verbetering
van
langdurig
verblijf
zich
kan
of ziekenhuis, met verblijfsconcepten die de
ontwikkelen: humanisering van het verblijf en
maatschappelijke
verder zoeken naar extramurale alternatieven.
benaderen.
Ook bij cliënten die afhankelijk zijn van zeer
Met
aangesloten bij maatschappelijke ontwikkelingen
intensieve
of
verblijfsvormen met zeer intensieve zorg en
en
beveiligde omgeving (gesloten setting) is een
een hoge staf-cliënt ratio, maar dan buiten de
Belangrijker
tendens
kleinschalige
gebruikelijke klinische setting. De bescherming
een essentieel rehabilitatieprincipe: met een
verblijfsvormen, geïntegreerd in de samenleving
en beveiliging die voorheen voorbehouden was
meer genormaliseerd milieu worden aanwezige
en met aandacht voor (de wensen en behoeften
aan een klinische setting, kan dan in een meer
capaciteiten
van) het individu en diens autonomie en privacy.
extramurale omgeving worden geboden (kleiner
waardoor hun activiteiten- en participatieniveau
De ‘klassieke afdeling’, grootschalig van opzet
en toegankelijker naar de omgeving).
stijgt.
en met een groepsgerichte benadering, wordt
Een ander belangrijk aspect is het streven naar een
niet langer beschouwd als de meest aangewezen
zo normaal mogelijke leefsituatie. Normalisatie
verblijfsvorm voor deze groep cliënten.
betekent streven naar een omgeving die zo weinig
Globaal genomen zijn er twee lijnen waarlangs
mogelijk lijkt op die van een groot ‘totaalinstituut’
zorg
in
merkbaar
een naar
beschermende meer
dit
laatste
wordt
vooral
gedoeld
op
de
context
Hiermee
behoeften nog,
van
van er
zo
wordt
veel
ook
nieuwe
wordt
cliënten
mogelijk
nadrukkelijk doelgroepen.
aangesloten
vaker
bij
Verblijfsconcepten
Verblijfsconcepten
aangeboord,
Impressie wooneenheden, 3 x 8 cliënten (De tweede ruimte)
Een wooneenheid voor 8 cliënten. Cliëntenkamers, gemeenschappelijke ruimten en personeelsvoorzieningen zijn gemixed (Huis hello)
Impressie interieur wooneenheid; met glas overdekt binnenplein
41
Verblijfsconcepten
Concepten Veruit de meerderheid van alle ontwerpen gaat uit
van
kleinschalige
verblijfsconcepten.
Een
veel gekozen omvang is 3 tot 6 cliënten. Voor verblijfsvormen van 8 tot 10 cliënten of nog groter is beduidend minder vaak gekozen. De variatie in opzet van kleinschalige verblijfsvormen is vrij groot te noemen. Meestal functioneert een woongroep als een op zichzelf staande eenheid, met eigen gemeenschappelijke ruimten en faciliteiten voor dagbesteding of therapie. Bij ‘Senang’ heeft iedere woongroep letterlijk zijn eigen huis en tuin. Cliënten zijn zelf betrokken bij de inrichting van het huis en het aanleggen en onderhouden van de tuin. Huis en tuin reflecteren de identiteit van de groep. Privé ruimten van cliënten en gezamenlijke ruimten kunnen door elkaar heen liggen (‘Huis Hello’), of juist bewust van elkaar gescheiden worden in verband met privacy (’Domus Plexus’). Het voorzieningenniveau binnen een afdeling/ groep
varieert
sterk.
Naast
individuele
zit-
/slaapkamers zijn meestal ook wel gemeenImpressie individuele cliëntenkamer (Smart Rooms)
schappelijke
huiskamers
opgenomen
en
eventueel ook multifunctionele ruimte(n) of een buitenruimte. Dit is zeer belangrijk omdat cliënten veelal beperkt zijn in hun mogelijkheden om de groep te verlaten wanneer zij dat willen en voor een belangrijk deel van de dag zijn aangewezen op het voorzieningenniveau van een groep. In ‘Smart rooms’ is zowel aandacht voor privacy als voor gezamenlijkheid. Elke cliënt heeft een eigen
(‘stripbaar’)
appartementje
met
eigen
voorzieningen. Aanvullend zijn er per 8 cliënten ook nog een gezamenlijke woonkamer annex keuken, een patio, een aparte rookruimte en een multifunctionele ruimte. Cliënten hebben zo de mogelijkheid om hun tijd binnen of buiten de groep door te brengen. 42
Plattegrond woonverdieping (Smart Rooms)
Twee bijzonder vormgegeven verblijfsconcepten
Verblijfsconcepten
zijn ‘Samen Thuis’ en ‘De tweede ruimte’. In beide concepten is een gangenstructuur achterwege gelaten en lopen privé- en gemeenschappelijk gebied vrij ongemerkt in elkaar over. ‘Samen Thuis’ bestaat uit veel ronde vormen, in direct contact met de buitenwereld. ‘De tweede ruimte’ bestaat uit 3 wooneenheden voor 8 cliënten. Elke wooneenheid is gesitueerd rond een (met glas overdekt) binnenplein. De vormgeving wekt de suggestie dat het gaat om kleine woningen. De woningen omvatten een eigen buitenruimte, een gezamenlijke huiskamer, een rookruimte, een keuken en een eigen activiteitenruimte. Zit-/slaapkamer, gesloten wonen (Doe maar gewoon)
Differentiatie Differentiatie in verblijfsconcepten binnen een voorziening is om meerdere redenen van belang. Het biedt flexibiliteit en dus ook de mogelijkheid om op verschillende en/of wisselende zorgvragen in te spelen. Belangrijker nog is dat variatie in verblijfsconcepten
(individueel,
kleinschalig
of afdelingsverblijf, e.d.) cliënten een zekere keuzemogelijkheid
biedt.
Als
in
ogenschouw
wordt genomen dat voor veel cliënten het verblijf een langdurig en soms zelfs permanent karakter heeft en dat ze het grootste deel van de dag in de verblijfsvoorziening doorbrengen, is dit een goede zaak. De ene cliënt functioneert bovendien beter individueel of in een kleine groep, terwijl een ander juist beter gedijt in een grote(re) groep. Contact met anderen of juist (ongemerkt) kunnen opgaan in een groter geheel (de anonimiteit van de groep) scheppen dan betere voorwaarden voor het verblijf. In ‘Doe maar gewoon’ beschikken cliënten over een individuele zit-/slaapkamer met sanitair (gesloten wonen) of een klein HATje (open wonen). Voor beide concepten zijn er verschillende varianten
Kleine HAT-eenheid, open wonen (Doe maar gewoon)
43
Verblijfsconcepten Woonlaag met diversiteit aan woningen/afdelingen (‘Aan’Zet)
De verhouding individueel/groepswonen is naar behoefte af te stemmen (Next to us)
44
Varianten indeling (W 1000.74)
Plattegrond 4-kamer unit (Samen thuis)
Verblijfsconcepten
qua indeling, e.d. ‘Het Binnen’ richt zich zowel op cliënten met relatief lichte problematiek als op cliënten met zeer zware problematiek. Deze mix is ook te herkennen in de verschillende verblijfsconcepten. Er is de mogelijkheid van een klein appartement (met eigen voordeur), individuele zit-/slaapkamer in
kleinschalig groepsverband (3 personen) of
individueel verblijf in een groep van 6 personen. De individuele verblijfseenheden in ‘Next to us’ kunnen naar behoefte geschakeld worden van kleinschalig groepswonen (6 personen) naar eventueel afdelingsverblijf (10 personen). Ook het individuele voorzieningenniveau kan worden gewijzigd: wel/geen aparte zit-/slaapkamer, wel/ geen gezamenlijke woonkamer, etc. ‘’Aan’zet’
Impressie plattegrond (SAVE)
Impressie woonunit (SAVE)
biedt een diversiteit aan woningen en afdelingen. De situering van de cliëntenkamers binnen een woning/afdeling bijvoorbeeld is variabel en biedt naast diversiteit aan relaties ook de mogelijkheid Plattegrond ‘woonstad’ (Gesloten openheid)
om eigen grenzen te bepalen. Aandacht voor het individu en diens persoonlijke levenssfeer kan ook vertaald worden in de mogelijkheid om privé ruimte (deels) zelf in te richten. ’W 1000.74’ biedt een zit-/slaapkamer met eigen inrichtingsopties, vrije keuze in meubilair, indeling en inrichting, een eigen domein. Een opklapbed zoals opgenomen in ‘SAVE’ geeft de cliëntenkamer meer gebruiksgemak en meer ruimte om een eigen levenssfeer te creëren.
Een wooneenheid voor 6 cliënten. De cliëntenkamers zijn ‘afgescheiden’ van de gezamenlijke ruimten: woonkamer, keuken, rookruimte (Domus Plexus)
45
Verblijfsconcepten Impressie gemeenschappelijke woonkamer en keuken (Gesloten openheid)
Scheiding van functies
en
de
een rustige omgeving. Eventueel zouden de verschillende etages van de naast elkaar gelegen
zorginhoudelijk
direct
en compartimentering mogelijk tussen het slaap-
woningen
gevolgen voor het ruimtelijk ontwerp. Scheiding
en woongedeelte. Er ontstaan zo verschillende
worden, zodat alsnog een horizontale eenheid
van functies is niet altijd mogelijk in een gesloten
gradaties in gezamenlijk en privé gebruik.
ontstaat.
setting
(wonen
uitgangspunt
en
–
therapie,
heeft
Binnen
en stafruimte. De 2e verdieping is bedoeld als
de
functies
(‘slaapdorp’).
individuele
individuele verblijfseenheid tenslotte is scheiding
van
verblijfseenheden
e.d.)
privé – gemeenschappelijk) is een belangrijk
Scheiden
46
recreatieruimte,
Plattegrond ‘woonstad’ (Gesloten openheid)
wel
onderling
geschakeld
kunnen
beheersmatige
In de praktijk zullen er weinig, zo niet geen
Ook in ‘OASE’, ‘Onderdak’, ‘Een open gesloten
aspecten een rol spelen. In ‘Gesloten openheid’
voorzieningen zijn die een gesloten verblijfseenheid
inrichting’ en ‘In-sight-out’ treffen we verticale
is in de leefomgeving op verschillende manieren
over meerdere etages huisvesten. Doorgaans
gelaagdheid aan. In ‘Humane Z’ bestaan zelfs
een scheiding aangebracht in functies. Allereerst
wordt o.a. op grond van veiligheidsoverwegingen
de HAT-eenheden uit twee lagen. In elke HAT
is er de scheiding tussen de functies therapie en
gekozen voor situering van een organisatorische
is een vide opgenomen om een slaap- en
wonen, in de vorm van het ‘therapieplein’ en de
eenheid op één etage (horizontaal). In ‘Vrij/
woonzone in twee afzonderlijke ruimtes te kunnen
‘woonstad’. In de woonstad (leefeenheid voor
begrensd’ is bewust of onbewust gekozen voor
onderbrengen.
10 cliënten) is vervolgens ook een scheiding
meer etages. De entree van de woning (6 cliënten)
aangebracht
algemeen
is op de begane grond en op de 1e en 2e verdieping
gebruik (gemeenschappelijke woonkamer, keuken,
zijn de cliëntenkamers gesitueerd, gecombineerd
bar, e.d.), en kleinschaliger gebruik (rookruimte,
met een woonkamer of een activiteitenruimte
waar
veiligheid
tussen
en
ruimten
voor
Verblijfsconcepten
Eerste verdieping: 3 cliëntenkamers met woonkamer (Vrij/begrensd)
Tweede verdieping: 3 cliëntenkamers met activiteitenruimte(n) en stafruimte (Vrij/begrensd)
HAT-eenheid met vide (Humane Z)
Visualisatie woonkamer, georiënteerd op de stad: visueel contact met de maatschappij (Vrij/begrensd)
47
