Socrates-jaarverslagen

1

Socrates-jaarverslagen 2012-2013 Voorw oord Aan de bijzonder hoogleraren vanwege de stichting Socrates is op 4 oktober 2013 gevraagd hun jaarverslagen over het academisch jaar 2012-2013 op te stellen, voor bespreking tijdens de zgn. Najaarsvergadering 2013 van de stichting Socrates op dinsdag 10 december 2013 in Vergadercentrum Vredenburg 19, aan Vredenburg 19 in Utrecht. Dit verzoek aan de Socrates-hoogleraren ging vergezeld met de onderstaande opmerkingen: ‘Het Socrates-bestuur heeft eerder, in 2010, gevraagd dat de Socrates-hoogleraren zich in hun jaarverslagen (maar ook in hun programma's) op de volgende drie punten concentreren: I. lnhoudelijke beschrijving van het gegeven Socrates-onderwijs in het betreffende academisch jaar, en met name ook een verduidelijkende uiteenzetting over de relatie tussen deze Socrates-onderwijsactiviteiten (in jullie specifieke setting) en humanisme. Daarbij kunnen eveneens aan de orde komen: A. Vorm en aantal van de colleges. B. Totaal aantal studenten in het hele academisch jaar en de met goed gevolg afgelegde tentamens. C. Verplichte literatuur voor de studenten. II. lnhoudelijke beschrijving van jullie belangrijkste wetenschappelijke publicaties in het betreffende academisch jaar in het kader van de Socrates-leeropdracht, en dan met name ook een verduidelijkende uiteenzetting over de relatie tussen deze publicaties (in jullie specifieke setting) en humanisme. Daarbij kunnen eventueel ook aan de orde komen: A. Andere wetenschappelijke en vakpublicaties, alleen in het kader van de Socrates-leeropdracht. B. Gegevens met betrekking tot promotiebegeleiding. C. Overige onderzoeksactiviteiten in het kader van de Socrates-leeropdracht. D. Lezingen en congresbijdragen in het kader van de Socrates-leeropdracht. III. Weergave van de deelname aan het maatschappelijke debat op het eigen vakgebied

2 (maatschappelijke dienstverlening). Daarbij kunnen eventueel ook aan de orde komen: A. Andere relevante publicaties en media-optredens in het kader van de Socrates-leeropdracht. B. Overige op een breed publiek gerichte activiteiten in het kader van de Socrates-leeropdracht. Uiteraard worden toelichtingen op eventuele bijzondere situaties in het Socrates-werk of aldaar te verwachten ontwikkelingen eveneens door het Socrates-bestuur zeer op prijs gesteld.’ Onderstaande jaarverslagen zijn gebaseerd op deze bovenstaande vragen van het bestuur van de stichting Socrates, die in 2010 zijn geformuleerd.

Rijksuniversiteit Groningen VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Anne Ruth Mackor, Socrates-hoogleraar Professionele ethiek vanuit humanistisch perspectief bij de Faculteiten Godgeleerdheid/ Godsdienstwetenschap en Wijsbegeerte van de RUG. Leden van de Commissie van Toezicht: prof. dr. H. Alma (vz), prof. dr. L. Nauta (decaan Wijsbegeerte) en prof. dr. K. von Stuckrad, (decaan GG/GW). NB: in januari 2013 is er een gesprek geweest met het CvT (destijds bestaande uit prof. dr. H. Alma, prof. dr. M.V.B.P.M. van Hees en prof. dr. G.H. van Kooten) waarin ik heb meegedeeld mijn bijzonder leerstoel vanwege de stichting Socrates per mei 2014 niet te willen verlengen. Zie ook onder programma 2013-2014. I I nleiding Relatie van de activiteiten in het kader van de leeropdracht met humanisme: een verduidelijkende uiteenzetting over de relatie van onderwijs-, onderzoeks- en maatschappelijke activiteiten met humanisme. Website Op de site van Socrates heb ik mijn profiel als volgt ingevuld: ‘Zelf denken en samen leven’ is het motto van het Humanistisch Verbond. Het is ook van toepassing op deze bijzondere leerstoel. ‘Zelf denken’ staat voor twee uitgangspunten. Het ene luidt dat mensen noch voor hun feilbare kennis van de werkelijkheid, noch voor hun opvattingen over goed en kwaad een beroep hoeven te doen op openbaring door een hogere macht. Het andere uitgangspunt is dat mensen vrij zijn in de kantiaanse zin van het woord en daarom verantwoording

3 kunnen afleggen. ‘Samen leven’ staat voor drie uitgangspunten. Het betekent ten eerste dat mensen, vanwege het feit dat er geen onfeilbare kennis of absolute moraal bestaat, vrij moeten zijn in hun denken en doen en dat hun vrijheid alleen wordt begrensd door de vrijheid van anderen (Mills schadebeginsel). ‘Samen leven’ betekent ook dat mensen verantwoording moeten afleggen, wanneer hun handelen dat van anderen raakt omdat en in zoverre mensen vrij zijn in de kantiaanse zin van het woord. Vrijheid (in de zin van Kant én Mill) vormt daarom de kern van het humanisme. Humanisme houdt niet alleen de opdracht in om vrijheid te respecteren, maar ook om deze, waar nodig, te helpen realiseren, te bevorderen of te herstellen. Dit impliceert dat opvoeding, onderwijs en hulpverlening bij uitstek terreinen zijn waar humanisme een belangrijke rol kan spelen. ‘Samen leven’ betekent echter ook, en dat is het derde uitgangspunt, oog hebben voor de kwetsbaarheid en afhankelijkheid van andere levende wezens, waaronder dieren. Naast vrijheid is zorg voor anderen, niet alleen als deze op bevordering van vrijheid is gericht, een fundamentele humanistische waarde. De spanning tussen vrijheid en zorg en de vraag, hoe beide gediend kunnen worden, vormt een belangrijk humanistisch thema. Bijzondere leerstoel en onderzoekslijn eerste oratie Bij deze bijzondere leerstoel staat de vraag centraal, hoe de standaardisering en rationalisering van professies zich verhoudt tot de idealen van ‘zelf denken’ en ‘samen leven’. Meer in het bijzonder gaat het om de vraag, onder welke voorwaarden standaarden een positieve bijdrage kunnen leveren aan de vrijheid van én de zorg voor mensen en in welke omstandigheden zij daar veeleer een bedreiging voor vormen. In mijn eerste oratie (2005) heb ik mijn onderzoekslijn uiteengezet. Daarin staat de vraag centraal waarom professies het pad van standaardisering en kwantificering zijn ingeslagen en de vraag wat de wenselijke en onwenselijke gevolgen van standaardisering zijn. Onderzoekslijn tweede oratie In mijn tweede oratie, over grenzen aan professionele autonomie, heb ik de vraag aan de orde gesteld hoe we de autonomie van professionals (in de driedubbele zin van zelfbeschikking, zelfwetgeving en zelfrealisering) kunnen begrijpen in het licht van zojuist genoemde toenemende standaardisering en kwantificering. Als voorbeeld heb ik een casus besproken waarin een arts de grenzen overschrijdt van haar professionele autonomie in het kader van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. 2012-2013 In het jaar 2012-2013 heeft vooral de autonomie van de strafrechter en de vraag in hoeverre nadere richtlijnen zijn autonomie versterken of ondermijnen centraal gestaan in mijn onderzoek en in mijn voordrachten. In het onderwijs komen uiteraard ook ‘klassiekere’ thema’s van professionele ethiek aan bod. Zo ligt de vraag naar rationalisering en standaardisering ondermeer ten grondslag aan mijn onderzoek naar de rol van deskundigen in het strafproces. In het strafproces spelen regels

4 een cruciale rol. Het gaat hier met name om regels die de fundamentele rechten van de verdachte en daarmee de legitimiteit van het oordeel bewaken. Probleem is dat rechters en rechtsgeleerden omstreden rechterlijke oordelen met enige regelmaat verdedigen met de stelling dat critici niet begrijpen dat rechters zich aan deze regels moeten houden. Daarmee ontlopen rechters echter de eigenlijke discussie over rechterlijke dwalingen. Deze draait namelijk niet om (regels met betrekking tot) de legitimiteit maar om (het ontbreken van regels met betrekking tot) de betrouwbaarheid van het rechterlijk oordeel. Mijn conclusie luidt dat de betrouwbaarheid van het rechterlijk waarheidsoordeel te kort schiet. Zie bijvoorbeeld mijn artikel ‘The autonomy of criminal judges in determining the disorder and the risk of recidivism. Some reflections on the Hoogerheide case’, in T.I. Oei & M.S. Groenhuijsen (eds.), Progression in Forensic Psychiatry. About boundaries. Kluwer, Deventer, 2012, p. 617-628, en mijn lezingen over de weigerende observandus. Zie ook mijn artikel ‘“Gevaarlijke” zinsneden en autonomie. Drie stellingen naar aanleiding van de NVvR Rechterscode’, in: Trema 36/2 februari 2013, p. 61-65. Daarnaast heb ik ook dit jaar aandacht besteed aan de autonomie van arts en patiënt en de rol van regels en richtlijnen in de context van euthanasie. Zie daarvoor met name Grenzen aan de stilering van het zelfgekozen levenseinde. Openingslezing op het KNMG Symposium Grenzen aan euthanasie, Utrecht, 2 oktober 2012. Terzijde: ik ben het regelmatig oneens met standpunten die vanuit het HV worden uitgedragen over euthanasie (bijvoorbeeld over Uit vrije wil en over het NVVE standpunt dat euthanasiemeldingen niet meer getoetst zou hoeven worden). Ik ben bereid hierover met het HV van gedachten te wisselen en het HV - binnen de grenzen van mijn geheimhoudingsplicht - te infomeren over actuele ontwikkelingen en achtergronden. Eerlijk gezegd vind ik het een gemiste kans dat er geen gebruik wordt gemaakt van mijn expertise op dit terrein. I I Onderw ijs Professionele ethiek Het belangrijkste onderdeel van het onderwijs in het kader van deze leerstoel is het vak professionele ethiek. Het is onderdeel van het voorsorteerprogramma van de Master Geestelijke Verzorging aan de Faculteit GG/GW en keuzevak bij de Faculteit Wijsbegeerte. De opzet is min of meer hetzelfde als de afgelopen jaren. Het vak is gegeven in het najaar 2012, 4 colleges van 2 uur, 6 colleges van 3 uur. Aantal studenten: ± 20, merendeels studenten GGW, enkele studenten wijsbegeerte. Literatuur is een reader met teksten, onder meer primaire teksten van Kant en Mill, maar ook krantenartikelen, teksten over geestelijke verzorging en teksten uit leerboeken ethiek. Voor het academisch jaar 2012-2013 zijn in goed overleg met Wijsbegeerte en GGGW het aantal colleges en de datum waarop het eerste college begint, aangepast om het vak beter toegankelijk te maken voor wijsbegeerte-studenten. E.e.a. is ook in de studiegids wijsbegeerte opgenomen, maar het vak bleek helaas in de elektronische versie, die de meeste studenten raadplegen, vrijwel onvindbaar. Als gevolg daarvan is het aantal

5 studenten wijsbegeerte ook dit jaar zeer laag gebleven. Scripties Omdat de meeste studenten bij mijn vak van GG/GW zijn, probeer ik de balans te herstellen door relatief veel wijsbegeerte scripties te begeleiden: - Tweede begeleider Anneke v/d Velde, Verschillende rollen van de geestelijke verzorger in de ziekenhuisorganisatie (MA scriptie geestelijke verzorging, GGW), september 2012. - Tweede begeleider/beoordelaar Yvonne ten Kate, Paternalisme, verantwoording en adolescentenstrafrecht (Ba scriptie wijsbegeerte), oktober 2012. - Eerste begeleider Swanny Kremer, De deugdelijkheid van ethische stappenplannen (MA scriptie wijsbegeerte), december 2012. - Eerste begeleider Susan te Winkel, Wat is geluk? (Ma scriptie wijsbegeerte), december 2012. - Tweede beoordelaar Vera van Dalen, Het toerekenen van verantwoordelijkheid in het strafrecht, mogelijkheid of fictie? (Ba scriptie wijsbegeerte), mei 2013. - Tweede beoordelaar Emma Glazener, Het objectieve oordelen van de rechter (Ba scriptie wijsbegeerte), september 2013. Promovendi - Eerste promotor S. Kremer (FPC dr. S. van Mesdag). - Tweede promotor M. Scholten (bij FRG). - Tweede promotor S. Fikkers (bij FRG). Onderwijs professionele ethiek bij rechtsgeleerdheid Ook in het kader van mijn aanstelling bij de Faculteit der Rechtsgeleerdheid verzorg ik onderwijs op het terrein van de professionele ethiek. - Ethiek van recht en bestuur is een mastervak speciaal bestemd voor bestuurskundestudenten. Aan de hand van het thema ‘de integere overheid’ wordt de veranderende ethiek van ambtenaren en openbaar bestuurders besproken (ong. 25 studenten). - Module professionele ethiek in het kader van het honoursprogramma voor 2e jaars rechtenstudenten. Dit vak bestaat uit enkele theoretische colleges door mijzelf verzorgd en uit gastcolleges door professionals uit de juridische praktijk (rechter, OvJ, advocaat, notaris en wetgevingsjurist) waarin o.a. het verlies van rechtsstatelijkheid en van autonomie van juridische professionals centraal staat (ong. 30 studenten). Universiteitsbreed onderwijs professionele ethiek - Scientific integrity. College dat jaarlijks enkele malen wordt gegeven in het kader van een kennismakingscursus voor nieuwe PhD studenten aan de RUG. Daarin wordt o.a. aandacht besteed aan contract-onderzoek (dat o.a. kan leiden tot aantasting van onafhankelijkheid en publicatievrijheid) en voor de druk om te publiceren (die o.a. kan leiden tot salamipublishing en schijn-auteurschappen en tot het vervalsen en verzinnen van data, cf Stapelaffaire). - What have ethics and law to do with strategy and sustainability? College op de Spring

6 school Strategy & Sustainability van de Faculteit Bedrijfskunde RUG, 8 mei 2013. I I I Onderzoek Onderzoeksactiviteiten in het kader van de Socrates-leeropdracht In 2012 en 2013 heeft het accent van mijn onderzoek in publicaties en in voordrachten gelegen op bewijsmotivering in het strafproces. Zie boven. Een ander belangrijk thema (dat met het voorgaande samenhangt) was onderwerp van mijn tweede oratie, die onder meer leidde tot verschillende voordrachten: (grenzen aan) professionele autonomie. In mijn tweede oratie stonden vooral de grenzen aan de autonomie van de arts centraal, in mijn onderzoek m.b.t . waarheidsvinding in het strafrecht gaat het om de grenzen aan de autonomie van de strafrechter en van de deskundige. Ten slotte is ook euthanasie een belangrijk onderzoeksthema. Vanwege mijn lidmaatschap van een toetsingscommissie, publiceer ik hierover niet, maar houd ik wel lezingen. Publicaties - Anne Ruth Mackor, ‘The autonomy of criminal judges in determining the disorder and the risk of recidivism. Some reflections on the Hoogerheide case’, in: T.I. Oei & M.S. Groenhuijsen (eds.), Progression in Forensic Psychiatry. About boundaries. Kluwer, Deventer, 2012, p. 617-628, november 2012. - Anne Ruth Mackor, ‘What can Neurosciences Say about Responsibility? Taking the Distinction between Theoretical and Practical Reason Seriously’, in: Nicole A. Vincent (ed), Legal Responsibility and Neuroscience, Series on Neurosciences and Law (Oxford, Oxford University Press, 2013, p. 53-83. - Anne Ruth Mackor, ‘“Gevaarlijke” zinsneden en autonomie. Drie stellingen naar aanleiding van de NVvR Rechterscode’, in: Trema 36/2 februari 2013, p. 61-65. Academische voordrachten - ‘Wie bewijst de stoornis en het recidiverisico? Grenzen aan de autonomie van de strafrechter? Overwegingen bij de Hoogerheide zaak’, lezing ter gelegenheid van het verschijnen van de bundel van Groenhuijsen en Oei (red), Progression in forensic psychiatry, UvT, Tilburg, 30 November 2012. - ‘Een Hohfeldiaanse analyse van het recht op leven’, co-referaat bij Govert den Hartogh, besloten workshop medische ethiek, Faculteit Wijsbegeerte Amsterdam 12 april 2013. - ‘Judicial Argumentation about Evidence in Unus Testis Cases. The importance of Alternative Scenarios and Discriminating Facts’, LNRC, Lille, 12 September 2013. Interviews Joost Visser, ‘Doodswil dementen blijft beladen. Interview met Anne Ruth Mackor’, Medisch Contact 39 (2012), 28 september, p. 2126-212. Miek Smilde, ‘Autonoom of eigenwijs?’, Mr. nr. 6, 2013, p. 18-25.

7 I V M aatschappelijke dienstverlening Lidmaatschappen - lid-ethicus van de regionale toetsingscommissie euthanasie regio Groningen, Friesland, Drenthe; - lid van de bestuursadviescommissie geestelijke verzorging van het Humanistisch Verbond (‘slapend’); - lid van de Commissie Beroep- en bezwaarschriften NWO/ZonMw. Diversen In 2012 adviseur voor de Commissie voor de Beroepscode van de NVvP. Voordrachten voor algemeen publiek - ‘Wat hebben hersenwetenschappen over vrije wil en verantwoordelijkheid te zeggen? De zaak van Sietske H.’. Lezing voor het Groninger Studenten Pastoraat, Groningen, 12 november 2012. - ‘Rechtspraak in tijden van populisme’, spreker tijdens debat met Richard Korver en Jacques Claessen. Georganiseerd door Forum Dwarsdiep, Groningen, 14 februari 2013. - ‘Hersenwetenschap en vrije wil’, VVAO, Assen, 15 oktober 2013. Voordrachten voor forensisch deskundigen en juristen - ‘Ruimte voor de rechter? De weigerende observandus; wat kan en mag een rechter beslissen?’, lezing voor het EFP en het PJG, Amsterdam, 24 januari 2013. - ‘De weigerend observandus’, co-referaat bij lezing Michiel van der Wolf, Lutje PJG, Groningen, 7 maart 2013. Voordrachten voor rechters - ‘Onafhankelijkheid en autonomie. Reflecties bij de Rechterscode van de NvvR’, bijeenkomst van de NVvR, Rechtbank Groningen, Groningen, 14 september 2012. - Panellid over rechterlijke autonomie. NvvR bijeenkomst Onze Rechtspraak II, Utrecht, 10 juni 2013. Voor rechters, advocaten, Officieren van Justitie - ‘Autonomie van togaberoepen. Gesteund of ondermijnd door kernwaarden?’, keynote lezing op het congres Beroepshouding en beroepsethiek van de togaberoepen t.g.v. het tienjarig bestaan van de togamaster, RUG, Groningen, 21 juni 2013. Voor Scen-artsen - ‘Grenzen aan de stilering van het zelfgekozen levenseinde’, openingslezing op het KNMG Symposium Grenzen aan euthanasie, Utrecht, 2 oktober 2012. Verslag gedateerd en ondertekend: Anne Ruth Mackor, 10-10-2013. Een verklaring door de voorzitter van de Commissie van Toezicht dat deze Commissie akkoord gaat met het verslag, volgt. PROGRAMMA VOOR HET ACADEMISCH JAAR 2013-2014 RUG

8 Van: Anne Ruth Mackor, Socrates-hoogleraar professionele ethiek vanuit humanistisch perspectief bij de Faculteiten Godgeleerdheid/ Godsdienstwetenschap en Wijsbegeerte van de RUG. I Onderw ijs Plannen voor onderwijs zijn ongewijzigd, d.w.z. het vak professionele ethiek verzorgen (ongeveer 25 studenten, dit jaar duidelijk meer wijsbegeerte-studenten dan voorgaande jaren, zie opmerking daarover in het verslag over 2012-2013) en daarnaast scripties en stages begeleiden. Lopende scripties en stages - Eerste begeleider I. v.d. Peppel, Analyse van ethische aspecten van PGD, BA scriptie wijsbegeerte. - Eerste begeleider E. Bakker, Over het dilemma tussen het principe van respect voor autonomie en het houden van hoop in de besluitvorming over doorbehandelen in de laatste levensfase, BA scriptie wijsbegeerte. - Eerste begeleider H. de Graaf, Euthanasie bij gevorderde dementie, BA scriptie wijsbegeerte. - Stagebegeleider R. Busscher, stage wijsbegeerte bij advocatenkantoor De Brauw Blackstone Amsterdam/New York. Onderzoek naar de vraag, op welke wijze economische kennis, aangeleverd door een deskundige in de voorbereiding van een mededingingszaak en gebruikt ter verdediging van een zaak, wordt getoetst en gepresenteerd door advocaten. I I Onderzoek In november 2013 zal een special issue van het Netherlands Journal of Philosophy of Law verschijnen onder redactie van mijzelf en dr. V.C. Geeraets dat is gewijd aan de onschuldpresumptie. De onschuldpresumptie wordt beschouwd als een fundamenteel en onschendbaar uitgangspunt van het strafrecht. De laatste decennia is de balans in het strafrecht tussen waarborg- en veiligheidsfunctie verschoven van nadruk op de rechten van verdachten naar een nadruk op strafrecht als middel om veiligheid te realiseren. Deze instrumentele benadering zet fundamentele beginselen zoals nulla poena, ne bis in idem, nemo tenetur, in dubio pro reo, het schuldbeginsel, en ook de onschuldpresumptie onder druk. Men kan hierbij bijvoorbeeld denken aan recente wetgeving met betrekking tot terrorisme die geen verdenking vereist, maar slechts aanwijzingen van een terroristisch misdrijf. Daardoor wordt de vereiste mate van verdenking die nodig is voor onderzoekshandelingen, verlaagd. Andere voorbeelden zijn de mogelijkheid van herziening ten nadele en het voorstel om gevangenisstraf direct ten uitvoer te leggen ook als de veroordeelde in hoger beroep gaat. Op 29 en 30 november 2013 organiseer ik n.a.v. het verschijnen van deze special issue een tweedaags internationaal congres over de onschuldpresumptie. I I I M aatschappelijk e dienstverlening Mijn lidmaatschappen van commissies worden in beginsel gecontinueerd.

9 Ik verwacht ook in 2013/14 lezingen voor een algemeen publiek en voor zorgprofessionals, juridische professionals en professionals in de tbs-sector te blijven geven. De onderwerpen in onderzoek en maatschappelijke dienstverlening in het kader van mijn bijzondere leerstoel zullen vermoedelijk grotendeels (blijven) liggen op het terrein van: - (grenzen aan) professionele autonomie; - (grenzen aan) euthanasie; - strafrechtelijke bewijsmotivering; - vrije wil, verantwoordelijkheid en toerekeningsvatbaarheid.

Erasmusuniversiteit Rotterdam VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Heleen Pott, Socrates-hoogleraar Cultuur, Kritiek en Grondslagen van het Humanisme, bij ESHCC & FWB van de EUR. P rofiel Vanuit de leerstoel wordt ‘humanisme’ ingevuld als filosofische reflectie op het seculiere, modern-wetenschappelijke beeld van de mens en de cultureel verankerde dichotomieën waarop dit mensbeeld gebaseerd is (rationaliteit-emotie, lichaam-geest, mens-dier, natuurcultuur, kunst-wetenschap, humanities-natural science). Centrale invalshoek is het onderwerp ‘emoties’. Er is de laatste jaren veel onderzoek naar gedaan, m.n. in de neurowetenschappen en de cognitieve en evolutionaire psychologie - maar wat is eigenlijk een emotie? Waar dienen emoties voor? Via de leerstoel probeer ik enig licht te werpen op de cruciale rol van emotionaliteit in het menselijk bestaan en in onze hedendaagse (postindustriële, neoliberale) cultuur, waarbij ik me vooral laat inspireren door denkers uit de anti-dualistische traditie: Spinoza, Nietzsche, James, pragmatisme en naturalistische fenomenologie; ‘embodied’ ‘embedded’ cognition. Onderw ijs in het k ader van de Socrates-leeropdracht in 2012-2013 In het cursusjaar 2012-2013 zijn twee cursussen verzorgd aan de EUR, te weten: 1.What is an Emotion? Internationale BA (2-3) General Cultural Sciences/ESHCC 2.Recent Debates in the Moral Psychology of Emotions: Neo-Cognitivism, Neuro-biology, Neuro-Phenomenology. Internationale MA Moral Philosophy Verder is een bijdrage geleverd aan de BA Theorie van de Geschiedenis ESHCC (coord. M. Grever) in de vorm van een gastcollege: Nietzsche - Over Nut en Nadeel van Geschiedenis voor het Leven. Course description BA What is an Emotion?: This course will introduce students to current theories about the origin and nature of

10 human emotions, and their place in rational decision making, social and moral behavior and aesthetic experience. The first part of the course will examine emotions from an interdisciplinary perspective, including philosophical, psychological, and neurobiological views. The second part of the course applies the different perspectives to specific emotions and emotional dispositions, including love, depression, happiness, aesthetic emotions. The course will focus on the following issues: What are emotions? Why are there so many different theories about what an emotion ‘really’ is? Why have emotions traditionally been linked to irrationality and immorality? Why have they become so popular recently? Can animals laugh? Is love a ‘basic emotion’? How can we explain the current ‘depression epidemic’? How is neoliberal politics related to ‘happiness studies’? What makes the experience of art an emotional experience? How can fiction make us cry? Syllabus: Week 1: What is an Emotion? Introduction to the course. Interdisciplinary overview of theories and methods that we can use to explain and understand emotions. Week 2: Emotion, Evolution, and the Human Brain. What has neuroscience to say about the brain structures whose interactions are responsible for feelings of love, anger, depression? How can the qualitative features of emotion be reconciled with the material brain? Is free will an illusion? Week 3: Rationality, Irrationality, and Emotion. Theorizing about morality has shifted away over the past decade from rationality and reason towards emotion-related concepts like sympathy and compassion. A new ‘pro-emotion consensus’ has replaced the old Stoic belief that emotions are irrational feelings that lead us astray. Are supporters of the pro-emotion view right, should we consider emotions as value judgments ? Week 4: Biology and Culture: Can Animals laugh? Why do we have emotions? The popular answer is that emotions help us survive. But how effective is the old fight-or-flight system to modern threats - to a financial crisis, for instance? Are all emotions evolutionary evolved basic emotions? What kind of emotions and emotional behaviors do we NOT share with other animals? Why do we laugh? What is the function of humour? Week 5: Varieties of Love. Do we have reasons for love? Love can be a romantic passion, a moral virtue, or a neurotic perversion; we love our parents and friends, pets and landscapes, music, art, wisdom and justice. How can these different kinds of love be compared? Week 6: Depression Epidemic? Sadness is a normal emotion that accompanies loss. Much art and poetry is inspired by sadness and melancholy. When does an episode of sadness turn into a state of depression? What accounts for the growing rates of depressive illness in Western societies in recent years? Week 7: The Science of Happiness. Being happy, we are told, is the key to success and prosperity. Politicians promote happiness as a political goal. Universities made room for new departments of “positive psychology” and “happiness studies.” What accounts for this recent emphasis on promoting happiness and well-being? Week 8: Art and Emotions. Art is an emotional experience: literature and other arts can move us. What have aesthetic feelings in common with the experience of emotion in nonartistic situations? How can fiction make us cry?

11 Required readings Keith Oatley, Emotions: A Brief History (2004). Reader: William James, Nico Frijda, Antonio Damasio, Seneca, Arthur Schopenhauer, Martha Nussbaum, Leo Tolstoi, Barbara Ehrenreich, Allan Horwitz & Jerome Wakefield, e.a. Voor de cursus What is an Emotion zijn in 2012-2013 33 studenten geslaagd. Toetsing: essay (50%) en final exam (50%). In 2013-2014 wordt de cursus niet aangeboden (wel de BA-lezing), omdat ik in de eerste blokperiode (oktober 2013) als visiting professor op bezoek ben geweest in Tsjechië, op uitnodiging van het Research Centre for Theory & History of Science in Pilsen - een samenwerkingsverband van de Universiteit van West-Bohemia te Pilsen en de Charles University Praag (zie verderop). Voor de internationale MA cursus Recent Debates: Neo-Cognitivism, Neuro-biology, NeuroPhenomenology, zijn uiteindelijk 10 studenten geslaagd. Toetsing: oral presentations and critical review (40%), final essay (60%). Course description MA Recent Debates in Moral Psychology: This course offers an update of the development of emotion research in the late 20th and the early 21st century, starting from the philosophical reception of William James’ classical feeling theory and ranging through the rise of neo-cognitivist and neurobiological theories onwards until the recent challenges of enactivism, embodied cognition and neurophenomenology. Some traditional discussions the course will address include: are emotions mainly in the mind or in the body? Are they practical intuitions or non-cognitive feelings? Do they make us less or more moral? Are all emotions evolutionary evolved, or are they culturally constructed? Some of these questions have a long history in philosophy and psychology, and studies in cognitive and neurosciences have renewed the debates. In the course we will focus on the inherent dualism of most of the debates. We will look beyond the disciplinary boundary of philosophy into other disciplines such as neurophysiology, evolutionary psychology and affective neuroscience, and discuss their philosophical relevance. Syllabus: Week 1: New Perspectives in the Moral Psychology of Emotion. Introductory lecture: What is an emotion? New Answers provided by Neo-Cognitivism, Neurobiology, and Enactivism. Week 2: Cognitivism and its Critics. Lecture: Are Emotions Value Judgements? Early philosophical cognitivism claimed that emotions should be assessed in terms of their rationality and normative appropriateness. In the 1990s however, many of the commitments of early cognitivism came under fire. Week 3: The Neurobiological Turn - Emotions as Perceptions of Bodily Changes. Lecture: Are Emotions Gut Reactions? Recent criticism of cognitivism are inspired by the emergence of neuroscience. In the line of ‘Neo-Jamesian’ Antonio Damasio (1999), Jesse Prinz redefines emotions as non-cognitive ‘gut reactions’ that tell us how we fare in the world. Week 4: No group meeting, working on review.

12 Week 5 : Seminar Rational and Irrational Emotions - Neo-cognitivists vs. Neo-Jamesians. Presentations and critical discussion Week 6: Motivation, Modularity and Affective Intentionality Lecture: The Role of the Body in Emotion Theory: Embodied Cognition and Neurophenomenology. According to cognitive neuroscience, emotions are motivational systems that inform us about relevant changes in the natural and social environment and how they affect us. But how can one be held personally responsible for emotions that are grounded in automatic bodily responses? Week 7 : Seminar Pragmatism and Affective Intentionality. Presentations and discussion. Week 8: The Return of William James. Lecture: Embodied Emotions and the Role of the Self. Some theorists claim that emotional feeling is a coping mechanism that can easily distort perception and lead us astray. For James (1902), (some) emotions are a cure for the ‘sick soul’. What is the function of emotions, in humans and animals? How do they relate to the individual self? Required readings Reader, including: Peter Goldie, Jesse Prinz, Justin D’Arms, Bennett Helm, Giovanna Colombetti, Paul Griffiths, Andrea Scarantino, Jean-Paul Sartre, Matthew Ratcliffe, Nico Frijda. Vooruitblik op 2013-2014 In 2013-2014 wordt de MA cursus Recent Debates in the Moral Psychology of Emotion geprolongeerd, in het tweede semester van het cursusjaar. Onderzoek in het k ader van de Socrates-leeropdracht Twee publicaties die nauw aansluiten bij het in het kader van de Socrates-opdracht verzorgde onderwijs: - Pott, H.J.(2013), ‘De herontdekking van het lichaam in interdisciplinair emotieonderzoek’, in: Waardenwerk, Journal of Humanistic Studies nr. 53, 2013, p. 33-42 - Pott, H.J. (2013), ‘James als neurofenomenoloog. Emoties in de filosofische antropologie van William James’, in: Tijdschrift voor Filosofie, 75e jaargang, nr. 1, 91-120 (geref.) Populariserend: - Pott, H.J. & Van de Werff, T., ‘Peter Sloterdijk’, in: Doorman, M., & Pott, H.J. (red.), Filosofen van deze Tijd, Bert Bakker, Amsterdam. Eind van dit jaar verschijnt de 12e geheel vernieuwde druk van deze bundel met portretten van actuele filosofen, o.a. Merleau-Ponty, Judith Butler, Slavoi Zizek. Er zijn inmiddels meer dan 25.000 exemplaren van verkocht. Relevante wetenschappelijke lezingen in dit verband: - Emotions, Phenomenology, and the Meaning of Life: William James and Jan Patoèka. Symposium Expressions of Meaning: The Relations among Myth, Philosophy, Art, and Science in Jan Patoèka’s Thought, University of West-Bohemia, Pilsen, 9 december 2013. - Varieties of Love: Emotions, Embodiment, and the Self in Schopenhauer’s Philosophy. International Conference on Schopenhauer, Love and Compassion, Ghent Aesthetics Research Group, Ghent University, 17 oktober 2013.

13 - Blood, Sweat, and Tears: Are Emotions Perceptions of the Body? Staff colloquium Research Institute Theory & History of Science, University of West Bohemia, Pilsen, 7 oktober 2013. Populaire lezingen: - Emotionele Rationaliteit. Interactieve lezing annex discussie in het Honoursprogramma Psychologie, UvA Amsterdam, 5 april 2013. - Emoties, pessimisme en kunst als therapie. Cursus ‘Het menselijke in de mens’ (coord. Jan Flameling) Internationale School voor Wijsbegeerte, Leusden, 6 mei 2013. Overige onderzoeksactiviteiten: In oktober 2013 was ik als visiting professor op bezoek in Pilsen, Czech Republic, in het kader van een staff exchange via het Research Centre for the Theory and History of Science. Ik heb er lezingen/seminar verzorgd voor staf en studenten en een bezoek gebracht aan het Patoèka-archief in Praag. Patoèka is de Tjechische Merleau-Ponty daarnaast is hij een martelaar van de dissidentenbeweging die ten tijde van de Sowjetbezetting een underground university in Praag verzorgde waar ook Nederlandse fenomenologen (Theo de Boer bijv.) hun bijdragen aan leverden. Patoèka overleed na een intensief verhoor door de politie, in 1977. Inhoudelijk is hij interessant vanwege zijn ‘embodied’ fenomenologie van emotie. Het is de bedoeling dat ik in 2014 in Praag een internationale workshop organiseer rond het thema Recent Debates in the Philosophy of Emotions. Verder gebruik ik de contacten met het Research Centre voor het fine-tunen van het manuscript What is an Emotion? M aatschappelijk e dienstverlening, voorzover voor de Stichting relevant - Lid van Lid van de jury van de Studentenprijs Stichting Filosofie & Psychiatrie 2013. - Lid van het bestuur van de Stichting Psychiatrie & Filosofie. Wij organiseren als stichting twee keer per jaar een symposium in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek, over een actueel thema. Afgelopen jaar was dat de nieuwe DSM V. Komend jaar wordt het thema de rol van het lichaam in de (neuro)psychiatrie. Er komt, in samenwerking met de UvA, een studiedag rond Thomas Fuchs in Amsterdam. - Redactie(raad-)lid van de tijdschriften: Filosofie & Praktijk (praktische problemen in filosofisch perspectief), Mozaïek, Interdisciplinair Tijdschrift voor Cultuurwetenschappen, ANTW, Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte, Esthetica, on-line tijdschrift voor Kunst en Filosofie. Interviews: - Met weekblad De Groene, over de toekomst van de geesteswetenschappen. P rom otiebegeleiding in het k ader van de Socrates-leeropdracht Momenteel ben ik als promotor betrokken bij het proefschrift van F. Rebel (UvA) over Geschiedenis en Theorie van de Liefde, en als co-promotor bij het proefschrift van T. van de Werff, over de impact van neuroscience op de symbolische orde, m.n. ethische vragen (eerste promotor T. Swierstra / UM). Verder was ik in 2012-2013 betrokken bij de volgende promotiecommissies: R.-J. Adriaansen, The Rhythm of Eternity. The German Youth Movement and the

14 Experience of the Past (1900-1933), promotie EUR, 17 oktober 2013, promoter prof. dr. M. Grever (ik was cum-laude referee). G. Bustamante, Rationality and Phronesis in Economics. A Rhetorical Moment, promotie EUR, 5 december 2012, promotor Prof. dr. A. Klamer. Overig nieuw s Dit jaar heb ik mijn BKO-certificaat gehaald (ruim voor mijn pensioen) - ik ben nu officieel gekwalificeerd om te doceren aan een universiteit. Dit verslag is gebaseerd op afspraken gemaakt in het jaarlijkse voorjaarsoverleg met de Commissie van Toezicht op de leerstoel, d.d. 15 april 2013.

Universiteit van Amsterdam VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Jeannette Pols, Socrates-hoogleraar ‘Social theory, humanism & materialities’ binnen de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (FMG) van de UvA, bij de Afdeling Sociologie en Antropologie. Verslag gedateerd: Amsterdam, 9 september 2013. Uit het jaarplan van vorig jaar: ‘Voor 2013 wil ik de nadruk leggen op onderzoek en ontwikkelen van onderzoek, het schrijven en houden van mijn oratie en schrijven van publicaties. Gelet op het grote aantal publiekslezingen (die van vóór 1 september heb ik niet opgenomen) in 2012 wil ik hier iets in matigen om meer aan schrijven toe te komen. Uiteraard gaat de samenwerking wel door.’ W at k w am er van terecht? Het is goed gelukt om het aantal lezingen terug te brengen en de vrijgekomen tijd te investeren in schrijven, publiceren en het maken van aanvragen. Met het schrijven is het goed gegaan: een aardige lijst is er voor 2013. Het is ook gelukt om wat meer Nederlandstalige publicaties te maken voor het binnenlands debat. Er zijn twee onderzoeksaanvragen gehonoreerd, een PhD project bij de Erasmus Mundi ronde (bij de afdeling Sociologie en Antropologie), en een project samen met het Trimbosinstituut (E. Tonkens zit in de begeleidingscommissie). De aanvraag bij de Open Competitie GW loopt (over de kennis van patiënten), en daarover wordt in december besloten. Ik wil dit project ook omschrijven als ERC aanvraag. De oratie is geschreven en ook te beluisteren. Er is een Engelse en een Nederlandse versie. Zie onderaan deze webpagina: http://www.stichtingsocrates.nl/Amsterdam2_teksten.html P lannen voor het k om ende jaar

15 Onderzoek - Ik werk t/m volgend jaar op aspasia geld, en heb dus even geen ‘opdrachtgever’. Ik wil deze tijd besteden aan het werken aan een boek over waardigheid. Hiervoor wil ik nog veldwerk doen om nog een case study te kunnen uitdiepen. De casus gaat over de PEGsonde, en wat het leven daarmee voor patiënten inhoudt. Dit moet in november in gang gezet worden. Voor het boek moet ik een uitgever gaan zoeken. - Daarnaast moet er dus een ERC consolidatorsgrant aanvraag komen. Onderwijs Ik zal weer meedraaien in het Mastetonderwijs (cursus ‘contemporary topics’) en in de begeleiding van Masterstudenten bij hun scriptie. En verder weer wat er zo aan de orde komt. Samenwerking AMC / UvA - Ik ben bezig een vorm te zoeken voor onderwijs / discussie bijeenkomsten voor de PhD’s en geïnteresseerde masterstudenten. In het kader van de verdergaande samenwerking tussen VU/ AMC/UvA is dat misschien mogelijk. Ik denk aan een lezingserie. Moet nog vorm en richting krijgen, en dat zal in de loop van 2013 toch wat duidelijker moeten worden. - Er was nog steeds een plan om onderwijs voor de Phd’s te verzorgen op het gebied van praxiografisch onderzoek, empirische ethiek, gezondheidszorg en antropologie van het lichaam. Een idee is om een keer een blok van bijvoorbeeld een week te organiseren en diverse sprekers daarvoor uit te nodigen. Dit idee wacht nog op wind in de zeilen (mijn eigen aarzeling heeft te maken met de tijdsinvestering). - Er is een symposium georganiseerd voor de ochtend van mijn oratie: Care technologies, ethical socialities: normativity in practice. - PhD studenten weten de weg naar het AMC te vinden, andersom is het nog wat minder. Er is op de UvA ook niet een duidelijke infra-structuur voor de PhD’s; of die heb ik nog niet kunnen ontdekken. W erksituatie 21 Mei 2013: Benoeming tot UHD P ublicaties, peer review ed - Pols J, (2013), ‘Through the looking glass: good looks and dignity in care’, in: Medicine, health care, and philosophy. DOI 10.1007/s11019-013-9483-3. - Pols, J. (2013), ‘Washing the patient. Dignity and aesthetic values in nursing care’, in: Nursing philosophy, 14, p. 186-200. - Pols, J. (2013), ‘Radical relationality. Empirical epistemology in care, care ethics for research’, in: Olthuis, G, Kohlen, H. & Heier, J. (eds), Moral boundaries redrawn. The significance of Joan Tronto’s argument for professional ethics, political theory and care, practice. Leuven: Peeters. - Pols, J. (2013), ‘The Patient 2. Many: About Diseases that Remain and the Different Forms of Knowledge to Live with Them’, in: Science & Technology Studies, 26, 2, p. 80-97. - Pols, J. (2013, accepted), ‘Knowing patients. Turning patient knowledge into science’, in: Science, technology & Human Values.

16 Roosmalen, S.C. van, Pols, A.J. & Willems, D.L. (accepted), ‘The knowledge of Dutch general practitioners in caring for cancer patients using oral anticancer therapy at home’, in: Family Practice. - S.T.C. Ootes, A.J. Pols, E.H. Tonkens, D.L. Willems (2013), ‘Where is the citizen? Comparing civic spaces in long-term mental healthcare’, in: Health & Place, 22, p. 11-18. Other publications - J. Pols (accepted), ‘Participatie in wat? Over de kennis van clinici, wetenschappers en patiënten’, in: Dedding, C. & Slager, M. (eds), De rafels van participatie, Boom/Lemma. - J. Pols (2013), ‘Grote verhalen of interessante verhalen? Reactie op het artikel “Zorgpraktijken en techniekfilosofie”’, in: TGE, jrg 23, nr. 2, 2013, p. 39-40. - J. Pols (2013), ‘Relationeel burgerschap voor ongelijke burgers. Een empirisch filosofisch intermezzo’, in: E. Tonkens & M. de Wilde (eds), Als meedoen pijn doet. Affectief burgerschap in de wijk, Amsterdam: Van Gennep, p. 68-83. - J. Pols (accepted), ‘De kennis van patiënten’, in: Boenink, M, Meynen, G. & Schermer, M. (eds), Komt een filosoof bij de dokter…,Meppel: Boom. Lectures - Swiss PHD course supervision, together with prof. dr. S. Lamb: 6-9-2013 and 7-9-2013: Module ‘Images of Care’, organized by prof. B. Obrist and dr. P. van Eeuwijk, University of Basel. - ICT as the solution for an aging society? What technologies can and cannot do. Inleiding Colloquium Techniekfilosofie Universiteit Twente, 21 maart 2013. - Discussiebijeenkomst over ‘Care at a distance’, Erasmus universiteit, Instituut voor Beleid en Management, ‘Governance group’, 15 april 2013. - Oslo: 2 lectures and project advising, 10 mei 2013: Lecture 1. Care at a distance. Lecture 2. Patient knowledge. - 2 day workshop on telecare. Invited lecture: ICT as the solution for an aging society? What technologies can and cannot do. University of Strathclyde, Glasgow, 30 & 31 mei 2013. - Invited lecture: ICT as the solution for an aging society? What technologies can and cannot do. Gezondheidswetenschappen, metamedica, Maastricht University, 26 juni 2013. - Inleiding PI overleg AMC: Wat is goede zorg? Empirische ethiek in de zorg, 2 juli 2013. - Invited lecture: ICT als oplossing voor een vergrijzende samenleving? Wat technologie wel en niet kan, Afdeling Filosofie & Techniek van KIVI NIRIA, 9 oktober 2013. - Invited lecture: ICT als oplossing voor een vergrijzende samenleving? Wat technologie wel en niet kan. Symposium ‘Roestvrij Innoveren,UMCG Centrum voor Revalidatie, i.s.m. ZIF, SPRINT en HANNN. - Leyden academie, 22 november 2013, Empirische ethiek en technologie. Onderzoek saanvragen - Aanvraag Talent voor T. Ahlin: afgewezen. Voorstel is gehonoreerd binnen Erasmus Mundi, afdeling Sociologie Antropologie UvA: Connected Care: Providing media assisted

17 care for elderly people in Indian transnational families. - Whose problem is it anyway? Ethical dilemmas with intervening in dangerous alcohol and drug consumption by cliënts with intellectual disabilities. I.s.m. E. Bransen, Trimbosinstituut. Gehonoreerd. - Aanvraag Vrije competitie GW: Knowing patients. An empirical philosophy of patient knowledge. Dit moet ook een ERC aanvraag worden. - Ondersteuning resibeurs aanvraag J.C. Aceros: The activation of older people through public participation: A multi-case study on the production of an 'active' later life in Spain, bij de Catalaanse overheid. Afdeling Sociologie Antropologie, UvA. - Medeaanvrager ‘Delaying institutionalization, sustaining families. Comparative case studies of care at home for older people with dementia’. Hoofdaanvrager: C. Ceci, Canada, i.s.m. partners in IJsland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk. Onderzoek Dignity. Loopt (zie plan). Cursus WTMC supervisordag. 6 februari, Utrecht. P articipatie Afdeling Antropologie en Sociologie - Sollicitatiecomissie voor een PhD voor E. Tonkens en J.W. Duyvendak. - Deelname (Ir)relevance of race seminars series. - ERC starters grant meelezers. - Participatie in intervisie- en leesgroep (‘POP’). - Bezoek eating bodies team. Onderw ijs antropologie - 7 december 2012: college voor de master studenten Medische antropologie: Empirical ethics: Observing values. - 14 maart 2013 Informal workshop participant observation for PhD’s van L. Verplancke en E. Tonkens. - Begeleiding Master scriptie S. Limburg: The [side] effects of assistive devices: An in depth investigation of the role of technological aid within the lives of three people with ALS, 16-82013. Tweede lezer: S. Abrahamsson. - Stagebegeleiding L. de Groot naar Sri Lanka (1 sept 2013-1 december 2013). - Beoordeling 8 maand paper E. Vogel, 1 juli 2013. AM C Colleges - Vier MIK studenten begeleid bij schrijven paper over technologie. - Practica ethiek: 8 mei (2x), 16 mei 2013. - Keuzevak voor medische studenten: Emprische ethiek, empirisch recht?! - Waardenweb voor 3e jaars medische studenten, 24-9-2013. - MIK eerstejaars, 3 oktober 2013.

18 - Begeleiding 2 stagiaires Huisartsgeneeskunde (A. Prins en B. Levie). Overig - Voorzitten panel verpleegkundigen over een ‘waardig levenseinde’, AMC, 30 januari 2013. -Voorzitten focusgroep, 15 augustus 2013 (ouderen met hart en vaatziekten), 9 september 2013 (Praktijkondersteuners). - Expertmeeting e-health, Vilans, 4 oktober 2013. - Supervisie visiting Phd K. Dam Nielsen, 1-3-2013 - 1-6-2013. - Ongoing phd’s supervision: A. van Hout, A. Seeber, T. Ahlin. - Lid promotiecommissie F. Bredewold. Promotores: prof. dr. E.H. Tonkens en prof. dr. M. Trappenburg; co-promotor prof. dr. J. Hoogland. Beknopt verslag van de vergadering van de Commissie van Toezicht voor de Socrates-leerstoel bij de Universiteit van Amsterdam - bezet door prof. dr. J. Pols - op 25 september 2013, van 13.00 uur tot 14.00 uur te Amsterdam. Aanwezig: J. Rath (vz & verslag), J. Pols, L. van Vucht Tijssen, A. Hielkema. - J. Pols voelt zich verwelkomd en thuis bij de Afd. SOCA; ze waardeert vooral de collegiale sfeer. Haar beperkte aanstelling maakt het wel lastig om aan alle events mee te doen. - J. Pols is betrokken bij de begeleiding van drie PhD students, waarvan twee op het AMC en een bij SOCA. - De Commissie van Toezicht voor deze Socrates-leerstoel heeft met waardering kennis genomen van het verslag van de werkzaamheden. De publicatielijst is gevarieerd, hetgeen positief wordt gevonden. - De Commissie van Toezicht had wel vragen over de aandacht voor het humanisme; volgens J. Pols was die vooral te vinden in de aandacht voor kwesties van Waardigheid. - De Commissie ondersteunt het voornemen van J. Pols om een breder publiek van zorgprofessionals te bedienen. - De Commissie van Toezicht wenst J. Pols tenslotte succes met de voorbereidingen voor de oratie, die twee dagen later, op 27 september 2013, plaats heeft. Ondertekend door prof. dr. J. Rath, voorzitter Professor of Urban Sociology Chair of the Department of Sociology and Anthropology (SOCA) Chair of the Board of Social Sciences European Chair of International Metropolis

Vrije Universiteit Amsterdam VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Yolande Jansen, Socrates-hoogleraar ‘Humanisme in relatie tot religie en seculariteit’

19 bij de Vrije Universiteit Amsterdam. Dit verslag is gebaseerd op het jaarevaluatiegesprek 2012-2013 met de Commissie van Toezicht voor deze bijzondere leerstoel, bestaande uit: prof. dr. H. Alma, prof. dr. W. van der Merwe en prof. dr. M. Smalbrugge. Dit gesprek vond plaats op 16 oktober 2013. Yolande Jansen ondertekende onderstaand jaarverslag 2012 - 2013 op 15 oktober 2013. I Onderw ijs Er was vorig jaar enige onduidelijkheid over de mogelijkheid om onderwijs te geven voor bijzonder hoogleraren. In december werd duidelijk dat dit wel kon. Er is mij toen in januari gevraagd, of ik in februari wilde bijdragen aan het vak ‘seculiere levensbeschouwing’, maar dat kon ik op die termijn niet meer inplannen. Ik heb dus helaas nog niet aan het onderwijs kunnen bijdragen. Dit jaar wordt dat gelukkig anders: Ik zal in het academisch jaar 20132014 twee maal bijdragen aan het college over Teaching Religious Diversity van M. Moyaert, en in het vijfde blok een eigen college geven over humanisme, secularisme en postsecularisme. Dit vak zal de al bestaande titel ‘seculiere levensbeschouwing’ krijgen. (Teksten op het programma zullen zijn van J. Habermas, C. Lefort, J. Derrida, G. Anidjar, T. Asad, G. McLennan, Ch. Taylor, A. March, S. Mahmood en mijzelf, aangevuld met Nederlandstalige teksten. I I W etenschappelijk e publicaties Ik heb vorig jaar veel tijd en aandacht besteed aan een aanvraag bij NWO voor hun call over ‘religie in de moderne samenleving’. Deze aanvraag is in juni gehonoreerd. Ik zal daardoor vanaf december mijn leeropdracht gedeeltelijk kunnen invullen met dit project, waarvoor de stichting Socrates de maatschappelijke partner zal zijn. De stichting Socrates draagt bij aan het project door mij in de gelegenheid te stellen gedurende vier jaar wekelijks een aantal uren aan een Nederlandstalig boekproject over het onderwerp van het onderzoek te schrijven. Dit boek zal waarschijnlijk bij Boom worden uitgebracht. Het zal gaan over de moderne geschiedenis van de religiekritiek, met name met betrekking tot Joden en Moslims, maar ook meer algemeen over religie. Ik zal me daarbij concentreren op de beeld- en theorievorming over religie en over de beide groepen in de moderne, liberaal en/of humanistische georiënteerde filosofie en politieke theorie, in de vroege moderniteit, ten tijde van het Duitse idealisme, en in het hedendaagse werk van een aantal Nederlandstalige auteurs (en ik hoop ook een aantal meer internationale auteurs te bespreken). Ik stel in het NWO-project meer in het algemeen voor om het recente werk over de genealogie van het begrip religie te betrekken bij een kritische reflectie op het gebruik van het seculier-religieuze paradigma om de controverses over joodse en islamitische religieuze praktijken, en over Islam, Jodendom en monotheïsme in meer algemene zin, te bediscussiëren. Daarbij zal het debat over humanisme in de filosofie, dat nauw verweven is met het debat over religie, seculariteit en religiekritiek, ook een rol spelen. Ik heb dit voorstel in overleg met eerst A. de Ruijter, en later L. van Vucht Tijssen gedaan. De titel van het project is: ‘Critique of Religion and the Framing of Jews and Muslims in the Netherlands today’. In het kader van dat project mag ik aan de VU en aan de UvA een aio

20 aanstellen. Inmiddels heeft de selectie van de aio’s plaatsgevonden. Aan de UvA is A. Blijdenstein degene die wij gaan aanstellen, aan de VU M. Westerduin. In het kader van dat project zal ik ook een aantal workshops kunnen organiseren. Op 28 november 2013 zal ik mijn oratie houden die als titel heeft: ‘Bedrieglijk prisma: Voorbij de tegenstelling tussen religie en seculariteit’. Half november 2013 komt het boek Secularism, Assimilation and the Crisis of Multiculturalism: French Modernist Legacies uit. Ik werk daarnaast aan een artikel voor Filosofie en Praktijk over de debatten en praktijken met betrekking tot religieuze besnijdenis in de Nederlandse context, en aan diverse Engelstalige artikelen, waarvan er een in juli is ingediend bij Ethnicities en een ander naar Political Theory zal gaan. Verder ben ik in juni benaderd door het Oxford Handbook of Secularism, of ik wil bijdragen aan dat Handbook dat eind 2014 uitkomt. De bijdrage zal gaan over humanisme en secularisme. En verder kan ik nog noemen: - (2013) ‘Secularism, multiculturalism, religious pluralism: what these concepts make visible and invisible about the position of Jews and Muslims in Europe today’, Kulturwissenschaftliches Institut, Essen, 16-18 May, invited talk at a conference on ‘ The Future of Religious Pluralism in Europe’. - (2013) ‘Conceptualising religion in contemporary philosophy’, Conference on ‘the future of the study of religion’, Utrecht University, 18 September. - Member of Dissertation Committee C. Ivanescu, Regimes of Secularity. Citizenship Religion and Muslimness in Rotterdam, Leicester and Marseille. 19 September 2013, University of Rotterdam, Sociology. I I I P ubliek sactiviteiten Ik ben in december 2012 in Deventer bij een bijeenkomst van de Gelderse afdeling van D’66 in discussie geweest met enkele prominenten uit de humanistische beweging, m.n. de heer A. van Hooff. Na afloop van de bijeenkomst bleek dat deze mede was georganiseerd door de ASP, de atheistisch-secularistische partij…(wat mij niet was verteld). Ik heb daar een aardige vuurdoop in een bepaalde opvatting over Humanisme meegemaakt die ik uit de universiteit niet zo goed kende. Dat was een boeiende ervaring en het zette me ertoe aan om, zodra ik daar tijd voor heb, ook meer contact te zoeken met de UvH en het Humanistisch Verbond, ook om een beter overzicht te krijgen over het humanistische landschap in Nederland. In juni 2013 heb ik een debat voorgezeten bij het Protestants Landelijk Dienstencentrum over het werk van de Indiase filosoof M. Daniel, naar aanleiding van zijn promotie aan de VU over het werk van dr. Ambedkar, auteur van de Indiase grondwet en voorvechter van de positie van de dalits in India. In september 2013 is er een interview in Ad Valvas geplaatst over het NWO-onderzoek dat

21 T. Sunier en ik voornemens zijn uit te voeren. Ik zal in het voorjaar een workshop rondom het uitkomen van mijn boek en het NWO-project organiseren en daaraan ook een publieksactiviteit verbinden. I V. P unten voor evaluatie? Ik heb dit jaar heel veel energie gestoken in de NWO-aanvraag over religie, omdat ik vond dat dat een hele mooie invulling van mijn Socrates-hoogleraarschap zou betekenen. Dat heeft wel tot gevolg gehad dat ik minder energie heb kunnen steken in publieksactiviteiten en onderwijs dan ik oorspronkelijk had verwacht en ook gewild. Ik ben daar zelf niet helemaal gelukkig over en zou graag meer vormgeven aan de publieke kanten van mijn leerstoel. Ik ga binnenkort met prof.dr. H. Alma spreken over de vraag, of er vanuit de stichting Socrates, het HV of de UvH ook bepaalde verwachtingen zijn over wat ik zoal zou kunnen/moeten doen. Bericht van de Commissie van Toezicht voor de Socrates-leerstoel bij de Vrije Universiteit Amsterdam - bezet door prof. dr. Yolande Jansen, Socrateshoogleraar ‘Humanisme in relatie tot religie en seculariteit’. Geachte leden van het dagelijks bestuur van de faculteit, Op woensdag 16 oktober [2013] heeft het curatorium van de leerstoel ‘humanisme in relatie tot religie en seculariteit’ een gesprek gevoerd met prof.dr. Yolande Jansen ter evaluatie van het eerste jaar van haar bekleding van de leerstoel. Bij dit gesprek waren prof.dr. M. Smalbrugge en ikzelf als leden van het curatorium aanwezig, daar Prof.dr. H. Alma helaas verhinderd was wegens ziekte. Wij hebben het gesprek gevoerd naar aanleiding van een verslag opgesteld door Y. Jansen, dat hier ook met enige herzieningingen naar aanleiding van ons gesprek is bijgevoegd. [zie hierboven] Het curatorium is heel tevreden met het werk dat Y. Jansen het laatste jaar heeft verzet, en met de resultaten daarvan, vooral het NWO-project dat is gehonoreerd. Wij hebben benadrukt dat het ons een goed idee leek een workshop en publieksactiviteit te organiseren naar aanleiding van het verschijnen van Jansens boek (Secularism, Assimilation and the Crisis of Multiculturalism; French Modernist Legacies), en eventueel ook naar aanleiding van de start van het promotietraject van de aio die haar project aan de VU zal gaan uitvoeren. Voorts steunen we Y. Jansens idee om in de loop van het komende jaar meer zicht te krijgen op eventuele verwachtingen vanuit de stichting Socrates of de humanistische beweging ten aanzien van de invulling van haar bijzondere leerstoel. (Zie verder het bovenstaande bijgevoegde verslag door Y. Jansen.) Opgesteld en getekend door prof.dr. W . van der M erw e, 16-10-2013.

Universiteit Leiden

22 VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Maureen Sie, Socrates-hoogleraar Wijsgerige antropologie en de grondslagen van het humanisme bij de Faculteit Wijsbegeerte van de Universiteit Leiden. I . Onderw ijs Cursus 1: Het adaptief onbewuste en de moraal - Semester 1, keuzevak, niveau 400, 5 EC, voertaal Nederlands. - Aantal studenten: 8 (afgerond 6, nog af te ronden 1). - Toegangseisen: Grotendeels afgeronde bachelor-opleiding die aansluit bij het onderwerp van deze cursus, grotendeels afgeronde Ba-1 en 2 wijsbegeerte. - Omschrijving cursus: Naar aanleiding van divers wetenschappelijk onderzoek in de neuro, cognitie, en gedragswetenschappen dat aantoont dat een groot deel van ons handelen zich op een onbewust en automatisch niveau voltrekt, zijn een aantal centrale filosofische onderwerpen zoals autonomie, rationaliteit, moraliteit en zelfkennis in brede maatschappelijke en publieke belangstelling komen te staan. Filosofen zijn verdeeld over de kwestie of dat terecht is of niet. In deze cursus bekijken we een aantal onderzoeksresultaten die betrekking hebben op deze begrippen in relatie tot de filosofische literatuur erover. We zullen ons daarbij concentreren op de morele psychologie en empirische ethiek. Enkele onderwerpen die behandeld zullen worden zijn: zin en onzin van de neurothiek; morele motivatie en oordelen, bewuste aansturing en intentionalieit, rol en belang van emoties. Houd het blackboard in de gaten voor meer specifieke informatie. - Onderwijsvorm: gecombineerd hoor- en werkcollege. - Wijze van toetsing / afronding: 1. beantwoording essay-vragen toneelstuk Edward Albee, 2. presentatie m.b.t. één van de teksten (10 tot 15 minuten), 3. formuleren van kritische vragen voor discussie (7x), 4. deelname aan discussies tijdens de WG, 5. kort paper (max. 3000 woorden) voor presentatie. - Gebruik van Blackboard: In deze cursus wordt gebruik gemaakt van Blackboard voor het plaatsten van studiemateriaal en het uitwisselen van zelfstandig te maken opdrachten. Opgegeven literatuur - E. Albee, The Goat or Who is Sylvia? (Play). - J. Knobe & S. Nichols, ‘An Experimental Philosophy Manifesto’, in: Knobe, J., Nichols, S. (eds), Experimental Philosophy. - Haidt, J. (2001). "The emotional dog and its rational tail: A social intuitionist approach to moral judgment." Psychological Review. 108, 814-834. - Jacobson, D. 2008. "Does Social Intuitionism Flatter Morality or Challenge it?" In Moral Psychology, edited by W. Sinnott-Armstrong, 219-232. MIT. -Narvaez, D. 2008. "The Social Intuitionist Model: Some Counter-Intuitions." Ibid, 233-41. -J. Haidt and F. Bjorklund, Social Intuitionists reason, in conversation, Ibid, 241-255. - Fine, C. 2006a. "Is the emotional dog wagging its rational tail or chasing it?" Philosophical Explorations no. 9 (1): 83-98.

23 - Verplaetse, J. Het Morele Instinct, Hoofdstuk 3 De Reinigingsmoraal, pp 132-174. - J. Prinz Chapter 1, Emotionism, in: The Emotional Construction of Morals, Oxford UP, 2007, p. 13-49. - J. Prinz, Chapter 2 Emotions Moral and Non-Moral, in: The Emotional Construction of Morals, Oxford UP, 2007, pp. 50-86. - Kozuch, B., Nichols S., "Awareness of Unawareness. Folk Psychology and Introspective Transparency", in: Journal of Consciousness Studies (18), n-11-12, 2011, pp 1-26. - E. Schwitzgebel and F. Cushman, "Expertise in Moral Reasoning? Order Effects on Moral Judgment in Professional Philosophers and Non-philosophers", in: Mind and Language, vol. 27, no 2, April 2012, pp 135-153. - Nadelhofer, T., "Bad Acts, Blameworthy Agents, and Intentional Actions: Some Problems for Juror Impartiality". in: Knobe, J., Nichols, S. (eds) Experimental Philosophy.pp. 149170. - Selections from Protagoras (Plato), Nicomachean Ethics (Aristoteles), Behavioral Study of Obedience (Stanley Milgram), The Person and the Situation (L. Ross and R. Nisbett), Persons, Situations and Virtue Ethics (J. M. Doris), in: Nadelhofer et.al (eds), Moral Psychology, p.161-210. Cursus 2: Hoezo vrije wil? Wetenschappelijk onderzoek en filosofische discussies - Semester 2, elective course, level 300, 5 EC, course language: Dutch. - Aantal studenten: ongeveer 32 (afgerond 26) - Admission requirements: Third year bachelor or master students with a strong philosophical interest or students of philosophy who finished their first year. - Description of the course: Behavioral, cognitive and neuroscientists discuss the existence of free will often to declare it non-existent. It is just an illusion and an outdated one that we no longer need. Philosophers however, have discussed free will for centuries and are still divided over the right interpretation of that concept. Hence the question arises what it is these scientists discuss? Do they side with a specific philosophical interpretation or do they fail to grasp that there are different concepts to choose from? This course introduces students to scientific findings thought to be relevant to free will as well as to the philosophical discussion. - Targets: Students who followed this course with success will be able to: define and distinguish main philosophical positions of Incompatibilism, Compatibilism, and Libertarianism; explain how these positions relate to one another; explicate the most important arguments against or in favor of these positions; explain how scientific findings concerning free will relate to these positions. - About the exams / completion of the course: exam and assignments during the course (depending on the amount of participants). - Use of Blackboard: Intensive use of Blackboard. Please register in time and be sure to be able to use it during the course to partake in discussions and other assignments. Course literature - Sie, M.M.S.K. (ed), Hoezo Vrije Wil? Lemniscaat 2011.

24 - Strawson, P.F., ‘Freedom and Resentment’, in: Proceedings of the British Academy, vol. XLVIII, 1962, p. 1-25. - Frankfurt, H.G., ‘Freedom of the Will and the Concept of a Person’, in: Journal of Philosophy, 56, 1971, p. 5-20. Afstudeerders Leiden, 1e begeleider, scripties (uitsluitend scripties begeleid in het kader van de Leidse Socrates-leeropdracht): Afgerond - A. van Dorp, Ba-scriptie over de morele relevantie van (het wetenschappelijk onderzoek naar) walging. - W. Simpson, Ma-scriptie over de verhouding van het goede tot het moreel juiste. Nog af te ronden - M. Perquin BA-scriptie over inspiratie. - R. Loeve BA-scriptie over toerekeningsvatbaarheid. Lid examencommissie (3e begeleider): M. Dahmen (Leiden, MA). I I W etenschappelijk e publicaties Hier worden alleen die papers genoemd die relevant zijn voor het maatschappelijk debat over het belang van het wetenschappelijk onderzoek naar moraal en handelen of die reflecteren op ontwikkelingen in de samenleving in relatie tot wat onderzoek en filosofie ons leert over de vrije wil en morele verantwoordelijkheid. - Sie, M. (2013), ‘Ken U zelf. Wetenschap over vriendschap, vooroordelen en vrije wil’, oratie ter aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar in de wijsgerige Antropologie en de Grondslagen van het Humanisme bij de Universiteit Leiden, vanwege de stichting Socrates. - Sie, M. (FC), ‘Moral Soulfulness. Is Scientific Study of Moral Agency Relevant to Ethical Reflection?’, in: Christoph Lumer (ed.), Morality in Times of Naturalising the Mind, Frankfurt; Paris; Ebikon; Lancaster; New Brunswick: Ontos. I I I A Lezingen, debatten, presentaties en interview s Hier worden alleen die lezingen en debatten genoemd, waarin het maatschappelijk belang van het wetenschappelijk onderzoek naar moraal en handelen centraal stond of mij gevraagd is te reflecteren op ontwikkelingen in de samenleving in relatie tot wat onderzoek en filosofie ons leert over de vrije wil en morele verantwoordelijkheid. - 24 mei 2013, ‘Vrije Wil in tijden van Neuro-reductie’, voor humanisten afdeling Nijmegen, Cafe Groenewoud, Nijmegen. - 23 april 2013, Publieksdebat over de Vrije Wil met V. Lamme, M. Slors, H. Philipse, M. Sie en G. Glas, Vrije Universiteit, Amsterdam. - 17 april 2013, Lezing ‘Het Onbewuste, de Moraal & onze Vrije Wil’ op Symposium Biology, Life Science & Technology. Free will: Who’s in charge afgesloten met discussie-forum met D. Swaab, H. Kolk en M. Sie, Groningen. - 15 april 2013, Science Cafe (café The Shamrock, Bloemerstraat 17 in Nijmegen), ‘Wij zijn ons Brein?’ Discussieavond met lezingen van H. Kolk en M. Sie.

25 - 5 maart 2013, Participant in Final Discussion panel Workshop Emotion in Ethics & Politics with D. Jacobson, G. Marcus & S. Roeser, TU Delft. - 9 december 2012, Breinwetenschappers over de Vrije Wil, Salon de Bonbon, Utrecht. - 16 november 2012, ‘Public or Private? Religion in education and society’, debate with D. Dennett, J. Kennedy, H. Philipse, S. van Bijsterveld and G.-J. Segers, Forum C, Stichting Brein in Beeld. - 24 oktober 2012, Zwart-Wit, Dit is De Dag, radio 1, Hoge bomen vangen veel wind, over de affaires van Reij en Lance Armstrong. I I I B Educatieve/ w etenschappelijk e papers Communicatie van wetenschappelijke resultaten aan professionals: - 24 juni 2013, ‘Moral Intuitions and Deliberation’, OSZW Phd Course Empirically Informed Ethics, VU, Amsterdam. - 18 april 2013, ‘Pragmatist Sentimentalism’, Lecture Lunchtime Seminar, EUR, Rotterdam. - 13 maart 2013, ‘Vrije Wil en Wetenschappelijk Onderzoek’, Lezing voor het Utrecht Law College, Universiteit Utrecht. - 8 maart 2013, Lezing bij ‘Het Brein in de Boardroom 2013', RDM Campus Congrescentrum, Rotterdam. - 26 januari 2013, Vrije wil in tijden van neuroreductie, ISVW basisopleiding Humanistiek, Leusden. - 3 december 2012, ‘Baas in eigen Brein, Impliciete vooroordelen en andere onbewuste processen’, Honour students Leiden, Universiteit Leiden. - 26 oktober 2012, ‘Brein in Context. De kracht van het collectief’, NRC academy over het Brein, ISVW, Leusden. - 7 september 2012, ‘Keuze-architectuur en persoonlijke verantwoordelijkheid’, Effectieve Governance in de Boardroom: van hard controls naar soft controls?, Erasmus School of Accounting and Assurance, EUR, Rotterdam.

Universiteit voor Humanistiek VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Joachim Duyndam, Socrates-hoogleraar Wijsbegeerte, in het bijzonder met betrekking tot humanisme, mensbeeld, en geestelijke weerbaarheid bij de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Leden van de Commissie van Toezicht: prof. dr. P. Derkx (vz) en dr. C. Anbeek. Onderstaand verslag is op 11 november 2013 door J. Duyndam ondertekend. Opm erk ing vooraf: Op 12 en 13 juni 2013 vond aan de UvH een uitgebreide opleidingsbeoordeling (onderwijsvisitatie) plaats, ten behoeve van de accreditatie van de

26 bachelor- en masteropleiding Humanistiek. Als opleidingsdirecteur heb ik leiding gegeven aan de intensieve voorbereidingen van deze onderwijsvisitatie. Deze visitatie en de voorbereidingen daarop hebben gedurende het hele academisch jaar 2012 - 2013 een zeer zwaar beslag gelegd op mijn tijd en energie. Mede doordat mijn onderwijsverplichtingen in 2012 - 2013 gewoon doorliepen, heb ik relatief weinig aan onderzoek kunnen doen, en heb ik veel minder gepubliceerd dan normaal. I I nhoudelijk e beschrijving Socrates-onderw ijs en m et nam e ook de (hum anistische) m otivatie erachter In de verslagperiode heb ik o.a. het master studieonderdeel Humanistische tradities 1 gecoördineerd en verzorgd. Dat ik reken tot mijn Socrates-onderwijs. Het betrof een geheel nieuw onderdeel in de per 2012/13 herziene masteropleiding: Humanistische tradities 1 (HT1) Studiegidstekst: In dit studieonderdeel stellen we ons vragen rond humanistische tradities. In hoeverre kunnen we zoiets als humanistische tradities onderscheiden; hoe ontstaan tradities en hoe worden ze gecreëerd; en hoe verhouden we ons tot (humanistische) tradities? Deze en dergelijke vragen worden behandeld door te focussen op bepaalde kernaspecten van het fenomeen traditie, waarbij geestelijke weerbaarheid of veerkracht de inhoudelijke humanistische hoofdlijn vormt. Deze inhoudelijke hoofdlijn impliceert dat de nader te onderzoeken hypothese dat humanisme erop gericht is de geestelijke weerbaarheid of veerkracht van mensen te bevorderen. Dit in relatie tot de sociaal-culturele en historische context waarin dit humanisme optreedt. Onder geestelijke weerbaarheid wordt hier verstaan: het vermogen om in situaties van tegenkrachten of druk een menswaardige eigenheid (autonomie of autografie) in denken en handelen te realiseren en te bevorderen, bij zichzelf en bij anderen, met het oog op zingeving en humanisering. De genoemde hypothese vormt ook de centrale probleemstelling van het onderzoeksproject Geestelijke Weerbaarheid en Humanisme (GW&H), van waaruit dit studieonderdeel wordt gevoed. In het humanistieke kader van dit studieonderdeel figureren filosofie, geschiedwetenschap en (sociale) psychologie als de belangrijkste wetenschappelijke disciplines. Het perspectief van waaruit binnen dit kader humanistische tradities worden benaderd is narratief. Dit betekent dat tradities worden opgevat als verhalende constructies, waartoe wij ons eveneens verhalend verhouden. De bovengenoemde kernaspecten van traditie waarop dit studieonderdeel focust, zijn: - mimesis: herhaling, herneming, vernieuwing, optreden (Duits: Darstellung, Engels: performance); - hermeneutiek: traditie als geschiedenis van (her)interpretaties; - modeling en inspiratie: de betekenis van voorbeeldige en maatgevende (historische, eventueel fictionele) figuren als belichaming van humanistische tradities; - opvoeding en vorming: hoe en volgens welke humanistische idealen kunnen kinderen en volwassenen worden opgevoed en gevormd tot (sociaal) weerbare mensen?; en - narrativiteit: traditie als het vertellen, doorgeven en vernieuwen van verhalen narrativiteit is het aspect dat de andere aspecten verbindt. Parallel aan de hoor-/werkcolleges loopt in dit studieonderdeel een praktijkdeel, waarin de

27 deelnemende studenten groepsgewijs een onderzoek uitvoeren, en daarvan gezamenlijk per groep schriftelijk verslag doen. Het uit te voeren onderzoek betreft zogenoemde veerkrachtpraktijken. HT1 is een 10-weken studieonderdeel van 7,5 EC (= 210 klokuren), geroosterd met twee colleges à drie uur per week gedurende acht onderwijsweken, waarna een zelfstudieweek en een tentamenweek. In het verslagjaar is het studieonderdeel door 31 studenten met goed gevolg afgerond. De verplichte literatuur bestond in het verslagjaar uit: - Hobsbawm, E. & T. Ranger (2012), The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press, chapter 1: ‘Introduction: Inventing traditions’ , p. 1-14. - G. Jaber F. & J.A. Holstein (2009), Analyzing Narrative Reality. Los Angeles e.a.: SAGE. - IJsseling, S. (1990), Mimesis. Over zijn en schijn, Baarn: Ambo. - Praag van, J. (2009), Om de geestelijke weerbaarheid van humanisten. Samenstelling: P. Derkx, Breda: Papieren Tijger. Hieruit de hoofdstukken ‘Geloof in de mens’ en ‘Autonoom humanisme’. - Walter, N. (1998), ‘Humanists, Humanities, Humanisms’, in: Humanism. Finding Meaning in the Word. Amherst NY: Prometheus Books. p. 19-34. - Duyndam, J. (2011), De liefde van Alcestis. Over relationele weerbaarheid en hermeneutische levensbeschouwing, Amsterdam: SWP. - Girard, R. (2007), ‘Mimesis and Violence’, in: J.G. Williams (ed.) The Girard Reader. New York: The Crossroad Publishing Company, p. 9-19. - Ungar, M. (2012), ‘Social Ecologies and Their Contribution to Resilience’. In: M. Ungar (ed.), The Social Ecology of Resilience. A Handbook of Theory and Practice. Springer, p. 13-31. Verplichte literatuur bij de historische colleges: - Fragmenten uit: Locke, J., ‘Some Thoughts Concerning Education’, in: H.R. Penniman (ed.), John Locke on Politics and Education (London 1974). - Fragmenten uit: Rousseau, J.-J. (1980), Emile of over de opvoeding. Meppel/Amsterdam: Boom. - Dewey, J. (1920), ‘The School and Social Progress’, in: idem, The School and Society. Chicago: Chicago University Press, p. 3-28. - Montessori, M., De Methode der Wetenschappelijke Paedagogie. Amsterdam: Van Holkema en Warendorf N.V., 1935 (vijfde druk), ‘Kritische Beschouwingen’, p. 11-28. - Montessori, M., De Methode. De ontdekking van het kind. Amsterdam, Van Holkema en Warendorf [1950] (zesde druk), passages uit hoofdstuk IV: ‘De Paedagogische methode, toegepast in de ‘Case dei Bambini’, p. 70-73; 80-82; 85-88. - Parkhurst, H., Education on the Dalton Plan. London: G. Bell and Sons. Ltd., 1922, chapter 2: ‘The Plan in Principle’, p. 15-27. Expliciet bekend veronderstelde literatuur uit de bachelor: - Gadamer, H.-G. (1989), Truth and Method. Second, Revised Edition. Transl. J. Weinsheimer & D.G. Marshall. London: Sheed & Ward. PART II (the extension of the question of truth to understanding in the human sciences), ch II (Elements of a theory of hermeneutic experience), 1 The elevation of the historicity of understanding to the status of a hermeneutic principle, p. 265-300.

28 I I I nhoudelijk e beschrijving van de belangrijk ste w etenschappelijk e publicaties in het k ader van de Socrates-leeropdracht, en de m otivatie erachter Ik noem hier twee internationale publicaties: - J. Duyndam (2012), ‘Humanism, Resilience, and the Hermeneutics of Exemplary Figures’, in: Essays in the Philosophy of Humanism 20 (2), p. 3-17. In dit artikel bespreek ik het humanisme als traditie of stroming in de cultuur, gericht op het bevorderen van geestelijke weerbaarheid. Hiermee probeer ik het project van J. van Praag (zijn ‘grote strijd’) te hernemen in een hedendaagse context. Vanuit het perspectief van dit humanisme verdedig ik de mogelijkheid van een autonome verhouding tot inspirerende voorbeeldfiguren, in onderscheid met de (slaafse) navolging van in de cultuur dominante (rol)modellen. - J. Duyndam (2013), ‘Haptotherapy and Empathy’, in: International Journal of Haptonomy and Haptotherapy (Online: 02/iii/2013). In dit artikel onderzoek ik de vraag, in hoeverre geestelijke weerbaarheid of veerkracht wordt bevorderd in de praktijk van de haptonomie, in het bijzonder de paramedische begeleidingspraktijk van de haptotherapie. Daarnaast publiceerde ik ook enkele hoofdstukken in boeken in het Nederlands. Deze vakpublicaties zijn gericht op geestelijke begeleiders in Nederland (in het bijzonder binnen de krijgsmacht): - J. Duyndam, ‘Geestelijk weerbaar door humanisme. Over veerkracht en het verschil tussen imitatie en inspiratie’, in: R. de Boer, J.P. van Bruggen en G. Wildering (red.), Naar eer en geweten. Geestelijke verzorging en de morele vorming in de krijgsmacht. Budel: Damon, 2012, p. 128-145. - J. Duyndam, ‘Emotionele veerkracht tussen existentiële eenzaamheid en empathische verbondenheid’, in: Ton Jorna (red.), Mag een mens eenzaam zijn? Studies naar existentiële eenzaamheid en zingeving. Amsterdam: SWP, 2012, p. 49-79. Tenslotte noem ik een boek met een grote verspreiding (populariserende publicatie): - J. Duyndam & M. Poorthuis, De grote filosofen: Levinas. Trouw bibliotheek: 12-delige filosofie collectie. Voor een volledig overzicht van relevante publicaties verwijs ik naar www.duyndam.eu. Voorts begeleid ik momenteel zes promovendi. Dat zullen er door de grote toeloop op de Graduate School van de UvH spoedig meer worden. Verder nam ik in de verslagperiode deel aan twee internationale wetenschappelijke congressen: - Colloque International René Girard - Emmanuel Levinas: Du sacré au saint - organisé par l’Association de Recherches Mimétiques. Paris: Bibliothèque Nationale de France et École Normale Supérieure. Mijn bijdrage/paper: Girard and Levinas on Sacrifice. Parijs: 12-13 november 2012. - The 5th International Conference on Ageing and Spirituality, University of Edinburgh, Scotland UK. Paper: Resilience and Creativity. Edinburgh: 7-10 juli 2013. Last but not least ben ik als Socrates-hoogleraar onderzoeksleider van het interdisciplinaire onderzoeksproject Geestelijke Weerbaarheid en Humanisme, waaraan behalve door onderzoekers van de UvH ook door andere onderzoekers wordt deelgenomen. Dit onderzoeksproject is in 2013 opgegaan in het grotere onderzoeksprogramma van de

29 leerstoelgroep Grondslagen en Methoden van de UvH: Humanist Tradition, Meaning in Life, and Ageing Well. I I I W eergave van de deelnam e aan het m aatschappelijk e debat Ik geef frequent lezingen voor diverse publieken (21 stuks in de verslagperiode) en interviews voor diverse media (6 stuks in de verslagperiode), onder andere over humanisme, inter-levensbeschouwelijke dialoog, religie en geweld, de vrije wil, empathie, mimesis en inspiratiefiguren, populisme en geestelijke weerbaarheid. Een voorbeeld van deelname aan maatschappelijk debat is mijn blog op de website van Atria (voorheen Aletta), kenniscentrum voor emancipatie en vrouwengeschiedenis (De veerkracht van Natascha Kampusch). Verder droeg ik bij aan de Human tv-serie Duivelse Dilemma’s met een debat in De Balie over het Offer.

Universiteit Maastricht VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Harro van Lente, Socrates-hoogleraar Filosofie van Duurzame Ontwikkeling bij de Universiteit Maastricht. Highlights Sinds 1 februari 2010 ben ik aangesteld als Socrates hoogleraar Filosofie van duurzame ontwikkeling, vanuit een humanistisch perspectief bij de faculteit Humanities and Sciences van de Universiteit Maastricht (0,2 fte). Centraal staat hier de gedachte dat duurzaamheid ondanks de populariteit van de term geen vanzelfsprekende inhoud heeft en dat juist in de humanistische traditie, met zijn nadruk op redelijkheid en verantwoordelijkheid, veel waardevols is te vinden. Omgekeerd kan het ook zijn dat geliefde humanistische uitgangspunten, over autonomie en vrijheid bijvoorbeeld, door de historische nieuwe problematiek onder druk komen te staan. Daarnaast ben ik UHD bij het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht (0,8 fte) en mijn leerstoel is hier gericht op ‘emerging technologies’. Juist bij opkomende technologieën is er veel onduidelijkheid over gewenste richtingen en zullen afstemmingen plaatsvinden in termen van beloften en verwachtingen. Nieuwe technologieën, zoals genomics en nanotechnologie, roepen ook vragen op over maatschappelijke gewenste ontwikkelingen en de mogelijkheden om deze te sturen. Sinds de zomer van 2011 ben ik Programmadirecteur Technology Assessment van het NanoNextNL onderzoeksprogramma en coördineer ik vijftien PhD en postdoc projecten op dit terrein. Afgelopen jaar was ik twee maanden als gasthoogleraar verbonden aan de universiteit van Santa Barbara (UCSB), Californie (20 februari - 20 april) bij het Center for Nanotechnology

30 and Society. Ik heb drie lezingen gegeven en samengewerkt op het gebied van nano-ethiek en duurzaamheid. Daarnaast heb ik ook UC Davis bezocht (1 week) en Arizona State University (1 week). Afgelopen jaar was ik gastredacteur voor het eerste nummer van Waardenwerk, voorheen Tijdschrift voor Humanistiek, over ‘Humanisme en duurzaamheid’ (voorjaar 2013). In drie artikelen wordt onderzocht wat humanisme voor duurzaamheid betekent, en omgekeerd, welke nieuwe vragen stelt duurzaamheid aan humanisme? Het thema omvat de volgende artikelen: - ‘Humanisme en de ongemakkelijke vragen van duurzaamheid’, door H. van Lente, - ‘De ontdekking van het milieu’, door E. Tellegen, emeritus hoogleraar hoog milieukunde UvA, auteur van Groene herfst. Een halve eeuw milieu. - ‘In de toekomst kijken: naar een duurzame wereld door combineren van blikvelden’, door A. van Dommelen, VU Amsterdam, filosoof Instituut voor Milieuvraagstukken. Onderw ijs in het k ader van de Socrates-leeropdracht Per 1 september 2011 is er bij de Universiteit Maastricht het Masterprogramma Sustainability Science and Policy (SSP) gestart, waarin ik een belangrijke rol heb. Centraal staat het idee van kennisintegratie. Om duurzaamheidvragen vruchtbaar te kunnen adresseren is het nodig om kennis van verschillende vakgebieden (zoals ecologie, economie, technologie, geschiedenis, mathematisch modellen, bestuurskunde) te kunnen beoordelen en op elkaar te betrekken. Deze kennisintegratie roept wetenschapsfilosofische, politieke en ethische vragen op. Ik doceer het vak Knowledge Production for Sustainable Development (5 ECTS, 20 studenten). Hierin worden de verschillende soorten kennis bestudeerd die bij duurzaamheidsvragen naar voren komen. En ook de verschillende rollen die onderzoekers hierbij kunnen innemen. Er zal dus ook aandacht zijn voor hoe ideeën over duurzaamheid, sociale posities en acties aan elkaar gekoppeld zijn en welke dynamiek zichtbaar is in deze samenhang. Het vak is gegeven in december 2012 en november 2013. Het onderwijs in dit vak is probleem-gestuurd. Dat betekent dat studenten zelfstandig hun weg vinden door het materiaal met op maat gemaakte opdrachten en door werk in kleine groepen. Er zijn daarnaast hoorcolleges en werkgroepbijeenkomsten en wordt er geoefend met methoden (modellen, brainstorm, dialoog) en presentaties van studenten zelf. Studenten lezen werk van R. Hoppe, The Governance of Problems en artikelen van o.a. R. Pielke jr. over de rollen van wetenschappers. In november 2013 organiseer ik een PhD workshop voor aio’s van ICIS waarin we reflecteren op technologie, duurzaamheid en literatuur. Centraal staat de vraag, hoe je je als onderzoeker verhoudt tot de lessen uit de literatuur. Hoe kies je je ambities en je positie? We werken met H. Becker, Writing for Social Scientists. Onderzoek in het k ader van de Socrates-leeropdracht In het afgelopen jaar heb ik in een aantal publicaties het thema van mijn leerstoel uitgewerkt: - Van Lente, H., A. Peine & C. Spitters (2013), ‘Comparing technological hype cycles: Towards a theory’, in: Technological Forecasting & Social Change, Vol 80(8), p. 1615-1628.

31 - Rip, A. & H. van Lente (2013), ‘Bridging the gap between innovation and ELSA: the TA program in the Dutch nano-R&D program NanoNed’, in: Nanoethics, Vol 7 (1), p. 7-16. - Van Lente, H. (2013), ‘Humanisme en de ongemakkelijke vragen van duurzaamheid’, in: Waardenwerk, Vol 14(2), p. 71-79. - Kemp, R. & H. van Lente (2013), ‘The Dual Challenge of Sustainability Transitions: Different Trajectories and Criteria’, in: M. J. Cohen, H. S. Brown , Ph. J. Vergragt (eds), Innovations In Sustainable Consumption: New Economics, Socio-technical Transitions and Social Practices, Cheltenham: Edward Elgar, p. 115-132. - Bos, C, A. Peine & H. van Lente (2013), ‘Articulation of Sustainability in Nanotechnology: Funnels of Articulation’, in: Konrad, K., C. Coenen, C., A. Dijkstra, C. Milburn & H. van Lente (eds), Shaping Emerging Technologies: Governance, Innovation, Discourse. Heidelberg: AKA Verlag, p. 231-242. Daarnaast heb ik gewerkt als co-editor van het boek Shaping Emerging Technologies: Governance, Innovation, Discourse. Heidelberg: AKA Verlag, 2013. Hierin staan 16 hoofdstukken over de betekenis en dynamiek van de wereldwijde inspanningen op het gebied van nanotechnologie. Ook was ik mede-auteur van Kenniscocreatie: naar productieve samenwerking tussen wetenschappers en beleidsmakers. Maastricht: Datawyse Universitaire Pers (2013). In dit boek wordt nagegaan, hoe maatschappelijke en politiek gevoelige vragen uitgewerkt kunnen worden. P rom otiebegeleiding in het k ader van de Socrates-leeropdracht Op 11 oktober was de promotie van J. Zwartkruis, Framing in Innovation. Towards Sustainable Agro-Food Systems. (E. Moors was de tweede promotor). Momenteel ben ik promotor van negen promovendi. De volgende zijn direct gerelateerd aan de Socrates-leeropdracht. - Verantwoord innoveren bij vroegdiagnostiek bij Alzheimer (Y. Cuypers, 2009-2014). - Homo Sustinens: Towards a footprint of 1.0 (J. Backhaus, 2012-2016). - Duurzame ontwikkeling en nanotechnologie (C. Bos, 2011-2015). - Verschillen in duurzaamheid tussen China en Europa (W. Jing, 2012-2016). Promotiecommissies 2013: - J. Bruyninckx (UM), Sound Science: Recording and Listening in the Biology of Bird Song, 1880-1980. (cum laude), 19 April 2013. - A. Vernay (TUD), Circular Urban Systems. Moving towards systems integration, 28 May 2013. - R. Cooper (University of Canterbury, NZ) Good intentions? Expectations of benefit from technoscience innovation: genetic modification and wind energy, 25 June 2013. - M. Dignum, (TUE), The Power of Large Technological Visions: The promise of hydrogen energy (1970-2010), 10 September 2013. - N. Thompson (UU), Institutional Logics and Entrepreneurship. Struggling for legitimacy in the emerging bio-energy field, 4 October 2013. - N. Gupta's (WUR), The views of experts and public regarding societal preference for innovation in nanotechnology, 9 December 2013.

32 Lezingen en congresbijdragen in het k ader van de Socrates-leeropdracht In 2013 heb ik circa twintig lezingen en presentaties gehouden. De volgende geven een indruk, hoe dit relateert aan de Socrates-leeropdracht. - Trajectories and expectations: variation and selection of technological promises, Lecture in the SPRU lecture series, February 8 (invited). -. Novelty and Needs: dynamics of lezing, Centre for Nanotechnology and Society, UCSB, March 8. - Expectations and innovation how promises shape technological trajectories, lecture at UCDavis series, Davis, CA, 1 April 2013 (invited). - Technology Assessment of Nanotechnology: the Dutch experience, lecture at the ASU Centre for Nanotechnology and Society, Tempe, AZ, 10 april (invited). - Affordable Needs: The Dynamics of Novelties, Needs, and Rights Affordable needs paper SCORAI Conference, The Future of Consumerism and Well-being in a World of Ecological Constraints, Worcester, MA, USA, 12-14 June. - Organising principles of transition efforts towards more sustainable food systems 4th International Conference on Sustainability Transitions, Zurich June 19-21, 2013 (with J. Backhaus). M aatschappelijk e dienstverlening en publiekslezingen Voor het Humanistisch Verbond heb ik deelgenomen aan een aantal studiebijeenkomsten. Hierin werd besproken, hoe duurzaamheid een onderdeel kan worden van het aandachtsgebied van het HV. In de Nieuwsbrief van het HV is een bijdrage van mij verschenen: ‘Anders kijken naar begrippen’. Daarnaast heb ik een aantal publiekslezingen gehouden, al dan niet georganiseerd door het HV: - ‘Filosofie van Duurzaamheid’, lezing Studium Generale Utrecht, 5 februari 2013. - ‘Maatschappelijk inbedding van nano-technologie gereduceerd tot risico’, lezing bij het RIVM, Bilthoven, 17 januari 2013. - ‘Drogredeneren kun je leren’, lecture for Helix Studentenvereniging, Utrecht, 30 mei 2013. - ‘Techniek en behoefte, een gespannen relatie’, lezing voor de KIVI-NIRIA Techniekfilosofie serie, 11 september 2013. - Forum bij lezing M. Minnesma van Urgenda over duurzaamheid en politiek, Amsterdam 17 oktober 2013. Ik ben regelmatig moderator (gespreksleider) bij het European Leadership Platform te Amsterdam, dat bijeenkomsten organiseert voor topmensen uit het bedrijfsleven, managers en adviseurs. De basis is hierbij niet het debat (wie heeft gelijk?) maar de Socratische dialoog: het doorvragen op elkaars visies en ervaringen. P lannen 2014 Het komende jaar zal ik actief blijven in het onderwijs van de vakken: - het mastervak Knowledge production for Sustainable Development; - de leeskring Philosophy of Sustainable Development; Ik zal meewerken aan de reeks ‘Filosofie van Duurzaamheid’ bij de Internationale School

33 voor Wijsbegeerte, Leusden. Op 30 januari 2014 zal ik optreden met een lezing over ‘Duurzaamheid: tussen noden en nieuwigheid’. In het najaar van 2014 zal ik een workshop bij ICIS organiseren over Needs and Novelty, het thema van mijn oratie. Het plan is om een groep van tien onderzoekers gericht uit te nodigen die vanuit een historische, filosofische of sociaal-wetenschappelijke insteek werk verrichten op het gebied van de maatschappelijke bepaling van behoeften. Beknopt verslag van de vergadering van de Commissie van Toezicht voor de Socrates-leerstoel bij de Universiteit Maastricht - bezet door prof. dr. ir. H. van Lente. Op jl. 15 november 2013 hebben prof. dr. P. Martens en prof. dr. M. Wissenburg, als Commissie van Toezicht op de leeropdracht van prof. dr. ir. H. van Lente, met de laatste zijn werkzaamheden voor de bijzondere leerstoel ‘Filosofie van Duurzame Ontwikkeling, vanuit een humanistisch perspectief’ bij de Universiteit Maastricht doorgenomen. De commissie is positief over de productiviteit van H. van Lente en tevreden over zijn bijdrage aan de stichting Socrates. Kort weergegeven kwamen de volgende onderwerpen in het gesprek langs: - Vraag t .a. v. de financiering van de werkzaamheden voor de leerstoel (0,2 fte): de helft wordt door Utrecht, de helft door Maastricht betaald. - Humanistische insteek niet altijd even gemakkelijk, maar kan goed aan Duurzame Ontwikkeling gekoppeld worden. - Werken er promovendi in de lijn van Socrates? Inhoudelijk deels wel, maar zij voelen zich niet onder Socrates 'vallen'. Misschien kan de koppeling van deze promovendi met het HV sterker: enkele lezingen o.i.d. voor geïnteresseerde grepen binnen HV. - H. van Lente heeft onlangs een PhD cursus gegeven (aan de UM) - m.n. over 'hoe wetenschap te bedrijven'. - Er is een aantal inhoudelijke vragen over het artikel in Waardenwerk besproken. - Het werk dat uit het onderzoek/publicaties van H. van Lente volgt, heeft impact op verschillende terreinen (verwachtingen/wetenschapssysteem/technologie assessment); ook in media is dat merkbaar. - Het werk dat H. van Lente 'onder drie heren' (UU, UM, Socrates) verricht, valt nog te combineren - is wel meer geworden, maar de activiteiten zijn nog redelijk te combineren (alhoewel er zo nu en dan wat blijft liggen). Redelijk wat projecten hebben natuurlijk ook enige overlap. - Functioneren van de leerstoel verloopt goed binnen de drie instituties (UM, UU, Socrates). - Volgend jaar (begin vijfde jaar) rijst de vraag, of en in welke vorm H. van Lente de leeropdracht voort wil zetten. Ondertekend door prof. dr. M.L.J. Wissenburg, voorzitter

34

Wageningen Universiteit VERSLAG OVER HET ACADEMISCH JAAR 2012-2013 Van: Cor van der Weele, Socrates-hoogleraar Humanistische wijsbegeerte, in het bijzonder met betrekking tot de relatie tussen mens en natuur bij de Wageningen Universiteit. I nleiding Afgelopen academisch jaar heb ik inhoudelijk verder gewerkt aan de twee onderling verbonden thema’s die ik binnen de leerstoel centraal heb gesteld: 1. Moraal en gemengde motivatie en 2. Technologie, ethiek en duurzaamheid, met speciale aandacht voor vlees en kweekvlees. Zowel in onderzoek en onderwijs als in mijn deelname aan maatschappelijke debatten zijn beide thema’s vaak verweven. Dat geldt ook voor mijn oratie, die ik heb gehouden op 17 januari 2013. In mijn relatie met Wageningen UR is afgelopen jaar e.e.a. veranderd. De afgelopen paar jaar had ik - naast de Socrates-aanstelling bij de universiteit - een aanstelling bij het LEI (onderdeel van Wageningen UR). Per 1 januari hield die op en sindsdien werk ik bij de universiteit, eerst voor een klein deel, vanaf 1 juli 2013 voor alle werkdagen die niet door de leerstoel worden gevuld. De leerstoel en mijn overige werk zijn nu beide ondergebracht bij de leerstoelgroep filosofie. Bij deze groep hebben afgelopen jaar ook andere en meer ingrijpende veranderingen gespeeld. De leerstoelgroep is ten eerste opgegaan in een groter cluster, dat opereert onder de naam Communication, Philosophy and Technology (CPT). Ten tweede staat de filosofiegroep sinds 1 mei 2013 onder leiding van een nieuwe leerstoelhouder, prof. dr. M. Verweij. Onderw ijs Afgelopen academisch jaar heb ik in het kader van de leerstoel opnieuw de cursus gegeven “Hoe gaan we om met onwelkome kanten van onszelf?” (CPT 94803). Het gaat in die cursus om verbindingen tussen academische benaderingen en persoonlijke reflectie. Het accent lag dit jaar op selectieve aandacht en strategische onwetendheid. Verplichte literatuur was, net als vorig jaar, Religion for Atheists van A. de Botton, aangevuld met artikelen. De studenten vinden het boek van De Botton over het algemeen bijzonder inspirerend; het sloot dit jaar wel iets minder goed aan bij de inhoud van de cursus dan vorig jaar. De cursus trok 24 studenten. Anders dan vorig jaar hebben de studenten allemaal een presentatie gehouden; de meesten hebben die presentaties uitgewerkt tot essays, die vaak blijk gaven van intensieve reflectie. Zestien studenten hebben de cursus met goed gevolg afgerond. Komende tijd ga ik een tweede cursus ontwikkelen, over evolutie, moraal, religie en mensbeelden. (De Waal, Dawkins, Kitcher, Norenzayan, etc.. en daar past ook het boek van De Botton bij.) Ik wil in die cursus ook samenwerking zoeken met de andere twee Wageningse bijzondere hoogleraren in de wijsbegeerte, met respectievelijk een katholieke en een gereformeerde achtergrond. Een mogelijke invulling is bijvoorbeeld dat zij elk een

35 gastcollege geven; we kunnen ook denken aan een gezamenlijk symposium. Prof. dr. H. Jochemsen (christelijke filosofie) reageerde positief; de katholieke leerstoel is op dit moment vacant. In de bestaande cursus zal het accent dan geheel komen te liggen op selectieve aandacht en zal andere literatuur centraal staan. Een studente die de cursus CPT 94803 heeft gevolgd, schrijft op dit moment haar bachelorscriptie, waarin ze internetdiscussies over kweekvlees analyseert. Ik begeleid haar daarin samen met een CPT-collega uit de communicatiegroep, prof. dr. H. te Molder. Verder ben ik nog steeds als begeleider en potentiële klant betrokken bij onderwijs industrieel ontwerpen aan de TU in Eindhoven, i.v.m. kweekvlees. Onderzoek Binnen het onderzoek naar moraal en gemengde motivatie heeft ambivalentie afgelopen jaar veel nadruk gekregen en daaraan gekoppeld strategische onwetendheid, als een belangrijke manier van omgaan met ambivalentie. Ik heb die thema’s uitgewerkt in mijn oratie, in empirisch onderzoek naar de vraag wat mensen wel en niet over vlees willen weten en in een essay waarin ik het omgaan met ambivalentie over mensen als een humanistische opgave zie. Bijbehorende publicaties: - C. van der Weele (2013), Willen Weten; Wel/niet vlees I vlees/kweekvlees. Oratie, Wageningen University. - C. van der Weele (2013), Ambivalentie en strategische onwetendheid rond vlees. Nota 13048, LEI, Den Haag. - C. van der Weele (2013), ‘Meat and the benefits of ambivalence’, in: H. Röcklinsberg and P. Sandin (eds): The ethics of consumption; the citizen, the market and the law. Wageningen Academic Publishers, Wageningen. - C. van der Weele (2013), ‘Ambivalentie over mensen: een humanistische opgave’, in: Waardenwerk 53, p. 17-24. Op het EURSAFE congres (European Society for Agricultural and Food Ethics, Uppsala, september) heb ik een voordracht gehouden over ambivalentie i.v.m. vlees. In het onderzoek naar kweekvlees hebben scenario-workshops, die ik samen met C. Driessen heb gehouden, geresulteerd in een artikel over drie morele profielen voor kweekvlees en een pleidooi voor “ethiek via en als design”. Vervolgonderzoek via focusgroepen, ook samen met C. Driessen, richtte zich op verdere verkenning van mogelijke toekomstscenario’s van vlees en kweekvlees. Steeds blijkt kweekvlees een ingang te vormen voor gesprekken over ambivalenties rond vlees. Verder keken we naar de manier waarop mensen zich een beeld proberen te vormen van kweekvlees; ze doen dat o.a. door er vanuit verschillende rollen over te denken, bijv. als marketing amateur of als trendwatcher, en via allerlei vergelijkingen met het bestaande. De rapportage over dit onderzoek volgt komende maanden. Een volgende stap is onderzoek en reflectie rond kweekvlees in de bredere context van transitieprocessen i.v.m. alternatieven voor vlees. In Wageningen heb ik initiatief genomen voor de vorming van een multidisciplinaire groep, die bijv. ook economen, technologen en innovatie-onderzoekers omvat.

36 Bijbehorende publicaties: - C. van der Weele and C. Driessen (2013), ‘Emerging profiles for cultured meat; ethics through and as design’, in: Animals 3; p. 647-662. - M. Post and C. van der Weele (2013), ‘Principles of tissue engineering for food’, in: R. Lanza et al (eds), Principles of tissue engineering, 4th edition. Academic Press. - C. van der Weele (2013), ‘In vitro meat’, in: P. Thompson and D. Kaplan (eds), Encyclopedia of Food and Agricutural Ethics (online). Presentaties o.a. op de 4rd Dutch Conference on Practical Philosophy, 2 november 2012; Dag van de milieufilosofie (als panellid), U. Utrecht. 22 april 2013; International EPINET workshop emerging technologies, Utrecht, 28 oktober 2013. M aatschappelijk e discussies Kweekvlees is een onderwerp dat veel maatschappelijke aandacht trekt, en dit jaar nog extra, door de presentatie van de kweekvlees-hamburger deze zomer in Londen, door M. Post (waar ik bij aanwezig was). Mijn betrokkenheid bij maatschappelijke discussie heeft de vorm van media-contacten, voordrachten, contact met studenten die informatie en commentaar zoeken, etc.. Ik schrijf ook regelmatig niet-academische teksten. Voorbeelden van zulke teksten: - C. van der Weele en H. van Ormel (2013), ‘Is kweekvlees wenselijk?’, in: Nederlands Tijdschrift voor Voeding en diëtetiek, 68/2, p. 24-25. - C. van der Weele (2013), ‘Kweekvlees is wel een goed idee’, in: D. Veerman (ed), Foodlog, 14 augustus 2013. - C. van der Weele (2013), ‘Kweekvlees?’, in: M. Geels en T. van Opijnen, Nederland in Ideeën. 101 denkers over inzichten en innovaties die ons land verander(d)en. Maven Publishing, Amsterdam. Interviews, media: - K. de Vré, ‘Vlees eten met een gesust geweten’, interview n.a.v. oratie, in: Trouw, 11-22013. Verder onder meer interviews t.b.v. van artikelen in de website van Filosofie Magazine, Stal en Akker, De Boerderij, Resource, een documentaire over kweekvlees van Arte, radiointerviews o.a. rond het diner van de toekomst (november 2012) en de presentatie van de kweekvlees-hamburger (augustus 2013). Voordrachten i.v.m. maatschappelijk debat kweekvlees, o.a.: - Science Club Eindhoven (Eindhoven, 20 november 2012), - Diner van de Toekomst (Leeuwarden, 27 november 2012), - No impact week, Humanistisch verbond (Utrecht, 17 maart 2013), - WTMC-cursus over natuurlijkheid (Soeterbeek, 12 april 2013), - RUW: The history, present and future of meat (Wageningen, 26 maart 2013), - Humanistisch Verbond Griftvallei (Wageningen, 1 september 2013), - Stadsboerderij Rotterdam (Rotterdam, 4 oktober 2013), - NRC Academie: Filosofie op het menu, ISVW (Leusden, 17 oktober 2013), - KIVI/NIRIA, Filosofie en techniek serie (Utrecht, 13 november 2013). Kweekvlees domineert dezer dagen erg in mijn betrokkenheid bij maatschappelijke

37 discussies. Toch ook een voorbeeld van iets daarbuiten: - C. van der Weele, ‘Maak ruimte voor ambivalenties over natuur; reactie op K. van Mensvoort’s Next Nature’, op de website van het Humanistisch Verbond. Verder - Als lid van de Wageningse Studium Generale Commissie ben ik betrokken bij het opnieuw doordenken van de relaties tussen filosofie en Studium Generale; dit gaat in de eerste helft van 2014 plaatsvinden. - De inbedding van filosofie binnen een groter cluster werkt stimulerend; met verschillende niet-filosofische collega’s werk ik samen of heb ik contact met het oog op mogelijke samenwerking. - In het voorjaar van 2014 organiseren we een Studium Generale serie rond kweekvlees. - Ik ben betrokken bij Varkenshuis Tilburg, een kunstproject dat ambivalenties rond vlees zichtbaar maakt, o.a. via een symposium binnenkort rond de slacht van twee varkens. Voor wat betreft plannen rond onderwijs en onderzoek in het volgende academisch jaar: zie boven, en verder in wording - en ter bespreking tijdens de Voorjaarsvergadering 2014 van de stichting Socrates. Beknopt verslag van de vergadering van de Commissie van Toezicht voor de Socrates-leerstoel bij de Wageningen Universiteit - bezet door prof. dr. C. van der Weele - op dinsdag 19-11-2013. Aanwezig waren de Commissieleden prof. dr. ir. G. Spaargaren en prof. dr. M.F. Verweij. Het Commissielid prof. dr. A. Mol was helaas op dat moment verhinderd. Met haar volgt nog een nader gesprek. Onderstaand summier verslag werd op 19-11-2013 ingediend door prof. Van der Weele, uitdrukkelijk onder voorbehoud van de nog inkomende uitkomst van het nadere gesprek met prof. Mol. ‘De Commissieleden prof. dr. ir. G. Spaargaren en prof. dr. M.F. Verweij waren positief over mijn activiteiten en het jaarverslag. Prof. Mol schreef per mail dat ze “uitermate tevreden” is: “Een mooi jaarverslag; veel activiteiten; een passende breedheid gecombineerd met een inhoudelijk doordachte concentratie. En dan ook nog eens goede onderwijsevaluaties. Wat wil een toezichthouder nog meer?” De andere Commissieleden sloten zich daarbij aan. Ze zeiden ook dat ze “erg blij” waren met mijn vaste aanstelling bij de Wageningen Universiteit, vanuit de overtuiging dat de leerstoel en die aanstelling elkaar erg zullen kunnen versterken.’

Technische Universiteit Eindhoven VERSLAG OVER DE ACADEMISCHE JAREN 2011-2012 EN 2012-2013

38 Van: Elselijn Kingma, Socrates-hoogleraar Filosofie & Techniek vanuit Humanistisch Perspectief bij de Technische Universiteit Eindhoven.

Jaarverslag 2011-2012 (ingekomen: februari 2013) Achtergrond Ten eerste: mijn verontschuldigingen voor het te laat indienen van dit verslag. Ik verwacht eind mei 2013 mijn tweede kind, en de zwangerschap is me tot nu toe erg zwaar gevallen. Ik ben in het eerste trimester eindeloos misselijk en uitgeput geweest, en daarna ook nog af en aan. Dit heeft me aanzienlijk belemmerd in mijn werk, waardoor, onder andere, dit verslag te laat komt. Ik ben in Engeland van baan veranderd: ik ben sinds 1 januari 2013 een research en teaching associate in history and philosophy of science, aan de Universiteit van Cambridge. Dit heeft niet heel veel effect op het Socrates-hoogleraarschap, denk ik. Mijn onderwijslast is zwaarder, maar al het onderwijs is sterk geconcentreerd, dus daarbuiten is voldoende tijd om naar Eindhoven te gaan. Ik heb op 21 september 2012 in Eindhoven mijn oratie gegeven over gezondheid en gezondheidsbevordering - welke, denk ik, goed werd ontvangen. Dank voor ieders aanwezigheid en kado’s! Voorafgaand aan de oratie heb ik een speciaal symposium over gezondheidsbevordering georganiseerd waarin, ter voorbereiding op en inbedding van de oratie, de focus meer op de epidemiologische en technische aspecten hiervan lag. Ik ben dit jaar geshortlist en in oktober 2012 geïnterviewd - na voordracht door de Onderzoeksschool ethiek - voor een lidmaatschap van de Jonge Akademie. http://www.dejongeakademie.nl/. Ik heb de laatste tien dit jaar helaas niet gehaald, maar ben van harte uitgenodigd om het volgend jaar weer te proberen. Dat ben ik zeker van plan: de Jonge Akademie zou een platform geven wat een prachtige aanvulling zou zijn aan met name de maatschappelijke outreach aspecten van het Socrates-hoogleraarschap. Onderw ijs Ik zou een Master-keuzevak geven in mei-juni dit jaar, over enhancement en transhumanisme - een onderwerp dat mooi aansluit bij het humanisme! Helaas moet dit vak nu gecancelled wordt omdat de timing precies samenvalt met mijn uitgerekende datum. Maar we zijn van plan het gewoon een jaar te verschuiven. Beschrijving: Daedalus famously designed wings so his son Icarus could fly, but Icarus ignored his father’s warnings, flew to close to the sun, and fell to his death. Humans have long desired to improve themselves: acquire new skills and new abilities. But they have also dreaded the risks and possibilities that such enhancement could bring. Today technological and pharmacological advances are opening the door to possibilities that our ancestors could never have imagined: improved attention, improved memory, direct brain-machine interaction, and perhaps even improved morality. The prospect of human enhancement, or even the enhancement of humans beyond recognition as humans - known as ‘transhumanism’ - is now more real than ever. This course investigates the social and

39 philosophical issues at stake in human enhancement and transhumanism. First we will ask what enhancement is; what does it mean to make people better. Does it matter whether enhancement happens through the environment or through the person - i.e. does it matter whether I enhance your memory capacity by giving you a drug or by giving you a smartphone? Second, we will discuss whether enhancement is a good thing: some people argue that we should not mess with nature, but others argue that we have a positive obligation enhance humans. We will see that these arguments hinge on much larger issues: matters of justice, social obligation, and what it means to be human. Finally we will ask what our attitudes towards enhanced humans should be - or rather what their attitudes should be to us. If we create ‘transhumans’, who compare to us as we compare to cows, then would it be permissible for transhumans to treat us like we treat cows? Come and find out! Daarnaast heb ik afgelopen jaar weer een gastcollege gegeven over ziekte en gezondheid in de Spring 2012 MA elective course ‘Body as a Machine’. Voor het academisch jaar staat ook een vak over quality of life gepland. Beschrijving: ‘Quality of Life in Biomedicine, BioMedical Engineering, and Health Interventions’ This ‘Verdiepende Vak’ builds upon concepts and examples from the explorative phase to look in more detail at the role of ‘quality of life’ measurements and ‘quality of life’ thinking in the biomedical sciences, medical engineering, and health policy. The following topics will be addressed: 1. What is Health and how does it relate to Wellbeing, or ‘Quality of Life’? 2. Which is the legitimate goal of biomedicine, biomedical technology, and public policy? 3. Individual variation, context dependence, and multiple realisability of quality of life. 4. Ethical Dilemma’s in the improvement of quality of life. P ublicaties in het Nederlands (gerelateerd aan de leeropdracht) Ik heb twee artikelen geschreven, voor Trouw en voor het Nederlands Tijdschrift voor verloskunde, over mijn werk rond rechten en plichten rond de bevalling. Het NTvV artikel wordt op instigatie van de NTvV redactie herprint in een bijzonder issue van Tijdschrift Spectrum over de thuisbevalling. Daarnaast heb ik een artikel geschreven voor NRC Handelsblad, reprinted in NRC next, over implicit bias en de verantwoording voor quota voor onder-gerepresenteerde groepen. Hum anistische verantw oording Een van de centrale begrippen van het humanisme is ‘humanisering’, onder meer het bevorderen van menswaardige verhoudingen, met oog voor de rechten en belangen van individuen. Tijdens zwangerschap en bevalling worden de rechten van de moeder regelmatig volledig over het hoofd gezien, wat een vorm is van het dehumaniseren van zwangere vrouwen. Bovenstaande artikelen maken duidelijk dat dat niet goed is. Het artikel over implicit bias en vrouwenquota richt zich wederom op menswaardige, met name gelijkwaardige, verhoudingen in de maatschappij. Het Socrates-hoogleraarschap wil ik vooral gebruiken om een maatschappelijke bijdrage te leveren. Ik ben daarom blij dat bovenstaande artikelen gepubliceerd zijn in een tijdschrift voor professionals en in nationale kranten - een goede manier, hoop ik, om aan de bredere maatschappelijke discussie bij te

40 dragen. - Kingma, E. (2012), ‘Wie beslist over de plaats van bevalling? Morele rechten en plichten rond the bevalling’ [Who decides about the place of birth? Moral rights and duties surrounding delivery], in: Tijdschrift voor Verloskunde [Dutch Journal for Midwifery], Reprinted in Spectrum Magazine. - Kingma, E. (2012), ‘Wie beslist over de plaats van bevallen’? [Who decides about the place of birth?], in: Trouw [Dutch national newspaper], 18 July. - Kingma, E. (2012), ‘Vrouwenquotum overwint vooroordelen’ [Women’s quota conquer prejudice], in: NRC Handelsblad [Dutch national newspaper], 8 November. Reprinted as ‘We plaatsen iedereen in een hokje’ [We pigeon hole everyone], in:NRC Next [Dutch national newspaper], 13 November. P resentatiesin Eindhoven (gerelateerd aan de leeropdracht) - ‘Health and Health Promotion’. 1 November 2012, ECIS Seminar, Eindhoven University of Technology, NL 21 September 2012, Inaugural Lecture, Socrates Professorship in Philosophy and Technology in the Humanist Tradition, Eindhoven University of Technology, NL. - ‘The relation between science and policy’ June, 2012, Human Rights in Childbirth Conference, The Hague, NL. - ‘Health, Functions, and Synthetic Biology’ February, 2012, SYBHEL workshop, The Hague, NL. - ‘Concepts of Health and Disease in Agriculture’ June, 2012, Concepts Of Health in Agriculture Workshop, Organic Research Centre, UK. -‘Transplanting Brains: Identity, Embodiment and Sport’ November 2012, Dutch Society for Applied Philosophy Conference, Eindhoven, NL. - ‘Abortion, Organ Donation and the Right to Life’ June 2012, 11th World Congress of Bioethics, International Association for Bioethics, Rotterdam, NL. - ‘Experimental Philosophy: all in the methodology’ October, 2011, European Workshop on Experimental Philosophy, Eindhoven, NL. Verantwoording - Oratie spreekt voor zichzelf, denk ik. - De bijdrage aan het congres over mensenrechten in de geboorte richtte zich op de relatie tussen wetenschap/evidence en maatschappelijke toepassing/beleid. Aan de ene kant beargumenteerde ik dat wetenschappelijke bevindingen nooit direct beleid kunnen sturen or dicteren - in het vormen van een beleid of aanbeveling zijn ook altijd waardeoordelen geimpliceerd. Aan de andere kant beargumenteerde ik dat de huidige relatie tussen evidence en beleid, en evidence en media-representatie, duidelijk maakt dat we een maatschappelijke neiging hebben om aanstaande moeders tijdens de bevalling niet menswaardig te behandelen. Ik was wederom heel blij met de uitnodiging voor dit congres - georganiseerd door en gericht op verloskundigen, juristen en andere betrokken professionals - omdat het een goede mogelijkheid was om juist buiten de nauwe academische filosofie cirkel bij te dragen. Mijn bijdrage werd warm ontvangen en staat hier

41 online: [maar wel alleen tegen betaling, helaas…] http://www.humanrightsinchildbirth.com/hric-conferences/past-hricconferences/conference-2012/webinar - De bijdrage aan het congres over synthetische biologie is onderdeel van een Europees project naar de maatschappelijke, morele en sociale aspecten van synthetische biologie een techniek waarmee levende systemen direct door mensen gecreëerd en gebouwd worden - en past goed binnen de leeropdracht ‘filosofie en techniek vanuit humanistisch perspectief’. - De ‘concepts of health in agriculture’ workshop was een mogelijkheid om met verscheidene professionals - agriculturele specialisten - na te denken over wat gezondheid betekent in de context van de hoog-technologische manier waarop ons voedsel verbouwd wordt. Het was ook een goede mogelijkheid om mijn eigen onderzoek over gezondheid naar een breder publiek, professionals en onderzoekers in de landbouw, uit te dragen. - De presentatie over orgaandonatie richtte zich specifiek op het ondervragen van, en consistent toepassen van, onze verplichtingen naar onze medemensen in de context van de huidige technologische mogelijkheden. - Beide presentaties in Eindhoven waren bijdragen aan het intellectuele en collegiale klimaat in Eindhoven, wat ik zie al een belangrijk onderdeel van het hoogleraarschap. Overig Gezien de nadruk op maatschappelijke bijdrage die ik aan mijn hoogleraarschap wil geven, zijn de volgende activiteiten - bijdragen aan locale en nationale radio, en een outreach weekend voor middelbare scholieren, ook al zijn ze in Engeland - wellicht interessant: - July 2012: BBC Radio 4: Interviewed for Program ‘Reclaiming the Sceptic’. http://www.bbc.co.uk/programmes/b01kkp5v; - Feb 2012: ‘Philosophy NOW’ Radio: panellist, South London Radio. http://www.philosophynow.org/podcasts/Medical_Ethics_Being_Healthy_and_Doing_Good; - 2011/2012: King’s College/Holland Park School/Cumberland Lodge Outreach Initiative: co-initiator and co-organiser, included ‘university preparation weekend’ (14-16 Sept 2012).

Jaarverslag 2013 Achtergrond Vorig jaar heb ik pas in februari 2013 mijn jaarverslag over 2011-2012 ingediend (wegens ziekte i.v.m. zwangerschap, waardoor ik ook een geplande week aanwezigheid in Eindhoven in januari heb moeten afzeggen). Ik heb toen de periode sept. 2011-dec. 2012 verslagen. In dit verslag bericht ik daarom alleen over de rest van het academische jaar 2012-2013, wat in feite neerkomt op de periode januari-april; ik ben 1 juni 2013 bevallen van een kind en daarom van mei tot september op verlof geweest. Aanwezigheid Eindhoven/Socrates jan. 2013-sept. [mei] 2013: 26-28 Maart, 2-5 April , 8-9 april [= 2.5/17 weken = ~15% [Zoals gezegd had ik een aantal dagen in januari willen gaan waardoor ik wel op ~20% was uitgekomen, maar te misselijk/vermoeid.]

42 Situatie Baan in Engeland: Ik was in januari in Engeland van baan veranderd, om voor twee jaar te gaan werken als research en teaching associate in history and philosophy of science aan de Universiteit van Cambridge. Ik heb deze baan per 31 augustus weer opgezegd, omdat ik tijdens mijn verlof heb gesolliciteerd op en ben aangenomen voor een permanente lectureship aan de Universiteit van Southampton. Dit is bijzonder goed nieuws; niet alleen komt er hiermee aan het eindeloze solliciteren een einde, maar dit betekent ook dat mijn hele gezin nu op een plek is - in Southampton waar mijn partner al werkte en woonde met de kinderen - waardoor ik niet meer wekelijks binnen Engeland hoef te reizen. Dit geeft nu al veel meer rust, tijd en ruimte, en ook de mogelijkheid om op de lange termijn te gaan denken. De Universiteit van Southampton is enthousiast over mijn aanstelling as bijzonder hoogleraar in Eindhoven en heeft aangegeven mij de ruimte te willen geven die ik daarvoor nodig heb. Onderw ijs Ik zou een Master-keuzevak geven in mei-juni 2013 over enhancement en transhumanisme (zie hierboven). Wegens de timing van mijn bevalling moest dat vak helaas gecancelled worden - maar toch niet helemaal. Drie studenten toonden zich dusdanig enthousiast dat zij contact met mij opnamen om hun teleurstelling te uiten. Zij doen dit vak nu bij mij in zelfstudie. Onderzoek en P ublicaties in het N ederlands (gerelateerd aan de leeropdracht) Ik heb mijn onderzoek naar en samenwerking op het gebied van rechten en plichten rond de bevalling voortgezet. Dit is inmiddels een ‘hot topic’ geworden, nadat enkele verloskundigen deze zomer door het tuchtcollege zijn berispt voor het bijwonen van thuisbevallingen - een zaak die ook in de nationale media aandacht heeft gekregen. Ik heb deze zomer een artikel over die casus geschreven wat verschenen is in Medisch Contact, alsmede twee Engelstalige publicaties over de keuzevrijheid rond de bevalling - een voor een Engelse organisatie die zich bezig houdt met het verbeteren van de zwangerenzorg, en een voor een edited boek over human rights in birth. - Kingma, E. (2013), ‘Tuchtzaak Verloskundigen Grote Misser’ [Court Case Midwives Big Mistake], in: Medisch Contact, 40, p. 2020-22. - Kingma, E. (2013), ‘Improving our thinking’, in: Association for the Improvement of Maternity Services Newsletter. - Kingma, E. (invited and submitted), ‘Four philosophical interventions that can help improve maternity care’, in: Hayes-Klein (ed.), Human Rights in Birth. Dit onderzoek en mijn maatschappelijke input hierin - Medisch Contact is een bekende en breed gelezen publicatie - sluit goed aan bij de doelen die ik mij voor het Socrateshoogleraarschap had gesteld: het leveren van een bijdrage aan de maatschappelijke discussie. En daar blijft het ook niet bij; enigzins op de zaken vooruitlopend (want dit valt buiten het besproken jaar!): de Nederlandse vereniging van obstetrie en gynaecologie heeft zich inmiddels ook gerealiseerd dat er echt een probleem is in de besliskunde rond bevallingen, en buigt zich hier nu over. Er is een invitational workshop gehouden in september waar ik uitgenodigd was, en vervolgens ben ik gevraagd om afgelopen week

43 aan een plenaire sessie op het landelijke gynaecologen congres te houden, voor ongeveer 300 publiek. Hum anistische verantw oording Een van de centrale begrippen van het humanisme is “humanisering”, onder meer het bevorderen van menswaardige verhoudingen, met oog voor de rechten, belangen en zelfbeschikking van individuen. Dit is nu precies wat ter sprake staat in de problematiek rond bevallingskeuze; worden tijdens zwangerschap en bevalling de (zelfbeschikkings)rechten van de moeder over het hoofd gezien, wat een vorm is van het dehumaniseren van zwangere vrouwen?. P resentaties in Eindhoven (gerelateerd aan de leeropdracht) Als bijdrage aan een door collega’s in Eindhoven georganiseerde workshop heb ik de volgende voordracht gehouden: - ‘A (very) Tentative Solution to the Non-Identity Problem’, 26 March 2013, ‘Population Ethics Workshop’, Eindhoven University of Technology, NL Plaats binnen hoogleraarschap/verantwoording: Ten eerste vind ik het belangrijk om als Socrates-hoogleraar mijn collega’s in Eindhoven te steunen en een substantiële en zichtbare bijdrage te leveren aan het intellectuele klimaat aldaar. Ten tweede richtte bovenstaande praatje zich op een nieuwe ondezoekslijn die ik aan het ontwikkelen ben en waar ik aankomend jaar een (aantal) onderzoeksvoorstellen voor in wil dienen: de metafysica van zwangerschap. Deze onderzoekslijn richt zich op de vraag wanneer het enkele organisme dat bestaat voor een zwangerschap, zich verwordt tot de [meestal] twee organismen die er na de zwangerschap zijn. Deze vraag, zo claim ik, is niet te beantwoorden zonder goed te kijken naar wat de relatie is tussen een zwanger moeder organisme en de foetus die zij bij zich draagt. Ik beargumenteer dat foetus een onderdeel is van het moederorganisme. Deze bevinding heeft een breed scala aan gevolgen - inclusief ethische en praktische gevolgen. Deze vraag is van belang voor het humanisme, omdat zij een aantal concepten die ook voor het humanisme van groot belang zijn in een fundamenteel nieuw licht belooft te stellen; bijvoorbeeld ‘persoon’, ‘zelf’ en ‘individu’. Er zit ook een andere link naar het humanisme: vragen over foetussen zijn te lang benaderd met een te beperkte blik die gekleurd werd door een christelijke en in het bijzonder scholastische traditie, waarin de mens - en dan vooral de hier betrokken mens, de vrouw - allerminst centraal stond en al helemaal niet werd serieus genomen. Jaarprogram m a 2013-2014 Ik zal in mei-juni het keuzevak over enhancement en transhumanisme - wat ik dit jaar wegens zwangerschap niet heb kunnen aanbieden - weer geven. Daarnaast doceer ik samen met een collega, F. Kraemer, in diezelfde periode een nieuw vak over Quality of Life wat een belangrijke rol speelt binnen de onderwijsvernieuwingen die momenteel in Eindhoven aan de gang zijn.

44