-i l E
',. - - - - e
"il
;.*
:n'
Arnhemis debootaanhetmissen
StaduanhetRiingoud 3rote economische :logelijkheden, volop :';ltuul en een van de :rrcoiste woonomgevingen -,-anhet land. Arnhem heeft :et allemaal, maar slaagt er :1et in goed te profrteren. doorFloorMilikowski AM S I E R D A I I I M T R ' I 6 .IO.2 O' I4 2OD EG RO T HE
EDWINVERDURMENzit met een ciabatta en een vers sapje op een terras aan de voet van de Arnhemse Eusebiuskerk. Op het Kerkplein is het rustig, de zon schijnt volop en de sfeer is ontspannen. Het kantoor van Verdurmen ligt een paar honderd meter verderop, in een oude passage, die tot een paarjaar geleden voornamelijk werd bevolkt door junks. Nu is het de thuisbasis van Architectuurcentrum CASA en wordt het onder de naam Showroom Arnhem gebruikt voor lezingen, debatten, exposities en andere culturele activiteiten.
Toen het centrum in 2OO9 werd geopend was het de nieuwe hotspot van de stad en hoewel er nu nieuwe hotspots zijn, zoals de Rooftop Garden en de Popup Klup, spelen Verdurmen en de mensen om hem heen een bepalende rol in de d;mamiekvan de stad. Dat dit geen overbodige luxe is, blijkt alleen al uit het uitzicht vanaf het terras. Aan de andere kant van het plein staat een aaneenschakeling van grauwe, betonnen woonblokken, die al jaren ten dode zijn opgeschreven. 'Maar elke keer als er een plan is, is er wel een padij
2 z
Feestaardvarken van FlorentiinHofman op het Bartokpleinin Arnhem
Hetnieuweeezicht (slot) vanNederlahd Nederland krUgtonderinvloedvangrote economische endemograf ischeveranderingen geleidelijk eenandergezicht.Grensgebieden perspectieflopenleeg met weinigeconomisch terwijlhetwestenvanhet landovervoldreigt te worden.Omdeontwikkelingen bijte benen, moetenveeldorpen,stedenen regio'sopzoek naareennieuweidentiteit.ln dezeseriereist FloorMilikowski doordeprovincies enbelicht deworstelingen vaneenlandin transitie.
die het tegenhoudt', legt Verdurmen uit. Rijnboog heet het gebied dat de oude binnenstad moet verbinden met de Rijn. Een verzameling straten, woonblokken en kantoren uit de jaren vijftig, zestig, zeventig en tachtig, bekend als de minst aantrekkelijke bouwperiodes uit de vaderlandse geschiedenis. Goedkoop, snel en zakelijk en zo ziet het er ook uit. Tot halverwege de negentiendeeeuwliep daar de stadswal,later werd er een fraai Rijnfront aangelegdmaar dat bleef afgescheidenvan de binnenstad door de vele krotten en steegjesdie er tussen lagen. Tijdens de Slag om Arnhem in 1944,werd het hele gebied platgewalst. Eind jaren negentig maakte architect Sjoerd Soeterseen ontwerp voor het gebied,dat samen met het nieuwe station een zogenaamdsleutelproject moestworden en zo zoukunnen rekenen op extrageldvanuit Den Haagen Brussel.'Maar Soeters en Ben van Berkel, architect van het station, konden niet met elkaar. Toen is Soeters bedankt voor bewezendiensten',vertelt Verdurmen. Als vervanger werd de Spanjaard Manuel de Soli-Morales ingehuurd, die het masterplan Rijnboog ontwikkelde. Omdat hij, naar eigen zeggen, de stad niet naar de rivier kon brengen, wilde hij het omgekeerde doen: de rivier naar de stad brengen. Via een grote inham die dienst moest doen als jachthaven zou het water tot aan het stadscentrumstromen. Het plan was vanaf het begin omstreden en haalde nooit de eindstreep. Via Heinschalige ontwikkeling en bottomup-projecten worden nu Heine stapjes gezet om het gebied alsnog een nieuw leven te geven. Een kunstenaarswijk in Coehoorn,sloopvan een aarrtalbouwblokken en in plaats daarvannieuwe appartementen,oude loodsendie worden omgebouwd. Leuke, spannende initiatieven, die op den duur tot iets groters kunnen leiden. Zoals dat ook gebeurdemet het pleintje voor de deur van Showroom Arnhem, waar na de sloop van een kerk geen geld meer was voor de geplande nieuwbouw. Verdurmen en zijn team van het, Departement Tijddke Ordening namen het initiatiefom het braakliggendestuk grond om te bouwen tot parkje met echt zand en heide van de Veluwe. Kunstenaar Florentijn Hofman, bekend van de reusachtige badeenden die inmiddels overal ter wereld rondnvemmen, plaatste er vervolgens een dertig meter lang Feestaardvarken.'Een cadeau{e aan de stad] zegt Hofman. 'Namens Burger'sZoo, dat mij de opdracht gafJ Het pleintje werd een geliefde speel- en zitplek, deste meer na de openingvan'kenniscluster' Rozet, een architectoniseh hoogstaandverzamelgebouw voor onder meer de bibliotheek en de Volksuniversiteit, met caf6-restaurant en dakterras, dat zowel van de Volkskrant af,sNRC vijf sterren kreeg. Als kers op de taart opende Holiday Inn een hotel in het kantoorgebouw ernaast, dat enkele jaren ervoor was verlaten door het Cito. Verdunnen: 'Je ziet hoe je een rotte kies kan veranderenin eenbruisend stukje stadj Hofrnan voegt eraan toe: 'Het geeft aan dat er in Arnhem nog veel land te ontginnen is.
Er liggen mogelijkheden en er zljn nog nimt€s om in te vullen. Arnhem is een autonoom, relas stadje.De sfeerdie er heerst doet me denken aan Rotterdam aan het begin van dit millennium-' HET lS de positieve kant van een weifelend gemeentebestuur,dat de ruimtes niet zelf durft in te vullen. Ook het meest recente prestige' project Kunstencluster, een nieuw onderkomen voor het Museum voor Moderne Kunst Arnhem (lrrvrre) en het FocusFilmtheater, strandde met de eindstreep in zicht. Enkele maanden voor de gemeenteraadsverkiezingenliet overtuigd r-oorstander n66 zich tijdens een ledenvergadering overhalenvan eenJa'naar een'nee.' Arnhem is de boot aan het missen en niet
heeftgeenzin. 'Copy-paste Alsregio'selkaarnadoen, neemtdeconcurrentiekracht vander'volgers"af' zoh beeSe ook.' Ruim tien jaar werkte Jaap Modder als voorzitter van de Stadsregio Aro' hem Nijmegen aan de toekomst van de stad en de regio, m€rarerg veel is hij in die periode niet opgeschoten. In een cruciale tijd, waarin regio's onderling een nrare concurrentieshlid uiwechten en bedrijven en mensen zonder pre blemen verhuizen als de mogelijkheden eldes beter zijn, is weifelen niet verstandig. Vooral hoogopgeleidenkiezen voor een aantrekkeli!rc stad met veel voorzieningen en interessatb werkgelegenheid, bedrijven kiezen voor een stad met veel hoogopgeleidenen goedebercftbaarheid. Er heerst een dlnamiekwaarin onder de regio's winnaars en verliezers ontstaan, met vooralsnog als grote winnaars de Noordvleugd van de Randstad (Airport) rondom Schiphol, Amsterdam en Utrecht, de Zuidvleugel (Mainport) rondom Rotterdam en Den Haag, en & regio rondom Eindhoven (Brainport). De &ie werden door het Rijk benoemd tot economische kernregio's en kunnen rekenen op de meesa aandacht en investeringen. Arnhem/Nijmegen, de vierde economischeregio van het land, rralt a net buiten en lijkt de overtuiging te missen om tewagen om meer. 'Een beetje westerse arrogantie zou geen l,nnaadkunnenl, zegj Ron Bormans, jarenlang bestuursvoorzitter van de HogeschoolArnhem Nijmegen en nu in dezelfdefunctie actief blj de HogeschoolRotterdam. Het probleem, zegt hit zit 'm in de versnippering. 'Arnhem heeft geen kading industry. Als je mensen waagt een lijstje te maken met de kracht van de sta{ dan krijg je altijd andere lijstjesJ Rotterdam heeft de haven, legt hij uit, Eindhoven heeft technologie. 'Het zijn totempalen waar je omheen kan dansen.Waar je eenbeleid en projecten aan kan ophangen.Amhem heeft dat niet.' Vraag je een willekeurige Nederlander om atsrEnDrttil 16.10.2014 DEGR0:llE
a
een eigenschap van Arnhem, dan zal 'mode' raak worden genoemd. De modeopleiding van de hogeschoolvoor de kunsten ArtEZ heeft een internationale reputatie opgebouwd en bracht topontwerpers voort alsViktor & Rolf en Lidewij Edelkort. Toch duurde het evenvoordat de stad de mode omarmde. Toen de inmiddels vertrokken Pauline Krikke in 2OOIwerd aangesteldals burgemeester,was het een varl de eerstetaken die ze op zich nam. 'Het verbaasdeme dat de mode niet als uithangbord werd gebruikt. Als stad hebje dat nodig. Een focuspunt, een titel, een naamj Kort na haar aanstelling zette ze de eerst€stappen die leidden tot het oprichten van deMode Bi6nnale.Ookwerd eendeelvanvolksrtijk Klarendal aangewezenals Modelavartier,
'Eriste lang gedachtdatie kantorenmoet bouwenbiistations' waar ontwerpers kunnen wonen en werken en winkelruimtes worden gebruikt als ateliers en galeries. Een mooi initiatief, vindt ook Jaap Modder, die toch zijn verontwaardiging niet kan bedwingen. Afgelopen voorjaar is de verantwoordelijke wethouder gesneuveld toen bleek dat de Bidnnale kampte met een tekort van honderdduizend euro. 'Een tonnefe! Waar hebben we het over? Bedenk eens wat voor *ig"aal je naar buiten afgeeft als je weer een wethouder laat vallen.' Hij herinnert zich een rergelijkbaar incident met de SonsbeekManifestatie, een beeldententoonstelling in het gelijlnamige park die in 19119voor het eerst werd gehouden.'Ieder jaar met verlies. In 2OO8 mocht ik het organiserenen heb ik Anna Tilroe aangesteld als curator. We haalden The New York Times ener hoefde voor het eerstgeengeld biji Desondanks sneuvelde er een wethouder ('een afrekening in het politieke circuit') en zag het gemeentebestuurweinig in een vervolg. Ze zeiden: we organiserener weer een als de kunst erom waagtJ Tot op heden is het stil. Dl DEHEDENDAAGSE ruimtelijke economie zijn specialisatieen identiteit sleutelwoorden.Doeje dat nieg dan dreigt leegloop en welvaartsdaling. Copy-paste heeft geen zin. AIs regio's elkaar nadoen, neemt de concurrentiekracht van de \olgers" af', aldus JaapModder en zijn co-redacteinrenin De grenzelozeregzo.Net zo belangrijk is het cre6renvan een agglomeratie-effect.Hoe meer arbeidspotentieelje in de aanbieding hebt, deste groter is de kans dat werkgeverszich in de regio vestigen. De middelgrote steden Arnhem en Nijmegen zijn beide als eenling te klein om de concurrentie aan te gaan met de drie kernregio'svan Nederland en de regio'sover de grens in Duitsland. Maar met gebundelde krachten rflSrEnDAnnER 16.10.2014 2 lE grOErE
zijn de mogelijkhedengroot.'Eenslapendereus', zo werd de regio genoemd in de publicatie De toekomstaan de Geldersestadvan de Atlas van Gemeenten. Een benaming waar Modder zich in kan vinden. Het succesvan regio's, licht hij toe, hangt voor een groot deel af van de ascfactoren. Op de A van aantrekke$kheid scoort Arnhem hoog. Het ligt midden in het groen aan de Veluwe en heeft een prtar van de mooistewoonbuurten van het land. De B van bereikbaarheid is goed,maar niet optimaal. Zowel met de auto als de trein is het ongeveereen uur naar de Randstad, een uur naar Eindhoven en een uur naar Nordrhein-Westfalen, dat een economie heeft met dezelfde omvang als die van heel Nederland. lA.lleenontbreekt de nsr,. Als er een snelle verbinding zou zljn naar het westen en naar het oosten zou de reistijd gehalveerdkunnen worden. Dat kan heel veel schelen.Voor een werkafspraak is een halfuur geenprobleem, terwijl eenuur aI behoorlijklang is. Zekeralsje dan nog vanafhet station met eenbus oflopend naar je bestemming moet.' En als laatste de C lan concurrentie. Modder :'Daarop scorenze slecht. De regio heeft zoalshet nu functioneert gewoon te weinig te bieden.' Arnhem is nooit een stad van grote specialisaties geweest. Het heeft een aanzienlijke industridle geschiedenis en een flinke dosis creatievelingenen kunstenaars.Tientallen jaren was de stad centrum van chemische industrie en energiebedrijven, maar sinds 2OO7vertrokken de hoofdkantoren van chemiegigant Akzo Nobel en energiebedrijf Nuon naar de Amsterdamse Zuidas. Dicht bij de grootste voorraad hoogopgeleidearbeidskrachtenvan het land, bij andere multinationals en bij luchthaven Schiphol, een intemationaal knooppunt van mensen, goederen,kennis en informatie. Dezelfde oversteek van oost naax west maakte in 2O1OingenieursbureauArcadis, goedvoor vij{tienduizend werknemers. Energiebedrijf Essentverhuisde in 2011naar Den Bosch. Pijnlijke ontwikkelingen, ook omdatArcadis en Essentbelangr[jkesmaakmakers waren in het nieuwe stationsgebied.De top van Arcadis was sinds 2OO5gevestigdop de bovensteverdiepingen van de Rijntoren, Essent huisde in de naastgelegen Parktoren. Twee kantoorkolossen die met hoogtes van 68 en 65 meter ver boven de stad uit torenen en samen goed zijn voor ruim twintigduizend vierkante meter kantoorvloer. Daar moet in de rest van het gebied in totaal nog dertigduizend vierkante meterbij komen. Te kunt je afr.ragen of die kantoren niet zijn gebouwd voor de leegstandl zegt Cees-Jan Pen, lector vastgoedaan de Fontys Hogeschool Eindhoven en progrilnm€un€rnagerbij kennisinstituut Platform 31. 'Er is te lang gedacht dat je kantoren moet bouwen bij stations, omdat die steedsbelangrijker worden als knooppunten van mensen en functies. Maar uit het rapport Knooptpuntmontwilekeling Nederland, dai wij vorigjaar hebben uitgevoerd, blijkt dat de leegstand bij stations zeker niet lager is dan gemiddeld.'
Dat de kantoortorens bij Arnhem Centraal het niet makkelijk hebben, is ook te wijten aan de jarenlange vertraging die de ontwikkeling van het gebied heeft opgelopen. Midden jaren negentig kreeg architect en stedenbouwkundige Ben van Berkel van UNstudio de opdracht om mee te denken over de infrastructuur in de binnenstad. 'Toen lanramenze erdchter dat het stationsgebiedniet paste in de lijn van de infrastructuur', blikt hij terug. Gedurende het proces ontstond bij Van Berkel een idee voor een 'transferlocatiel, waarin twee busstations, een fietsenstalling en een treinstation met speciaal Hsl-perron werden geintegreerd.Tien jaar geleden werd het ontwerp in The Neu Yorlt Times genoemd als het station van de toekomst, maar het is nog altijd wachten op de ofrcidle op6ning. De eindelozevertragingen waren voor Arcadis een belangrijke reden om Amhem te verruilen voor Amsterdam. Topman Harry Noy liet zich herhaaldelljk kritisch uit over de aanpak van het geineentebestuur en zei bij de verhuizing te kiezen voor een omgevingmet eenbetere uitstraling dan de bouwput waarin het bedrijf zich aljaren bevond. op een conferentie in Lillel ver'IKWAS ITAATST telt Jaap Modder. 'TweeEngelsenstondente kijken naar eenafbeeldingvanhet stationvanArnhem. "Beautiful, beautifuI\ zeiden ze. "But no highspeedtrains..."' HeLis de voorlopigetragiek van het station. Toen de plannen aan het einde van de vorige eeuw werden gesmeed,leek vast te staan dat Arnhem met een hogesnelheidslijn zou worden verbonden met Amsterdam en Schiphol. De HSL-Oost zou niet alleen de regio Arnhem/Nijmegen door de korte reistijd nieuwe kansen bieden, maar ook een verbinding credrentussende Randstaden NordrheinWestfalen. Maar wie op een kaart van het snel groeiende Europese netwerk van Hsl-sporen kijkt, ziet een opvallendeleegte tussen het westen van Nederland en de oosterburen.In 2O06 schreef de Raad van Verkeer en Waterstaat in een advies dat het gebrek aan een treinverbinding van minimaal 2oo km/u op dit traject vooral Aziatische bedrijven zou doen besluiten te kiezen voor een andere regio ofzelfs land. De HSL-Oost ging ter ziele in 2OO1,enkele maandenvoorhet aantredenvan Pauline Krikke als burgemeester. Te weinig rendabel, was de conclusie van het ministerie. Na een intensieve lobby waar ook Krikke nadrukkelijk bij was betrokken, maakte het rijk budget wij voor een aanzienlljk goedkoper en minder ingrijpend alternatief; extra spoor tussen Amsterdam en Utrecht met in de toekomst de mogelijkheid voor treinen met een snelheid van 2OO km/u en extra passeersporentussen Utrecht en Arnhem, zodat de rce van Amsterdam naar Berlijn stoptreinen kan omzeilen en geen extra vertraging oploopt. Volgens Krikke een mooie oplossing: 'Het is een kostbare investering geweest, dat moet je niet onderschatten.En uiteindelijk hebben we ons doel bereikt, namelijk een snelle trein naar het oosten en het westen.'
Jaap Modder heeft een heel andere lezing: 'In Arnhem zegt iedereentrots dat ze een Hsl-station hebbenomdat de rcu er stopt. Maar de trein rijdt maar 14,Okilometer per uur en kan ook niet harder. Ik heb nooit het gevoel gehad dat het gemeentebestuur heeft geprobeerd het rijk te overtuigen van de noodzaakvan de HSLOost.' Ter*ijl die de stad en de regio weldegdk goed zou doen, zegt ook Otto Raspe, van het Planbureau voor de Leefomgeving. 'Het zou Arnhem de mogelijkheidbieden om zich te profileren als woonstad voor mensen die werken in de regio Amsterdam. Of zelfs NordrheinWestfalen.'Want daar heeft het alle eigenschappen voor. Goedeculturele voorzieningen, mooie plekken om te wonen, twee hogescholen, de
Koningsweg over een paar jaar is volbracht, is het een enclavevan enkele tientallen woningen, ateliers. een bed & breakfast en een horecagelegenheid.De uitbaters daarvan zijn al enkele maanden eerder neergestreken in een van de officierswoningen. 'Een gezin uit het westen, dat daar succesvolwas met een aantal authentieke pizzeria'sl Totdat ze mogen beginnen met de verbouwingvan hun eigenwoning, wonen ze gratis in dit tljdelijke onderkomen. 'Omdat we blij zijn dat er mensen zijn die nu aI meewerken om het terrein tot leven te brengen.' Hoewel de transformatie officieel nog niet in gang is gezet, wordt er al volop geleefd. Er werden al festivals en evenementenvoor kunstenaars en andere lieftrebbers georganiseerd
Amhem trots. Een succesvollekunstenaanmet een internationale reputatie! Het kan het begin zijn van iets moois, denkt ook Hans Jungerius, ontdekker van Buitenplaats Koningsweg. Hii is eenvan de hoofdpersonenvan de lokale incrowd van kunstenaars, creatief ondernemers, architecten, bottom-up ontwikkelaars en bezochthet terrein tijdens een rondleiding van het Cuypersgenootschapin2oo7. De laatste militairwas een jaar eerdervertrokken en Jungerius zag meteeu de moge$kheden. Als culturele enclave, ma"' ook als springplank die de stad Amhem weer moetverbindenmet deVeluwe.Net alshetnesterse gezin woont hij al op de Buitenplaats. I{j verbouwde een oud huis tot een modern, duurzaam onderkomen. Binnen is het strak en licht,
DekomstvanHofmanmaakt deincrowdvanArnhemtrots. Eenkunstenaarmet een internationalereputatie! Radboud Universiteit in Nijmegen om de hoek en een aardige kenniseconomie. Misschien is het een wat minder prominente rol dan de stad zichzelf toewenst, maarwel een realistische. EENPAARKILOMETERten noorden van het stadscentrum,in het groen van de Veluwe,loopt Roy Hasselerharm met een stapel papieren onder de arrn over Buitenplaats Koningsweg. Namens projectontwikkelaar KondorWessels werkt hij aan de transformatie van het militaire terrein tot woonenclave. Het masterplan is klaar. maar het vaststellen van het bestemmingsplan door de gemeenteduurt langer dan gehoopt. Buitenplaats Koningsweg, dat bestaat uitdeterreinen Kamp KoningswegNoorden De Zeven Provinciiin, werd in de TweedeWereldoorlog aangelegddoorhet Duitse leger en grenst aan Vliegbasis Deelen. Ook door de Duitsers gebouwd en in die tijd het grootste vliegveld van Europa. Het terrein is een verzameling woningen en barakken omringd door gras en bomen. Hasselerharm opent de deur van een van de Hassiek bakstenen huizen met puntdak. Binnen.is het vochtig en koud. Hij blijft staan in de deuropening en wijst naar de muur. 'Die is zestig centimeter dik en gemaakt van beton. De bakstenen zijn camouflage. Dit waren ofrcierswoningen. Zo leek dit een dorp, terwijl het eigenlijk een verzameling bunkers is.' Dan klopt hij op een luik, geschilderd in oer-Hollands groen, rood en wit. Je denkt van een afstand dat het hout is, maar het is gepantserdstaal.'Er is een begane grond, een bovenverdieping en een kelder, waar de bewonersveilig waren voor een bombardement. Vanaf volgend jaar worden de woningen verkocht aan nieuwe bewoners, die zin hebben in een grote verbouwing en een flinke dosis avontuur. Als de transformatie van Buitenplaats
DeRoofgarden inArnhem en een van de gebouwen doet dienst als kantoor van landschapsarchitect Harro de Jong, onder andere verantwoorde[jk voor de inrichting van het miniatuur Veluwepar$e voor de deur van Showroom Arnhem. Ook hij zal hier gaan wonen, net als Florentijn Hofrnan, de maker van de reusachtige badeenden en varl het Feestaardvarkenin het bewuste parkje. En dat is geen toeval, vertelt Hofrnan. 'Terwijl we samenwerkten vertelde ik dat ik erover dacht om Rotterdam achter me te laten. De stad heeft me alles gegevenwat ik kon wensen,maar ik wil mijn kinderen niet op de stoep laten opgroeien. Ik kom uit de bossenblj Drenthe en die riepen me.' Inmiddels had hij de charme van Arnhem ontdekt. 'Het is een oprechte stad. In Amsterdam en Rotterdam is veel gebakkenlucht. Hier doeje gewoonje ding. Samenmaken mensener eenlekkereenergievan.' De komst van Hofrnan maakt de incrowd van
buiten is alles van hout. Voor de deur staat e€n onbewerkte massief houten tafel met een iPad erop in een georganiseerdrommelige tuin. Jungerius fungeert als beheerder en opzidter bij alles wat er gebeurt en hij is optimistisch gestemd. Niet alleen over zijn nieuwe enclare, maax over de hele stad. 'Er lijkt iets te verande' ren. Dejonge generatiepolitici en ambtenarenis anders.Men was lang gefocustop de functieyan Amhem als bestuursstad, stad van industrie, provinciehoofdstad.' In plaats daarvan voelt hij een bewustzijn ontstaan over de mogelljkheden die het groen te bieden heeft. Ooit was Amhem onlosmakelijk verbonden met de Veluwe, legt Jungerius uit, maar daar is in de vorige eeuween einde aan gekomen. Het begon in zijn ogen met mewouw Kriiller-Miiller, die in dejaren twintig een hek liet bouwen om het priv6-jachtterrein van haar familie, nu bekend als het Nationaal Park de HogeVeluwe.'Daarnabouwdede Luft16.t0.20t4 DronoEilIttsrEnDtrrEt u
waffe een vliegveld tussen de stad en de Veluwe en toen werd de A12 aangelegdJ Jungerius verwondert zich over de gemiddeldeAmhemmer die nauwelijks het bewustzijn lijkt te hebben dat het beroemdstenatuurgebied van Nederland zo dichtbij ligt.'Ze denken dat het ophoudtbij het OpenluchtMuseum en Burger'sZoo. Maar vier kilometer verder begint de Veluwel Minder dan een half uur fietsen vanuit het centrum van de stad. Samen met Defensie. eigenaar van het aangrenzende oefenterrein, en de plaatselijke verantwoordelljken, werkt hij aan een plan om een groene kunstroute te credren, vanuit Sonsbeekpark,bekend van de kunstmanifestatie, via eengenegeerdstuk groen ten noorden van de stad, naar Buitenplaats Koningsweg. En van daaruit hoopt hij dat er een wandelroute ontstaat die de lieftrebber het Deelerwoud in voert. i\rnhem moet zich profileren als creatievestad in het groenJ Er is geen stad in het land met een hoger percentage kunstenaars dan Arnhem. Hoewel veel studenten van de modeopleiding direct naar Amsterdam of het buitenland vertrekken, richting Antwerpen of Milaan, blijft een groot deel afgestudeerdenvan de andere opleidingen hangen. GERARDMARLEI oprichter van onderzoeksbureau Atlas voor Gemeenten en autoriteit op het gebied van stedelijke aantrekkingskrachq is niet onteweden over de prestaties van Arnhem. Met modelisrartier Klarendal is goed werk gedaan en ook in de binnenstad is goed geinvesteerdJMaar er liggen gevaren op de loer. In deze tijd van regionale concurrentie is stilstand achteruitgang. En hoewel volgens alle voorspellingen de bevolking flink blijft groeien en het aantal hoogopgeleiden meegroeit, is de beperkte omvang van de stad een probleem. 'Door beter samen te werken met Nijmegen en de stedelijke netwerken te integreren, ontstaan er grote agglomeratievoordelen.Dan zou de regio economisch dezelfde omvang kunnen krijgen als de Brainport-regio,ofzelfs de twee vleugelsRandstad.' Het is een onderwerp dat onvermijdelijk terugkeert in elk gesprek over de toekomst van Arnhem. Samenwerkenmet Nijmegen, funetioneren als 66n stedelijke regio, als een geintegreerd daily u.rban system.Volgens de hedendaagsetheorie bewegen mensen zich dagelijks binnen een actieradius van dertig tot veertig kilometer. Om als regio optimaal te presteren, moeten alle verbindingen, sarnenwerkingenen netwerkenworden ingericht op dit schaalniveau. 'Je moet zorgen dat iemand die in Nijmegen woont met hetzelfde gemak in Arnhem gaat werken als in Nijmegerl, zegj Jaap Modder. 'En andersom.Dan crederje dat agglomeratieaffecti Het is de manier om van relatieve stilstand in eenopwaartsespiraal te belan den.Borcowedsize heet het in het vakgebied.Je niet laten beperken door je eigen omvang, maar ook de omvang en kracht van de buren gebruiken. Samen kan het totaal dan veel meer worden dan de som der
delen. In het geval van Arnhem en Nijmegen gaat het vooral om mobiliteit, infrastructuur. 'Dat je vanuit een buitenwijk in Nljmegen niet eerst naar het centrum van Nijmegen moet, van daaruit naar het centrum vafl Arnhem en dan naar eenanderewijk in Arnhem. Maar datje van eenbuitenwijk in Nijmegen naar eenbuitenwijk in Arnhem kan reizenl Geen radiant, zoals het in de planningstheorie heet, maar een systeem van tangenten. Een polycentrischeregio, waarin de verschillende delen van het stedelijk netwerk met elkaar verknoopt zijn. Maar krijg dat maar eensvoor elkaar bij twee stedendie liever niet te veel met elkaar te maken hebben. 'Ik heb niet het idee dat het aanslaat, het samenwerkenmet Nijmegen', is de veelzeggende uitspraak van Edwin Verdurrnen van CASA. Voor het merendeel van de inwoners hoefthet echtniet.'Tljdensdejaarlijkseconfrontaties tussenVitesseen rwc kijkt heel Nederland heel even mee naar de onderlinge strijd, maar voor de inwonersvan de twee stedengeldendie gevoelensalle 365 dagen van hetjaar. Modder: 'Dat merk je aan alles. Bijvoorbeeld aan het feit dat Nijmegen niet zo hard wilde lopen voor een hogesnelheidslijndie Arnhem een nsr--station zou opleveren.'Hoewelhij het graag anders zie! begrijpt hij de moeizame relatie. Arnhem is de meest zuidelijke protestante stad van het land en Nijmegen de meest noordelijke katholieke stad. Ik zegaltijd: een begrafenisin Nijmegen is wolljker dan eenbruiloft in Arnhem.' OOK RON BORMANSliep als bestuursvoorzitter van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (neN) aan tegen de schijnbare onmogelijkheid tot samenwerking. 'Het is geen onwill zegt hij, 'het zit meer in het onderhuidse. Ze zijn elkaar vooral vliegen aan het afvangen.Arnhem en Nijmegen zijn allebei middelgrote steden zonder duidelijke specialisatie.Maar alsje naar de regio in zijn ruimste definitie kijkt, dan heb je twee mooie steden, groen en rivieren. Wageningen ligt een paar kilometer verderop en heeft een universiteit die internationaal in de top staat in de agrofood en de Achterhoek is een van de belangrijkste exportregio'svan het landi Bundel die krachten en ga de boer op, is zijn devies. Dat Hinkt ingewikkeld, maar is het helemaal niet, zegt Bormans. Het gaat erom dat je tegen eenbedrijf uit Japan niet alleenvertelt wat Amhem te bieden heeft, maar dat je ook vertelt wat voor aantrekkelijks er buiten de gemeentegrenzen te vinden is. 'En dat als dat bedrijf dan besluit zich in Arnhem te vestigen,je dan champagne drinkt met de burgemeestersvan Nijmegen en Doetinchemi Juist in deze tijd, waarin rijksinvesteringen worden gedaan op basis van het topsectorenbeleid, is die benadering cruciaal. 'Arnhem valt daar door het gebrek aan een leading industry een beetje buiten. Dat betekent des te meer dat je het moet zoeken in de kracht van de diversiteit.' Het is een advies dat burgemeester Herman Kaiser graag hoort. 'We willen de vierde economische regio van het land blijven en dat kan
alleen alswe samenwerkenmetNijmegen en als overheid,bedrijfsleven en onderwijsinstellingen beter met elkaar optrekken.' Het triple helixmodel dat alsbasisheeft gediendvoor het succes van Eindhoven. Bovendien wil hij vol inzetten op de creatieveindustrie en de energiesector. Edwin Verdurmenhoopt het van harte.'Doe in elk geval iets! Twijfel niet steeds,ga en'oorJ Niet dat hij alsArnhemmer speciaalstreeft naar grote economische groei, maar af en toe een stapje vooruit zou prettig zijn. Hoewel hij rTrrig geloofde in het nieuwe stationsgebied, is het enthousiasme inmiddels een beefe wegge6bdWordt het een Eiffeltoren die aanvankelijk ook werd bekritiseerd of een Hoog Catharijne, dat zich nooit aan de stad Utrecht heeft gehecht? Hij weet het niet meer.
'Ikzegaltiid:een begrafenisin Niimegen is vroliikerdaneenbruiloft inArnhem' Cees-JanPen ziet op dit vlak reden voor optimisme. 'r{ls het station klaar is, loop je zo de binnenstad in. Het zal de belevingswaardevan de stad veel goed doen.'Volgensarchitect Van Berkel zal de afronding van het langdurige project bovendien leiden tot onverwachte ontwikkelingen. Hoewel het ministerie van Infrastructuur en Milieu in een reactie laat weten dat de HSLOost geziende hoge kosten en beperktebaten voorlopig niet aan de orde is, heeft Van Berkel wel degelijk goedehoop. 'Ikben ervan overtuigd dat de discussieover de HSL-Oost opnieulv op gangzal komen. Ikheb dit soort processenraak genoegmeegemaaktom te weten dat iets eerst af moet zijn om mensente laten ervaren wat de mogelijkheden en de impact zijnJ Of zoals een collegavan hem het verwoordde: 'Pasalsje een haven bouwt, komen de schepen.' De toekomst zal het uitwijzen. Zoals die ook zal uitwijzen wat er terechtkomt van Rijnboog en het Kunstencluster, dat evenals veel voorgaandeprojecten uitgroeit tot syrnbool voor de tegenstellingenvan de stad. Benje voor kunst of ben je tegen? Hoewel Pauline Krikke zich nu na haar afscheid liever niet uitlaat over de huidige ontwikkelingen, wil ze wel iets krvijt over het Kunstencluster waar ze als burgemeestervurig voorstander van was. 'Een stad heeft nieuxrc ankerpunten nodig waar reuring ontstadt, waar vernieuwing is, waar het bruist. Want als je niet investeert in je toekomst en geen toevoegingen realiseert, raak je achterop.'
a
Dezepublicatie kroam tot stand m'et starn Lvn het Fonds Bijzond.ereJournalistielte Projecta fondsbjp.nl AtsrrRDttrEl 25 t6.10.2014 DEGROEIIE
