Thema: Infectieziekten

Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers jaargang 27 NR 4 april 2013

Dossier infectieziekten: Leven met hiv De ziekte van Lyme

O p ti ma Far ma

Update: urineweginfecties

Optima Farma Congres 2013

Thema: Infectieziekten

OF 4.indd 1

03-04-13 13:52

NIEUW

Het beste advies bij zonneallergie

1 op 5 mensen heeft last van zonneallergie. Dit wordt veroorzaakt door vrije radicalen in de huid die ontstaan bij blootstelling aan UVA straling. De huid raakt geïrriteerd en rode en jeukende bultjes kunnen het gevolg zijn. Naast een zeer betrouwbare beschermingsfactor bevat de unieke formule van Eucerin Sun Allergy Protection AGR en Licochalcone A. Dit zorgt ervoor dat de vrije radicalen worden ingekapseld waardoor de reactie in de huid aanzienlijk wordt verlaagd. Eucerin Sun Allergy Protection: Bevat AGR en Licochalcone A Is klinisch getest en bewezen op personen met zonneallergie, onder toezicht van onafhankelijke dermatologen Bevat geen conserveringsmiddelen en emulgatoren Bevat geen parfum Is waterresistent WWW.EUCERIN.NL

DE WETENSCHAP VOOR EEN MOOIERE HUID

OF 4.indd 2 OptimaFarma_SunKids_Apotheek_210x297.indd 1

03-04-13 13:52 13-03-13 12:32

13 12:32

jaargang 27 NR 4 APRIL 2013

O p ti ma Far ma colofon

in dit nummer

Optima Farma is een uitgave van de KNMP/ Optima Farma

Congres

Infectieziekten

Redactieadres Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02 fax 070 346 49 26 [email protected]

De sprekers en de onderwerpen 11

Hoofd- en eindredactie Martine Boelsma

PATIËNT

Redactie Margo Briejer Arwen Kleyngeld Marc de Leeuw Jeltje Luinenburg Netty Roersma Froukje Wattel

Patiënt Marcel over leven met hiv 16

Vormgeving Jaap Snijder

Actueel

Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Den Haag

Het preferentiebeleid in de praktijk: een verzekeraar in gesprek met twee apothekersassistenten 12

Druk Delthage B.V. Den Haag Adreswijzigingen & abonnementen Administratie KNMP, Postbus 30460, 2500 GL Den Haag, tel. 070 373 71 41, email: [email protected] Advertenties Monique Ruigrok Kevin Aniba tel. 070 373 74 07 [email protected] [email protected]

4 Nieuws en actualiteiten 7 Zelfzorg: jouw advies bij vaginale infecties 9 Het vak: overheveling van oncolytica 18 Infectieziekten: niet elke tekenbeet

veroorzaakt Lyme

22 Praktische ontwikkelingshulp:

Volgende Optima Farma 10 mei 2013

bij dit nummer

de draagbare apotheek

24 Update: cranberry’s bij blaasontsteking

Infectieziekten “Een hiv-besmetting is niet iets dat je bespreekt in een volle apotheek, met een rij wachtenden achter je.” Die woorden van hiv-patiënt Marcel, die in dit themanummer over infectieziekten vertelt over zijn besmetting met het hiv-virus, klonken nog na in mijn hoofd toen ik hem gesproken had. Zijn medicatie, de bijwerkingen, het belang van therapietrouw, maar ook: hoe hij liefst benaderd wil worden in de apotheek. Het zijn allemaal zaken waar je als apotheekmedewerker een belangrijke rol in kunt spelen. Als je kennis tenminste up-to-date is. Dat geldt voor meer infectieziekten. Denk maar aan het herkennen van allergische reacties op antibiotica, aan je advies bij blaasontstekingen, bij tekenbeten, bij schimmelinfecties. Op het brede terrein van infectieziekten ben je nooit uitgeleerd. De moraal van dit verhaal: kom naar het congres van Optima Farma over infectieziekten, op 20 april in de Jaarbeurs in Utrecht.

25 Verenigingspagina Martine Boelsma Hoofdredacteur

Optima farma

OF 4.indd 3

3

03-04-13 13:52

Kurkuma kan diabetes afremmen Curcumine, in de keuken beter bekend als het kruid kurkuma of geelwortel, kan de ontwikkeling van prediabetes naar diabetes type 2 afremmen. Dat blijkt uit onderzoek dat is gepubliceerd in Diabetes Care. Aan het onderzoek, uitgevoerd in het academisch medisch centrum van de Srinakharinwirot Universiteit in Thailand, deden 237 personen mee

met prediabetes. De ene helft van de proefpersonen kreeg driemaal daags twee capsules met 250 mg curcumine. De andere helft kreeg een placebo. Het onderzoek duurde negen maanden; 201 deelnemers voltooiden de studie. Niemand in de curcuminegroep kreeg diabetes, terwijl in de placebogroep negentien personen (16,4%) diabetes ontwikkelden.

Tien jaar last van pesten Pesten of gepest worden heeft nog minstens tien jaar lang gevolgen. Zowel slachtoffers als daders hebben in die tijd een veel grotere kans op depressies, angst- en paniekstoornissen dan anderen. Dat blijkt uit Amerikaans onderzoek dat deze week op wetenschapswebsite JAMA Psychiatry is gepubliceerd. Van de kinderen die gepest worden, heeft 24% een angststoornis als hij of zij halverwege de twintig is. Van de kinderen die nooit met pesten in aanraking komen, krijgt slechts 6% later die diagnose. Kinderen die ooit gepest zijn én anderen hebben gepest, hebben het slechtste vooruitzicht: 32% heeft later een angststoornis. Ook is de kans op een paniekstoornis of depressies bij hen het grootst en denken zij het vaakst na over zelfmoord.

‘Verspilling te lijf gaan’ Te grote verpakkingen en te grote hoeveelheden van genees- en hulpmiddelen veroorzaken volgens apothekers de meeste verspilling. Dat blijkt uit een enquête van het ministerie van VWS onder 1084 apothekers. Andere oorzaken zijn: voor een te lange periode voorschrijven en ongebruikte genees- en hulpmiddelen niet terugnemen, net als tussentijdse wijzigingen in het voorschrift en therapieontrouw. Minister Schippers van VWS onderstreept dat het tegengaan van verspilling in de zorg een van de speerpunten van haar beleid is de komende jaren.

Wandelen helpt bij lage rugpijn

Twee tot drie keer per week wandelen is bij lage rugpijn net zo effectief als fysiotherapie. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Tel Aviv. De onderzoekers ontwikkelden een simpel wandelprogramma. Het programma betreft twee tot drie keer per week wandelen gedurende twintig tot veertig minuten. Dit blijkt even effectief als spierversterkende programma’s met speciale apparatuur. Volgens onderzoeker Michal Katz-Leurer zorgt actief wandelen ervoor dat buik- en rugspieren worden aangesproken op een zelfde manier als tijdens spierversterkende oefeningen. Het onderzoek is gepubliceerd in het tijdschrift Clinical Rehabilitation.

‘Krokodil’ doet Nederland aan De gevaarlijke designer drug Krokodil is voor het eerst in Nederland gesignaleerd. Een 24-jarige Pool meldde zich recent op de spoedeisende hulp (SEH) van Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede na inname van deze drug. Dit middel – met bestanddelen als desomorfine, verfverdunner en zoutzuur – kan leiden tot ernstige beschadiging van lichaamsdelen. Amputatie is vaak het enige redmiddel. De drug wordt gemaakt uit codeïne, verfverdunner of benzine, zoutzuur, fosfor en jodium. Het is onbekend hoe het met de Pool is afgelopen. Hij vertrok nog voor de behandeling kon plaatsvinden van de SEH. 4

OF 4.indd 4

03-04-13 13:52

Nieuws & Actualiteiten Vis gezonder voor bloeddruk dan supplement Omega-3-vetzuren uit vis zijn beter voor een gezonde bloeddruk dan de vetzuren uit een visoliesupplement. Dat blijkt uit onderzoek van onder andere de Universiteit van Pennsylvania. De onderzoekers hebben in muizen gekeken hoe de omega-3-vetzuren nu eigenlijk werken in het lichaam. Opvallend was dat kunstmatige omega-3 vetzuren de bloeddruk niet verlagen, terwijl het eten van vette vis dat wel bewerkstelligt. De studie verscheen in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences.

Internetdokter vindt weinig aftrek Slechts 2% van de mensen die internet gebruiken voor gezondheidsinformatie heeft een internetdokter geraadpleegd. Ook het raadplegen van de eigen arts via internet is nog niet ingeburgerd. Zo blijkt uit onderzoek van onderzoeksbureau Nivel onder 808 panelleden. Van de mensen die internet gebruiken voor gezondheidsinformatie geeft 15% aan dat het mogelijk is om via internet hun huisarts, specialist of apotheker een vraag voor te leggen. Maar slechts één op de tien heeft daar gebruik van gemaakt. Van degenen die hun arts hebben geraadpleegd zegt 67% na dat bezoek op internet wel eens naar extra informatie over hun gezondheidsklachten te hebben gezocht. Maar slechts 13% geeft aan dit vaak of altijd te doen, schrijft het blad Zorgvisie.

Mummies hadden al hartproblemen Hart- en vaatziekten worden als moderne welvaartsziekten gezien, maar uit onderzoek van mummies blijkt dat mensen duizenden jaren geleden ook met hartproblemen kampten. Wetenschappers van de Universiteit van Missouri onderzochten 137 mummies uit het oude Egypte, Peru, de Verenigde Staten en de Aleoeten, een eilandengroep in het noorden van de Grote Oceaan. In alle groepen vonden ze sporen van aderverkalking. De ontdekking zou erop kunnen wijzen dat mensen een aanleg kunnen hebben voor deze ziekte, schrijven de wetenschappers in The Lancet.

Peuters nog vaak onveilig in huis Ouders met een eerste kind zijn onvoldoende voorbereid op mogelijke gevaren in huis. Dat blijkt uit onderzoek van het Erasmus MC. Zo heeft drie kwart van de ouders geen traphekje geïnstalleerd en bergen zij schoonmaakmiddelen en medicijnen onveilig op. De onderzoekers pleiten ervoor dat ouders op tijd maatregelen nemen. De resultaten van het onderzoek zijn online gepubliceerd in wetenschappelijk tijdschrift PLOS ONE. Jaarlijks worden in Nederland 3700 kinderen van 0 tot 4 jaar behandeld op de eerste hulp als gevolg van een val van de trap in huis. Zo'n 1400 jonge kinderen worden behandeld voor een vergiftiging. De meeste ongevallen gebeuren bij 1- en 2-jarigen. "Ieder kind dat een ongeluk krijgt wat eenvoudig voorkomen kan worden, is er één te veel", zegt Hein Raat, hoogleraar jeugdgezondheidszorg bij het Erasmus MC.

Optima farma

OF 4.indd 5

Jaarlijks worden 1400 jonge kinderen behandeld voor een vergiftiging

5

03-04-13 13:52

-advertorial-

WratX – een effectieve en eenvoudige oplossing bij wratten Wratten zijn een veel voorkomende klacht. 10% van de Nederlanders en maar liefst 33% van de basisschoolleerlingen heeft er last van! Gelukkig zijn wratten meestal onschuldig. Desondanks kunnen ze een bron zijn voor schaamte en ongemak. Zo vindt maar liefst ruim 80% van de Nederlanders wratten ‘lelijk en vies’ ¹.

De wrat wordt kleiner en verdwijnt, zonder littekens achter te laten. Behandelde wratten keren niet terug en dat is exact de belangrijkste eis die een patiënt stelt aan een wrattenbehandeling1.

Oorzaak van wratten Wratten zijn kleine, goedaardige, ruwe uitgroeisels van de opperhuid die meestal worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus. Vaak verdwijnen wratten vanzelf weer. Dit kan soms 2 jaar duren; pas als het afweersysteem van het lichaam het virus onder controle heeft, verdwijnen de wratten. Als het afweersysteem het virus niet onder controle krijgt, kan iemand jarenlang last hebben van (terugkerende) wratten.

Mierenzuur: bewezen effectiviteit van 92% WratX is een effectieve en eenvoudige wrattenbehandeling voor kinderen (ook onder de 4 jaar) en volwassenen. Het actieve bestanddeel in WratX is mierenzuur. Onderzoek heeft aangetoond dat een wrattenbehandeling met mierenzuur bij 92% van de gebruikers verbetering laat zien. WratX trekt direct in de wrat en droogt deze in tot de kern; ook de wortels van de wrat worden aangepakt. De wrat krijgt geen voeding meer en sterft af.

Behandeling: pijnloze ‘dip & stip’ methode De gemakkelijke en pijnloze ‘dip en stip’ methode helpt wratten te verwijderen op handen, voeten en romp. WratX dient slechts één keer per week aangebracht te worden, tot de wrat verdwenen is. De behandeling van wratten met WratX is effectief: bij kinderen zijn vaak 2 á 3 behandelingen al voldoende. Bij volwassenen kunnen meer behandelingen nodig zijn: 5 tot 15. Het totaal aantal behandelingen is afhankelijk van de leeftijd van de gebruiker, hoe lang de wrat er zit en de locatie van de wrat. Kijk voor meer informatie of het aanvragen van foldermateriaal voor in de apotheek op www.WratX.nl, bij ‘informatie voor professionals’

WRATTEN?

Wrattenbehandeling voor kinderen en volwassenen

Effectiviteit in relatie tot meest gebruikte wrattenbehandelingen Product Bevriezing Salicylzuur Mierenzuur (WratX)

OOk v kind OOr E Ond rEn Er d 4 jaa 3 E r!

✘ 92% effectiviteit 1 ✘ Gemakkelijk ✘ Pijnloos2

Effectiviteit 39%* 24%* 92%**

* Bruggink, S. et al, CMAJ, 2010:182(15)

www.wratx.nl

**Bhat, M. et al, International Journal of Dermatology 2001: 40 (6)

92% van de gebruikers ziet een verbetering bij het gebruik van het actieve bestanddeel van WratX. Mits correct gebruikt. Lees hiervoor de gebruiksaanwijzing. Na overleg met arts.

*

Effectiviteit: Sjoerd C, Bruggink MD. Et al, CMAJ, 2010: 182 (15)

indroging tot in de kern M. Bhat et al, International Journal of Dermatology 2001: 40(6) in januari 2013 onderzoek uitgevoerd onder ruim ¹ Kien onderzoek heeft in** opdracht van Naloc (Meda Pharma B.V.) 1.000 Nederlanders van 18 jaar en ouder.

WratX is een medisch hulpmiddel klasse IIb.

RA-16 concurrentieoverzicht.indd 1

13-09-12 15:58

Meda Pharma B.V., Krijgsman 20, 1986 DM Amstelveen

Meda Wratx6advertorial.indd 1 OF 4.indd

Wrattenbehandeling voor kinderen en volwassenen.

29-03-13 13:52 15:03 03-04-13

13 15:03

Advies & Zelfzorg

Intieme probleempjes O p ti ma Far ma CONGRES

Jouw advies bij vaginale schimmelinfecties Bij verstoring van het zure milieu in de vagina kan een vaginale schimmelinfectie ontstaan. Dit veroorzaakt niet altijd klachten en gaat ook vaak vanzelf over. Bij hinderlijke klachten kun je clotrimazol adviseren. Door Jeltje Luinenburg

Veel vrouwen in de vruchtbare leeftijd krijgen ermee te maken: jeuk aan de vagina en witte, niet sterk ruikende, soms brokkelige afscheiding. Soms ook een pijnlijk of branderig gevoel bij het plassen of vrijen. Dit kan wijzen op een vaginale schimmelinfectie. Dit is niet schadelijk en de klachten gaan vaak vanzelf over, maar soms houdt de cliënt er last van en wil zij er iets tegen doen. Ook al is het een veel voorkomend probleem, de cliënt zal het vaak toch gênant vinden. Het is dan prettig als je aanbiedt dit in een aparte ruimte te bespreken.

Oorzaken Bij verstoring van het natuurlijk evenwicht van bacteriën en schimmels in de vagina (vaginale flora), krijgen sommige schimmels de kans te veel te groeien. Dan ontstaat een schimmelinfectie, meestal met Candida albicans. Dit kan gebeuren als een vrouw haar vagina met zeep wast of antibiotica gebruikt. Een andere mogelijke oorzaak is een verhoogde oestrogeenspiegel. Dit komt voor bij zwangere vrouwen en bij vrouwen die de pil slikken. Zij hebben hierdoor een grotere kans op

Optima farma

OF 4.indd 7

een schimmelinfectie. Ook vrouwen die diabetes of een verminderde afweer hebben, of tamoxifen gebruiken, hebben een verhoogd risico. Deze vrouwen, en zwangere vrouwen, verwijs je naar de huisarts. Ook als de vrouw zelf vermoedt dat het een SOA kan zijn, en bij vrouwen buiten de vruchtbare leeftijd verwijs je naar de huisarts.

Condooms Tot slot nog iets belangrijks om de cliënt over te informeren: vaginale tabletten en crèmes kunnen het rubber van een condoom beschadigen. Hierdoor is een condoom tijdens de behandeling en tot twee dagen daarna minder betrouwbaar.

Eerstekeuzemiddel: clotrimazol vaginale tablet of crème Als er geen reden is naar de huisarts te verwijzen, kun je clotrimazol adviseren, in een vaginale tablet of crème. Beide zijn even effectief. De tablet is het gemakkelijkst in gebruik: de cliënt hoeft deze maar één keer in te brengen. De crème wordt zes dagen lang eenmaal per dag ingebracht. Het voordeel van de crème is dat de cliënt deze ook op de schaamlippen kan aanbrengen als ze last heeft van uitwendige jeuk. De klachten verminderen met een vaginale tablet of crème binnen een paar dagen en moeten binnen een week over zijn.

Lees dan de zelfzorgstandaard Vaginale schimmelinfectie op de KNMP Kennisbank. En doe de KennisTest Vaginale schimmelinfectie. Inloggegevens voor de KennisTest zijn kosteloos beschikbaar voor alle openbare apotheken door samenwerking van KNMP en SBA. De apotheker (of degene die verantwoordelijk is voor de nascholing in de apotheek) kan de beheerinloggegevens van de apotheek opvragen via [email protected]. Vanuit het beheeraccount kan de apotheker persoonlijke inloggegevens aanmaken voor alle assistenten.

Meer weten en leren?

7

03-04-13 13:52

Vaginale crème & tablet

NIEUW Geneesmiddel voor effectieve behandeling van Vaginale Schimmelinfectie Nu zonder recept verkrijgbaar! Vrouwen praten er liever niet over, maar zeker de helft van de vrouwen heeft soms last van Vaginale Schimmelinfectie (VSI). VSI is een infectie van de vagina, veroorzaakt door bepaalde schimmelsoorten en gisten. Oorzaken kunnen hormonale schommelingen, stress of antibiotica zijn. Het is makkelijk te herkennen aan jeuk, een branderig gevoel en witte afscheiding*. Canesten Gyno. Effectieve behandeling en directe verlichting van de symptomen: • stopt onmiddellijk de groei en doodt de schimmel • verlicht snel de jeuk • geen interacties met andere geneesmiddelen • lokale behandeling Canesten Gyno is het enige geneesmiddel ter behandeling van VSI dat zonder recept verkrijgbaar is. Keuzemogelijkheid: crème of tablet. Allebei even effectief: • tablet : één tablet voor inwendig gebruik • crème : voor inwendig én voor uitwendig gebruik Deze introductie wordt intensief ondersteund op televisie, in print en online media.

Canesten Gyno. Je voelt je snel weer jezelf. *Geurloze afscheiding. Zelfzorggeneesmiddel. Canesten Gyno bevat clotrimazol. Lees voor gebruik de bijsluiter.

OF 4.indd 8

AD_Canesten_ OptimaFarma.indd 1

www.canesten.nl

03-04-13 13:52

25/03/13 14:40

Het vak

t

13 14:40

Overheveling in het UMC St Radboud Een nieuw team en een aparte balie

De poliklinische apotheek van het UMC St Radboud levert sinds de overheveling de medicijnen voor onder andere kankerpatiënten en reumapatiënten. Met gevolgen voor de organisatie. Bas van Vlijmen, apotheker in de Radboud Apotheek, stelde een taakgroep van assistenten samen en richtte een aparte balie op de afdeling oncologie in. Arwen Kleyngeld

“Sinds de overheveling zijn wij verantwoordelijk voor het afleveren van bepaalde medicijnen die vroeger ook via de gewone apotheek werden geleverd”, vertelt Bas van Vlijmen, apotheker in de Radboud Apotheek. “In eerste instantie betrof het de TNF-alfaremmers, die veel worden gebruikt bij chronische ontstekingen zoals de ziekte van Crohn en reumatische aandoeningen. In 2013 kwamen het groeihormoon en een aantal orale oncolytica erbij. Omdat de aflevering nu onder verantwoordelijkheid van het

ziekenhuis valt, heeft de poliklinische apotheek er werk bij gekregen.” Hoe de apotheek de aflevering van de medicijnen heeft geregeld verschilt per ziekenhuis, legt Van Vlijmen uit. “Sommige ziekenhuizen werken samen met lokale apotheken. Andere ziekenhuizen laten hun patiënten alles ophalen. Wij hebben gekozen voor een derde vorm waarbij we veel medicijnen bij de patiënten thuisbezorgen, met name groeihormoon en TNF-alfaremmers. Patiënten die in het ziekenhuis moeten zijn, kunnen hun medicijnen zelf ophalen. Zo ondervindt de patiënt zo min mogelijk hinder van de maatregel. Het betekent wel extra werk binnen de apotheek.” Er is een aparte taakgroep voor de overheveling gevormd. Van Vlijmen: “In die groep werken zeven assistenten. Per toerbeurt wordt een assistent uitgepland om alle contacten met de patiënten, de artsen

Tevreden patiënten en artsen De Radboud Apotheek heeft onlangs een klanttevredenheidsonderzoek laten uitvoeren. “Onze klanten geven ons gemiddeld een 8,7, ze zijn heel tevreden”, vertelt Bas van Vlijmen. “Dat merken we ook aan positieve reacties van patiënten. Mensen op de afdeling oncologie en hematologie zijn heel blij met de eigen balie. Ze waren gewend aan wachttijden in de apotheek. Nu worden ze veelal direct geholpen. Ook de artsen zijn heel enthousiast over de nauwe samenwerking. Dankzij het team op hun afdeling kunnen ze snel en makkelijk overleggen.”

Optima farma

OF 4.indd 9

en de leveranciers te regelen. Daarnaast zorgt ze voor de logistiek. Dankzij deze groep, en omdat we tijdig zijn begonnen, verloopt alles soepel. “Omdat we vanaf januari 2013 ook orale kankermedicijnen leveren hebben we een aparte balie ingericht op de polikliniek oncologie / hematologie. De grootste uitdaging bij de overgang was om samen met de arts te zorgen dat we de juiste patiëntgegevens hadden en die konden combineren met de goede medicatiegegevens. Bij de balie werkt een apotheker met twee assistenten. Kankerpatiënten gebruiken veel verschillende medicijnen en de medicatie wisselt nog wel eens. Daarom wordt alles goed door een apotheker gecontroleerd voordat het weggaat.” Tot nu toe heeft de Radboud Apotheek de nieuwe extra werkzaamheden weten op te lossen met de huidige assistenten. “Maar we zijn nog op zoek naar drie of vier extra assistenten”, zegt Van Vlijmen. “Ik verwacht dat de drukte doorzet. De lijst met over te hevelen medicatie voor 2014 is al bekend. Ook komend jaar zullen we er weer druk mee zijn. Dat is niet erg; dit zijn uitdagende klussen waarbij de poliklinische apotheek haar meerwaarde kan bewijzen.” 9

03-04-13 13:52

Zaterdag 20 april 2013 Beatrix Theater, Jaarbeurs Utrecht

O p ti ma Far ma CONGRES

Infectieziekten Programma 9.00 - 9.45 Ontvangst en bezoek informatiemarkt 9.45 -10.00 Opening door het bestuur van Optima Farma 10.00 – 10.45

Plenaire lezing: Antibiotica in de praktijk

11.00 - 12.15 Ronde 1 van de parallelsessies 1 t/m 8 12.15 – 13.30

Meld je nu online aan

Lunch en bezoek aan informatiemarkt

13.30 – 14.15 Plenaire lezing: Allergische reacties op antibioticagebruik. Patricia (P.M.L.A.) van den Bemt, ziekenhuisapotheker - klinisch farmacoloog, Erasmus Medisch Centrum Rotterdam. 14.30 – 15.45 Ronde 2 van de parallelsessies 1 t/m 8 16.00 Einde De dag is SANA/KABIZ geaccrediteerd. Parallelsessies: 1. HIV, de patiënt en de medicatie. Jeroen Mentink, openbaar apotheker, docent en trainer 2. Pijn bij het plassen Rikie Elling, openbaar apotheker en docent bij de AA opleiding Hengelo 3. Teken en andere beten. Erin geluisd door een teek? Drs Desiree Beaujean en Dr. Fedor Gassner, Landelijke Coördinatie Infectiebestrijding(RIVM) 4. Gezondheidsrisico’s; Tropische ziekten en reizigersvaccinaties. Astrid Nolet en Rian Wijnhorst; Travel Clinic Havenziekenhuis Rotterdam 5. Omgaan met dilemma’s aan de balie. Monique ten Brinke, openbaar apotheker en zorgethicus 6. (Huid)infecties: SBA 7. Efficiënt gebruik van de KNMP Kennisbank. Ilona Jansen, KNMP Kennisbank 8. Longinfecties. Aris Prins, openbaar apotheker en docent AA opleiding

10

OF 4.indd 10

www.optimafarma.nl

Optima farma

03-04-13 13:52

Congres 2013

Infectieziekten: een vooruitblik op het Optima Farma Congres Als je een blik werpt op het programma van het Optima Farma Congres over Infectieziekten zie je dat je veel keuze hebt in onderwerpen en sprekers. Te veel om allemaal te bespreken, maar we lichten alvast een tipje van de sluier. Teken en andere beesten Van mug tot hoofdluis en van ziekte van Lyme tot hondsdolheid: tijdens de presentatie van bioloog Fedor Gassner en gezondheidswetenschapper Desirée Beaujean van het RIVM hoor je de laatste stand van zaken en zal er ruim gelegenheid zijn voor het stellen van al je vragen over ‘bijtende kwesties’. Voor meer informatie over tekenbeten zie ook pagina 18. Omgaan met hiv in de apotheek Medicatie voor hiv-patiënten heeft vaak bijwerkingen en er is het risico op interacties. Bovendien is het belangrijk dat je zorgvuldig omgaat met deze kwetsbare groep. Apotheker Jeroen Mentink geeft samen met een hiv-patiënt een presentatie over de infectieziekte, bijwerkingen en interacties en jouw speciale rol in de apotheek. Voor meer informatie over dit onderwerp zie ook pagina 16. Baliedilemma’s Je krijgt als apothekersassistent soms te maken met zorgvragen die van persoonlijke aard zijn, zoals SOA’s. Dat vraagt om jouw professionaliteit en discretie. De beroepsgroep Optima Farma heeft onlangs de beroepscode van apothekersassistenten opgesteld. In de workshop gaat het om de vraag: waar sta jij voor, als apothekersassistent. Monique ten Brinke, openbaar apotheker en zorgethicus, verzorgt de workshop ethiek tijdens het Optima Farma Congres. Pijn bij het plassen Waarom zien we zoveel voorschriften voor nitrofurantoïne en trimethoprim bij jonge vrouwen? Waarom moet je trimethoprim ’s avonds innemen en waarom duurt een kuur bij mannen langer dan bij vrouwen? En helpt vitamine C écht bij het voorkomen van een blaasontsteking? Al dit soort vragen worden beantwoord tijdens de workshop van Rikie Elling,

Fedor Gassner

Optima farma

OF 4.indd 11

Desirée Beaujean

Jeroen Mentink

Monique ten Brinke

apotheker bij de Samenwerkende Apotheken Enschede en werkzaam in Apotheek Twekkelerveld. De workshop zal afgesloten worden met balie-adviezen, waar je na het weekend direct mee aan de gang kunt. Zie voor meer informatie over dit onderwerp ook pagina 24. Tropische infectieziekten Voor alle soorten reizigers; de ‘gewone’ vakantieganger, wereldreiziger, expat of zakenreiziger geldt dezelfde vraag: hoe blijf ik tijdens mijn verblijf in de (sub)tropen gezond? Het Havenziekenhuis in Rotterdam is 85 jaar geleden opgericht voor zeelieden die met (tropische) aandoeningen terugkwamen uit het buitenland. Nog steeds is de Travel Clinic van het Havenziekenhuis een bron van kennis op dit gebied. Tijdens de workshop zal Astrid Nolet van de Travel Clinic onderwerpen bespreken zoals trends in reizen, de belangrijkste gezondheidsrisico’s in het buitenland en de perceptie van risico. Rian Wijnhorst zal ingaan op de meest voorkomende tropische ziekten, preventie door middel van vaccinaties en malariaprofylaxe. Allergische reacties op antibiotica Het is belangrijk dat je de verschillende allergische reacties op antibiotica kunt herkennen. Ziekenhuisapotheker Patricia van den Bemt van het Erasmus MC in Rotterdam geeft een toelichting op de Gell en Coombs classificatie van allergische reacties. Ze bespreekt de diagnostiek, behandeling en de medicatiebewaking. Kennis vermeerderen. Op het terrein van infectieziekten kun je te maken krijgen met bijwerkingen en interacties van geneesmiddelen en zelfzorgmiddelen. De kennisbank van de KNMP is een bron van informatie over geneesmiddelen, zelfzorg en bereidingen. Ilona Jansen, productmanager Kennisbank bij de KNMP, geeft uitleg over hoe je de Kennisbank het beste kunt gebruiken. Na het bijwonen van deze presentatie kun je uit de voeten met deze handige site.

Rikie Elling

Astrid Nolet

Rian Wijnhorst

Patricia van den Bemt

11

03-04-13 13:52

In gesprek met de verzekeraar

‘Preferentiebelei net een geneesm het heeft bijw A

Na alle ophef over het preferentiebeleid organiseerde vakblad actueel Optima Farma een ontmoeting tussen verzekeraar Henk Eleveld (Menzis) en de apothekersassistenten van de Goorse Apotheek in Goor. Apothekersassistenten Dianne Snippe en Esther Cent van de Goorse apotheek staan klaar om Henk Eleveld van Menzis te ontvangen. Ook in hun apotheek hebben ze de enquête over het preferentiebeleid ingevuld. “Het beleid zorgt voor veel discussie aan de balie en de slechte leverbaarheid van geneesmiddelen is ook moeilijk te verkopen. Wij zijn het eerste aanspreekpunt. Wij vangen de verwarring en boosheid van cliënten op. Steeds vaker gaan we met een vervelend gevoel naar huis.” Henk Eleveld, contractmanager farmacie bij Menzis, loopt deze ochtend mee, voert gesprekken met cliënten en met de assistenten, om zelf te ervaren hoe het toegaat en waar het team tegenaan loopt. 12

OF 4.indd 12

Dianne Snippe (links) en Esther Cent ontvangen verzekeraar Henk Eleveld in de Goorse Apotheek.

Netty Roersma

Slechte leverbaarheid Een apotheekmedewerker vult de robot: “Soms kost het aanpassen van een schacht me veel tijd”, zegt hij tegen Eleveld, die op zijn aanwijzingen doosjes in de robot schuift. Maar ze zijn het met elkaar eens dat niet elke doosjesverandering met het preferentiebeleid te maken heeft. Dianne Snippe, Esther Cent en Henk Eleveld werken de stapel bestellingen door en komen een recept van november vorig jaar tegen. Eleveld: “Dat had die meneer allang moeten hebben. Als je als zorgverzekeraar een middel aanwijst, dan heb je de plicht ervoor te zorgen dat het er ook is.” “Dat is in de praktijk niet altijd zo”, zegt Esther. Eleveld knikt: “Wij volgen de leverbaarheid en zien dan bijvoorbeeld dat de fabrikant nog veel op voorraad heeft. Maar fabrikanten werken met quota per land. Daardoor krijgt de groothandel het soms niet en dan kunnen jullie niet leveren.” Emotioneel De eerste cliënt meldt zich samen met zijn vrouw. Zij doet het woord omdat haar man erg moe is. De Tahor, die hij lang heeft gebruikt, is vervangen door atorvastatine en dat bekomt hem slecht. Mevrouw heeft veel informatie verzameld over de verschillen tussen merken met de

werkzame stof atorvastatine. In het verleden heeft haar man ook Lipitor gebruikt, maar pas na de overstap op Tahor ging het goed met hem. Eleveld legt uit dat het precies hetzelfde is: “Drie verschillende namen, maar het komt uit dezelfde fabriek.” “Nee”, zegt mevrouw en ze barst in tranen uit, “er zit een ander filmlaagje om, dat maakt voor hem het verschil.” Haar man schuift zijn mouw omhoog. Zijn onderarm zit vol kleine wondjes. “Die heb ik overal sinds ik die andere tabletten gebruik.” Eleveld belooft er serieus naar te kijken. “Het is niet te verklaren wat hier aan de hand is. Bovendien is de levering van parallelimport Tahor in 2012 door de groothandels gestaakt. Maar jullie mogen het een half jaar leveren. Menzis zal dat vergoeden.” Hij maakt een afspraak met de cliënt om te volgen of het werkt. De volgende cliënt stapt de spreekkamer binnen. Deze meneer gebruikte twaalf jaar Pariet zonder problemen, maar met de verandering naar rabeprazol kreeg hij klachten. “Het is een geldkwestie, dat heeft de apotheker me laten zien.” Hij is boos en wil overstappen naar een verzekering die wel Pariet vergoedt. Henk Eleveld legt uit dat wanneer de huisarts expliciet Pariet op het recept schrijft, hij dat ook zou moeten krijgen, omdat het middel nog niet in het Optima farma

03-04-13 13:52

Actueel

eleid is smiddel, jwerkingen’

er Cent veld in theek.

preferentiebeleid zit. Na 1 mei is dat wel het geval. Henk adviseert hem contact op te nemen met zijn huisarts. “Als hij het met u eens is dat de verschijnselen die u heeft op overgevoeligheid berusten, dan kan er een medische-noodzaak-formulier worden gebruikt. Laat u me weten of uw klachten verdwijnen als u weer Pariet gebruikt?” Met het e-mailadres van de verzekeraar stapt meneer de deur uit. “Het is toch veel moeilijker geworden om een medische noodzaak te krijgen”, zegt Esther, “jullie ontmoedigen dat.” “Een beetje wel”, geeft Eleveld toe, “maar apothekers hebben ook gevraagd om duidelijkheid, ze vonden de criteria eerst te vaag. Met zo’n formulier is de apotheek dan ook gevrijwaard.” Medische noodzaak Henk Eleveld komt nog even terug op atorvastatine:“Pfizer maakt zowel het specialité als het generiek. Als het tabletje gemaakt wordt, weet het bij wijze van spreken nog niet in welk doosje het zal terechtkomen. Medische noodzaak voor Lipitor is dus niet logisch.” Hij laat een folder over het wisselen van doosjes zien. Menzis heeft die samen met Zorgbelang Groningen en de apothekers in Groningen gemaakt. Naast preferentiebeleid wordt ook parallelimport hierin besproken. Dat het geneesmiddel niet precies gelijk hoeft te zijn wat hulpstoffen betreft, maar wel een vergelijkbaar werkingspatroon moet hebben. Apotheken kunnen deze folder bestellen of zelf printen en in de apotheek neerleggen. Dat zou preventief kunnen werken, denkt Eleveld. “Waarom stuurt Menzis de folder niet zelf naar hun verzekerden”, willen Dianne en Esther weten. “Naar iedereen sturen heeft geen

“Het is toch veel moeilijker geworden om een medische noodzaak te krijgen” zin”, is het antwoord. “Veel verzekerden zijn immers geen patiënt, en gericht sturen kan niet omdat we declaratiegegevens niet voor dit soort activiteiten mogen gebruiken.” Hulpstoffen “Mensen willen echt hetzelfde middel, checken de hulpstoffen of willen dat wij dat doen”, zegt Dianne. Ze bekijken verschillende merken valsartan. “Als je precies kijkt, zie je de verschillen. Daar Optima farma

OF 4.indd 13

13

03-04-13 13:52

Omdat veel kinderen collega’s hebben in plaats van klasgenoten.

Help mee kinderarbeid te stoppen. Ga naar unicef.nl

OF 4.indd Stopper FC 14 210 x 297 mm.indd 1

03-04-13 11:54 13:52 16-02-12

12 11:54

Actueel schrikken mensen nou van”, aldus Esther. Henk Eleveld: “Het lijkt een probleem op zichzelf geworden. Soms vraag ik me af of jullie hier niet ook mee te maken zouden hebben als er geen preferentiebeleid was. Normaal gesproken moet de uitleg dat het dezelfde werkzame stof bevat en hetzelfde werkingspatroon heeft voldoende zijn. Alle geneesmiddelen worden hierop gecontroleerd voordat ze worden toegelaten. Misschien moeten we de oplossing zoeken in verpakkingen die zoveel mogelijk overeenkomen en moeten kleur en vorm van tabletten hetzelfde worden.” Aan het eind van de ochtend vatten Esther en Dianne hun zorgen over het preferentiebeleid samen: “Wegen de voordelen op tegen de nadelen?” Henk Eleveld: “Fabrikanten zullen nooit uit zichzelf een lage prijs bieden, dat is de afgelopen tien jaar wel duidelijk geworden. En veel apothekers vinden het preferentiebeleid niet leuk, maar als je weet hoeveel besparingen het heeft opgeleverd, dan begrijp je dat we het voor de verzekerden doen. We hebben met elkaar voor marktwerking gekozen. Minister Schippers heeft verkenners gevraagd de situatie in de farmacie te onderzoeken en hun advies is om door te gaan op dit pad. De zorgverzekeraar heeft de taak de zorg kwalitatief goed, maar ook betaalbaar te houden. Met het preferentiebeleid is het gelukt de prijzen naar beneden te krijgen. Een beter model hebben we nog niet gevonden. Maar het is net een geneesmiddel, het heeft bijwerkingen.”

Dianne verzucht dat vooral de verschillende regels van zorgverzekeraars haar horendol maken. Henk Eleveld: “Allemaal het gevolg van marktwerking, iedereen verzint zijn eigen oplossing. Ook bij apotheken zie je verschillen in beleid. Menzis stopt veel energie in het bevorderen van doelmatig voorschrijfbeleid zodat artsen volgens hun eigen richtlijnen gaan voorschrijven. Dan moet je artsen en patiënten kunnen laten zien hoe de prijzen van geneesmiddelen in elkaar zitten. Daarom

kiezen wij voor dit model. Andere zorgverzekeraars maken een andere afweging. Maar ik begrijp best dat er de laatste jaren een bak aan veranderingen over jullie is uitgestort.” Als Henk Eleveld is vertrokken, zegt Dianne: “Zijn uitleg moet nog een beetje bezinken, maar hier heb ik wel wat aan in mijn gesprekken aan de balie.” En Esther meent dat het in elk geval goed is om te horen dat er begrip is voor de problemen in de apotheek. “Wij zijn niet de enigen die naar oplossingen zoeken.”

Henk Eleveld werkt per week vier dagen bij zorgverzekeraar Menzis als contractmanager farmacie en één dag als zorgcoördinator. Dianne Snippe en Esther Cent zijn apothekersassistent in de Goorse Apotheek in Goor en hebben elk meer dan 25 jaar werkervaring in de openbare apotheek.

Assistent vangt klappen preferentiebeleid op Apotheekmedewerkers constateren dagelijks bij meer dan 30.000 patiënten boosheid, agressie of verwarring als reactie op het preferentiebeleid. Een half miljoen keer per jaar nemen patiënten geneesmiddelen verkeerd in als gevolg van dit beleid. Dat bleek onlangs uit onderzoek van SIR onder ruim achthonderd apotheekmedewerkers. Vooral wijzigingen in uiterlijk van de preferente geneesmiddelen en de verpakkingen zorgen voor verwarring. Op basis van wat apotheekmedewerkers constateren, kan worden afgeleid dat patiënten minstens een half miljoen keer per jaar geneesmiddelen verkeerd innemen als gevolg van het preferentiebeleid. Dit kan gevolgen hebben voor de gezondheid van patiënten, door onder andere dubbelmedicatie en therapieontrouw, schreven Sonia Amini en Martine Kruijtbosch van SIR onlangs in het Pharmaceutisch Weekblad. Het onderzoek werd gehouden onder 819 apotheekmedewerkers. Andere uitkomsten: een apotheek besteedt gemiddeld vijf uur per dag aan uitleg en administratieve handelingen in verband met het preferentiebeleid. Apotheekmedewerkers ervaren het preferentiebeleid als het meest negatief voor het contact met de patiënt in vergelijking met andere beleidsmaatregelen. Een doorsnee apotheekmedewerker ervaart zesmaal per dag agressie, boosheid en/of verwarring bij de patiënt als reactie op het preferentiebeleid. Voor heel Nederland komt dit neer op meer dan 30.000 patiënten met dit gedrag op één dag.

Optima farma

OF 4.indd 15

15

03-04-13 13:52



‘We hebben elkaar nooit verwijten gemaakt’ O p ti ma Far ma CONGRES

Verder leven na besmetting met het hiv-virus

P

Martine Boelsma

Het gaat nu weer goed met Rob en Marcel. Twee jaar zijn patiënt verstreken sinds verpleegkundige Rob te horen kreeg dat hij hivpositief was. Marcel, ICT’er bij Defensie, vertelt: “Rob was echt ziek, had een acute uitbraak, met candida, herpes en extreme vermoeidheid. Natuurlijk wist ik meteen dat ik me ook moest laten testen en dat de kans bijna honderd procent was dat ik het ook had. Terwijl ik me topfit voelde!” “In eerste instantie denk je: ons leven is voorbij. We hebben heel wat afgejankt samen. Maar elkaar nooit verwijten gemaakt. We zijn 23 jaar samen en hebben nooit iets stiekem gedaan. Daarom zijn we ook heel open over onze hiv-besmetting. Familie, vrienden, collega’s, iedereen is op de hoogte.” Rob moet meteen aan de virusremmers. Marcel, die tevens diabetes type1 heeft, start twee maanden later. De hoeveelheid CD4-cellen in zijn bloed - dit zijn de afweercellen die door het hiv-virus worden aangevallen - wordt vanwege zijn diabetes extra goed in de gaten gehouden. Rob krijg een combinatie van de virusremmers Stocrin en Truvada. Maar de bijwerkingen zijn heftig: depressieve aanvallen, huiduitslag en gewrichtspijnen. Hij stapt over op Truvada en Reyataz, maar ook dit 16

OF 4.indd 16

Ze hadden een gelukkig en stabiel leven samen, Marcel (40) en zijn echtgenoot Rob (42). Toen een griepje van Rob maar niet over wilde gaan, werd hij getest op hiv en bleek positief. “We hebben heel wat afgejankt, maar elkaar nooit verwijten gemaakt.” Het verhaal achter de patiënt.

gaat niet goed. Zijn arts doet een nieuwe poging: Truvada, Norvir en Precista. “Dat was raak. De combinatie sloeg aan. De bijwerkingen werden minder, het virus ondetecteerbaar. Dan ben je feitelijk weer gezond en is er ook geen besmettingsgevaar meer.” Toch bleef Rob vermoeid. “Hij leefde van uur tot uur.” Eind vorig jaar werd dan eindelijk de gouden combinatie gevonden: Truvada en Viramune. Rob is weer helemaal de oude, werkt weer en geniet van het leven. Intussen is ook Marcel gestart met medicatie. “Ik heb geen last gehad van acute uitbraakverschijnselen, maar ik besef heel goed hoe belangrijk het is dat ik toch mijn medicatie gebruik. Het virus moet onder controle worden gehouden, anders krijgt het op enig moment de overhand en kan het omslaan naar aids.” Hij slikt de combinatie Truvada, Norvir en Precista, maar stapt binnenkort over op Truvada en Viramune. “Het gaat goed met me, maar ik ben wel vermoeid, slaap onrustig, heb een droge huid en last van chronische diarree. Van een vriendin heb ik chlorella-tabletjes gekregen. Dat lijkt wel een beetje meer energie te geven, maar ik hoop dat de nieuwe medicijncombinatie zorgt dat ik me echt weer de oude voel.” Ze zijn allebei uiterst therapietrouw. “Voor Optima farma

03-04-13 13:53

De patiënt



“We kwamen er helaas pas na anderhalf jaar achter dat die mogelijkheid bestond.” Het contact met de apotheek is nu goed. “Ze kennen ons, weten wat er speelt.” Marcel is opgelucht dat de virusremmers geen invloed hebben op zijn diabetesmedicatie. “Ik was bang dat de werking van de insuline zou verminderen. Maar dat bleek niet het geval. Mijn echtgenoot had vooral vragen over interacties, omdat hij

’

Marcel: "We beseften allebei hoe belangrijk therapietrouw is"

mij is dat geen probleem. Als diabeet ben ik gewend om mijn leven in te richten rondom een chronische ziekte. En we beseffen allebei hoe belangrijk therapietrouw is. Als je er met de pet naar gooit, kan het virus resistent worden. Dan heb je echt een probleem.” Juist vanwege dat besef, vonden ze het vervelend dat de apotheek hun medicijnen niet altijd op voorraad had. “Het moest elke keer worden besteld, en we kregen het precies afgepast mee. Logisch, want het zijn erg dure medicijnen. Maar wij wilden

heel graag een noodvoorraadje. Stel dat je een keer te laat bent met bestellen? Of de apotheek kan er ineens niet aan komen? Er zijn tenslotte wel eens leveringsproblemen met medicijnen. Daar hebben we wel van wakker gelegen.” Ze zijn nogal eens ‘lastig’ geweest, denkt Marcel.“We voelden ons zó onzeker over die afgepaste medicatie. Dat maakte me boos.” Later is het deels opgelost met de herhaalreceptenservice, waardoor de mannen niet meer zelf hoeven op te letten dat ze op tijd hun geneesmiddelen bestellen.

om al zijn bijwerkingen te onderdrukken, veel meer medicijnen gebruikte. Hij had er bijvoorbeeld ook antibiotica bij.” Die combinaties werden door de apotheek wel steeds gecheckt, en dat leidde een paar keer tot een ander voorschrift. Bijwerkingen hebben Rob en Marcel niet met het apotheekteam besproken. “Daar hebben we onze hiv-verpleegkundige in het Maasstadziekenhuis voor. Ik heb er nooit aan gedacht dat ik ook de apotheek om raad zou kunnen vragen voor bijvoorbeeld de chronische diarree en de droge huid. Dat ga ik toch eens proberen.” Tot slot nog een tip van Rob en Marcel aan het apotheekteam: ,,Het zou fijn zijn als je zulke dingen in een apart kamertje kunt bespreken. Zeker in het begin heb je zoveel vragen. Je wereld staat op zijn kop. Maar, hoe open wij ook zijn, hiv is nog steeds geen onderwerp waarover je in een volle apotheek begint als je aan de balie staat met een rij wachtenden achter je.”l

Meer leren over hiv Hiv (Humaan Immunodeficiëntie Virus) is een virus dat het afweersysteem bij mensen verzwakt. Het valt onder de infectieziekten en is vermoedelijk rond 1900 ontstaan in Afrika. Op het Optima Farma congres over Infectieziekten spreekt ook apotheker Jeroen Mentink. In een duopresentatie met een hiv-patiënt geeft hij een toelichting over achtergrond en behandeling van de ziekte. Ook bespreekt hij de dagelijkse praktijk van de apotheek in de omgang met hiv-patiënten, zoals bijwerkingen, interacties en privacyvraagstukken. Mentink: “Op dit moment is hiv (nog) niet te genezen, maar door gebruik van medicatie is de aandoening wel te remmen. In de levenscyclus van het hiv-virus zijn namelijk verschillende stappen te onderscheiden. Elke stap in deze cyclus kan met een bepaalde groep geneesmiddelen worden geremd. In verband met het mogelijk ontstaan van resistentie wordt altijd een combinatie van middelen uit verschillende groepen toegepast. Het gebruik van hiv-medicatie gaat echter regelmatig samen met bijwerkingen en kan een grote belasting zijn voor de patiënt. Deze belasting kan van invloed zijn op de therapietrouw en het uiteindelijke effect van de behandeling.” Na afloop van de duopresentatie beschik je over meer kennis en inzicht in het ontstaan, het verloop en de behandeling van hiv. Ook krijg je praktische tips voor de dagelijkse apotheekpraktijk.

Optima farma

OF 4.indd 17

17

03-04-13 13:53

D

Marc de Leeuw

Een tochtje door de natuur kan nare gevolgen hebben: gebeten worden door een teek Dossier die, als je pech hebt, besmet is met de ziekte van Lyme. Het overkwam Ina Kamerman (66). Twee keer zelfs. De eerste keer tijdens een boswandeling in Drenthe. Ze liep met haar blote voeten in sandalen en de teek sloeg toe in een holletje van haar enkel. Het duurde even voordat ze in de gaten had dat ze Lyme had. Ze zag een wondje dat niet genas, maar ging pas na een half jaar naar de dokter. Die zag meteen dat het Lyme was. “Per jaar worden in Nederland ongeveer 1 miljoen mensen door een teek gebeten”, vertelt dr. Kees van den Wijngaard, epidemioloog bij het RIVM in Bilthoven. ,,In 22.000 gevallen leidt dat tot de ziekte van Lyme. In de afgelopen vijftien jaar is het aantal mensen dat bij de huisarts terechtkomt met Lyme driemaal zo hoog geworden.” De kleine, spinachtige insecten komen in het hele land voor, in bos, park, hei, duinen of in de tuin. Ze zitten in de buurt van bomen of struiken, in hoog gras of tussen dode bladeren. De teek bijt zich vast in de huid van passerende mensen of dieren en voedt zich met bloed. Omdat tekenbeten vaak pijnloos zijn, kan iemand dus besmet raken en de ziekte van Lyme krijgen zonder ooit een tekenbeet te hebben opgemerkt. Jezelf controleren op teken na een wandeling in een natuurgebied is dus verstandig. De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Alleen teken die deze bacterie bij zich dragen, kunnen de ziekte overdragen. Gemiddeld is één op de vijf teken in Nederland besmet. Wel zijn er grote lokale verschillen: op de ene plek is bijna de helft van de teken besmet, op de andere bijna geen. De belangrijkste risicogebieden liggen in een strook langs de kust en in het noorden en oosten van het land. De kans dat de ziekte van Lyme optreedt na een tekenbeet is ongeveer 2%. De kans is kleiner naarmate de teek sneller verwijderd wordt. Klachten Als na een tekenbeet een rode ring optreedt rond de plaats van de beet – een zogenaamde erythema migrans – wijst dat op de ziekte van Lyme, zegt Kees van den Wijngaard. “Dit gebeurt echter niet altijd. Dan is het erg lastig om uit te maken of iemand de ziekte van Lyme heeft.” In een vroeg stadium is de ziekte meestal goed te behandelen met antibiotica. De eerste keus daarbij is doxycyline. Ook als 18

OF 4.indd 18

O p ti ma Far ma

Eén op de vijf teken is besmet

CONGRES

Klein insect, grote gevolgen

De ziekte van Lyme komt steeds vaker voor. In de meeste gevallen loopt deze ziekte, die je kunt oplopen als gevolg van een tekenbeet, met een sisser af. Sommige mensen houden echter langdurig klachten. Het belangrijkste: verwijder de teek zo snel mogelijk na de beet. Optima farma

03-04-13 13:53

n

Dossier

de ziekte pas later opgemerkt wordt, zal de arts starten met een antibioticum. Ina Kamerman had aanvankelijk niets gemerkt. “Die teken zijn ook klein! Bovendien zat er een heel klein kringetje om die wond: je zag het gewoon niet. Ik merkte het ook niet, omdat ik geen pijn had. Dat die wond niet genas, was ook niet vreemd. Dat had ik eerder gehad na een muggenbeet.” De dokter gaf haar een antibioticum en de wond genas.Daarna begon ze wazig te zien en moesten er cilinders in haar contactlenzen. Kamerman: “Ik had last van temperatuurwisselingen en vergat soms dingen - er is toch iets met je lichaam. Ik heb het gevoel dat alles wat ik krijg, heftiger is. Verkoudheid, spierpijn: dat soort dingen. Maar ik weet niet of dat door Lyme komt.” Die reacties van haar lichaam zijn toegenomen na de tweede tekenbeet, die ze vorig jaar kreeg op een mooie lentedag. Ook dat had ze laat in de gaten, want die plek zat onder op haar rug. “Toen ik me afdroogde, merkte ik dat het schuurde.” Ze kreeg opnieuw twee weken antibioticum. Een tijdje na de tweede besmetting kreeg ze een ongevoelige plek op haar rechterbeen, die af en toe prikt alsof ze in de brandnetels heeft gelopen. “De dokter en ik hebben het maar toegeschreven aan Lyme.” Heftig Is de bacterie eenmaal in het lichaam, dan zoekt deze haar weg soms naar het zenuwweefsel, de gewrichten, de huid of het hart. Daarbij horen in eerste instantie griepachtige klachten. Soms is er sprake van opzwelling van oorlel of tepel. “Zonder tijdige behandeling kunnen mensen last krijgen van neurologische klachten, zoals uitvalsverschijnselen en verlammingen. Dat kan heel heftig zijn. Ook kunnen ze artritis krijgen, een ontsteking in het gewricht, of carditis, een ontsteking in het hart. Dit laatste komt slechts zelden voor.” Soms houden mensen ook na behandeling klachten. De precieze oorzaak hiervan is nog onduidelijk. In lang niet alle gevallen verloopt de ziekte ernstig, zegt Van den Wijngaard. “Meestal loopt het met een sisser af. Slechts weinig mensen krijgen een ernstige en langdurige vorm van Lyme. Er zijn voor zover bekend geen bevestigde sterfgevallen als gevolg van de ziekte van Lyme.” Lyme of niet: Ina Kamerman trekt nog net zo graag de bossen in. Laatst liep ze door de duinen en vroeg ze zich eventjes af: zal ik over het wandelpad lopen of vanwege de kans op teken het bredere fietspad nemen? Ze nam het wandelpad: “Ik verdom het om me neer te leggen bij die teek!” Optima farma

OF 4.indd 19

Op maandag 15 april start weer de Week van de Teek. Het RIVM vraagt dan ook aandacht voor een nieuwe voorlichtingsfilm over het controleren op tekenbeten en het verwijderen van teken, die wordt verspreid onder apotheken. De film kan gewoon zonder geluid in de apotheek worden vertoond, want de beelden zijn ondertiteld. Zie voor meer informatie: rivm.nl Ook wordt er die week een app gelanceerd met een game waarmee je leert wat de gevaren van teken zijn. Zie: http://teekcontrol.rivm.nl/

Tips bij tekenbeet Het belangrijkste is om na een tekenbeet de teek zo snel mogelijk te verwijderen. Hoe langer de teek in de huid zit, hoe groter de kans is dat hij ziekteverwekkers overdraagt. Van groot belang is dat er geen alcohol, jodium of andere middelen op de huid worden gebracht, voordat verwijdering van de teek plaatsvindt. “Deze vloeistoffen zorgen dat de teek zich leegspuugt. Daardoor wordt de kans op besmetting groter. Ook zeep moet daarom vermeden worden”, zegt dr. Kees van den Wijngaard. Andere tips zijn:

• Pak de teek met een puntig pincet zo dicht mogelijk op de huid bij de kop vast

•

•

•

•

en trek hem er langzaam uit. Als er een stukje van de kop in de huid achter- blijft, is dat ongevaarlijk. Zit de teek langer dan 24 uur op de huid? Overleg met de huisarts of behande- ling gewenst is. Als de teek binnen 24 uur op de goede manier verwijderd wordt, is de kans op de ziekte van Lyme waarschijnlijk klein, maar niet onmo- gelijk. Overigens leidt besmetting zeker niet altijd tot de ziekte van Lyme. Mensen kunnen elkaar niet besmetten en je kunt ook niet besmet raken door het verwijderen van teken Is de teek binnen 24 uur weggehaald? Houd dan minstens drie maanden de huid rond de tekenbeet in de gaten. Let op het ontstaan van een rode ring of andere klachten die kunnen wijzen op de ziekte van Lyme. Zie de website van EUCALB (European Concerted Action on Lyme Borreliosis, www.eucalb.com) voor meerdere verschijningsvormen van een rode ringvormige uitslag na een tekenbeet. Ontstaat er een klein, rood plekje op de plek van de beet, dan is er geen reden tot zorg. Dat is een reactie van de huid op de beet zelf.

19

03-04-13 13:53

Gebeten door een teek? Doe de test Teken zijn de boosdoeners als het gaat om de ziekte van Lyme. Deze insecten die leven in duinen en bossen kunnen besmet zijn met de Borrelia bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Deze ziekte kan het zenuwstelsel aantasten en leiden tot ernstige neurologische aandoeningen. Jaarlijks worden 1 miljoen Nederlanders gebeten door een teek! Easy Home Test biedt als enige de unieke Lyme – Tekenbeet test. Deze thuistest spoort 2 tot 4 weken na de tekenbeet de aanwezigheid op van antistoffen in uw eigen bloed. Na 10 minuten is het resultaat af te lezen en weet u of u al dan niet bent besmet. Voor mensen die veel in de natuur komen is deze test onmisbaar.

V

Easy Home Test. Eenvoudig en betrouwbaar.

OF 4.indd 20 door een teek A4.indd 1 EHT Gebeten

03-04-13 22-03-13 13:53 13:40

215000

-13 13:40

werKen bIj UMC UtreCht De vernieuwde apotheek Per 1 januari 2013 heeft het UMC Utrecht een innovatieve Poliklinische Apotheek geopend als onderdeel van de afdeling Klinische Farmacie van het UMC Utrecht. Daarnaast beschikt het UMC Utrecht over een eigen bereidingsafdeling. Door deze samenwerking kunnen wij onze patiënten binnen en buiten het ziekenhuis nog beter van dienst zijn.

Vijf redenen om hier te werken 1. Academisch ziekenhuis, dus dynamische werkomgeving 2. De werkzaamheden zijn afwisselend 3. Veel contact met zorgverleners en patiënten, of juist het bereiden van geneesmiddelen 4. Werken in zorggroepen waardoor specialisatie mogelijk is 5. Meewerken aan een succesvolle start van de Poliklinische Apotheek

Actuele vacatures m/v • Apothekersassistente FPZ vac.nr. 2013/00136

• teamleider/

apothekersassistent vac.nr. 2013/0164

• Apothekersassistente vac.nr. 2013/0135

• Farmaceutisch medewerker vac.nr. 2013/0163

Hier gebeurt altijd wat Marjon en Maritha, apothekersassistenten op Klinische Farmacie en Bereidingen: “Wat zo bijzonder is aan werken binnen deze divisie is dat er altijd wat gebeurt. Je hebt ’s morgens soms geen idee wat je ’s middags gaat doen. Dat komt ook omdat we in een academisch ziekenhuis werken met zo veel verschillende soorten patiënten en ziekten. Je kunt bovendien steeds weer aan leuke projecten meedoen. Zo heb ik, Marjon, bij Klinische Farmacie nu veel met Medicatie 3.0 te maken. We voeren nu opname- en ontslaggesprekken met patiënten over hun medicatie. Zo maken

we niet alleen medicatielijsten bij de opname kloppend, maar doen we dat ook als de patiënt naar huis gaat. Dat is echt bijzonder voor een ziekenhuisapotheek. Ik, Maritha, vind het juist zo leuk om bij Bereidingen te werken omdat wij zorg op maat leveren. Je begint eigenlijk met niets en eindigt met een mooi product. Verder delen we nieuwe ideeën en inzichten met elkaar. En als je zelf een goed idee hebt, wordt er naar je geluisterd. Door de nieuwe ontwikkelingen in de zorg, veranderen ook de specifieke behoeften van de patient. Hierdoor staan wij ook nooit stil.”

De drie afdelingen in het kort

Klinische Farmacie verzorgt de medicijnen voor de patiënten in ons ziekenhuis. De afdeling Bereidingen houdt zich bezig met het bereiden van zowel voorraad- als ad-hocgeneesmiddelen. Omdat de afdeling over een fabrikantenvergunning beschikt, verzorgen de medewerkers van de afdeling Bereidingen ook medicatie voor wetenschappelijk onderzoek. De nieuwe Poliklinische Apotheek levert specialistische farmaceutische zorg aan poliklinische patiënten en patiënten die uit het ziekenhuis zijn ontslagen.

• teamleider

Poliklinische Apotheek vac.nr. 2013/0134

• Apothekersassistente

Poliklinische Apotheek vac.nr. 2013/0165

Informatie en sollicitatie

Voor nadere informatie over de vacatures, de afdelingen en alle overige informatie bel je kosteloos naar 0800 – 25 000 25, of mail je voor Klinische Farmacie met Carla Ultee, manager Klinische Farmacie, [email protected]. Voor Bereidingen met Marjolein Noorlander, teamleider Bereidingen, [email protected]. En voor Poliklinische Apotheek met Eward Melis, apotheker, [email protected]. Voor je sollicitatie verwijzen wij je graag naar werkenbijumcutrecht.nl.

Vernieuw mee 2150003921_UMC_A4_OptimaFarma.indd 1 OF 4.indd 21

27-03-13 13:53 10:17 03-04-13

De draagbare apotheek Ontwikkelingshulp nieuwe stijl in Afrika

A

Froukje Wattel

We ontmoeten Annemiek Stijnen op Schiphol, klaar voor vertrek naar China. ‘‘Dit is voor mijn actueel ‘gewone’ werk”, zegt ze. In het dagelijks leven is Stijnen consultant geneesmiddelenontwikkeling bij Kinesis Pharma. ‘‘Het is een jarenlang traject om een medicijn dat bijvoorbeeld uit onderzoek van een universiteit voortkomt daadwerkelijk als tablet of drank op de markt te brengen. Wij adviseren daarbij. Ik ben trouwens geen apotheker. Ik heb wel farmacie gestudeerd, maar ben afgestudeerd in de onderzoeksrichting.” Vrijwilliger Naast haar baan is Stijnen vorig jaar en dit jaar een aantal weken als vrijwilliger voor Healthy Entrepreneurs en ontwikkelingsorganisatie Cordaid naar de Democratische Republiek Congo geweest. ‘‘In zulke landen zijn er veel problemen met medicijnen. Ze zijn vaak duur en onbereikbaar of slecht van kwaliteit. Vooral op het platteland is de nood hoog. Daarom is Healthy Entrepreneurs begonnen met de draagbare apotheek.” (zie kader). Stijnen deed veel voorbereidend werk voor dit apotheekproject.

22

OF 4.indd 22

Voor ons is het normaal: wie medicijnen nodig heeft, gaat naar de apotheek. In ontwikkelingslanden is dat minder eenvoudig. Geldgebrek, nepmedicijnen, en de afwezigheid van een apotheek zijn veelkomende problemen. Healthy Entrepreneurs wil goede betaalbare medicijnen voor iedereen bereikbaar maken. Vrijwilliger Annemiek Stijnen vertelt over de draagbare apotheek.

‘‘We zijn in december 2012 met twee draagbare apotheken begonnen”, vertelt Stijnen, ‘‘en dat moeten er nog veel meer worden. Het idee is dat mensen met een draagbare apotheek een kiosk huren op het platteland en daar medicijnen verkopen.s Avonds gaat de draagbare apotheek mee naar huis, omdat de kans groot is dat die anders wordt gestolen. We zijn daar op zoek naar mensen die met zo’n draagbare apotheek willen starten op het platteland. Dat kunnen vroedvrouwen, apothekersassistenten of ziekenverzorgers/ verpleegkundigen zijn, die mogen in het kader van dit project medicijnen verkopen.” Het moeten betrouwbare personen zijn met ondernemingszin. Mensen die het vertrouwen van de bevolking hebben en uit de lokale gemeenschap komen, want anders werkt het niet. “Arme mensen kopen uit geldgebrek soms goedkopere medicijnen op de markt. Die zijn meestal nep. Daar kan ik heel boos om worden. Ze zijn toch al arm, en dan krijgen ze ook nog nepmedicijnen die van meel gemaakt zijn, of die soms zelfs gevaarlijke stoffen bevatten. Wij willen een betrouwbaar alternatief bieden.”

Optima farma

03-04-13 13:53

Actueel



want die kwaliteit is vaak slecht. Healthy Entrepreneurs zorgt dat er betrouwbare generieke medicijnen geleverd kunnen worden en houdt de verkoop in de gaten. ‘‘We willen dat patiënten weten dat bijvoorbeeld onze paracetamol altijd tien cent kost en altijd goed is”, aldus Neve. “Natuurlijk moeten wij wel zorgen dat we altijd genoeg generieke medicijnen aan onze franchise-apotheken en draagbare apotheken kunnen leveren. Bij specialités bestaat 90% van de prijs uit marketing en 10% uit actieve ingrediënten. Bij generieke medicijnen is dat andersom, dus die zijn veel goedkoper. We halen ‘onze’ generieke medicijnen vooral uit India. Daar alleen al zijn ongeveer 30.000 geregistreerde producenten. Het is onze taak om hieruit uitsluitend de kwaliteitsfabrikanten te selecteren.’’

Annemiek Stijnen

Healthy Entrepreneurs Draagbare apotheek Voorlopig heeft Healthy Entrepreneurs de handen vol aan het zoeken naar mensen die geschikt zijn voor de draagbare apotheek. Geschikt bevonden kandidaten kunnen voor $ 80 investeren in een rolkoffer met 25 soorten medicijnen met bijbehorende medicijninformatie. Ze kunnen voor advies een apotheker bellen. Het geld dat de kandidaat-ondernemers zelf investeren in de rolkoffer lenen ze vaak van een rijker familielid. Voor de eerste medicijnvoorraad krijgen ze een microkrediet vanuit het project. Healthy Entrepreneurs investeert de rest van het geld. Van paracetamol tot malaria De medicijnen in de draagbare apotheek variëren van eenvoudige pijnstillers, tot malariamedicijnen, antibiotica en antiworminfectiekuren. ‘‘De inhoud kan per streek verschillen, afhankelijk van welke ziekten er veel voorkomen.” De medicijnprijzen staan vast, er zit een marge voor de verkoper op. ‘‘Verkopers mogen dus niet meer verdienen door hogere prijzen te vragen”, zegt Neve. ‘‘Ze kunnen alleen meer verdienen door meer te verkopen.” Uiteraard mogen ze niet zelf medicijnen inkopen op lokale markten, Optima farma

OF 4.indd 23

In 2011 startten Maarten Neve en Joost van Engen met Healthy Entrepreneurs. Zij kenden elkaar van Ida Foundation, de not-for-profit leverancier van betaalbare farmaceutische producten. ‘‘Op reis in de Derde Wereld ontdekten we dat de middenklasse, zoals taxichauffeurs, niet in aanmerking kwam voor gratis medicijnen”, vertelt Maarten Neve. ‘‘Maar deze mensen zijn ook te arm om zelf goede merkmedicijnen te betalen. Op de Filippijnen ontdekten we een keten van 1500 kleine franchiseapotheekjes die betaalbare generieke medicijnen verkochten. Dat businessmodel wilden wij ook.” Ze begonnen in Haïti en inmiddels lopen er ook projecten in Congo, Rwanda, Burundi en Sierra Leone. ‘‘We willen niet gewoon geld of goederen geven, maar samen met lokale ondernemers (entrepreneurs) bedrijfjes beginnen. Zodat ze zelfvoorzienend worden. De franchise-apotheken zijn op de steden gericht. Daarnaast ontwikkelde Healthy Entrepreneurs een draagbare apotheek (Pharmacy in the Box) voor het platteland, een soort rolkoffer met 25 medicijnen. www.healthyentrepreneurs.nl

Verschil maken Voordat Stijnen op het vliegtuig naar China stapt, heeft ze nog een afspraak met twee studenten internationale gezondheidszorg van de VU in Amsterdam die zij begeleidt bij studieprojecten in Burundi. ‘‘Een van hen gaat onderzoeken hoe je voorlichting over gezondheid aan jongeren kunt verbeteren. De ander richt zich op voorlichting aan zwangere vrouwen.” Langzamerhand dringt zich de vraag op waar ze de tijd vandaan haalt en wat haar drijft. ‘‘Ik vind dat je je leven niet alleen voor jezelf leeft’’, legt ze uit. ‘‘Mensen die het minder hebben wil ik helpen. Ik wil voor een positieve verandering zorgen.” In mei vertrekt ze weer naar Congo. En ja, er is nog plaats voor enthousiaste vrijwilligers. l

23

03-04-13 13:53

Update

O p ti ma Far ma CONGRES

Cranberry’s houden blaasontsteking weg Ook lactobacillen effectief

Veel vrouwen zweren bij cranberry’s om steeds terugkerende blaasontstekingen te voorkomen. Nu blijkt uit onderzoek van dr. Mariëlle Beerepoot dat de zure rode besjes hierbij écht een alternatief zijn voor antibiotica. Net als melkzuurbacteriën. Marc de Leeuw

Mensen die last hebben van steeds terugkerende urineweginfecties hoeven niet altijd een antibioticum te nemen om dit te voorkomen. Dat is de uitkomst van een onderzoek van dr Mariëlle Beerepoot. Zij onderzocht het effect van cranberry’s op het voorkómen van urineweginfecties bij vrouwen die nog niet in de menopauze zijn. Bij vrouwen die de menopauze achter de rug hebben, keek ze naar de werking van lactobacillen (melkzuurbacteriën, een soort probiotica) tegen urineweginfecties. Op 25 januari promoveerde ze op dit onderzoek. “Veel vrouwen zijn tegen het slikken van antibiotica en vinden het daarom prettig dat ze hun toevlucht kunnen nemen tot een ander middel.” Het bleek dat zowel melkzuurbacteriën als cranberry’s urineweginfecties kunnen voorkomen. Melkzuurbacteriën zijn waarschijnlijk effectiever dan cranberry’s. “Maar beide middelen bleken minder effectief dan antibiotica”, zegt Mariëlle Beerepoot. “Een voordeel van melkzuurbacteriën en cranberry’s is dat minder resistentie optreedt. Dat is een probleem bij de antibiotica.” Effect Eerdere onderzoeken lieten al zien dat cranberry’s urineweginfecties kunnen 24

OF 4.indd 24

voorkomen bij vrouwen met steeds terugkerende klachten. Niet eerder waren cranberry’s vergeleken met een onderhoudskuur antibiotica. Dat bracht Beerepoot en haar mede-onderzoekers uit het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam en het Universitair Medisch Centrum in Maastricht op het idee om een geblindeerd onderzoek uit te voeren, dat wil zeggen dat deelnemers aan de studie niet weten welk middel ze krijgen.

In een andere studie vergeleek Beerepoot de werking van lactobacillen met een onderhoudskuur antibiotica bij 252 vrouwen ná de overgang. Zij kregen tweemaal daags een capsule met lactobacillen of eenmaal daags 480 mg cotrimoxazol. Bij vrouwen uit de lactobacillengroep daalde het aantal urineweginfecties van gemiddeld 6,8 naar 3,1 per jaar. Bij de antibioticagroep van 7 naar 2,8 per jaar.

De deelnemers aan het onderzoek, 221 vrouwen vóór de overgang met minimaal drie urineweginfecties per jaar, kregen tweemaal daags een capsule met 500 mg cranberry-extract of eenmaal daags 480 mg van het antibioticum cotrimoxazol. De vrouwen wisten niet welk middel ze kregen.

Richtlijn aangepast Het onderzoek van Mariëlle Beerepoot is niet onopgemerkt gebleven. Mede naar aanleiding van dit onderzoek heeft de Stichting Werkgroep Antibiotica Richtlijnen (SWAB) in oktober 2012 de richtlijn voor de behandeling van urineweginfecties aangepast. In het hoofdstuk niet-antimicrobiële therapieën zijn de onderzoeksresultaten van Beerepoot opgenomen. Lactobacillen en cranberry’s staan daarin vermeld als mogelijke therapieën.

Bij de cranberrygroep daalde het aantal urineweginfecties van 7,8 naar 4,0 per jaar; in de antibioticagroep van 6,5 naar 1,8 urineweginfecties per jaar.

‘Veel vrouwen zijn tegen het slikken van antibiotica en vinden het daarom prettig dat ze hun toevlucht kunnen nemen tot een ander middel’ Optima farma

03-04-13 13:53

Verenigingsnieuws

O p ti ma Far ma

Optima Farma Congres op zaterdag 20 april Heb jij je al ingeschreven voor het Optima Farma Congres? Een interessante dag met diverse lezingen en twee rondes met acht parallelsessies. Het onderwerp van de dag is infectieziekten. Digitale aanmelding is mogelijk t/m dinsdag 16 april. Voor meer informatie over het programma zie pagina 10 en 11 in dit blad of ga naar www.optimafarma.nl voor het inschrijvingsformulier. Deelname aan het congres kost € 50. Het Optima Farma congres 2013 is ook geaccrediteerd door SANA en KABIZ.

Optima Farma Voor vragen over je beroep of de vereniging Optima Farma kun je contact opnemen met Margo Briejer, ambtelijk secretaris. KNMP – Optima Farma t.a.v. Margo Briejer Postbus 13166 2500 ED Den Haag telefoon: 070 373 72 15 e-mail: [email protected]

Agenda 18 en 19 april Longdagen, Jaarbeurs te utrecht www.longdagen.nl Zaterdag 20 april Optima Farma Congres Onderwerp: Infectieziekten Locatie: Jaarbeurs te Utrecht Meer informatie: www.optimafarma.nl

Optima farma

OF 4.indd 25

KABIZ (Kwaliteitsregistratie en AccreditatieKwaliteitsregisters Apothekersassistenten) Ruim 5289 apothekersassistenten uit de openbare farmacie (KAOF) en 401 collega’s uit de ziekenhuisapotheek (KABIZ) staan intussen ingeschreven in een van beide kwaliteitsregisters. Wil jij je ook inschrijven, maar moet je het diploma nog laten waarmerken, kom dan nu langs bij de stand van de KAOF/KABIZ op het Optima Farma Congres waar je ter plekke kosteloos je diploma kan laten waarmerken. Het enige wat je hoeft te doen is je tijdig, via een van beide websites, aanmelden. Verder moet je meenemen: 1) het originele diploma AA 2) een kopie van dit diploma 3) een geldig ID-bewijs (paspoort of rijbewijs) 4) het inschrijfformulier dat je hebt ontvangen nadat je je hebt aangemeld via een van de websites www.kaof.nl of www.kabiz.nl

Samenwerking KNMP & Optima Farma Op vrijdag 22 maart j.l. tekenden de besturen van KNMP en Optima Farma een Strategische Alliantie en Samenwerkingsovereenkomst. Na een aanloopperiode in 2012 hebben beide partijen deze overeenkomsten gesloten om de samenwerking verder te verstevigen en te continueren. Het apotheekteam heeft een belangrijk rol in de farmaceutische zorg en gezien alle ontwikkelingen die in de farmacie gaande zijn, is het een belangrijke stap om deze samenwerking breed uit te dragen en verder vorm te geven.

25

03-04-13 13:53

Referenties: 1. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):1211-1213. 2. Alloway R, Steinberg S, Khalil K, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):867-870. 3. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplantation. 2007;83(12):1639-1642. 4. van Hooff JP, Alloway RR, Trunecka P, et al. Clin Transplant 2011: 25: E1–E12 5. SmPC Prograft 6. SmPC Advagraf 7. Handleiding geneesmiddelsubstitutie KNMP/Winap, april 2010 8. Kahan BD, Welsh M, Urbauer DL, et al. J Am Soc Nephrol. 2000;11(6):1122-1131.

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd . Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden.. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBVVCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333 BE Leiden. PO Box 344, 2300 AH Leiden. Tel: +31(0)71 545 57 45. Fax: +31(0)71 545 58 00. Datum: November 2011 Verkorte product informatie Prograft® Samenstelling: Capsules met 0,5 mg, 1 mg en 5 mg tacrolimus, concentraat voor infusie met 5 mg tacrolimus per ml. Indicaties: profylaxe van transplantaat afstoting bij allogene lever, nier of hart transplaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werd behandeld. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één der hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen: Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucoseconcentraties, bloedwaarden elektrolyten (in het bijzonder kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regiem te worden overwogen. Tijdens episodes van diaree dienen de tacrolimus bloedspiegels te worden gemonitord. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica dienen gedurende therapie met Prograft te worden vermeden Ventriculaire- en septumhypertrofie zijn in zeldzame gevallen waargenomen. Het merendeel was reversibel en betrof doorgaans kinderen met tacrolimus bloeddalconcentraties die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Tacrolimus kan het QT interval verlengen, bewijs voor het veroorzaken van Torsades de Pointes ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT syndroom. Er zijn meldingen van de ontwikkeling van Epstein-Barr virus (EBV) gerelateerde lymfoproliferatieve ziekten bij met Prograft behandelde patiënten. Patiënten overgezet naar Prograft dienen geen gelijktijdige antilymfocyten behandeling te ondergaan. Van zeer jonge (< 2 jaar) EBV-VCA- negatieve kinderen is gerapporteerd dat zij een groter risico op de ontwikkeling van een lymfoproliferatieve ziekte lopen. Daarom dient in deze patiëntengroep de status van de EBV-VCA serologie te worden vastgesteld alvorens met de Prograft behandeling te beginnen. Zorgvuldige monitoring met behulp van EBV-PCR gedurende de therapie wordt aanbevolen. Een positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aanwezig zijn maar hoeft niet persé een indicatie van een lymfoproliferatieve ziekte of lymfoom te zijn. Blootstelling aan zon- en UV-licht dient beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Prograft bevat lactose. Extra voorzichtigheid dient te worden betracht bij patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactoseintolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucosegalactose-malabsorptie. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap en borstvoeding: Tacrolimus kan de placenta kan passeren. Prograft behandelde patiënten dienen geen borstvoeding te geven. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Beïnvloeding van de rijvaardigheid en het vermogen om machines te bedienen: Tacrolimus kan visuele en neurologische stoornissen veroorzaken. Dit effect kan worden versterkt in combinatie met alcohol. Bijwerkingen: Immunosuppressie verhoogt de kans op infecties en kan het verloop van reeds bestaande infecties verergeren. Bovendien wordt het risico op maligniteiten verhoogd. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gerapporteerd. Een aantal bijwerkingen is dosisafhankelijk en reageert op dosisreductie. Volgende bijwerkingen deden zich vaak tot zeer vaak voor (zie voor de bijweringen met incidentie soms, zelden, zeer zelden en niet bekend de geregistreerde 1B-1 tekst).. Zeer vaak: hyperglycemie, diabetes mellitus, hyperkaliemie, slapeloosheid, tremor, hoofdpijn, hypertensie, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen Vaak: anemie, leukopenie, thrombocytopenie, leukocytose, afwijkende rode bloedcel analyse, hypomagnesemie, hypofosfatemie, hypokaliemie, hypocalciemie, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, verminderde eetlust, anorexia, metabole acidosis, hyperlipidemie, hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie, andere stoornissen in de electrolythuishouding, symptomen van angst, verwardheid en desoriëntatie, depressie, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, convulsies, verminderd bewustzijn, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, perifere neuropathie, duizeligheid, verminderd vermogen tot schrijven, zenuwstelselaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oogaandoeningen, oorsuizen, ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardia, bloedingen, thromboembolische en ischemische voorvallen, perifeer vasculaire, dyspnoe, parenchymale long afwijkingen, pleurale effusie, faryngitis, hoesten, neusverstopping en ontstekingen, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale ulceratie en perforatie, gastrointestinale bloedingen, stomatitis en zweervorming, ascites, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, constipatie, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, maagdarm klachten, lever enzym en functie afwijkingen, galstuwing en geelzucht, hepatocellulaire schade en hepatitis, galgangontsteking, pruritis, uitslag, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, rugpijn, nierfalen, acuut nierfalen, oligurie, tubulair necrose, toxische nefropathie, problemen met urineren, blaas en urethra symptomen, asthenie, koorts, oedeem, pijn en onbehagen, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, primaire transplantaat dysfunctie. Inschrijving: Prograft 0,5 mg capsules (RVG 22236); Prograft 1 mg capsules (RVG 18107); Prograft 5 mg capsules (RVG 18108); Prograft infusieconcentraat 5 mg/ml (RVG 18109). Vergoeding: Prograft wordt volledig vergoed, voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333 BE Leiden. PO Box 344, 2300 AH Leiden. Tel: +31(0)71 545 57 45. Fax: +31(0)71 545 58 00. Datum: Oktober 2011

OF 4.indd 26

03-04-13 13:53

Vaccins

Zwangerschap en medicijnen

Geneesmiddelen FLeiR Apotheken, Leidsche Rijn, Utrecht zoekt enthousiaste en

Bijwerkingen?

GEDIPLOMEERDE APOTHEKERSASSISTENTEN (≥ 24 uur) Gezondheidsbeleving en Cliëntgerichtheid staan centraal in de FLeiR Apotheken. De vraag naar farmaceutische zorg, persoonlijk contact, individuele begeleiding en deskundig advies neemt toe en wij willen daarin voorzien. Wij zoeken communicatieve en ambitieuze assistenten, die met persoonlijke aandacht, goede zorg willen verlenen in gezondheidscentra, dichtbij onze cliënten. Spreekt diversiteit in werkzaamheden je aan en ben je toe aan een nieuwe uitdaging? Wil je werken in één van de vijf moderne apotheken en jezelf verder ontwikkelen in de meer dan 10

Melden!

specialisaties die FLeiR te bieden heeft? Wil je sparren met collegae en intensief samenwerken met collegae zorgverleners? Voor meer informatie surf naar www.fleir.nl

www.lareb.nl Geneesmiddelen en vaccins worden goed onderzocht voordat ze gebruikt gaan worden. Toch komen in de praktijk soms nieuwe bijwerkingen aan het licht. Door bijwerkingen bij Lareb te melden, draagt u bij aan een veiliger gebruik van geneesmiddelen en vaccins.

Een dagdeel meedraaien binnen FLeiR om de sfeer te proeven en de mogelijkheden te ontdekken, behoort uiteraard tot de mogelijkheden.

“Samen letten we goed op!”

Solliciteren: Stuur je CV dan naar Frank Verheijen, [email protected] of neem contact op 030-6866900

Agnes Kant

RUGPIJN? 16 UUR PIJNVERLICHTING

OF Fleir.indd 1

19-03-13 13:23

NR.1

VAN NEDERLAND!*

1. 2. 3. 4.

PAKT PIJN DIRECT BIJ DE BRON AAN DIEPGAANDE WARMTE ZORGT DAT SPIEREN ONTSPANNEN, WAARDOOR DE BLOEDCIRCULATIE VERBETERT EN AFVALSTOFFEN WORDEN AFGEVOERD

92%

TEVREDENHEID!**

*GFK 2011

N = 150 **IMS SALES APR 2012

UNIEKE WARMTEELEMENTEN DEZE TECHNOLOGIE ZORGT VOOR EEN CONSTANTE THERAPEUTISCHE WARMTE VAN 40 ºC

PERFECT DRAAGCOMFORT HUIDVRIENDELIJKE STRETCHSTOF

WERKT OP NATUURLIJKE WIJZE ZONDER MEDICINALE INGREDIËNTEN

16 UUR PIJNVERLICHTING BIJ RUGPIJN ThermaCare zelfverwarmende kompressen bieden tot maar liefst 16 uur lang verlichting aan pijnlijke rugspieren; 8 uur pijnverlichting tijdens gebruik en 8 uur pijnverlichting na gebruik.

Zelfverwarmende kompressen

25979.1-THERMA-ADV-OptimaFarma 190x133.indd 1

OF 4.indd 27

29-03-13 17:02

03-04-13 13:53

De weg naar stabiele tacrolimus-spiegels ... 1-4

...een leven lang!

LET OP !

• Onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde verwisseling van formuleringen van tacrolimus met directe of verlengde afgifte is onveilig5,6 • Patiënten dienen te blijven op dezelfde formulering van tacrolimus met het daarmee overeenkomende dagelijkse regime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist ( par. 4.2)5,6 • Generieke substitutie van stoffen waarbij liever geen risico wordt genomen, vanwege veiligheid en effectiviteit, zijn stoffen met een smalle therapeutische breedte7 tacrolimus verlengde afgifte

250311-765

• Stabiele, consistente CNI-spiegels kunnen lange termijn resultaten verbeteren.8

Voor 1B-tekst en referenties zie elders in dit blad

advertentie's hardlopenV8.indd 1 OF 4.indd 28

25-03-11 03-04-13 14:08 13:53