September 2015 Jaargang 44 Nr 9. Warm rioolwater. Numeriek stromingsmodel. Water Out, Shit In. Thema: Sanitaire technieken

September 2015 | Jaargang 44 | Nr 9

Keep looking, you’ll never find me

JAARGANG 44 NR.9 TVVL MAGAZINE SEPTEMBER 2015

Warm rioolwater Numeriek stromingsmodel ‘Water Out, Shit In’

Onopvallend, klein en laag

Thema:

De nieuwe VRV IV S-Series is klein én krachtig Een bijna onzichtbare VRV-unit, die opgaat in de omgeving. Ideaal voor kleine ruimtes en stadslocaties. Met een hoogte van minder dan één meter – inclusief onderstel – is onze nieuwe VRV IV S-Series Compact de kleinste VRV op de markt. De lichte outdoor met enkelvoudige ventilator is verkrijgbaar in een uitvoering van 4 en 5 pk. Met deze aanvulling heeft Daikin nu modellen van 4 tot 12 pk in de VRV IV S-serie. Elke unit beschikt over VRV IV-technologie. Met de VRV IV S-Series Compact kunt u hier nu ook op de kleinste plekken van profiteren!

Sanitaire technieken

Meer informatie vindt u op www.daikin.nl

VRV-IV-S-series_AD_NL-BE.indd 1 TM0915_cover.indd 1

24/07/2015 14:06:07 1-9-2015 11:09:45

Hogeschool Utrecht (HU) biedt al jarenlang door de markt gewaardeerde opleidingen op het gebied van vastgoedmanagement. NEN 2767 is een integraal onderdeel van deze opleidingen en wordt vanaf september 2015 ook als los te volgen opleiding aangeboden. Onlangs heeft Hobéon zijn goedkeuring gegeven aan de Permanente Educatie (PE) van HU. Hiermee is HU vooralsnog de enige officiële verstrekker van het PE-certificaat voor Integraal Inspecteur en Integraal Adviseur Vastgoed. Het in bezit hebben van het PE-certificaat kan een vereiste zijn bij aanbesteding voor inspectie of advies.

Integraal Adviseur Vastgoed (IAV)

Integraal Inspecteur Vastgoed (IIV) • Leer integrale inspectie rapportages opstellen • Conform de BOEI-systematiek - Brand - Onderhoud - Energie - Inzicht in wet- en regelgeving • Leidt tot kostenreductie en verhoging betrouwbaarheid/veiligheid • Certificering door Hobéon

• • • •

Creëren meerjarige onderhoudsbegrotingen Opstellen meerjarige uitvoeringsplannen Risico management Leidt tot kostenreductie en verhoging betrouwbaarheid/veiligheid • Certificering door Hobéon

Start 28 september 2015

Permanente Educatie (PE)

Start 28 september 2015

Ongeëvenaarde energiebesparingen

Grote prestaties

Optimale efficiëntie

NEN 2767 • Bestemd voor het uitvoeren van monodisciplinaire inspecties • Conditiemeting conform de norm NEN 2767 • Bij positieve afronding ontvangt u het certificaat NEN 2767

• • • •

Bent u gecertificeerd? Voor hercertificering is PE noodzakelijk Blijf bij in uw vakgebied Expertmeetings en digitaal toegang tot lesmateriaal • Verleng uw Hobéon-certificaat

Start 28 september 2015

Start vanaf september 2015 De VRF-systemen van TOSHIBA bieden een oplossing voor vrijwel iedere toepassing, van woning tot groot bedrijfsgebouw. De unieke afzonderlijke en individuele aansturing van iedere TOSHIBA Twin-Rotary DC compressor in het systeem zorgt, naast een probleemloos en betrouwbaar comfort, voor ongeëvenaarde energiebesparingen. Alle VRF-systemen bieden de mogelijkheid tot een buitengewoon flexibele leidingconfiguratie met een totale leidinglengte tot wel 500 meter. Met een breed scala aan beschikbare binnendelen gecombineerd met nauwkeurige, flexibele en bedieningsvriendelijke regeltechniek zijn de VRF-systemen van TOSHIBA topklasse!

Voor ons complete aanbod en maatwerkmogelijkheden kijkt u op www.cvnt.nl U kunt uiteraard rechtstreeks contact opnemen: (088) 481 8888, [email protected]

OOK: PROJECTMANAGEMENT VOOR ENGINEERS

ER VALT NOG GENOEG TE LEREN

toshiba-airconditioner.nl Intercool Technics BV verzorgt al 40 jaar exclusief de distributie activiteiten van Toshiba airconditioners in Nederland.

05-VRF-heel.indd 1 TM0915_omslag_binnen_02_75.indd 2

Postbus 453 3330 AL Zwijndrecht - 078 629 1230 [email protected] www.intercool.nl

07-04-15 15:13

FC_A4-advert.indd 1

15-07-15 11:42 7-9-2015 9:03:13

Inhoudsopgave REDACTIERAAD: Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse (voorzitter) Ir. J.H.A. (Jan) Feijes Ing. J. (John) Lens H. (Henk) Lodder I. (Irene) Meijdam W. (Will) Scheffer Mw. drs.ir. I. (Ineke) Thierauf Ing. J. (Jaap) Veerman Ing. R (Rienk) Visser Ing. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur) REDACTIE: Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse (voorzitter) Ing. J. (John) Lens I. (Irene) Meijdam Ing. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur) REDACTIE-ADRES: TVVL: De Mulderij 12, 3831 NV Leusden Telefoon redactie (033) 434 57 50 Fax redactie (033) 432 15 81 Email [email protected]

TVVL MAGAZINE September 2015 LEGIONELLA IS DE WERELD NOG NIET UIT B.L.M. (Brenda) van Rijn, drs.ir. A.J. (Ton) van Oostwaard

6

NUMERIEK STROMINGSMODEL Prof. L.Y. Cheng

10

REKENTOOLS VOOR LEIDINGWATERINSTALLATIES W.J.H. (Will) Scheffer

14

‘WATER OUT, SHIT IN’ Dr.ir. J.H.G. (Jan) Vreeburg

18

STUDIE NAAR CLOSETSPOELING KLEINER DAN­

18

6 LITER R. (Rijk) Gerritsen MSc., ir J.D. (Jaap) Klein UITGAVE: Merlijn Media BV Zuidkade 173, 2741 JJ Waddinxveen Telefoon (0182) 631717 Email [email protected] www.merlijnmedia.nl SECRETARIAAT: Email [email protected] ABONNEMENTEN: Merlijn Media BV Zuidkade 173, 2741 JJ Waddinxveen Telefoon (0182) 631717 Email [email protected] Benelux € 109,Buitenland € 212,Studenten € 87,Losse nummers € 18,Extra bewijsexemplaren € 13,Het abonnement wordt geacht gecontinueerd te zijn, tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd. ADVERTENTIE-EXPLOITATIE: Merlijn Media BV Ruud Struijk Telefoon (0182) 631717 Email [email protected] PREPRESS: Yolanda van der Neut DRUK: Ten Brink, Meppel ISSN 0165-5523 © TVVL, 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daar in vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs kunnen echter geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

22

REGELING MATERIALEN IN CONTACT MET DRINKWATER R. (Roger) Loop, W. (Will) Scheffer

26

‘WATER OUT, SHIT IN’

WARM RIOOLWATER: VERGETEN ENERGIE MET POTENTIE Ir. (Emil) E. Hartman, ir. J.M. (Martin) Bloemendal

32

INZICHT IN EFFICIËNTIE VAN WARMTAPWATER­BEREIDER Ir. A. Moerman, dr.ir. E.J.M. Blokker, ir. E.M. Slingerland, ing. E. van der Blom

36

NATIONAAL CONGRES SANITAIRE TECHNIEKEN W. (Will) Scheffer

40

HET DATACENTER VAN DE TOEKOMST K. (Karl) van Ginderdeuren, J. (Jurjen) Ophuis

44

4 48 DE OPINIE VAN… HANS VAN WOLFEREN 51 PROJECTBESCHRIJVING 52 ACTUEEL 55 UITGELICHT 57 AFSLUITING CURSUSSEIZOEN TVVL 58 INTERVIEW VAN DORP 62 INTERNATIONAAL 64 REGELGEVING 65 STUDIEVERENIGING MOLLIER GOES CHINA (1) 66 NIEUWS 69 PRODUCTNIEUWS 71 VOORBESCHOUWING/SUMMARY 72/73 AGENDA 74 EDITORIAL

INTERVIEW: LEO BIKKER

48

INTERVIEW

REVIEWED: Artikelen in TVVL Magazine zijn beoordeeld ‘door redactieraadleden’. De uniforme ‘peer review’ waarborgt de onafhankelijke en kwalitatieve positie van TVVL Magazine in het vakgebied. Een handleiding voor auteurs en beoordelingsformulier voor de redactieraadleden (‘peer reviewers’) zijn verkrijgbaar bij het redactie-adres.

PROJECT: VLIEGTERMINAL ABU DHABI

52

TVVL Magazine is het officiele orgaan van TVVL Platform voor Mens en Techniek. De vereniging, opgericht op 26 mei 1959, heeft tot doel de bevordering van wetenschap en techniek op gebied van installaties in gebouwen en vergelijkbare objecten. Als lid kunnen toetreden personen, werkzaam (geweest) in dit vakgebied, van wie mag worden verwacht, dat zij op grond van kennis en kunde een bijdrage kunnen leveren aan de doelstelling van de vereniging. Het abonnement op TVVL Magazine is voor leden en begunstigers van TVVL gratis. De contributie voor leden bedraagt € 140,00 incl. BTW per jaar. Informatie over de bijdrage van begunstigers wordt op aanvraag verstrekt.

3

TM0915_inhoud.indd 3

7-9-2015 10:04:02

editorial

Minister ziet ‘hoop g legionellapreventie In dit themanummer over Sanitaire Technieken is er in omvang wat minder aandacht voor legionellapreventie dan u gewend bent in de themanummers van de afgelopen jaren. Is er dan na 15 jaar beleid op het gebied van legionellapreventie minder over te melden? Nee, in tegendeel, zo blijkt uit het overzicht van het Landelijk Overlegorgaan Preventie Legionella (LOPL) dat voor dit themanummer is geschreven. Met meer dan gemiddelde belangstelling kijkt het LOPL uit naar de door de minister van I&M aangekondigde beleidsevaluatie van legionellapreventie in leidingwaterinstallaties. In het juninummer heeft u kunnen lezen dat het RIVM en waakhond Actal die evaluatie proberen te beïnvloeden door te pleiten voor veel minder regels. Maar dat doen ze met zeer discutabele argumenten. W.J.H. (Will) Scheffer, Redactieraad en TVVL Expertgroep Sanitaire Technieken H (Henk) Lodder, Redactieraad en Deerns Nederland BV Bij de opening van het Nationaal Congres Sanitaire Technieken op 10 juni, waarover in dit nummer verslag wordt gedaan, ging dagvoorzitter Eric van der Blom daarop verder in: “Het Actal-rapport lijkt naar de wensen van de recreatiebranche te zijn toegeschreven.” En hij lijkt gelijk te krijgen. Want twee weken later zegt de minister van I&M in de Tweede Kamer: “De VVD heeft de opmerking gemaakt dat ze blij is dat er voor de legionellabestrijding nu doelwetgeving komt in plaats van een middelenwetgeving, en dat er ook een voorstel komt van VVD-zijde op dat vlak. Dus ik ben natuurlijk heel benieuwd. Ik ben zelf laatst eens gaan controleren op legionella bij park Duinrell en je komt toch wel een hoop gekke regeltjes tegen als je dat aan het doen bent, waarvan je je afvraagt of nut en noodzaak daar nou zo groot van zijn. Het is natuurlijk

4

TM0915_editorial.indd 4

allemaal ooit ontstaan naar aanleiding van een dramatische gebeurtenis bij Bovenkarspel, maar uiteindelijk moet je dan kijken of de regels en het beleid dat je gemaakt hebt uiteindelijk wel past bij de realiteit.” Misschien moet de minister zich ook maar eens laten informeren op één van de lotgenotendagen van de Stichting Veteranenziekte.

  CONTACT MET DRINKWATER Terwijl door het ministerie van I&M wordt gewerkt aan het aanpassen en aanvullen van een aantal bijlagen van de Nederlandse ‘Regeling materialen en chemicaliën drink- en warmtapwatervoorziening’, werd tijdens een twee dagen durend congres in Brussel de Europese Commissie gesmeekt om toch alsjeblieft nu eens snel met Europese regelgeving

TVVL Magazine | 09 | 2015 EDITORIAL

1-9-2015 12:17:43

e

gekke regeltjes’ voor of aanwijzingen te komen die leiden tot een geharmoniseerde aanpak van materialen in contact met drinkwater in alle Europese lidstaten. De huidige situatie, met nationale regelgeving op basis van de Europese Drinkwaterrichtlijn, wordt als ongewenst ervaren vanwege economische effecten, risico’s voor de volksgezondheid en lasten voor bedrijfsleven en overheden. Een uitgebreid verslag over dit congres is geschreven voor dit themanummer.

verwarmingsenergie met een warmtepomp. Ondanks dat de technieken voorhanden zijn, staat de toepassing in Nederland nog in de kinderschoenen. Veel warmte gaat daardoor nog onnodig verloren. In deze editie lezen we dat met een nieuw model berekend kan worden hoeveel energie er op een bepaalde plek gewonnen kan worden en wat het effect daarvan is op de temperatuur benedenstrooms, dus van het afvalwater bij rioolwaterzuiveringsinstallatie. Dit helpt bij het vinden van kansrijke locaties voor Riothermie.

  ONTWERP LEIDINGWATERINSTALLATIES Voor de ontwerper van collectieve leidingwaterinstallaties heeft ISSO een serie rekentools ontwikkeld ter ondersteuning van het gebruik van de richtlijnen uit ISSO-publicatie 55 ‘Leidingwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsgebouwen’. Deze tools zijn vooral bedoeld voor het versnellen van het proces van structuurontwerp tot en met voorlopig ontwerp. Deze ontwerpfasen liggen ten grondslag aan het maken van een kostenraming of begroting in het offertestadium. Het artikel hierover geeft een overzicht van de 13 tools en beschrijft de verbanden tussen de verschillende tools en de gebruiksmogelijkheden voor het voorlopig ontwerp van een collectieve leidingwaterinstallatie, het bepalen van de maximale momentvolumestromen, het bepalen van drukverhoging en drukzones, en het voorlopig ontwerp van een warmtapwatercirculatiesysteem en de collectieve warmtapwaterbereiding. In een andere bijdrage wordt toegelicht hoe met een uniek energiemodel inzichtelijk is te maken wat het totale rendement, de jaarlijkse kosten en CO2-emissie zijn van verschillende typen warmtapwaterbereiders voor een grote variatie aan huishoudens, elk met hun eigen samenstelling en leidingwaterinstallatie.

  MOGELIJKHEDEN RIOLERING Het huidige rioleringssysteem functioneert met water als transportmedium. In een riolering die voldoet aan de Nederlandse norm kan met een standaard closetspoeling van 6 liter water een voldoende transportafstand van fecale stoffen worden bereikt. Maar het streven van de Europese Commissie (en van Duurzaamheidskeurmerken) om een gelijkwaardige prestatie van het rioleringssysteem ook te realiseren met closetspoelingen van 4 liter, wordt een stuk lastiger. Dat leest u in het artikel over de TVVL-voorstudie ST-38. En het wordt nog moeilijker als aan de wens van terugwinnen en hergebruiken van grondstoffen uit afvalwater moet worden voldaan. Die wens maakt dat de concentratie van organische stof belangrijk is. En dat lijkt strijdig met de eisen gericht op transport met water. Daarom is een compleet nieuw systeem van inzameling noodzakelijk, zo leest u in een ander artikel. Maar het huidige rioleringssysteem leent zich ook voor andere interessante toegevoegde opties. Het water in de buitenriolering voor huishoudelijk afvalwater is vaak warm genoeg om daaruit energie te onttrekken met een warmtewisselaar en dit vervolgens om te zetten naar

TVVL Magazine | 09 | 2014 EDITORIAL

TM0915_editorial.indd 5

  DATACENTER VAN DE TOEKOMST In eerdere uitgaven van TM is reeds aandacht besteed aan ontwikkelingen op het gebied van datacentra. Datacentra nemen tegenwoordig immers een cruciale rol in onze maatschappij in. Cruciaal voor het datacenter van de toekomst is om een nog betere balans te vinden tussen duurzaamheid, betrouwbaarheid, investeringen en flexibiliteit. Nederland loopt hierbij voorop in de wereld. Het nieuwste beschreven concept hierin is de gepatenteerde eCube. Hierbij werkt men met passieve koeldeuren en worden de investeringskosten verder omlaag gebracht door het gebouw optimaal op de techniek af te stemmen.

  ABU DHABI AIRPORT Als projectbeschrijving dit keer de nieuwbouw van het Abu Dhabi Midfield Terminal Complex, wat een onderdeel vormt van Abu Dhabi International Airport. Het is ontworpen om op natuurlijke wijze in de omliggende woestijn op te gaan. Het complex wordt medio 2017 opgeleverd en vormt een aanlokkelijke toegangspoort tot een van de snelst groeiende steden ter wereld. Met dit themanummer trachten wij u met name de laatste ontwikkelingen op het gebied van Sanitaire Technieken nader onder de aandacht te brengen. Wij zijn alle auteurs zeer erkentelijk voor hun bereidwillige bijdrage en wensen u veel leesplezier!

5

1-9-2015 12:17:45

Overlegorgaan legionellapreventie bestaat acht jaar

Legionella is de wereld nog niet uit De afgelopen vijftien jaar heeft het Nederlandse beleid op het gebied van legionellapreventie zich in snel tempo ontwikkeld; ‘prioriteiten zijn gesteld en aan verschillende innovaties is ruimte gegeven. Het Landelijk Overlegorgaan Preventie Legionella (LOPL) volgt vanaf 2007 de ontwikkelingen op het gebied van legionellapreventie op de voet. Via de inbreng en uitwisseling van kennis en ervaringen draagt het overlegorgaan bij aan de implementatie van het gevoerde beleid, gericht op minimalisering van het risico op legionellabesmettingen. Dit artikel blikt terug op het inmiddels achtjarig bestaan van het overlegorgaan. Het LOPL constateert dat er veel is gebeurd, maar dat er nog een schone taak ligt. Legionella is de wereld nog niet uit. B.L.M. (Brenda) van Rijn, zelfstandig adviseur bij Van Rijn Advies; drs.ir. A.J. (Ton) van Oostwaard, directeur-adviseur BMT Consultants

Als opvolger van het Communicatieplatform Legionella (CPL) is in april 2007 het Landelijk Overlegorgaan Preventie Legionella (LOPL) opgericht. Het LOPL houdt zich bezig met legionellapreventie in alle aërosolvormende (vernevelende) watervoerende installaties, vanaf de bron en voor alle soorten water. Het overlegorgaan functioneert aanvullend op andere instanties of organisaties die zich met bestrijding, opvang of nazorg bij legionella en/of andere infectieziekten bezig houden. Het RIVM rapporteert per jaar gemiddeld 300 Nederlandse slachtoffers van legionella pneumophila (de gevaarlijke variant van de legionellabacterie die zware longontsteking veroorzaakt). De verwachting is dat het aantal slachtoffers in werkelijkheid hoger ligt doordat bij longontstekingen nog lang niet altijd getest wordt op de aanwezigheid van deze bacterie.

6

TM0915_vanrijn_2298.indd 6

 KENNISUITWISSELING Voor het LOPL staat kennisuitwisseling centraal. Het overlegorgaan voert zelf geen beleid of maatregelen uit. Vier keer per jaar komen vertegenwoordigers van overheden, brancheorganisaties, onderzoekers, uitvoerende en adviserende partijen en onafhankelijke deskundigen bijeen. Binnen deze vergaderingen wordt open gesproken, kunnen belangenoverstijgende discussies worden gevoerd. Ook buiten het overlegorgaan om weten de leden elkaar goed te vinden. Mevrouw Te Wechel van de Nationale Politie, eind 2014 toegetreden: “Ik zie het LOPL vooral als platform voor kennisuitwisseling. Het belang om in alle openheid en zonder belangen informatie met elkaar uit te wisselen waardeer ik ten zeerste.” Het LOPL geniet zowel binnen als buiten het platform grote waardering. Kennisdeling binnen het platform heeft onder andere geleid

tot nieuwe ideeën, een effectievere en efficiëntere uitvoering van individuele activiteiten, tot meer synergie tussen verschillende initiatieven en meer samenwerking tussen individuele leden. De ruime aanwezigheid van deskundigheid op het gebied van legionellapreventie maakt dat ook niet in het LOPL vertegenwoordigde partijen veel waarde hechten aan de visie van het overlegorgaan. Wellicht wat op de achtergrond, maar met gezag, draagt het LOPL hierdoor bij aan de implementatie van het in Nederland gevoerde beleid op het gebied van legionellapreventie.

 ZORGPLICHT De regelgeving rond legionellapreventie in leidingwaterinstallaties die in het jaar 2000 voor het eerst werd uitgevaardigd had een zeer brede reikwijdte: zo’n 600.000 collectieve installaties moesten een risicoanalyse uitvoe-

TVVL Magazine | 09 | 2015 LEGIONELLA

1-9-2015 12:19:47

ren en eventueel een beheersplan hebben. Vanuit verschillende organisaties werd er bij de politiek op aangedrongen die regeldruk te verminderen. Vanaf 2007 is de wettelijke verplichting van legionellapreventie in leidingwaterinstallaties er alleen nog voor de zogeheten prioritaire installaties, zoals bijvoorbeeld ziekenhuizen, hotels en campings. Dit zijn in totaal zo’n 19.000 bedrijven. De overige installaties vallen onder de algemene zorgplicht van de Drinkwaterwet. De start van het LOPL in 2007 viel ongeveer samen met het onder de algemene zorgplicht brengen van een groot aantal locaties. Vanaf dat moment kunnen eigenaren van deze locaties zelf bepalen of zij ten aanzien van de aanwezige collectieve leidingwaterinstallatie een risicoanalyse en zo nodig beheersmaatregelen uitvoeren. De verantwoordelijkheid voor het leveren van veilig en kwalitatief goed leidingwater blijft bestaan. Mocht zich een legionellabesmetting voordoen, dan kunnen de eigenaren aansprakelijk zijn voor de eventuele gezondheidsschade. Een adequaat onderhoud en beheer van de leidingwaterinstallatie blijft in alle gevallen nodig. Verschillende partijen binnen het LOPL hebben gebouweigenaren gefaciliteerd bij het serieus invulling geven aan deze zorgplicht. Temeer omdat ‘niet prioritair´ niet betekent dat er geen aerosolvormende tappunten in casu legionellarisico’s op zo’n locatie aanwezig zijn. Binnen het LOPL wordt de reikwijdte van de zorgplicht versus de ‘prioritaire locaties’ regelmatig besproken, bijvoorbeeld in het licht van de ontwikkelingen rond het combineren van woon- en zorgfuncties. Ook wordt regelmatig bekeken of er ‘nieuwe’ of ‘onderschatte’ risico’s zijn die om nadere aandacht vragen. De risico’s van thermostatische mengkranen, binnenfonteinen en andere vernevelende sproeiinstallaties zijn bijvoorbeeld in TVVL-verband nader onderzocht

 HULPMIDDELEN De Rijksgebouwendienst en de Dienst Vastgoed Defensie ontwikkelden de website www.zorgplicht-legionella.nl. Naast ISSOpublicatie 55.1 voor prioritaire locaties werd ISSO-publicatie 55.2 ontwikkeld, gericht op de invulling van de zorgplicht. Vanuit het LOPL werden de website en de ISSO-publicatie onder de aandacht gebracht van belanghebbende organisaties en aangesloten leden. Verschillende branches, waaronder de technici in de gezondheidszorg (NVTG) onderhoudsbedrijven (VBOI), en de horecasector (Koninklijke Horeca), werden met behulp van in het LOPL ontwikkelde branche-specifieke informatiedocumenten geholpen hun aangesloten leden over alle wettelijke en beleidsmatige ontwikkelingen te informeren.

TVVL Magazine | 09 | 2015 LEGIONELLA

TM0915_vanrijn_2298.indd 7

 SAMENSTELLING EN AGENDA LOPL Begin 2015 bestaat het LOPL uit vertegenwoordigers van het Ministerie van Infrastructuur & Milieu, Rijksvastgoedbedrijf (voorheen Rijksgebouwendienst/Dienst Gebouwen Defensie), Infomil, Uneto-VNI, ISSO, TVVL, KIWA, KWR, Stichting Flora Veteranenziekte, NVTG, VBOI, Nationale Politie, Bureau Leiding, Envaqua en onafhankelijke deskundigen, L. Bikker, W. Scheffer, F. Balster. Onderwerpen op de agenda van het LOPL zijn onder andere de actuele ontwikkelingen rond wet- en regelgeving inclusief controle en handhaving, innovaties, ontwikkelingen rond de kwaliteit van watervoerende installaties inclusief beheer en onderhoud, tappunten, detectiemethoden, beheerstechnieken etc. De tijdens de vergaderingen afgesproken acties worden veelal individueel uitgevoerd. Regelmatig worden gastsprekers uitgenodigd om actuele ontwikkelingen nader toe te lichten.

 KWALITEIT Op grond van het Bouwbesluit moet de eigenaar van een leidingwaterinstallatie ervoor zorgen dat voldaan wordt aan NEN 1006. De kwaliteit van collectieve leidingwaterinstallaties en de kwaliteit van het water aan het tappunt is steeds een belangrijk punt van aandacht voor het LOPL geweest. Met name brancheorganisatie Uneto-VNI heeft zich via het Actieplan Veilige Leidingwaterinstallaties (2007) sterk gemaakt om gebouweigenaren te helpen te voldoen aan NEN1006 en de kwaliteit van bestaande leidingwaterinstallaties door onderhoud en beheer te verbeteren. In het kader van de uitvoering van dit Actieplan zijn onder andere hulpmiddelen ontwikkeld, publicaties verschenen, opleidingen verzorgd en is een certificatieregeling ontwikkeld voor het veilig en efficiënt uitvoeren van onderhoud en beheer aan leidingwaterinstallaties (BRL6000-08c). Indien een drinkwaterinstallatie aan deze norm voldoet, kunnen beheersmaatregelen die voortvloeien uit legionellapreventie minimaal zijn. Inmiddels heeft het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (destijds VROM) in het Drinkwaterbesluit vastgelegd dat risicoanalyses en beheersplannen voor de zogenoemde prioritaire locaties alleen nog door gecertificeerde bedrijven mochten worden gemaakt. In zeer korte tijd heeft toen een groot aantal bedrijven zich gecertificeerd voor de hiertoe ontwikkelde BRL6010 Legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties. Begin 2015 waren 111 bedrijven gecertificeerd voor BRL6010 Legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties (bron KvINL). De kwaliteit van het ‘voor de meter’ geleverde water is regelmatig in het LOPL besproken, bijvoorbeeld ook in relatie tot de de effectiviteit van waterfilters bij binnenkomst in gebouwen. Binnen het LOPL zijn partijen vertegenwoordigd die de relatie kunnen leggen met de voor leidingwaterinstallaties relevante normen en richtlijnen (o.a. de Waterwerkbladen).

 KOELTORENS Gedurende de afgelopen jaren is de aandacht

voor legionellapreventie in ‘natte’ koeltorens (proceswater) binnen het LOPL toegenomen. Bij onvoldoende beheer en onderhoud kunnen natte koeltorens kleine schadelijke besmette waterdruppels (aërosolen) in de omgeving versproeien. Recentelijk zijn er nationaal en internationaal besmettingen geweest, bijvoorbeeld in Amsterdam (Nederland) en Warstein (Duitsland). Diverse presentaties zijn verzorgd en inbreng is geleverd bij de ontwikkeling van verschillende tools en communicatiemiddelen, zoals ISSO-publicatie 55.3, modelrisicoanalyse, model-beheersplan, checklisten en informatiedocumenten voor gemeenten en eigenaren van natte koeltorens, een overzicht van vigerende wet- en regelgeving rond koeltorens inclusief de relatie met de arbeidsomstandighedenwet. Of het nu gaat om legionellapreventie in leidingwater, natte koeltorens of zwembadinstallaties: de systematiek van de regelgeving is steeds dezelfde. De elementen zijn: het uitvoeren van een risicoanalyse en het opstellen en uitvoeren van een beheersplan (inclusief periodieke analyse van het water op de aanwezigheid van legionellabacteriën, als controle om vast te stellen of de maatregelen effectief zijn). Nieuwe koeltorens moeten vanaf 2010 worden gemeld bij het voor de Wet Milieubeheer bevoegd gezag. Volgens de Atlas van de Leefomgeving, waar een registratie van natte koeltorens wordt bijgehouden, staan er in Nederland circa vierduizend torens. Daarvan is ongeveer 30% bij toezichthouders bekend (bron RIVM). Voor een overzicht van beschikbare informatie: www.infomil.nl/ onderwerpen/hinder-gezondheid/legionella/ natte-koeltorens/. Eind 2014 heeft ISSO een congres over legionellapreventie in koeltorens georganiseerd.

 DRINKWATERWET In 2011 zijn de regels op het gebied van legionellapreventie in leidingwater opgenomen in de nieuwe Drinkwaterregelgeving (Drinkwaterwet, Drinkwaterbesluit en bijbehorende Regelingen). In de periode rond de inwerkingtreding van de nieuwe regelgeving

7

1-9-2015 12:19:47

is intensief gesproken over de ontwikkeling en introductie van verschillende alternatieve beheerstechnieken ter voorkoming of bestrijding van legionellabesmettingen. Dit in relatie ook tot het reguliere thermische beheer (de eerste stap op de zogenaamde beheersladder). De ervaringen in proefprojecten, waaronder ook de energetische en milieueffecten, de voorwaarden waaronder deze technieken mogen worden toegepast en het vastleggen van deze voorwaarden in wet- en regelgeving inclusief aanpassingen van de Beoordelingsrichtlijnen (BRL6010 en BRL K14010 delen 01 en 02), vormen tot op de dag van vandaag een regelmatig terugkerend onderwerp op de agenda. Er verscheen een nieuwe ISSO-publicatie 55.4 over alternatieve beheerstechnieken. Jurist mr. Wilfred Reinhold, senior beleidsmedewerker bij het Ministerie van Infrastructuur & Milieu: “Het Ministerie maakt bij het toetsen van ontwerp-regelgeving dankbaar gebruik van de deskundige inbreng vanuit het LOPL.”

 KENNISNIVEAU De deelnemers van het LOPL informeren over het algemeen zelf hun leden over ontwikkelingen op het gebied van legionellapreventie. Zo ook rond de nieuwe Drinkwaterregelgeving. Het Ministerie van I&M heeft nieuwe Informatiebladen over de wet- en regelgeving (beleid, controle & handhaving) uitgegeven. In 2011 heeft het LOPL samen met ISSO een congres over de ontwikkelingen rond de nieuwe Drinkwaterregelgeving georganiseerd. Het LOPL constateert dat de kennis over legionellapreventie nog niet overal op het gewenste niveau aanwezig is. Legionellapreventie wordt door veel gebouweigenaren als ingewikkeld ervaren. Regelmatig worden er nieuwsartikelen in het LOPL besproken die gebouweigenaren of andere partijen op het verkeerde been kunnen zetten. Gebouweigenaren krijgen niet altijd de juiste informatie of werkbare beheersplannen aangereikt. Zo ontstaat mogelijk een beeld van legionellapreventie als complex, lastig, duur en wellicht ook disproportioneel. Het LOPL zet zich via haar leden in om de juiste context te schetsen. Via artikelen, persoonlijke reacties of anderszins, zetten leden van het LOPL zich in om misverstanden, vooroordelen of te positieve of negatieve berichtgeving weg te nemen en/of te nuanceren. Met de periodieke evaluatie binnen het LOPL van de controleresultaten van de betrokken certificerende instelling wordt een indruk verkregen van het kennisniveau en kennisbehoefte van legionellapreventieadviseurs. Deze evaluatie wordt ook bezien in het licht van de uitkomsten van de door ILT uitgevoerde controles op de kwaliteit van de leidingwaterinstallaties. Door

8

TM0915_vanrijn_2298.indd 8

de aanwezigheid van zowel de betrokken certificerende instelling, vertegenwoordigers van de installatiebranche en het kennisinstituut voor de installatiebranche wordt richting gegeven aan verdere kennisontwikkeling en -ontsluiting.

 INTERPRETATIES Alhoewel het LOPL in haar opzet intern gericht is, onderneemt het overlegplatform in uitzonderingssituaties activiteiten die naar buiten gericht zijn. Belangrijke voorbeelden hiervan zijn: - op verzoek van het Ministerie van I en M heeft een werkgroep binnen het LOPL het Informatiedocument Nadere Toelichting Drinkwater wet- en regelgeving opgesteld. In 2013 is dit document via ISSO en via de websites van de bij het LOPL aangesloten organisaties breed verspreid; - in 2014 hebben het LOPL en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) afspraken gemaakt over het door LOPL inbrengen van onderwerpen die zich lenen voor een formeel beleidsstandpunt van ILT. Hiermee is een belangrijke stap gezet richting een uniforme interpretatie van regelgeving door marktpartijen en handhavers, met meer duidelijkheid in de markt tot gevolg. In 2014 is er bijvoorbeeld door leden van het LOPL een interpretatie rond oogdouches (lees aerosolvormend tappunten) in politiebureaus met cellen en/of ophoudruimten opgesteld, zie de twee voorbeelden. Elke vergadering wordt gekeken naar potentieel nieuwe onderwerpen waarvoor een interpretatie nuttig kan zijn.

 TOEKOMST Voor legionellapreventie zijn meer partijen nodig dan alleen legionellapreventieadviseurs, en ontwerpers en installateurs van leidingwaterinstallaties en of andere waterinstallaties. Ook partijen zoals architecten en aannemers zullen legionella integraal mee moeten meenemen in het ontwerp- en bouwproces. Met de door ISSO en SBR gemaakte publicatie (811 ‘Integraal ontwerpen van Legionellaveilige woningen’) is een eerste belangrijke stap in die richting gezet. De Stichting Veteranenziekte

heeft tijdens haar derde lustrumcongres van oktober 2014 ‘Ketensamenwerking gericht op legionellapreventie’ als dagthema gehad. Het jaarlijks aantal legionellabesmettingen en slachtoffers blijft de laatste jaren ongeveer op hetzelfde niveau. Bij een groeiende gebouwenvoorraad en navenante toename van het aantal leidingwaterinstallaties en (vernevelende) installaties kan voorzichtig geconstateerd worden dat het beeld relatief iets beter lijkt te zijn geworden. Helaas is legionella de wereld nog niet uit. Eén grote besmetting en de cijfers en conclusies zijn compleet anders. Het LOPL ziet genoeg onderwerpen om actief te blijven volgen. Zo zijn er de ontwikkelingen op het gebied van legionellapreventie bij natte koeltorens, de wijzigingen in de Regelingen Legionellapreventie en Materialen en Chemicaliën, herziening en revisie van de bestaande kwaliteitsrichtlijnen, verdere stimulering van kennisvergroting en verduidelijking van wet- en regelgeving via interpretatiedocumenten. Met meer dan gemiddelde belangstelling kijkt het LOPL naar de door het Ministerie van I & M aangekondigde evaluatie van de Drinkwaterregelgeving. Het overlegplatform ziet voor zichzelf in 2015 dan ook een belangrijke taak in de voorbereiding van deze beleidsevaluatie weggelegd. Het LOPL erkent de beperkingen als gevolg van haar keuze om vooral een overlegorgaan te zijn. Binnen haar mogelijkheden is het LOPL vast van plan om zich intensief en positief kritisch met legionellapreventie bezig te blijven houden. Met al haar deskundigheid biedt het overlegplatform voor verschillende instanties een aantrekkelijke ingang naar kennis over het complexe onderwerp legionellapreventie en relevante relatienetwerken.

 WEBSITES De website zorgplicht-legionella.nl werd in eerste instantie ontwikkeld voor de gebouwen van de Rijksgebouwendienst en de Dienst Vastgoed Gebouwen van het Ministerie van Defensie (nu ondergebracht in het Rijksvastgoedbedrijf RVB). Via de applicatie kunnen gebouweigenaren eenvoudig een risicoanalyse en beheersplan op maat maken en uitdraaien. Vervolgens werd de applicatie ook geschikt gemaakt voor andere doelgroepen. De applicatie is door iedereen gratis te gebruiken. De website wordt jaarlijks door ca. 6.000 bezoekers bezocht en functioneert naast de informatieve website www.legionellavraagbaak.nl.

TVVL Magazine | 09 | 2015 LEGIONELLA

1-9-2015 12:19:47