G E B R U I K S A A N W I J Z I N G
Bestnr. 99 28 13
TerraTec phono PreAmp
CE - verklaring Wij, TerraTec Electronic GmbH – Herrenpfad 38 – D-41334 Nettetal (BRD) verklaren hiermee, dat het product: phono PreAmp waar deze verklaring betrekking op heeft, overeenkomt met de volgende normen resp. normatieve documenten: EN 55013 Aan de volgende gebruiks- en omgevingscondities dient voldaan te worden: Woonbereik, zakelijk en commercieel bereik alsmede kleine bedrijven Deze verklaring is gebaseerd op: Testverslag(en) van het EMV- testlaboratorium
Hartelijk welkom Fijn, dat u gekozen heeft voor de TerraTec phono PreAmp. De phono PreAmp is op dit moment het meest unieke product voor de verbinding van platenspeler en PC-geluidskaart in de beste HiFi- kwaliteit. De aansluiting is heel eenvoudig. Lees desondanks de hierna volgende informatie, opdat u zo snel mogelijk alle mogelijkheden van het apparaat kunt benutten. In het hoofdstuk “Tips en Tools” krijgt u bovendien enige achtergrondinformatie over het medium grammofoonplaat alsmede en aantal wetenswaardigheden betreffende het thema “digitale restauratie via de PC”. Wij wensen u veel plezier met de phono PreAmp … Uw TerraTec Team!
TerraTec® ProMedia, SoundSystem Gold, SoundSystem Maestro, SoundSystem Base1, AudioSystem EWS®64, SoundSystem DMX, m3po, phono PreAmp, XLerate, Base2PCI, TerraTec 128iPCI, TerraTV+, TerraTValue, WaveSystem, MIDI Smart en MIDI Master Pro zijn handelsmerken van de firma TerraTec® Electronic GmbH Nettetal. De in deze documentatie genoemde soft- en hardwarebenamingen zijn in de meeste gevallen eveneens geregistreerde handelsmerken en vallen als zulke onder de wettelijke bepalingen. © TerraTec ® electronic GmbH, 1994 – 1999. Alle rechten voorbehouden (17.12.99). Alle teksten en afbeeldingen zijn met veel zorg opgemaakt. De TerraTec Electronic GmbH en haar auteurs kunnen echter voor eventueel achtergebleven foutieve informatie en de gevolgen hiervan noch juridisch noch op een ander manier aansprakelijk gesteld worden. Technische wijzigingen voorbehouden. Alle teksten in deze documentatie zijn door de auteurswet beschermd. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze documentatie mag zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de auteurs, in welke vorm ook, hetzij door fotokopieën, microfilm of op enige andere manier gekopieerd gereproduceerd of in een voor de computer bruikbare taal/vorm overgedragen worden. Ook het recht van de weergave door lezing, radio of televisie zijn voorbehouden.
2
3
Aansluit- en bedieningselementen
➌
Phono-In (cinch / rood = rechter kanaal, wit = linker kanaal) Sluit hier de uitgang van uw platenspeler aan. Let er a.u.b. op, dat de phono PreAmp ontworpen is voor Moving-Magnet (MM)- pickup-elementen. Standaard Moving-coil (MC)-systemen kunnen niet toegepast worden. Als u beschikt over een High-Output MCsysteem, kunt u dat wel gebruiken. Het uitgangsniveau dient minimaal 2-3 mV te bedragen.
➍
Gamepoort De gamepoort van uw geluidskaart kan daarnaast gewoon verder gebruikt worden. Echter raden wij aan, om de phono PreAmp niet gelijktijdig met een hier aangesloten joystick te gebruiken - deze zal u hierbij toch niet nodig hebben. Als met de phono PreAmp opnames gemaakt worden kan de joystick aangesloten blijven, maar tijdens de opnames kan beter niet mee gespeeld worden.
➊
D-stekker voor het aansluiten op de gamepoort van de geluidskaart
➎
Uit de technische documentatie van uw pick-up-systeem kunt u het aanbevolen bereik van de ingangscapaciteit van de voorversterker halen. Stel de keuzeschakelaar in op een waarde, die het eerst in dit bereik past. Als u voor uw pick-upelement niet beschikt over de desbetreffende details, zet dan de keuzeschakelaar in de middenpositie.
Via deze poort wordt de phono PreAmp van stroom voorzien. De gamepoort is doorgeleid en is verder beschikbaar voor b.v. voor het aansluiten van een joystick.
➋
Stereo-line-out De line-uitgang wordt met de line-In (ingang) van de geluidskaart verbonden. Het uitgangsniveau van de phono PreAmp kan aan de benodigde ingangsgevoeligheid voor bijna alle soundkaarten aangepast worden. Gebruik hiervoor a.u.b. niet een eventueel aanwezige microfooningang, omdat deze meestal uitgevoerd zijn voor veel lagere ingangsniveaus en ook meestal mono.
4
Ingangscapaciteit-keuzeschakelaar
➏
Uitgangsniveau-keuzeschakelaar Normaalgesproken ligt bij geluidskaarten het Line-ingangsniveau op musicusgezinde 1 tot 2 Vrms. Om het uitgangsniveau van de phono PreAmp aan te passen aan de verschillende geluidskaarten, kan het niveau in 3 stappen ingesteld worden. Lees hiervoor ook het hoofdstuk "Let op! Opname!". 5
Aardleiding
TIPS EN TOOLS
Technische specificaties
Na de triomftocht van de CD werd het medium grammofoonplaat tot groot verdriet van vele vrienden van deze weergavetechniek meer en meer verdrongen. Tegenwoordig is zelfs het maken van eigen CD's met behulp van de computer en een CD-recorder (brander) geen probleem meer. Uiterlijk op dit moment wordt het thema weer interessant voor diegenen die hun oude vinylschatten voor de eeuwigheid (of op zijn minst voor de “halveringstijd” van een zelf gebrande CD…) zouden willen conserveren. Ook de daarvoor benodigde software wordt steeds goedkoper en eenvoudiger te bedienen.
Sluit de aardedraad van uw platenspeler, indien aanwezig, aan op de behuizing van de computer. Hiervoor gebruikt u het beste een van de bevestigingsschroeven van de computerafdekking.
• • • • • • • • • • • • •
Stereo-ingang voor platenspeler (RCA/Cinch) Stereo-uitgang met Line-niveau (3,5 mm stereo miniplug) Stroomvoorziening via de gamepoort van de PC-geluidskaart (5 VDC ± 10%) De gamepoort wordt via de phono PreAmp doorgelust Voor Moving-Magnet (MM) pick-up elementen of High-Output-Movingcoil (MC)-systemen Niet geschikt voor standaard MC- systemen Ingangsgevoeligheid 5 mV / 47 kOhm / 1 kHz Ingangscapaciteit in drie trappen instelbaar (100 pF, 250 pF en 425 pF) Versterking uitgangsniveau instelbaar in 3 trappen (300 mV, 550 mV, 1100 mV (5 mV/1kHz)) Filterfunctie met zeer precieze RIAA- vervormingscorrectie (20 Hz – 20 kHz / ± 0,5 dB). Vervormingsfactor < 0,002 % (5 mV) Signaal-ruisafstand: >86 dB (A) Afgeschermde behuizing
Maar hoe krijgt u de platenopnames in uw computer? De platenspeler geeft een voor geluidskaarten (en andere Line-apparaten) in eerste instantie niet direct bruikbaar signaal af. Ook een in de handel gebruikelijke HiFi- versterker heeft hiervoor een speciale voorversterker nodig, die bij nieuwe apparaten eveneens niet meer vanzelfsprekend geïntegreerd is. Men kan zich er mee behelpen de (voor phono geschikte) HiFi- versterker direct naast de PC te plaatsen – als u er niet voor terugschrikt het meestal netjes bekabelde apparaat steeds te moeten transporteren. Op deze plaats doet het concept van de TerraTec phono PreAmp zijn intrede. De phono PreAmp versterkt het signaal van een platenspeler en maakt het geschikt voor een hoogwaardig bruikbaar signaal voor de geluidskaart. Opdat er geen onnodig vele kabels rondslingeren, betrekt de phono PreAmp zijn stroom direct van de gamepoort van de aanwezige geluidskaart. Voor iedereen, die zich nu nog meer met de goede oude phono-techniek bezig zouden willen houden, volgt hier wat informatie over het vinyl.
6
7
Hoe was het ook weer?
Afscherming
Het audiosignaal wordt op een langspeelplaat (lp) in de vorm van een bepaald patroon in een groef opgeslagen. De mechanische aftasting gebeurt door het pick-up systeem van de platenspeler, dat de in het vinyl geperste “audio-data” omvormt tot een zwak elektrisch signaal. Er wordt hier verschil gemaakt tussen twee “pick-up”-systemen: Moving Coil (MC) en Moving Magnet (MM of ook wel MD voor magnetodynamisch).
Door het zelfs bij een Moving Magnet-systeem toch echt lage uitgangsniveau (MM ca 2-5 mVolt, MC ca. 0,1 – 0,4 mVolt) is er toch meer inzet nodig, om zoveel mogelijk storende elementen uit te sluiten. Als u b.v. voor de voorversterker een te simpel opgebouwde netvoeding als stroomvoeding gebruikt dan zult u rekening moeten houden met een onaangename “netbrom”.
Bij MM-systemen wordt een permanente magneet, bij MC- systemen een spoel bewogen. Een MC-systeem heeft ten opzichte van het MM-systeem het voordeel, dat er minder massa bewogen hoeft te worden, maar het nadeel is, dat het uitgangssignaal meestal met een factor 10 kleiner uitvalt, wat het ongelijk moeilijker maakt een goede signaal- ruisafstand te bereiken.
Helaas heeft de toenemende ophoping van elektronische apparaten in het huishouden tot gevolg, dat er steeds meer elektromagnetische golven opgewekt worden. Deze zijn weliswaar klein, maar kunnen het audiosignaal van de pick-up storen, omdat dat, zoals al eerder gezegd, ook heel klein is. Hier helpt alleen een zorgvuldige afscherming van de versterker, zoals dat bij de phono PreAmp vanzelfsprekend het geval is.
Zowel MM- als MC-systemen kunnen uitstekend muziek reproduceren, waarbij in de praktijk overwegend het eerstgenoemde systeem te vinden is.
Bij het thema afscherming past ook de eventueel aanwezige aardleiding van de platenspeler. Deze zorgt ervoor, dat de platenspeler aangesloten kan worden op de afscherming, om zo een storende brom te vermijden.
De RIAA- vervormingscorrectie
Let op opname!
Misschien heeft u wel eens uw platenspeler per ongeluk op een andere ingang van de HiFi- versterker aangesloten dan de daarvoor bedoelde ingang. Waarschijnlijk heeft u daarbij gemerkt, dat het signaal slechts heel zacht, maar ook wat betreft klankbeeld vervalst werd weergegeven. Dit heeft de volgende oorzaak: omdat de beweging van de naald beperkt is tot een bepaalde grootte, worden hoge frequenties (= kleine amplitude) versterkt en lage frequenties (= grote amplitude) afgezwakt weergegeven. Het signaal van het element moet dus eerst voor verdere bewerking voorbewerkt (gecorrigeerd) worden. Opdat bij elke lp niet anders gecorrigeerd moet worden, werd er door de “Recording Industry Association of America” (= RIAA) een standaard vastgelegd, die de te veranderen frequentieaandelen exact definieert. De kwaliteit van de vervormingcorrectie-procedure is dus een belangrijk kwaliteitskenmerk voor een phono-voorversterker.
Zodat de volle snelheid van de ingangsomvormer van uw geluidskaart benut kan worden, is het belangrijk het uitgangsniveau van de phono PreAmp juist in te stellen. Speel de op te nemen langspeelplaat af en let op de niveauaanduiding van uw opnamesoftware. Zoek de beste positie van de schakelaar bij welke het signaal niet overstuurd wordt (clipping). Optimaal is een niveauaanduiding vlak onder de odb-(nul decibel)grens. In tegenstelling tot opnames, die u vroeger misschien met een bandrecorder gemaakt heeft, mag een digitale opname nooit overstuurd worden. Wat er vroeger als misschien gewenst “bandverzadigingseffect” nog mee doorging, leidt op het digitale vlak tot duidelijk hoorbare storende ruis, die nauwelijks meer "gerepareerd" kan worden.
8
Voor een fijne afstemming kunt u de ingangsregeling (ingangsgevoeligheid) van uw geluidskaart gebruiken. Lees hiervoor a.u.b. de documentatie van uw geluidskaart.
9
Als de samplefrequentie en bitresolutie bij uw geluidskaart ingesteld kan worden, kiest u voor 16-bit en 44,1 kHz, zodat de opgenomen data direct in het audio-CD compatibele formaat gemaakt wordt. Anders moet voor het branden van een CD een zogenoemde samplerate-convertering doorgevoerd worden en dit kan de klank al weer verminderen.
Opnamen gemaakt: wat nu? Nadat u met phono PreAmp, geluidskaart en software uw opnamen gemaakt heeft, kunt u deze eventueel op digitaal niveau nabewerken. Een geschikte bewerkingssoftware moet ten minste over de volgende functies beschikken: verwijderen van korte, luide tikken (de-click); verwijdering van het zachte kraken op de achtergrond (de-crack), een ruisonderdrukking (de-noise) en normalisering (normalize). Sommige programma’s beschikken bovendien over functies zoals de verbreding van de stereobasis (deze is bij lp's in tegenstelling tot de CD beperkt) en een equalizer, waarmee u het klankbeeld een beetje kunt opfrissen of met iets meer uitdrukkingskracht vorm kunt geven. Als u steeds complete lp's heeft opgenomen, kunt u de opnames eventueel ook nog in aparte tracks (titels) scheiden. Deze functie kan afhankelijk van de software eveneens grotendeels automatisch gebeuren. En tot slot kunt u de zo gewonnen opnames met uw CD-Mastering software branden. Er zijn intussen genoeg software-producten op de markt gekomen die zich een plaats willen veroveren. Een aanbeveling voor bepaalde producten kunnen wij op dit moment niet geven, te vlug verandert zich de omvang van hun mogelijkheden en er komende steeds meer fabrikanten met een soortgelijk product. Daarom raden wij u aan zelf een keer op internet te speuren naar een programma dat het beste aan uw behoeftes voldoet.
Dartech (www.dartech.com) Data Becker (www.databecker.de) Diamond Cut Productions (www.diamondcut.com) Sonic Foundry (www.sonicfoundry.com) Steinberg (www.steinberg.net) De volledigheid van deze lijst kan niet gegarandeerd worden. LINKS Als u geïnteresseerd bent in verdergaande informatie over dit thema, dan kunnen wij u vanaf deze plek enkele Internet- links aanbevelen. Veel plezier bij het surfen. http://fabdp.fh-potsdam.de/lehre/studpro/steffen/record/head/head.htm Hier vindt u onder andere veel informatie over de geschiedenis van de grammofoonplaat. http://www.analog.de/ Informatie over grammofoonplaten, platenspelers en analoge techniek. Eersteklas tijdschrift met informatieve artikelen! Beslist aan te bevelen! http://ac.acusd.edu/History/recording/notes.html Geschiedenis van de opnametechniek. Usenet Rec.music.collecting.vinyl Hier wisselen platenverzamelaars hun ervaringen uit. Rec.music.marketplace.vinyl En als u eens een bepaalde grammofoonplaat zoekt, die u nergens meer kunt krijgen: probeer het hier eens!
Algorithmix (www.agorthmix.com) Creamware (www.creamware.com) 10
11
BIJLAGE
Vervormingsfactor
