Van$Creatief$Partnerschap$naar$een$$ leerlijn'Creatief'Vermogen?! !
Inleiding( Afgelopen!4!jaar!heeft!!de!Gemeente!Utrecht!cultuureducatie!een!kwalitatieve!impuls! aan!de!cultuureducatie!gegeven!door!samenwerking!tussen!culturele!instellingen!en! scholen!gedurende!vier!jaar!te!stimuleren!in!een!creatief!partnerschap!beleid!(2009@ 2012).!In!de!volgende!beleidsperiode!wil!de!Gemeente!op!basis!van!de!bevindingen!uit! dit!Creatief!Partnerschap!beleid!de!know!how!die!bij!culturele!instellingen!en!scholen!is! gegroeid!omzetten!in!een!‘Ontwikkeltraject!doorgaande!leerlijn!Creatief!Vermogen’.!Dit! ontwikkeltraject!zet!de!gemeente!in!voor!de!stedelijke!aanvraag!bij!het!Fonds! Cultuurparticipatie.!De!workshop!leerlijn!Creatief!Vermogen!verkent!hoe!dat! ontwikkeltraject!kan!worden!ingericht.!!! !
Waarom(Creatief(Vermogen?(( Gemeente!Utrecht!wil!haar!jonge!inwoners!graag!een!goede!start!geven!in! cultuureducatie.!! De!achtergrond!van!die!wens!is!!tweeledig:!! 1.!Creativiteit!is!een!vermogen!is!dat!in!toenemende!mate!belangrijk!wordt!voor! toekomstige!!professionele!ontwikkeling.!(Zie!conference'report'Educating'for'Innovative' societies'van'Organisation'for'Economic'Cooperation'and'Development,(OECD)'26=4=2012)!! Gemeente!Utrecht!verwacht!dat!de!komende!generaties!werknemers!moeten!kunnen! bijdragen!aan!kennisindustrie!en!dat!creatief!vermogen!daar!een!essentieel!onderdeel! van!vormt.!Het!ontwikkelen!van!creatief!vermogen!is!volgens!de!gemeente!Utrecht! mogelijk!via!cultuureducatie.!(Zie!o.a.!advies'Onderwijs'raad'over'versterking' Cultuureducatie,'28=6=2012)! 2.!Actieve!deelname!aan!de!samenleving!wordt!bevorderd!door!culturele! burgerschapsvaardigheden.!Deze!burgerschapsvaardigheden!worden!al!ontwikkeld!via! de!methode!Vreedzame!School.!In!2007!stelde!de!Raad!van!Cultuur!‘In!een!steeds! ingewikkelder!en!heterogener!wordende!samenleving!is!cultuur!immers!onmisbaar!als! bron!van!onderlinge!binding!en!zingeving’!en!wijst!daarmee!op!de!rol!van! cultuureducatie!voor!deelname!aan!de!samenleving.!Gemeente!!Utrecht!wil!haar!jonge! inwoners!via!cultuureducatie!skills!geven!om!actief!deel!te!nemen!aan!de!directe! omgeving!en!die!zelf!ook!mede!vorm!te!geven.!! Deze!twee!wensen!vat!de!gemeente!samen!onder!het!motto!‘De!stad!als!leeromgeving’.! Een!motto!dat!via!het!programma!van!de!Vrede!van!Utrecht!in!concrete!daden!wordt! omgezet.!!
( Landelijk(beleid(rond(cultuureducatie(in(het(onderwijs( De!stap!naar!een!‘Ontwikkeltraject!leerlijn!Creatief!Vermogen’!staat!naast!deze!wens!de! jonge!inwoners!van!de!stad!Utrecht!goed!voor!te!bereiden!ook!in!de!context!van!een! landelijk!beleid.!Het!raamwerk!van!het!landelijk!beleid!op!onderwijsgebied!wordt! gevormd!door!de!eindtermen.!! Landelijk!zijn!er!al!eindtermen!voor!cultuureducatie!op!het!niveau!van!het! basisonderwijs!(4!tot!12!jaar)!!en!in!de!basisvorming!(12!tot!15!jaar).!! De!eindtermen!van!het!basis!onderwijs!zijn:!! 54.!De!leerlingen!leren!beelden,!taal,!muziek,!spel!en!beweging!te!gebruiken,!om! er!gevoelens!en!ervaringen!mee!uit!te!drukken!en!om!er!mee!te!communiceren.! 55.!De!leerlingen!leren!op!eigen!werk!en!dat!van!anderen!te!reflecteren.! 56.!De!leerlingen!verwerven!enige!kennis!over!en!krijgen!waardering!voor! aspecten!van!cultureel!erfgoed.!(Kerndoelen'Primair'onderwijs,'uitgave'Ministerie' OC'en'W)! Voor!de!basisvorming!(onderbouw!van!het!Voortgezet!Onderwijs)!zijn!de!kerndoelen:! 48.!De!leerling!leert!door!het!gebruik!van!elementaire!vaardigheden!de! zeggingskracht!van!verschillende!kunstzinnige!disciplines!te!onderzoeken!entoe! te!passen!om!eigen!gevoelens!uit!te!drukken,!ervaringen!vast!te!leggen,! verbeelding!vorm!te!geven!en!communicatie!te!bewerkstelligen.! 49.!De!leerling!leert!eigen!kunstzinnig!werk,!alleen!of!als!deelnemer!in!een!groep,! aan!derden!te!presenteren.! 50.!De!leerling!leert!op!basis!van!enige!achtergrondkennis!te!kijken!naar! beeldende!kunst,!te!luisteren!naar!muziek!en!te!kijken!en!luisteren!naar!theater@,! dans@!of!filmvoorstellingen.! 51.!De!leerling!leert!met!behulp!van!visuele!of!auditieve!middelen!verslag!te! doen!van!deelname!aan!kunstzinnige!activiteiten,!als!toeschouwer!en!als! deelnemer.! 52.!De!leerling!leert!mondeling!of!schriftelijk!te!reflecteren!op!eigen!werk!en! werk!van!anderen,!waaronder!dat!van!kunstenaars.! (http://www.rijksoverheid.nl/documenten=en= publicaties/besluiten/2010/09/17/kerndoelen=onderbouw=voortgezet=onderwijs)! Veldpartners!zoals!Fonds!voor!Cultuurparticipatie!of!Raad!voor!Cultuur!signaleren!dat! de!kwalitatieve!invulling!van!deze!eindtermen!nog!te!wensen!overlaat.!Er!wordt!in! toenemende!mate!gezocht!naar!een!manier!om!wat!er!geleerd!wordt!zichtbaar!te!maken! met!het!oog!de!kwaliteit!daarmee!te!verhogen.!In!dat!kader!worden!in!de!grote!steden! expertisecentra!kunsteducatie!ingericht.!Daarnaast!is!het!door!Ministerie!OC!&W!het! onderzoeksproject!Cultuur!in!de!Spiegel!gestart!om!handvatten!te!bieden!voor!het! ordenen!van!een!leerlijn!cultuureducatie.!Cultuur!in!de!Spiegel!stelt!de!opbouw!van! cultureel!zelfbewustzijn!centraal.!Zelfperceptie,!zelfverbeelding,!zelfconceptualisering! en!zelfanalyse!vormen!daarvoor!de!onderdelen.!De!leerling!krijgt!via!reflectieve! vaardigheden!greep!op!zijn!cultureel!zelfbewustzijn.!(Cultuur'in'de'Spiegel,'naar'een' doorlopende'leerlijn'cultuuronderwijs,'Barend'van'Heusden,'2010).!!
Deze!twee!discussies:!hoe!bouw!je!een!leerlijn!cultuureducatie!systematisch!op!en!hoe! draag!je!daarbij!zorg!voor!kwalitatieve!ontwikkeling!van!cultuureducatie,!zijn! kernvragen!voor!de!komende!beleidsperiode.! !
Eerste(bevindingen(uit(het(Creatief(Partnerschap(beleid(voor(een(leerlijn( Welke!interessante!innovaties!!en!inzichten!voor!een!doorgaande!leerlijn!hebben!zich! onder!de!vleugels!van!Creatief!Partnerschap!ontwikkeld?!In!de!loop!van!de!vier!jaar!is! een!werkdefinitie!ontstaan,!hebben!zich!een!aantal!ingrediënten!afgetekend!en!zijn! clusters!rond!bepaalde!thema’s!zichtbaar!geworden.!Hieronder!licht!ik!deze!drie! aspecten!toe!en!geef!aanvullende!verdiepende!informatie!in!de!discussie.!!
Werkdefinitie(Creatief(Vermogen(
Er!is!een!werkdefinitie!ontstaan!van!wat!onder!Creatief!Vermogen!kan!worden!verstaan:!! ‘Bij!Creatief!Vermogen!gaat!het!erom!de!houding!van!de!deelnemers!zo!te!beïnvloeden! dat!zij!zichzelf!in!leersituaties!binnen!school!en!daarbuiten!ervaren!als!creatief!en! zichzelf!in!staat!voelen!om!actief!sturing!te!geven!aan!hun!eigen!creatieve!bijdragen.’! Discussie' Deze!werkdefinitie!sluit!aan!op!het!standaardwerk!over!creativiteit!(the! Handbook!of!creativity,!Sternberg:!1999)!‘Creativity!is!the!ability!to!produce! work!that!is!both!novel!(i.e.!original,!unexpected)!and!appropriate!(i.e.!useful,! adaptive!concerning!task!constraints)’!(Sternberg,!1999).!Hierin!ligt!het!accent! evenveel!op!!het!vernieuwende!als!op!het!probleem!oplossende!aspect!!van! creativiteit.!Bij!kennisindustrie!wordt!vaak!alleen!de!laatste!aspect!centraal! gesteld.!!bijvoorbeeld!bij!de!OECD!definitie:!‘Creativity!is!a!cognitive!process!that! involves!making!new!connections!and!associations!between!ideas!or! information’.!(OECD,'26=4=2012)! ‘Het!merendeel!van!de!wetenschappers!die!zich!met!creativiteit!bezig!houdt,!lijkt! het!erover!eens!te!zijn!dat!creativiteit!als!een!stelselbegrip!opgevat!kan!worden! (Csikszentmihalyi,'1990).!Dit!betekent!dat!het!begrip!drie!aspecten!omvat.!Alleen! wanneer!deze!drie!aspecten!in!samenhang!worden!bezien,!kan!zinvol!over! creativiteit!worden!gesproken.!De!drie!aspecten!zijn:! De!persoon:!de!persoon!moet!iets!kunnen,!iets!goed!beheersen,!er!talent!voor! hebben;! Het!gebied:!de!persoon!in!kwestie!moet!iets!goed!kunnen!op!een!bepaald!gebied,! het!maakt!nogal!wat!uit!of!het!gaat!om!creativiteit!tijdens!schilderen!of!tijdens! koken;! Het!veld:!mensen!uit!het!veld!bepalen!uiteindelijk!of!iets!daadwerkelijk!creatief! is.’!(Kunst'als'voertuig'voor'het'ontwikkelen'van'creativiteit,'Karin'en'Sara' Hoogeveen'juni'2012)! Er!wordt!in!de!werkdefinitie!Creatief!Vermogen!niet!meer!gesproken!over! disciplines,!zoals!dans,!muziek!beeldend!vorming!of!drama,!maar!er!wordt! gedacht!vanuit!competenties!die!de!leerling!zou!moeten!verwerven.!Dat! betekent!niet!dat!in!het!onderwijs!gericht!op!Creatief!Vermogen!geen! vakgebonden!vaardigheden!verworven!hoeven!te!worden.!Naast!overstijgende! vaardigheden!zoals!presentatievaardigheden!samenwerkingsvaardigheden!of! discipline,!spelen!vakgebonden!creërende!vaardigheden!een!essentiële!rol.!
Ingrediënten(voor(Creatief(Vermogen(
Uit!de!praktijk!van!Creatief!Partnerschappen!komen!deze!ingrediënten!voor!het! opwekken!van!Creatief!Vermogen!naar!voren:!!
1.#belevingsoriëntatie!:!leerling!begint!met!beleven,!door!in!de!setting!van!de!culturele! instelling!te!komen:!meer!non!formele!leeromgeving/horizonverbreding.!Het!gaat!om! een!levensechte!leeromgeving!waarin!leerlingen!professionals!uit!de!kunsten!in!hun! atelier/werkplek!ontmoeten.!Deze!belevingsoriëntatie!heeft!als!neveneffect!dat! leerlingen!kennismaken!met!culturele!instellingen!in!de!stad.!!!!
2.#co3eigenaarschap#van#leerling#in#proces#en#product:!leerling!bepaalt!ook!wat!hij/zij! wil!leren:!doelen!zijn!deels!open!ended.!!Leerling!heeft!adviesrol!!naar!culturele!! instelling.!Leerling!wordt!uitgedaagd!om!wat!hij!leert!in!het!project!te!vertalen!naar! situaties!buiten!het!onderwijs.!Opdrachten!vragen!om!improvisatie!en!invloed!van! kinderen.!!
3.!Er!wordt!gewerkt!met!concrete#afrondende#producten!zoals!voorstellingen,!
optredens,!animatiefilmpjes.!Deze!eindpresentaties!zijn!openbaar!voor!ouders,! leerlingen!uit!andere!klassen!enz.!Dit!motiveert!de!leerlingen!om!zich!in!te!zetten!en!hun! eigen!omgeving!te!betrekken!bij!hun!werk.!
4.!Leerlingen#leren#sociale/#democratische#vaardigheden#én#creatieve# (ontwerp)vaardigheden.!In!veel!kunsteducatie!speelt!samenwerken!en!overleg!een!
cruciale!rol.!Naast!die!vaardigheden!spelen!vakgebonden!vaardigheden.!De!kunst!is!om! te!benoemen!op!welk!niveau!die!vaardigheden!in!welke!fase!passen!in!een!leerlijn.!Deze! vaardigheden!vormen!samen!onderdeel!van!het!totale!leerproces!en!zouden!ook!moeten!! worden!getoetst!of!gemonitord.!!
5.!Er!is!een!organische#mix#van#actieve#en#receptieve#kunst3#en#cultuureducatie.!Ten! behoeve!van!de!actieve!cultuurbeoefening!bezoeken!leerlingen!tentoonstellingen,! concerten!of!voorstellingen.!
6.#Cultuur#instellingen#hebben#een#duidelijke#rol#en#inbreng!bij!de!invulling!van!die!
doorlopende!leerlijn!ook!in!het!binnen!schoolse!gedeelte!(co@operatieve!samenwerking! i.p.v.!vraag@aanbod:!uitbesteden.)In!sommige!partnerschappen!worden!er!leerkrachten! bijgeschoold.!
7.#Leerlijn#heeft#binnen3#en#buitenschoolse#elementen.!In!het!deel!binnen!school!kan! een!leerling!zijn!talent!ontdekken,!maar!de!school!is!ook!betrokken!bij!de! buitenschoolse!elementen.!Deze!werkwijze!bevordert!de!talentontwikkeling!van! individuele!leerlingen!
8.#Maak#een#link#naar#‘de#stad#als#leeromgeving’:!non@formeel!leren,!ook!
buitenschools,!maar!wordt!meegenomen!in!beoordeling!eindtermen.!Het!stellen!van! eigen!doelen!versterkt!het!co@eigenaarschap!van!leerlingen.!
9.#Voor#alle#scholen#in#de#stad,#niet#alleen#voor#‘cultuurminded’#scholen.!Culturele! partners!hebben!de!neiging!de!cultuurminded!scholen!op!te!zoeken.!! Discussie' !‘Ondanks!de!toegenomen!aandacht!voor!onderzoek!naar!creativiteit!is!er! relatief!weinig!onderzoek!gedaan!naar!de!mogelijkheden!om!creativiteit!te! stimuleren.!Een!betrouwbaar!!antwoord!op!de!vraag!of,!en!zo!ja!hoe,!creativiteit! kan!worden!opgewekt!en!gestimuleerd!ontbreekt!in!de!literatuur!(Sternberg!e.a.,!
1999).!Wel!wordt!creativiteit!vaak!geassocieerd!met!divergent!denken,!dat! betekent!dat!er!op!verschillende!manieren!naar!iets!wordt!gekeken’.(!idem!Karin! en!Sara!Hoogeveen)! In!het!OECD!verslag!(april!2012)!wordt!een!onderzoek!aangehaald!onder! universitair!afgestudeerden!en!hun!innovatieve!bijdragen!in!het!vak!gebied! (Reflex!and!Hegesco!surveys).!Bij!dit!onderzoek!zijn!19!Europese!landen! betrokken.!In!deze!tekst!worden!een!aantal!competentiegebieden!van! creativiteit!benoemd!‘The!critical!skills!that!distinguish!innovators!from! noninnovators!the!most!are!creativity!(“come!up!with!new!ideas!and!solutions”! and!the!“willingness!to!question!ideas”),!followed!by!the!“ability!to!present!ideas! in!audience”,!“alertness!to!opportunities”,“ability!to!coordinate!activities”,! “analytical!thinking”,!and!the!“ability!to!acquire!new!knowledge’! !
Clustervorming(
De!scholen!die!met!Creatief!Partnerschappen!gewerkt!hebben,!hebben!er!vaak!voor! gekozen!om!meerdere!jaren!intensief!met!één!discipline!te!werken.!De!culturele! partners!kregen!daardoor!ruimte!om!bij!te!dragen!aan!de!ontwikkeling!van!een!beleid! op!gebied!van!cultuur!educatie!van!de!desbetreffende!school.!Binnen!deze!clusters! ontstaat!onderlinge!uitwisseling!en!groei!over!een!methodiek.!Het!kan!zinvol!zijn! clustervorming!als!ingang!voor!methodiekontwikkeling!te!gebruiken.! De!clusters!(op!disciplines)die!op!basis!van!de!afgelopen!jaren!zijn!te!onderscheiden!zijn!
Muziekpartners#:Vredenburg/Muziek!Centrum!voor!de!Omroep/UCK/!ex!YO/!fanfare! 11/11!/ROSA!ensemble/!De!Muziekroute/!Brede!school!Overvecht/!Amadeus!lyceum.! Allemaal!zijn!ze!geïnspireerd!door!Creative!Collaborative!Music!Making.!
De#fysiek#theater#partners:!Dansers!@Brede!school!het!Zand/DOX@!Globe!college!! De#mediawijsheid#partners:!UC!station@!De!Utrechtse!school/!ROC/Hoogt@!Christelijk! Gymnasium/Impakt!!
De#ontwerp#voor#Openbare#Ruimte#partners:!Kopa!@Pijlstaart/!Aorta!–!Da!Costaschool! Podia#en#Musea/#presentatie3instellingen.!Als!er!podia!of!presentatie!instellingen!
betrokken!waren!zijn!er!nieuwe!productie!formules!ontstaan:!instant!concertjes!of! animatiefilmpjes!die!door!leerlingen!voor!podia!en!presentatieplekken!worden! geproduceerd:!Bijvoorbeeld!bij!Vredenburg!en!Aboriginal!art!Museum.!Dit!werd!vaak! gecombineerd!met!een!adviesrol!van!deze!leerlingen!over!hoe!deze!podia!of! presentatieplekken!voor!nieuw!publiek!open!kunnen!staan.! De!werkdefinitie!van!Creatief!Vermogen,!de!ingrediënten!die!diverse!partners!hebben! ontwikkeld!om!Creatief!Vermogen!te!stimuleren!en!methodiek!ontwikkeling!in!clusters! zijn!instrumenten!voor!een!ontwikkeltraject!de!leerlijn!Creatief!Vermogen.! ! Met!dank!voor!alle!informanten!en!medeonderzoekers!uit!het!Creatief!Partnerschap! monitoring!onderzoek:!‘Creativity!is!always!collaborative,!even!when!you’re!alone.! (Sawyer'2007)! September!2012,!Nelly!van!der!Geest,!Centrum!voor!Interculturele!Studies,!HKU.! !
