Verslag vergadering Taakgroep IJssel Vereniging Nederlandse Riviergemeenten
Datum:
15 maart 2012 te Kampen
Aanwezig:
De heer J. Penninx Mevrouw A. van Norel-Hansen De heer A. Boone De heer G.J. Veldhoen De heer H. La Rose Mevrouw H. Tiemens De heer B. Elbers De heer A. Spekschoor Mevrouw S. Hafkenscheid De heer K. van de Herik De heer J. de Haan Mevrouw F. van Zandbrink De heer T. Gijzel Mevrouw E. van der Hoeven
gemeente Voorst, voorzitter gemeente Zevenaar gemeente Westervoort gemeente Kampen gemeente Zutphen gemeente Rheden gemeente Brummen gemeente Bronckhorst gemeente Kampen DPR en waterschap Vallei en Eem provincie Gelderland gemeenteambassadeur Deltaprogramma VNR bureau VNR bureau, verslag
1. Opening De heer Penninx opent de vergadering en bedankt de gemeente Kampen voor het beschikbaar stellen van de vergaderlocatie. De heer Spekschoor van de gemeente Bronckhorst is aanwezig en vervangt de heer Baars (die burgemeester van de gemeente Ermelo is geworden).
2. Mededelingen voorzitter en/of bureau Bij de taakgroep IJssel ontbrak een vicevoorzitter, om in geval van afwezigheid van de voorzitter de vergadering te leiden. De heer Boone heeft zich hiervoor kandidaat gesteld. Aanwezigen stemmen in met zijn voordracht. Het Jaarverslag van de VNR over 2011 is meegestuurd met de vergaderstukken. Voor papieren exemplaren en vragen kunt u terecht bij het secretariaat. In januari is de nieuwsbrief Riviergemeenten voor de laatste keer in papieren versie verschenen. De nieuwsbrief verschijnt voortaan digitaal. Dit uit kostenbesparing voor de VNR, maar ook om communicatie met mede-bestuurders en raadsleden makkelijker te maken. Daarnaast zijn er aanpassingen gedaan aan de website met als insteek dat de website gebruikt kan worden als middel voor informatie-uitwisseling tussen gemeenten. In het overzicht van aangesloten gemeenten zal een link gemaakt worden naar de betreffende gemeente als daar informatie over wateronderwerpen te vinden is. Mocht dit een andere link moeten zijn, dan kunt u dit aan het secretariaat door geven. Ook zijn vanaf de volgende vergadering de vergaderstukken via de website te verkrijgen. De verbouwing is nog bezig.
3. Verslag vorige vergadering, dd 8 december 2011 Op pagina 2 onderaan staat dat recreatievaart kan botsen met de beroepsvaart. Het gaat hierbij niet om letterlijk botsen, maar het botsen van de belangen. Verder wordt het verslag goedgekeurd. Naar aanleiding van punt 7, gemeente Zevenaar, hoeft er geen actie meer richting de VNG genomen te worden.
1
4. Deltaprogramma Rivieren De heer van den Herik is werkzaam bij het waterschap Veluwe en als omgevingsmanager bij het programmabureau Delta Rivieren. Hij geeft een toelichting op de voortgang van het programma Rivieren. Tijdens de presentatie zijn onderdelen uitgebreid besproken door de aanwezigen. De toelichting en discussie zijn hieronder tegelijkertijd beschreven. Het Deltaprogramma is een nationaal programma waarbij alle overheden betrokken zijn. Het doel is bescherming tegen hoog water en de zorg voor voldoende zoet water. Het is in gang gezet omdat de zeespiegel stijgt, er een grotere afvoer van rivierwater verwacht wordt en rivierafvoeren veranderen. Het Deltaprogramma is onderverdeeld in drie generieke en zes regionale programma’s. Voor de programma’s zijn probleemanalyses gemaakt, die beschrijven wat de opgave is voor de komende 100 jaar. Nu is de fase aangebroken om strategieën te formuleren die aan de slag gaan met de opgave. Dit gaat volgens een trechtermethode. Van mogelijke strategieën, via een voorkeursstrategie wordt de strategie opgesteld. Daarnaast worden er vijf Deltabeslissingen genomen, waarbij het peil van het IJsselmeer en de RijnMaas-Deltabeslissing van invloed kunnen zijn op de te nemen maatregelen voor de IJssel. Het gaat dan om peilverandering van het IJsselmeer. Deze zou hoger moeten worden, maar moet met storm ook op de Waddenzee kunnen lozen. Daarnaast gaat het om verdeling van het rivierwater, vooral bij de Pannerdensche Kop. Deze maatregelen hebben voor de IJsseldelta behoorlijke gevolgen, waar op dit moment nog weinig aandacht voor is. Wat zijn de raakvlakken van het Deltaprogramma voor gemeenten? Er zijn kansen, maar ook belangen, bij de ontwikkeling van buitendijks gebied. Maatregelen die nu genomen worden, moeten honderd jaar stand houden. Uitgangspunten bij te nemen maatregelen zijn: • 2015 is de nul situatie (zijn projecten als Ruimte voor de Rivier afgerond); • Het gaat om een integrale benadering; • Kansen benutten (regionale gebiedsontwikkeling). De opgave voor de IJssel is berekend en bepaald en weergegeven in plaatjes. Hogere waterstand, afvoerverdeling en waterstand IJsselmeergebied. De verdeling bij Pannerden is vastgesteld, vanuit de Bovenrijn wordt bij meer dan 16.000 m3/sec bij Lobith via de IJssel 15% van het water afgevoerd. Bij een afvoerverhoging naar 18.000 m3/sec betekent dit voor de IJssel 300 m3/sec meer water afvoer. Bovendien is besloten, vanwege de fysieke kenmerken van het systeem, de Nederrijn en Lek te ontzien. Extra water moet afgevoerd worden via de Waal en IJssel. Ook het IJsselmeerpeil is van invloed met een mogelijke winterpeilverhoging van 60 cm. Toestand van de Dijken. Dijken worden getoetst, niet alleen op hoogte, maar vooral op sterkte. De stabiliteit is van belang bij een eventuele overstroming. Daar komt het nieuwe inzicht van de gevaren van piping bij, waarbij ondergrondse zand- en waterstromen de stabiliteit kunnen verminderen. Om dit te verhelpen is veel ruimte in de breedte nodig. Beschermingsniveau. Er is niet gekeken naar overschrijding, maar naar het risico dat iemand loopt bij overstroming. Er wordt dan gekeken naar de economische waarde achter de dijk en naar mensen. Dit is een nieuwe benadering, waarbij de overstap gemaakt wordt naar differentiatie in bescherming. Dit is berekend in een Maatschappelijke Kosten Baten Analyse: economisch optimale overstromingskans. Hierin worden de kosten om een dijk op orde te brengen afgewogen tegen gericht te nemen maatregelen waarbij gerekend wordt met economie en slachtoffers. Het is bestuurlijk de vraag of dit economisch optimum per definitie moet worden aangehouden aangezien een gebied nooit voor 100% veilig gemaakt kan worden. De plaatjes die gepresenteerd worden zijn ingrediënten voor een discussie en beschrijven de situatie zoals die nu is. Bij de beschermingsniveaus is het goed niet alleen de dijk aan te geven, maar ook het gebied er achter dat beschermd wordt. Nu zijn sommige beschermingsniveaus slecht uit te leggen (bijvoorbeeld het kleine stukje Grebbedijk bij Wageningen heeft een hoog niveau, omdat het gebied tot voorbij Amersfoort hiermee beschermd wordt). Het is bovendien niet alleen een dijkendiscussie, het moet komen tot een eindplaatje met gewogen gemiddelden. Maak ook duidelijk wat er achter de dijk ligt, want diepte van een gebied en evacuatiemogelijkheden spelen ook mee in de berekening (daarom heeft de NOP een hoger niveau dan de Veluwe). Zoetwatervoorziening. Het gaat dan om schade als gevolg van droogte. Maar ook de gevolgen van te nemen hoogwatermaatregelen moeten goed in de gaten gehouden worden. Op dit moment is laag / zoet water vooral een gevolg van andere maatregelen en geen strategie op zich. In Ruimte voor de 2
Rivier worden maatregelen genomen voor waterstandverlaging bij hoog water. Bij de maatregelen die alleen voor afvoer van de pieken genomen worden gaat het meestal wel goed, maar maatregelen die een duurzaam lagere waterstand geven kunnen ook voor (laagwater) problemen zorgen in de toekomst. Aandacht voor Ruimtelijke Ordening en wateropgave. Een aantal gebieden waar ruimtelijke maatregelen nodig zijn heeft te maken met ruimtelijke dynamiek. Bij de IJssel spelen ook grote natuur en landschapswaarden. Er zijn mogelijke strategieën uitgewerkt voor het oplossen van de opgave: • Voortzetten van huidig beleid; maatregelen die we nu nemen voortzetten • Ruimte voor de Rivier plus; doorgaan in het meekoppelen • Doe meer met dijken; het ontwikkelen van Deltadijken • Grote gebaren; grote aanpassingen in het watersysteem In deze strategieën is ook aandacht voor Meerlaagsveiligheid. Dan gaat het om het op niveau brengen van de hoogwaterveiligheid via het op orde hebben van de dijken, het treffen van ruimtelijke maatregelen en de preventie met crisismaatregelen (de drie lagen van meerlaagsveiligheid). Het programmabureau is nu de opgave verder aan het verfijnen en de mogelijke strategieën aan het uitwerken. Dit is de inbreng voor het regioproces dat na de zomer plaats vindt. Het is nodig om informatie daadwerkelijk uit het gebied te krijgen, maar pas als duidelijk is wat de opgave precies is. In die processen zitten ook gemeenten direct aan tafel over de invulling van een gebied. Niet alleen over de te nemen maatregelen, maar ook over hoe het gebied te beschermen. De bestuurders geven aan dat dit regioproces tegelijkertijd ambtelijk en bestuurlijk plaats kan vinden.
5. Kampen; woningbouwlocatie en waterontwikkeling Mevrouw Hafkenscheid geeft een inhoudelijke toelichting op de plannen die spelen rondom de gemeente Kampen. Ruimte voor de Rivier Kampen is een integrale gebiedsontwikkeling geworden. Daarin werken veel partners samen en toch gaat dit goed. Sinds de eerste plannen is de scope van het project meerdere malen gewijzigd. PKB waterveiligheidsopgave, aanleggen van een bypass. De PKB-RvdR legt een behoorlijke reserveringsclaim op de ruimte en zet het gebied op slot voor verdere ontwikkeling. Opwaarderen naar integrale gebiedsontwikkeling, inclusief zomerbedverlaging. Maar er waren vele opgaven voor Kampen, als bouwsteen, en de wateropgave was daar mooi in mee te koppelen. In ‘08/’09 is het streekplan vastgesteld en de reservering voor RvdR behoorlijk verkleind. De mogelijkheid voor rondvaren is er in opgenomen en mogelijkheden voor woningbouwopgave, maar dan regionaal. De infrastructuur van Kampen (bestaand spoorlijntje) was gericht op de noordzijde, maar met de plannen is dit gekanteld naar de zuidzijde, waar het onderdeel uit maakt van een breder infrastructureel netwerk met o.a. de Hanzelijn als doorgaande spoorlijn voor Kampen. De achterkant van Kampen wordt daarmee de voorkant. Het stadsgezicht is echter verdwenen en daar moet een nieuwe impuls voor komen. Dat is opgenomen in de structuur visie 2030. Herberekende werktaakstelling: verhoging opgave van 30 cm (te realiseren door bypass) naar 41 cm. De bypass is een prima no regretmaatregel, maar wel in open verbinding met Ketelmeer en Vossemeer. De dijken komen op hoogte, inclusief ontwikkeling tot klimaatdijk (in de praktijk 20 cm hoger dan normaal). Daar is tot ’11 in combinatie aan gewerkt. Begonnen met de waterveiligheidsgeul, maar ook recreatiewoningen. Daarvoor moest grond aangekocht worden, waarvan de eerste uitgifte voor de bouw pas in 2017 is. Maar ook de zomerbedverlaging moet door, dus hang alles met elkaar samen. Dit betekende in 2010 veel bestemmingsplanprocedures. Maar ook dat de Bypass in 2 fasen aangelegd zou worden om werk met werk te kunnen maken. Zodat de zomerbedverlaging en de inrichting van het gebied door kan gaan, maar de grote kunstwerken pas later aangelegd worden (gevolg: een bypass die 10 jaar niets doet). Kleine zomerbedverlaging en in verband met werk met werk de bypass in twee fasen. Bypass inzetten voor kleinere zomerbedverlaging. Daarmee zijn problemen als droogte in Hattem opgelost. Blijven wel zorgpunten over het verlagen van het zomerbed: stabiliteit van fundering en kunstwerken, stabiliteit kades en binnendijks kwelwater. 3
Er ligt nu een regioadvies. De IJsselnota is op 5 december in het Algemeen Overleg in de Tweede Kamer besproken. Ook ligt er een SNIP3 voor wellicht een nieuwe scope begin 2012. Wat de woningbouw betreft wordt er een nieuw dorp ontwikkeld, inclusief een eigen kern. De gemeente Kampen bestaat uit kernen, dus Reeve wordt een nieuwe kern met eigen voorzieningen, omgeven door een klimaatdijk. Het bestaat uit drie delen waar vraaggerichte ontwikkeling plaats gaat vinden. De kansen die Kampen heeft gekregen met het beschreven traject: • Ontwikkeling van de stad • Benutting van grondstromen • Inverdieneffect • Regionaal geld voor Rijksopgave Maar er zijn ook dilemma’s: • Als er iets mis gaat heeft het grote consequenties • Bypass / zomerbedverlaging / Woningbouw zijn drie-eenheid geworden • Bestemmingsplan Bypass (waterveiligheid) en bestemmingsplan Reeve (woningbouw) hebben een andere insteek. • Integraliteit geeft zwaardere plankosten. De woningbouw hangt nu af van de beslissing van de Staatssecretaris over de Bypass. De heer Veldhoen, voorheen wethouder te Oldebroek, is in juli wethouder geworden in de gemeente Kampen. Hij heeft het hele project overgenomen. In de raad zijn er 17 voor en 14 leden tegen de plannen en er is een sterke lobby van de actiegroep ‘by by bypass’ die bestuurders beweegt het voorstel af te keuren. De staatssecretaris heeft besloten iedereen bij de planvorming te betrekken en kan nu niet meer zelf beslissen, dit moet de Tweede Kamer doen. De plaatselijke politiek zet nu heel erg in op de ontwikkeling van het dorp Reeve, maar de exploitatie daarvan start pas in 2018. Toch is deze ontwikkeling volledig afhankelijk van het besluit van de staatssecretaris over de Bypass. De Raad wil nu het besluit in juni afwachten en dan verder kijken. De houding is nu: als er maar een besluit komt. De wateropgave moet uitgevoerd worden, wel kan besloten worden, door de gemeente, om het dorp Reeve niet aan te leggen. Het ontwerp kan echter niet meer terug naar de grote bypass. Atsma moet het besluit nemen over het huidige voorstel, wat met burgerparticipatie tot stand is gekomen. In het Deltaprogramma worden gebieden gereserveerd naar de toekomst toe. Kampen valt hier onder, dat wordt opgenomen in het bestemmingsplan. Ook de regio heeft geld over voor dit gebied; de provincie draagt bij in gebiedsontwikkeling. De totale kosten voor fase 1 en 2 bedragen 325 mln euro, maar de verdeling is afhankelijk van de uiteindelijke scope. De gemeente heeft nu al 5 mln geïnvesteerd in plankosten en 25 mln in grondaankoop (tegen een normale waarde). En in de Hanzelijn zijn viaducten al op hoogte aangelegd. De bedreiging van de bypass is nu een kans voor integrale ontwikkeling geworden. Het heeft nu te maken met lef van de Raadsleden om door te zetten. De samenstelling van de Raad is echter anders dan in het begin van het traject. Voormalig wethouder Boerman heeft de Raad overtuigd met een structuurvisie. Het beeld is nu echter gecreëerd dat Reeve ten koste gaat van natuur. Dit gaat voorbij aan andere ontwikkelingen en dat de wateropgave de grondslag voor de plannen is. Het wordt nu sentiment en dat dit het speeltje van Boerman was. De tijd die het duurt is nu een bedreiging geworden. Dan komen er binnen de bevolking sentimenten die nergens op gestoeld zijn. De tegenstanders vergroten ieder detail uit. Tegenstanders noemen geen argumenten, het is puur emotie. Als wethouder moet je overtuigd blijven om ook anderen met argumenten te kunnen overtuigen. Reeve wordt het nieuwe front van Kampen. Op zich is het goed om in het dieptepunt van de woningmarkt plannen te ontwikkelen. De ideeën zijn nieuw en gaan verder dan particulier opdrachtgeverschap, het is ruimtelijke inbreng. Alleen de hoofdstructuur van het dorp ligt vast. Het in de tussentijd gegroeide dorpsbestuur selecteert de plannen, de gemeente kijkt alleen of aan de randvoorwaarden is voldaan. Er wordt expliciet gewerkt aan maatschappelijke ontwikkeling en dat is anticiperen op een nieuwe markt.
4
6. Lokale en regionale ontwikkelingen Gemeente Rheden: het Deltaprogramma Zoet water blijft interessant. Met het nemen van maatregelen die verdroging bestrijden, komen ook weer andere problemen als kwelwater naar boven. Dit zou een goed agendapunt zijn voor een volgende vergadering. Gemeente Brummen: twee dijkverleggingsprojecten, waarbij de SNIP3 nog niet is voorgelegd, omdat er meer duidelijkheid moest komen. Voor Kortenoever heeft de Staatssecretaris nu duidelijkheid gegeven. En hoewel het proces open is gevoerd, zijn veel bouwstenen verdwenen. De Raad moet nu instemmen met de bestemmingsplanprocedure. Het aantal tegenstanders is vanwege regelingen minder geworden. Het geluid van de tegenstanders zonder regeling wordt echter steeds sterker. Deze geluiden zijn meer emotie dan feiten. Het is nu zaak om als College de Raadsleden met feiten te informeren om het proces goed af te ronden. Gemeente Westervoort: werkt samen met de gemeenten Zevenaar, Rheden en Arnhem en de provincie, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten aan het Klimaatpark IJsselpoort, waar nu een gezamenlijke visie voor geschreven wordt. Bijzonder is dat SBB en NM trekker zijn. Deze visie wordt input voor de provinciale structuurvisie. Gemeente Zevenaar: 346 woningen die buitendijks, maar hoogwatervrij gelegen zijn, kunnen gelegaliseerd worden. Het College bereidt een bestemmingsplan wijziging voor. Daarnaast mogen van Rijkswaterstaat 28 hoogwatervrij en buitendijks gelegen recreatiewoningen (Gietse Pan) blijven. Het argument van RWS was dat deze woningen in een gebied van waterstaatkundige betekenis liggen, maar een reactie op vragen dat deze woningen bij hoog water niet overstromen kwam niet. Om een uitspraak van RWS uit te lokken is een bestemmingsplanprocedure in gang gezet. RWS stemt nu in (voorwaarde is dat er niet uitgebreid en verbouwd mag worden). Het heeft dus zin om goed door te vragen. Gemeente Bronkhorst: er is een veer met de gemeente Brummen over het water, maar er staan geen grote ingrepen op stapel. Wel waterberging in landelijk gebied, maar daar wordt met het Waterschap aan gewerkt. Gemeente Zutphen: woningbouw aan de Veluwse kant van de IJssel (De Hoven) gaat niet door, daarmee is de basis voor de IJsselsprong dun geworden. Het thema is gewijzigd naar “Rivier in de stad”, waarbij de kades verbeterd worden en de verbinding naar de binnenstad gelegd wordt, maar ook de huidige wijk de Hoven verbeterd wordt. Een van de onderdelen is de aanleg van een rondweg, maar dit is niet mogelijk vanwege een ruimtelijke reservering. De provincie wil nu toch de rondweg aanleggen en accepteert eventuele overstroming. Gemeente Voorst: is met dijkverlegging Voorsterklei ook betrokken bij de IJsselsprong. In de huidige wetgeving gaat bij dijkverlegging het nieuwe gebied naar een beheersorganisatie. De gemeente is aan het werk om het beheer uit te laten voeren door de huidige beheerders en het eigendom te laten zoals het is. Dit blijkt lastig te zijn. In het dorp Voorst was ook een verkeersprobleem dat opgelost moest worden; via een Rondweg. Voorstel van B&W is om dit westelijk van Voorst te doen (om de Voorsterklei te ontzien). Om het dorp te ontzien wil de gemeente ook het langzame (landbouw) verkeer over de weg laten, een stuk van 2,5 km. Dit past niet binnen het beleid van de provincie Gelderland, die de weg duurzaam voor de toekomst in wil richten en daar past langzaam verkeer niet bij. De gemeente hoopt nu dat een unaniem Raadsbesluit de provincie gaat overtuigen. Het is jammer dat het gebied de Voorsterklei op de schop gaat, maar de boeren in het gebied hebben wel duidelijkheid over hun toekomst en hoeven besluiten niet uit te stellen. En omdat de gemeente mee werkte zijn er nu middelen om de rondweg aan te leggen.
8. Rondvraag en datum volgende vergadering Er wordt geen gebruik gemaakt van de Rondvraag. De volgende vergadering van de taakgroep IJssel vindt plaats op 31 mei. De Jaarvergadering staat in het teken van de laagwaterproblematiek en vindt op 13 september plaats in Deventer.
5
