Spuimonding

Hoeksche Waard West Gebiedsstudie integrale Deltaontwikkeling Haringvliet/Spuimonding

Hier wordt geinvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede mogelijk gemaakt met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie.

Definitieve versie december 2015

Inhoudsopgave INTRODUCTIE 5 - doel - achtergrond AANPAK 7 - onderzoek ‘bottom-up’ en ‘top-down’ 7 - Projecten en Projectenkaart 9 H1 - LANDBOUW ALS MOTOR 11 H2 - RECREATIE ALS NIEUWKOMER 21 H3 - WATER ALS VERBINDING 37 - RAR als meegroeiconcept 47 - slimme combinaties 49 SLOT: 53 - conclusies projecten 54 - conclusies IPDD 55 - participatieve processen 57 Colofon 59

Rapportage ontwerpend onderzoek Hoeksche Waard definitieve versie 9-12-2015

3

Introductie IPDD-onderzoek en methodiek De afgelopen jaren (2011-2014) heeft het onderzoek ‘Integrated Design and Planning in the Delta’ (IPDD) plaatsgevonden, onderdeel van het NWO programma ‘Urban Regions in the Delta’. Hierin is een innovatieve ontwerpmethodiek ontwikkeld voor de slimme, gecombineerde aanpak van Delta-gebieden, zoals gepropageerd door het Deltaprogramma (2014). De kern van deze aanpak wordt gevormd door een systeembenadering, waarbij de werking en ontwikkeling van verschillende subsystemen in de vorm van kaarten worden gevisualiseerd. Hiermee zijn (a) historische ontwikkelingen van de systemen en de onderlinge interactie in beeld gebracht, (b) toekomstverkenningen verricht, waaronder het concept van een Robuust Adaptief Raamwerk (RAR) voor de Haringvliet-regio en (c) debatten met actoren georganiseerd over de huidige situatie en de wijze waarop nieuwe initiatieven in het gebied in samenhang met elkaar kunnen worden ontwikkeld. Het project Haringvliet-Spuimonding De IPDD aanpak is omarmd door enkele actieve actoren in het gebied rondom het Haringvliet, te weten Havenbedrijf Rotterdam (HBR) en Wereld Natuur Fonds (WNF). Tezamen met vertegenwoordigers van lokale autoriteiten (gemeenten, SOHW, waterschap), belangenorganisaties en individuele actoren werken zij aan een integrale ontwikkelingsvisie voor de Spuimonding, c.q. de Zuidwesthoek van de Hoeksche Waard (zie projectkaart in de bijlage). Begin 2015 hebben enkele verkennende workshops plaatsgevonden met alle belanghebbenden en geïnteresseerden om tot een gezamenlijk visie en aanpak voor dit gebied te komen. De vraag is hoe plannen voor dijkversterking en een nieuw (zoet-zout) waterregime in het Haringvliet gecombineerd kunnen worden met diverse initiatieven van ondernemers en overheden voor ruimtelijke ontwikkeling.


Doel In dit onderzoek wordt de IPDD-methode toegepast en verfijnd, d.m.v. ontwerpend onderzoek in gebiedsontwikkelingsprocessen en valorisatie van het robuust adaptief raamwerk. Bij goed resultaat kan het project als een belangrijk voorbeeld gaan dienen van ‘slimme combinaties’ waartoe het Deltaprogramma oproept. Teneinde een goede uitvoeringsagenda voor het gebied te ontwikkelen, waarmee actoren zich committeren, is een participatief ontwerpproces nodig. Enerzijds om een synthese te maken tussen de verschillende belangen en initiatieven die in het voortraject naar voren zijn gekomen, anderzijds om via ontwerpateliers de gezamenlijke koers voor de regio verder uit te zetten. Deze aanpak sluit goed aan bij de doelstellingen van het Valorisatieprogramma Deltatechnologie en Water (VP Delta). Door toepassing van de ontwerpmethodiek wordt het lange termijn perspectief voor innovatieve en integrale delta-oplossingen vergroot. De interactieve aanpak draagt bij aan de kennisopbouw voor participatieve processen in de delta op een regionale schaal.

5

Aanpak 2) ontwerpend onderzoek ‘top down’ / Haringvlietgebied Hierin is ontwerpend onderzoek verricht dmv participatieve schetssessies tijdens het overleg voor Landschapstafel Haringvlietgebied (aug-nov 2015). Deze schetsen hebben geresulteerd in een overzichtskaart van Haringvliet en de belangrijkste ontwikkelingen en gezamenlijke ambities daarin, waaruit blijkt hoe de Hoeksche Waard zich verhoudt tot het grotere geheel.

1) Ontwerpend onderzoek ‘bottom up’ In het zogenaamde ‘bottom up ‘ ontwerpend onderzoek zijn een aantal sociaal-economische ontwikkelingen op kaart gezet (‘mappings’) om te kijken wat het ruimtelijk effect van deze ontwikkelingen is, hoe de huidige initiatieven zich hiertoe verhouden en wat scenario’s kunnen zijn om een gewenste ontwikkeling in te zetten. Er is gewerkt met een zestal thema’s of netwerken: a) de belangrijkste transities in het gebied, dwz ontwikkelingen die zowieso gaan plaatsvinden: - water (oa kier Haringvliet en klimaatverandering lange termijn) - landbouw (30% transformeert wegens schaalvergroting) - demografie (krimp, vergrijzing, vitaliteit en woonklimaat) Daarnaast zijn b) enkele belangrijke ambities in het gebied benoemd, dwz initiatieven waarmee men de waarde van het gebied wil vergroten: - vergroten natuur (oa Droomfonds, akkerranden) - versterken recreatie-economie (dag, verblijf, lokale verbanden) - vergroten zorgeconomie (zorgboerderijen/-hotels) Per thema zijn de huidige ontwikkelingen op kaart gezet en is een analyse uitgevoerd. Daarbij zijn de initiatieven genoemd die strategisch zijn om de gewenste ontwikkeling of oplossingsrichting in te zetten. Ontwikkelingsperspectief / synthese Tot slot is van enkele (gecombineerde) thema’s een ontwikkelingsperspectief geschetst van hoe het gebied zich op termijn duurzaam zou kunnen ontwikkelen. Een aantal ontwikkelingen en projecten zoals benoemd in het rondetafelgesprek 5 november jl. en interviews met regiopartners (okt 2015) zijn hierin meegenomen.


De werkgroep Hoeksche Waard West heeft behoefte om een twaalftal lokale initiatieven in perspectief te ontwikkelen. Dit enerzijds door te kijken hoe de sociaal-economische netwerken deze projecten kunnen versterken, zoals gepropageerd in de Hoeksche Waardemakerij. Anderzijds is er behoefte aan om de projecten in een grotere samenhang te bezien, bv. vanuit de ontwikkelingen van Haringvliet als totaal. Deze twee behoeften sluiten goed aan bij de doelstellingen van de opdracht voor valorisatie van de IPDD aanpak. De studie naar de grote schaal van Haringvliet biedt een goede mogelijkheid om de IPDD methode voor het ‘Robuust Adaptief Raamwerk’ (RAR) te valideren en te optimaliseren. De bottom-up benadering om vanuit lokale netwerken de projecten te verknopen is een innovatieve aanpak om participatieve gebiedsontwikkeling verder te ontwikkelen. Tot slot biedt ontwerpend onderzoek, in het verlengde van de DENVIS methode, kansen om tot synthese te komen. Doel is om door middel van ontwerpend onderzoek beide processen te ondersteunen. Dit is gebeurd via twee trajecten: - een ‘bottom up’ onderzoek naar de sociaal-economische netwerken in het gebied (‘Mappings’ ) en hoe die zich verhouden tot de projecten - een ‘top down’ onderzoek via de Landschapstafel Haringvliet, waarin is gekeken naar regionale ambities voor het Haringvlietgebied en de betekenis daarvan voor de ontwikkeling van Hoeksche Waard. Hiernaast vindt u een korte toelichting op beide trajecten. De uitkomsten zijn uiteindelijk verwerkt in de hoofdstukken van deze rapportage, waarin telkens beide schalen terugkomen. Als hoofdstukken is gekozen om landbouw, recreatie en water te behandelen, als belangrijke ‘drivers’ in het gebied. De natuurontwikkeling hoort hier zeker ook bij, maar omdat deze al ruim in de aandacht staat is besloten om dit keer op de andere drie te concentreren. Natuurontwikkeling wordt daarom behandeld onder het hoofdstuk recreatie en water. 7

De projecten

Projectenkaart: Het gebied kent op dit moment 13 lokale initiatieven (dd aug 2015). Vijf projecten hebben betrekking op natuurontwikkeling rond de Spuimonding en het initiatief voor 500 km duurzame akkerranden. Zes initiatieven richten zich op recreatie, waarvan drie op de ontwikkeling van recreatiewoningen (totaal ca 225). Drie projecten hebben een wateropgave, waaronder een omvangrijke dijkversterking aan de westzijde van het eiland. Hiernaast een overzicht van de initatieven. Naast deze 13 initiatieven spelen oa, de doorontwikkeling van Costa del Spui en versterken van de vissport langs de kreken en Haringvliet. Nieuwe en lopende initiatieven zullen verder worden geinventariseerd ter voorbereiding van de gebiedsagenda (najaar 2015)

14 Waterfrontontwikkeling Nieuw Beijerland

13 Dijkverbetering Spui-oost

5 Zoeklokatie Windenergie 4 Alternatief plan Ambt Leenheerenpolder

Strand Goudswaard

3 Leenheeren buitengorzen

4 Natuurontwikkeling Leenheerenpolder

11 Swaneblake

8 Plan Zeelenberg 9 Stichting Rietgors: 500 km ecologische akkerranden

2 Leenheeren gorzenpolder

1 Korendijkse Slikken

6 Vlieten zoetwatervoorziening en kano-routing

12 initiatieven landgoederen 10 Parkeren / bereikbaarheid Tiengemeten

12 initiatieven landgoederen

2 Leenheerengorzenpolder

6 Vlieten: zoetwatervoorziening en kanorouting

10 Tiengemeten, parkeren/bereikbaar

3 Leenheerenbuitengorzen

7 Hitsertse kade

11 Swaneblake

4 Leenheerenpolder

8 Plan Zeelenberg

12 Initiatieven Landgoederen

5 Zoeklokatie windenergie

9 500 km akkerranden St. Rietgors

13 Dijkverbetering Spui Oost

7 Hitsertse Kade

1 Korendijkse Slikken

HaskoningDHV Nederland B.V.

Fort Buitensluis

kaart: Atelier 1:1 / TUD Beelden: werkgroep Hoeksche Waard West / initiatiefnemers

Rapportage ontwerpend onderzoek Hoeksche Waard definitieve versie 9-12-2015 Projectenkaart gebiedsontwikkeling Hoeksche Waard West TU Delft / Atelier 1:1 i.s.m. Werkgroep Hoeksche Waard West

Schaal ca 1:8.000 Versie 2_03-11-2015

Waterschap Hollandse Delta/Dijkversterking Spui Oost LW-AF20122597/RK Openbaar

4 februari 2014, versie v2.0 - 11 -

9

Landbouw als motor in combinatie met water, zorg en natuur De Hoeksche Waard heeft een grote agrarische sector: 15% van de bedrijven is agrarisch, verantwoordelijk voor ca 90% van het totale grondgebruik van Hoeksche Waard. Het spreekt voor zich dat grote veranderingen in deze sector zichtbaar zullen zijn in het Hoeksche landschap. De komende jaren zullen zich een aantal transities voltrekken binnen de landbouw. Men heeft voorspeld dat 30 % van de agrarische bedrijven gaan stoppen, waarbij de vrijkomende grond overgaat naar grotere bedrijven. Deze schaalvergroting zal ook zijn effect hebben op het landschap. Kleinere erven komen vrij en dienen te worden herbestemd met andere functies. De verduurzaming van de landbouw is potentieel en al actief. Deze duurzaamheid kan in de toekomst nog verder uitgroeien, bv. voor het verbouwen van biomassa. Hierdoor is en blijft de landbouw een belangrijke motor in het gebied.

Bron: CBS

Rapportage ontwerpend onderzoek Hoeksche Waard definitieve versie 9-12-2015 Foto: Atelier 1:1

Hoofdstuk 1 - 11

Transitie Landbouw

Landbouw nu

Schaalvergroting landbouw: 100 ha

250 ha

150 ha

30% teruggang aantal bedrijven Alterra heeft onderzocht dat tot 2030 het aantal agrarische bedrijven in Hoeksche Waard met 30% zal afnemen. De oorzaak hiervan ligt in enerzijds demografische ontwikkelingen, zoals het gebrek aan opvolging, maar ook concurrentie en schaalvergroting spelen hier een rol. Hoewel niet direct zichtbaar is de omvang van deze transitie aanzienlijk en zal uiteindelijk gevolgen hebben voor bv. de schaalvergroting van het landschap, de grootte van bedrijven en vrijkomende erven.

30% vrijkomende grond! Ivm bedrijfsbeeindiging

Op deze kaart staat de huidige landbouw in Hoeksche Waard West weergegeven. Het grootste deel van het areaal betreft agrarisch gebruik. Legenda: - akkerranden - groen = grotere erven - geel = recente bouwaanvraag bedrijfsvergroting - lichtgroen = zorgboerderij

30%

Grondhonger en schaalvergroting De vrijkomende grond (totaal xx ha) zal direct worden overgenomen door de resterende bedrijven (grondhonger), die daarmee kunnen doorgroeien van ca 100 naar 250 ha. Deze schaalvergroting zal zich vooral manifesteren door de toename van grotere opslagloodsen en erven.

Duurzame akkerranden

Buitendijks

Vrijkomende erven Tot slot zal door bedrijfsbeeindiging 30% van de boerenerven vrijkomen voor herbestemming. Dit vormt tegelijkertijd een bedreiging (leegstand, krimp) als een kans (herbestemming met nieuwe functies zoals zorgboerderijen en recreatie

Natuurvriendelijke oevers

Combi recreatie

Zorgboerderij

- voorbeeld van landgoedontwikkeling op vrijkomende erven (bron: Inspiratiekader streekeigen bouwen - deel 3)

kaart: Atelier 1:1 / TUD


Bron: inspiratiekader streekeigen bouwen - deel 1

13

Verduurzaming landbouw

Regionale ambities Haringvlietgebied Hoeksche Waard West in groter verband naar aanleiding van Landschapstafel Droom van een Delta

Tegelijkertijd zijn er in de Hoeksche Waard een aantal stichtingen en initatieven actief, die streven naar verduurzaming van de landbouw. Zo is er stichting Rietgors die zich inzet voor bloeiende akkarranden, waarvan nu al z’on 500 km verwezenlijkt is. Ook is er initiatief ‘Hoeksche Boeren maken waarde’, waarin verschillende vormen van verduurzaming zijn ondergebracht, zoals akkerranden en kortere afzetketens, oa met veeteeltbedrijven in de Alblasserwaard. Het project ‘Duurzame akkerranden’ heeft meerdere doelstellingen: - natuurlijke plaagbestrijding - verbeteren waterkwaliteit - habitat voor vogels, bijen en vlinders - bijdrage biodiversiteit - verbeteren landschapsbeleving en identiteit gebied

Regionale ambities Haringvlietgebied Op de kaart (rechts) staan de regionale ambities van het Haringvliet weergegeven als start van de Landschapstafel Haringvliet. Naast het verbeteren van het waternetwerk voor de verbinding van Rotterdam met het Haringvliet als gemeenschappelijke ambitie, zijn ook de regionale verschillen te lezen. Zo onderscheidt Hoeksche Waard zich op het gebied van duurzame landbouw. Ook het havenbedrijf heeft verwachtingen ten aanzien van het gebied, en mogelijk kan landbouw als producent van biomassa of bio-energie gaan optreden.

NW

+

Lange termijn: produktie bio-energie Mogelijk kan Hoeksche Waard op termijn bio-energie gaan produceren voor energievoorzieningen , oa richting de Rotterdamse haven. (beeld: filmstill van ‘Biobased Backbone’ Zuidwesterlijke Delta (bron: Youtube)

HW

GO +

Het initiatief ‘Hoeksche boer maakt waarde’ zet zich in voor verduurzaming van de akkerbouw, oa door ketenvorming met veeteeltbedrijven in de Alblasserwaard

Legenda bestaand

Legenda regio-ambities

Jachthavens 0-100-250 -2500 ligplaatsen

Nieuwe jachthavens

Natuurgebieden

Versterken waternetwerk

Veerverbindingen Landbouw

Zelfvoorzienende zoetwaterberging +5% IPDD: Robuust Adaptief Raamwerk (RAR) DP: Strategische Reserve waterveiligheid

Lokale initiatieven achterlandkanaal


Grote gemeenten / regio’s / stakeholders

Havenbedrijf

Gemeentelijke ambities: vitaliteit/leefbaarheid, woonklimaat, natuurrecreatie, landbouw, strandrecreatie, natuurontwikkeling

Bereikbaarheid water Bereikbaarheid land(schap)

Behoeften zoet water, woonmilieu’s, natuurcompensatie, arbeidskrachten, open vaarverbinding, op termijn: produktie bio-massa

Droomfonds / WNF Nieuwe of her in te richten natuur

+

Strandrecreatie

Regionale dijk Zoet-zout overgang

HW

Natuurontwikkeling Natuurrecreatie (dag/verblijf ) Herintroductie steur ea Schelpenbanken

Duurzame landbouw

15

Zelfvoorzienend in zoet water Landbouw is in grote mate afhankelijk van zoet water. Door het kierbesluit Haringvlietsluizen kan dit in de toekomst minder voorhanden zijn. Ook kan er als gevolg van klimaatverandering meer wateroverlast optreden (zoals b.v. in begin oktober 2015). Daarnaast laat de huidige waterkwaliteit te wensen over1. Een strategie om deze toekomstige opgaven het hoofd te bieden is het bergen van meer gebiedseigen water in de regio, waardoor de agrarische sector zelfvoorzienend in water kan worden. De huidige laaggelegen kreken en polders bieden hiervoor een goed uitgangspunt. Tijdens natte perioden kan deze bergingsruimte eveneens dienst doen als overloop.

Op een aantal fronten is al gewerkt aan zoetwater. Zo zijn de kreken recentelijk verbreed. Momenteel is het waterschap bezig met de aanleg van natuurvriendelijke kreekoevers en pilots voor natuurlijke waterzuivering. Het initiatief Vlieten voorziet in zoetwaterberging en zou een goede nieuwe stap kunnen zijn om de bestaande kreken voor zoetwaterberging in te richten. Ook het Hoeksche Waards Landschap heeft ambities om de huidige kreekstructuur te versterken. Evt. kan hiervoor ook aansluiting worden gezocht met het lopende initiatief Duurzame akkerranden. In het hoofdstuk Water komen we hier nog op terug.

Kaart van Zorgboerderijen in de regio. In de Krimpener- en Alblasserwaard zijn zorgboerderijen al talrijk aanwezig. (Bron: googlemaps). In Hoeksche Waard bevinden zich nu ca 7 zorgboerderijen (niet op kaart.)

1 bron: interview GL 29-9-2015

Combinatie zorg en recreatie In Hoeksche Waard bevinden zich nu ca 7 zorgboerderijen. Een zorgboerderij is een goed programma om de vrijkomende boerenerven een nieuwe bestemming te geven en erfgoed in het gebied te behouden. Dit wordt elders al succesvol toegepast, zoals in de Alblasser / Krimpenerwaard (zie kaart). Binnen een zorgboerderij zijn verschillende programma’s te combineren, zoals zorg in combinatie met landbouw en recreatie1. Daarnaast zijn ook combinaties mogelijk met starters/ of seniorenwoningen, waar juist vraag naar is. Vanuit de zorgboerderij zouden ook combinaties gemaakt kunnen worden met landschapsbeheer, of het akkerrandenproject. Kortom: de zorgboerderij is een uitstekende bouwsteen om de vrijkomende erven in het gebied te herbestemmen. 1

Zie ook Waardeketen ‘Ommeland’

Links: de zorgboerderij als interessante bouwsteen voor de herbestemming van oude boerenerven, al dan niet in combinatie met landbouw, recreatie of landschapsbeheer. (Bron: Inspiratiekader streekeigen bouwen - deel 3) Kaart van het kreekherstelplan uit 1990 van Waterschap en HWL


Voorbeeld: monumentale zorgboerderij De Lindenhoeve in Oud-Strijen

17

Strategische projecten landbouw

Strategische afwegingen landbouw

Welke projecten zijn strategisch om een gewenste lange termijn ontwikkeling voor landbouw in te zetten? Verduurzamen landbouw op dit moment is de agrarische sector in het gebied zelf al volop bezig om verduurzaming als ambitie verder vorm te geven, zoals het samenwerkingsverband ‘Hoeksche boer maakt t waard.’ Een van de deelprojecten is het akkerrandenproject, waarmee agrarische grond ecologisch en landschappelijk rijker wordt. Bovendien kunnen de akkerranden bijdragen aan het terugdringen van pesticide-gebruik. Door het vergroten van natuurwaarden slaat het project bovendien een brug naar de andere grote ambitie in het gebied: natuurontwikkeling. Project Duurzame akkerranden Stichting Rietgors

Herbestemming vrijkomende erven Door schaalvergroting in de landbouw zullen de komende decennia veel boerenerven vrijkomen. De initiatieven ontwikkeling landgoederen geven deze erven een nieuw programma. Hiermee krijgt cultureel erfgoed een nieuwe bestemming wat bijdraagt aan behoud van de identiteit van Hoeksche Waard als agrarische gemeenschap. Door het toevoegen van nieuw programma (recreatie/zorg) worden nieuwe doelgroepen naar het gebied gehaald wat bijdraagt aan het bestrijden van krimp in het gebied. Tot slot kunnen de landgoederen bijdragen aan landschaps- en natuurbeheer. Initiatieven Landgoederen

Kaart ontwikkelingsperspectief landbouw

Verduurzamen landbouw

Zoetwaterberging NB: ook de organisatie van zoetwater, zoals in het project Vlieten, is een strategische bijdrage aan de landbouw. Zie hiervoor het hoofdstuk water.

Combi zorg, natuur en recreatie


Uiteindelijk zijn er drie koersen te onderscheiden waarin landbouw zich verder kan ontwikkelen en tevens een bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van Hoeksche Waard West: 1) Verduurzaming landbouw De landbouw in het gebied is zelf al hard op weg om meer te doen met duurzaamheid, zoals het samenwerkingsverband ‘ Hoeksche boer maakt waarde’. Met projecten als Akkerranden wordt niet alleen de landbouw ecologischer, maar het is ook goed voor de waterkwaliteit, natuur en de landschapsbeleving. 2) Zoetwaterberging De grondtransities van landbouwgrond bieden de mogelijkheid om voor de langere termijn de zoetwatervoorziening te verbeteren en te garanderen. Deze zoetwaterberging zou rondom de lagergelegen kreken kunnen worden georganiseerd. Project Vlieten is hierin een goede eerste stap. 3) Combinatie met zorg en recreatie Voor de 30% vrijkomende boerenerven, maar ook voor bestaande boerenbedrijven is er de mogelijkheid om te verbreden naar zorg en recreatie. De initiatieven landgoederen spelen hierop in. 19

Recreatie als nieuwkomer gebiedseigen groei om de krimp te keren Hoeksche Waard heeft zich lange tijd als onafhankelijk eiland ontwikkeld en ook de laatste decennia grootstedelijke ontwikkelingen succesvol op afstand weten te houden. De lage bevolkingsdichtheid en het grotendeels agrarische gebruik zorgde ervoor dat het polderlandschap ongeschonden bleef. Toch lopen de bewonersaantallen, onder andere door vergrijzing, al een aantal jaren terug en is men op zoek naar andere economische functies om de voorzieningen en leefbaarheid van het gebied op peil te houden. Naast de zorg biedt recreatie goede kansen om functies aan het gebied toe te voegen en daarmee de voorzieningen in het gebied op peil te houden en zelfs te verbeteren. Hierbij heeft Hoeksche waard veel te bieden. Rust, water, landschap en natuur op een steenworp afstand van de Randstad biedt kansen voor zowel tweede woningen als toerisme. De vraag is hoe deze nieuwe economische motor in het gebied vorm kan krijgen zodat het de dorpen ook wat gaat opleveren en waarbij de identiteit van het gebied behouden blijft. Sinds enkele jaren is men gestart met ideeen over hoe recreatie in het gebied kan worden ingebed, zoals de waardenketens uit de rapportage Hoeksche Waardenmakerij, die veelal zijn geent op recreatie. Ook tien van de 13 huidige initiatieven hebben recreatie als hoofdprogramma, zowel groot- als kleinschalig. Indien de grootschalige ontwikkelingen in Hoeksche Waard West / Spuimonding doorzetten zal de huidige beddencapaciteit vertienvoudigen van ca 75 naar 750 bedden! Voor dorpen als Piershil en Goudswaard betekent dit een sterke vergroting in omvang. Hiermee kan de verwachte bevolkingsafname in deze gebieden worden gecompenseerd, maar ook de huidige recreatieve infrastructuur teniet worden gedaan. Het is belangrijk de recreatieve groei te verbinden met de dorpen en de bewoners. De vraag blijft welke vorm van gastvrijheid hierin de meeste kansen biedt om de wereld van toeristen en de inwoners te verenigen en welk laadvermogen daarbij hoort. Ook de ontsluiting van het gebied is belangrijk, enerzijds om toeristen beter in het gebied te brengen, anderzijds om drukte en overlast in het gebied te vermijden. Oplossing zou kunnen zijn om het recreatieve programma geleidelijk in het gebied te introduceren, zodat er tijd is om het aan het gebied en de markt aan te passen en het naar een duurzame, gebiedseigen vorm kan toegroeien.

Foto: Atelier 1:1


Hoofdstuk 2 - 21

Recreatie nu

Kaart huidige recreatieprogramma

De recreatieve sector in Hoeksche Waard is in ontwikkeling.


Bereikbaarheid & clusters Bereikbaarheid is een belangrijke voorwaarde. Een uur fietsen vanaf het veer bij Nieuw-Beijerland geeft een beperkte actieradius. Dat verklaart waarom de recreatieve clusters rondom Tiengemeten (publiekstrekker) en Oud-Beijerland (stedelijke uitloop) succesvoller zijn dan bv. Goudswaard-Piershil. Het Westerlijke deel van het eiland ligt meer in een uithoek, is minder bereikbaar. Dit zou met vervoer over water kunnen worden verbeterd.

Watersport Het gebied kent een aantal jachthavens, zoals Goudswaard (ca 85 ligplaatsen), Hitserse kade, de Put (ten Westen van Nieuwendijk) en Numansdorp (ca 160 ligplaatsen). Mogelijk dat daar Swaneblake als jachthaven bij komt. Goudswaard heeft eveneens een strand: ‘Costa del Spui’. Op de kreken kan nu al worden gekanoot. Dit netwerk zou verder kunnen worden uitgebreid, oa door de verbinding te maken met Nieuwendijk en knooppunt Tiengemeten.

Capaciteit en laadvermogen Het gebied kent momenteel een beperkt aantal bedden (ca 75 bedden in B&B’s en 1 hotel, campings 50% meegerekend). Indien plannen als Swaneblake, Goudswaard en Hitserse kade allen worden uitgevoerd gaat de beddencapaciteit omhoog van 75 naar 750 bedden. Dit zou een vertienvoudiging zijn van het aanbod! De vraag is hoe een dergelijke programmatische vergroting moet worden ingevoerd zonder daarbij het bestaande programma onder druk te zetten. Dit pleit voor een geleidelijke opbouw, waarbij vraag en aanbod naar elkaar toe kunnen groeien.

Fiets- en wandelnetwerk Het gebied heeft naast water een uitgebreid fiets en wandelnetwerk. De komende jaren zal daar nog 105 km aan noord-zuid wandelpaden bijkomen. Tiengemeten Belangrijke publiekstrekker is Tiengemeten. Hier zie je een duidelijk cluster ontstaan met Zuid-Beijerland als servicepunt voor het eiland, inclusief een aantal Bed and Breakfasts. Mogelijk dat de komende jaren dit cluster in samenwerking met Tiengemeten de stap van dag- naar verblijfsrecreatie kan maken. Het knelpunt bij Nieuwesluis (bereikbaarheid/parkeren) moet daarvoor wel worden opgelost. Ook het voorzieningennivo kan verder omhoog om bezoekers aan het gebied te binden, bv. plekken om een kopje koffie te drinken, kanoverhuur etc.

23

Krimp als opgave

Kaart demografie enwonen wonen Transitie demografie en Voorzieningenpeil Door de bevolkingsafname komen voorzieningen in dorpen als Goudswaard en Piershil onder druk te staan. Goudswaard b.v. ging van 22 naar 8 winkels, Piershil van 24 naar 14 naar 3 winkels; een supermarkt, een (weekend)bakker en een kaaswinkel.

Oud Beijerland

Woonkwaliteit Uit het onderzoek woonkwaliteit van Buro Louter (2012) blijkt dat het in Hoeksche Waard goed wonen is, in het groen nabij de randstad. Daarom ligt de gemiddelde WOZ z’on 15% hoger dan landelijk, en dit verschil is nog groter vergeleken met omringende gemeenten in de regio. De woonaantrekkelijkheid van Numansdorp en Oud- en Zuid-Beijerland wordt positief gewaardeerd. Dit zijn ook de kernen met voldoende voorzieningen. Helaas geldt dit niet voor Piershil en Goudswaard. Hier wordt de woonaantrekkelijkheid negatief beoordeeld, waarschijnlijk als gevolg van de krimp en de terugloop van voorzieningen.

Nieuw Beijerland

Anticipeergebied Piershil

Goudswaard

Hoeksche Waard: -4% bevolking tot 2030 - 20% beroepsbevolking tot 2030

Inwoners Korendijk -14% Tot 2030

Zuidzijde

Oudendijk

Klaaswaal

Zuid-Beijerland Nieuwendijk

WOZ Cromstrijen +15%

350.000 ipv 300.00 (landelijk gemiddelde 2015) Middelsluis

Tiengemeten

Demogafische ontwikkelingen Hoeksche Waard geldt als ‘anticipeergebied’, d.w.z. dat er tot 2030 een krimp verwacht wordt van ongeveer 4%. Voor de gemeente Korendijk ligt die krimp hoger: -14% tot 2030. Deze krimp kan ook mogelijk leegstand tot gevolg hebben. Vergrijzing Daarnaast is er ook sprake van vergrijzing. De combinatie van ouder wordende bevolking (20-28%) en wegtrekkende jongere bevolking (-20% beroepsbevolking tot 2030) maakt dat er in het gebied een bovengemiddelde vergrijzing is. Voor deze groep senioren zijn aspecten als voorzieningen, zorg en aanleunwoningen belangrijk, terwijl deze o.a. door de krimp onder druk staan. Men probeert de vergrijzing tegen te gaan door opleidingen (dependances) naar het gebied te halen en te investeren in b.v. starterswoningen.

= woonaantrekkelijkheid negatief = woonaantrekkelijkheid positief

Hitserse Kade

buro Louter 2012

Numansdorp Gem. Cromstrijen: -13% bevolking tot 2030


= voorzieningen / inwoner

Conclusies voor nieuwe ontwikkelingen Nieuwe recreatieve ontwikkelingen, zoals Swaneblake en Goudswaard bieden de mogelijkheid om de gevolgen van krimp op te vangen en de voorzieningen in de dorpen als Piershil en Goudswaard op peil te houden. Hierdoor kunnen ze bijdragen aan de leefbaarheid van het gebied. Belangrijk is dat er, zeker voor de westpunt van het eiland, ook een bijdrage wordt geleverd aan de ruimtelijke kwaliteit, waarmee de aantrekkelijkheid van het gebied een lift kan krijgen. Daarnaast blijft bereikbaarheid een belangrijke voorwaarde voor ontwikkeling, met name voor de westpunt.

Recreatie is een van de programma’s waarmee Hoeksche Waard wil proberen om de leefbaarheid van het gebied op peil te houden. Meer bezoekers brengen niet alleen meer banen en inkomsten, maar ook mogelijkheden om bv. de voorzieningen in de dorpen (zoals winkels) op peil te houden. Daarom is er in dit onderzoek ook gekeken naar de huidige sociaal-economische ontwikkelingen zoals demografie en woonkwaliteit.

= 1000 inwoners = krimp -1000 inw. tot 2030

25

Waardenketens Om de recreatie in het gebied verder tot ontwikkeling te brengen is het nodig om meer bezoekers het gebied in te trekken dmv. attracties, en deze bezoekers langer vast te houden door het koppelen van programma’s. Een strategie om beiden te stimuleren is het onderzoek Hoeksche Waardenmakerij, waar dmv tochten en ketens verschillende gebiedskwaliteiten aan elkaar worden gekoppeld tot een recreatief programma of beleving. De waardeketens die specifiek voor Hoeksche Waard West van toepassing zijn zijn Waardenketen ‘Stromenland’, waarin recreeren bij de boer en in de natuur centraal staat, en Waardenketen ‘De tocht naar Tiengemeten’ waar de dagtocht naar Tiengemeten wordt gekoppeld aan het recreatieve programma van de omliggende dorpen. Door bezoekers langer vast te houden geven deze meer uit en dit is goed voor de economie van het gebied (zie ook economisch onderzoek Blue Economy 2015). Bovendien kunnen voorzieningen in de dorpen daarmee op peil worden gehouden.

Dagbestemmingen

Verblijfsrecreatie

Op dit moment kent het gebied 2 ‘bekendere’ dagbestemmingen. De eerste is Tiengemeten. Dit natuureiland van Natuurmonumenten geniet regionale en landelijke bekendheid en ontvangt op dit moment z’on 50.000 bezoekers/jaar. Daarnaast geldt Numansdorp en de haven ook als dagbestemming, mede door zijn strategische ligging aan de snelweg en het water. Met plannen om Fort Buitensluis op te knappen worden dit verder versterkt.

Een tweede manier om het recreatieve programma in het gebied te vergroten is om de stap te maken van dag- naar verblijfsrecreatie. Dit geldt zeker voor clusters als Tiengemeten/Zuid-Beijerland, Numansdorp en Oud-Beijerland. Met de ontwikkelingen rondom Goudswaard/Piershil zou hier nog een extra verblijfscluster aan toe kunnen worden gevoegd, mits de attractiewaarde van dit gebied wordt vergroot, door bv. de verblijfsrecreatie te ontwikkelen in samenhang met bv. de natuurontwikkeling in Leenheerenpolder. Denk hierbij bv. aan eco-lodges.

Probleemgebied voor dagbestemmingen is de westpunt van het eiland met dorpen als Goudswaard en Piershil. Het ontwikkelen van de havens en het strandje bij Goudswaard en nieuwe ontwikkelingen bij Piershil kunnen helpen om de aantrekkelijkheid van deze dorpen als dagbestemming te vergroten. Op dit moment wordt er al veel gevaren, gefietst en gewandeld op het eiland en door de koppeling met water zouden deze dorpen zich tot aantrekkelijke pleisterplaats kunnen ontwikkelen. Dorpen als Strijen zijn hierin al heel succesvol: zo kost een ligplaats in de haven van Strijen z’on 2000 euro/jaar, terwijl b.v. een ligplaats in Goudswaard nu slechts 200,euro/jaar bedraagt. Dit laat zien dat er nog een hoop is te winnen.

Op dit moment is de beddencapaciteit in het gebied nog beperkt (1 hotel, enkele B&B’s). Plannen als Swaneblake, Goudswaard en Hitsertse kade voegen hieraan een behoorlijke capaciteit toe. De vraag is hoe deze nieuwe ontwikkelingen zich verhouden tot reeds bestaande accomodaties. Voorkomen moet worden dat ontwikkelingen elkaar wegconcurreren. Naast nieuwe ontwikkellokaties kan ook worden gedacht aan inbreidingslokaties, zoals B&B’s in de dorpen, logeren bij de boer en accomodaties in nieuwe landgoederen. Dit komt het landschapsbehoud ten goede.

Daarnaast zouden ook de kreken als belangrijke recreatieve routes door het gebied verder ontwikkeld kunnen worden. Tot slot biedt ook de nieuw te ontwikkelen natuur door Droomfondsproject Haringvliet op de Korendijkse slikken en rondom Leenheerenpolder de mogelijkheid om de attractiviteit van Goudswaard als dagbestemming te vergroten. Zeker als dit in combinatie gebeurt met vergroting van het waterpontjesnetwerk rondom haringvliet, waar dan Goudswaard/Piershil/ Bernisse als opstapplaats/Waterpoort aan toegevoegd kan worden. Vervoer over water zou een goed alternatief zijn voor wegverkeer via de smalle dijken, dat nu voor overlast zorgt. Een goede organisatie van de bereikbaarheid is een belangrijke voorwaarde voor dagrecreatieve ontwikkeling.


Tweede woningen Naast verblijfsrecreatie kan ook worden gedacht aan het ontwikkelen van tweede woningen in het gebied. Hiermee zou Hoeksche Waard het profiel kunnen volgen van bv. Loosdrechtse plassen: een waterrijk, groen gebied op een paar uur rijden van de stad. Indien Hoeksche Waard de ontwikkeling wil gebruiken om de leefbaarheid te vergroten is het belangrijk dat nieuwe plannen in samenhang met de oude kernen ontwikkeld worden, om te voorkomen dat er ‘twee werelden’ ontstaan.

Voorbeeld gebiedontwikkeling Holwerd aan Zee in Friesland: hierin wordt een nieuwe zee-inlaat gecombineerd met nieuwe gebiedsontwikkeling (eilanden) en een dorpshotel in leegstaande panden, zodat zowel oud als nieuw profiteren en de aantrekkelijkheid van het gebied als geheel wordt verbeterd.(bron: www.holwerdaanzee.nl) Vakantiewoning aan de Binnenbedijkte Maas in Hoeksche Waard Oost. Het ontwikkelen van tweede woningen op een steenworp afstand van de stad lijkt op het profiel van de Loosdrechtse plassen, dat zeer succesvol is. (foto: Inspiratiekader gebiedseigen bouwen - deel 1)

27

Natuur als selling point Dankzij al aanwezige natuurgebieden als Tiengemeten en de Korendijkse Slikken, en de nieuwe plannen van het Droomfondsproject (oa WNF en Havenbedrijf) om meer getijdenatuur in dit gebied te ontwikkelen, is natuur een belangrijk ‘sellingpoint’ voor Hoeksche Waard, waarmee het zich kan onderscheiden in de regio. Dit kan ook helpen om nieuwe ontwikkelingen zoals Swaneblake en Goudswaard te richten op een bepaalde doelgroep, zoals natuurliefbebbers.

Water als selling point Nieuwe ontwikkelingen zouden zelfs in samenspraak met de nieuwe natuur ontwikkeld kunnen worden, waardoor een sterke eenheid ontstaat. Daarnaast zou ook de ketenvorming kunnen worden gestimuleerd, b.v. arrangementen waarbij naast Tiengemeten ook per boot de Korendijkse Slikken kan worden bezocht en men verblijft in het ‘eco-resort’ Piershil. Dit buitendijkse programma kan bovendien worden uitgebreid met binnendijkse activiteiten zoals wandelen/fietsen en kanoen op de kreken.

Naast natuur is in de Hoeksche Waard ook erg waterrijk. Kreken doorkruisen de polders en het eiland wordt omringd door het water van het Spui en het Haringvliet. Oude visserdorpen, die door inpoldering landinwaarts zijn gelegen hebben vaak nog wel een waterverbinding naar open water, zoals Goudswaard, Oud- en Nieuw Beijerland. Piershil wil zijn oude verbinding herstellen. Deze positie en de aanwezigheid van jachthavens zou verder kunnen worden uitgebouwd om watergerelateerde recreatie een boost te geven.

Landschapstafel Haringvliet In het regionaal/provinciaal overleg ‘Landschapstafel Haringvliet’ (najaar 2015) is het idee om water als verbinding in te zetten verder opgepakt en uitgewerkt. Vanaf Rotterdam kan er een vaarverbinding komen om via Spijkenisse en het Spui aan te meren bij ‘waterpoorten’ Tiengemeten en Stellendam. Als tussenstop zou Piershil-Goudswaard-Bernisse een uitgelezen kans zijn om meer toeristen naar de westpunt te halen. Vanuit hier zou men verblijf kunnen aanbieden voor een weekend Hoeksche Waard, met een bezoek aan Tiengemeten via de Korendijkse slikken of de binnenkreken.

Kaart voor Landschapstafel Haringvliet, waarin versterken van het waternetwerk eerste agendapunt is. (Kaart: Atelier 1:1 / TUD)

Impressie van de bestaande en nieuwe buitendijkse natuur in Hoeksche Waard (beeld: bureau Stroming) Met deze natuur als belangrijk ‘sellingpoint’ kan Hoeksche Waard zich onderscheiden van andere gebieden.


Eco-huisjes nabij de Schoorlse duinen. Ook in Hoeksche Waard zou men natuurontwikkeling kunnen combineren met nieuwe verblijfsrecreatie voor specifieke doelgroepen.

29

Strategische projecten recreatie Strategisch voor Tiengemeten Tiengemeten is momenteel al een recreatieve dagbestemming met landelijke bekendheid. De kunst is om toeristen naar Tiengemeten langer vast te houden en de sprong te maken van dag- naar verblijfsrecreatie. Een aantal B&B’s spelen hier al op in; recreatiewoningen op de Hitserse kade zouden hiervoor een extra toevoeging kunnen zijn. Het verbeteren van de toegankelijkheid draagt uiteraard ook bij aan de ontwikkeling van het cluster rondom Tiengemeten, zeker in combinatie met extra horeca-voorzieningen om de ontvangst van de bezoekers in het gebied te verbeteren. Project Tiengemeten, parkeren/bereikbaar

Strategische crossovers Twee initiatieven maken een duidelijke crossover met andere programma’s: Het landgoederen initiatief is een positief voorbeeld van het herbestemmen van vrijkomende landbouwerven met nieuw recreatief programma, en vormt een goede bouwsteen om de ruimtelijke kwaliteit van het gebied te bewaren. Het project Vlieten maakt een crossover met de zoetwaterbehoefte in het gebied en vormt een goede bouwsteen om op termijn in de kreekgangen een robuuste waterbuffer te creeeren. De kano-routing maakt bovendien een natuurlijke connectie tussen de dorpskernen en het achterland. Initiatieven Landgoederen

Strategisch voor leefbaarheid dorpen De projecten Swaneblake en plan Zeelenberg zijn strategisch om de krimp in Hoeksche Waard West op te vangen en het voorzieningennivo in de dorpen op peil te houden. Beide projecten orienteren zich daarbij op het water als sellingpoint. Swaneblake legt daarnaast een link met zorgeconomie , plan Zeelenberg kan een alliantie aangaan met de natuurontwikkeling, waarbij Goudswaard zich als ‘natuurrecreatiepoort’ kan gaan profileren. Omdat de woonkwaliteit in deze kernen beter kan, is het belangrijk dat de plannen een positieve bijdrage zijn aan de ruimtelijke kwaliteit van de dorpen (geen kwantiteit, maar kwaliteit).

Project Swaneblake (versie 2012)

Welke projecten zijn strategisch om een gewenste lange termijn ontwikkeling voor recreatie in te zetten? De huidige gebiedsagenda kent een zestal initiatieven met recreatie als eerste doelstelling. Elk van hen draagt op een andere manier bij aan de ontwikkeling van het gebied. Door het onderzoeksbureau Blueconomy is uitgerekend dat de huidige initatieven voor verblijfsrecreatie Swaneblake en Plan Zeelenberg (beiden totaal ca 269 woningen) 160.000 extra overnachtingen oplevert, 58 extra arbeidsjaren en 1,44 miljoen extra inkomsten voor Hoeksche Waard. Investeren in extra dagrecreatie (zoals Tiengemeten) levert een extra 3 miljoen euro inkomsten en 151 arbeidsjaren in regio Groot-Rijnmond. Het rendement voor dagrecreatie ligt dus hoger.

Plan Zeelenberg

Projectontwikkeling Hitsertse kade

Project Vlieten: zoetwatervoorziening en kanorouting


31

Voorbeeld Piershil

Recreatieve ontwikkeling Locatie 50 windmolens

Piershil: huidige situatie Het huidige dorp Piershil kent ca 1600 inwoners, een supermarkt, een weekendbakker, 2 scholen, 2 restaurants en een cafe. De afgelopen decennia nam het aantal winkels af van 24 naar 3. Tot 2030 wordt een verdere krimp verwacht van 14%. Dit zet de huidige voorzieningen onder druk. Bovendien is er sprake van bovengemiddelde vergrijzing. Juist voor ouderen is behoud van de voorzieningen essentieel.


Scenario Piershil korte termijn Op de korte termijn zal de eerste fase van Swaneblake worden uitgevoerd, met de realisatie van ca 75 woningen, een restaurant en een zorgcomplex. De ontwikkeling ligt op enige afstand van het dorp. Het risico bestaat dat als de nieuwe woningen als tweede woning worden gebruikt, de doelgroep van buiten komt en gebruik van de voorzieningen in Piershil niet vanzelfsprekend is. De netwerken blijven hierdoor gescheiden. Andere bedreiging is de plaatsing van hoge windmolens ten noord-oosten van Piershil. Dit verstoort de kleinschalige, landelijke uitstraling van het gebied.

Scenario Piershil lange termijn Voor de langere termijn zou Swaneblake door kunnen ontwikkelen naar ca 200 woningen. In het masterplan van Lola (2012) was voorzien in een nieuw waterfront bij Piershil, waardoor het dorp op een natuurlijke manier deel gaat uitmaken van de nieuwe ontwikkeling. Ook was in het plan een strandje opgenomen, wat zowel voor dorp als Swaneblake een aanwinst is. Hierdoor ontstaan er ruimtelijke koppelingen tussen beide netwerken.

Scenario Piershil als recreatief groeimodel In dit scenario wordt een deel van het programma Swaneblake uitgevoerd in de bestaande dorpskern en boerenerven. Denk daarbij b.v. aan een dorpshotel, B&B’s, landgoedontwikkeling en kreekhuisjes bij de boer. Een dergelijke ontwikkeling speelt ook in op de diversificatie in het landelijk gebied, waarbij in de toekomst sommige agrariers zullen overgaan tot verbreding van hun bedrijfsvoering, bijvoorbeeld met toerisme en recreatie. Op deze manier ontstaan er economische verbindingen tussen bestaand en nieuw programma en kan de groei op een organische manier plaatsvinden. Dit werkt positief voor het behoud van het landschap en de identiteit van 33 het gebied.

Ontwikkelingsperspectief recreatie

Strategische afwegingen recreatie Voor het vergroten van de recreatie in Hoeksche Waard West zijn een aantal afwegingen te maken. Leefbaarheid Een van de belangrijkste redenen om recreatie in het gebied te introduceren is om de leefbaarheid van de dorpen op peil te houden. Op dit moment beschikken nog alle dorpen over enkele voorzieningen, maar met aanhoudende bevolkingsafname staan deze onder druk. Bij nieuwe plannen zou moeten worden voortgeborduurd op de huidige structuur en voorzieningen van het dorp, zodat oud en nieuw elkaar gaan aanvullen ipv beconcurreren. Zie hiervoor ook de studie Piershil op de vorige pagina’s Identiteit Naast Tiengemeten is het belangrijk dat Hoeksche Waard West zich onderscheidend ontwikkeld binnen de regio. Waterrijk, natuurrijk en rust, zijn begrippen die verder kunnen worden uitgebouwd. Projecten als Akkerranden en Nieuwe landgoederen op oude boerenerven dragen op een directe manier bij aan de beleving van het gebied, als het arcadie van de zuidvleugel. Gebiedsontwikkelingsprojecten zoals Goudswaard zouden specifiek gericht kunnen worden op een natuurminnend publiek als doelgroep.


Laadvermogen Hoeksche Waard West Introductie van meer recreatief programma in het gebied moet een aanvulling zijn op het huidige programma en de dorpen, niet een afbreuk daarvan. Daarbij zal zorgvuldig moeten worden gekeken naar de maat en schaal van ontwikkelingen. Advies is om voor een aantal grotere ontwikkelingen een meegroeimodel te volgen, waarbij direct een goede link met de dorpen wordt gelegd (uitvalsbasis) en stapsgewijs meer programma wordt toegevoegd. Hierdoor kan men flexibel reageren op de marktvraag en allianties zich uitbouwen op een organische manier Ketenvorming binnen Hoeksche Waard West Om bezoekers langer in het gebied vast te houden en de sprong te maken van dag- naar verblijfsrecreatie is het belangrijk dat er ook ruimtelijk cluster- of ketenvorming plaatsvindt. Binnen cluster Tiengemeten kan verblijf verder worden uitgebouwd, in combinatie met bereikbaarheid (Nieuwendijk) en dagvoorzieningen (bv. horeca, kanoen etc). Via de kreek is er vanuit Nieuwendijk een mooie waterlink te leggen richting Piershil, als start of eindpunt van een verblijf in Hoeksche Waard. Zeker als deze wordt gecombineerd met een opstappunt voor de waterverbinding richting Rotterdam/ Haringvliet. Daarnaast Zou Goudswaard zich als natuurpoort richting Korendijkse Slikken / Tiengemeten kunnen ontwikkelen.

35

Water als verbinding

van lange termijn uitdaging naar korte termijn kans In de zuidwestelijke delta is het Haringvlietgebied een belangrijke bron en afvoerkanaal voor water. Door eb en vloed bewegingen kan de rivier meer of minder water afvoeren, wat resulteert in een getijslag op het Spui varierend van 90 cm aan de noordzijde van het Spui tot 30 cm aan de Haringvlietkant.

Getij + Verzilting door kierbesluit Haringvliet

Zoetwaterbehoefte

Dijkversterking

Foto: Atelier 1:1


De komende decennia zullen in de waterhuishouding een aantal zaken in gaan veranderen: In 2018 wordt het kierbesluit Haringvliet van kracht. Dit betekent dat er in het Haringvlietgebied een zoet-zout overgang gerealiseerd wordt. Goed voor de natuur, maar lastiger voor de zoetwatervoorziening. De regio is agrarisch ingericht dus voor hen is het noodzakelijk dat er voldoende zoetwater beschikbaar blijft. Dit kan door het Project Oostelijke Aanvoer, waarbij de innamepunten in het Groene Hart worden voorzien van water vanuit bovenstrooms, waardoor meer zoet water naar de delta kan stromen. Op termijn zou men ook meer zoetwaterberging binnendijks kunnen organiseren. Voor de lange termijn spelen klimaatverandering, zeespiegelstijging en verhoogde rivierafvoeren een belangrijke rol. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden is op termijn meer dijkversterking nodig, maar dit is wellicht niet voldoende. Vandaar dat het Deltaprogramma ook kijkt naar aanvullende maatregelen in de toekomst, zoals strategische reserveringen om een dubbeldijks systeem te organiseren waarmee extreme rivierafvoeren kunnen worden begeleid. Een dergelijk systeem wordt momenteel al voor Dordrecht onderzocht waar een bypass extreem hoogwater afvangt waardoor het centrum beter beschermd wordt voor overstroming. Maar water is ook een kans, en heeft een hoge attractieve waarde voor allerlei vormen van waterrecreatie, varierend van zwemstrandjes, natuurbeleving tot zeilsport. De regio is inmiddels hard op weg om dit ‘blauwe goud’ te verzilveren, getuige het aantal initiatieven om nieuwe waterfronten te ontwikkelen. Maar ook binnendijks liggen er kansen, zoals de herontwikkeling van het krekensysteem voor zoetwater, natuur en recreatie. Water is daarbij in zijn kracht om niet alleen de korte en lange termijn te verbinden, maar ook verschillende functies te verenigen in 1 concept.

Piekafvoer rivieren (bron: publicatie AIR Hoeksche Waard)

Hoofdstuk 3 - 37

Karakteristieken water HWW Hoeksche Waard heeft al eeuwen lang een innige relatie gehad met water. Een aantal strategieen hebben het eiland gemaakt tot wat het nu is. Hiernaast een overzicht van de karakteristieken van het watersysteem.

Krekenstelsel Ca 10.000 jaar geleden maakte Hoeksche waard deel uit van het Maas estuarium, dat door het veen via een stelsel van kreken, slikken en platen uitmondde in de noordzee. De loop van de huidige kreken, zoals de Bernisse en het Piershilsche gat zijn hierdoor bepaald. De Spui-verbinding is pas later tot stand gekomen, in 1532 tijdens een stormvloed als gevolg van een dijkdoorbraak. Hierdoor kwam de verbinding tussen Haringvliet en de oude Maas.


Inpolderingen 1538-1653 In de afgelopen eeuwen heeft de Hoeksche Waard een serie inpolderingen doorgemaakt. De inpolderingen zijn aangevangen op oude zandplaten, vanwaar schilvormig telkens buitenlanden zijn opgeslibt en ingedijkt. Oude havenplaatsen zoals Piershil en Goudswaard kwamen hierdoor van het water af te liggen maar bleven door havenkanalen met het Spui en het Haringvliet verbonden. Door de opeenvolging van inpolderingen is het hele gebied dooraderd met oude zeedijken, waarvan een aantal monumentaal beplant. De aanwezigheid van meerdere dijklagen bieden perspectieven voor de lange termijn waterstrategie.

Watersnoodramp 1953 Tijdens de watersnoodramp in 1953 drong het zeewater diep de zuidwestelijke delta binnen. Dit is in de rampenkaart van Hoeksche Waard duidelijk terug te lezen: zoals de dijkdoorbraken rondom de oude Maas waardoor met name de oude, dieper gelegen polders aan de oostzijde van Hoeksche Waard onder water kwamen te staan. Hier vielen ook de meeste slachtoffers. Ook de zuidkant van Hoeksche Waard kreeg het zwaar te verduren, maar dankzij de oude aanwezige zeedijken konden de binnenlanden beschermd worden. Een dergelijk dubbeldijks systeem zou bij toekomstige hoogwaters opnieuw kunnen worden ingezet.

Huidige hoogtekaart Op de huidige hoogtekaart zijn de oude polders, waarvanuit de inpolderingen begonnen zijn nog duidelijk te herkennen als dieper gelegen gebieden. De opslibbing daaromheen was zo succesvol, dat de nieuwere polders hoger liggen dan het binnenland. Ook in de buitendijkse riviergebieden is de opslibbing van de buitendijkse gebieden goed te herkennen. Binnendijks zijn de lager gelegen kreken nog zichtbaar, afgezoomd met hoger gelegen kreekruggen, die vaak weer de basis vormden voor de dijklopen.

39

Transitie Water

Huidige wateragenda Korte termijn: 70 cm dijkverhoging langs Spui-oost en Hoeksche Waard zuid door het waterschap. Dijkversterking

Midden termijn: Kaart Verzilting Haringvliet door kier en sluis (zout) Volkerak Zoommeer. De kreken in Hoeksche Waard ism Bernisse kunnen mogelijk als zoetwaterbypass functioneren richting Haven.(bron: rapport Zoetwater Zuidwestelijke Delta, 2009)

DP reservering ‘Robuuste zeedijken’ Buitendijks

Korte termijn: dijkversterking Op de korte termijn spelen een tweetal opgaven. IN 2016 zal langs de hele zuidwestkant van Hoeksche Waard een dijkversterking worden uitgevoerd, waarbij door het waterschap de dijk plaatselijk 70 cm wordt verhoogd en verbreed. Met deze versterking moet dit dijktrace voldoende veiligheid bieden voor 50 jaar. In de planstudie is er beperkt gekeken naar meekoppelkansen. Naast de landbouw en natuurontwikkeling als hoofdgebruikers speelt er ook de plaatsing van windturbines langs het dijktraject. Middentermijn: kreekherstel en zoetwater Op de korte termijn zullen al een aantal KRW-doelen worden gerealiseerd m.b.t. zoet water: de aanleg van natuurvriendelijke oevers langs de kreken en een pilot voor het natuurlijk zuiveren van water. De waterkwaliteit in het gebied liet de afgelopen jaren nog wat te wensen over. Op termijn kan dit worden uitgebouwd waarbij de kreken als zoetwaterbuffer kunnen gaan functioneren, zeker als de verzilting van Haringvliet doorzet door de kier en een zout Volkerak-Zoommeer (zie kaart). Uiteindelijk zou via de kreek Pierse gat en de Bernisse een alternatieve zoetwater-bypass richting Rotterdamse haven gerealiseerd kunnen worden.

KRW: Natuurvriendelijke oevers

Lange termijn: Dubbeldijkse systemen als strategische reserve voor waterveiligheid lange termijn (kaart: voorkeursstrategie Deltaprogramma Rijnmond-drechtsteden) KRW: Natuurlijke zuivering


De huidige wateragenda van Hoeksche Waard West bestaat uit een aantal onderdelen (zie kaart)

Lange termijn: strategische reserves Op de lange termijn (2050 en verder) staat de klimaatverandering, zeespiegelstijging en verhoogde rivierafvoeren op de agenda. Hiertoe moeten niet alleen de dijken verder worden verhoogd, maar zullen bij extreme afvoeren/stagnatie evt. aanvullende maatregelen nodig zijn, zoals bypasses om de afvoer te vergroten. In de voorkeursstrategie van het Deltaprogramma zijn daarom ‘strategische reserves’ opgenomen: “secundaire keringen bieden strategische reserve voor veiligheid en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen”. Via de oude aanwezige zeedijken in het gebied kunnen op de lange termijn extra overlaten worden gerealiseerd. Deze reservering zal uiteraard zijn effecten hebben op de ruimtelijke ontwikkeling van deze zones. Nieuwe ontwikkelingen zouden ‘deltaproof’ moeten worden uitgevoerd, bv. 41 door drijvend of op terpen te bouwen.

Strategische projecten water Welke projecten zijn strategisch om een gewenste lange termijn ontwikkeling voor water in te zetten? Kreken als zoetwaterbekken Hoeksche Waard is een agrarisch gebied met een gezonde zoetwaterbehoefte. Om in deze behoefte te voorzien kan gebouwd worden aan een zoetwaterbekken, bv. rondom de kreken, waarbij in droge periodes voldoende zoetwater aanwezig is om als eiland zelfvoorzienend te zijn. Deze opslag kan tevens als buffer worden gebruikt in natte perioden, zodat wateroverlast kan worden beperkt. Het project Zoetwatervoorziening Vlieten vormt een goede strategische bouwsteen voor deze ontwikkeling. Bij uitvoering van het kierbesluit Haringvliet en een Zout Volkerak-zoommeer kan de zoetwatervoorziening voor het gebied en richting haven Rotterdam verder onder druk komen te staan. Mogelijk dat dan de kreek Piershilse gat in combinatie met de Bernisse als zoetwater-bypass richting Havenbedrijf kan worden ingezet.

Deltaproof ontwikkelen in de tussendijkse zone De komende periode zullen in de buitenste ring polders een aantal projecten ontwikkeld worden, zoals plan Zeelenberg en Swaneblake. Om de tussendijkse zone als extra waterveiligheidszone voor de lange termijn te kunnen blijven benutten is het belangrijk om nieuwe initiatieven met een scope langer dan 30 jaar no-regret te ontwikkelen. Dit kan door bv. te kiezen voor Deltaproof bouwen, zals drijvend bouwen, op terpen of binnen een (toekomstige) ringdijk. In Plan Swaneblake wordt momenteel al voorzien in woonarken. Bijkomend voordeel is dat door te kiezen voor drijvend wonen plannen flexibeler zijn voor adaptatie in de toekomst. Drijvend wonen sluit ook goed aan bij het waterrijke karakter van dit gebied.

Buitendijks als extra buffer In het Haringvlietgebied zal o.a. door het Droomfonds een groot areaal aan nieuwe buitendijkse getijnatuur ontwikkeld worden. Voor Hoeksche Waard West is de Leenheerenpolder voor natuurontwikkeling beoogd, omdat deze polder lagergelegen is waardoor kreeknatuur makkelijker is te realiseren. Ontpoldering stuitte echter op weerstand bij de bewoners. Herinrichting van de buitenste polders kan niet alleen de natuur, maar ook de waterveiligheid in het gebied een handje helpen, zeker in de nauwe Spuimonding. Door het ontpolderen wordt de winterbedding van de rivier vergroot. Daarnaast kan de buitendijkse natuur mogelijk een slimme combinatie zijn als extra beschermende vooroever voor de dijken die bv. golfslag afremt.

11 Swaneblake

4 herinrichtingsplannen Leenheerenpolder

Robuuste dijken De komende periode worden de dijken van Hoeksche Waard West en Zuid versterkt. De dijken worden 70 cm opgehoogd en ook de voorbermen worden verhoogd. Hiermee wordt voor de komende 50 jaar aan de veiligheidsnorm voldaan. Voor de middentermijn kan het interessant zijn om te bezien of met de beoogde nieuwe buitendijkse getijnatuur als slimme combinatie kan worden bijgedragen aan de sterkte van de dijk. Hierover later meer. Voor de lange termijn is de vraag of het primaire dijkenstelsel voldoende afweer kan blijven bieden tegen hoogwater en hoe met de overstromingsrisico’s voor deze regio moet worden omgegaan. Hiervoor is dan omschakeling mogelijk naar een dubbeldijks systeem als strategische reserve bij extreem hoogwater1 . Om deze maatregel op termijn te kunnen inzetten zal de tussendijkse zone deltaproof ontwikkeld moeten worden. Een dergelijke aanpak is momenteel al in Dordrecht actueel. 1

bron: voorkeursstrategie Deltaprogramma Drechtsteden

13 Dijkverbetering Spui Oost HaskoningDHV Nederland B.V.

kaart met kreken als zoetwaterbypass richting haven (gele pijl). Bron: rapportage Zoet water Zuidwestelijke Delta


Waterschap Hollandse Delta/Dijkversterking Spui Oost LW-AF20122597/RK Openbaar

4 februari 2014, versie v2.0 - 11 -

43

RAR 2.0

Robuust Adaptief Raamwerk In het IPDD onderzoek (2014) is het Robuuste Adaptieve Raamwerk (RAR) geintroduceerd. Dit raamwerk anticipeert op klimaatverandering en de daaraangekoppelde zeespiegelstijging en verhoogde rivierafvoeren. Met name de Zuid-Westelijke Delta zal de komende decennia hiervan de gevolgen gaan ondervinden, mede door hun lage bodem en ligging nabij de zeeafvoer. Om deze risico’s op termijn het hoofd te bieden is het Robuust Adaptief Raamwerk bedacht, waarbij een systeem van dubbele dijken de waterkering gaat verzorgen. De oude zeedijken, die bij eerdere ontginningen zijn aangelegd, worden hiervoor hergebruikt. Afhankelijk van de soort ontwikkeling in de tussen- en binnendijkse zone kan worden gekozen om de buitendijk of de binnendijk tot primaire dijk te benoemen.

Het systeem van dubbele dijken (RAR)

als reservering voor waterveiligheid voor de lange termijn (IPDD 2014)

Kaart met aangegeven in grijsblauw de ‘strategische reserves’ volgens Deltaprogramma Drechtstreden; gebieden die kunnen functioneren als overlaat tijdens extreme hoogwaters, als afvoer naar zee tijdelijk niet mogelijk is. Voor deze gebieden kan worden gewerkt naar voorbeeld van Dordrecht, die momenteel een MIRT onderzoek uitvoert voor een oosterlijke bypass (blauwe pijl) die als overlaat kan dienen bij extreem hoogwater en daarmee het centrum kan sparen. Voor beide gebieden gelden dat deze momenteel laagbevolkt en hoofdzakelijk agrarisch in gebruik zijn. Voor de binnendijkse gebieden kan zoetwaterberging als aanvullende maatregel worden geintroduceerd, om wateroverlast te voorkomen.


Een dergelijke benadering ligt gevoelig bij de boeren in het gebied. Zij zijn tegen ontpoldering van de buitenpolders aangezien dit goede landbouwgrond betreft. Ook is voor de komende 2 jaar door het waterschap een dijkversterking gepland, waarmee de discussie over de toekomstige kering voorlopig van de baan is. Toch zullen de risico’s voor overstromingen in de toekomst blijven toenemen en zal de vraag zijn of dijkversterking alleen voldoende is. Het Robuust Adaptief Raamwerk biedt hiervoor interessante duurzame oplossingsrichtingen. In dit onderzoek is deze strategie onderzocht in het licht van recente ontwikkelingen en zijn er twee elementen aan toegevoegd: 1) het reserveren van een dubbeldijkse zone waarin landbouw en recreatieve ontwikkelingen doorgang kunnen vinden 2) het toevoegen van een binnendijkse zone waar zoetwaterberging kan plaatsvinden om als agrarisch eiland zelfvoorzienend te worden en wateroverlast te kunnen opvangen.

45

RAR als meegroeiconcept Kreekgangen als natuurlijke manier om extra zoetwaterberging in het gebied te organiseren.

In Hoeksche Waard West zou het Robuust Adaptief Raamwerk een succesvolle aanpak kunnen zijn, mits deze aansluit bij huidige ontwikkelingen en perspectief. Dit door bv. de mogelijkheid om landbouw te handhaven en waterfrontontwikkelingen te kunnen doorzetten. In onderstaande schetsen is aangegeven hoe deze aansluiting, evenals het doorgroeien naar een Robuust Adaptief Raamwerk, eruit zou kunnen zien.

Situatie 2050

Situatie 2030

Situatie 2020

Huidige situatie

Om extreme rivierafvoeren het hoofd te bieden en wordt de dubbeldijkse zone als overlaat ingezet. Door de deltaproof ontwikkelingen in de tussenzone blijft de schade beperkt en het diepergelegen achterland beschermd. Het dubbeldijkse systeem zorgt ervoor dat niet alleen Hoeksche Waard droog blijft, maar ook helpt om de druk op de dijken in de stedelijke Zuidvleugel te verminderen. Het zo gevormde Robuust Adaptieve Raamwerk genereert daarmee niet alleen duurzame veiligheid op lokale schaal, maar ook op regionale en landelijke schaal.

Tien jaar later is het risico op overstroming toegenomen. De strategische reservering wordt omgezet in een dubbeldijkse zone, met een overstromingskans van 1:3000. Ook de recreatie in het gebied is verder toegenomen en daarmee de vraag naar natuur en recreatiegebied. De dubbeldijkse zone transformeert naar een nattere zone met ruimte voor natte landbouw, zoals biomassa, veeteelt, natuur en recreatie (deltaproof). Het waterpeil in de tussenzone wordt verhoogd en het land komt periodiek blank te staan zodat er nieuwe natuurlijke watergangen ontstaan.

De komende vijf jaar worden enkele initiatieven uitgevoerd, zoals recreatieve ontwikkelingen rond het waterfront, en natuurontwikkeling buitendijks. Deze buitendijkse natuur kan mogelijk dienen als extra voorberm om de dijk te beschermen tegen golfaanvallen. Binnendijks wordt de aanwezige grondtransacties gebruikt om rondom de kreken extra ruimte te creeren voor zoetwaterberging. Dit biedt in de zomer gebiedseigen zoetwater, in de winter regulering van de wateroverlast. De waterfrontontwikkelingen worden Delta-proof uitgevoerd, bv. drijvend of op terpen.

Het binnendijkse gebied is laagbevolkt en grotendeels agrarisch in gebruik. Bestaande kreken zijn gekanaliseerd. Door de kleiige grond is er in het natte seizoen af en toe sprake van wateroverlast, terwijl men in de zomer kampt met watertekort waarvoor (vuil) buitenwater moet worden ingelaten. De huidige primaire dijk zal de komende jaren worden versterkt, waarbij meekoppelkansen (nog) niet zijn verzilverd.

Robuust Adaptief Raamwerk 2.0 Secundaire dijk Primaire dijk

e on ez

000

Dijkversterking

2050


e

on ez

Agrarisch binnendijks gebied

Gekanaliseerde kreek

000

1:3

ijks

nd

se Tus

Primaire dijk

Sluis tbv haven Natuurontwikkeling

1:3

s dijk

sen Tus

Recreatieve ontwikkeling (Deltaproof)

Waterfront ontwikkeling Secundaire dijk (Deltaproof) Biomassa Primaire dijk

Zoetwaterberging + recreatie

2030

2020

2015 47

Slimme combinaties S3) dubbeldijks systeem als flood-bypass waterveiligheid lange termijn. De in het gebied aanwezige polderdijken kunnen op termijn worden ingezet om een hoogwater-bypass of overlaat te realiseren waarmee achterliggende gebieden kunnen worden ontzien. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat de inrichting van de tussenzone Deltaproof wordt uitgevoerd, waaronder de op korte termijn beoogde waterfronten. Door gebiedsontwikkeling drijvend, op terpen of met ringdijken uit te voeren kan deze ‘no-regret’ plaatsvinden. In sommige projecten, zoals Swaneblake is dit al gedeeltelijk voorzien. In Dordrecht wordt deze variant als alternatief op dijkversterking overwogen. Deze aanpak geldt als slimme combinatie voor laag 2/waterveiligheid.

S2) kreekgangen als natuurlijke zoetwaterbuffer Klimaatverandering zal er ook meer wateroverlast tot gevolg gaan hebben. Extra regenval zal moeten worden opgevangen, en bij hoge rivierstanden moeilijker kunnen worden afgevoerd. Door het realiseren van waterberging kan een buffer hiervoor worden ingebouwd, die bovendien ook kan functioneren als gebiedseigen zoetwatervoorraad in droge perioden. De in de Hoeksche Waard aanwezige kreekgangen bieden een goede basis om een dergelijke waterberging te realiseren. Op termijn kan dit worden gecombineerd met een zoetwaterdoorvoer richting Bernisse/Brielle, mocht de verzilting in Haringvliet bezwaarlijk worden. Kreken als zoetwaterbuffer gelden als slimme combinatie voor laag 2 (wateroverlast)

S1) Getijdenatuur als golfremmende voorberm voor de dijken In de komende periode zal er extra areaal buiten- en binnendijkse natuur worden gerealiseerd. Deze extra ruigte zou mogelijk als extra voorberm kunnen functioneren voor de primaire dijken, die op korte termijn zullen worden versterkt (Slimme combinatie - laag 1). Een dergelijke combinatie is als pilot succesvol toegepast in het RvdR-project Noordwaard bij Fort Steurgat. Natuurherstel in de tussen- of buitengedijkse zone zou op termijn als rivierverruimende maatregel kunnen worden ingezet (zie S3).

Met de nieuwe normen krijgt iedereen die achter dijken of duinen woont een beschermingsniveau van 1:100.000 als basis1. Waterkeringen die nu al het gewenste beschermingsniveau bieden, worden goed op orde gehouden. Waar de waterkeringen een hoger beschermingsniveau moeten bieden, vinden op korte of lange termijn maatregelen als dijkversterking of rivierverrruiming plaats. Daarbij wordt gekeken naar toepassing van slimme combinaties van verschillende typen maatregelen: - Laag 1: maatregelen om overstromingen te voorkomen (bv. versterking); - Laag 2: gevolgen van overstromingen beperken via ruimtelijke inrichting; - Laag 3: gevolgen van overstromingen beperken via rampenbestrijding. Uit het ontwerpend onderzoek Hoeksche Waard komen een drietal slimme combinaties naar voren: 1

bron: Deltacommissaris.nl / Deltabeslissing Waterveiligheid

Kreek als natuurlijke zoetwaterbuffer

Bron: Structuurvisie SOHW Nieuwe natuur als beschermend voorland. (Bron: Droomfonds/Bureau Stroming)

S1: getijdenatuur als slimme combinatie om met een extra voorberm de achterliggende dijk te beschermen. L: voorbeeld golfremmende dijk met griendkraag bij RvdR-project Noordwaard (bron: Deltares)

Bron: IPDD-onderzoek 2013


49

Strategische afwegingen water

Ontwikkelpad

Hoeksche Waard is en blijft een waterrijk gebied, met opgaven op de korte en lange termijn. Hoewel de water(veiligheids)agenda op dit moment beperkt leeft in het gebied, kunnen toch een aantal zaken duurzaam worden ingezet:

In gebiedontwikkelingsprocessen is naast ruimte het proces van timing belangrijk. In het hieronder weergegeven ontwikkelpad is een link gelegd tussen de gebiedagenda en de wateragenda, en laat zien hoe de lokale initiatieven een bijdrage kunnen leveren aan de wateragenda op de korte, midden of lange termijn (blauwe stippenlijnen).

LEEFBAARHEID

Ruimtelijke ontwikkeling

2015

plan Zeelenberg Swaneblake

Leenheerenpolders Robuuste Dijken Dijkverbetering

...

2025

Landgoederen

Korendijkse Slikken

Water agenda

DUURZAME LANDBOUW

2050

Akkerranden Hitsertse kade

Lange termijn: Deltaproof ontwikkelen Voor de lange termijn en tijdens extreme hoogwaters biedt het al in het gebied aanwezige dubbeldijkse systeem goede perspectieven. Het heeft in 1953 erger kunnen voorkomen en zou op termijn opnieuw kunnen worden ingezet. Voorwaarde is dat de tussendijkse zone deltaproof wordt ontwikkeld, bv. door deltaproof te bouwen (drijvend/op hoogte) en/of met functies (landbouw, natuur) die tegen een overstroming kunnen. LET OP: dit geldt als belangrijk aandachtspunt voor de ontwikkeling van Swaneblake, Goudswaard en Hitsertse kade.

Zelfvoorzienend in water

Vlieten Del

tapr oof

Zo etw ate KRW natuurvriendelijke oevers

rbe

rgi n

g

2015

Kierbesluit 2018

DIJKVERSTERKING


ont

2025

ZOETWATERBERGING

wik

kele n

Korte termijn: Robuuste (natuur)dijken De komende jaren zal in het gebied dijkversterking worden uitgevoerd en worden buitendijkse natuurgebieden aangelegd. De combinatie van beiden zou als slimme combinatie interessant kunnen zijn voor het vergroten van de waterveiligheid. De begroeide vooroever geldt dan als natuurlijke golfdemper voor de achterliggende dijk. Evt. ontpolderingen vergroten bovendien het winterbed van de rivier. Middentermijn: organiseren zoetwateropgave langs de kreken Op de midden termijn kan (met de agrarische ruilverkavelingen als motor) de zoetwaterberging worden georganiseerd om de huidige wateroverlast, watertekorten en waterkwaliteit op te lossen. Dit zou rondom de dieper gelegen kreken kunnen worden georganiseerd. Een aantal projecten zoals Vlieten, natuurvriendelijke oevers KRW en Swaneblake bieden hiervoor een goede eerste stap. Ook het project Akkerranden zou met oeverontwikkeling kunnen worden uitgebreid.

© Atelier 1:1

2050 DUBBELDIJKSE ZONE

Schets van de vloed-bypass voor Dordrecht tijdens extreem hoogwater. Door het afvangen van de overstromingspiek kan een overstroming van het kwetsbare centrum worden afgewend. (bron: Gemeente dordrecht / workshop bypass juni 2015)

51

Slot

Uit het ontwerpend onderzoek van de vorige hoofdstukken is gebleken dat er diverse kansen liggen om thema’s en projecten te koppelen en een aanzet te maken voor duurzame gebiedsontwikkeling. Dit hoofdstuk zet de belangrijkste conclusies op een rij en reflecteert op de betekenis hiervan voor de IPDD aanpak en participatieve processen. Koppeling landbouw en water, recreatie en zorg Met landbouw als motor kan via de ruilverkavelingen de zoetwateropgave worden georganiseerd. Belangrijk hierbij is dat de agrariers dit agenda punt zelf gaan oppakken als onderdeel van hun duurzaamheidsagenda. De vrijkomende erven bieden goede perspectieven voor verbreding naar recreatie en zorg. Recreatie om de krimp te keren Recreatie biedt een goede kans om de krimp in het gebied op te heffen en de dorpen leefbaar te houden, mits oud en nieuw elkaar zowel programmatisch als ruimtelijk versterken. (kwaliteit, identiteit en laadvermogen) Recreatiepoorten Om het gebied te ontwikkelen is toegankelijkheid belangrijk, met name voor de westpunt. Vanuit het waternetwerk zou naast Tiengemeten de ‘waterpoort’ Goudswaard-Piershil-Bernisse verder ontwikkeld kunnen worden; en vanuit hier zouden ook de kreken en de buitendijkse natuur verder ontsloten kunnen worden. (= schakel binnen- en buitendijks) Slimme combinaties nu en straks Door de koppeling van landbouw & zoetwater, en natuur & dijkversterking kunnen al op korte en middentermijn slimme combinaties in het gebied getest worden. Voor de lange termijn is het dubbeldijkse Robuust Adaptief Raamwerk in beeld; als overlaat bij extreme hoogwaters. Deltaproof ontwikkelen van de tussenzone is hiervoor wel een voorwaarde. Rapportage ontwerpend onderzoek Hoeksche Waard definitieve versie 9-12-2015

53

Conclusies projecten In het onderzoek is het gebied op een aantal thema’s onderzocht en zijn per thema een aantal strategische projecten weergegeven om een gewenste lange termijn ontwikkeling in te zetten en al op korte termijn hiervoor eerste stappen te realiseren. Een aantal van deze projecten scoren strategisch op meerdere fronten. Dit is in onderstaande tabel weergegeven. De scores opgeteld vertelt iets over welke projecten strategisch zijn voor de duurzame integrale ontwikkeling van het gebied, en waarmee meerdere programma’s tegelijk gediend kunnen worden.


Conclusies IPDD

Dit leidt tot de volgende top 3: 1) Swaneblake (score 7) Swane als belangrijke sluitsteen om zowel de wateropgave, krimp, zorgeconomie als de recreatieve impuls vorm te geven. 2) Landgoedontwikkeling (Score 6) Met landgoedontwikkeling kan een goede combinatie gemaakt worden tussen landbouw, recreatie, zorg en landschapsbeheer, waarbij het culturele erfgoed een nieuwe bestemming krijgt. 3) Akkerranden en Vlieten Zoetwaterberging (Score 5) Akkerranden slaat de brug tussen landbouw en natuurontwikkeling, en heeft positieve effecten voor de aantrekkelijkheid van het gebied. Vlieten is het eerste project om langs de kreken zoetwaterberging te gaan realiseren, wat zowel de landbouw als de recreatie ten goede komt.

Slimme combinaties In het gebied zijn kansen voor het maken van een aantal slimme combinaties. In IPDD zijn daarvoor al een aantal lange termijn opties aangedragen, zoals het dubbeldijks systeem. Het toepassen van dit principe op Hoeksche Waard levert echter ook kansen op voor slimme combinaties voor de kortere termijn, zoals de kreken als zoetwateraders en buitendijkse natuur als golfdemper.

Verkenning gebiedskrachten i.r.t. projecten Het ontwerpend onderzoek Hoeksche Waard West heeft laten zien hoe ontwerpend onderzoek kan worden gebruikt om sociaal-economische processen te analyseren en te verbinden met lokale initiatieven. Dit plaatst de initiatieven in een bredere context, waarbij al aanwezige drijvende krachten (zoals bv. de grondtransacties of krimp) kunnen worden aangewend om een gewenste duurzame ontwikkeling in te zetten.

Stapsgewijze en flexibele opbouw Door middel van het ontwikkelpad is gekeken hoe de verschillende onderdelen van het Robuust Adaptief Raamwerk over een langere termijn kunnen worden opgebouwd. Met verschillende doorsnedes is uitgewerkt hoe de opbouw naar een dubbeldijks & zoetwatersysteem zou kunnen plaatsvinden. Bovendien is gekeken welke huidige initiatieven een eerste bouwsteen kunnen zijn om deze gewenste ontwikkeling water in te zetten. In het ontwikkelpad zijn bovendien meerdere tijdsvensters en voorkeurspaden uit te tekenen, waardoor de flexibiliteit van de gebiedsontwikkeling als totaal wordt vergroot.

Verkennen scenario’s lange termijn Ook is het mogelijk om met ontwerpend onderzoek een aantal scenario’s voor de toekomst te schetsen, varierend van lokale (zoals Piershil) tot regionale schaal (Haringvliet). Dit biedt de mogelijkheid om zich als regio te orienteren op mogelijke toekomstperspectieven en daaruit bestanddelen te filteren waarmee al op de korte termijn duurzame ontwikkeling kan worden ingezet. Robuust Adaptief Raamwerk Tijdens het ontwerpend onderzoek is gebleken dat men zich wel bewust is van de lange termijn wateropgave, maar deze zich niet direct vertaalt in een concrete agenda. Wel zijn er een aantal initiatieven die aansluiten op de wateropgave. Dit onderzoek legt hier de link tussen. Zo kan b.v. de zoetwateropgave al op korte termijn gestalte krijgen via projecten als Vlieten en Swaneblake, en via de agrarische grondtransacties langs de kreken verder worden uitgebouwd. Daarnaast is in het gebied een dubbeldijks systeem aanwezig wat in de toekomst kan worden ingezet om extreme hoogwaters te managen. Dit vraagt echter nu om deltaproof of no-regret ontwikkelen, zoals drijvend bouwen.

55

Participatieve processen Vanuit het Valorisatieprogramma Delta-technologie & Water is er specifiek aandacht gevraagd voor de aanpak van participatieve processen in deltagebieden. Voor dit onderzoek zijn onderstaande instrumenten gebruikt. 2) Interviews Tijdens het onderzoek zijn er interviews geweest met betrokkenen uit het gebied. Deze interviews maken meer dan duidelijk hoe bepaalde verhoudingen liggen, waar meer of minder energie op zit, en hoe verbanden kunnen worden gelegd. Dit leverde een betere selectie op van mogelijke naar kansrijke projecten en combinaties. Door het verkennend karakter van ontwerpend onderzoek is een goede input belangrijk. Zaken moeten gewogen kunnen worden om op tekening de essenties naar boven te halen. Louter data zijn daarvoor niet voldoende. Door middel van interviews wordt de band tussen de ontwikkelende partij en de stakeholders in het gebied vergroot. Stakeholders voelen zich gehoord, ontwikkelaars krijgen een betere aansluiting bij de omgeving. In het beste geval kunnen hierdoor win-win situaties ontstaan, waarbij initiatieven elkaar gaan versterken, bv. Ontwikkeling Swaneblake ism leefbaarheid Piershil, of de diverse initiatieven rondom de kreken en waternetwerk Haringvliet.


1) interactieve ontwerpateliers/schetssessies TIjdens de landschapstafel Haringvliet en de Rondetafel Hoeksche Waard West is meegetekend bij gespreksrondes over de gebiedsagenda. Hierdoor kwamen ambities en initiatieven op kaart en kon interactief gezocht worden naar ruimtelijke verbanden. Deze input is stapsgewijs uitgewerkt tot twee plankaarten waarin de ambities van alle betrokkenen herkenbaar zijn/blijven en de gebiedsagenda is geconcretiseerd. Voor betrokkenen in het gebiedsproces is het belangrijk om in het proces stapsgewijs te organiseren en een aantal keren terug te komen. Zo krijgt men de kans om met het verkennende karakter van ontwerpend onderzoek kennis te maken alvorens men definitieve input levert. Betrokkenheid is belangrijk van zowel de stakeholders als de noterende partij.

57

Colofon Deze rapportage is opgesteld door Atelier 1:1 (Janneke van Bergen)

in opdracht van: Hier wordt geinvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede mogelijk gemaakt met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie.

In samenwerking met: Miranda Reitsma - voorzitter kwaliteitscommissie Hoeksche Waard Gerard Litjens - Bureau Stroming / WNF Werkgroep Hoeksche Waard West Landschapstafel Droom van een Delta (najaar 2015) Nijmegen, december 2015 Meer informatie over deze resultaten is verkrijgbaar via Janneke van Bergen (Atelier 1:1) - [email protected]

Over Atelier 1:1 Atelier 1:1 is een ontwerpbureau dat zich specialiseert in de verbinding van wateropgaven met ruimtelijke ontwikkeling. De afgelopen jaren was Atelier 1:1 onder andere betrokken bij de planstudies voor Ruimte voor de Rivier en de Nationale Visie kust. Atelier 1:1 gebruikt ateliers als belangrijk instrument om mensen rond de opgave bijeen te brengen, zoals b.v. bij Atelier Kustkwaliteit (2011-2013). Door al schetsend ideeën te verbinden ontstaat een gezamenlijk streefbeeld als opmaat voor het verdere planproces. Door deze ideeën te combineren met een strategische aanpak, zoals meegroeiconcepten, wordt het proces samen de opdrachtgever verder vormgegeven. Rapportage ontwerpend onderzoek Hoeksche Waard definitieve versie 9-12-2015

59

Spuimonding

Recommend Documents