WarmtepompWarmtepomp krant
Februari 2014 • 2e jaargang n° 04
Energieneutraal wonen? De warmtepomp is de cruciale sleutel Energieneutraal wonen is de Europese norm voor 2020 en inspireert veel kandidaat bouwers. De installatie van een warmtepomp is vandaag perfect realiseerbaar zonder hocus pocus, dit is voor vele een verrassing. De technologie is beschikbaar, met de juiste keuzes aan het begin van uw bouwtraject zal ook u op korte of lange termijn in staat zijn om deze ‘micro’ eco-afdruk te realiseren. Voorrang aan isolatie en luchtdichtheid zijn uw eerste en enige juiste keuzes, ventilatie volgt op de voet en vanaf daar is het
De warmtepomp = de zuinigste verwarming
met de warmtepomp en een laag temperatuur afgifte systeem nog een kleine stap naar de energie neutrale woning. Hoe lager de warmtebehoefte, hoe voordeliger uw warmtepomp en hoe bereikbaarder uw eigen energievoorziening wordt. Bij goed geïsoleerde woningen zijn fossiele brandstoffen compleet overbodig geworden. Het spreekt voor zich dat aansluiten op meerdere energievoorzieningen kosten met zich meebrengt die bij voorkeur beter aan isolatie besteedt kunnen worden.
We kunnen voor u een gedetailleerde verbruiksberekening maken op jaarbasis, rekening houdend met de bestaande energietarieven.
Bedrijfskosten / jaar in EUR
2000 1698 1500
1328
1000 727 500
0
Voorbeeld van een verbruikskost per jaar voor een woning van 120m2 op basis van een warmtepomp met een SPF van 4,2
80
Hernieuwbare: zonneboiler (ZB) - warmtepomp (WP) - zonnepanelen (PV): verdeling AG met ofwel ZB, WP, PV of combinaties ervan.
60 50 40
met ZB+WP+PV
met WP+PV
met ZB+WP
30
met ZB+PV
40
enkel met WP
50
enkel met ZB
60
enkel met PV
70
AG met of zonder hernieuwbare energie (ZB-WP-PV)
20 10
met ZB+WP+PV
met WP+PV
met ZB+WP
met ZB+PV
enkel met WP
enkel met PV
0 enkel met ZB
0
80
zonder ZB-WP-PV
10
zonder ZB-WP-PV
AG met of zonder hernieuwbare energie (ZB-WP-PV)
“Hoe lager de warmtebehoefte, hoe voordeliger uw warmtepomp”
Olie
% AG
Egemiddeld
90,56%
82
enkel met ZB
4,40%
73
enkel met PV
0,93%
57
enkel met WP
3,18%
56
0,27% % AG 0,21% 90,56% 0,36% 4,40% 0,08% 0,93%
50 Egemiddeld 47 82 32 73 26 57
3,18%
56
met ZB+PV
90
zonder ZB-WP-PV
20
gemiddeld E-peil
gemiddeld E-peil
70
Gas
• Besparingen op kosten voor verwarming en warm water (tot 50%) • Comfort: heel het jaar door de gewenste temperatuur • Gebruik van hernieuwbare energie: de ZON verwarmt de lucht, de bodem en het grondwater • Betere oplossing voor het milieu: geen CO2-uitstoot indien groene stroom • Gevoelige verlaging van de EPB van uw woning (tot -20 punten) • Installatiekosten vergelijkbaar met die van een klassieke verwarming. U hoeft echter geen ketel, tank, schoorsteen of gasteller te installeren. • Tot een minimum herleid onderhoud: Geen schoorsteenvegen, geen onderhoud van de brander, enkel een jaarlijks controlebezoek volstaat • Langere levensduur en betrouwbaarheid van de installatie. • Met fotovoltaïsche zonnepanelen minder afhankelijk van uw energieleverancier • Subsidies: Er zijn voor particulieren op verschillende niveaus subsidies verkrijgbaar
Verwarmingssystemen
E-peil uw bondgenoot
90
30
Warmtepomp
10 goede redenen om te kiezen voor de groene warmte van een warmtepomp
met ZB+WP zonder ZB-WP-PV met WP+PV enkel met ZB met ZB+WP+PV enkel met PV enkel met WP
De vermelde Egemiddeld = gemiddelden met ZB+PV 0,27% 50 van de ingediende EPB-dossiers tussen met ZB+WP 0,21% 47 2007 en 2012: dossiers beschikken naast WP+PV 0,36% ook vaak 32 diemet ZB-WP-PV-maatregelen metbetere ZB+WP+PV 0,08% 26 over isolatie, luchtdichtheidstest, warmteterugwinning op ventilatie. Bron en voorwaarden: VEA www.energiesparen.be
Exit fossiele brandstoffen in Denemarken vanaf 2013! Het Deense Ministerie van Klimaat, Energie en Gebouwen kondigde aan dat er op 22 maart 2012 een politieke verbintenis werd bereikt over een Energieovereenkomst. Deze ondersteunt de uitdoving van het gebruik van gas- en mazoutbranders in bestaande gebouwen door: • de installatie van gas- en mazoutbranders vanaf 2013 te verbieden in nieuwe gebouwen; • de installatie van nieuwe gas- en mazoutbranders vanaf 2016 te verbieden in bestaande gebouwen in gebieden waar er stadsverwarming of aardgas beschikbaar is; • 42 miljoen DKK te voorzien voor de periode 2012-2015 om van gas- en mazoutbranders in bestaande gebouwen over te stappen op hernieuwbare energie.
Principe
Dankzij de zon zitten er in de lucht, de aarde en het grondwater altijd - ook in de winter - enorme massa’s warmte opgeslagen. Met een warmtepomp haal je die gratis warmte eruit. Het principe van de warmtepomp wordt ook toegepast in uw koelkast. Die haalt de warmte uit de producten die u erin zet en geeft die via de achterwand af aan de omgeving. Een koelkast kan slechts warmte onttrekken aan haar inhoud. Een warmtepomp neemt warmte op uit de onbegrensde natuur.
Eenvoudig principe, efficiënte werking Bij een koelkast wordt de warmte van binnen naar buiten geleid. Bij een warmtepomp gaat het precies omgekeerd. De warmte van buiten – bv. uit de aardbodem – wordt via het verwarmingssysteem naar binnen, tot in de woonruimte gebracht. Om de temperatuur te verhogen, wordt een koelgas samengedrukt. Net zolang tot de temperatuur voldoende hoog is voor verwarming en sanitair waterverwarming. Bepalend voor de efficiëntie van een warmtepomp is het samendrukkingsproces. Net als bij een luchtpomp, stijgt met de druk ook de temperatuur. Dat zorgt voor een efficiëntieverhoging van de temperatuur vanaf de koude zijde (de warmtebron buiten) naar de warme zijde (de verwarmingskring in het gebouw).
Geen verwarmingsfacturen meer Investeren in een warmtepomp is altijd de moeite. Omdat u voortaan geen brandstoffen meer hoeft te betalen. De energie waarmee uw verwarmingswarmte wordt opgewekt, ligt buiten gratis voor het rapen. En de stroom die daarvoor wordt ingezet, wordt uitermate efficiënt benut. Uit één kilowatt stroom haalt de warmtepomp 3 tot 5 kW warmte, men spreekt dan van een rendement of COP van 3 tot 5. Een warmtepomp kan gebruik maken van de volgende energiebronnen Energiebron lucht: vrijwel onbeperkt beschikbaar, laagste investeringskost. Energiebron bodem: via horizontale aardcollector of verticale aardsonde, hoge efficiëntie. Energiebron water: bijzonder hoge efficiëntie, waterkwaliteit is belangrijk. Energiebron restwarmte: afhankelijk van de beschikbaarheid, hoeveelheden temperatuur van de restwarmte. De meest aangewezen warmtebron is afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden en de warmtebehoefte.
01 Lucht-lucht Het type lucht-lucht warmtepomp is het meest bekend als airconditioning. Dit type warmtepomp onttrekt zijn energie aan de lucht en blaast die verwarmde lucht de ruimtes in. Ze werken doorgaans tot bij een buitentemperatuur van -15°C en leveren afhankelijk van de temperatuur verschillende keren meer energie dan ze nodig hebben. De lucht-lucht warmtepomp is het goedkoopste warmtepompsysteem met een lagere investeringskost dan de andere systemen. Perfect toepasbaar bij zowel nieuwbouw als renovatie, en vraagt ook de eenvoudigste installatie. Verkrijgbaar “heating only“ of omkeerbaar heating/cooling.
04 Water-water
-10°C
+22°C
02 Lucht-water
-10°C
+22°C
Een lucht-water warmtepomp brengt de warmte, onttrokken aan de buitenlucht, naar een watercircuit op hogere temperatuur. Deze warmte kan benut worden voor verwarmingsdoeleinden en de productie van sanitair warm water. Dit systeem kan ook toegepast worden in combinatie met een bestaande cv-installatie met grote radiatoren. Lucht is overal aanwezig en altijd beschikbaar. De lucht-water warmtepomp krijgt een plaats buiten of binnen en is makkelijk te installeren zonder grote kosten. Is ook toepasbaar met verschillende types binnenunits en vloerverwarming en bij hoge temperatuur lucht-water warmtepompen ook met bestaande radiatoren. In combinatie met een boiler kan er sanitair warm water worden opgewekt.
03 Bodem-water Deze warmtepomp haalt warmte uit de grond. In een ondergronds netwerk van buizen circuleert een vorstvrij mengsel van water met glycol. Dat neemt de warmte uit de grond op en geeft die vervolgens af aan de warmtepomp met waterkringloop binnen de woning. Het buizennetwerk ligt horizontaal of verticaal. Wie niet veel plaats heeft, opteert voor verticale boorgaten, waarin kunststof slangen worden gebracht die aansluiten op de verdamper van de warmtepomp. Het aantal bodemcollectoren, gemiddeld 60 tot 120 m diep, is afhankelijk van de bodem en het verwarmingsvermogen. De horizontale bodemcollector bestaat uit kunststof slangen die 1,5 m diep worden aangebracht. De hoeveelheid warmte die wordt opgenomen, is afhankelijk van de grond.
-10°C
+22°C
Deze warmtepomp haalt de warmte uit de bodem of koel- of oppervlaktewater. Het grondwater heeft een constante temperatuur en is meestal voldoende aanwezig. Bij onttrekking van warmte door een warmtepomp zal de temperatuur niet dalen. Hierbij worden twee putten geboord. In een pompput wordt het grondwater aangezogen met een onderwaterpomp en wordt hieruit de warmte onttrokken door de warmtepomp. In de andere boorput geef je het koude water terug aan het grondwater. Dit systeem heeft het grootste rendement maar is ook het duurste. De water-water warmtepomp is toepasbaar met verschillende afgiftesystemen en laat ook de mogelijkheid tot natuurlijke koeling in de zomer op basis van het bodemwater.
05 Hybride Nu de vooruitzichten voor 2020 het hebben over 2 miljoen renovatieprojecten en achthonderdduizend oude verwarmingsketels die vervangen zullen worden, is het niet slecht om de oplossing eens onder de loep te nemen, namelijk hybride warmtepompen met geïntegreerde verwarming op stookolie of gas. Tijdens renovaties worden er vaak isolatiewerken verricht, die dikwijls toelaten om de warmteverliezen met ca. 40 % te verminderen zonder echter de isolatiewaarden van een nieuwbouwproject te halen. Bovendien voorzien de renovatiewerken vaak niet in een vervanging van het volledige verwarmingscircuit. De hybride oplossing combineert twee energiebronnen in één systeem: een hybride warmtepomp met stookolie- of gasketel combineert de voordelen van een warmtepomp met die van een hoogrendementsketel op stookolie of gas.
Aanverwante toepassingen
Warmtepompboilers Met een warmtepompboiler kan men zonder hoge investeringskosten energie halen uit gratis omgevingswarmte en deze gebruiken voor de bereiding van warm tapwater. In plaats van deze bron aan warmte daar ongebruikt te laten, vangt de warmtepompboiler deze energie op. Met een ventilator zuigt de warmtepompboiler de warme lucht eenvoudig aan en onttrekt hieraan de restwarmte. De daaruit verkregen energie wordt dan gebruikt voor de opwarming van het tapwater in het buffervat. De afgeblazen koude en ontvochtigde lucht kan eventueel gebruikt worden om een ruimte af te koelen. (bv. kelder, wijnkelder, koele berging, koude keuken, etc…) Als toekomstgerichte investering draagt deze warmtepompboiler in hoge mate bij tot een intelligente en economisch verantwoorde manier om heel het jaar door uw installatie te voorzien van sanitair warmwater. Op basis van dit principe wordt 2/3 van de energie, nodig om het water te verwarmen, onttrokken aan de lucht. Hierdoor kan tot 70% bespaard worden. Voordelen: Het systeem is een geïntegreerde installatie en zeer eenvoudig te bedienen die minder dan 1m² ruimte inneemt. Een eenvoudige installatie van duurzame kwaliteit die zorgt voor een forse besparing op uw energiefactuur. Tevens is het op een milieuverantwoorde manier gebruik maken van energie.
Mogelijkheden voor opstelling
Kostprijs analyse • Een klassieke elektrische accumulatieboiler met inhoud 200l kost ongeveer 600 € excl. BTW en plaatsing. • Een warmtepomp-boiler met 200l inhoud kost ongeveer 1800 € excl. BTW en plaatsing. • Het PRIJSVERSCHIL op niveau investering is dus ongeveer 1200 € excl. BTW. De BTW is, naar gelang de ouderdom van de woning, 6 of 21%.
• Overtollige warmte is nuttige warmte: De warmtewisselaars van de warmtepomp voor warm water kunnen rechtstreeks aangesloten worden aan een warmtegenerator, b.v. aan een installatie voor verwarming met zonneenergie of aan een verwarmingsketel. Ontvochtigen in de fase luchtcirculatie: ontvochtigde lucht in huis zorgt ervoor dat de was sneller droogt en dat er geen vochtschade ontstaat.
Verbruikskostprijs op jaarbasis: • Bij een gemiddelde dagelijkse produktie van 150 l sanitair warmwater op 60°C Met een ingangstemperatuur van het sanitair warmwater op 12°C, is een hoeveelheid energie, om het op 60°C te brengen, nodig van: 150 L *(60 – 12)°C * 1,16 * 10–3 = 8,35 kWh
• Koelen in de fase luchtcirculatie: lucht wordt via een luchtkanaal, bv. uit de voorraadkamer of de wijnkelder afgezogen, in de warmtepomp voor warm water gekoeld en ontvochtigd en weer ingeblazen. De meest geschikte plaats voor de opstelling is de hobbykamer, de omgeving van de ketel of de bijkeuken.
• Indien dit geproduceerd wordt met elektrische boiler op tweevoudig-uurtarief betekent dit een kost van ongeveer: 8,35 kWh * 19 c€ /kWh* 10-2 = 1,59 € per dag of op jaarbasis: 579 €
• Variabele omschakeling van de aangezogen lucht: een systeem van leidingen met geintegreerde bypasskleppen zorgt ervoor dat de warmte in de buitenlucht en in huis kan worden gebruikt voor warmwaterbereiding.
Energiebesparende oplossing voor renovatie De sanitair - warmwater - warmtepomp gebruikt, onder toevoeging van elektrische energie, dewarmte van de aangezogen lucht voor de warmwaterbereiding. Het toestel is geschikt om op een additionele warmtebron zoals een ketel of een zonne-energiesysteem aangesloten te worden. De reeds bestaande verwarmingsinstallatie van de woning speelt daarbij geen enkele rol. Bijgevolg is dit systeem ideaal voor de modernisering van één- of meer gezinswoningen. Luchtuitlaat
Warmtepompboiler versus elektrische boiler
• Met een warmtepompboiler met een gemiddelde jaar COP t = 3.2 wordt deze hoeveelheid energie geproduceerd met: 8,35 kWh : 3,2 = 2,61 kWh elektriciteit . Dit elektrisch verbruik, op tweevoudig uurtarief kost dan: 2,61 kWh * 19 c€ * 10-2 = 0,50 € per dag of op jaarbasis: 181 € Het verschil in jaarlijkse verbruikskostprijs: 398 € verschil TERUGWINTIJD van de WARMTEPOMP-BOILER Meerkost: ca € 1200 excl. BTW Energiebesparing per jaar: ongeveer € 398 Zonder rekening te houden met: • Eventuele premies en fiscale voordelen • Betekent dit een terugverdientijd van: 3 jaar
Luchtinlaat
Verdamper
Bedieningspaneel Ontluchting Warmtewisselaar Beschermingsanode
Vertrek
De levensduur van een warmtepomp-boiler is ca. 15 jaar.
Kraan
* Gemiddeld dubbeluurtariefprijs eind 2011.
Terugslagklep
Thermometer
... van de collector Veiligheidsklep
Elektrisch verwarmingselement voor bijverwarming
Bijkomende warmtewisselaar
Manometer Warmtewisselaar
Terugloop
Opvangreservoir
Terugslagklep
Kranen
Circulatiepomp
Kraan
... naar de collector
Condensor Vulpomp
Expansievat
Warmtepomp versus gasbrander • Geen 2 jaarlijks keuring van de gasbrander. • Geen gevaar CO intoxicatie, of slecht trekkende of verstopte schouw. • Tot 20% minder CO2 uitstoot in vergelijking met een gasdoorstromer.
»
Afgiftesystemen
Wandverwarming
Natte vloerverwarming
Droge vloerverwarming
Vloerverwarming
»
Bij wandverwarming wordt het buizennet in of tegen de wand geplaatst. Maar men kan ook gebruik maken van in de wanden geplaatste verticale kanalen waar warme lucht doorgeblazen wordt. Meestal wordt gekozen voor de eerste oplossing, omdat deze techniek gemakkelijker gecombineerd kan worden met vloerverwarming. De combinatie wand-vloerverwarming wordt dikwijls toegepast in vertrekken waar de nuttige vloeroppervlakte beperkt is. Meest gebruikt is montage in steenachtige wanden. De buizen worden op de wand gemonteerd waarbij de ruimten tussen de buizen worden opgevuld met een cement- of kalkmortellaag. Als afwerking komt een gewone pleisterlaag van ongeveer 1 cm dikte. Of ook freesen van sleuven in de wanden, waarin de buizen geplaatst worden. In het geval van betonwanden kunnen de verwarmingsbuizen voorgemonteerd worden vooraleer het beton gestort wordt. Tenslotte kan de wand ook opgebouwd worden uit speciale blokken uit kalkzandsteen of holle baksteen, waarin fabrieksmatig sleuven zijn aangebracht op 15 cm van elkaar. De diepte en breedte van de sleuven zijn aangepast aan de diameter van de kunststofbuis.
Steeds meer mensen kiezen resoluut voor de aangename warmte van vloerverwarming. Hier zijn heel wat redenen voor. Vloerverwarming is in de eerste plaats een lage-temperatuur afgiftesysteem. Dit wil zeggen: de temperatuur van het water in het buizennet bedraagt gemiddeld 30°C. Het is enkel bij extreem koude buitentemperaturen dat de aanvoertemperatuur verhoogt tot maximaal 40°C. De gelijkmatige verwarming via een groot stralingsoppervlak, met een lagere temperatuur ten opzichte van radiatoren, levert een bijzonder aangenaam comfort met een laag energieverbruik. Het principe van vloerverwarming is eenvoudig. Onder de afgewerkte vloer ligt een buizennet, waardoor warm water stroomt. Hierdoor warmt het volledige vloeroppervlak langzaam op tot een aangename temperatuur die lichtjes hoger is dan de ruimtetemperatuur. Dit kleine temperatuurverschil zorgt voor een efficiënte verwarming van de kamer. Vloerverwarming heeft een zelfregelend effect. Dit betekent dat het verschil tussen de ruimtetemperatuur en de vloertemperatuur rechtstreeks zorgt voor de warmteafgifte.
Zwembadwarmtepompen De tuin wordt steeds vaker een verlengde van de woonomgeving. Steeds meer mensen kiezen ervoor om een eigen zwembad aan te leggen. Heerlijk thuis ontspannen en genieten van een verfrissende duik in het buitenbad. U wilt het liefst maandenlang van uw zwembad genieten. Daarvoor is met name in voor- en najaar verwarming van het zwembadwater gewenst. De zwembadwarmtepomp biedt u de mogelijkheid om vanaf maart/april tot en met eind oktober te zwemmen in water van aangename temperatuur. Buitenlucht... de energiebron De buitenlucht vormt een onbegrensde energiebron. De warmtepomp onttrekt warmte aan de buitenlucht en verplaatst de opgeslagen warmteenergie naar ons zwembad. Deze toepassing maakt de zwembadwarmtepomp tot de energiezuinigste vorm van actieve zwembadverwarming. Zodra de buitentemperatuur 5 graden Celsius of meer bedraagt, is de zwembadwarmtepomp in staat om uw zwembad te verwarmen. Elke kW aan elektrische energie die de werking van de pomp vraagt om energie uit de buitenlucht te halen, levert 4 tot 5 kW (= COP-waarde) aan uw zwembad. Met een warmtepomp kunt u tot maar liefst 80% besparen op de verwarmingskosten van zwembad, jacuzzi of spa. OPGENOMEN VERMOGEN COMPRESSOR CONDENSOR WARM WATER NAAR ZWEMBAD
VERDAMPER
AFGEGEVEN VERMOGEN
LUCHT ENERGIE
EXPANSIEVENTIEL
KOUD WATER VAN ZWEMBAD
“Langer zwemplezier en minder verbruik”
Ventiloconvectoren In vergelijking met klassieke radiatorsystemen heeft de ventilo-convector veel minder water nodig en bovendien water dat veel minder heet is. Dat levert tal van voordelen op. Zo is de ventiloconvector bijvoorbeeld uiterst geschikt om gecombineerd te worden met warmtepompen. Warmtepompen werken het meest efficiënt bij relatief lage warmwatertemperaturen. De ventiloconvector is speciaal ontwikkeld om uitstekende verwarmingsprestaties te leveren bij warm-watertemperaturen die u normaal alleen bij vloerverwarming verwacht – gemiddeld rond de 40°C. Daardoor kan de prestatiecoëfficiënt van de warmtepomp gemaximaliseerd worden. Resultaat: verbruik en CO2-uitstoot dalen. Het zorgt er ook voor dat de ventiloconvector met vloerverwarming gecombineerd kan worden - bijvoorbeeld met ventilatorconvectoren op de bovenverdiepingen. Beide systemen functioneren immers optimaal bij dezelfde relatief lage warmwatertemperatuur.
Coefficient of performance
Heat Pump COP vs Water Temperature
4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0
35°C
40°C
45°C
55°C
65°C
Water temperature
Badhanddoekradiatoren Vloerverwarming is een ideaal verwarmingsoppervlak, maar gezien de beperkte m² in de badkamer kan niet altijd op deze manier de gewenste comforttemperatuur bereik worden. Ideaal om deze comfortemperatuur te bereiken is het bijvoegen van een decoratieve badhanddoekdroger die uitgerust is met een turbo ventilator. Deze verdubbelt het vermogen van de radiator. De vloerverwarming zorgt voor de basis temperatuur in de badkamer. De badkamerradiator brengt op het gewenste moment, de comfort temperatuur op de ideale comforttemperatuur in een minimum van tijd.
Bestaande woningen met radiatoren en hoge vertrektemperaturen Stel je voor: Een bestaande woning met juist gedimensioneerde radiatoren of convectoren, een typische installatie die hogere vertrektemperaturen vraagt. Ook voor deze toepassing bestaan er warmtepompen. Normaal heeft een WP een maximale vertrektemperatuur tot 58°C.(ideaal voor vloerverwarming, overgedimensioneerde radiatoren of convectoren).Blijkt deze vertrektemperatuur onvoldoende te zijn, dan kan men deze optrekken tot respectievelijk 65°C of zelfs 75°C (dit zijn de middelhoge - of hoge temperatuur WP).Hoe hoger de vertrektemperatuur, hoe lager het rendement van de warmtepomp. Maar zelfs een warmtepomp met hoge vertrektemperatuur heeft nog een veel beter rendement dan een verwarmingsinstallatie op fossiele brandstoffen zoals gas of stookolie. Dus ook in renovatie kan de warmtepomp uw bestaande installatie vervangen.
Koelen Sommige warmtepompen zijn ook geschikt om te koelen. Afhankelijk van het systeem onderscheidt men twee varianten. Actieve koeling Bij omkeerbare warmtepompen wordt het werkingsprincipe ‘omgekeerd’. De warmtepomp is daarbij in werking en onttrekt de warmte van de binnenruimte via de vloer- of wandverwarming. De onttrokken warmte kan voor de bereiding van sanitair warm water gebruikt worden.
Sanitair Warm Water Ventilo-convectoren
Passieve koeling Hier wordt de hogere temperatuur van de binnenruimte via de vloer- of wandverwarming opgenomen en via een circulatiepomp en een warmtewisselaar aan de koude aarde of het koudere grondwater afgegeven. Daar de compressor van de warmtepomp daarbij niet loopt, blijft de warmtepomp ’passief’ en de compressor staat tijdens het koelprocces voor de bereiding van sanitair warm water ter beschikking.
Boiler
Warmtewisselaar
De stille koeling Koeling door vlakteverwarmingssystemen (koelingsplafonds, vloer) met koelmiddeltemperaturen boven het dauwpunt, om condensatie te verhinderen. Buitenunit
Vloerkoeling
De dynamische koeling Koeling met koelmiddeltemperaturen onder het dauwpunt door inzet van ventilatorconvectoren (gedwongen convectie). De temperaturen liggen duidelijk onder de ruimtetemperatuur en ontvochtigen de ruimtelucht door condensatie.
Getuigenissen
Lucht-water: Warmtepompboiler bespaart 50%
“Ik bespaar jaarlijks 1800 kWh elektriciteit en tevens ook nog eens op het elektrische verbruik van mijn wasmachine. Tweemaal winst dus!”
Dhr. Marc Vergult uit Reet (Rumst) besliste eind 2008 zijn elektrische sanitaire warmwater boiler van 200L te vervangen door een sanitaire warmwater-warmtepomp van 290L. Mijn elektrische boiler werkte vroeger uitsluitend op nachttarief en werd dagelijks éénmaal opgeladen tot 70°C, dit om voldoende warm water te hebben voor de ganse dag.De nieuwe sanitaire warmwater-warmtepomp werkt 24 op 24 uur op een dag- nachttarief en wordt op 45°C gehouden.Tevens voedt zij nu ook de wasmachine van warm water. Om het verbruik te kennen plaatste ik een elektrische verbruiksmeter op mijn warmtepomp en hou ik het verbruik dagelijks bij in een exel file.Hieruit blijkt nu dat ik door deze ombouw jaarlijks 1800 kWh elektriciteit bespaar en tevens ook nog eens op het elektrische verbruik van mijn wasmachine. Tweemaal winst dus !
Bodem-water: Renovatie boerderij Bij een grondige renovatie van zijn boerderij in Gooik schakelde de eigenaar over op een bodem-water warmtepomp. Hij wilde graag af van fossiele brandstoffen maar de woning mocht daarbij zijn authentieke karakter niet verliezen. De keuze voor een warmtepomp lag dus voor de hand. De woning werd verder volledig in ruwbouw teruggezet, daarna goed geïsoleerd, voorzien van superisolerende beglazing en overal vloerverwarming. Gezien een lucht-water warmtepomp een buitentoestel bevat, koos de installateur voor een bodem-water warmtepomp. En omdat er meer dan voldoende grond was in de aanpalende wei kozen ze een bodem-water warmtepomp met een horizontaal captatienet. De bodem-water warmtepomp van 12kW zit onderaan geïntegreerd in een intelligent buffervat. Dit buffervat stuurt de verwarming voor de boven- en benedenverdieping via twee aparte stookcurves. Een buitenvoeler in combinatie met twee binnenvoelers zorgen voor de ideale binnentemperatuur. Het sanitair warm water wordt via het buffervat in doorstroom aangemaakt. Thermische zonnecollectoren zijn ook combineerbaar met het buffervat . Bij deze woning werd hier niet voor gekozen, maar een wachtbuis zit klaar van het dak tot de buffer. Zo kan de klant na enkele jaren nog steeds opteren om zonnewarmte toe te voegen. De boerderij heeft een verwarmd oppervlakte van ongeveer 300m², met de slaapvertrekken op de verdieping en beneden het leefgedeelte, de badkamer alsook een kleine handelszaak. De vloerverwarming is zo berekend en geplaatst dat het verwarmingsvermogen kan bereikt worden met 35°C vertrekwatertemperatuur. Hierdoor haalt het toestel een zeer hoge COP waarde. Na ruim 1 jaar werking is men uitermate tevreden over deze warmtepompinstallatie. Om het met de “De woorden van de eigenaar te zeggen: “een klein lucht-lucht verbruik voor een groot comfort”. warmtepompen zor-
Lucht-lucht: Een hoger comfort
gen voor bijzonder snelle verwarming of afkoeling van de ruimte en zuiveren ook meteen de binnenlucht.”
Een lucht-lucht warmtepompsysteem voor woningverwarming en -afkoeling maakt gebruik van hernieuwbare energie. Het onttrekt de warmte aan de buitenlucht en voert deze als warme lucht toe naar de leefruimte. In de zomer wordt dit proces omgekeerd: de warmte binnen wordt afgevoerd naar buiten. Dhr. M. Jans, eigenaar van een woning van 2006 te Grimbergen getuigt: “In 2010 beslisten we om de ruimte boven de garage, met puntdak, om te bouwen tot een extra kinderkamer en een bureau. Gezien de ruimten westelijk gericht zijn en de zon dus heel de namiddag en avond op de ramen schijnt, wilden we een oplossing integreren voor zowel koeling als verwarming. Ik koos voor een lucht-luchtsysteem omdat de binnenunits goed in de kleine kamers konden worden geïntegreerd. We hadden de keuze tussen verschillende binnenmodellen die allen op één buitenunit konden worden aangesloten. We hebben dan ook meteen de bestaande slaapkamers op de eerste verdieping met binnenunits uitgerust, om mee te genieten van het extra comfort in de zomer en om energievriendelijk te verwarmen in de winter. Onze bestaande radiatoren worden nu nog zelden opgezet. Wij zijn zeer tevreden over onze keuze! De installatie was op 2 dagen afgerond en het comfort van de ruimten is aanzienlijk verhoogd. De lucht-lucht warmtepompen zorgen voor bijzonder snelle verwarming of afkoeling van de ruimte en zuiveren ook meteen de binnenlucht.” De eenvoudige installatie van deze uiterst compacte systemen maakt dat ze voor renovatie inderdaad een ideale oplossing bieden. Voor één kamer, als een totaaloplossing of als deel van een totaaloplossing, de mogelijkheden zijn quasi onbegrensd.
Lucht-water: Nieuwe gezinswoning Dikkebus In Dikkebus (Westhoek) treffen we Wouter en Annemie met hun twee kindjes. Ze wonen intussen anderhalf jaar in hun nieuwe woning, waar ze bewust kozen voor een lucht-water warmtepomp. Wouter Degraeve: “We wilden absoluut vloerverwarming op het gelijkvloers en de badkamer omdat dit een aangenaam comfort biedt. Dan denk je misschien in eerste instantie aan een gas- of mazoutketel, maar de brandstofprijzen zijn in tien jaar meer dan verdrievoudigd. Daarom zochten we een alternatief. Uiteindelijk kwam de warmtepomp er als beste uit, zelfs in vergelijking met condenserende ketels. De investering is misschien iets hoger, maar dankzij de steunmaatregelen valt het verschil goed mee. We hopen heel snel voordeel te halen door een jaarlijkse besparing op het verbruik.” De leefruimtes zoals living, eetkamer, badkamer en bureau worden met vloer-
verwarming constant op een aangename temperatuur gehouden. Het warm water wordt met een hoog rendement gegenereerd door de warmtepomp. Dezelfde warmtepomp voorziet in sanitair warm water, dat wordt opgeslagen in een isothermisch voorraadvat. In elke slaapkamer liet het jonge stel een lucht/ lucht warmtepomp binnenunit plaatsen waardoor een ruimte heel snel kan worden verwarmd of gekoeld. “Mijn installateur had voorgesteld om mee te doen aan een meetproject waarbij de energieprestaties van een aantal woningen uitgerust met een warmtepomp constant worden gemeten en vergeleken met gas en stookolie”, vertelt Wouter Degraeve. “Dat leek ons super interessant. Het voorbije jaar hebben we in vergelijking met een condenserende gasketel bijna 500€ zuiniger verwarmd en 2,7 ton CO2 bespaard. Dit is voor ons het ultieme bewijs dat we de juiste keuze gemaakt hebben.”
“De brandstofprijzen zijn in tien jaar meer dan verdrievoudigd. Daarom zochten we een alternatief. Uiteindelijk kwam de warmtepomp er als beste uit”
“Het allereerste waar je moet op letten is dat je een gebouw ontwerpt dat in de eerste plaats optimaal performant is op zich. Wat de verwarming betreft, dient men de fossiele brandstoffen te vermijden.”
Lucht-water: Vloerverwarming en sanitair warm water met warmtepomp In Presgaux staat een massief houten nieuwbouw die op tal van punten bijzonder interessant blijkt. Het ontwerp is van architect Jean-Pierre Surleraux en past in een vooruitstrevende ‘duurzame ontwikkelingsaanpak’. Het betreft een groot gebouw van 18 meter lang op 8,5 meter breed, dus een langgerekte schikking op een oost-west as. Aan de noordzijde staat de medische praktijk en de zuidgevel omvat het woongedeelte dat volop van de zonneschijn geniet. Beide delen worden gescheiden én verbonden door een kleine centrale patio. De verwarming en het sanitair warm water voor heel het gebouw worden verzorgd door een warmtepompsysteem. Er is ook een houtkachel als bijkomende verwarming, maar die blijkt nauwelijks nodig. “Met de lucht/water-warmtepomp heeft de klant geen omzien meer naar de verwarming”, vertelt architect Jean-Pierre Surleraux. “Gewoon omdat het volkomen probleemloos werkt en bovendien ook nog zeer zuinig is. De
hele installatie is ook nog vervolledigd met een regelbare mechanische ventilatie met dubbele luchtstroom.” Jean-Pierre Surleraux geeft bouwers ook nog een boodschap mee. “Het allereerste waar je moet op letten is dat je een gebouw ontwerpt dat in de eerste plaats
optimaal performant is op zich. Wat de verwarming betreft, dient men de fossiele brandstoffen te vermijden. Zeker stookolie is af te raden, o.m. omwille van de prijsevolutie op lange termijn, Wat aardgas betreft, blijkt de beschikbare technologie zeer vooruitstrevend,
maar de internationale evolutie en onvoorzienbare crisissituaties hebben aangetoond dat onze bevoorrading niet altijd gewaarborgd zal kunnen worden. We moeten de beschikbare natuurlijke hulpbronnen dus verstandig benutten.”
Lucht-water: Huisartsenpraktijk kiest voor gezond en energiezuinig warmtecomfort In Torhout staat een bijzondere nieuwbouw. Op het gelijkvloers zijn er vier dokterskabinetten, op de bovenverdieping vier studio’s voor mensen met een beperking. En daar bovenop een panoramisch dakappartement. Het hele gebouw wordt verwarmd met slechts twee warmtepompen. “Ik noem het graag een sociaal project met een ecologisch karakter”, zegt initiatiefnemer én huisarts Lode Cosyns. “We waren al een tijdje op zoek naar een geschikt pand om een groepspraktijk in combinatie met woongelegenheden in onder te brengen. Nieuwbouw bleek finaal de gemakkelijkste optie. Zo konden we onze plannen volledig naar ons idee uitvoeren. Energiezuinige verwarming was een must. We kozen voor vloerverwarming aangestuurd door warmtepompen, want dit geeft een aangename en constante stralingswarmte af. Maar naast een comfortabel gevoel heeft het nog voordelen. Geen luchtverplaatsing, dus minder stof voor mensen met een stofallergie. Geen radiatoren, dus plaatsbesparing in de kleinere
“ Geen luchtverplaatsing, dus minder stof voor mensen met een stofallergie. Geen radiatoren, dus plaatsbesparing in de kleinere studio’s.”
studio’s. Het is ook een gebruiksvriendelijk en energieefficiënt systeem, want met één thermostaat regel je de verwarming. Dat zorgt voor een mooie winst op de energiefactuur!” De aansturing van het vloerverwarmingssysteem gebeurt met lucht/water-warmtepompen. “We hebben daar bewust voor gekozen omwille van het ecologisch aspect”, zegt Lode Cosyns. “Een warmtepomp verbetert het E-peil. Je haalt al met weinig energie een hoog rendement. In plaats van voor elke woon- en werkunit een aparte warmtepomp te voorzien, hebben we slechts twee warmtepompen geïnstalleerd. De ene heeft een vermogen van 23 kW, de andere van 14 kW. Dat volstaat ruimschoots om het hele gebouw te verwarmen.”
De warmtepomp heeft definitief haar plaats veroverd voor de verwarming van woningen In 2012 is de warmtepomp een algemeen verspreide oplossing voor de verwarming van woningen en voor de bereiding van sanitair warm water. Bij nieuwbouw is de warmtepomp een veilige, betrouwbare, milieuvriendelijke en goedkope verwarmingstechnologie. Maar ook in bestaande woningen biedt de warmtepomp duidelijke besparingen op de werkingskosten. Blijven olie en gas voor verwarming betaalbaar? De kosten voor olie of gas stijgen al jaren. Beide energiebronnen zijn voorlopig nog beschikbaar, maar hoe lang nog? En welk prijskaartje hangt er aan? De vraag naar fossiele brandstoffen zal weldra groter zijn dan het aanbod en dat betekent
nog verdere prijsstijgingen. De verwarming van gebouwen kan zonder de minste problemen worden overgenomen door warmtepompen. Op die manier worden we minder afhankelijk van fossiele brandstoffen. Vermindering CO2 uitstoot Warmtepompen werken met elektriciteit. Door de consequente toepassing van hernieuwbare energie wordt de milieubalans van de warmtepomp jaar na jaar positiever. Als er een hernieuwbare aandrijfenergie wordt gebruikt, werkt de warmtepomp zelfs zonder CO2 uitstoot. Een gemiddelde verwarming op olie voor een eengezinswoning stoot per jaar ongeveer 4000 kg van het broeikasgas CO2 uit. Een vergelijkbare gasverwarming komt al bij al toch nog op ongeveer 3000 kg CO2 per jaar. Bij de warmtepomp is dat anders: aangezien ze ongeveer 75% van de verwarmingsenergie rechtstreeks uit de omgeving haalt, ziet haar milieubalans er heel wat positiever uit. Warmtepompen zorgen voor een verwarming die 100% emissievrij kan zijn.
De warmtepomp bespaart 1) Premies van de netbeheerder: - Bestaande woningen Uw netbeheerder geeft een premie voor de plaatsing van een warmtepomp in bestaande woningen en nieuwbouwwoningen met bouwaanvraag uiterlijk op 31/12/2013. • De premie wordt als volgt berekend: 1. elektrische warmtepompen: 270 euro x ((0,87 x COP) - 2,5) x het nominaal elektrisch compressor-vermogen bij verwarmen uitgedrukt in kWatt en vervolgens beperkt tot 1700 euro; 2. gaswarmtepompen: 270 euro x ((0,87 x COP) - 1) x het geïnstalleerd gasvermogen uitgedrukt in kWatt en vervolgens beperkt tot 1700 euro. • Zowel de hoogte van de premie als het maximum van de premie worden verdubbeld als de plaatsing van de warmtepomp het gevolg is van de volledige vervanging van de bestaande elektrische weerstandsverwarming, indien het betreffende gebouw al voor 1 januari 2006 op het elektriciteitsdistributienet is aangesloten met toepassing van het uitsluitend nachttarief. • De plaatsing dient te gebeuren door een aannemer. De aanvraag is enkel geldig indien vergezeld van een attest van de aannemer met de vermelding van een aantal gegevens (meer info op de website van uw netbeheerder). • De warmtepomp is geïnstalleerd volgens de bestaande Belgische en internationale richtlijnen, normen, wetten en codes van goede praktijk (‘Code van goede praktijk voor de toepassing van warmtepomp-systemen in de woningbouw’) en voldoet aan de relevante vereisten van de geharmoniseerde EU Directieven ‘EU-Safety Standards’ en ‘EU Product Standards’. De warmteafgifte
moet gebeuren via lage temperatuur radiatoren/convectoren of vloer- of muurverwarming op een maximumtemperatuur van 40 °C. Waar geen richtlijnen, normen of wetten terzake beschikbaar zijn, worden evaluatierichtlij- nen gebaseerd op internationaal aanvaarde referenties uit de vakliteratuur. • Zwembadverwarming, geheel of gedeeltelijk, komt niet in aanmerking. • De warmtepomp kan niet gebruikt worden als actieve koeling. • Voor de overige voorwaarden, contacteer uw netbeheerder. - Nieuwbouw met laag E-peil Sinds 2006 is de energieprestatieregelgeving van kracht. Alle woningen waarvoor een aanvraag om te bouwen of te verbouwen wordt ingediend, moeten een bepaald niveau van thermische isolatie en energieprestatie behalen. In een nieuwbouwwoning is bovendien een minimale en gecontroleerde ventilatie nodig. Nieuwbouwwoningen moeten een bepaalde energieprestatie halen. Die prestatie wordt uitgedrukt in een E-peil. Voor bouwaanvragen in 2014 mag het wettelijke E-peil maximaal E60 bedragen. Heel wat woningen realiseren al een veel beter E-peil. Alle netbeheerders geven premies voor het halen van een E-peil la- ger dan of gelijk aan E50
Partners:
wpp warmtepomp platform
www.ode.be/warmtepompen
(aanvraag bouwvergunning vanaf 1 januari 2012 tot 31 december 2013) en E40 (aanvraag bouwvergunning van 1 januari tot 31 december 2014). De premie varieert per E-peil- punt. Met andere woorden hoe lager het E-peil, hoe hoger de premie. De E-peil premie moet aange- vraagd worden binnen de 12 maanden na de datum van uitgifte van het energieprestatiecertificaat. Als de nieuwe woning of wooneenheid het gevolg is van een volledige afbraak en heropbouw van een of meerdere bestaande woningen of wooneenheden, worden de E-peilpremies, verdubbeld. De vol- gende jaren zal de E-peileis verder verstrengen (E50 vanaf bouwaanvragen in 2016). 2) Premies van de gemeentes: Veel gemeentes geven ook nog een extra premie voor warmtepompen. Het bedrag hiervan verschilt per gemeente. 3) Premie voor een warmtepompboiler eventueel in combinatie met thermische zonnepanelen: Onder bepaalde voorwaarden en afhankelijk van de regio (Vlaanderen, Wallonië, Brussel) kan je een premie bekomen tot 750 € op de W.P. boiler en voor de zonnepanelen tot 550 € per m2 collectoroppervlak, met een max. van 2750 €. Meer info: www.energiesparen.be www.energie.wallonië.be www.ibgebim.be www.ode.be/warmtepompen & uw netwerkbeheerder
Uw verdeler:
wpac www.ubf-aca.be
Nieuwe energie labeling Lucht/lucht warmtepompen tot 12kW zullen als eerste de nieuwe energielabels aangemeten krijgen. Het voordeel van deze nieuwe norm ligt in de verbeterde projectie van het te verwachten seizoensrendement daar waar het oude label eerder een ideaal 1 werkingspunt accentueerde. Dit betekent opnieuw een stap vooruit voor de gebruiker omdat die in één oogopslag meteen een goed beeld krijgt van de te verwachten seizoensprestaties van het apparaat, voor zowel verwarmen als koelen. Omdat het klimaat een belangrijke invloed heeft op het seizoensrendement wordt Europa meteen in 3 klimaatzones opgedeeld met voor iedere zone de daarbij horende weging. De middelste opgave is bindend, de 2 andere geven een indicatie. Het geschatte elektrisch jaarverbruik geeft de gebruiker de kans om zijn energiebesparing te berekenen. Ze is berekend op basis van 350 draaiuren voor koelen en 1400 uren voor verwarming. Interessant hierbij op te merken is dat er rekening wordt gehouden met een ontwerp temperatuur van -10°C, dat betekent dat het apparaat als een volwaardig verwarmingssysteem wordt gewogen. Verder worden voor zowel het binnen als het buitendeel het geluidsvermogen opgegeven.
