rbeidsrechtelijke beschertning PROEFSGHRIFT
ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van de Rector Magnificus Dr. D.D. Breimer, hoogleraar in de faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen en die der Geneeskunde volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 27 januari 2005 klokke 16.15 uur
door
Gerrard Boot geboren te Dirksland in 1961
INHOUDSOPGAVE
Deel 1
Algemeen
13
1 1.1 1.2 1.3 1.4
Vraagstelling Inleiding Vraagstelling: aanleiding, uitwerking en verantwoording Opzet van dit boek Zes groepen werkers
15 15 18 24 25
Deel 2
Arbeid in het burgerlijk wetboek
37
2
De arbeidsovereenkomst in de Wet op de Arbeidsovereenkomst 1907 Inleiding De Wet op de arbeidsovereenkomst 1907: geschiedenis Drie soorten overeenkomsten met betrekking tot het verrichten van arbeid De wet op de arbeidsovereenkomst 1907: het bereik In dienst/gezagsverhouding Conclusie
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8
39 39 40 43 44 48 49
De wetsgeschiedenis van boek 7 titel 10 Inleiding Totstandkoming boek 7 titel 10 Handhaving definitie Rechtsvermoeden van het bestaan van een arbeidsovereenkomst Het rechtsvermoeden in de praktijk Adviesaanvraag aan SER d.d. 1 december 2003 en SER-advies d.d. 18juni2004 Conclusie
51 51 51 53 56 58
De opdrachtovereenkomst Inleiding Geschiedenis van de opdrachtovereenkomst Verschillende soorten opdrachtnemers: personen en vennootschappen Definitie opdrachtovereenkomst Aanwijzingsbevoegdheid en rekenschap geven Met het oog op de persoon gesloten opdrachtovereenkomst Agentuurovereenkomst Conclusie
65 65 67
61 63
68 69 71 73 74 75
INHOUDSOPGAVE
5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11
Positie Statutair Directeur Inleiding Wettelijke regeling statutair directeur Waarom aparte regels? Arbeidsovereenkomst of opdrachtovereenkomst Gevolgen opdrachtovereenkomst Aparte positie bestuurders beursgenoteerde vennootschappen? Concept Code Corporate Governance Reacties op concept Code Definitieve Code Beschouwingen over de Code Corporate Governance Conclusie
6
6.4
De arbeidsovereenkomst en opdrachtovereenkomst volgens de Hoge Raad Inleiding Jurisprudentie in de eerste helft van de twintigste eeuw Latere jurisprudentie: persoonlijk verrichten van arbeid en gezagsverhouding Conclusie
94 105
7
Conclusies deel 2
109
Deel 3
De verzekerden in het sociale-zekerheidsrecht
115
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7
Inleiding Inleiding Mogelijkheden om sociale risico's te verzekeren Verzekerd risico Staatsregeling, verzekering of privé-risico's Kring van verzekerden Verplichte of vrijwillige verzekering Uitvoering
117 117 117 118 119 120 122 122
9 9.1 9.2
Historisch overzicht sociale-verzekeringswetten Inleiding Ongevallenwet 9.2.1 Algemeen 9.2.2 Ontstaan 9.2.3 Kring van verzekerden 9.2.4 Aanspraken en uitvoering 9.2.5 Tussenconclusie Ongevallenwet Ziektewet
125 125 127 127 128 129 131 132 133
6.1 6.2 6.3
9.3
77 77 77 79 80 82 85 86 87 89 90 91
93 93 93
INHOUDSOPGAVE
9.3.1 Algemeen 9.3.2 Ontstaan 9.3.3 Kring van verzekerden 9.3.4 Aanspraak en uitvoering 9.3.5 Tussenconclusie Ziektewet Invaliditeitswet 9.4.1 Algemeen 9.4.2 Ontstaan 9.4.3 Kring van verzekerden 9.4.4 Aanspraak en uitvoering 9.4.5 Tussenconclusie Invaliditeitswet Werkloosheidswet 9.5.1 Algemeen 9.5.2 Ontstaan 9.5.3 Kring van verzekerden 9.5.4 Aanspraak en uitvoering 9.5.5 Tussenconclusie Werkloosheidswet
133 133 133 135 135 136 136 137 138 140 141 141 141 142 143 144 145
Niet alleen werknemers Redenen om anderen dan werknemers onder socialezekerheidswetten te laten vallen Commissie Van Rhijn: voor- en nageschiedenis 10.2.1 Staatscommissie Van Bruggen 10.2.2 Installatie Commissie Van Rhijn 10.2.3 Rapport Commissie Van Rhijn 1945 10.2.4 Na het rapport Pensioenen: AOW Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor niet-werknemers 10.4.1 AAW 10.4.2 WAZ Conclusie
147 147 147 147 148 148 149 150 152 152 152 154
11.1 11.2 11.3 11.4 11.5
De arbeidsovereenkomst volgens de Centrale Raad van Beroep Inleiding Verzekerdenbegrip Criteria Andere aspecten dan de partij-afspraak Conclusie
157 157 159 160 161 169
12
De statutair directeur in de sociale verzekeringswetgeving
171
9.4
9.5
10
10.1 10.2
10.3 10.4
10.5 11
INHOUDSOPGAVE
13
13.8 13.9 13.10 13.11
De 'nieuwe werknemer': een nadere precisering van het bereik van de werknemersverzekeringswetten Inleiding Algemeen Brancheafspraken Artikel 3.156 IB en wetsvoorstel 27 686 Het begrip arbeidsovereenkomst volgens de WAZ Opting-in en opting-out Beleidsregels Fiscus en UWV 4 december 2002 13.7.1 Inleiding 13.7.2 Uitwerking 13.7.3 Criteria van 'redelijkerwijs duidelijk moeten zijn' Brief Minister SZW17 december 2002 Wijziging Beleidsregels 22 juli 2003 Wetsvoorstel juli 2004 (29 677) Conclusie
173 173 174 179 182 182 184 186 186 187 188 191 192 193 194
14
Conclusies deel 3
197
Deel 4
Vijf specifieke onderwerpen
201
15
Inleiding
203
16
Loon
207
16.1 16.2 16.3 16.4 16.5
Inleiding Loon in de arbeidsovereenkomst Loon in de opdrachtovereenkomst Loon voor de agent Conclusie
207 207 213 217 218
17 17.1 17.2
Ontslagbescherming Inleiding BBA 17.2.1 Inleiding 17.2.2 De afhankelijke werknemer 17.2.3 De 'gewone' werknemer 17.2.4 De hoog betaalde werknemer 17.2.5 De statutair directeur 17.2.6 De afhankelijke opdrachtnemer 17.2.7 De onafhankelijke opdrachtnemer Toetsingscriterium Civiel ontslagrecht voor de werknemer: algemeen Einde opdrachtovereenkomst Einde agentuurovereenkomst
221 221 222 222 224 225 230 230 230 233 234 235 237 241
13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7
17.3 17.4 17.5 17.6 10
INHOUDSOPGAVE
18 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 18.6 18.7 18.8
Het waarom van de ontslagbescherming van werknemers Causaal stelsel De grondslag van ontslagvergoedingen: algemeen De grondslag van de kennelijk-onredelijk-ontslagvergoeding De grondslag van de ontbindingsvergoeding Wel of niet redelijke ontslaggrond Rol Sociale Verzekeringen Zeven mogelijke gronden voor ontslagvergoeding Conclusie
245 245 248 250 252 256 258 259 272
19 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5 19.6 19.7
Arbeidsomstandigheden Inleiding Veiligheidsvoorschriften en arbeidsomstandigheden Invoering Ongevallenwet, art. 1638x BW en Veiligheidswet 1934 Arbowet 1980 Niet-werknemers onder Arbowet 1980 Aanpassing regelgeving Conclusie
279 279 279 280 283 285 289 291
20 20.1 20.2 20.3 20.4 20.5 20.6
293 293 293 297 299 301
20.7
Schade en aansprakelijkheid Inleiding Kwalitatieve aansprakelijkheid: algemeen Artikel 6:170 BW: reikwijdte en omvang aansprakelijkheid Artikel 6:171 BW: aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikten Link tussen kwalitatieve aansprakelijkheid en artikel 7:658 BW Werkgeversaansprakelijkheid voor bedrijfsongevallen en beroepsziekten 20.6.1 Algemeen 20.6.2 Zorgplicht werkgever 20.6.3 Beperkt eigen schuld verweer 20.6.4 Reikwijdte: personenkring en omvang aansprakelijkheid 20.6.5 Art. 7:658 lid 4 BW 20.6.6 Gelijke behandeling werknemers en afhankelijke opdrachtnemers 20.6.7 Aparte positie statutair directeur Conclusie
21 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5
Arbeidstijden en vakantie Inleiding Arbeidstijdenwet 1996 Conclusie Arbeidstijdenwet Vakantieregeling Vakantie voor niet-werknemers
302 302 304 305 305 310 312 312 314 319 319 319 322 323 332 11
INHOUDSOPGAVE
21.6
Conclusie
334
Deel 5
Conclusies
337
22 22.1 22.2
Conclusies Vraagstelling Definitie arbeidsovereenkomst 22.2.1 Gezagsverhouding 22.2.2 Persoonlijk verrichten van arbeid 22.2.3 Loonniveau 22.2.4 Economische afhankelijkheid 22.2.5 Aard werkzaamheden 22.2.6 Financieel risico 22.2.7 Andere criteria 22.2.8 Toepassing 22.2.9 Verdere rol rechtsvermoedens? 22.2.10 Omvang werkzaamheden 22.2.11 Nieuwe definitie arbeidsovereenkomst Toepassing op de zes categorieén werkers Eindconclusies
339 339 339 340 340 341 343 344 345 345 345 349 349 349 350 361
22.3 22.4
Bijlagel Onderzochte CAO's
365
Bijlage 2 Onderzochte uitspraken Centrale Raad van Beroep
375
Summary
377
Literatuurlijst
385
Curriculum Vitae
401
Register
403
12
