R
Belgique
n e d bid
R
R
R Actualité
d o r ep
d o r ep
d o r ep
d o r ep
n e d bid
n e d bid
r o f n Commentirenouer avec l’école derrière les barreaux o i i t t t t c c c c u u u u d d d d Traiter les détenus de façon hu maine o o o o r r r r p p p p e e e e R R R R n n n e e e d d d d d d i i i b b b r r r o o o f f f n n n o o o i i i t t t t c c c c u u u u d d d d o o o o r r r r p p p p e e e e R R R R Q n n n e e e d d d d d d i i i b b b r r r o o o f f f n n n o o o i i i t t t t c c c c u u u u d d d d o o o o r r r r p L’Allemagne 4x par jour Re Rep Rep Rep à 300 km/h avec ICE n n n e e e d d d d d d i i i rb rb rb o o o f f f n n n o o o i i i t t t t c c c c u u u u d d d d o o o o r r r r Rep Rep Rep Rep n n n e e e d d d d d d i i i b b b r r r o o o f f f n n n o o o i i i t t t t c c c c u u u u d d d d o o o o r r r r p p p p e e e e R R R R n n n e e e d d d d d d i i i b b b r r r o o o f f f n n n o o o i i i t t t t c c c c u u u u 10 11 d d d d o o o o r r r r p p p p e e e e R R R R r o f on
l Prisons
r o f on
P L’Adeppi
P Le
directeur de la prison de Leuven-Centraal a reçu le prix de la Citoyenneté 2010 de la Fondation P&V. Rencontre Annick Hovine
FRÉDÉRIC PAUWELS
On connaît mal les efforts déployés au sein des prisons pour que la détention ne soit pas du temps perdu. C’est particulièrement le cas de la prison centrale de Louvain, fondée en 1860 et régulièrement citée en exemple. Guido Verschueren, 58 ans, dirige cet établissement sans interruption depuis trente et un ans. Depuis son arrivée à Leuven-Centraal, en 1979, il défend une approche humaine de la détention, qui veut aussi garder des liens avec l’extérieur, pour préparer la réinsertion dans une société que les détenus réintégreront tôt ou tard, au terme de leur peine. Guido Verschueren est de la dernière génération de directeurs de prison qui habitent encore un logement de fonction dans l’enceinte pénitentiaire. Il est en quelque sorte un des plus anciens “détenus” du pays… Il n’y a qu’un seul homme qui réside depuis plus longtemps que lui à Louvain-Central. Ses trois enfants ont grandi en prison. “Les petits copains étaient ravis, pour les goûters d’anniversaire, de venir au château.”
FRÉDÉRIC PAUWELS
uand on parle des établissements pénitentiaires, c’est presque toujours de façon négative. Surpopulation, grèves des gardiens, émeutes, violences, trafic de drogue… La Fondation P&V a voulu jeter un éclairage positif sur ce qui se passe derrière les barreaux en décernant, mardi soir, son Prix de la Citoyenneté 2010 à Jacqueline Rousseau, fondatrice en 1981 de l’Adeppi (Atelier d’éducation permanente pour personnes incarcérées), et à Guido Verschueren, directeur de la prison centrale de Louvain depuis 1979. “Deux lauréats qui œuvrent de manière exemplaire au sein des prisons”, indique la Fondation P&V. En considérant chaque détenu avec humanité, en favorisant les formations, le travail et la culture pour préparer le détenu à réintégrer la société.
Depuis 30 ans, la prison de Leuven-Centraal fonctionne sur le principe “un homme, une cellule” et sur le régime “portes ouvertes”.
Si on excepte les 50 détenus en attente de jugement qui sont hébergés dans une aile “Prévenus” –pour cause de trop-plein à la prison de SaintGilles– la prison centrale de Louvain est donc avant tout une maison de peine. Les 300 condamnés définitifs, population spécifique de cet établissement pénitentiaire, ont pour la plupart écopé de très lourdes peines pour homicides, tentatives de meurtres, assassinats, hold-up… “En fonction de cette particularité, on a instauré un régime particulier de détention: chaque détenu se voit attribuer, dès son arrivée, une cellule individuelle particulière. On fonctionne sur ce principe: un homme, une cellule pour que les con-
damnés à de longues peines aient une certaine intimité, une certaine vie privée”, indique Guido Verschueren.
Mais la caractéristique la plus importante de Louvain-Central, c’est le régime “portes ouvertes” qui y est appliqué depuis plus de trente ans. “Cela veut dire que pendant une grande partie de la journée, les portes des cellules restent ouvertes et que les détenus peuvent circuler librement à l’intérieur de leur section”, explique encore le directeur. Concrètement, cela commence à 6 heures du matin. Les détenus qui travaillent se rendent à leurs ateliers. Les portes restent ouvertes jusqu’à 11h45, où on fait l’appel. C’est alors la distribution des repas, en cellule, pour permettre au personnel de dîner. A 12h30, les travailleurs repartent à leurs ate-
liers; les autres restent en cellule jusqu’au changement d’équipe, à 14 heures. Les portes restent de nouveau ouvertes jusqu’à 15h15, fin du travail. On refait alors l’appel avant le préau, les sports collectifs à l’extérieur… A 17 heures, retour en cellule pour tout le monde pour le souper. Les cellules sont rouvertes à 18 heures jusqu’à 20h10.
“En pratique, on constate qu’il y a beaucoup moins d’agressions dans ce régime-là, où les détenus vivent moins stressés. Les bagarres, cela arrive encore, mais c’est très rare. Et cela se passe beaucoup moins que dans d’autres prisons où les détenus restent majoritairement en cellule. La mise au cachot est d’ailleurs beaucoup moins utilisée ici que dans d’autres établissements pénitentiaires”, témoigne
Guido Verschueren. Autre effet du régime portes ouvertes: détenus et agents pénitentiaires ne sont plus deux groupes qui se font face. Les uns sont obligés d’y être ne sont pas contre les autres qui y travaillent. Ils se côtoient plutôt au sein des sections. Il est très difficile d’évaluer l’efficacité du régime portes ouvertes sur la récidive, vu l’absence d’études statistiques sur la question. On sait seulement que les meurtriers récidivent très rarement pour des faits de même nature. “Mais la sortie après une longue peine reste très difficile, insiste Guido Verschueren. Il arrive souvent que des ex-détenus ne trouvent pas tout de suite leur voie parce qu’ils doivent affronter des problèmes auxquels ils ne s’attendaient pas. L’accumulation de revers peut suffire à les déstabiliser. Ils risquent alors de s’engager à nouveau dans une mauvaise direction…” Le directeur de Louvain-Central connaît chacun de “ses” détenus. Peut-être un peu moins bien que naguère, pour cause d’inflation de travail administratif, mais il met un point d’honneur à savoir ce qui se passe dans son établissement pénitentiaire. “On parle beaucoup de management dans le secteur de la justice depuis quelques années. OK, mais ce serait une erreur de limiter le rôle d’un directeur de prison à celui d’un manager. Lui se voit plutôt comme un bourgmestre. Je dois savoir ce qui se vit chez moi, connaître les détenus, être proche du personnel et pas simplement donner des directives depuis mon bureau.” A Louvain-Central, 70% des condamnés ont un travail et 90% de ceux qui demandent un job en obtiennent un. “Quand on purge une longue peine, le travail est très important, ne fût-ce que pour occuper le temps et structurer la journée de détention. Cela permet aussi d’obtenir un petit revenu financier. La plupart des détenus n’ont pas d’argent qui arrive de l’extérieur.” Pour Guido Verschueren, il faut utiliser le temps de la détention pour faire quelque chose d’utile à la réinsertion. Des détenus découvrent parfois en prison qu’ils ont des compétences en sport, en théâtre, pour un métier… “Puisque la peine de prison existe, il faut faire en sorte qu’elle serve à quelque chose, insiste-t-il. Vous ne m’entendrez jamais prétendre qu’on rend les gens meilleurs en prison. Je n’y crois absolument pas! Mais si on réussit déjà à ce que des personnes ressortent d’une longue période de détention sans trop de ressentiments et sans trop de rancune, on a déjà fait du bon travail.” Une approche humaine des détenus, c’est tout bénéfice pour la société et la sécurité, croit Guido Verschueren. “J’en suis fermement convaincu. Si on enferme les gens comme des animaux, ce seront encore des bêtes quand on les relâchera, dit-il. Je ne veux en aucun cas minimiser le caractère horrible des faits commis – et je sais de quoi je parle!– mais même s’ils ont tué, même s’ils ont violé des enfants, ils méritent d’être traités dans le respect de la dignité humaine.”
L’Atelier d’éducation permanente pour personnes incarcérées entrait en prison pour la première fois en novembre 1981. Près de trente ans plus tard, l’Adeppi est plus que jamais présente, avec cahiers et stylos, dans 11 établissements pénitentiaires de Wallonie et de Bruxelles (*). Fondatrice de l’association et toujours enseignante en prison, Jacqueline Rousseau est la lauréate francophone du prix de la Citoyenneté 2010 de la Fondation P&V (lire aussi en page 51). “Pour nous, la nécessité d’enseigner en prison est une évidence parce que le niveau scolaire général y est vraiment très bas. Dans la plupart des cas, les détenus viennent de familles très pauvres et leur parcours scolaire a été un échec. Nous avons des élèves qui ont fini le secondaire inférieur mais qui ont, en fait, un niveau qui n’est même pas celui du primaire”, expliquet-elle. Le constat est le même pour la filière professionnelle. “Beaucoup ont des difficultés pour écrire correctement et calculer. Pour comprendre ce qu’ils écrivent, il faut décrypter, lire à voix haute. On imagine mal qu’ils puissent rédiger un CV et postuler un emploi.” D’autant que le passé professionnel des détenus est souvent fait de petits FRÉDÉRIC PAUWELS
“Sinon ils ressortiront comme des bêtes.”
P
est présente, avec stylos et cahiers, dans 11 établissements pénitentiaires.
U (*) Namur, Andenne, Mons, Ittre, Tournai, Huy, Marneffe, Nivelles, Saint-Gilles, Forest et Berkendael.
Nouveau: 4x par jour
Commencez la journée en toute tranquillité et dans le confort absolu avec ICE : Dès le 12 décembre la nouvelle liaison ICE du matin vous amène à Cologne à 8h15 et à Francfort à 9h30. Que ce soit pour le loisir ou les affaires, vous profitez ainsi d’une journée complète sur place.
LaLibreBelgique_F_135x160_4c.indd 1
La Libre Belgique - mercredi 1er décembre 2010
boulots au noir. Beaucoup n’ont eu que des activités non déclarées et n’ont donc pas droit au chômage. “Si on envisage l’incarcération comme un moment de réhabilitation et si on ne veut pas faire des détenus des emmurés vivants. L’éducation et la culture entrent forcément en ligne de compte”, ajoute Jean-Pierre Degreef, coordinateur de l’Adeppi. L’association ne donne pas de formations professionnelles, mais plutôt des outils qui peuvent mener les élèves vers une formation qualifiante. “On fait des remises à niveau en français, en mathématiques. On organise aussi des cours de gestion et d’informatique. On essaie de donner quelques bases indispensables.” Dans les prisons bruxelloises, on assiste actuellement à une demande très forte de cours de néerlandais et d’informatique, indiquent les responsables de l’Adeppi. “Ce sont clairement des cours qui ont une portée de réinsertion. C’est un devoir de la société de former les détenus.” An.H.
Pour de plus amples informations et pour tout achat de billet, contactez www.sncb-europe.com ou www.bahn.com/be
08.11.10 10:57
mercredi 1er décembre 2010 - La Libre Belgique
'Binnen de muren is niet alles kommer en kwel'
Antwerpen, Limburg, Nationaal, Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant/Brussel, West-Vlaanderen 01-12-2010, p. 5
GUIDO VERSCHUEREN , directeur van Leuven Centraal, krijgt van de Stichting P&V de burgerschapsprijs. 'Omdat hij gevangenen een betere kans geeft om op een dag naar de maatschappij terug te keren.' 'Sommige gevangenen behalen hier hun eerste diploma' Hoe zorgt u ervoor dat gevangenen niet verbitterd zijn tegen dat ze vrij komen? 'In Leuven Centraal zitten allemaal langgestraften en dus hebben we altijd gezocht naar manieren om die lange tijd zinvol door te brengen. Bijvoorbeeld door een uitgebreid onderwijsaanbod. Er zijn gevangenen die hier voor het eerst in hun leven een diploma halen. We stimuleren hen om deel te nemen aan programma's over communicatie, wie ben ik, slachtofferproblematiek.' 'We hebben ook een uitgebreid vrijetijdsaanbod. Zo wordt er toneel gespeeld door mensen die buiten de gevangenis dat nooit hebben gedaan. Ik ken gevangenen die hier zijn beginnen te lopen en toen ze vrij kwamen lid werden van een atletiekclub.' Wordt die vrijheid die u gevangenen geeft, niet misbruikt? 'Natuurlijk verloopt niet alles rimpelloos. Opgesloten zijn roept niet het beste in de mens naar boven. Je moet mentaal sterk staan om niet cynisch te worden. Maar niet alles dat zich binnen de muren van een gevangenis afspeelt, is kommer en kwel.' Veel gedetineerden recidiveren. Ontmoedigt dat niet?
'Natuurlijk ben je ontgoocheld als het mislukt, maar er zijn ook mensen die het goed doen en dat geeft de moed om door te gaan. Ex-gevangenen die bellen, of een kaartje sturen, dat ze werk hebben, een lief, een huis, die laten weten dat het goed met hen gaat. Ik zal weer een aantal nieuwjaarskaartjes krijgen.' (ig) ig
© 2010 Corelio
'Niemand wordt een beter mens in de gevangenis'
Sue Somers; , 01-12-2010, p. 17
Gevangenisdirecteur Guido Verschueren gelauwerd voor humaan detentiebeleid 'Niemand wordt een beter mens in de gevangenis' De omstreden Guido Verschueren, al 31 jaar directeur en met zijn gezin inwonend in LeuvenCentraal, krijgt de Burgerschapsprijs 2010 voor zijn waardig gevangenisbeleid. De stichting P&V reikt de titel elk jaar uit aan iemand die zich inzet voor 'een open, democratische en tolerante samenleving'. DOOR SUE SOMERS Leuven l 'Als we toch zo nodig mensen willen opsluiten, dan kan het beter zinvol zijn.' Het lijkt een evidentie, maar gevangenisdirecteur Guido Verschueren moet elke dag opboksen tegen de harde realiteit van het Belgische gevangeniswezen. De laatste keer dat Verschueren (58) het nieuws haalde, was toen hij vorige maand aan drievoudig moordenaar Rik Debrabandere de toelating gaf om verkleed als travestiet te trouwen met zijn gevangenisvriendje, de notoire verkrachter Mike Vandamme. Het huwelijk kondigde zich aan als ongezien voor een gevangenis: de tot levenslang veroordeelde Debrabandere zou een bruidsjurk en een gestoomde blonde pruik aantrekken en vervolgens drie nachten lang in een met kerstlichtjes versierd hemelbed het huwelijk consumeren. Het is een karikatuur, maar uw beleid staat nu eenmaal te boek als erg mild.
Guido Verschueren: "Ik wil niet ingaan op individuele gevallen. Het is altijd onze filosofie geweest gedetineerden op te sluiten met aandacht voor hun waardigheid. Bovendien moet er een maximale betrokkenheid zijn met de samenleving. Daarom worden binnen onze muren net zo goed de diensten van een CAW, de VDAB en basiseducatie aangeboden." Op welke principes is uw visie gebaseerd? "Detentie moet in de eerste plaats zinvol zijn. Gedetineerden blijven tenslotte mensen. Het is een illusie te denken dat je iemand beter kunt maken in de gevangenis. Door menselijk te blijven, wordt de kans groter dat gevangenen zonder wrok buitenkomen. Laat ze stilstaan bij wat ze gedaan hebben, stimuleer ze om aan zichzelf te werken en breng ze in contact met scholing en cursussen. Nieuwe kansen aanreiken, daar gaat het om. "Onze toneelgroep is tot buiten de gevangenis bekend. Daar doen uitsluitend gevangenen aan mee die nog nooit op scène hebben gestaan. Door met toneel in aanraking te komen, merken ze plots dat ze een typetje kunnen neerzetten. Mensen beginnen hier te sporten en komen 's avonds bijeen om te jammen in een muziekgroep. Onze bibliotheek kan de vergelijking met een kleine openbare boekerij doorstaan. We organiseren zelfs lezingen waar twintig man op afkomt." Doet iedereen daar ook aan mee? Sommige gedetineerden zullen liever in hun cel willen blijven zitten. "Daar vergist u zich in. Met ons vrijetijdsaanbod bereiken we maar liefst vier vijfde van alle gedetineerden. Maar nog belangrijker is de tewerkstellingsgraad: zeventig procent begint 's morgens om zeven uur in een atelier of de gevangeniskeuken, tot drie uur in de namiddag. Het is de bedoeling dat we het leefpatroon van de buitenwereld nabootsen." U heeft het natuurlijk een stuk gemakkelijker dan uw collega's. Het grootste deel van uw cliënteel bestaat uit langgestraften. Logisch dat ze willen werken en openstaan voor resocialisatie. "Zij hebben een perspectief, dat klopt. Van de 350 gedetineerden zijn er 300 definitief veroordeeld. Het zijn assisenklanten, zware recidivisten, seksuele delinquenten, buitenlanders die met drugs en mensenhandel zijn bezig geweest. Toch is dat geen gemakkelijke combinatie. De gevangenis is altijd een kruitvat. Pluk maar eens tweehonderd mensen willekeurig van de straat en steek ze samen. Hoe lang denkt u dat het duurt voor de problemen beginnen?" Leuven-Centraal viert dit jaar zijn 150-jarig bestaan. U bent er 31 jaar aan de slag, sommige gedetineerden zijn er al even lang als u. "Zij kennen mij en ik hen. We gaan voor een stuk met ze mee op pad, leven mee met een overlijden of wanneer er problemen zijn met de kinderen."
Sommigen schoppen het zelfs tot uw privétuinman, zoals seriemoordenaar Jan Caubergh. In 2003 ging hij op een uitstap zijn begeleider Kris Timmerman te lijf met een mes. De psychopaat miste op een haar na een slagader. "Ik zie niet in wat dat te maken heeft met ons beleid. Ja, wij adviseren over uitgaanspermissies, maar het is de minister van Justitie die de uiteindelijke beslissing neemt." Door Caubergh in uw tuin te laten werken, wekte u op zijn minst de suggestie dat hij te vertrouwen was. "Nogmaals, ik wil het daar niet over hebben, dat zijn individuele gevallen. "Wonen in de gevangenis heeft nooit problemen opgeleverd. Ik heb drie kinderen grootgebracht in de ambtswoning van Leuven-Centraal. En hoewel mijn huis aan de gevangenis grenst, ga ik nooit binnendoor naar mijn werk. Elke morgen trek ik netjes de voordeur van mijn woning dicht en loop via de gevangenispoort weer naar binnen." Guido Verschueren: Door menselijk te blijven, wordt de kans groter dat gevangenen zonder wrok buitenkomen. Nieuwe kansen aanreiken, daar gaat het om n Verschueren krijgt de Burgerschapsprijs voor zijn beleid in Leuven-Centraal.
© 2010 De Persgroep Publishing
Burgerschapsprijs
Kempen, Mechelen, Metropool Noord, Metropool Stad, Metropool Zuid, Waasland Yves Peeters; , 01-12-2010, p. 8
Guido Verschueren, directeur van de centrale gevangenis in Leuven, heeft gisteren de Burgerschapsprijs gekregen van de Stichting P&V. Aan Franstalige kant was de laureate Jacqueline Rousseau, stichtster van de vzw Adeppi. "Vaak wordt in negatieve en sensationele termen over het gevangeniswezen bericht: stakingen, vluchtpogingen, overbevolking, maar zelden heeft men het over al het positieve dat wordt gedaan om de gevangenen een betere kans te geven om op een dag naar de maatschappij terug te keren", zo motiveert de jury van de Burgerschapsprijs haar keuze. Guido Verschueren is sinds 1979 directeur van Leuven Centraal. "Hij woont in de gevangenis en waakt er over de naleving van waarden als tolerantie, solidariteit en emancipatie. Samen met zijn medewerkers spant hij zich in om van de straf van de gedetineerden te maken wat ze eigenlijk moet zijn: een bescherming van de samenleving, een middel om criminaliteit te bestrijden, maar ook een gelegenheid om elke gedetineerde volledig en definitief te reclasseren." Eerdere laureaten van de Burgerschapsprijs waren Job Cohen, zuster Jeanne Devos en Wannes Van de Velde. PG
© 2010 Concentra
Burgerschapsprijs 2010 gaat naar Jacqueline Rousseau en Guido Verschueren
Belga; , 30-11-2010,
(BELGA) = De Stichting P&V heeft haar zesde Burgerschapsprijs dinsdagavond in Brussel uitgereikt aan Jacqueline Rousseau, stichtster van de vzw Adeppi en Guido Verschueren, directeur van de Centrale Gevangenis van Leuven. De jury van de prijs wou dit jaar de publieke opinie sensibiliseren over het positieve dat wordt gedaan om de gevangenen een betere terugkeer in de maatschappij te geven. De stichting van P&V verzekeringen kent de prijs sinds 2005 jaarlijks toe aan personen, initiatieven of organisaties in België of het buitenland "die zich op voorbeeldige manier inzetten voor een open, democratische en tolerante samenleving". De twee laureaten zijn beide dagelijks actief in de Belgische gevangenissen. Jacqueline Rousseau krijgt de prijs voor de medeoprichting van de vzw Adeppi in 1981. Die vereniging biedt gedetineerden scholing aan om ze te helpen integreren in de maatschappij na hun vrijlating en was daarmee een pionier in het veld. Adeppi telt 33 docenten en animatoren die in 11 strafinrichtingen in Brussel en Wallonië actief zijn. Guido Verschueren is sinds 1979 directeur van de Centrale Gevangenis Leuven. Volgens de Stichting P&V kan zijn beleid van de afgelopen decennia in drie grote principes worden samengevat. Dit zijn "respect voor de menselijke waardigheid", "een zinvolle detentie" en de "betrokkenheid van de samenleving". Vorige winnaars waren onder meer de Amsterdamse burgemeester Job Cohen, zuster Jeanne Devos, zanger Wannes Van de Velde en de broers Dardenne. In 2009 werden de organisaties Kif Kif en Territoires de la Mémoire gelauwerd. Belga
© 2010 Belga
Burgerschapsprijs 'Bij ons staan de celdeuren meestal open'
KN 01-12-2010, p. 126 127 128 131 132
Het gebeurt niet vaak dat een Belgische gevangenis positief in het nieuws komt. Directeur Guido Verschueren van Leuven Centraal kreeg dit jaar de Burgerschapsprijs van de Stichting P&V. Een gesprek over leven, werken én ontspannen achter de tralies. 'Als we erin slagen om mensen na een lange opsluiting zonder te veel wrok en rancune te laten vertrekken, zijn we niet slecht bezig.' Sterke verhalen over vervelende ontsnappingen. Een ingezakte vloer in een verouderd gebouw. Cipiers kraken onder de werkdruk en staken. Nederlandse cellen bieden soelaas omdat er in België niet genoeg zijn. Gevangenen staan niet bovenaan op het prioriteitenlijstje van de regering. Directeur Guido Verschueren van Leuven Centraal roeit in zijn instelling al jaren tegen de stroom in. Hij kreeg voor zijn inzet de jaarlijkse Burgerschapsprijs van de Stichting P&V. Hij deelt de onderscheiding met het FranstaligeAtelier d'Education Permanente pour Personnes Incarcérées (ADEPPI), dat zich sinds 1980 om de opleiding en vorming van mensen achter de tralies bekommert. Dat is ook het stokpaardje van Verschueren, die gelukkig is met de aandacht - niet voor zichzelf maar voor zijn instelling. 'We zijn hier al jaren op een bepaalde manier bezig. Dit is het resultaat van het werk van een grote groep mensen.' Er verblijven in Leuven Centraal 350 gasten: 300 veroordeelden en 50 mensen die nog in voorhechtenis zitten. Die horen eigenlijk in een andere gevangenis thuis, maar door de overbevolking op andere plaatsen, vinden ze al 25 jaar opvang in Leuven Centraal. 'Dat was eerst bedoeld als een tijdelijke maatregel', zegt directeur Verschueren. 'Maar ze zijn er nog altijd. Die mensen volgen een eigen regime, totaal gescheiden van de 300 veroordeelden. Dat zijn de echte klanten van Leuven Centraal. Mannen die een lange gevangenisstraf moeten uitzitten. Veel assisen-zaken. Zware recidivisten. Een aantal buitenlanders die voor drugs- of mensen- handel zijn gestraft. Enkele tientallen pedofielen. Als ze hier komen, hebben ze meestal een lange voorhechtenis achter de rug. Maar hier kennen ze hun situatie. Dit is in principe hun eindstation. 'De veroordeelden hebben elk hun eigen, individuele cel. Ondanks de druk van de overbevolking in de gevangenissen wordt dat gerespecteerd. De overbevolking is toch vooral een probleem van de voorhechtenis. Antwerpen, Vorst, Sint-Gillis. Ons regime laat het ook niet toe. Wij werken met een opendeursysteem. Bij de grote meerderheid staat de celdeur het grootste deel van de dag
open. Ze kunnen zich in hun vleugel vrij bewegen. Als je in een vleugel voor 60 plotseling 100 mensen zet, is dat niet meer beheersbaar. Het opendeursysteem is een beetje het handelsmerk van Leuven Centraal, terwijl het ook maar één element is van een ruimer beleid dat het verblijf hier zo menswaardig mogelijk wil laten verlopen. Deze gevangenen zijn hier per slot van rekening voor langere tijd. 'Onderschat niet wat het betekent om mensen op te sluiten. Toen ik in 1979 begon, waren er in België zo'n 5800 gedetineerden. Nu zijn er bijna 11.000. Dat kun je niet alleen verklaren door een groei van de bevolking. Het is een vaststelling dat het aantal langgestraften sterk is toegenomen. Tegelijk duurt de voorlopige hechtenis in België extreem lang. Kan de rechtspraak niet volgen? Sluiten we te snel mensen op? Het blijft een probleem. Criminologen zeggen: hoe meer gevangenissen je bouwt, hoe meer gevangenen er zijn. Maar kijk naar Nederland. Daar is plaats over.' Notabelen Leuven Centraal werd in 1860 gebouwd. De gevangenis vierde enkele maanden geleden haar 150e verjaardag. Guido Verschueren: 'De opvatting toen was dat mensen in afzondering tot inkeer moesten komen. Het woordpenitentiairis afgeleid vanpenitentie. Er was geen nood aan gemeenschappelijke voorzieningen. Er waren hier, aanvankelijk, 600 cellen. Dat kun je nog zien aan de nummering. Er werden sindsdien veel cellen opgeofferd aan de evolutie in het denken over strafuitvoering, waarbij langzaam gemeenschappelijke activiteiten werden geïntroduceerd. Tussen de twee wereldoorlogen werden werkhuizen gebouwd waar in gemeenschap werd gewerkt - zij het eerst nog in volstrekt stilzwijgen. Na de Tweede Wereldoorlog volgde een tweede doorbraak. Dat kwam ook omdat er met een aantal incivieken ook notabelen werden opgesloten, en die ondervonden zo aan den lijve wat het betekende om in een Belgische gevangenis te zitten. Dat helpt altijd: Edouard Ducpétiaux kreeg van de Belgische regering na 1830 de opdracht om het gevangeniswezen te hervormen. Hij zat in de Hollandse tijd ook vast, voor een persdelict.' 'Ik vergelijk niet graag, maar ik heb de indruk dat een ouder gebouw menselijker is. Minder koel. Alle cellen in Leuven Centraal zijn ondertussen van sanitair voorzien en er zijn douches per 20, 25 cellen. Ze kunnen douchen zo vaak ze willen. Na het werk, na het sporten. Maar een gevangenis is geen eigendom van het ministerie van Justitie. Ze is eigendom van de Regie der Gebouwen, en die valt onder het ministerie van Financiën. Wij krijgen van ons hoofdbestuur een budget voor het normale onderhoud, maar het is de Regie der Gebouwen die voor de grote infrastructuurwerken moet zorgen.' Bestaat er eigenlijk zoiets als een ideale gevangenis? 'Dat is bijna een contradictio in terminis', zegt Guido Verschueren. 'De gevangenis is uitgevonden onder invloed van de verlichting. Om de strafuitvoering menselijker te maken. Daarvoor werd iemand opgesloten in een kerker of een toren, in afwachting van de uitvoering van zijn vonnis. Pas in de 18e eeuw is men specifieke inrichtingen gaan bouwen. Maar je zult mij nooit horen zeggen dat de gevangenis mensen per definitie beter kan maken. Als we erin slagen om mensen na een lange opsluiting zonder te veel
wrok en rancune te laten vertrekken, zijn we niet slecht bezig. Dat wil niet zeggen dat je niet moet proberen om tijdens hun gevangenschap zinvol met hen bezig te zijn. 'Dat is, vind ik, geen minimale opstelling. Het is, integendeel, zeer realistisch. Het is voor de maatschappelijke veiligheid zeer belangrijk dat mensen de poort zonder rancune achter zich dichttrekken. U kent de boutade: wie mensen opsluit zoals beesten, krijgt beesten terug. Dat kan de bedoeling niet zijn. De gevangenisstraf moet zich beperken tot vrijheidsberoving. Dat is wat de rechter heeftuitgesproken. Er staat nergens dat gevangenen op water en brood moeten worden gezet of dat ze lijfstraffen moeten krijgen.' De basiswet op het gevangeniswezen uit 2005 kent gedetineerden een aantal rechten en plichten toe. Guido Verschueren: 'Zoals ik de wet lees, is de rode draad: respect voor de menselijke waardigheid. Ook al zijn ze veroordeeld voor ernstige feiten, het blijven mensen. Dat ze veroordeeld zijn, mag daaraan geen afbreuk doen. Een gevangenis zoals Leuven Centraal is een leefgemeenschap. Mensen die beweren dat gevangenissen luxehotels zijn geworden, weten niet wat ze zeggen. Ze weten niet wat het is om van zijn vrijheid beroofd te zijn. Dat is een situatie waar niet iedereen even goed mee omgaat. Een gevangenis kent een sterke concentratie van de meest uiteenlopende problemen, waar de maatschappij vaak graag af wil. Iemand zei me in het begin van mijn carrière:werken in de gevangenis, is werken op de mesthoop van de samenleving. Trek er uw plan mee! En ik ben ook geen Übermensch. 'Om de detentie zinvol te maken, proberen we het leefpatroon van buiten ook binnen de gevangenis toe te passen. Wat doen mensen in het normale leven overdag? Ze werken of ze volgen een opleiding. Daarna is er vrije tijd. Er zijn er die de televisie aanzetten, en voor het scherm in slaap vallen. Er zijn er die aan sport doen of avondschool volgen. Een dagindeling, werk, vrije tijd, geeft structuur. En structuur is belangrijk. Want buiten wordt ook verwacht dat ze een gestructureerd leven leiden. Bij de veroordeelden in Leuven Centraal werkt meer dan 70 procent. Dat is toch meer dan 90 procent van diegenen die willen werken. 'Mensen die in Leuven Centraal voltijds werken, verdienen gemiddeld tussen 200 en 250 euro. Per maand. De schrijnwerkerij en de boekbinderij zijn werkplaatsen die door de Regie van de Gevangenisarbeid worden uitgebaat. Daarnaast wordt er aan stukwerk gedaan voor wat privéaannemers. Klussen die in het normale arbeidsproces niet betaalbaar zijn. Een bedrijf uit Eupen laat hier bepaalde bewerkingen aan kabels uitvoeren. We hebben ook een grote opdracht voor een bedrijf dat dossiers scant. Het voorbereidende werk daarvoor gebeurt hier: nietjes en paperclips moeten worden verwijderd. Daar zijn toch 60 mensen mee bezig. 'Met dat werk kunnen ze iets verdienen, en dat biedt mogelijkheden. Ze kunnen schulden beginnen af te betalen - de schadevergoeding aan de slachtoffers, bijvoorbeeld. Er zijn er ook die meebetalen aan de opvoeding van hun kinderen of die alimentatie verschuldigd zijn. Belangrijk is ook: er zijn gevangenen die bij ons leren wat het is om te werken. We onderzoeken of we ze in dat geval een ervaringsattest kunnen geven dat, bijvoorbeeld, gelijk is aan een diploma van
houtbewerking. In samenwerking met de Bouwfederatie zijn we al een paar jaar bezig met een bouwopleiding. We hebben in juni de eerste diploma's van bouwvakker afgeleverd - een knelpuntenberoep. In samenwerking met een school in Leuven zijn we nu ook met een opleiding elektriciteit begonnen.' Avondje Kafka Krijgen die mensen dan achteraf ook werk? Guido Verschueren beklemtoont de goede contacten tussen zijn gevangenis en de VDAB. 'Een consulent van de VDAB is een paar dagen per week in de gevangenis aanwezig. De Bouwfederatie engageert zich voor de bouwvakkers. In de bibliotheek staat een WIS-computer, waarop ze zelf naar vacatures op zoek kunnen. De opleidingen zijn belangrijk. Mensen die voor de eerste keer in hun leven een getuigschrift halen - onderschat dat niet. Dat krikt hun gevoel van eigenwaarde op. We bieden overigens alle soorten van vormingen aan. Er loopt een cursus bedrijfsbeheer. Ze kunnen zich bekwamen in allerlei computerprogramma's. In onze mooie bibliotheek is er een beveiligde verbinding met de stadsbibliotheek van Leuven. Bij de bibliotheek hoort ook een heel cultureel programma. Een avond over Franz Kafka. Een uiteenzetting over poëzie en jazz. Een cursus kunstgeschiedenis. Daar zit dan toch altijd 15, 20, 25 man. Ik vind dat veel. We spelen ook al jaren toneel. Mensen hebben soms onvermoede interesses. 'Zoals met het werk, proberen we ook met de opleidingen het patroon van het leven buiten te volgen en een schooljaar na te bootsen. We beginnen op het einde van de vakantie met een vormingsbeurs, met standjes van wat er dat jaar wordt aangeboden en waar iedereen naartoe kan. De laatste vrijdag van juni is er dan proclamatie. Mensen die cursussen hebben gevolgd, krijgen een getuigschrift of een brevet. Dit jaar kwam VDAB-baas Fons Leroy spreken. Vorig jaar hadden we provinciegouverneur Lode De Witte te gast en het jaar daarvoor Frank Vandenbroucke zelf. Dat is voor die mannen ook een vorm van appreciatie. Ze leveren een inspanning, en dat mag worden beloond. Dat geldt ook voor de laureaten van onze sportwedstrijden. Die worden gehuldigd op een avond met een bekende sportjournalist en wat sportvedetten.' Vorming ligt directeur Verschueren na aan het hart. Toen de persoonsgebonden materies bij de staatshervorming van 1980 naar de gemeenschappen gingen, was niet meteen duidelijk wat dat voor gevangenen betekende. Het duurde tot 2000 voor toenmalig Vlaams minister van Welzijn Mieke Vogels een strategisch plan voor hulp en dienstverlening aan gedetineerden opstelde. De bedoeling was om alle maatschappelijke diensten en voorzieningen ook voor gevangenen ter beschikking te stellen. Ze stoppen niet aan de gevangenispoort. Guido Verschueren: 'Dat plan werd geleidelijk ingevoerd en geldt sinds twee jaar overal. Maar het gaf hier geen aardverschuivingen. Wij zijn daar al 30 jaar mee bezig. We werken al met de VDAB van toen die nog de RVA was. Frank Vandenbroucke maakte het als onderwijsminister mogelijk dat we nu een voltijdse onderwijscoördinator hebben voor de twee Leuvense gevangenissen. Steven Vanackere zorgde er als Vlaams minister van Welzijn voor dat de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg extra middelen uittrokken voor gevangenissen. Zo hebben we nu 14 uur per week een therapeut voor wie daarom vraagt. Dat hele aanbod is natuurlijk vrij. Niets moet. Dat wil
zeggen dat mensen moeten worden gestimuleerd. Met ons opendeursysteem moeten ze zich niet voor een of andere les inschrijven om uit hun cel te komen. De deur staat toch open.' Stoeizaal Al die voorzieningen moeten helpen beperken wat met een duur woord 'detentieschade' wordt genoemd. Daarmee worden onder meer de gevolgen van een lange opsluiting op de familiale relatie bedoeld. Verschueren: 'Wij moeten proberen om relaties een maximale overlevingskans te geven. Bezoek is daarbij van groot belang, voor later maar ook voor de gemoedstoestand van de gevangene nu. Er geldt in Leuven Centraal een maximaal bezoekrecht, waarbij we in de bezoekzaal een cafetariasfeer proberen te creëren. Het is gemakkelijker praten bij een kop koffie. Voor de kinderen zijn er ijsjes en pannenkoeken. Een beetje muziek. Sinds een jaar of tien hebben we ook een kindvriendelijke bezoekzaal, deroefelzaal. Daar kan iedereen rondlopen en spelen. Er staat een kleine glijbaan. Er is een televisie met dvd. Een verzorgingsruimte voor baby's en een flessenwarmer. Af en toe wat animatie. Papa kan er ook een verjaardagsfeestje houden voor zijn kind en straks komen natuurlijk ook Sinterklaas en Zwarte Piet. We proberen te maken dat kinderen graag naar hier komen. Een aantal weet niet dat papa in de gevangenis zit. Ik heb hier ook nog nooit een jeugdrechter gezien. Maar er zijn er wel die beslissen dat kinderen niet op bezoek mogen komen omdat dit geen kindvriendelijke omgeving zou zijn. Ik wil dat relativeren. 'En dan is er natuurlijk de mogelijkheid van ongestoord bezoek. Als dat wordt gevraagd, volgt er advies van de psychosociale dienst en dan beslist de directie. Ze kunnen vier keer per maand reserveren, telkens voor twee uur. Dat is uiteraard meestal met de partner, maar het is mogelijk dat iemand twee uur rustig en ongestoord met zijn vader wil praten. Dat moet ook kunnen. Op een vrijdag rond Valentijn organiseren we een Valentijnsdiner, waarvoor koppels kunnen inschrijven. Op Moederdag worden de moeders in de bloemen gezet. We doen dus wat de buitenwereld ook doet op bepaalde dagen. Dit is per slot van rekening een soort van minisamenleving.' Wie zich in die minisamenleving vaak niet zo lekker voelen, zijn de cipiers. Ze klagen al jaren over werkdruk en onderbezetting. Dat leidt regelmatig tot stakingen - niet zozeer in de gevangenis van Guido Verschueren, maar in andere instellingen. Toch ligt de materie ook voor de directeur van Leuven Centraal gevoelig. 'Het is duidelijk dat cipiers in aanvaardbare en veilige omstandigheden moeten kunnen werken. Maar ze moeten ook beseffen: dit is niet de Club Med. Cipiers hebben een dubbele opdracht. Ze staan in voor de bewaking en tegelijk moeten ze op een menselijke manier met de gevangenen omgaan. Ik stel vast dat er toch veel zijn die erin slagen om dat evenwicht te bewaren. 'Het spreekt daarbij vanzelf dat de technische veiligheidsapparatuur in orde moet zijn. Maar veiligheid is ook niet alleen een kwestie van uitrusting en camera's. We zijn allemaal mensen onder elkaar - praten is essentieel. In dit huis is dat een deel van de cultuur. Er moet zeker worden vermeden dat cipiers en gevangenen als blokken tegenover elkaar staan. Dat is niet goed, en daarom zijn langdurige stakingen ook niet altijd zinvol. Maar ik herhaal: er wordt hier en in veel andere gevangenissen goed gewerkt. Ik heb de grootste bewondering voor mensen die dit
dagelijks op een menselijke, bewogen manier blijven doen. Het is niet iedereen gegeven.' DOOR HUBERT VAN HUMBEECK / FOTO'S FREDERIC PAUWELS
© 2010 Knack
De prijs
KN 01-12-2010, p. 131
De Burgerschapsprijs van de Stichting P&V werd dit jaar voor de zesde keer uitgereikt. De Stichting P&V werkt al goed vijftien jaar aan projecten tegen de uitsluiting van jongeren. In 2005 ging de prijs naar de toenmalige burgemeester Job Cohen van Amsterdam en de Franse activiste Fadela Amara, die tot voor kort in de regering van Nicolas Sarkozy bevoegd was voor de grootstedelijke problematiek. In 2006 werden de cineasten Jean-Pierre en Luc Dardenne gehuldigd, samen met wijlen Wannes Van de Velde. In 2007 was de Senegalese Khady Koita aan de beurt, die opkomt tegen de seksuele verminking van vrouwen. In 2008 waren er opnieuw twee laureaten: de Vlaamse non Jeanne Devos voor haar werk met huisper-soneel in India en de Belgisch-Joodse Simone Susskind die zich inzet voor de rechten van Palestijnen. Vorig jaar werd het LuikseLes Territoires de la Memoiregelauwerd, dat jongeren wil leren om nee te zeggen tegen de lokroep van extreemrechts, samen met het Vlaamse interculturele platform Kif Kif.
© 2010 Knack
