de hoofdwatergangen. A.07 Voor 2010 Door grondgebruikers wordt niet overgegaan tot het eigenhandig leggen van dammen en het afsluiten van duikers in natte perioden. A.08 Voor 2015 Grondgebruikers worden geïnformeerd in het lokale watersysteem en de gevolgen van het eigenhandig aanleggen van dammen en afsluiten van duikers. A.09 Tot 2050 Bodemdalingen door gas- en zoutwinning worden gevolgd. Advisering initiatiefnemers bij het nemen van maatregelen (veroorzaker betaald). A.10 Tot 2050 Gevolgen van bodemdaling (zout- en gaswinning en veenoxidatie) op het watersysteem worden opgevangen door technische maatregelen. Reguliere wateropgave A.11 Vanaf 2009 Jaarlijks budget tot 2015 voor maatregelen om aangepast peilbeheer te implementeren. A.12 Voor 2015 Inventariseren mate van acceptatie van het voorkomen van niet optimale situaties (waterhinder, wateroverlast en waterschade) in het landelijk gebied.

3.3

Stedelijke wateropgave

De stedelijke wateropgave staat geformuleerd in het NBW en het RBW. Er is afgesproken dat alle gemeenten een overzicht maken van de huidige knelpunten, maatregelen formuleren en dat deze maatregelen voor 2015 zijn uitgevoerd. Zowel de gemeente als het waterschap zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van maatregelen. Kostenverdeling bij de maatregelen vindt plaats conform de afspraken in het NBW en RBW. Voor de gemeenten is ofwel tijdens het opstellen van het waterplan onderzoek gedaan naar de stedelijke wateropgave ofwel er is onderzoek geprogrammeerd. Tevens is de intentie opgenomen de gekozen maatregelen voor 2015 uit te voeren. Het waterschap heeft een adviserende rol bij de stedelijke wateropgave.

De stedelijke wateropgave bestaat uit drie onderdelen, namelijk:


30

o Wateroverlast vanuit het oppervlaktewater (toetsing aan de NBW-inundatienorm van 1/100 jaar in stedelijke gebied en water vasthouden om niet af te wentelen); o Water op straat (riolering); o Grondwateroverlast. Wateroverlast Als algemene term wordt “wateroverlast”gebruikt. Een nuancering kan daarbij gemaakt worden. Zo kan gesproken worden over: • “Waterhinder”: voor een korte periode (enkele uren) hemelwater op straat binnen de trottoirbanden, plantsoenen en tuinen, geen belemmeringen voor de ontsluiting van straten, water in de kruipruimte zonder optrekkend vocht. • “Wateroverlast”: voor een korte of langere periode water op straat vanuit een gemengd rioolstelsel (hemelwater en afvalwater) binnen de trottoirbanden, tuinen. Belemmering van wegen (tunnels) voor het lokale doorgaande verkeer (wijken). • “Waterschade”: hierbij wordt door water schade toegebracht aan eigendommen. Te denken valt aan langere tijd inundatie van landbouwgronden en natuurgebieden, water boven het vloerpeil van woningen en bedrijven en een belemmerde ontsluiting van belangrijke doorgaande wegen (dorpen en industrie).

3.3.1 Wateroverlast uit oppervlaktewater Op orde krijgen tot 2015 Voor het hele watersysteem in het beheersgebied is een globale toetsing uitgevoerd. Hierbij is getoetst aan de NBW-inundatienorm voor stedelijk gebied: 1/100 jaar. Voor de Veenkoloniën zijn daaruit de volgende knelpunten naar voren gekomen: • Heemsloot Stadskanaal en Musselkanaal: als bekend knelpunt zijn hiervoor al maatregelen geformuleerd. • Valthermond: de gemeente heeft recentelijk voor dit knelpunt maatregelen getroffen door het aanleggen van een bergingssloot. • Emmer Compascuum: hier wordt het areaal open water vergroot in de omgeving (Runde), wat het knelpunt zou kunnen oplossen door aansluiting te zoeken met het Rundesysteem. Binnen het stedelijk gebied worden herstructureringen uitgewerkt, waarbij het waterprobleem opgelost dient te worden. Na inventarisatie en toetsing aan de NBW-inundatienorm kan geconcludeerd worden dat voor enkele stedelijke gebieden knelpunten naar voren zijn gekomen voor Stadskanaal/Musselkanaal, Valthermond en Emmer Compascuum. Hieraan zal aandacht moeten worden besteed en bij voorkeur meeliftend bij herstructurering van wijken of rioolrenovatie. In de toekomst zal de extra waterafvoer als gevolg van de klimaatverandering in het stedelijk gebied zelf moeten worden vastgehouden, daarom ook bij geen aanwezige knelpunten toch nagaan of er extra ruimte voor water in de plannen meegenomen kan worden.

3.3.2 Water op straat Bij extreme neerslag kan het rioleringssysteem van de gemeente het water soms niet snel genoeg afvoeren. Het water kan vanuit het riool en/of de watergangen op straat terecht komen of het kan niet


31

snel genoeg het riool in stromen. Oorzaken hiervan kunnen zijn: een te krap bemeten rioleringsstelsel, technische mankementen of een te klein ontvangend watersysteem. Op orde krijgen tot 2015 Uit een klachteninventarisatie bij de gemeenten is gebleken dat in de huidige situatie in alle gemeenten, behalve in de gemeente Veendam water op straat voorkomt. In de meeste gevallen leidt dit niet tot schade. In de waterplannen en de Gemeentelijke Rioleringsplannen (GRP) van gemeenten zijn veelal maatregelen geformuleerd om de overlast op te lossen. Specifiek in de gemeente Borger-Odoorn speelt het probleem van eswateroverlast in de esdorpen. Hierbij stroomt het water van de hoger gelegen delen (es) naar de randen waar vaak uitbreidingen op de bestaande dorpskernen hebben plaatsgevonden. Voor alle gemeenten kan geconcludeerd worden dat water op straat voorkomt ten gevolge van onvoldoende berging in de riolering. In sommige waterplannen en Gemeentelijke Rioleringsplannen zijn maatregelen geformuleerd om deze knelpunten op te lossen. Volgens het NBW en RBW dienen deze knelpunten voor 2015 te worden opgelost. Het komt er daarbij op neer dat het afstromende hemelwater van verharde oppervlak kort in rioleringen (HWA) verblijft en zo snel mogelijk kan afstromen naar het oppervlaktewater. In de toekomst kunnen door de voorspelde klimaatverandering mogelijk nieuwe knelpunten ontstaan. intermezzo Stedelijke wateropgave In het RBW is een tabel opgenomen waarin de stedelijke wateropgave is gebaseerd op het kunnen opvangen van een extreme zomerbui van 60 mm/uur. De stedelijke wateropgave is vooral gekoppeld aan de capaciteit van rioleringssystemen. Rioleringssystemen zijn echter niet berekend op dergelijke extreme situaties (ze zijn gedimensioneerd op een maximumbui van 19,8 mm/uur). Voor de stedelijke wateropgave wordt net als in de regionale opgave uitgegaan van 10% extra neerslag bovenop de huidige situatie. In toekomstige rioleringsplannen moet daarom rekening worden gehouden met een bui van maximaal 25 mm/uur. In de huidige situatie zal bij een extreme bui van 60 mm waarschijnlijk ieder rioleringssysteem overlopen. Dit gebeurt al bij buien van een veel kleinere omvang en intensiteit.

3.3.3 Grondwateroverlast Op orde krijgen tot 2015 In de huidige situatie is sporadisch voor enkele wijken bekend waar structureel grondwateroverlast zich voordoet. In de gemeentelijk waterplannen zijn maatregelen geformuleerd om de grondwateroverlast beter te inventariseren of op te heffen. Grondwateroverlast kan veelal door middel van technische maatregelen zoals drainage en grondverbeteringswerken worden opgelost. De technische maatregelen worden door diverse partijen uitgevoerd. De grondeigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor ontwatering (drainage) van de tuinen, de gemeente is verantwoordelijk voor de afvoer van drainagewater naar ontvangende sloten en het waterschap is verantwoordelijk voor afwatering van het slootwater. (conform Notitie grondwateroverlast van de VNG/UvW) De grondeigenaren moeten via de daarvoor toepasselijke communicatiemiddelen van hun verantwoordelijkheden op de hoogte worden gesteld.


32

In het verleden is het voorgekomen dat er wijken/straten zijn aangelegd met het vloerpeil beneden de kruin van de weg of op van nature lage gronden met risico tot overstroming. Gemeenten moeten er op toezien dat aangegeven vloerpeilen ook daadwerkelijk worden aangelegd. De waterkansenkaarten als hulpmiddel inzetten voor de bepaling van de hoogte van het maaiveld om drooglegging (minimaal 1,20 m) en ontwateringsdiepte (minimaal 0,70 m-mv) na te streven. Op (nieuw)bouwlocaties wordt voor de oplevering van het project de dichtgereden bodemstructuur weer los gemaakt, zodat de neerslag in de bodem kan infiltreren of via grondwater kan afvoeren. Binnen het stedelijk gebied wordt creatief omgaan met de groen ruimte en zomogelijk gecombineerd met ruimte voor water. Steile oevers langs stedelijke waterpartijen bieden minder ruimte dan flauwe overgangen. In enkele gemeenten is sprake van structurele grondwateroverlast. In de waterplannen van de gemeenten worden maatregelen geformuleerd om de knelpunten op te lossen. In de toekomst wordt bij nieuwbouw, zowel bij herstructurering, inbreiding- als uitbreidingslocaties, rekening gehouden met eventuele grondwateroverlast. De waterkansenkaart is daarbij een belangrijk hulpmiddelen en geeft inzicht in de geschiktheid van de bestaande of beoogde plangebieden.

Wat te doen … de stedelijke wateropgave Wateroverlast uit oppervlaktewater B.01 Voor 2015 Knelpunt Emmer-Compascuum oplossen door aansluiting te zoeken met het Rundesysteem. Water op straat B.02 Voor 2015 Voorlichting grondeigenaren ten aanzien van voorkomende gevallen van waterhinder/overlast/schade in het stedelijk gebied. B.03 Voor 2015 Inventariseren mate van acceptatie voor “waterhinder/overlast/schade” in het stedelijk gebied B.04 Voor 2015 “Water op straat” als maatregelen acceptabel maken. B.05 Voor 2015 Een goede bodemstructuur (geen verdichting) nastreven bij het opleveren van stedenbouwkundige projecten. Meenemen in bouwplannen en vergunningen. B.06 Voor 2015 Uitgangspunten waterbeheer opstellen en betrekken bij stedenbouwkundige inrichtingsplannen. Ruimte voor Water in combinatie met multifunctioneel groen. B.07 Voor 2015 Stimuleren afkoppelen hemelwater en laagwaardig hergebruik van hemelwater. B.08 Tot 2050 Ruimte voor Water meenemen en multifunctioneel benutten bij nieuwbouw-, herstructurerings- en recreatieprojecten. B.09 Tot 2050 Stimulering grondeigenaren tot het aanleggen van (semi) open perceelverharding. Grondwateroverlast B.10 Voor 2015 De Waterkansenkaarten (WKK) en de onderbouwende basiskaarten gebruiken bij nieuwe ruimtelijke plannen en grotere gebiedsontwikkelingen en projecten. B.11 Voor 2015 Van bestaande grondwaterwinningen de effecten bepalen op het grondwater in de omgeving. B.12 Voor 2015 Inventarisatie mate van voorkomen van grondwateroverlast en formuleren maatregelen in samenwerking met gemeenten. B.13 Tot 2050 Herstellen waterberging door verwaarloosde en/of gedempte lokale waterstructuren terug te brengen. watersysteemplan Veenkoloniën

33


34


35

3.4

Watertekort

3.4.1 Regionale droogte In de zomer verdampt er meer water dan er aan neerslag valt en in de bodem kan worden vastgehouden, waardoor in deze drogere periode een watertekort ontstaat. Daarnaast zijn er niet voldoende mogelijkheden om water vast te houden, zodat er later in het seizoen pas droogte of watertekort kan optreden. Om in de zomerperiode toch over genoeg water te kunnen beschikken, wordt water aangevoerd vanuit het IJsselmeer via Groningen en Drenthe. Dit is voor de landbouwgebieden in droge zomers onmisbaar en van groot economisch belang, omdat anders grote opbrengstverliezen ontstaan. Op orde krijgen voor 2015 3 In een gemiddelde zomer wordt naar het watersysteem Veenkoloniën ca. 15 miljoen m water aangevoerd vanuit het IJselmeer om aan de watervraag van het gebied te kunnen voldoen. Het water wordt gebruikt voor het handhaven van het waterpeil, droogtebestrijding, verziltingsbestrijding, de bedrijfsvoering van fabrieken en peilhandhaving ten behoeve van natuurgebieden. Met Rijkswaterstaat (RWS) zijn afspraken gemaakt, met alle gebruikers rond het IJsselmeer, over de verdeling en maximaal hoeveelheid aan te voeren water in de zomer. In een gemiddelde zomer wordt het maximaal aan te voeren debiet niet gehaald. In een droge zomer zoals 2003 is het aan te voeren debiet echter, met veel inzet en gevoel voor het systeem, juist genoeg gebleken. Op de bodemkaart is te zien dat de bodem in de Veenkoloniën grotendeels bestaat uit zand en veen. Deze zand- en veenbodems zijn zeer droogtegevoelig. Op kaart droogteschade valt de gemiddelde droogteschade in de huidige situatie (referentiejaar 2003) af te lezen. In de zand/veengebieden kan de gemiddelde droogteschade oplopen tot 30%. Dit betekent dat in deze gebieden het opbrengstverlies per hectare in een droog jaar (als 2003) tot 30% kunnen bedragen. De zand- en veenbodems in de Veenkoloniën zijn zeer droogtegevoelig en kunnen in droge jaren leiden tot opbrengstenderving in de landbouw. In de toekomst zal er door de toenemende verdamping steeds meer water nodig zijn in het gebied. De wateraanvoer vanuit het IJsselmeer is nog steeds gegarandeerd. Mogelijk kan dit in de toekomst veranderen, omdat het IJsselmeer ook afhankelijk is van de aanvoer van de Rijn.


36


37

3.4.2 Verdroging natuur Van verdroging is sprake wanneer in een natuurgebied de grondwaterstand onvoldoende hoog is of de kwel onvoldoende sterk is om bescherming van karakteristiek grondwaterafhankelijke ecologische waarden in dat gebied te garanderen. Een gebied met een natuurfunctie wordt ook als verdroogd aangemerkt als ter compensatie van een te lage grondwaterstand, water met een voor die natuurfunctie onvoldoende kwaliteit moet worden aangevoerd. Op orde krijgen in 2015 In het Veenkoloniale gebied zijn weinig natuurgebieden aanwezig. De natuurgebieden die zijn aan te wijzen zijn over het algemeen verdroogd. Deze verdroging is veroorzaakt door een waterhuishouding die na de ontginning van het veen grotendeels is ingericht voor de functies landbouw en stedelijk gebied (diepere ontwatering van de percelen). In onderstaande tabel staat de verdrogingsopgave voor het totale watersysteem van de Veenkoloniën (2004). Omdat de provincies Groningen en Drenthe ieder een eigen rapportagesysteem hebben voor de verdrogingsbestrijding zijn de verdrogingsgegevens per provincie weergegeven. Tabel 6: Verdroogd areaal natuurgebied Veenkoloniën (ha) voor 2005. Watersysteem Veenkoloniën Oppervlak watersysteem 46.500 ha Provincie Groningen Geheel hersteld 0 Gedeeltelijk hersteld 0 Niet hersteld 175 Geen verdroging 60 Opgave

175 ha.

Totaal opp. natuur 1.640 ha. Provincie Drenthe Geen herstel 470 Herstel < 50% 935 Herstel > 50% 0 Volledig herstel 0 Opgave

1.405 ha.

Van de 1.640 ha natuurgebied is 1.580 ha (96%) geheel of gedeeltelijk verdroogd. In het Drentse deel gaat het onder andere om het Oosterbos, in Groningen onder andere om het gebied De Wieden tussen Veendam en Muntendam. De kaart verdroging toont de spreiding van de verdroging in de Veenkoloniën. De aanpak van verdroging is verschillend per provincie: Provincie Groningen: • Volledig of gedeeltelijk herstel van 50% van het verdroogde natuurgebied in 2010; • Volledig herstel van het verdroogde natuurgebied in 2020 (Provincie Groningen, 2000). Provincie Drenthe: • Afname van 40% van het verdroogde areaal in 2010 (Provincie Drenthe, 2004). Wel vindt er tussen Groningen en Drenthe coördinatie en afstemming in de verdrogingsbestrijding plaats via het zogenoemde Verdrogingsforum. Duidelijk is dat er ook voor de Veenkoloniën nog een substantiële opgave ligt ten aanzien van verdrogingsbestrijding. Daarbij liggen er kansen op het raakvlak van verdrogingsbestrijding en water vasthouden. In omvang en aard van het gebied, als overwegend landbouwkundig grondgebruik, staat de verdrogingsbestrijding echter niet hoog geprioriteerd. Van de in totaal 1.640 ha natuurgebied in de Veenkoloniën is 96% geheel of gedeeltelijk verdroogd. Het grootste areaal aan verdroogd natuurgebied ligt in de provincie Drenthe (ca. 1.400 ha). In de toekomst zal bij nieuwe ontwikkelingen met betrekking tot de natuurgebieden of in de directe


38

omgeving van de natuurgebieden, aandacht moeten zijn voor verdrogingsaspecten zodat door verdroging de kwaliteit van de aanwezige natuur niet verslechterd en er niet opnieuw verdroogde natuurgebieden ontstaan. Door recent uitgevoerde projecten (in 2007) is de verdroging aangepakt van het natuurgebied De Wiede (Veendam) en het natuurgebied Berkenrode (Barger-Compascuumt). In hoeverre de uitgevoerde maatregelen effect zal hebben op de verdroging zal uit monitoring moeten blijken.

3.4.3 Watertekort stedelijk Op orde krijgen in 2015 Bij verdroging of droogteverschijnselen in het stedelijk gebied kunnen eveneens problemen ontstaan met betrekking tot het grondgebruik. Verdroging van openbaar en particulier “groen” in het stedelijk gebied, treedt op in perioden van droogte. Het stimuleren van bodeminfiltratie door gemeenten en particulieren kan extreme verdroging mee helpen voorkomen door grondwaterstanden langer hoog te houden. Het wonen aan het water is een nieuwe trend in de aanleg van woonprojecten. Juist hier kan de burger optimaal gebruik maken van het aanwezige water, door oppervlaktewater te gebruiken voor het wassen van de auto/ramen, besproeien van de tuinen etc. Gekoppelde opvang van schoon hemelwater in straten (collectief) voor gebruik in huishoudens voor het doorspoelen van toiletten en het wassen van kleding, ramen en auto zou in de toekomst mogelijk gemaakt moeten worden. Gemeenten kunnen het openbaar groen voorzien van water met water uit sloten en vijvers. Aanvoer van water via de Verlengde Hoogeveense Vaart is afhankelijk van de voorraad aan water in het IJsselmeer. In zeer droge perioden kan het voorkomen dat er beregeningsverboden worden ingesteld, omdat er geen water meer beschikbaar is vanuit het IJsselmeer. De wateraanvoer zal gegarandeerd moeten zijn, om droogteschade te voorkomen of tot een minimum te beperken. Het water zal daarbij in prioriteit eerst worden ingezet voor het op peil houden van de hoofdwatergangen in het landelijk gebied, voordat het peilbeheer in het stedelijk gebied aan de orde is. Het aanwezige oppervlaktewater binnen stedelijke gebieden zien als een kans voor de droge perioden. Hemelwater dient daarbij zo optimaal mogelijk in het oppervlaktewatersysteem te worden ingebracht. Hierdoor zal de waterkwaliteit verbeteren en het draagt bij aan het minder belasten van het wateraanvoerstelsel.

Wat te doen … watertekort Regionaal watertekort C.01 Voor 2015 Stimuleren efficiënter en effectiever gebruik van oppervlaktewater in de landbouw. C.02 Voor 2015 Onderzoek flexibel en natuurlijk peilbeheer naar daarvoor geschikte (peil)gebieden. C.03 Voor 2015 Voorlichting en bewustwording van de prognose waterschaarste. C.04 Tot 2050 Ruimte voor Water in natte perioden ook inzetten als extra ruimte in droge perioden. Verdroging natuur C.05 Voor 2010 Ca. 40-50% van de verdroogde natuurgebieden zal volledig of gedeeltelijk zijn hersteld. C.06 Tot 2050 GGOR-peilbesluiten worden naast landbouw ook gericht op de natuurfunctie. C.07 Tot 2050 Gebiedseigen water zoveel mogelijk lokaal vasthouden. watersysteemplan Veenkoloniën

39

Watertekort stedelijk C.08 Voor 2009

Afstemming waterschap Velt en Vecht en gemeente Emmen over beheer en onderhoud Verlengde Hoogeveense Vaart noodzaak aanvoer water in droge perioden. Stimuleren vasthouden en hergebruik schoon hemelwater door particulieren. Stimuleren gebruik oppervlaktewater door particulieren en gemeenten.

C.09 C.10

Voor 2015 Voor 2015

3.5

Waterkwaliteit

3.5.1 Europese Kaderrichtlijn Water Het waterlichamen “Kanalen Veenkoloniën” en “Runde” liggen in het internationale stroomgebieddistrict Eems. Hierbinnen worden twee deelstroomgebieden onderscheiden: EemsDollard en Nedereems. De kanalen en de Runde in de Veenkoloniën maken deel uit van het deelstroomgebied Nedereems. Volgens de Kaderrichtlijn Water dienen waterlichamen te worden ingedeeld in de categorie rivieren, meren, overgangswateren of kustwateren. De kanalen en andere lijnvormige stilstaande wateren worden ook tot de meren gerekend, aangezien ze hier veel overeenkomsten mee hebben. Verder dient de status te worden aangegeven. Hierbij is een keuze mogelijk uit natuurlijk, sterk veranderd of kunstmatig. Tenslotte dient het waterlichaam getypeerd te worden op basis van het rapport 'Typologie Nederlandse oppervlaktewateren (Elbersen et al., 2003). De Kaderrichtlijn richt zich op het behalen van een goede ecologische toestand van de watersystemen. Deze goede ecologische toestand wordt beschreven in streefbeelden die zijn afgestemd op mogelijke en gewenste gebruiksfuncties van het water. Hiervan worden kwaliteitsnormen afgeleid zoals morfologische (inrichting) en chemische normen. Binnen de chemie wordt onderscheid gemaakt tussen: - prioritaire chemische stoffen, - overige milieugevaarlijke stoffen - en stoffen die de ecologische toestand van de waterlichamen ondersteunen. De KRW wordt een resultaatsverplichting ten opzichte van de afgesproken maatregelen. Tot nu geldt in het Nederlandse waterkwaliteitsbeleid een inspanningsverplichting. In de toekomst zal een grotere rol zijn weggelegd voor de vergunningverlening en handhaving (emissiebeheer) bij het waterschap om de gestelde maatregelen op tijd te halen. Voor de KRW worden in de Veenkoloniën twee waterlichamen (zie kaart KRW waterlichamen) onderscheiden: • Kanalen, • Beken. Naast de waterlichamen die voor de KRW worden onderscheiden, zijn er ook nog overige wateren. Voor de KRW zijn deze niet direct van belang; hierover hoeft niet te worden gerapporteerd. Voor het behalen van een goede waterkwaliteit zijn ze echter wel van belang, omdat ze in directe verbinding staan met de waterlichamen. Naast het behalen van een goede waterkwaliteit met de KRW-methode zal ook het emissiebeleid onverminderd van kracht blijven.


40


41

Status kanalen (M6) Op grond van het feit dat de kanalen door de mens zijn aangelegd op plaatsen waar voorheen geen oppervlaktewater aanwezig was, wordt dit waterlichaam aangemerkt als 'kunstmatig'. De kanalen worden gerekend tot de categorie meren. Aan het waterlichaam is het watertype M6, grote ondiepe kanalen, toegekend. Deelstroomgebied Status Categorie Watertype

Nedereems Kunstmatig Meren M6: grote ondiepe kanalen

Status Runde (R5) Het waterlichaam Runde, Ruiten Aa en Westerwoldsche Aa wordt gerekend tot de categorie Rivieren vanwege het stromend, lijnvormige karakter. Aan het waterlichaam is het watertype R5, langzaam stromend riviertje op zand toegekend. Het waterlichaam is een sterk veranderd verband met de onomkeerbaarheid van de hydromorfologische ingrepen kades, kanalisatie en normalisatie, tegennatuurlijk peilbeheer, de beïnvloeding van het natuurlijke afvoerpatroon en stuwen. Bij het waterlichaam Runde dient te worden opgemerkt dat de inrichting van de Runde nog volop in ontwikkeling is. De Runde is een toekomstig waterlichaam dat zal zijn hersteld in directe relatie en de wensen van het nieuwe landschap waarin het aanwezig zal zijn. Deelstroomgebied Status Categorie Watertype

Nedereems Sterk veranderd Rivieren R5: langzaam stromend riviertje op zand

Prioritaire chemische stoffen Op orde krijgen tot 2015 Voor de prioritaire stoffen (een aantal bestrijdingsmiddelen en zware metalen) zijn door Brussel voorlopige normen opgesteld. Bij toetsing van de meetgegevens van 2005 aan deze voorlopige normen, voldoen 33 van de 35 stoffen. Nikkel en lood voldoen mogelijk ook, maar van deze stoffen wordt nu niet de juiste fractie gemeten en kunnen de gegevens nog niet getoetst worden. In 2007 wordt de juiste fractie gemeten, zodat voor deze stoffen pas daarna bekeken kan worden of zij voldoen aan de norm. Op termijn zal de emissie van deze stoffen moeten worden afgebouwd. Tot die tijd kunnen eenvoudige emissieverlagende maatregelen worden getroffen, zoals maatregelen op het gebied van het eigen gedrag en de wijze van gebruik van milieuvervuilende stoffen door particulieren, bedrijven en overheden. Communicatiemiddelen kunnen mensen meer bewust maken van alternatieven op het gebied van duurzaam bouwen, gebruik bestrijdingsmiddelen en dergelijke. Op basis van de huidige normen en met de huidige meetgegevens zijn geen overschrijdingen bekend voor nikkel en koper en zullen de normen hoogst waarschijnlijk nog worden aangepast. Het waterschap gaat agrarische natuurverenigingen benaderen om samen te werken aan alternatieve methoden en/of emissiereductie. Naar verwachting worden de KRWnormen in november 2006 vastgesteld. Eventueel zal dan nog een aanvullende toetsing op de resultaten plaatsvinden.


42

Overige milieugevaarlijke stoffen Naast de prioritaire stoffen is er een lijst Overige Gevaarlijke stoffen vastgesteld (projectgroep KRW, 2005). Dit is een aanvullende lijst van gevaarlijke stoffen die door de waterbeheerder moet worden getoetst aan de landelijk geldende normen. Van deze stoffen geldt dat koper nu niet voldoet aan de norm, maar dat mogelijk de norm hiervoor wordt bijgesteld. Er worden nu nog geen maatregelen voorgesteld. Waarschijnlijk komen er voor koper landelijke maatregelen. Stoffen die de ecologische toestand van de waterlichamen ondersteunen Volgens de KRW moet voor de waterlichamen worden gestreefd naar de hoogst haalbare ecologische toestand. De komende jaren wordt het ambitieniveau voor de waterlichamen vastgesteld, waarbij bepaald moet worden welk ecologische ambitieniveau het hoogst haalbaar is. De haalbaarheid wordt sterk bepaald door de mate van afwijking van de autonome situatie (incl. geplande ontwikkelingen) van het maximaal gewenste niveau. Op basis van bestaande kennis een inschatting gemaakt van de maatregelen die nog nodig zijn om verschillende ambitieniveaus te bereiken. Deze mogelijke maatregelen worden met de omgeving besproken. Een eerste inschatting wordt gemaakt van de kosten van de ambitieniveaus. De range van maatregelen wordt door het waterschap en de provincie vastgesteld na consultatie van de omgeving. Het proces van de KRW werkt zo dat het proces zich steeds verder verfijnt. Een grove schatting van de benodigde maatregelen en een keuze voor het ambitieniveau zal vervolgens worden gemaakt. Dit wordt steeds verder verfijnd, tot in 2008/2009 de ambitieniveaus en maatregelen definitief worden gemaakt. Nutriënten en chloride Voor nutriënten en chloride zijn geen landelijke normen uit Brussel vanuit de KRW. Hiervoor geldt dat deze stoffen, met name fosfaat (P) en stikstof (N), zeer bepalend zijn voor de ecologie van de wateren, maar dat er ook grote regionale verschillen kunnen optreden. De regio kan zelf aangeven bij welke fosfaat, stikstof en chloride gehalten zij denkt dat de ecologische doelen gehaald kunnen worden. Tot nu toe waren er landelijke normen (MTR waarden) geldig, maar sloten niet aan bij gebiedsspecifieke omstandigheden. Deze streefwaarden kunnen dus door de regio zelf worden vastgesteld, omdat de huidige landelijke normen niet voldoen. Het waterschap heeft op basis van richtlijnen van de STOWA en andere onderzoeksrapporten een voorlopige range van streefwaarden voor nutriënten aangegeven, rekening houdend met de verwachte gewenste ecologie. Bijvoorbeeld in een beek als de Runde, komt een lagere voedingswaarde voor dan in een kanaal (zie tabel). Daarnaast heeft het waterschap laten doorrekenen wat de verwachte autonome ontwikkeling van de gehalten is in de wateren. Er is namelijk overal al jaren een dalende trend is voedingsstoffen aan de gang, die nog versterkt zal worden door de komende mestwetgeving. Hieruit is te zien dat met name fosfaat naar verwachting gaat voldoen, of al voldoet aan de voorgestelde streefwaarden. Het is zeer moeilijk aan te geven of een extra reductie van P of N een ecologische meerwaarde oplevert. Met name in de beken lijken de inrichtingsmaatregelen voor de ecologie veel meer bepalend dan de gehalten aan voedingsstoffen. Voor de ecologie van het water in de watersystemen is één beperkende voedingsstof voldoende. Als de waarde voor fosfaat laag is, is dat beperkend voor de groei van bijvoorbeeld schadelijke algen. Het is dan niet meer relevant of stikstof dan toch te hoog is. Als het voor andere dan de waterlichamen anders is, moet daar nog over gepraat worden Er is tot nu toe op totaal stikstof getoetst. Wanneer nog op nitraat moet worden getoetst, dan moet dat nog gebeuren.


43

Tabel 7: Streefwaarden P (fosfaat) en N (stikstof) voor KRW-waterlichamen

Waterlichaam

Parameter Kanalen Veenkoloniën Beken De Runde

Huidige situatie

Verwachting neerwaartse trend P N

Verwachting na uitvoering maatregelen P N

P

N

0,12

3,3

0,10

3,2

0,09

0,12

3,5

0,09

2,7

0,08

Voorlopige Streefwaarde (huidig P = 0,15 en N = 2,2)

P

N

2,9

0,05 - 0,10

2,0 - 2,5

2,4

0,05 - 0,15

2,0 - 4,5

Voor chloride geldt dat op basis van de trendanalyse wordt verwacht dat chloride gehalten van de wateren in de bandbreedte van de huidige normen vallen. De gehalten voor fosfaat en stikstof vallen voor alle waterlichamen te hoog uit.

3.5.2 KRW – methode Veenkoloniën Op basis van chemische meetgegevens van verschillende meetpunten in de waterlichamen van de jaren 2000-2005 zijn gemiddelde waarden voor de huidige situatie bepaald voor een aantal belangrijke parameters. Ook zijn de huidige ecologische en hydromorfologische kwaliteiten bepaald. Vervolgens zijn de verschillende waterlichamen streefbeelden opgesteld voor chemie, hydromorfologie en ecologie. Deze streefbeelden beschrijven de gewenste toestand van een waterlichaam in 2015 of uiterlijk 2027 (na doelverlaging- en fasering). Om de verwachte waarden in 2015 voor de chemische parameters te bepalen is gebruik gemaakt van een trendanalyse. Hierin is rekening gehouden met de verwachte effecten van toekomstige ontwikkelingen zoals mestbeleid, teeltvrije zones en emissiereductie bijvoorbeeld door optimalisatie van RWZI's. In de huidige situatie kennen bijna alle waterlichamen knelpunten op het gebied van chemie, hydromorfologie en ecologie. Hieronder volgt per waterlichaam (kanalen en beken) een beschrijving van: - Kenmerken en functies, - Gemiddeld Ecologisch Potentieel (GEP) - en de belangrijkste knelpunten (Arcadis, 2006). Kanalen Veenkoloniën (M6) Kenmerken en functies Het waterlichaam Kanalen Veenkoloniën bestaat uit het Kanaal Veendam-Musselkanaal, het A.G. Wildervanckkanaal, de Pekel Aa, het Pekelderhoofddiep en het Stadskanaal. Volgens de KRW-systematiek zijn ze getypeerd als kunstmatig en gekarakteriseerd als 'grote ondiepe kanalen'. De belangrijkste functies zijn wateraan- en afvoer, beroepsscheepvaart, recreatievaart, boezemwater, beroeps- en sportvisserij en ontvangend water voor 4 RWZI’s.


44


45

GEP Het GEP kan als volgt worden geformuleerd: recht kanaal met vast peil en verharde, niet natuurlijke oevers. Primaire functie van deze kanalen is afvoerkanaal en scheepvaart. Het water is troebel vanwege opwerveling van bodemdeeltjes door scheepvaart en door natuurlijke processen. Er zijn zeer weinig wateren oeverplanten aanwezig. Waar mogelijk zijn achter de beschoeiing zones met oevervegetatie of inundatiezones aangelegd. Hier kan de vegetatie redelijk tot ontwikkeling komen. De kanalen die in de Visie Vismigratie als prioritair zijn aangewezen zijn visoptrekbaar. Dit zijn het A.G. Wildervanckkanaal en de Pekel Aa. Het viswatertype is Blankvoorn-Brasem. De wijken vormen in potentie een geschikte paai- en opgroeigebied voor soorten als snoek en blankvoorn. De grotere kanalen zijn de verbinding tussen deze gebieden. De ecologie ondersteunende stoffen en parameters vormen geen belemmering voor het halen van de ecologische doelstelling en voldoen derhalve aan de gebiedsgerichte streefwaarden. Hierdoor is er geen overlast van blauwalg, draadalg, kroos of vissterfte. Van de oevers is 25 % natuurvriendelijk ingericht (aanbeveling plas-dras). Knelpunten hydromorfologie, chemie en ecologie Knelpunten hydromorfologie • Vismigratie: 5 knelpunten (3 sluizen, 1 gemaal en 1 stuw). • Vast zomer- en winterpeil (tegennatuurlijk: zomer hoog, winter laag). • Inlaat IJsselmeerwater via de Friese Boezem en de Verlengde Hoogeveense Vaart. • Oeverinrichtingen zijn overwegend steil en niet natuurlijk. Knelpunten chemie • Te hoge fosfaat en stikstofconcentraties (m.n. Pekel Aa). • RWZI’s vuilvracht verminderen en proces optimaliseren. • Verontreinigde waterbodems. Knelpunten ecologie • Ecologische toestand is onvoldoende bekend. • Weinig tot geen watervegetatie. Lokaal redelijke bedekking. • Fungeert als doortrekroute voor lokale vissoorten i.v.m. open verbinding met zee. • 50% van de kanalen heeft oeververdediging en het overige deel is overwegend niet natuurvriendelijk ingericht. Runde (R5) Kenmerken en functies Met betrekking tot de Veenkoloniën behoort alleen de Runde tot dit waterlichaam. In Westerwolde liggen de overige wateren Ruiten Aa, Bosbeek, Westerwoldse Aa zuid en Veelerdiep. Dit waterlichaam is getypeerd als sterk veranderd en wordt gekarakteriseerd als een 'langzaam stromend riviertje op zand'. De belangrijkste functies zijn natuur, landbouw en wateraan- en afvoer. GEP Matig stromende beek op zand/veen met beekspecifieke wateren oeverplanten, macrofauna en vissen. Typische beekprocessen als stroming, sedimentatie (binnenbocht) en uitschuring (buitenbocht) treden op. De beek heeft een natuurlijk oeverprofiel. Fosfaat en stikstof komen in lage concentraties voor en er is door de stroming ruim voldoende zuurstof. Ook het doorzicht is voldoende voor het voorkomen van allerlei ondergedoken waterplanten. De gehele beek is verbonden met de Dollard en passeerbaar voor allerlei diadrome vissen. Het viswatertype is Winde-Rivierprik. De ecologie ondersteunende stoffen en parameters vormen geen belemmering voor het halen van de ecologische doelstelling en voldoen aan de gebiedsgerichte streefwaarden. watersysteemplan Veenkoloniën

46

Knelpunten hydromorfologie, chemie en ecologie Knelpunten hydromorfologie • Variatie in stroming (beekprocessen) ontbreekt. • Beek is grotendeels gekanaliseerd en genormaliseerd. • Door de stuwen is de beek grotendeels niet optrekbaar voor vis. • Vast zomer- en winterpeil. • Inlaat water vanuit de Verlengde Hoogeveense Vaart. Knelpunten chemie • Fosfaat en stikstof nog te hoog. • Doorzicht te laag. Knelpunten ecologie • Stromingsminnende macrofauna ontbreekt. • Weinig ondergedoken watervegetatie aanwezig. • Macrofauna voldoet in de huidige situatie niet aan de GEP. • Macrofyten voldoen in de huidige situatie niet aan de GEP. • Vissen voldoen in de huidige situatie niet aan de GEP. • Viswatertype in huidige situatie is Blankvoorn-Brasem.

Wat te doen … waterkwaliteit Prioritaire stoffen D.01 Voor 2010 Evaluatie en inzet Convenant duurzaam bouwen (DuBo) D.02 Voor 2010 Implementatie landelijke maatregelen. D.03 Voor 2010 Vastleggen rol vergunningverlening en handhaving in relatie tot KRW. D.04 Voor 2015 Nieuwe toetsing nadat normen definitief zijn vastgesteld . D.05 Tot 2050 Doorgaande monitoring en evaluatie prioritaire stoffen. Nutrienten en chloride D.06 Voor 2010 Maken keuze ambitieniveau nutriënten en chloride. D.07 Voor 2010 Vaststellen gebiedsgerichte normen voor fosfaat en stikstof. D.08 Voor 2010 Kosten en baten analyse van ambities. D.09 Voor 2010 Vaststellen benodigde maatregelen. D.10 Vanaf 2010 Uitvoering maatregelen. Kanalen Veenkoloniën (KRW) D.11 Voor 2012 Onderzoek voedselrijkdom slib en de invloed op het bereiken van het GEP. D.12 Voor 2015 Visvriendelijke passages in Molenwijk (stuw), Pekeler Hoofddiep (3 sluizen) en Veendam-Musselkanaal (gemaal Veendam). D.13 Voor 2015 Verdere aanpak van puntlozingen, saneren overstorten en aanleg IBA’s. D.14 Voor 2015 Kosten/baten analyse toepassingsmogelijkheden flexibel peilbeheer. D.15 Voor 2015 Onderzoek naar mogelijkheden om effecten van peilfluctuaties te verminderen. D.16 Voor 2021 Realiseren natuurvriendelijke oevers (25% van 31 km). D.17 Voor 2021 Meekoppelkans: Realiseren natuurvriendelijke oevers bij aanleg EVZ’s en de vaarverbinding Erica- Ter Apel. De Runde (KRW) D.17 Voor 2015 Uitvoering Inrichtingsplan Runde. De Runde passend in het lokale landschap, rekening houdende met de functies en natuurvriendelijk ingericht. D.19 Voor 2018 Meekoppelkans: Aanpak hydromorfologische knelpunten bij aanleg Ecologische Verbindingszones (EVZ).


47

3.6

Grondwaterkwaliteit

Op orde krijgen in 2015 In het kader van het op te stellen Stroomgebiedbeheersplan wordt ook gerapporteerd over de toestand van de grondwaterlichamen. Een concept-eindrapport is opgesteld voor de grote grondwaterlichamen (GWL) Rijn-Noord, Rijn-Oost en Nedereems opgesteld (Royal Haskoning, 2006). In de Veenkoloniën ligt 1 type grondwaterlichaam: zand. In dit grondwaterlichaam overschrijdt geen enkele parameter de toetswaarde. Dit zijn de uitkomsten van de toestand van het grondwater gemiddeld over de diepte. Er zijn in de Veenkoloniën geen wateronttrekkingen voor menselijke consumptie door waterleidingbedrijven of industriële doeleinden. Wel zijn er particuliere, ondiepe onttrekkingen van grondwater. In de provincie Groningen zijn er zeven lokale grondwateronttrekkingen door de industrie. Dat zijn 3 onttrekkingen van >100.000 m /jaar. Deze onttrekkingen vinden plaats in Veendam, Winschoten, Wildervank, Oude Pekela en Nieuwe Pekela. Er zijn nog geen maatregelen voorgesteld voor de grote grondwaterlichamen. Deze voldoen aan de toetswaarde.

3.7

Stedelijk water

Op orde krijgen tot 2015 Door aanwezige gebiedskennis van de gemeenten aangevuld met de kennis vanuit het gebied zelf, is verder inzicht verkregen in de knelpunten. Voor het stedelijk water wordt over het algemeen aangegeven dat er weinig of geen doorstroming in de vijvers is. Daarbij versterkt met meestal smalle en ondiepe aangelegde waterpartijen, die al snel weer door aanwas van slib en het dichtgroeien met waterplanten geen aantrekkelijk beeld geven. Doordat waterpartijen vaak smal en ondiep zijn, ontstaat snel een toename van voedingsstoffen in vijvers (organisch materiaal/riooloverstorten). Aan particulieren zal meer voorlichting gegeven moeten worden om het gebruik van bestrijdingsmiddelen en het afspoelen daarvan richting het oppervlaktewater tot een minimum te beperken. De gevolgen van de bestrijdingsmiddelen op het watersysteem is vaak onbekend bij de gebruikers. Een verantwoord gebruik is noodzakelijk. Dat geldt eveneens voor het gebruik van uitlogende milieu-onvriendelijke bouwmaterialen die met oppervlaktewater of hemelwater in aanraking komen en zo afspoelen naar het oppervlaktewater. Verontreinigde waterbodems kunnen daarvan het resultaat zijn. Nadrukkelijk inzetten op voorlichting voor milieuvriendelijke alternatieven voor o.a. bouwmaterialen, onkruidbestrijding, tijdstip groenonderhoud en acceptatie van enig “overmatig” groen. Robuuste waterpartijen worden aangelegd. Breed, diep met natuurvriendelijke flauwe oevers. Het afstromende hemelwater van daken, erf- en straatverhardingen wordt schoon gehouden en in het stedelijke watersysteem gebracht. Voorlichting aan particulieren en grondgebruikers is nodig, om particulieren er zich bewust van te laten worden welke acties vermeden moeten worden om een verslechtering van de waterkwaliteit te krijgen.

Wat te doen … stedelijk water E.01 E.02

Vanaf 2008 Vanaf 2008

Baggerknelpunten meenemen in baggerplannen en uitvoeringsplannen. Waterpartijen onderling koppelen en/of afgekoppelde schone oppervlakken op


48


49

strategische plaatsen inbrengen. E.03 Vanaf 2008 Saneren/opheffen van overstorten. Voor het kwaliteitsspoor: goede registratie van overstorten. E.04 Vanaf 2008 Aanleggen van robuuste waterpartijen met meer variatie in breedte en diepte (inrichtingsplannen gemeenten). E.05 Voor 2015 Regulier onderhoudsprogramma opstellen (baggeren en maaien) voor de stedelijke wateren. (baggeren onderhoudsprogramma stedelijk water). E.06 Voor 2015 Voorlichting aan particulieren over gebruik alternatieve bouwmaterialen, onkruidbestrijding en mate van onderhoud. E.07 Voor 2015 Onderzoek naar effecten van oeverinrichting op de waterkwaliteit en de beleving, door inzet van natte zones met helofyten, ondergedoken waterplanten en het toestaan van verlandingsprocessen.

3.8

Waterbodems

Het Algemeen Bestuur van het waterschap heeft in 2006 het Integraal Baggerbeleidsplan (Waterschap Hunze en Aa’s, april 2006) vastgesteld. Het Baggerbeleidsplan beschrijft de weten regelgeving aangaande waterbodems en formuleert uitgangspunten die zullen worden gebruikt bij toekomstig uit te voeren baggerwerkzaamheden. Daarnaast zijn de bestaande knelpunten aangegeven en een overzicht van verwerkingslocaties voor baggerspecie. Ook is een overzicht gemaakt van beschikbare en ontbrekende kennis. Het Baggerbeleidsplan heeft een zichtjaar tot 2010. Het waterschap is wettelijk verplicht te baggeren als waterkwantiteits-, waterkwaliteits- en vaarwegbeheerder. Op orde krijgen tot 2015 Het op orde krijgen van de waterbodems is geen eenvoudige opdracht. Door voortdurende aanwas en achterstallige onderhoud, in de loop der jaren ontstaan, zal er tot 2015 met name worden ingezet op de meest urgente baggerlocaties. De opgevoerde locaties betreffen het baggeren door het waterschap. Naast het waterschap hebben de gemeente en de provincie ook hun eigen verantwoordelijkheden met betrekking tot de wateren in hun beheer. Het stedelijk water valt over het algemeen tot de verantwoordelijkheid van de gemeente en zal ook door de gemeente gebaggerd moeten worden, conform het stedelijk baggerplan.

Naast de specifieke waterbodemknelpunten voor de Veenkoloniën zijn er een tweetal algemene knelpunten aan te halen: • De “blinde vlekken” in het beheersgebied van Hunze en Aa’s • en te weinig verwerkingscapaciteit voor baggerspecie. Blinde vlekken zijn er zowel voor het regionale watersysteem als voor de lokale, stedelijke watersystemen. Voor de watergangen in het landelijke gebied heeft het waterschap een regulier onderhoudsprogramma. De afgelopen jaren (2003-2005) is in watergangen rond Winschoten, Emmen, Nieuw Weerdinge en het Stadskanaal onderhoud gepleegd. Voor de overige gebieden is onderhoud ingepland voor 2007-2011. Wellicht dat door waterbodemonderzoek nog knelpunten naar voren komen. Verder worden met enige regelmaat ook waterbodemonderzoeken uitgevoerd op locaties waar werken worden uitgevoerd. (zie kaart: Regulier baggerprogramma waterschap)


50

Op het lokale niveau zijn enige gegevens bekend over de toestand van de waterbodems. In het plangebied hebben de gemeenten Emmen, Pekela en Veendam een vastgesteld baggerplan. De gemeente Borger-Odoorn heeft in 2007 een gemeentelijk baggerplan opgesteld. In de gemeente Winschoten is tijdens het opstellen van het waterplan een Ecoscan uitgevoerd, waarbij ook is gekeken naar de dikte van de sliblaag. In alle gemeenten komen sliblagen voor in de watergangen - en partijen. In de meeste gevallen betreft het klasse 2 slib, hetgeen op de kant mag worden verwerkt. In een aantal gevallen betreft het klasse 3 en 4 slib. Te weinig verwerkings- en bestemmingslocaties voor baggerspecie is een groot knelpunt. Omdat er te weinig verwerkingslocaties zijn, ontstaat een groeiende baggerachterstand. Op dit moment is er één actuele verwerkingslocaties voor baggerspecie in het watersysteem Veenkoloniën: de locatie AVEBE/DWM te Veendam. De verwerkingsmogelijkheden daar zijn het ontwateren en rijpen van de baggerspecie tot en met klasse 2 en deels categorie 3. De restcapaciteit bedraagt ca. 175.000 (natte) 3 m. De intentie ligt er om eind 2008 een Regionaal Bestuursakkoord Waterbodems opgesteld, waarin ondermeer gemeenten dringend locaties voor doorgangsdepots dienen aan te wijzen. Een alternatief is dat per project lokale oplossingen worden gezocht (maatwerk). In het verleden zijn in de Veenkoloniën een zestal belangrijke locaties gebaggerd, die met name om nautische of milieuhygiënische redenen aangepakt moesten worden. Voor projecten op deze schaal en met waterbodems in klasse 3 en 4, is het lastig depotruimte te vinden. Binnen de Veenkoloniën is ca. 187.000 m3 baggerspecie verwijderd op locaties waarvoor dat urgent nodig was. Tabel 8: Baggerprojecten Veenkoloniën uitgevoerd (nautisch, sanering en/of achterstallig) tot 2008. Locatie Alteveerkanaal e Stadskanaal 4 Verlaat Pekelderhoofddiep (ged.) Oosterdiep Wildervank Pekelderhoofddiep (ged.) Doorsnee Nieuwe Pekela Totaal

Jaar van baggeren 1998 1999 2000 2006 2006 2006

m3 33.000 68.300 8.800 22.000 43.000 12.000

Klasse 2, 3 en 4 4 2, 3 en 4 2 en 3 2, 3 en 4

ca. 187.000 m3

In voorgaande jaren zijn, in het kader van de inventarisatie waterbodemgesteldheid, van veel watergangen in het beheersgebied van Hunze & Aa’s de waterbodems onderzocht. Hieruit komen diverse knelpunten naar voren die de komende jaren aandacht zullen krijgen, om de situatie ter plaatse op orde te brengen. In de provinciale vaarwegen zijn op diverse plekken nautische ondieptes aanwezig. De provincies zijn verantwoordelijk voor het op (vaar)diepte houden. De provincie Groningen heeft al eens ingezet op het afkondigen van diepgangsbeperkingen. Deze zijn aangevochten. De onderhouds- en beheerssituatie van watergangen liggen vaak ook complex. Het kan op delen van trajecten een schouwsloot betreffen en op delen een hoofdwatergang. Er liggen dan taken voor; • de gemeente (vanuit de schouw), • het waterschap (als kwantiteitsbeheerder voor het deel hoofdwatergang) • en/of het waterschap (als waterkwaliteitsbeheerder voor het saneringsdeel).


51

De Middensloot te Wildervank is een voorbeeld van een dergelijke situatie. Het betreft een schouwsloot die over delen sterk verontreinigd is (klasse 3 en 4) door vroege bedrijvigheid en een complexe beheer situatie kent tussen vele particulieren, gemeente en waterschap. De locatie is daarbij slecht tot vrijwel niet toegankelijk voor groot onderhoud en het verwijderen van verontreinigde slootbodem. Voor de gevallen van ernstige verontreiniging van de waterbodem in stedelijk gebied, zijn de klassieke maatgevende verontreinigende stoffen vaak zink en PAK-10. Tabel 9: Baggerlocaties Veenkoloniën nog uit te voeren door het waterschap tot 2015. Locatie A.G. Wildervanckkanaal Beneden Westerdiep Veendam Westerdiep Wildervank Middensloot Wildervank Sportterrein Wildervank Vijver Nijveenlaan Winschoterdiep (km 31,34 en km 35,76) Industrieterrein De Rensel e.o. Stadskanaal (herverontreiniging door Ceresmeer) Ceresmeer Stadskanaal / Dideldomleiding Vaarverbinding Erica – Ter Apel Totaal

Klasse 0, 1 en 2 (in m3) 165.000 16.000 1.000 1.200 100.600 61.000

Klasse 3 en 4 (in m3) 70.000 18.600 23.000 1.000

14.000 400 ?

13.500 ca. 383.500 m3

Nautisch Sanering Sanering Hydraulisch Hydraulisch Nautisch Nautisch Sanering sanering Nautisch

ca. 127.000 m3

In het deelstroomgebied de Veenkoloniën zijn al grote inspanningen geleverd om (achterstallig) baggeronderhoud weg te werken. De recreatieve vaarwegen zijn inmiddels op orde en zijn goed bevaarbaar. Van de beroepsvaarwegen (Winschoterdiep en A.G. Wildervanckkanaal) begint de nautische diepte voor de beroepsvaart kritiek te worden en hier en daar zijn al diepgangsproblemen. In andere grotere watergangen in het bebouwde gebied zijn her en der lokale knelpunten. In het landelijke gebied wordt regulier gebaggerd. Voor de Veenkoloniale waterbodems ligt de enorme opgave om in 2015 voor ca. 510.000 m3 aan waterbodems te baggeren en hiervoor ook verwerkingscapaciteit te vinden. Feit is dat de potentiële hoeveelheid vrijkomende baggerspecie de regionale verwerkingscapaciteit overstijgen en derhalve tot de “probleemspecie” wordt benoemd. In de regio zal serieus gezocht moeten worden naar geschikte locaties voor verwerking van baggerspecie. Het Regionaal bestuursakkoord waterbodems moet het (bestuurlijke) draagvlak vergroten om de problematiek voortvarend aan te pakken.

Wat te doen … waterbodems F.01 F.02 F.03 F.04

Vanaf 2008 Vanaf 2008 Voor 2010 Voor 2010

Locaties zoeken en aanwijzen voor verwerking baggerspecie. Op orde brengen en houden van stedelijke waterbodems. Onderzoek en uitvoering van nautisch baggeren in beroepsvaarwegen. Uitvoeringsprogramma baggeren Veenkoloniën opstellen.


52


53

3.9

Recreatie & Beleving

Op orde krijgen voor 2015 Recreatie Recreëren op, in en om het water kan in de Veenkoloniën op dit moment op verschillende manieren en plaatsen. Centraal in de waterrecreatie staat het uitgebreide wijken en kanalenstelsel. Waar deze kanalen vroeger voor de afwatering en transport van turf zorgden, hebben ze nu ook een recreatieve functie. Op het Oosterdiep, Pekelderhoofddiep en het Stadskanaal kan recreatief worden gevaren. Deze vaarwegen staan in verbinding met het Winschoterdiep, en daarmee ook op het landelijk vaarwegennet. Ten behoeve van de vaarrecreatie zijn er ondermeer jachthavens in Veendam, Pekela en Ter Apel. In het huidige vaarwegennet in Noord-Nederland ontbreken een aantal schakels. Voor de vaarrecreatie is het van belang dat deze ontbrekende schakels worden gerealiseerd. In de Agenda voor de Veenkoloniën zijn twee reconstructieplannen opgenomen om vaarverbindingen binnen de Veenkoloniën te herstellen: • Recreatieve vaarverbinding Zuidlaardermeer-Oost-Gronigen ('Van Turfvaart naar Toervaart'): maakt het mogelijk om via het Zuidlaardermeer door te varen en zorgt ervoor dat er verschillende rondvaartroutes in de Veenkoloniën ontstaan. Het herstel bestaat uit het weer bevaarbaar maken van het kanalenstelsel tussen het Zuidlaardermeer, Hoogezand en Bareveld en een nieuw verbindingskanaal tussen het Langebosschemeer en het Kieldiep. • Recreatieve vaarverbinding Erica-Ter Apel: betekent het opheffen van de belangrijkste ontbrekende schakel in het landelijke recreatieve toervaartnet en daarmee een aanzienlijke vergroting van de mogelijkheden voor de pleziervaart in Noord-Nederland én richting Duitsland. Deze twee plannen worden ook ondersteund vanuit de POP's Groningen en Drenthe en de stuurgroep Agenda voor de Veenkoloniën. Naast varen kan ook op andere manieren worden gerecreëerd in de Veenkoloniën. Zo zijn er zes aangewezen zwemplassen. Daarnaast zijn er zes visplassen waar jaarrond kan worden gevist. De kwaliteit van het zwem- en viswater wordt regelmatig gemeten en is over het algemeen goed. Voor actuele informatie over de zwemwaterkwaliteit wordt verwezen naar www.hunzeenaas.nl. Langs de kanalen worden op diverse locatie viswedstrijden gehouden. Tabel 10: Zwem- en viswaterlocaties in de Veenkoloniën

Zwemwater/ -plassen Borgerswold/Koetshuis Veendam Langebosch Veendam Heeresmeer Nieuwe Pekela Plan Zuid Oude Pekela Het Verlaat Valthermond Recreatievijver Emmer Compascuum

Viswater/ -plassen Visvijver Drouwenermond Visvijver Nieuw Buinen Visvijver Exloërkijl Witte Dobber Veendam Borgerswold Veendam Groote Gat Nieuwediep

Het voormalige kanalen en wijkenstelsel krijgt een uitbreiding van het recreatieve vaarnetwerk in noord Nederland, opgewaardeerd met twee nieuw vaarverbindingen: Zuidlaardermeer-Bareveld en Erica-Ter Apel. Het recreatieve medegebruik van de maaipaden langs de hoofdwatergangen is onder voorwaarden mogelijk voor wandelen, fietsen en hippische sport.


54


55

Beleving landelijk gebied Het kanalen- en wijkenstelsel in de Veenkoloniën is ook belangrijk vanuit cultuurhistorisch oogpunt. Ze vormt de ruggengraat van het landschap. Ook de aanwezige waterwerken, zoals sluizen en bruggen zijn van cultuurhistorisch belang. In 2004 is bij het waterschap een inventarisatie gemaakt van cultuurhistorische waterwerken. In de veenkoloniale kanalen liggen ca. 18 (voormalige) schutsluizen. Deze zijn vaak niet meer in gebruik als schutsluis en aangepast met een stuwvoorziening voor het noodzakelijke peilbeheer. Voor de beleving (fietsen en wandelen) zijn niet alleen de wijken en kanalen interessant, ook de (herstelde) restanten van beeklopen als de Runde en het Valtherdiep zijn van belang. De Runde is eind 2007 voor ca. 80% weer hersteld en ingepast in het landschap en de lokale behoeften. Bij de inrichting wordt eveneens rekening gehouden met de toeristisch-recreatieve aspecten. Het is zaak dat alle partijen van de multifunctionele inrichting, gebruik en aanpak een noodzaak maken en doordrongen worden van de kansen die daarin in liggen. Water kan bijvoorbeeld meeliften met recreatieprojecten of recreatie kan meelift bij andere (water)projecten. Niet alleen draagt het bij aan beleving van het water, ook kan zo water worden vastgehouden in tijden van overlast of als buffer voor tijden waarin er een watertekort is. Voor het op orde houden is dit een belangrijke opgave: bij ieder recreatieproject dient te worden onderzocht of en hoe water kan meekoppelen. Aan de andere kant dient ook bij technische, inrichtings- en beheersmaatregelen gekeken te worden hoe recreatieaspecten meegenomen kunnen worden. Beleving van water kan ook worden gestimuleerd door het benadrukken van archeologie en cultuurhistorie. Ten noordwesten van Emmen, op de (uitlopers van de ) Hondsrug, liggen enkele locaties van zeer hoge archeologische waarde. (zie kaart: Archeologie & watererfgoed) Het voormalige kanalen en wijkenstelsel en de waterstaatkundige werken zijn ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt van belang. Bij recreatieprojecten moet vooral gezocht worden naar meekoppelkansen. Beleving stedelijk gebied Beleving van water is een aspect dat steeds belangrijker wordt, met name ook in het stedelijk gebied. De laatste jaren worden nieuwe woonwijken vaak gepland in combinatie met één of meerdere waterpartijen. Naast het feit dat hierin water kan worden geborgen draagt water ook bij aan de belevingswaarde van een gebied. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat het water toegankelijk, zichtbaar en veilig is. Tijdens de gebiedsbijeenkomsten zijn een aantal aandachtspunten naar voren gekomen die als ongewenst of voor verbetering vatbaar werden aangemerkt in met name het stedelijk gebied. Ondermeer is genoemd: • tegengaan algenbloei, drijfvuil en kroos, • geleidelijke overgangen in de oevers (veiliger en meer ruimte voor water), • meer variatie in oeverinrichting, • meer “aankleding” langs oevers met planten en voorzieningen (bv. spelen en vissen), • ongewenste waterplanten en dichtgroeien van waterpartijen, • maar ook dat ecologisch beheer als rommelig kan worden ervaren. Voor het bevorderen van een positieve beleving en betrokkenheid door burgers speelt voorlichting en inrichting van waterpartijen een belangrijke rol. Burgers actief betrekken bij het water in de eigen omgeving. watersysteemplan Veenkoloniën

56

Wat te doen … recreatie & beleving G.01

Vanaf 2008

G.02

Vanaf 2008

G.03

Vanaf 2008

G.04 G.05

Vanaf 2008 Voor 2010

G.06

Voor 2010

G.07

Voor 2015

Bij (her)inrichting van stedelijk oevers, meekoppelkans met functies recreatie, cultuur en natuur (spelen met water). Veiligheid en biodiversiteit bevorderen door aanleg flauwe taluds en uittreeplaatsen voor mens en dier. Voorkomen dichtgroeien van waterpartijen door waterplanten. (richtpercentage <50%) Drijfvuil en algenbloei voorkomen. Voorlichting geven over gevolgen storten van (groen)afval in of langs de (hoofd)watergangen. Voorlichting aan burgers over mogelijkheden van een ecologisch (water)beheer op perceelsniveau en te behalen resultaten (flora/fauna). Stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten houden rekening met het gebruik van bouwmaterialen en wateren oeverplanten bij de inrichting van waterpartijen, om water als kwaliteitselement in het stedelijk gebied mee te nemen.

3.10 Beheer en Onderhoud Op orde krijgen voor 2015 Het Onderhoudsbeheersplan vormt de basis voor de wijze waarop het waterschap het beheer en het onderhoud aan de hoofdwatergangen aanpakt. Voor de overname van het stedelijk waterbeheer zal inventarisatie van het stedelijk water plaatsvinden en worden met de gemeenten afspraken gemaakt over de voorwaarden waaronder het stedelijk beheer en onderhoud zal plaatsvinden. Voor de gemeenten Stadskanaal en Veendam hebben in het verleden al gesprekken plaatsgevonden. Het is echter nooit gekomen tot vaste afspraken. Momenteel is de gemeente Emmen ook gestart met de gesprekken omtrent de overname van het stedelijk waterbeheer. Daar is het waterschap Velt en Vecht ook bij betrokken. Het dichtgroeien en dichtslibben van de Verlengde Hoogeveense Vaart in het centrum van Klazienaveen baart het waterschap zorgen, vanwege het opstuwen van water en het daarmee gepaard gaande capaciteitsverlies. Hiervoor zijn duidelijke afspraken nodig met het waterschap Velt en Vecht en de gemeente Emmen (baggerplan). Voorkomen dient te worden dat er opstuwing ontstaat als gevolg van achterstallig baggerwerk en maaionderhoud van waterplanten (centrum Klazienaveen). Dichtgroeien van kanalen, wijken en sloten door de aanwezigheid van uitgezette exotische, waterplanten als bijvoorbeeld de Grote Waternavel en Parelvederkruid, vormen een groot probleem. Alle waterbeheerders dienen hierop alert te zijn en meteen bij constatering op de juiste wijze de exoten te verwijderen. Voor de Veenkoloniën komt met name vanuit het zuiden via de Verlengde Hoogeveense Vaart de exoot binnen en verspreid zich nu richting het noorden. Afstemming met de buurwaterschappen is hierbij van belang. (foto’s exoten)


57

Het Onderhoudsbeheersplan geeft richting en beleid voor de wijze waarop het waterschap zijn onderhoud van de hoofdwatergangen wil uitvoeren. Voor de exoten en het belang van voldoende wateraanvoer zal met het waterschap Velt en Vecht overleg plaatsvinden. Overname van het stedelijk waterbeheer zal verder vorm krijgen en in overeenkomsten per gemeente worden vastgelegd.

Wat te doen … beheer en onderhoud H.01

Voor 2010

H.02

Voor 2015

Voorkomen dat exoten zich verder verspreiden in het watersysteem (bestrijdingsplan). Verlengde Hoogeveense Vaart is een belangrijke bron van waaruit de exoten binnen komen. Overdracht stedelijke wateren vastleggen met de gemeenten.

3.11 Monitoring en Evaluatie Op orde krijgen tot 2015 De monitoring en evaluatie van het watersysteemplan zal gericht zijn op gestelde doelen op het gebied van veiligheid, wateroverlast, watertekort en waterkwaliteit. Daarnaast zal meer aandacht komen voor de rol van water bij recreatie en beleving. De voortgang en naleven van de geplande maatregelen en het nakomen van de gemaakte afspraken tussen de overheden zal een doorlopend proces en een structureel karakter moeten krijgen . Monitoring Op dit moment is al een monitoringsprogramma opgesteld en operationeel voor het reguliere (waterkwaliteits)meetnet en de Europese Kaderrichtlijn Water. Deze monitoringsprogramma´s hebben beiden vooral te maken met waterkwaliteit. Naast concrete extra metingen die worden gedaan, zorgen ook reguliere werkzaamheden van handhavers en vergunningverleners (waterschap) voor de monitoring en evaluatie van de emissies (lozingen). Voor het waterkwantiteitsbeheer vindt monitoring vooral plaats binnen het reguliere werk van de peilbeheerders van het waterschap. Veiligheid van het totale watersysteem (incl. de dijken en kaden) is een constante zorg van het waterschap, de provincie en het Rijk. Evaluatie Voor de evaluatie wordt voorgesteld om aan te sluiten bij al lopende evaluaties vanuit het RBW (via de Stuurgroep Water 2000+). Voor de KRW zal nog een evaluatie (methode) moeten worden opgesteld. In de voortgangsrapportage van het actie en uitvoeringsprogramma van het RBW wordt de voortgang geëvalueerd van de volgende zaken: • Doelrealisatie verdroging; • Doelrealisatie kleinschalige waterberging; • Doelrealisatie stedelijke wateropgave; • Nakomen afspraken uit de water(systeem)plannen. Voor de KRW moet het evaluatieplan nog worden opgesteld. Deels is al invulling gegeven aan de monitoring en evaluatie. De evaluatie van de KRW moet nog worden opgesteld.


58

Wat te doen … monitoring en evaluatie I.01

Vanaf 2008

I.02

Voor 2015

Jaarlijks monitorings- en evaluatiegegevens aanleveren voor de voortgangsrapportage RBW. Afspraken moeten worden gemaakt over evaluatie KRW, zodra hierover landelijk meer bekend is.


59

4.

Strategie lange termijn (tot 2050)

Voor de lange termijn moet rekening worden gehouden met een eventuele wijziging in de klimaatscenario’s. Voordat voor de lange termijn dure maatregelen worden genomen, moet steeds recente informatie worden geanalyseerd.

4.1

Ruimte voor water

4.1.1 Landelijk gebied Ontlasting van de boezem Op orde houden na 2015 Vanwege de kritieke situaties in 1998 is voor de boezem in het RBW afgesproken dat ieder gebied de toekomstige toename van neerslag zelf moet kunnen opvangen en niet direct naar de boezem mag afvoeren. Daarom geldt voor ieder gebied de opgave van opvang van 10% extra neerslag tot 2050 ten gevolge van de klimaatverandering. Er is berekend dat in de Veenkoloniën ca. 3,8 miljoen 3 m water moet worden vastgehouden om de boezem tot 2050 op orde te houden. In tegenstelling tot watersystemen Hunze en Westerwolde, waar ook een behoorlijke wateropgave ligt, vindt er in de Veenkoloniën geen grootschalige natuurontwikkeling in de vorm van een Ecologische Hoofdstructuur (EHS) plaats. In Westerwolde kan de wateropgave voor de helft worden gerealiseerd in de EHS, in de Hunze wordt zelfs de totale wateropgave gerealiseerd in de EHS en is er nog ruimte over. De wateropgave voor de Veenkoloniën dient dus op andere manier te worden gerealiseerd. Om toekomstige aanpassingen aan de boezemkaden te kunnen opvangen zijn in de keur gebods- en verbodsbepalingen vastgelegd voor de kernen beschermingszone van secundaire waterkeringen. Dit houdt in dat de waterkering en de naastgelegen strook van 5 meter (beschermingszone) gevrijwaard moet zijn van onder andere bebouwing. De boezem dient te worden ontlast met extra water afkomstig uit o.a. de Veenkoloniën. Tevens rekening houdende met de bodemdaling en klimaatveranderingen, dient er in het totale watersysteem van de Veenkoloniën ca. 3,8 miljoen m3 water vastgehouden worden voor 2050. Hiervoor dient in het bestaande watersysteem de nodige ruimte te worden gezocht. Nader onderzoek naar locaties en wijze van ontlasten zal tot 2015 verder plaatsvinden.


60

intermezzo Oplossingsrichtingen “Ruimte voor Water” Inzet van “slimme stuwen” In dat deel van het gebied waar nog veel ruimte in het systeem zit en op dit moment een lage kans op overstroming aanwezig is, kan nog water worden vastgehouden door het aanleggen van “slimme stuwen”. Dit zijn stuwen waarmee het water in reguliere omstandigheden snel kan worden afgevoerd, maar die bij extreem hoog water het water kunnen vasthouden. Op deze manier wordt achter de stuw bewust het peil verhoogd om de lagere gebieden te ontlasten. De overlast wordt hiermee evenredig verdeeld en gevoeld. Daarbij zal ervoor worden gezorgd dat het waterpeil niet tot in het maaiveld zal komen, de tijdsduur van hogere peilen zal dan tot een minimum worden beperkt en zal minder dan 1/75 jaar plaatsvinden. Deze aanpak zal, in toch al natte perioden, tot geen extra problemen opleveren in de landbouw. Op basis van ervaringen elders is al geconstateerd dat het optreden van deze situatie tot 1/75 jaar geen extra landbouwschade zal opleveren.

Benutten van komvormige laagten Op de lange termijn zouden bestaande laagten zoals de beekdalen op vrijwillige basis kunnen worden ingezet voor het vasthouden van water. Het huidige provinciale beleid voorziet hier echter niet in, een mogelijke herijking hiervan vindt plaats vanaf 2008, waarbij ook de gevolgen van de Kaderrichtlijn Water voor dit beleid worden bezien.

Gebruik van voormalige vloeivelden voor berging In totaal ligt er bij Blekslage langs het Mussel Aa kanaal ca. 150 ha voormalig vloeiveld. Hiervan is ca. 120 ha in landbouwkundig gebruik. Momenteel wordt overleg gevoerd met de AVEBE (eigenaar van de vloeivelden) ten aanzien van de mogelijkheden van de vloeivelden voor berging. Een eerste inschatting is dat hiermee nog eens 600.000 m3 berging is te realiseren. Het huidige provinciale beleid voorziet hier echter niet in, een mogelijke herijking hiervan vindt plaats vanaf 2008, waarbij ook de gevolgen van de Kaderrichtlijn Water voor dit beleid worden bezien.

Wateroverlast uit oppervlaktewater Op orde brengen tot 2050 Door de klimaatverandering zal het areaal dat inundeert toenemen tot ca. 360 ha bij een norm van 1/75 jaar. Wanneer daarbij ook nog rekening wordt gehouden met veenoxidatie voldoet in 2050 ca. 500 ha. (indicatief) niet aan de norm. Daarnaast kan ook de bodemdaling door gas- en zoutwinning lokaal gevolgen hebben. De bodemdaling vindt plaats in de omgeving van Veendam, Zuidwending en Roswinkel. De gevolgen hiervan op het waterbeheer zijn wel modelmatig berekend (Veendam en Zuidwending) en als zodanig meegenomen in maatregelen om de voorgenomen gebiedsontwikkelingen mogelijk te maken. Bij de verdere analyse per peilgebied wordt nagegaan hoeveel hectare zal voldoen aan de norm van 1/75 jaar. Bij deze berekening zal rekening worden gehouden met bodemdaling door veenoxidatie, gas- en zoutwinning. Op de lange termijn (tot 2050) kan bodemdaling door veenoxidatie lokaal oplopen tot ca. 40 cm. Op bepaalde plekken in de Veenkoloniën zal de bodem bij huidig landgebruik dalen als gevolg van veenoxidatie. De bodemdaling bedraagt plaatselijk 40-50 cm. Het areaal dat zal inunderen bij een norm van 1/75 jaar neemt door veenoxidatie toe tot ca. 500 ha in 2050 (indicatief). Lokaal kunnen door de bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning problemen ontstaan. Problemen die kunnen ontstaan als gevolg van de gas- en zoutwinning worden door middel van een pakket aan waterhuishoudkundige maatregelen ondervangen. De bodemdalingen zullen in de praktijk worden gecontroleerd en bij grotere dalingen zullen maatregelen getroffen worden, door de veroorzaker, om de negatieve effecten te compenseren.


61

Voor het op orde houden moeten knelpunten worden opgelost en zullen per (clusters van) 3 peilgebieden oplossingen worden benoemd. Het uiteindelijke doel, ca. 3,8 miljoen m water vasthouden in 2050, binnen het watersysteem van de Veenkoloniën. Reguliere wateropgave Op orde houden na 2015 De schommelingen in (grond)waterstanden zullen door de klimaatverandering naar verwachting groter worden. De waterstand in sloten kan in nattere situaties, die gemiddeld eens per jaar optreden, een aantal centimeters hoger worden. Hierdoor zullen bestaande natte plekken tijdelijk nog natter kunnen worden. In veel gevallen betreft dit de 10% laagste delen van ieder peilgebied. In de praktijk zal in reguliere omstandigheden de klimaatverandering, zoals voorspeld voor de peilen in de watergangen, nauwelijks merkbaar zijn. Wel is het daarbij noodzakelijk dat de waterhuishoudkundige structuur in de toekomst goed blijft functioneren. Daarnaast zal in de omgeving van Veendam, Zuidwending en Roswinkel blijvend rekening worden gehouden met de ontwikkelingen van bodemdaling door gas- en zoutwinning. Door de klimaatsverandering zullen peilfluctuaties toenemen, waardoor lokaal van nature al natte plekken nog natter kunnen worden. Door peilbeheer op maat kan worden ingespeeld op de klimaatsveranderingen en bodemdalingen.

4.1.2 Stedelijk gebied Wateroverlast uit oppervlaktewater Op orde houden na 2015 In het RBW is afgesproken dat de extra waterafvoer ten gevolge van de klimaatverandering niet mag worden afgewenteld en in het gebied zelf moet worden vastgehouden. Dit geldt ook voor het stedelijk gebied. Grofweg kan de stedelijke wateropgave per kern worden berekend door het areaal te vermenigvuldigen met de verwachte neerslagtoename van 10% in 2050. Bij voorkeur binnen, maar met onderbouwing kan ook buiten het stedelijk gebied ruimte voor water worden aangelegd om de verwachte neerslagtoename te kunnen opvangen. Detailberekeningen moeten uitwijzen of de ruimte in het bestaand stedelijk water kan worden geoptimaliseerd. Alle gemeenten hebben een inspanningsverplichting om kansen te benutten in het stedelijke gebied om ruimte te benutten en water vast te houden. Bij nieuwbouwprojecten dient vanaf het begin voldoende open water te worden ingepland. In herstructureringsprojecten moet naar berging worden gezocht om voorbereid te zijn op de klimaatsveranderingen en overlast te voorkomen. Water op straat Op orde houden na 2015 Door de klimaatverandering neemt naast de hoeveelheid neerslag ook de intensiteit van de (zomer)buien toe en hiermee ook de kans op water op straat. Om het systeem in toekomst blijvend op orde te houden dienen maatregelen te worden genomen. Daarom zal in de toekomst nog meer moeten worden afgekoppeld (streven is bij nieuwbouw vrijwel alles afkoppelen, bij herstructureringen 60%). Bij nieuwe Gemeentelijke Rioleringsplannen (GRP) moet rekening gehouden worden met een neerslagtoename van 10% tot 2050. Richtlijn is dat in ieder geval deze 10% extra neerslag additioneel wordt afgekoppeld bovenop de bestaande afkoppelcriteria.


62

Voor de lange termijn is het noodzakelijk dat gemeenten gaan bepalen welke mate van water op straat zij acceptabel vinden en op welke manier dit kan. Afkoppelen, het creëren van open water en berging, infiltratievoorzieningen, etc. zijn allemaal dure technische maatregelen om de verwachte extra neerslag te kunnen opvangen. In stedelijk gebied ligt echter een groot potentieel aan tijdelijk bergingsgebied, namelijk straten, bermen en groenstroken. Tussen stoepranden en in het opnebaar groen is een behoorlijke oppervlakte bergingsgebied aanwezig. Zeker is dat een bepaalde mate van acceptatie van water op straat en/of in openbaar groen, dure technische maatregelen kan voorkomen of doen uitstellen. De oplossing voor het tijdelijk bergen van grote hoeveelheden neerslag in stedelijk gebied ligt in het bepalen van een strategie hoe multifunctioneel om te gaan met de aanwezige open ruimten. Onderzoek zal moeten uitwijzen hoe groot het potentieel van deze gebieden is en wat een juiste strategie is. Grondwateroverlast Op orde houden na 2015 Grondwaterstanden zullen door de klimaatverandering sterker gaan fluctueren. Hoge grondwaterstanden kunnen vaker voorkomen. Om het systeem op orde te houden, zal bij nieuw aan te leggen woon-, bedrijven- en industrieterreinen de waterkansenkaarten als middel gebruikt worden. Op deze manier worden kan bij de locatiekeuze en bouwwijze rekening worden gehouden met grondwaterstanden en bodemkenmerken. De waterkansenkaarten zullen mede bepalend zijn voor onder andere de locatiekeuzen en bouwwijze om grondwateroverlast te helpen voorkomen. Daarnaast zal vervolgens voor de opvang van het overtollig hemelwater ruimte in het oppervlaktewater aanwezig moeten zijn. Stedelijke wateropgave Op orde houden na 2015 De stedelijke wateropgave staat geformuleerd in het NBW en het RBW. De stedelijke wateropgave bestaat uit grondwateroverlast, water op straat ten gevolge van de beperkte rioleringscapaciteit en de kwantitatieve stedelijke wateropgave. Er is afgesproken dat alle gemeenten een overzicht maken van de huidige knelpunten, maatregelen formuleren en dat deze maatregelen voor 2015 zijn uitgevoerd. Zowel de gemeente als het waterschap zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de maatregelen. Kostenverdeling bij de maatregelen vindt plaats conform de afspraken in het NBW en RBW. Voor de gemeenten is ofwel tijdens het opstellen van het waterplan onderzoek gedaan naar de stedelijke wateropgave ofwel er is onderzoek geprogrammeerd. De stedelijke wateropgave is bekend. De stedelijke wateropgave van alle gemeenten binnen het watersysteem Veenkoloniën zullen worden samengevoegd en overzichtelijk gepresenteerd met de bijbehorende maatregelen.

4.2

Droogte en verdroging

Voor de lange termijn dient de wateropgave er op gericht te zijn om meer en meer duurzaam om te gaan met water in de directe omgeving. Ook voor de korte termijn zal hier al op worden ingezet. Deze duurzaamheid kan worden uitgelegd in termen van watergebruik en –verbruik, maar ook in termen van hoe en waar (drink)water wordt geproduceerd. In de Veenkoloniën wordt geen grondwater onttrokken voor drinkwater.


63

Uit het oogpunt van duurzaamheid vraagt het waterschap zich af of een grondwateronttrekking, voor drinkwater of industrie, op een plaats met bijvoorbeeld waterafhankelijke natuur wel gewenst is. Een oplossing kan zijn het verplaatsen van de grondwateronttrekking naar een minder droogtegevoelige plaats. Een dergelijke ingrijpende verandering zal tijd kosten, zal niet altijd realiseerbaar zijn en is daarom bij de lange termijn opties geplaatst. Wanneer uit onderzoek is gebleken dat beregening uit grondwater technisch mogelijk is en beleidsmatig is geaccepteerd, zal vanaf 2015 hier op in kunnen worden gezet. Een strategie zal worden opgesteld om te bepalen op welke wijze in de toekomst de wateraanvoer naar een gebied kan worden gewaarborgd. De aanvoer van IJsselmeerwater kan immers niet worden gegarandeerd en kan tot een minimum wordt beperkt. Samen met de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD), het Waterbedrijf Groningen en de provincies zal worden gekeken naar het maatschappelijk nut van eventuele verplaatsingen en zal onderzoek plaatsvinden naar alternatieve bronnen om droogte en verdroging tegen te gaan. Droogte Op orde houden tot 2050 Bij de huidige afspraken over de maximale wateraanvoer zal door toenemende verdamping de waterbehoefte toenemen. Het toenemende neerslagtekort kan veel schade veroorzaken aan landbouwgewassen. Er is berekend dat in 2050 de wateraanvoer, met huidig beleid en landinrichting, 3 naar de Veenkoloniën met 10 miljoen m zal moeten toenemen. In het beheersgebied van Hunze en Aa's heeft de Veenkoloniën daarmee de grootste wateropgave voor droogte. Hieruit blijkt nogmaals de droogtegevoeligheid van de zand- en veenbodems. Het vraagstuk over de toekomstige waterbehoefte wordt omgeven door een aantal onzekerheden. Wanneer de verdamping zal toenemen zal ook de wateraanvoer vanuit het IJsselmeer minder worden doordat ook daar minder water wordt aangevoerd door de grote rivieren. Het is de vraag hoe zich dat in de toekomst zal ontwikkelen en hoe dan zal worden omgegaan met de afspraken met RWS. Er zijn afspraken met Rijkswaterstaat over het maximaal te onttrekken debiet uit het IJsselmeer. In een gemiddeld jaar wordt dit maximum niet gehaald, maar in droge jaren is er onvoldoende water om aan de watervraag te voldoen. De wateraanvoer en het efficiënt inzetten van het aanwezig oppervlaktewater kan nog verder geoptimaliseerd worden met technische maatregelen en automatisering van het peilbeheer en de wateraanvoer. Onderzoek naar minder droogtegevoelige teelten in landbouw zal verder plaatsvinden. Daarnaast kan de bewustwording bij burgers verder bevorderd worden, zodat met water bewust wordt omgegaan en gebruikt. Schaarste in de zomer zal een bijdrage vragen van de burgers in het verlagen van het waterverbruik, zowel voor het schone drinkwater als ook het hemel- en oppervlaktewater. Schoon (drink)water is nu nog vanzelfsprekend, maar zal steeds schaarser worden. Verdroging Op orde houden na 2015 Door de toename van de verdamping kan op de lange termijn de verdroging weer toenemen. Om de net herstelde gebieden op de lange termijn op orde te houden is blijvende aandacht voor de natuurfunctie nodig in bijvoorbeeld de GGOR-peilbesluiten. Bij nieuw in te richten natuurgebieden dient het waterbeheer op de klimaatsverandering te worden afgestemd zodat niet over een aantal jaren weer problemen met verdroging ontstaan. Verder dient zoveel mogelijk gebiedseigen water te worden vastgehouden om natuurfuncties zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen. Gemeenten dienen verder bij planvorming in het buitengebied rekening te houden met natuurgebieden en eventueel compenserende maatregelen te treffen.


64

Gemeente zullen bij bestemmingsplannen rekening houden met het waterbeheer voor aanwezige natuurgebieden en compenserende maatregelen treffen als dat nodig is. Bij planvorming in het buitengebied ruimte voor water inplannen.

4.3

KRW ambitieniveau Kanalen en Runde

Uitgaande van de kosteneffectiviteit zijn vier maatregelenpakketten geformuleerd die als ambitie voor de Veenkoloniën worden aangehouden, te weten: Pakket 1 … Huidig beleid Het pakket bestaat uit het generieke (landelijke) beleid en de maatregelen uit het Beheersplan 20032007 van Waterschap Hunze en Aa's. Samengevat omvatten de pakketten de volgende maatregelen: Hydromorfologische maatregelen • aanleg natuurvriendelijke oevers in de kanalen (25% van de totale lengte waterlichaam) • oplossen migratieknelpunten in kanalen (5 locaties) en Runde • herprofilering en hermeandering van de Runde en aansluiten op de Ruiten Aa (conform inrichtingsplan Runde) • verwijderen gecreosoteerde oeververdediging Emissiebeperkende maatregelen • uitvoeren landelijke mestwetgeving, • optimalisatie RWZI’s, • saneren overstorten conform basisinspanning • plaatsen IBA’s, conform beleid lozingen buitengebied • afkoppelen hemelwaterafvoer (herstructurering en nieuwbouw) • baggeren conform huidig Baggerbeleidsplan. Bij de emissiebeperkende maatregelen wordt er vanuit gegaan dat het ingezette landelijke en regionale beleid wordt voortgezet conform huidige planning en voortgang. Deze emissiebeperkende maatregelen vallen hiermee automatisch in het maatregelpakket “Huidig Beleid”. Voor het behalen van het bijbehorende chemische doel in 2015 zijn deze maatregelen van belang. Pakket 2 … GEP Het pakket “GEP” (Goed Ecologisch Potentieel) is vergelijkbaar met het pakket ‘Huidig beleid’. Met andere woorden wordt verwacht dat met het huidige beleid de beoogde ecologische doelstellingen gerealiseerd kunnen worden voor de kanalen en de Runde. Pakket 3 … Maximale variant In aanvulling op de pakketten “GEP” en “Huidig beleid” worden bij het pakket “Maximale variant” overstorten aangepakt conform het waterkwaliteitsspoor. De afkoppeling hemelwater sluit aan bij deze beleidslijn. Daarnaast wordt voor de RWZI's een bovenwettelijke inspanning gedaan om het zuiveringsrendement te verbeteren.

Pakket 4 … Beleidsdoelstelling tot 2015 De doelstellingen om het watersysteem op orde te krijgen voor 2015, voor de waterlichamen Kanalen en de Runde, staan aangegeven in hoofdstuk 3.5 Waterkwaliteit.


65

4.4

Waterbodems

Op orde houden na 2015 Als onderdeel van een rivierendelta, zal in Nederland altijd aanwas van het baggerslib plaatsvinden. Dat betekend dat er over het algemeen zodanig lage stroomsnelheden in de rivieren, kanalen en sloten aanwezig zijn dat het aanwezige zwevende sediment in het water de gelegenheid krijgt zich af te zetten op de waterbodem en daardoor in volume toeneemt. Door de voortdurende aanwas van het slib en het onvoldoende bijhouden van het baggeren, is er een achterstand ontstaan in de baggerwerkzaamheden. Op basis van de inventarisatie van 10JS (het 10 jarenscenario waterbodems) is de verwachting dat zelfs met een forse inspanning en structurele budgetverhoging en verhoging van het reguliere baggertempo, de achterstand waarschijnlijk pas in 40 jaar is ingelopen. Naar de toekomst toe is de noodzaak aanwezig om een regulier baggerprogramma in te stellen voor alle waterbodems en hiervoor de benodigde financiering structureel wordt geregeld. Het is essentieel en wenselijk dat de slibaanwas in evenwicht komt met het baggertempo. Op deze manier kan niet opnieuw achterstand ontstaan.

4.5

Recreatie & beleving

Op orde houden na 2015 In de toekomst is het noodzakelijk dat er blijvende aandacht is voor het koppelen van de waterbelangen aan recreatieprojecten en vice versa. Naast het positieve effect op de beleving van het water draagt dit ook bij aan de bewustwording van water als belangrijk onderdeel van onze leefomgeving. Benadrukt zal worden het belang van het karakteristieke watersysteem en de ontstaansgeschiedenis van de Veenkoloniën voor de archeologie en de cultuurhistorie. Water heeft in het verleden en zal in de toekomst weer een belangrijke rol spelen in onze samenleving. Ondanks de klimaatsveranderingen en de overlast die dat ongetwijfeld met zich mee zal brengen, zal er een sterke betrokkenheid bij alle aspecten van het water blijven. Recreatie en recreatief medegebruik van het water en de directe omgeving zijn hier nauw bij betrokken. Water heeft een belangrijke plaats bij verschillende vormen van recreatie en beleving hiervan. De kanalen- en wijkenstructuur van de Veenkoloniën is uniek en is het waard te behouden en te beschermen en te gebruiken bij de vele vormen van recreatie.

4.6

Beheer en Onderhoud

Op orde houden na 2015 Het waterschap heeft in 2005 het Onderhoudsbeheersplan (OBP) vastgesteld met als doel om te streven naar een meer gedifferentieerd en extensief onderhoud. In het OBP is gekeken naar: - de kwaliteit van onderhoud binnen een gebied, - de prijs-kwaliteit verhouding van het onderhoud - en hoe beter gestuurd kan worden op efficiency en effectiviteit. Hierbij wordt het beheer en onderhoud beter afgestemd op de functie(s) van water en de lange termijn doelstelling. Het OBP is een ontwikkelplan; periodiek wordt gekeken of de gekozen vorm van


66

onderhoud geen problemen oplevert voor de functie van het water. Daarbij is goede doorstroming van het water; het doorstroomprofiel, een belangrijk element. Op sommige plekken leidt het aangepaste onderhoud tot problemen met de afvoer. Ook zijn er klachten uit het gebied dat maaipaden verdwijnen in de watergangen (inzakken taluds) en dat zandpaden worden kapot gereden door het grote en zware materieel. In stedelijk gebied is het beheer van het oppervlaktewater gedifferentieerd en niet eenduidig. Tussen de verschillende beheerders kunnen grote verschillen ontstaan in de manier waarop beheer en onderhoud wordt uitgevoerd. In sommige gevallen is het niet efficiënt dat verschillende organisaties naar eenzelfde gebied moeten om onderhoud te plegen. Bij verschillende gemeenten liggen initiatieven en lopen projecten om het beheer van het stedelijk water over te dragen naar het waterschap. Ten aanzien van beheer en onderhoud in stedelijk gebied kunnen ook knelpunten ontstaan bij de ruimtelijke ontwikkeling. Het is mogelijk dat in de KRW ook afspraken worden gemaakt over het beheer en onderhoud van het oppervlaktewater. Hier kunnen mogelijk maatregelen uit voortkomen, deze worden pas in 2008-2009 vastgesteld. Tijdens de planvorming wordt voldoende rekening gehouden met het beoogde beheer en onderhoud en worden hiervoor principe afspraken gemaakt. Het is daarom van belang de voorwaarden voor een optimaal beheer en onderhoud, zoals functie, bereikbaarheid en inrichting waterpartijen, goed mee te nemen in de planvorming.


67

5

Organisatie en communicatie

In voorgaande hoofdstukken is vooral gesproken over de technische kant van water(beheer). Naast deze technische kant is er ook nog een organisatorische kant en daarmee samenhangend de communicatie. Enerzijds zullen de maatregelen en oplossingen in het watersysteemplan Veenkoloniën vooral van technische aard zijn, anderzijds zullen ook door middel van samenwerken en communicatie bepaalde knelpunten kunnen worden opgelost. Samen werken aan integraal waterbeheer betekent dat er gestreefd kan worden naar optimale oplossingen voor knelpunten tegen de laagst maatschappelijke kosten. Organisatie en communicatie worden daarmee niet alleen middel maar ook doel.

5.1

Organisatie samenwerking

Samenwerking gemeente-waterschap Waterschap en gemeente hebben ieder een eigen takenpakket op het gebied van waterbeheer. Deels raken het takenpakket van gemeente en waterschap in die zin dat samenwerking vereist is. Taakvelden waar gemeente en waterschap elkaar raken zijn ruimtelijke ordening, zorg voor de waterkering, zorg voor de waterhuishouding, waterkwaliteitsbeheer en waterkwantiteitsbeheer. Voor alle onderwerpen weten de overheden elkaar goed te vinden. Soms verloopt de samenwerking niet geheel optimaal. Oorzaken hiervan kunnen zijn: • Onvoldoende inzicht in de onderlinge taken van gemeente en waterschap; • Onvoldoende inzicht in de verantwoordelijkheidsverdeling voor bepaalde taakvelden; • Verschil in benadering van water: voor het waterschap is water ‘de enige taak’, voor de gemeente is het één van de vele facetten waarbij in de ruimtelijke inrichting rekening gehouden moet worden. In de huidige situatie is met name de klachtenafhandeling een knelpunt. Grondwater, zwemwater, drinkwater, het maakt voor de burger niet uit. Voor hen is het gewoon water. Toch zijn er in ieder geval drie partijen van belang in de zogenaamde waterketen: de gemeente, het waterschap en het drinkwaterbedrijf. Voor klachten over water weet de burger vaak niet wie de verantwoordelijke instantie is. En de betrokken partijen weten soms zelf ook niet altijd wie nu verantwoordelijk is voor welk onderwerp. Daar komt bij dat intern bij de betrokkenen de procedures ook niet altijd helder zijn en optimaal verlopen. Dit komt de service naar de burgers niet ten goede. Met betrekking tot de klachtenafhandeling van burgers zijn er feitelijk drie knelpunten aan te wijzen: • De interne klachtenafhandeling en de procedures van de betrokken partijen verlopen niet altijd optimaal en zijn onvoldoende afgestemd. • Tussen de partijen onderling is niet goed duidelijk wie verantwoordelijk is voor wat. • Naar burgers toe kan beter worden gecommuniceerd wie waarvoor verantwoordelijk is. Samenwerking naar de toekomst Voor het bewaken van een optimale aanpak van de wateropgaven is een goede toekomstige samenwerking essentieel. Het doel van de samenwerking is dat waterschap en gemeente effectief samenwerken op basis van goede afspraken over ruimtelijke inrichting, klachtenafhandeling van burgers, riolering en zuivering. Ook het waterbedrijf speelt hierin een belangrijke rol. Daarnaast is samenwerking in het kader van het RBW en de KRW ook van belang. Dit geldt zowel voor de ambtelijke als voor de bestuurlijke samenwerking. Jaarlijks overleg kan de voortgang van de uitvoering bewaken. De gemeenten dienen daartoe ook één watercoördinator te hebben voor de


68

RBW- en KRW-zaken, die steeds het eerste aanspreekpunt vormt voor het waterschap en de provincie. Jaarlijks kunnen gemeenten en waterschap aangeven wat dat jaar is bereikt op het gebied van realisatie wateropgaven, betere inrichting, betere communicatie met de omgeving en kostenbesparing door zaken te koppelen. De klachtenafhandeling van burgers kan verder worden geoptimaliseerd en de onderlinge samenwerking blijft noodzakelijk, conform de afspraken in het RBW en rond de KRW. Voor het afstemmen van waterzaken tussen gemeenten onderling en met het waterschap is een “contactpersoon water” bij iedere gemeente gewenst. Er is een start gemaakt met het waterloket dat de komende jaren verder zal worden uitgewerkt.

Wat te doen … organisatie J.01 J.02 J.03 J.04

Vanaf 2008 Vanaf 2008 Vanaf 2008 Voor 2010

Aanwijzen van een “contactpersoon water” per gemeente. Jaarlijks ambtelijk en (eventueel) bestuurlijk overleg per gemeente. Jaarlijks een bijeenkomst van de contactpersonen per provincie. Opstellen processchema van alle klachtenbehandelingsprocedures.

5.2

Communicatie

Communicatie op dit moment In het kader van dit watersysteemplan is het niet noodzakelijk dat de communicatieafdelingen van de gemeenten en het waterschap samenwerken. Samenwerking in communicatie wordt opgepakt wanneer dat voor projecten noodzakelijk is. Dit is bijvoorbeeld het geval geweest bij het project Zuver Nuver Noord (herstructurering Veendam-Noord), waarbij de gemeente Veendam en het waterschap samenwerken. In dit soort communicatietrajecten staat de burger vaak centraal. Dit is het gemeenschappelijk belang van zowel gemeenten als waterschap. De samenwerking zal vooral vanuit dit gezamenlijk belang wordt opgepakt. Communicatie in de toekomst In de toekomst zal er gecommuniceerd moeten worden over zaken die voortvloeien uit het watersysteemplan. De toekomstige communicatie heeft tot doel om te zorgen dat de doelgroepen kennis hebben van de wateropgaven, de benodigde maatregelen accepteren en ernaar handelen. De communicatie zal zich richten op: • Bekendmaken van het watersysteemplan en de strategie voor aanpak van de wateropgaven. • Ontwikkeling en uitzetten van de communicatiemiddelen die in dit waterplan worden voorgesteld. • Strategie voor blijvende aandacht voor water. De gemeenten hebben waterplannen opgesteld waarbij communicatietrajecten zijn opgesteld. Aangezien er bij een aantal 'waterzaken' sprake is van overlap tussen gemeente en waterschap, kan de communicatie wellicht gezamenlijk worden opgepakt. Op dit moment wordt vooral op ad hoc basis samengewerkt tussen de communicatieafdelingen van het waterschap en gemeenten. Voor de diverse doelgroepen en strategie bepalen die effectief is en aanslaat. Naar de toekomst toe zal er meer gecommuniceerd gaan worden over het watersysteemplan en zijn wellicht combinaties mogelijk met de gemeentelijke waterplannen.


69

Wat te doen … communicatie K.01 K.02 K.03 K.04 K.05

K.06 K.07 K.08

Ambtenaren waterschap en gemeenten Vanaf 2008 Aandacht voor cultuurhistorische waterwerken en erfgoed en de belangrijke rol van water in de ontstaansgeschiedenis van de Veenkoloniën. Vanaf 2008 Inzetten op het informeren en betrekken van de jeugd. Watereducatie op scholen. In 2009 Excursies, lezingen/presentaties, folders en brochures informeren (nieuwe) bestuursleden (waterschapsverkiezingen november 2008). Voor 2010 Folders en brochures, persberichten, digitale nieuwsbrieven en de website zijn informatiebronnen voor organisaties. Voor 2010 Themagerichte folders en brochures, informatieavonden en de website betrekken en informeren burgers over actuele onderwerpen in het waterbeheer. Voor 2010 Inlegvel opstellen met waterinformatie voor in het gemeentelijk informatiepakket (nieuwe) burgers. Voor 2010 Opstellen samenvattende notitie m.b.t. afspraken over de communicatie met alle gemeenten en het waterschap. Voor 2010 Afstemming en doorverwijzing internetsites van gemeenten en waterschap.


70


71

6

Maatregelen en kosten

Van alle genoemde maatregelen in het watersysteemplan is uiteindelijk een top-17 samengesteld van maatregelen die tot 2105 met een hogere prioriteit worden aangepakt. Deze maatregelen zijn concreet uitgewerkt in bijlage 1 (maatregelenprogramma). Het betreft maatregelen voor én na 2015, waarbij ook is aangegeven of de maatregel bijdraagt aan invulling van kwantiteitsopgaven (WB21) of kwaliteitsopgaven (KRW). De maatregelen en kosten volgen uit de inhoudelijke analyse van dit watersysteemplan, maar zijn ook getoetst op haalbaarheid en betaalbaarheid. Daaruit is gebleken dat de extra kosten die gemaakt moeten worden om de wateropgaven in te vullen uiteindelijk leiden tot een jaarlijkse lastenstijging die beneden 2% blijft. In onderstaande tabel zijn alleen de maatregelen voor de korte termijn benoemd, met bijbehorende benodigde totaalkosten. Tabel 11: Top-17 maatregelen watersysteemplan Veenkoloniën tot 2015 Maatregelen vóór 2015 uit te voeren: Verhogen en inspectie boezemkaden Onderzoek maatregelen wateroverlast door veenoxidatie Toetsen 'dempingenbeleid' i.v.m. vasthouden (ruimte voor water) in de Veenkoloniën Oplossen 5 tal migratieknelpunten (kanalen) Onderzoek en opheffen grondwateroverlast gemeenten Aanpassen rioolstelsel aan basisinspanning Afkoppelen hemelwater t.b.v. optimalisatie rwzi's Nautische baggeren (scheepvaartkanalen) Onderzoek voedselrijkdom slib Pilots vermindering waterkort landbouw en relatie beschikbaarheid water IJsselmeer Maatregelen doorlopende ná 2015: Oplossen wateroverlast landelijk gebied (290 ha) Betrokkenheid en handhaving bij activiteiten gas en zoutwinning (bodemdaling) Optimalisatie peilbeheer extreme situaties (“slimme” stuwen) 1 mln./ m3 Bestrijding verdroogd gebied, meeliften met gebiedsontwikkelingen Knelpunten baggeren stedelijk gebied Realiseren beperkt oppervlak berging voor stedelijk gebied Aanleg natuurvriendelijke oevers (7 km)


WB21 landelijk WB21 landelijk WB21 landelijk

€ 1.000.000,€ 25.000,€ 10.000,€ €

150.000,20.000,-

€ €

50.000,150.000,-

WB21 landelijk

€ €

725.000,10.000,-

WB21 landelijk

€ 1.500.000,-

KRW WB21 stedelijk KRW KRW

KRW WB21 landelijk

WB21 landelijk

WB21 landelijk WB21 stedelijk

€ 3.000.000,-

WB21 stedelijk KRW kanalen

€

TOTAAL

€ 7.015.000,-

375.000,-

Gedekt

€ 3.125.000,-

Niet gedekt

€ 3.890.000,-

72


73

Achtergronddocumenten

•

Europese Unie, Richtlijn 2000/60/EG, Europese Kaderrichtlijn Water, oktober 2003.

•

Commissie Waterbeheer 21 eeuw, Nota Waterbeleid in de 21 eeuw, 2000.

•

Staat der Nederlanden, de provincies, het Samenwerkingsverband Interprovinciaal Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Unie van Waterschappen, Nationaal Bestuursakkoord Water, 2003.

•

Ministerie van VROM, Nota Ruimte, Ruimte voor ontwikkeling, mei 2005.

•

Ministerie van V&W, Vierde Nota Waterhuishouding, 1998.

•

Stuurgroep Water 2000+, Stroomgebiedsvisie Groningen en Noord- en Oost Drenthe, Over leven met water, 2002.

•

Stuurgroep Water 2000+, Regionaal Bestuursakkoord Water, september 2005.

•

Provincie Groningen, Provinciaal Omgevingsplan Groningen II, juli 2006.

•

Provincie Drenthe, Provinciaal Omgevingsplan Drenthe II, 2004.

•

Waterschap Hunze en Aa's, Beheerplan 2003-2007, 2003.

•

Waterschap Hunze en Aa's, Notitie Stedelijk Waterbeheer, 2003.

•

Waterschap Hunze en Aa's, Onderhoudbeheerplan, 2005.

•

Waterschap Hunze en Aa's, Emissiebeheerplan, 2005.

•

Waterschap Hunze en Aa's, Integraal Baggerbeleidsplan, 2006.

•

Gemeente Borger-Odoorn, Waterplan gemeente Borger-Odoorn, Heldere afspraken, 2005.

•

Toekomstvisie veenkoloniaal gebied Borger-Odoorn/Stadskanaal.

•

Gemeente Emmen, Waterplan gemeente Emmen, 2006.

•

Gemeente Emmen, Kernkeuzen Structuurplan Emmen 2020, 2005.

•

Alterra/Wageningen UR, Koersen voor het agrarisch buitengebied, Casus Emmen gebiedsdeel 'De Monden', 2006.

•

Gemeente Pekela, Structuurplan gemeente Pekela, 2003

•

Gemeente Veendam, Waterplan Veendam, Het versterken van de landschappelijke en ecologische waarde van het watersysteem, 2001.

e


e

74

•

Gemeente Winschoten, Waterplan gemeente Winschoten, 2006

•

Gemeente Winschoten, Structuurvisie gemeente Winschoten, 2004

•

Stuurgroep voor de Veenkoloniën, Agenda voor de Veenkoloniën, 2002

•

Stuurgroep Oost & Stuurgroep Agenda voor de Veenkoloniën, Landschapsontwikkelingsplan Oldambt, Westerwolde en Veenkoloniën, 2006.

•

Stichting Innovatie Veenkoloniën, De nieuwe Veenkoloniën, 2006.

•

Grontmij, Visie Groene Ster van de Veenkoloniën, 2005

•

Commissie Structuurversterking Veenkoloniën, Van afhankelijkheid naar kracht, 2001.

•

Royal Haskoning, Eindrapport pilot Drentsche Horn voor vasthouden water in stedelijk gebied.

•

Royal Haskoning, Doelen, maatregelen en kosten voor de grondwaterlichamen van Rijn-Noord, Rijn-Oost en Nedereems, 2006

•

Future Water, Regionale analyse droogte, 2005

•

Nelen & Schuurman, Wateropgave waterschap Hunze en Aa's, 2005

•

Projectgroep Watersysteemplan Veenkoloniën, Plan van Aanpak watersysteemplan Veenkoloniën, 2006.


75

Bijlage 2:

Hoogtekaart


76

Bijlage 3:

Kwel & Infiltratie


77

Bijlage 4: Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand


78

Bijlage 5:

Functiekaart POP Groningen II


79

Bijlage 6:

Functiekaart POP Drenthe II


80

Bijlage 7:

Ontwikkelingskaart POP Drenthe II


81

Bijlage 1: Maatregelenprogramma watersysteem Veenkoloniën (tot 2050)


82

Maatregelenprogramma

watersysteem Veenkoloniën (tot 2050)

Maatregel(pakket)

Maatregel(pakket)

vóór 2015

ná 2015

Opgave

Waterlichaam

waterschap Hunze en Aa's

Doel waterkwaliteit KRW

Doel waterkwantiteit WB21

in 2027

in 2050

oplossen wateroverlast landelijk gebied (290 ha)

oplossen wateroverlast landelijk gebied (70 ha)

WB21 landelijk

alle

onderzoek maatregelen wateroverlast door maaivelddaling door veenoxidatie

mogelijkheden instellen hogere grondwaterstanden door aangepast peilbeheer

WB21 landelijk

alle

2

betrokkenheid en handhaving bij activiteiten gas en zoutwinning (bodemdaling)

betrokkenheid en handhaving bij activiteiten gas en zoutwinning (bodemdaling)

WB21 landelijk

alle

3

verhogen en inspectie kaden

onderhoud en inspectie kaden

WB21 landelijk

kanalen Veenkolonien (Tripcompagniesterdiep)

veiligheid vasthouden 3,8 milj. m3

1

4 optimalisatie peilbeheer extreme optimalisatie peilbeheer extreme situaties (slimme stuwen) 1 mln m3 situaties (slimme stuwen) 2,8 mln m3

WB21 landelijk

alle

5

toetsen 'dempingenbeleid' voor Veenkoloniën ivm vasthouden van water

dempingen niet toestaan bij afname Ruimte voor Water

WB21 landelijk

alle

6

pilots vermindering waterkort landbouw + beschikbaarheid water IJsselmeer

met kennis om watertekort te verminderen maatregelen inzetten

WB21 landelijk

alle

bestrijding verdroogd gebied, meeliften met gebiedsontwikkelingen

bestrijding verdroogd gebied, meeliften met gebiedsontwikkelingen

WB21 landelijk

alle

-

beekherstel

WB21 landelijk

Valtherdiep

10

knelpunten baggeren stedelijk gebied

onderhoud aanwas baggerspecie

WB21 stedelijk

11

onderzoek naar opheffen grondwateroverlast binnen 4 gemeenten

preventieve maatregelen om wateroverlast te voorkomen

12

realiseren beperkt oppervlak berging voor stedelijk gebied

realiseren beperkt oppervlak berging voor stedelijk gebied

13

aanpassing rioleringsstelsel aan basisinspanning

14

afkoppelen hemelwater t.b.v. optimalisatie rwzi's

7

8

9

15

16

17 18

-

-

-

-

-

voorkomen wateroverlast

voorkomen wateroverlast

behoud berging

instandhouden waterhuishouding reguliere situaties

optimalisatie regulier peilbeheer (verdrogingsbestrijding) beleving veenkoloniaal gebied

-

koppelkans stromende beek

vasthouden en bergen

herinrichting en EVZ Valtherdiep

stedelijk water

goede chemische toestand

peilhandhaving + beleving

beleving

WB21 stedelijk

stedelijk water

-

opheffen grondwateroverlast

-

WB21 stedelijk

stedelijk water

voorkomen wateroverlast stedelijk gebied

-

KRW

kanalen Veenkolonien


-

-

afkoppelen hemelwater t.b.v. optimalisatie rwzi's

KRW



-

-

nautische baggeren

-

WB21



-

scheepvaart, zie baggerbeleidsplan

aanleg natuurvriendelijke oevers: 2 km Vaarverbinding Erica-Ter Apel, 5 km Veendam-Musselkanaal

aanleg 17 km natuurvriendelijke oevers

KRW


24 km natuurvriendelijke oever

meekoppelkans berging (hoeveelheden?)

vaarverbinding Erica-Ter Apel

oplossen 5 tal migratieknelpunten

-

KRW


oplossen 5 tal migratieknelpunten

-

-

onderzoek voedselrijkdom slib

aanpak om bronnen tegengaan, verminderen of saneren

KRW



-

baggerplan

KRW

Kaderrichtlijn Water

WB21

Waterbeheer 21e eeuw

landelijk

landelijk gebied

stedelijk

stedelijk gebied

EVZ

ecologische verbindingszone

RWZI

rioolwaterzuiveringsinstallatie

Kosten waterschap

Indicatieve kosten

vóór 2015

vóór 2015

ná 2015

voor 2050

€ 725.000

€ 725.000

nihil

voor 2015

€ 25.000

€ 25.000

-

voor 2050

€ 10.000

€ 10.000

nihil

voor 2015

€ 1.000.000

€ 1.000.000

-

voor 2050

€ 2.000.000

€ 1.500.000

groot

voor 2012

€ 10.000

€ 10.000

-

voor 2015

€ 150.000

€ 150.000

?

voor 2050

? (terreinbeh.)

-

groot

voor 2050

-

-

groot

voor 2027

€ 5.500.000

€ 3.000.000

voor 2010

€ 100.000

€ 20.000

beperkt

voor 2050

€ 100.000

?

beperkt

voor 2015

? (gemeente)

-

-

blijvend

? (gemeente)

-

-

voor 2015

? (Provincie)

-

-

voor 2027

€ 375.000

€ 375.000

€ 1.300.000

voor 2015

€ 300.000

€ 150.000

-

voor 2012

€ 50.000

€ 50.000

?

€ 10.345.000

€ 7.015.000

-

opheffen verdroging natuur ca. 1640 ha

Betekenis:

Totale kosten

-

-

-

Uitgevoerd

-

vermindering droogte/wateraanvoer

feb-08

meekoppeling bij aanzienlijke benutting gebiedseigen water -

opheffen wateroverlast

Doel overig

waarvan gedekt waarvan niet gedekt

€ 3.125.000 € 3.890.000

€ 11.500.000


1

Watersysteemplan Veenkoloniën

Recommend Documents