Een initiatief van de Europese Unie
voor de bestrijding van discriminatie
Vóór verscheidenheid Tegen discriminatie
Voorwoord van commissaris Anna Diamantopoulou Anna Diamantopoulou Europees commissaris voor werkgelegenheid en sociale zaken
H
et verheugt me te kunnen zeggen dat de nieuwe rechten op gelijke behandeling op het werk en daarbuiten in de hele Unie van kracht aan het worden zijn. Uit hoofde van Europese wetgeving uit het jaar 2000 is discriminatie op grond van godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd en seksuele geaardheid op het werk en bij scholingsmaatregelen verboden. Discriminatie op grond van ras of etnische afstamming op het werk en op een aantal andere terreinen zoals onderwijs, sociale zekerheid, gezondheidszorg en de toegang tot goederen en diensten, met inbegrip van huisvesting, is eveneens verboden. De nieuwe wetgeving moest uiterlijk eind 2003 door de nationale wetgeving vertaald zijn. Echter sommige lidstaten hebben een verlenging van maximaal 3 jaar aangevraagd om de nieuwe bepalingen voor de bestrijding van discriminatie op grond van handicap en leeftijd door te voeren in de nationale wetgeving. De wetgeving voorziet in juridisch afdwingbare rechten voor alle burgers in alle landen van de
Europese Unie. Ze biedt bescherming tegen directe en indirecte discriminatie en intimidatie. Volgens de wetgeving moeten de lidstaten ervoor zorgen dat mensen die van mening zijn dat ze het slachtoffer van discriminatie geworden zijn hun zaak bij de rechter aanhangig kunnen maken of een bestuursrechtelijke procedure kunnen voeren. Daarnaast is bepaald dat er ook afschrikkende en doeltreffende sancties vastgelegd moeten worden. Slachtoffers van discriminatie kunnen de hulp inroepen van een niet-gouvernementele organisatie of vakvereniging. De lidstaten kunnen ook een orgaan voor de bevordering van gelijke behandeling oprichten, dat de slachtoffers van discriminatie op grond van ras terzijde staat. Ter ondersteuning van al deze wettelijke wijzigingen heeft de Europese Unie een actieprogramma opgestart. Doel van het actieprogramma is om discriminatie en de oorzaken daarvan te bestrijden en om het bewustzijn voor dit vraagstuk en de in de Europese Unie genomen maatregelen tegen discriminatie te versterken. In het kader van het programma, dat tot 2006 loopt, wordt onderzoek gefinancierd dat een beter inzicht in het verschijnsel discriminatie moet opleveren en de effecten van de maatregelen voor de bevordering van gelijke behandeling moet meten. Voor de uitwisseling van informatie, en vooral van informatie over "good practice", wordt financiële steun verstrekt aan netwerken van mensen en organisaties in de hele Unie. In het kader van het actieprogramma heb ik het startsein gegeven
voor een campagne die mensen overal in de Unie op de hoogte zal brengen van hun nieuwe rechten en plichten en hen in het algemeen bewuster zal maken van de vraagstukken die verband houden met diversiteit en discriminatie. Hoofddoel van de nieuwe wetgeving en het actieprogramma is het bestrijden en voorkomen van discriminatie. Door de hindernissen aan te pakken waarmee mensen op het werk en op allerlei andere gebieden van het dagelijks leven geconfronteerd worden, zullen we - daar ben ik van overtuigd - op de best mogelijke wijze gebruik kunnen maken van de grootste rijkdom waarover Europa beschikt, namelijk haar mensen. Ons doel is ervoor te zorgen dat iedereen voor het eigen welzijn en het welzijn van de maatschappij en de economie als geheel gebruik zal kunnen maken van alle mogelijkheden waarover hij of zij beschikt en de Europese Unie een nog meer aantrekkelijke ruimte wordt, waarin het voor iedereen goed leven en werken is.
Mevrouw Anna Diamantopoulou Europees commissaris voor werkgelegenheid en sociale zaken
Nieuwe rechten en >> De Unie is gegrondvest op de beginselen van vrijheid, democratie, eerbiediging van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, (...) welke beginselen de lidstaten gemeen hebben << Artikel 6, lid I van het Verdrag betreffende de Europese Unie
De Europese Gemeenschap zet zich al heel lang voor de bestrijding van discriminatie in. Het verzoenen van een door nationalistische en etnische conflicten verdeeld werelddeel was namelijk een van de meest dringende taken waarvoor de Europese Gemeenschap zich al bij haar oprichting geplaatst zag. Vele jaren lang lag de nadruk op het voorkomen van discriminatie op grond van nationaliteit en sekse. Het jaar 1997 was evenw e l een keerpunt. In dat jaar werden de lidstaten het eens over een aantal verregaande verdragswijzigingen. Met het Verdrag van Amsterdam heeft de Gemeenschap nieuwe bevoegdheden gekregen om discriminatie op grond van ras of etnische afstamming, godsdienst of o v e r t u i g i n g , handicap, leeftijd of seksuele geaardheid te bestrijden. Voor de bestrijding van seksediscriminatie zijn in het verdrag ruimere bevoegdheden aan de Gemeenschap toegekend.
verplichtingen Wat voor vormen van discriminatie vallen onder de nieuwe wetgeving? >
De nieuwe wetgeving verbiedt discriminatie op grond van ras of etnische afstamming, seksuele geaardheid, godsdienst of overtuiging, leeftijd en handicap op het werk en bij scholingsmaatregelen. De wetgeving tegen discriminatie op grond van ras omvat ook een aantal andere gebieden zoals onderwijs, sociale zekerheid, gezondheidszorg, toegang tot goederen en diensten met inbegrip van huisvesting.
Wat houdt discriminatie in? >
Zowel directe als indirecte vormen van discriminatie vallen onder de nieuwe wetgeving.
>
Er is sprake van directe discriminatie als iemand op grond van ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap of seksuele geaardheid in een vergelijkbare situatie slechter behandeld wordt dan een ander.
>
Een voorbeeld van directe discriminatie is bijvoorbeeld een personeelsadvertentie waarin het volgende staat: „sollicitaties van gehandicapten komen niet in aanmerking."
>
In het alledaagse leven vindt discriminatie evenwel op subtielere wijze plaats. Daarom wordt in de wetgeving tevens aandacht besteed aan indirecte discriminatie. Er is
Wie wordt er tegen discriminatie beschermd? >
ledereen op het grondgebied van de Unie wordt tegen discriminatie op de hierboven genoemde gronden beschermd.
>
Een voorbeeld van indirecte discriminatie is de eis dat alle sollicitanten voor een bepaalde functie een test in een bepaalde taal moeten afleggen terwijl de taal in kwestie niet noodzakelijk is voor de functie. Door deze test worden mogelijkerwijs mensen met een andere moedertaal uitgesloten.
Hoe staat het met intimidatie en represailles? sprake van indirecte discriminatie als een ogenschijnlijk neutrale bepaling, maatstaf of handelswijze mensen van een bepaald ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid benadeelt, tenzij die bepaling, maatstaf of handelswijze objectief door een legitiem doel te rechtvaardigen is.
>
De nieuwe wetgeving verbiedt intimidatie waarbij de waardigheid van een persoon op grond van ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid aangetast wordt en waarbij een bedreigend, vijandig, beledigend, vernederend of kwetsend klimaat geschapen wordt.
>
Represailles zijn eveneens verboden. Er is sprake van represaille als iemand die een klacht over discriminatie heeft ingediend of een collega steunt die een klacht ingediend heeft, slechter of anders behandeld wordt.
Wat houdt dit voor de werkgever in? >
De nieuwe wetgeving geldt zowel voor werkgevers in de publieke als in de private sector. In de richtlijn zijn ook bepalingen opgenomen voor zelfstandigen (voorbeeld: de vereisten om een bepaald vak of beroep als zelfstandige te mogen uitoefenen). Alle werkgevers moeten hun arbeidsvoorwaarden onder de loep nemen om er zeker van te zijn dat ze bijvoorbeeld op het punt van aanwervingsprocedu-
res, selectiecriteria, salariëring, bevorderingen, ontslagen en de toegang tot scholingsmaatregelen niet direct of indirect discrimineren. De nieuwe wetgeving ter bestrijding van discriminatie geldt voor de volledige duur van een arbeidscontract, d.w.z. vanaf het moment waarop iemand in dienst genomen wordt tot het moment waarop het arbeidscontract afloopt.
Wat voor verplichtingen
Anne-Sophie Parent, Voorzitster Sociaal Platform
heeft de werkgever ten opzichte van een
„ Werkgevers die investeren in een werkomge-
gehandicapte?
soneelsbestand met diversiteit hebben de
ving die vrij is van discriminatie en in een perjuiste keuze gemaakt. Zij hebben voordeel van
>
De werkgever moet voor kandidaten of werk-
een meer humane werkomgeving en van de
nemers met een functiebeperking „redelijke
rijkere ervaring van personeel dat een afspie-
aanpassingen" aanbrengen. De werkgever
geling is van de diversiteit van de consumen-
moet passende maatregelen nemen om men-
ten en de gebruikers van hun diensten. Dis-
sen met een functiebeperking in staat te stel-
criminatie verwoest levens, marginaliseert
len op het werk te komen of aan scholings-
individuen en belemmert de ontwikkeling van
maatregelen deel te nemen, tenzij dit voor de
een positieve werkomgeving gebaseerd op
werkgever een onevenredige belasting met
integratie, respect en teamgeest.
zich zou meebrengen. Onder "redelijke aan-
Het Sociaal Platform, als coalitie van Europese
passingen " wordt bijvoorbeeld het verstrekken
sociale NGO's met wortels in veel verschillen-
van rolstoelen, het aanpassen van de werktij-
de delen van de samenleving, is zich ook sterk
den, het aanpassen van kantoorapparatuur of
bewust van de noodzaak om meervoudige
een andere taakverdeling onder de leden van
discriminatie, het verschijnsel dat individuen
een team verstaan. Om vast te stellen of er
om meer dan één reden gediscrimineerd wor-
sprake is van een onevenredige belasting
den, aan te pakken. "
moet in het bijzonder gekeken worden naar de financiële aspecten en de kosten, naar de omvang van de organisatie en haar financiële middelen en naar mogelijkheden om financiële of andere steun bij de overheid te krijgen.
„Hef Europees Economisch en Sociaal Comité ondersteunt de inspanningen van de EU om een samenleving en een arbeidswereld tot stand te brengen die divers en vrij van discriminatie zijn. Ik ben er absoluut van overtuigd dat het essentieel is dat alle inwoners van lidstaten een minimumniveau van bescherming en rechtsmiddelen tegen discriminatie genieten en dat dit de economische en sociale samenhang binnen de Unie zal versterken. Ik ben er zeker van dat een intensievere dialoog tussen het zakenleven, de vakbonden en andere sociale en economische actoren, op basis van goede praktijken, duidelijk zou maken dat gelijke behandeling op het terrein van werkgelegenheid en beroep zowel de economische prestaties als de sociale integratie zou bevorderen. Het Comité is in een posiRoger Briesch, Voorzitter van het Economisch en Sociaal Comité
tie om deze dialoog te helpen bevorderen. "
Wat zullen ondernemingen aan de nieuwe wetgeving hebben? >
In de Europese Unie begint het besef door te dringen dat goede werkgevers vanuit bedrijfs-
Jim O'Hara, vicepresident TMG en general manager van Intel Ierland
Jim O'Hara, vice-
matige overwegingen geïnteresseerd zijn in
president TMG en
diversiteit en het er het niet langer alleen om
general manager
gaat dat wettelijke regelingen nagekomen
van Intel Ierland,
worden. Ondernemingen die op personeelsge-
was bijzonder ver-
bied diversiteit nastreven, hebben daar allerlei
heugd over de toekenning van de EU Diversity Award
voordelen van. Een dergelijk streven kan inge-
(Diversiteitsprijs): „Ik stel het bijzonder op prijs dat zo
bed zijn in een bredere bedrijfsstrategie, die
veel van onze werknemers menen dat we er serieus
de ontwikkeling van human capital en de
aan werken om van Intel Ireland een op integratie
bevordering van creativiteit en innovatie tot
gericht bedrijf te maken. Het doet me vooral veel
doel heeft. Door diversiteit kunnen onderne-
genoegen dat we de eerste prijs voor diversiteit heb-
mingen op de multiculturele en globale mark-
ben behaald in een wedstrijd met 1000 andere top-
ten van vandaag een grote voorsprong berei-
bedrijven in heel Europa, leder van ons is op de een
ken in hun relaties met klanten, leveranciers,
of andere manier uniek en wij willen een werkom-
aandeelhouders en andere belanghebbenden.
geving creëren waarin al die unieke verschillen
Het streven naar diversiteit is ook goed voor
geaccepteerd en gewaardeerd worden. "
de reputatie en het "corporate image" van
8
ondernemingen. Ondernemingen die onderzoeken of er in het eigen bedrijf gediscrimineerd wordt ("discrimination-proofing"), voorkomen de kosten van geschillen, een hoog personeelsverloop en ziekteverzuim. Bovendien vinden ze op deze manier ook werknemers op wie ze van oudsher geen aantrekkingskracht uitoefenden en kunnen mensen met grote kwaliteiten aangeworven en voor het eigen bedrijf behouden worden.
Bestaan er uitzonde-
Pat Cox, Voorzitter van het Europees Parlement
ringen op het algemeen discriminatieverbod?
„ Wij zijn allemaal stakeholders in de samenleving. Als voor bepaalde mensen de toegang tot werk, onderwijs en (politieke) besluitvor-
>
Volgens de nieuwe wetgeving zijn in een klein
ming belemmerd wordt, dan laat de samenle-
aantal gevallen uitzonderingen op het begin-
ving deze individuen in de steek in termen van
sel van gelijke behandeling toegestaan. Uit-
waarden en visie. Wij in de EU zijn het aan
zonderingen zijn bijvoorbeeld toegestaan
onszelf verplicht maatregelen te nemen die
indien de overtuigingen van confessionele
leiden tot gelijke participatiemogelijkheden
organisaties op het spel staan en er maatrege-
voor iedereen. Al degenen die nu in de marge
len getroffen worden voor de integratie van
van de samenleving en de economie zijn
jongere of oudere werknemers op de arbeids-
gedrongen, vormen een belangrijke hulpbron
markt.
die gecultiveerd en aangemoedigd moet worden. Het wordt tijd dat onze arbeidsomgeving de realiteit van de samenleving weerspiegelt. "
Hoe kunnen slachtoffers van discriminatie een klacht indienen? >
In de wetgeving is bepaald dat de lidstaten slachtoffers van discriminatie het recht moeten geven om naar de rechter te stappen of een bestuursrechtelijke procedure aan te spannen. Bovendien moeten er passende straffen
John Monks, Secretaris-Generaal EVV
worden opgelegd aan diegene die zich aan
(Europees Verbond van Verbonden)
discriminatie schuldig heeft gemaakt. >
Daarnaast is bepaald dat de bewijslast bij civiele
„ Op zijn congres te Helsinki heeft het EVV zich
zaken en bestuursrechtelijke procedures niet
verplicht krachtig campagne te voeren tegen
alleen bij diegene ligt die een klacht indient,
alle vormen van discriminatie. Vakbonden in
maar ook bij de persoon die van discriminatie
heel Europa proberen momenteel te verzeke-
beschuldigd wordt. Hierdoor wordt het een-
ren dat de twee richtlijnen inzake gelijke
voudiger voor mensen die het slachtoffer van
behandeling correct in nationaal recht worden
discriminatie zijn geworden om dit te bewijzen.
omgezet en dat het beginsel van gelijke behandeling op het werk op de juiste wijze wordt toegepast. De vakbeweging meent dat diversiteitsbeleid hand in hand moet gaan met actief vakbondslidmaatschap. De vakbonden moeten ook gelijke behandeling in hun eigen rijen bevorderen en in alle besluitvormingsor-
Wat voor hulp is er voor slachtoffers van discriminatie?
ganen en -structuren. " >
In de wetgeving ten aanzien van discriminatie op grond van ras is bepaald dat de lidstaten organen voor de bevordering van gelijke behandeling moeten aanwijzen. Deze organen moeten de slachtoffers van discriminatie bijstand verlenen, onafhankelijk onderzoek naar discriminatie doen en onafhankelijke verslagen en aanbevelingen publiceren. Slachtoffers van discriminatie kunnen ook de hulp inroepen van een niet-gouvernementele organisatie of vakvereniging, die een rechtmatig belang bij de naleving van de bepalingen uit de wetgeving hebben.
10
Hoe staat het met seksegelijkheid?
■ mk
sm*
y**r»v
4H
Discriminatie op grond van gesl acht val t onder aparte wetgeving. Dit heeft te maken
ff
p
met het feit dat er op Europees niveau al heel l ang en in feite al sinds de oprichting van de Europese Gemeenschap aan de bestrijding van discriminatie op grond van
NH ^ ^
Ί\ m
geslacht gewerkt wordt. Er is heel veel Euro
Georges Jacobs,
pese wetgeving over seksegel ijkheid voor
Vorzitter van UNICE (Europese federatie van
handen en in het kader van het communau
werkgevers- en ondernemings
tair programma voor de gel ijkheid van
organisaties)
mannen en vrouwen (20012005) is ook financiële steun beschikbaar. Meer informa tie hierover is te vinden onder:
„Discriminatie berust op irrationele gevoelens
http://europa.eu.int/comm/employment.
In de globale economie van vandaag hangt het
social/equ_opp/index_en.htm
succes van een onderneming af van het vermo
en staat haaks op een economische denkwijze.
gen om in te spelen op steeds vaker wisselende situaties en wensen van klanten. Het aantrek ken van personeel met tal van facetten en het managen van diversiteit zijn dan ook grote plus punten. "
11
Stelt de EU financiële middelen ter beschikking voor steunverlening aan projecten ter bestrijding van discriminatie? Wanneer wordt de
>
nieuwe wetgeving van kracht? >
De nieuwe regels moeten door de lidstaten worden omgezet in nationale wetgeving. De deadline voor het omzetten van de regels met betrekking tot raciale gelijkheid was 19 juli 2003. De deadline voor de regels over seksuele geaardheid, godsdienst of geloofsovertuiging, handicaps en leeftijd was 2 december 2003. Sommige lidstaten hebben gevraagd om een extra periode van drie jaar om hun wetgeving op één lijn te brengen met de bepalingen over handicaps en leeftijdsdiscriminatie.
Hoe staat het met de uitbreiding van de EU? >
Alle nieuwe lidstaten moeten de Europese voorschriften voor hun toetreding tot de Europese Unie in hun wetgeving overnemen.
Voor het actieprogramma van de Gemeenschap, dat de periode 2001-2006 bestrijkt, staat een begroting van zo'n 100 miljoen euro ter beschikking. Het overkoepelende doel van dit programma is om op praktische wijze verandering te brengen in discriminerende houdingen en handelswijzen. Het programma bestaat uit drie prioritaire werkterreinen: uitbreiding van het aantal analyses van het verschijnsel discriminatie, steunverlening aan organisaties die discriminatie bestrijden en versterking van de aandacht voor discriminatie en voordelen van diversiteit. Meer informatie over het programma is te vinden op de website van de Commissie onder: http://europa.eu.int/comm/employment_ social/fundamental_rights/index_en.htm
Wat doet de EU om de discussie over diversiteit en discriminatie te bevorderen? >
In het kader van het actieprogramma van de Gemeenschap is een grootscheepse informatiecampagne in alle lidstaten van de EU
gestart. In deze informatiecampagne wordt in nauwe samenwerking met de vakbonden, werkgeversorganisaties, niet-gouvernementele organisaties en nationale autoriteiten op de grote voordelen van diversiteit in de werkwereld en daarbuiten gewezen. Meer informatie over deze informatiecampagne is te vinden onder: http://www.stop-discrimination.info/
Waar vind ik meer
Sir Albert Bore, Voorzitter van het Comité van de Regio's
informatie over het EU-beleid voor de bestrijding van discriminatie?
„Hef CvdR verwerpt alle vormen van discriminatie en is er vast van overtuigd dat de strijd tegen discriminatie een kwestie is van verandering van houding en waarden. De verwerping van alle vormen van discriminatie is een essentiële voorwaarde voor de Europese Unie om zich te kunnen ontwikkelen tot een ruim-
>
Meer informatie is te vinden onder:
te van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid.
http://europa.eu.int/comm/employment_
Lokale en regionale autoriteiten hebben hier-
social/fundamental_rights/index_en.htm.
bij een belangrijke rol te vervullen aangezien
U kan ook een e-mail sturen naar:
zij op basisniveau opereren en in nauw con-
[email protected]
zij meer kennis en inzicht betreffende meer-
tact staan met de gewone burger, waardoor voudige discriminatie kunnen verwerven. Het CvdR heeft daarom beroep gedaan op de lokale en regionale autoriteiten en andere informatieverstrekkers om volledig deel te nemen aan het Actieprogramma omdat zij het beste in staat zijn om het antidiscriminatiepakket bekendheid te geven. "
13
De rie Richtlijn 2000/43/EG voor de gelijke behandeling van mensen ongeacht ras of etnische afstamming
Richtlijn 2000/78/EG voor gelijke behandeling op het werk
> geeft invulling aan het beginsel van gelijke
> geeft invulling aan het beginsel van gelijke
behandeling van mensen ongeacht hun ras of
behandeling op het w e r k en bij scholings-
etnische afstamming;
maatregelen ongeacht godsdienst of geloof, seksuele geaardheid en leeftijd;
> beschermt tegen discriminatie op het w e r k , bij scholingsmaatregelen, in het onderwijs, op het gebied van de sociale zekerheid, in de gezondheidszorg en bij de toegang t o t goederen en diensten;
> bevat dezelfde bepalingen als de richtlijn voor gelijke behandeling van mensen ongeacht ras of etnische afstamming, waar het o m de definitie van het begrip discriminatie, de verdediging van rechten en de
> bevat definities van directe en indirecte dis-
bewijslast
gaat;
criminatie, intimidatie en represailles; > g e e f t slachtoffers van discriminatie
het
recht om naar de rechter te stappen of een bestuursrechtelijke procedure aan te spannen
> bepaalt dat de werkgever redelijke aanpassingen dient aan te brengen voor een gehandicapte die voor een bepaalde functie g e k w a lificeerd is;
en voorziet in passende straffen voor diegenen die zich schuldig maken aan discriminatie; > legt de bewijslast
bij civiele zaken
en
bestuursrechtelijke procedures zowel bij diegene die een klacht indient als bij diegene die van discriminatie beschuldigd w o r d t ; > bepaalt dat er in iedere lidstaat een orgaan voor de bevordering van gelijke behandeling, dat onafhankelijke steun aan de slachtoffers van rassendiscriminatie verstrekt, moet w o r den opgericht.
> staat een klein aantal uitzonderingen toe op het beginsel van gelijke behandeling, bijvoorbeeld als de overtuigingen van confessionele organisaties op het spel staan of er specifieke programma's in het leven w o r d e n geroepen, die de integratie van jongere of o u d e r e w e r k n e m e r s o p de a r b e i d s m a r k t bevorderen.
De tekst van beide richtlijnen is te vinden onder: http://europa.eu.int/comm/employment_social/fundamental_rights/legis/legln_en.htm
www.stop-discrimination.info 14
Afdruk Uitgever Europese Commissie DG Werkgelegenheid en sociale zaken 1049 Brussel - België Concept & ontwerp MEDIA CONSULTA Wassergasse 3 D-10179 Berlijn www.media-consulta.com Druk Druckhaus Schöneweide, Berlijn/Duitsland
o Ζ Γ"
Ò
