Symbolencommunicatiesoftware Inhoud 1. Inleiding 2. Betasoftware: Beta 4.0 3. Mind Express 4. Grid 2.0 5. Communicatie In Print 2 6. Clicker 5 7. Symbol for Windows 8. Boardmaker 9. Meest gebruikte pictogrammensystemen in Vlaanderen 9.1 Beta prenten 9.2 PCS 9.3 Visitaal pictogrammen 9.4 Bliss 9.5 Sclera 10. Nog enkele aandachtspunten 11. Terugbetalingsmogelijkheden 12. Tot slot Bijlage: overzichtstabel Bijlage: overzicht van de verdelers
1. Inleiding Voor kinderen, jongeren en volwassenen die kunnen communiceren met symbolen bestaan er speciale computerprogramma’s. Hiermee kunnen ze een gesprek voeren of kan er communicatiemateriaal worden gemaakt. Maar men kan er nog veel meer doen. Het zijn echte bouwdozen om allerlei toepassingen te maken. Deze programma’s noemen we ‘communicatiesoftware’.
Er zijn programma’s waarbij het accent ligt op: -
het geprinte eindresultaat: de begeleider (ouder, therapeut,…) maakt de communicatiekaarten aan op de computer en print ze (losse pictogrammen, groot of klein, op kaartjes,…). Zo kan de persoon voor wie dit gemaakt is, werken met papieren kaarten, een communicatieboekje, een sleutelhanger met pictogrammen of foto’s,... (zie verder). Er kunnen ook communicatiekaarten of communicatieroosters worden gemaakt voor op communicatietoestellen.
-
het dynamisch gebruik van de communicatiesoftware op de computer of communicatietoestel: de boodschappen worden door de gebruiker zelf op de computer of op een communicatiehulpmiddel aangeduid. Met behulp van een (computer)stem kunnen deze boodschappen ook worden uitgesproken (zie verder).
-
de combinatie van beide, waarbij zowel het maken van papieren kaarten om uit te printen als het dynamisch werken op een toestel mogelijk is.
Symbolencommunicatiesoftware heeft zeer veel verschillende toepassingsmogelijkheden. Bijvoorbeeld: -
-
losse kaartjes met pictogrammen of andere afbeeldingen (groot, klein, gekleurd, zwart-wit,…). Die worden oa gebruikt om communicatieve boodschappen uit te wisselen of om de omgeving te verduidelijken en te vereenvoudigen, bv. via dagschema’s. communicatiekaarten communicatieboekjes een communicatierooster op een technisch communicatietoestel werken met visualisaties in therapieprogramma’s …
Wat staat in deze bundel? We geven een overzicht van symbolencommunicatiesoftware.
Eerst komen de drie programma’s aan bod die in Vlaanderen het meest worden gebruikt: Betasoftware, Mind Express en GRID. Van deze programma’s is in bijlage ook een tabel met verschillende parameters (inhoud van de programma’s, prijs,…) terug te vinden. Elk van deze drie programma’s beschikt over een computerstem waarmee de geselecteerde boodschappen uitgesproken kunnen worden (ook spraaksyntheseprogramma’s genoemd). Dit zijn de RealSpeakstem en Brightspeech. Na deze drie worden er ook nog een reeks andere programma’s besproken die minder gekend zijn, maar zeker ook erg interessant. Tot slot bespreken we de afbeeldingen die vaak worden gebruikt in deze programma’s.
2. Betasoftware: Beta 5.0 De software Beta wordt in Vlaanderen gemaakt (Ter Bank, Heverlee) samen met het pictogrammensysteem ‘Beta’. De software Beta is dus een volledig uitgebouwd systeem met de Beta-prenten. De Betasoftware bevat: -
-
een grafische bibliotheek met drie prentenboeken: Betaprenten, zwart-wit Betaprenten, Bliss-symbolen en de officiële pictogrammen die men overal in gebouwen ziet kant-en-klare roosters specifieke oefeningen met de prenten een printboek een scanboek
Dit programma werd in de eerste plaats ontwikkeld voor personen met autisme maar is voor een vele ruimere doelgroep bruikbaar. Het is een programma dat door begeleiders kan worden gebruikt om Betaprenten te printen, communicatiekaarten aan te maken,… Maar de persoon met een communicatieve beperking kan er ook zelf mee aan de slag. Die grote hoeveelheid prenten is opgebouwd volgens een boomstructuur waardoor ook de niet-lezer zelf de gewenste prenten terug kan vinden in de betreffende categorieën. Tevens bevat de Betasoftware ook vele therapeutische mogelijkheden. Enkele voorbeelden: met de situatiekaarten die men zelf kan maken met de Betaprenten kan men aan woordenschattraining doen, de zinsbalk biedt vele mogelijkheden om oefeningen op zinsbouw te maken, de software heeft ook unieke eigenschappen die zich richten op articulatietraining,… Het is ook mogelijk om via het programma boodschappen te laten uitspreken door ze zelf vooraf in te spreken of door middel van een computerstem (Realspeakstem, apart aan te kopen). De Betaprenten bestaan in kleur en in zwart-wit. De Betasoftware werkt met de gekleurde Beta-prenten. De zwart-wit Betaprenten kan je gratis downloaden op de website www.betasymbols.com (prent per prent te downloaden).
Verdeler: Richtprijs: Meer info:
Beta vzw volledige licentie met sleutel: € 471 (zonder stem) www.betasymbols.com
3. Mind Express Mind Express (versie 3.2.0.7) Deze software biedt een ruime waaier aan communicatiemogelijkheden en oefenvormen. Mind Express kan met een zeer uitgebreide symbolendatabank (Bliss, PCS, Visitaal, Beta,…) worden geleverd, maar er kunnen ook eigen afbeeldingen, zoals foto’s, worden toegevoegd. De afbeeldingen worden in roosters geplaatst. Per afbeelding kiest men welke boodschap er uitgesproken wordt (met een Realspeakstem). Er zijn tevens tal van andere acties en functies (bv automatisch van de ene naar de andere pagina springen, grammaticale functies,…). Het is een open en veelzijdige toolbox met tal van toepassingen, verschillende bedieningsmogelijkheden, oefenopties, multimedia,… Uniek in Mind Express is de ingebouwde grammaticamodule. Werkwoorden worden automatisch in correct Nederlands vervoegd en ook de verbuigingen verlopen correct (meervoudsvorming, verkleinwoorden). Mind Express is ontwikkeld als symbolencommunicatiesoftware, maar in de laatste versie zitten ook tekstmogelijkheden (bv woordvoorspelling). Deze zullen in de toekomst verder uitbreiden. Extra modules: -
sms-module: vanuit de communicatiesoftware van Mind Express kunnen er ook sms’jes worden verstuurd en ontvangen (via Bluetooth). snapshot-module: met de webcam worden foto’s gemaakt die meteen in het communicatierooster kunnen worden geplaatst (webcam apart aan te kopen)
-
e-mail-module: rechtstreeks vanuit Mind Express e-mails versturen, mét pictogrammen. Mails van een andere Mind Express gebruiker komen in pictogrammen terug. Geschreven tekst kan voorgelezen worden binnen Mind Express zodat de symbolengebruiker ook deze mails kan ‘lezen’.
Verdeler: Richtprijs:
Meer info:
Jabbla, Hulpmiddelencentrale licentie met eerste sleutel: € 750 (zonder stem) programma met computerstem: + € 1000 per symbolendatabank: + € 180 (meer uitleg over de verschillende soorten pictogrammen, zie verder). per extra module: € 126 www.jabbla.com , www.hmc-nv.com
Mind Express Lite Dit is een ‘beknopte’ Mind Express versie die toelaat op een snelle manier communicatiekaarten aan te maken, te bewaren en af te drukken. De verschillende symbolendatabanken (Bliss, PCS, Beta, Visitaal, Rebus, Picture this en andere) kunnen hiervoor worden gebruikt. Deze ‘lite’ versie is dus ontwikkeld voor het maken en uitprinten van communicatiekaarten. De interactieve mogelijkheden die typisch zijn voor de ‘gewone’ Mind Express zitten hier niet bij (wat een groot verschil in kostprijs maakt). Verdeler: Richtprijs: Meer info:
Jabbla, Hulpmiddelencentrale € 125 + € 180 per databank aan symbolen www.jabbla.com , www.hmc-nv.com
4. GRID 2.0 GRID is een soortgelijk programma als Mind Express. Het is een communicatieprogramma waarbij kan worden gewerkt met verschillende soorten roosters. Naast de symbolenroosters zijn ook tekstroosters en een schermtoetsenbord beschikbaar. Het programma stelt de gebruiker ook in staat om vanuit de GRID andere programma’s op de computer te bedienen (vanuit het programma GRID). Er wordt dus als het ware een uitgebreider computerplatform gecreëerd.
GRID werkt met de PCS symbolen, andere symbolendatabanken zijn niet voorzien. Eigen foto’s of ander communicatiemateriaal van buiten het programma kunnen wel toegevoegd worden in de communicatieroosters. Naast een goede symbolenverwerker is GRID sterk in het werken met geschreven tekst. De gebruikers kunnen vlot de combinatie tussen tekst- en symbolen maken. Men kan een schermtoetsenbord op maat maken, hier kunnen woorden aan toegevoegd worden. Er is ook woordvoorspelling voorzien. GRID werkt met de spraakuitvoer Brightspeech. De vrouwenstem is de Vlaamse stem Sofie, voor de mannenstem is er nog geen Vlaamse variant. De Noord-Nederlandse stem Max is wel beschikbaar.
Verdeler: Richtprijs: Meer info:
Skil € 750 (met stem) , de Realspeak stem is als optie beschikbaar symbolendatabank PCS: € 225 www.skilate.com
In bijlage is een tabel opgenomen waarin de programma’s Beta, Mind Express, Mind Express Lite en GRID op verschillende punten met mekaar worden vergeleken.
De programma’s die hierboven beschreven staan, zijn de meest gebruikte systemen in Vlaanderen. Maar naast deze programma’s bestaat er natuurlijk nog andere communicatiesoftware. In wat volgt geven we een overzicht van die andere programma’s waarbij symbolencommunicatie centraal staat.
5. Communicate In Print 2 In Print is een echte symbolentekstverwerker. Er worden automatisch symbolen toegevoegd aan geschreven tekst. Het is bedoeld voor begeleiders om boekjes, werkblaadjes, weekschema’s,… met zowel tekst als symbolen te maken. Handelingen en activiteiten kunnen op een eenvoudige manier ondersteund worden met symbolen. Bijvoorbeeld het kringgesprek ’s morgens in de klas kan men meteen visueel ondersteunen met symbolen. In Print wordt onder andere gebruikt om de geschreven tekst uit brieven en/of boekjes te ondersteunen met symbolen. Er kunnen ook tal van oefeningen op een eenvoudige manier
mee worden gemaakt. Erg leuk zijn de situatieprenten die men zelf samenstelt. Op de website www.widgit.com kan men veel ideetjes opdoen. In Print werkt met Widgit Rebus symbolen (+ 7000) en Widgit figuren (+ 1500). Daarnaast is het mogelijk om eigen foto- of prentenmateriaal toe te voegen. Men kan ook de tekst laten uitspreken (met een Noord-Nederlandse stem van matige kwaliteit).
Verdeler: Richtprijs: Meer info:
Eelke Verschuur € 200
www.eelkeverschuur.nl (Nederlands) en www.widgit.com (Engels)
6. Clicker 5 Clicker 5 is een Engelstalig programma dat in Engeland veel wordt gebruikt. Clicker 5 is een symbolentekstverwerker waarbij symbolen verschijnen bij de tekst die men typt (zoals Communicate In Print). Men kan dus ook schrijven aan de hand van symbolen. Er zijn vele multimediale mogelijkheden beschikbaar om met behulp van sjablonen bijvoorbeeld (communicatie)boekjes of oefeningen te maken. Clicker 5 maakt gebruik van PCS symbolen. Momenteel is het programma (nog) niet in het Nederlands beschikbaar. De databank aan symbolen en de stem zijn Engelstalig.
Verdeler: Richtprijs: Meer info:
Cricksoft thuisversie: 59 pond (€ 85) en schoolversie: 120 pond (€ 175) www.cricksoft.com
7. Symbol for Windows Symbol for Windows is een modulair opgebouwde serie programma's voor communicatie, training en ontspanning (gemaakt in Nederland). Het lijkt erg op Mind Express en Grid. Voorbeelden van modules: - Document Maker: voor het tekstverwerken met symbolen. Ook te gebruiken voor het verzenden en ontvangen van e-mail. - Encyclopedie: voor het bekijken en vergelijken van Symbol for Windows databases. - Export Programma: voor het exporteren van symbolen, afbeeldingen of foto's uit Symbol for Windows databases naar het klembord, de printer of een bestand. - Paper Chart Maker: voor het samenstellen en afdrukken van communicatiekaarten. - Personal Communicator: voor het inrichten van een communicatiehulpmiddel - …
Verdeler: Richtprijs: Meer info:
RDGKompagne en Eelke Verschuur uitgebreide versie + € 1.050, voor de afzonderlijke modules + € 220 www.rdgkompagne.nl en www.eelkeverschuur.nl
8. Boardmaker Boardmaker is een zeer goed en handig programma om op een snelle manier communicatiekaarten, communicatieroosters voor communicatietoestellen of werkblaadjes aan te maken. Het lijkt erg op Mind Express, Grid en Symbol for Windows. Wereldwijd wordt dit programma het meest gebruikt. Boardmaker bevat meer dan 3000 PCS-symbolen (kleur of zwart/wit). Deze symbolen kunnen aangepast worden aan de noden en behoeften van de gebruiker. Men kan ook foto’s toevoegen. Het is een Engelstalig programma dat vertaald werd in het Nederlands en dat vooral in Nederland wordt gebruikt.
Verdeler: Richtprijs: Meer info:
Hulpmiddelencentrale Boardmaker international: € 390 www.hmc-nv.com
Op de programma’s Pictoworks, Pictotaal, Pictobrief en Touch Speak Software,… gaan we hier niet verder in. We willen zeker nog wel de aandacht richten op enkele programma’s die op de meeste computers standaard aanwezig zijn. We denken hierbij vooral aan PowerPoint en Excel. Deze programma’s worden over het algemeen voor andere doeleinden gebruikt, maar kunnen ook ingeschakeld voor communicatiedoeleinden.
9. Meest gebruikte pictogrammensystemen in Vlaanderen Hieronder voegen we een overzicht toe van de meest gebruikte pictogrammensystemen in Vlaanderen.
9.1 Beta prenten De betaprenten zijn realistisch weergegeven lijnfiguren. Beta houdt het midden tussen een systeem ‘voor kinderen’ en ‘voor volwassenen’, en tussen ‘gedetailleerd’ en ‘gestileerd’. Door meerdere vaste afspraken werd een systematiek gebracht in de prenten (beweging, voorzetsels, aangezichten, …). Beta werd in Vlaanderen ontwikkeld en wordt momenteel erg ruim gebruikt door tal van doelgroepen. Meer info: www.betasymbols.be 9.2 PCS De PCS pictogrammen zijn eenvoudige, direct herkenbare lijntekeningen in kleur (ook in zwart-wit versie beschikbaar). Ze variëren van stokpoppetjes tot realistische weergave van personen, dieren, voorwerpen en voedingsmiddelen. PCS is sterk in de weergave van de gevoelens. Het is wereldwijd het meest gebruikte en meest uitgebreide systeem. PCS beschikt ook over een reeks bewegende PCS-symbolen. De stokpoppetjes op de pictogrammen voeren de actie die ze voorstellen ook uit (bv ‘koken‘ wordt in de reeks van de bewegende PCS-symbolen een mannetje dat in een kookpot staat te roeren). Deze pictogrammen worden afzonderlijk verkocht en kunnen bijdragen tot het aanleren van (complexere) pictogrammen. Meer info: www.hmc-nv.com , www.skilate.com 9.3 Visitaal pictogrammen
De Visitaal pictogrammen zijn direct herkenbare of afleidbare representaties van begrippen door middel van gestileerde witte silhouetten op een zwarte achtergrond. Hierbij werd gelet op het gebruik van zo weinig mogelijk details. Sommige symbolen zijn erg universeel. Het wordt vooral bij volwassenen gebruikt. Meer info: www.visitaal.nl 9.4 Bliss Bliss symbolen zijn sterk gestileerde symbolen, samengesteld uit rechte, gebogen en cirkelvormige lijnelementen. De achtergrondkleur wordt gebruikt om woordsoorten te onderscheiden. Met een 100-tal basiselementen worden een onbeperkt aantal Blisssymbolen opgebouwd. Sommige symbolen zijn pictografisch (direct herkenbaar), de meeste zijn echter ideografisch (niet direct herkenbaar). Hiervoor moet men dus de basiselementen kennen. Deze symbolen zijn erg zinvol voor de cognitief betere doelgroep omdat ze een grotere graad van abstractie hebben. Men leert het systeem echter ook aan bij personen met beperktere cognitieve mogelijkheden. Meer info: www.skilate.com , www.hmc-nv.com
9.5 Sclera Dit zijn zwart-wit pictogrammen die je gratis kan downloaden. Ondertussen zijn het er meer dan 3500. Deze pictogrammen zijn een mooie aanvulling op de betalende pictogrammen. Sclera is vooral heel sterk in het visualiseren van dagdagelijkse activiteiten en handelingen bv ‘jas aan de kapstok hangen’, ‘de hond eten geven’, ‘iemand een complimentje geven’, ‘samen lachen’,…. Bij de Sclera-pictogrammen is er een grote eenvormigheid, herkenbaarheid, visuele rust, … die men bij de andere gratis pictogrammen bijna nooit terugvindt. De picto's zijn gemakkelijk te downloaden (apart of in groep) en er worden op de website ook nog tips gegeven om ze bv. op stickers af te drukken. Meer info: www.sclera.be
Natuurlijk bestaan er ook nog andere pictogrammen/afbeeldingen die gratis worden aangeboden. Het gaat dan niet over volledig uitgebouwde systemen, maar ze zijn wel handig om te gebruiken wanneer je een bepaald pictogram niet meteen vindt. Bijvoorbeeld: www.imaginesymbols.com: verzorgd, niet te kinderlijk.
4000 gekleurde pictogrammen gratis, mooi
Tip: www.picsearch.com een zoekprogramma specifiek gericht op afbeeldingen
10. Nog enkele aandachtspunten -
Communicatie in twee richtingen Ook bij symbolencommunicatie verloopt de communicatie in twee richtingen: 1. er is iemand die iets wil vertellen aan iemand 2. die persoon kan dan op zijn beurt weer reageren Meestal wordt er wel voorzien in hulpmiddelen in de eerste richting: een pictogram om aan te geven dat het tijd is om te gaan slapen, een dagschema waarin de volgorde van activiteiten wordt voorgesteld, een pictogram op een doos om aan te geven wat er in zit… Maar ook de andere richting is belangrijk! Wanneer de persoon met een communicatieve beperking wil vertellen dat hij honger heeft, dat hij een koek wil eten of wil vertellen dat hij wil gaan wandelen, heeft hij hier ook de bouwstenen voor nodig. Het is dus van groot belang dat als een persoon over iets wil vertellen aan de hand van pictogrammen of foto’s, dat die persoon dan ook daadwerkelijk over die pictogrammen of foto’s beschikt en er steeds zelf gemakkelijk bij kan. Bijvoorbeeld in de vorm van een communicatieboekje dat op het lichaam gedragen kan worden, een sleutelhangertje met pictogrammen, een communicatietoestel, een kussensloop met pictogrammen,…
-
Begrijpt de persoon de foto’s, afbeeldingen of pictogrammen Het is cruciaal om steeds, voordat men start met symbolencommunicatie, eerst na te gaan of de persoon de foto’s, afbeeldingen of pictogrammen wel begrijpt. Kan die persoon er betekenis aan verlenen? Begrijpt die persoon dat een pictogram met bijvoorbeeld een auto op verwijst naar ‘met de auto rijden’? Dit kan in zekere mate aangeleerd worden, maar zijn cognitieve en communicatieve mogelijkheden spelen hierin een cruciale rol.
11. Terugbetalingsmogelijkheden Vanuit het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, kortweg VAPH, is er voor personen met een handicap de mogelijkheid om terugbetaling te krijgen voor communicatiesoftware. Deze wordt aangevraagd onder de volgende rubrieken (wanneer het los van een communicatietoestel wordt aangevraagd): Voor de communicatiesoftware: Aanvulling/vervanging - spraak 10.1: Aanvulling: draagbare computer, gebruikt al communicatiehulpmiddel: communicatiesoftware Voor de symbolendatabanken (de pictogrammensystemen): Aanvulling/vervanging - spraak 10.1:
Aanvulling: draagbare computer, gebruikt al communicatiehulpmiddel: Symbolendatabanken (max.2) Voor de computerstem indien gewenst: Aanvulling/vervanging - spraak 10.1: Aanvulling: draagbare computer, gebruikt al communicatiehulpmiddel: Synthetische stem Voor een extra licentie indien gewenst: Aanvulling/vervanging - spraak 10.1: Aanvulling: draagbare computer, gebruikt al communicatiehulpmiddel: Extra sleutel
12. Tot slot Tot zover deze infotekst. Over elke van deze programma’s en pictogrammen kan men natuurlijk nog zoveel meer vertellen. Bovendien worden ze regelmatig geactualiseerd en aangevuld. Wanneer u meer informatie wenst over één van deze toepassingen, neem dan gerust contact met MODEM. We helpen u graag bij de zoektocht naar het meest geschikte hulpmiddel voor de persoon die u begeleidt.. De programma’s kunnen uitgeprobeerd worden in MODEM. Een consultatie kost € 25.
MODEM, communicatie- en computercentrum Doornstraat 331 2610 Wirlijk 03/820 63 50
[email protected] www.modemadvies.be
Beta software (versie 4.0)
Mind Express
beschrijving
-
symbolencomm.
voornamelijk gebruikt voor
-
communicatiekaarten niet voor dynamische toestellen therapeutische mogelijkheden Beta Bliss officiële pictogrammen
-
-
-
(vooral) symbolencomm. toenemende tekstmogelijkheden
Mind Express Lite -
GRID II
symbolencomm.
-
symbolencomm. tekstcomm. computerbediening
communicatiekaarten dynamisch kaarten voor comm.hulpmiddel therapeutische mogelijkheden
comm. kaarten om te printen
-
communicatiekaarten dynamisch kaarten voor comm.hulpmiddel therapeutische mogelijkheden
Beta PCS Visitaal (vijfhoek) Rebus Bliss foto’s andere afbeeldingen
Beta PCS Visitaal (vijfhoek) Rebus Bliss foto’s andere afbeeldingen
-
PCS foto’s andere afbeeldingen
welke symbolen databanken (al dan niet afzonderlijk aan te kopen)
-
-
stem
synthetische en digitale spraak (Realspeakstem: Ellen en Koen)
synthetische en digitale spraak Realspeakstem: Ellen of Koen
bediening
muis, trackball, joystick, aanraakscherm, via scanning
muis, trackball, joystick, niet om zelf te bedienen door een aanraakscherm, via scanning met persoon met een beperking 1 of 2 schakelaars
muis, trackball, joystick, aanraakscherm, via scanning met 1 of 2 schakelaars
extra opties
-
-
prijs programma totaal: + € 470 (programma) (zonder stem)
totaal: + € 1.000 (programma + stem)
€ 125
totaal: + € 750 (programma + stem)
prijs symbolen
Betaprenten in prijs inbegrepen
per databank: € 180 per module: € 126
per databank: € 180
databank (enkel PCS): € 225
verdelers
www.betasymbols.com
www.jabbla.com www.hmc-nv.com
www.jabbla.com www.hmc-nv.com
www.skilate.com
geen spraakuitvoer
SMS-module email-module foto-module (met webcam) omgevingsbediening
Hou er rekening mee dat prijzen, websites,….. niet steeds actueel blijven.
synthetische en digitale spraak Brightspeech: Els (Vlaams) en Max (Nederlands)
SMS-module email-module omgevingsbediening
Bijlage: overzicht van de verdelers Beta vzw
Sergeysstraat 59 3020 Herent tel.: 016/65 51 42 www.betasymbols.com
Cricksoft
www.cricksoft.com
Eelke Verschuur
Clauslaan 25 3761 CX Soest (Nederland) tel.: +31(0)35 602 8727 fax.: +31(0)35 588 1843
[email protected] www.eelkeverschuur.nl
Jabbla (vroeger Technologie & Integratie)
Victoriastraat 52 9000 Gent tel: 09/331 58 58 fax: 09/331 58 59 e-mail:
[email protected] web: www.jabbla.com
Kompagne
Postbus 310 7500 AH Enschede tel.: +31(0)30 287 05 64 fax.: +31(0)30 284 48 45
[email protected] www.rdgkompagne.nl
Hulpmiddelencentrale
E3-laan 87 9800 Deinze tel.: 09/380 19 72 fax: 09/380 14 57 e-mail:
[email protected] web : www.hmc-nv.be
Sclera
[email protected] www.sclera.be
SKIL nv
Haspelstraat 29 9000 Gent tel.: 09/236 39 45 fax: 09/236 11 71 e-mail:
[email protected] web : www.skilate.com
Visitaal
Postbus 184 1000 AD Amsterdam tel.: +31(0)20 667 86 18 fax.: +31(0)20 667 86 18
[email protected] www.visitaal.nl
