RAD MEMO SUPPLEMENT 10 DE NEDERLANDSE RADIOLOGENDAGEN 29 EN 30 SEPTEMBER 2005 NOORDWIJKERHOUT. Nederlandse Vereniging voor Radiologie

3

MEMO J A A R G A N G

1 0

-

N U M M E R

3

-

H E R F S T

2 0 0 5

10 DE NEDERLANDSE R ADIOLOGENDAGEN 29 EN 30 SEPTEMBER 2005 NOORDWIJKERHOUT Nederlandse Vereniging voor Radiologie Radiological Society of the Netherlands

SUPPLEMENT

RAD

Gadovist® 1.0 NEW! Labelled for MR-Angiography The only extracellular 1 molar MR contrast agent Samenstelling Gadovist 1.0 mmol/ml: 1 ml oplossing voor injectie bevat 604,72 mg gadobutrol (gelijk aan 1,0 mmol gadobutrol met hierin 157,25 mg gadolinium). Indicaties Contrastversterking bij craniale en spinale kernspinresonantie (MRI) en bij MR-angiografie (CE-MRA). Contra-indicaties Overgevoeligheid voor één van de bestanddelen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik Gadovist moet niet gebruikt worden bij patiënten met hypokaliëmie die niet gecorrigeerd is. Bij patiënten met ernstige hart- en vaatziekten mag Gadovist alleen worden toegediend na een zorgvuldige afweging van de voor- en nadelen, omdat er tot nu toe slechts weinig data beschikbaar zijn. Speciale zorg is vereist bij toediening van Gadovist aan patiënten • met een bekend congenitaal lang QT-interval, of de aanwezigheid hiervan in de familie; • waarvan bekend is dat zij eerder ritmestoornissen vertoonden na het gebruik van geneesmiddelen die de hartrepolarisatie verlengen; • die al een geneesmiddel gebruiken waarvan bekend is dat het de hartrepolarisatie verlengt, bijv. een klasse III-antiarrhythmicum (bijv. amiodaron, sotalol). De mogelijkheid dat Gadovist bij een individuele patiënt een ´torsade de pointes´-ritmestoornis kan veroorzaken, kan niet worden uitgesloten. Aangezien de uitscheiding van het contrastmiddel vertraagd wordt bij patiënten met een ernstige nierfunctiestoornis, dienen in dergelijke gevallen de voordelen uiterst nauwkeurig tegen de nadelen te worden afgewogen. In zeer ernstige gevallen is het raadzaam door middel van extracorporale hemodialyse Gadovist uit het lichaam te verwijderen. Voor volledige verwijdering van de stof uit het lichaam moeten ten minste drie dialyses worden uitgevoerd binnen vijf dagen na de injectie. De standaardveiligheidsmaatregelen voor kernspinresonantie, in het bijzonder het uitsluiten van ferromagnetisch materiaal, zijn van toepassing bij gebruik van Gadovist. Overgevoeligheidsreacties zoals gemeld voor andere contrastmiddelen die gadolinium bevatten, zijn eveneens waargenomen na de toediening van Gadovist. Om direct op een noodsituatie te kunnen reageren, dienen geneesmiddelen en instrumentarium (bijv. endotracheale buis en respirator) binnen handbereik te zijn. Bij patiënten met een neiging tot allergie dient het besluit om Gadovist te gebruiken alleen te worden genomen na een uiterst nauwkeurige afweging van risico’s en voordelen. Zoals voor andere contrastmiddelen geldt, kunnen vertraagde allergische reacties tot enkele dagen later niet uitgesloten worden. Zoals bij andere gadoliniumhoudende contrastmiddelen het geval is, is speciale voorzichtigheid nodig bij patiënten met een lage drempel voor convulsies. Bij het injecteren van Gadovist in aderen met een klein lumen bestaat de kans op bijwerkingen, zoals het ontstaan van roodheid en zwelling. Bijwerkingen Overgevoeligheidsreacties werden gerapporteerd. In zeldzame gevallen kunnen anafylactische reacties, tot zelfs shock, optreden. Zoals voor alle contrastmiddelen geldt, kunnen vertraagde allergische reacties tot enkele dagen later niet uitgesloten worden. Patiënten met een neiging tot allergie hebben vaker last van overgevoeligheidsreacties dan anderen. Misselijkheid, overgeven, duizeligheid, kortademigheid, hoofdpijn, vaatverwijding, lage bloeddruk en allergische reacties van de huid zijn af en toe gerapporteerd. Kortdurende milde tot matige gevoelens van koude, warmte of pijn op de plaats van injectie zijn mogelijk bij de veneuze punctie of bij een injectie met contrastmiddel. Convulsies, koude rillingen en flauwte zijn gemeld na toediening van andere MR-contrastmiddelen die gadolinium bevatten. Er is geen verslechtering van de nierfunctie waargenomen tijdens de klinische studies bij een beperkt aantal patiënten. Voorbijgaande smaak- of geursensaties kunnen tijdens of onmiddellijk na de bolusinjectie optreden. Gadovist kan bij een paravasculaire injectie weefselpijn veroorzaken die enige minuten kan aanhouden. Er zijn geen andere weefselreacties waargenomen. Handelsvorm Flacons (per 10 stuks): 30 ml met 30 ml oplossing voor injectie; en voorgevulde spuiten (per 10 stuks): 15 ml met 15 ml oplossing voor injectie. Registratienummer RVG 25318. Naam en adres van de vergunninghouder Schering Nederland BV, Van Houten Industriepark 1, 1381 MZ Weesp – tel. (0294) 462424. Datum van eerste goedkeuring/vernieuwing van de vergunning 5 september 2000. Afleveringsstatus UR. Stand van informatie Maart 2004. –- Uitgebreide informatie (SmPC-tekst) is op aanvraag beschikbaar.

U-885-NL 06.2004

Gadovist 1.0

MEMORAD

10de radiologendagen 2005

Voorwoord Namens het organisatiecomité heet ik u van harte welkom op de 10e Radiologendagen. We gaan dit jaar het tweede lustrum vieren in de NH Leeuwenhorst in Noordwijkerhout. Tien jaar geleden zijn de radiologendagen voor het eerst georganiseerd om assistenten de gelegenheid te geven een wetenschappelijke presentatie te houden. Dat was de jaren daarvoor ook al mogelijk voorafgaand aan de ledenvergaderingen op een aantal zaterdagen per jaar. Het enthousiasme voor deze bijeenkomsten was echter niet zo groot. Daarom is er naar een andere opzet gezocht in de vorm van de Radiologendagen. Voor de assistenten is er nu ruime gelegenheid om wetenschappelijk werk te presenteren en hier is ook voldoende animo voor. Het wetenschappelijke deel is aangevuld met refresher courses en plenaire sessies, en deze formule bleek een succes. Tijdens deze radiologendagen verschillen de plenaire sessies van de 1e dag onderling sterk van inhoud: in de eerste sessie wordt u bijgepraat over de ontwikkelingen rond de endovasculaire behandeling van het abdominale en thoracale aneurysma. Tijdens de tweede sessie kunt u achteroverleunen en genieten van lo u k o u d e n h ov e n

een op radiologenmaat toegesneden presentatie van Tom van ’t Hek. Op de ochtend van de 2e dag is er ruimte gecreëerd voor het presenteren van concept richtlijnen waarbij de radiologie betrokken is. Hét moment om discussie te voeren over de rol van de radiologie binnen deze richtlijn aangezien deze grote gevolgen kunnen hebben voor uw dagelijkse praktijk. Parallel hieraan kunt u op de hoogte worden gebracht van de stand van zaken omtrent radiologisch onderwijs en de opleiding in Nederland. De moderne radioloog kan zich niet meer beperken tot radiologische nascholing alléén, de grenzen van ons vakgebied vervagen en steeds vaker staan wij zij aan zij met andere deskundigen ten behoeve van het welzijn van onze patiënten. Dit is onze leidraad geweest bij het samenstellen van de Refresher Courses, die alle zes een verschillend onderwerp zullen behandelen: 1. Sportradiologie, in samenwerking met een orthopeed en de sportarts van Ajax 2. Kindermishandeling met een link naar de juridische aspecten 3. Radiofrequency ablatietechnieken van verschillende orgaansystemen 4. Traumatische wervelletsels, met inzage in de therapeutische mogelijkheden door de orthopeed en de neurochirurg 5. Radiologische diagnostiek, maar ook de therapeutische opties bij solide niertumoren 6. Pijnbestrijding, sedatie en narcose, in toenemende mate noodzakelijk voor het uitvoeren van radiologische interventies. Om de wetenschappelijke sessies interessanter te maken voor een grotere groep radiologen, worden deze sessies geopend met een "key note lecture" die aansluit bij de presentaties. De industrie, waaronder onze vaste hoofdsponsors Agfa, Kodak, Philips en Siemens, was het afgelopen jaar enthousiast over hun nieuwe locatie: het Atrium. U zult ze daarom daar weer aantreffen waar zij u graag op de hoogte brengen van de nieuwste ontwikkelingen. Naar aanleiding van de enquête over de Radiologendagen 2004 zal er dit jaar meer aandacht besteed worden aan de kwaliteit van het diner. In de begroting is dit jaar meer ruimte gecreëerd om voor de 10de Radiologendagen een extra leuk feest te organiseren. Naast aandacht voor de skeletradioloog, de neuro-, kinderen algemeen radioloog is er dit jaar ook aandacht voor de sportieve radioloog: op vrijdagochtend zal er een duinloop worden georganiseerd. Zes km hardlopen door bos en duin. U bent van harte uitgenodigd om hieraan mee te doen, als hardloper dan wel supporter! Graag zien wij u eind september in Noordwijkerhout, Organisatiecomité Radiologendagen 2005 Louk Oudenhoven, Jaap Stoker en Birgitta ter Rahe

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

3

MEMORAD programma Donderdag 29 september 2005 Tijdstip

Onderwerp

08.00 - 17.45

Inschrijving

09.30 - 09.35

Opening Louk Oudenhoven

09.35 - 10.35

Plenaire sessie: Endovasculaire behandeling van aneurysmatisch vaatlijden Voorzitter: J.A. Reekers Resultaten van DREAM en EVAR trails Spreker: R. Balm Abdominale stentgrafts Spreker: H. van Overhagen Thoracale stentgrafts Spreker: M.W. de Haan

10.35 - 11.15

Lezing Tom van ’t Hek Professioneel handelen is helderder dan uw best gelukte X-ray!!!

11.15 - 11.45

Pauze

11.45 - 13.15

Parallelsessies

13.15 - 14.15

Lunch

14.15 - 15.15

Quiz O.M. van Delden

15.15 - 15.45

Philipslezing en prijsuitreiking

15.45 - 16.15

Pauze

16.15 - 17.45

Refresher Course I: RADIOLOGIE VAN SPINALE TRAUMATA

Prijsuitreiking door: Ir. B. Wijdeveld, Senior Vice President, Director SSD Benelux, Philips Medical Systems

Voorzitter: P.A. Brouwer Beeldvorming, classificatie en mechanismen van ossale en ligamentaire cervicale letsels en hun herstel Spreker: W.C. Peul, Neurochirurg Beeldvorming en classificatie van thorakolumbale wervelletsels Spreker: F.C. Oner, Orthopeed Beeldvorming spinale traumata Spreker: A. van Vliet, Interventie Neuroradioloog 16.15 - 17.45

Refresher Course II: UPDATE DIAGNOSTIEK EN THERAPIE VAN NIERTUMOREN Voorzitter: M. Wasser Minimaal invasieve therapie van niertumoren Sprekers : R. Bevers: laparoscopische partiële nefrectomie & E. v.d. Linden: percutane ablatie en embolisatie Multidetector CT van niertumoren Spreker: S.S.K.S. Phoa MRI van niertumoren Spreker: S. Hussain

16.15 - 17.45

Refresher Course III: SEDATIE/NARCOSE Voorzitter: P.M.T. Pattynama Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van sedatie en narcose buiten de ok Spreker: J. Klein De CBO richtlijn “sedatie en/of analgesie door niet-anesthesiologen” Spreker: J.T.A. Knape Sedatie of narcose voor radiologische ingrepen bij kinderen Spreker: J. Bezstarosti

4

17.45 - 18.45

Borrel aangeboden door de industrie

18.45 - 24.00

Congresdiner en feest

K I J K

o o k

o p

w w w . r a d i o l o g e n . n l


Vrijdag 30 september 2005 Tijdstip

Onderwerp

07.00 - 16.00

Inschrijving

07.30 - 07.45

Warming-Up Duinloop door Diana Franssen - Franken

07.30 - 09.30

Ontbijt

08.00 - 09.00

Duinloop

10.00 - 11.00

Richtlijnsessie I: DIAGNOSTIEK & BEHANDELING PANCREASCARCINOOM Sprekers: O. van Delden, O.R. Busch (richtlijnsessie commisie) Richtlijnsessie II: RICHTLIJN DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING COLORECTALE LEVERMETASTASEN Voorzitter: J. Stoker Sprekers: J.N.M. IJzermans, M.S. van Leeuwen, S. Bipat Richtlijnsessie III: BREAST IMAGING REPORTING AND DATA SYSTEM Spreker: H.M. Zonderland

10.00 - 11.00

Bijscholingssessie: NUCLEAIRE GENEESKUNDE FDG-PET en CT thorax voor (lymklier) stadiering van het niet-kleincellig bronchuscarcinoom Voorzitter: J. van Unnik Sprekers: E.F.I. Comans, J.F. Verzijlbergen

11.00 - 11.30

Pauze

11.30 - 13.00

Parallelsessies

13.00 - 14.00

Lunch

14.00 - 14.30

Voordracht en uitreiking van de Radiologendagen prijs Fotopresentatie en uitslag duinloop

14.30 - 16.00

Refresher Course IV: TOPSPORT EN RADIOLOGIE: VOORDELEN EN VALKUILEN Voorzitter: C. F. van Dijke Spreker: E. Goedhart (Sportarts bij Ajax), Spreker: R. Heijboer (Orthopeed) Spreker: M. Maas (Radioloog)

14.30 - 16.00

Refresher Course V: RADIOFREQUENTE ABLATIE Voorzitter: J.W. Kuiper Percutane RFA van lever-, longen botmetastasen & niertumoren Spreker: W. Prevoo RFA van botprocessen Spreker: W.R. Obermann De chirurgische benadering van levertumoren en de plaats van RFA Spreker: C. Verhoef

14.30 - 16.00

VI: KINDERMISHANDELING, RADIOLOGISCH BEKEKEN Voorzitter: H.C. Holscher Inleiding en juridische aspecten Spreker: H.C. Holscher Non-accidental injury Spreker: S.G.F. Robben Kindermishandeling - neurologische aspecten Spreker: R.A.J. Nievelstein

16.00

Naborrel in de cheersbar

De Radiologendagen zijn geaccrediteerd voor 10 punten door de NVvR voor nascholing. Rondom de wetenschappelijke sessies organiseren de 4 hoofdsponsors: Agfa, Kodak, Philips en Siemens diverse activiteiten. Agfa en Kodak zijn te vinden in de zalen B2 en B4. Siemens ontvangt de deelnemers in de Cheersbar en Philips zal met een stand vertegenwoordigd zijn in het Atrium en verzorgt de Philipslezing.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

5

MEMORAD organisatie Organisatie, sprekers en voorzitters Organisatie Comité

S. Hussain - Erasmus MC, Rotterdam

L.F.I.J. Oudenhoven

J. Klein - Erasmus MC, Rotterdam

J. Stoker

J.T.A. Knape - Utrecht Medisch Centrum, Utrecht

B.S.M. ter Rahe

J. Bezstarosti - Erasmus MC, Rotterdam M. Maas - Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam

Wetenschappelijk Comité

E. Goedhart – Sportarts bij AJAX, Amsterdam

R.G.H. Beets-Tan

R. Heyboer - Erasmus MC, Rotterdam

A.C.W. Borstlap

W. Prevoo - NKI/AVL, Amsterdam

P.A. Brouwer

W.R. Obermann - Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden

H.W. van Es

C. Verhoef - Erasmus University Medical Center Daniel den Hoed Cancer Center, Rotterdam

M.W. de Haan J.P.M. van Heesewijk

P.M.T. Pattynama - Erasmus MC, Rotterdam

H.C. Holscher

H.C. Holscher - Haga Ziekenhuis, Den Haag

C. van Kuijk

S.G.F. Robben – Academisch Ziekenhuis Maastricht, Maastricht

M. Maas

R.A.J. Nievelstein - Utrecht Medisch Centrum, Utrecht

P.M.T. Pattynama J.P.J. van Schaik

Voorzitters Refresher Courses

J.G. van Unnik

H. Holscher - Haga Ziekenhuis, Den Haag,

M. Wasser

P.M.T. Pattynama - Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam K. van Dijke - Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

Congres Secretariaat

P.A. Brouwer - Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden

Eurocongres Conference Management

M. Wasser - Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden

Jan van Goyenkade 11, 1075 HP Amsterdam

J.W. Kuiper - ‘t Lange Land Ziekenhuis, Zoetermeer

Tel: 020 679 34 11, Fax: 020 673 73 06 E-mail: [email protected]

Keynote Sprekers parallel sessies L.P.J. Cobben - MC Haaglanden, Antoniushove, Leidschendam

Hoofdsponsors 10de Radiologendagen

W. van Es - St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein

AGFA

J.A. Reekers - Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam

KODAK

S. Kolkman – Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam

PHILIPS

W.P.Th.M. Mali – Utrecht Medisch Centrum, Utrecht

SIEMENS

M.R.W. Engelbrecht - UMCN St. Radboud, Nijmegen L. van Dijk - Erasmus MC, Rotterdam

Sprekers Plenaire Sessie

C. Loo - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, Amsterdam

R. Balm – Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam

M.J.C.M Rutten - Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch

H. van Overhagen - Leyenburg ziekenhuis, Den Haag

Z. Flach – Erasmus MC, Rotterdam

M.W. de Haan – Academisch Ziekenhuis Maastricht, Maastricht

M. Sluzewski - St. Elisabeth Ziekenhuis, Tilburg

Voorzitter Plenaire Sessie

Voorzitters Parallelsessies

J.A. Reekers - Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam

C.Y. Nio – Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam L.J.M. Kroft – Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden

6

Sprekers Refresher Courses

M.P. van Proosdij - Medisch Centrum Alkmaar, Alkmaar

W.C. Peul - MHC, locatie Westeinde, Den Haag

J.P.J. van Schaik – Utrecht Medisch Centrum, Utrecht

F.C. Öner – Utrecht Medisch Centrum, Utrecht

D. Rutgers - Utrecht Medisch Centrum, Utrecht

A. van der Vliet - UMCN St. Radboud, Nijmegen

E. van der Jagt – Academisch Ziekenhuis Groningen, Groningen

R. Bevers – Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden

T. Leiner – Academisch Ziekenhuis Maastricht, Maastricht

E. van der Linden - Leids Universitair Medisch Centrum, leiden

G.J. den Heeten – Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam

S.S.K.S. Phoa - Amsterdam Medisch Centrum, Amsterdam

C. van Kuijk - UMCN St. Radboud, Nijmegen

K I J K

o o k

o p



Genomineerde abstracts voor de radiologendagen prijs 2005 do 2.1

LOCALIZATION OF THE ADAMKIEWICZ ARTERY AND THE VASCULAR MALFORMATION IN PATIENTS WITH SUSPECTED SPINAL VASCULAR ABNORMALITIES USING CONTRAST-ENHANCED MR ANGIOGRAPHY R.J. Nijenhuis, M. Mull, J.T. Wilmink, A. Thron, W.H. Backes

Do 2.2

LONG TERM MRA FOLLOW UP TO DETECT DE NOVO ANEURYSM FORMATION AFTER THERAPEUTIC OCCLUSION OF THE INTERNAL CAROTID ARTERY A.N. de Gast, W.J. van Rooij, C.B.L.M. Majoie, C. Lavini, M.E.S. Sprengers

do 3.8

COST-EFFECTIVENESS OF NEW STRATEGIES FOR SUSPECTED PE: THE FINAL RESULTS OF THE ANTELOPE TRIAL M.J.L.V. Strijen, M. ten Wolde, P.M.T. Pattynama, G.J. Kieft, M.V. Huisman

do 4.6

ACCURACY OF MR COLONOGRAPHY USING LIMITED BOWEL PREPARATION IN CONSECUTIVE SURVEILLANCE PATIENTS J. Florie, S. Jensch, R.A.J. Nievelstein, M. Poulus, M.A. Thomassen, J. Stoker

do 5.4

IN VIVO MR TRACKING OF MAGNETICALLY LABELED DENDRITIC CELLS: FIRST CLINICAL EXPERIENCE T.W.J. Scheenen, I.J. M. de Vries, W.J. Lesterhuis, J.H. van Krieken, W.J.G. Oyen, C.J.A. Punt, J.O. Barentsz, A. Heerschap, C.G. Figdor

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

7

MEMORAD index Auteursindex Auteur

Abstract

Buth, J.

Vr

Gast, A.N. de

Do 2.4

Houwers, J.B.

Vr

6.6

Bijl, A.E. van der

Do 2.7

Geleijns, J.

Vr

8.7

Huisman, H.

Vr

8.3

Vr 10.4

Cademartiri, F.

Vr

6.4

Geluk, C.A.

Vr

6.5

Huisman, M.V.

Do 3.8

Ankum, W.M.

Do 1.1

Cappendijk, V.C.

Vr

6.1

Vr

6.6

Huisman, P.M.

Do 3.6

Arens,A.

Do 4.3

Casselman, J.W.

Vr

7.8

Vr

8.1

Huizinga, T.W.J.

Do 2.7

Baal, J.G. van

Do 1.5

Cleutjens, K.B.J.M.

Vr

6.1

Vr

8.2

Hulsbergen-van der Kaa, C.A. Vr

9.2

Baartmans, M.G.A.

Vr 10.2

Cobben, L.P.J.

Do 4.8

Vr

7.2

Vr

9.5

Vr

7.3

Vr

6.7

Vr

7.6

Vr

6.8

Alderliesten, T.

Vr

Anderson, P.G.

Backes, W.H.

8.2

Gilhuijs, K.G.A. Golay, X.

Do 2.1

Cramer, M.J.M.

Do 3.4

Do 3.2

Cuypers, P.H.W.M.

Do 3.1

Graaf, Y. van der

Baeten, C.G.M.I.

Do 4.4

Daemen, M.J.A.P.

Vr

6.1

Gratama, J.W.C.

Vr

8.8

Vr

7.4

Barentsz, J.O.

Do 5.4

Dam, R.M. van

Do 4.3

Greuter, M.J.W.

Vr

6.3

Vr

7.5

Vr

8.3

Daniels, A.

Vr

Griffioen, F.M.M.

Do 5.7

Jagt, E.J. van der

Do 4.7

Vr

9.2

De Paoli, R.

Do 3.7

Grigorescu, S.

Do 4.5

Janssen, C.H.C.

Do 3.3

Vr

9.3

Dejong, C.H.C.

Do 4.3

Grond, J. van der

Do 2.7

Vr

9.5

Dekker, H.M.

Vr

7.4

Vr

7.1

Jensch, S.

Do 4.6

Vr

7.5

Vr

7.2

Juttmann, J.R.

Do 1.2

9.3

Hunink, M.G.M.

Do 3.5

Bartels, B.F.

Do 5.2

Beekman, R.

Vr 10.3

Delft, J-P.A. van

Vr

8.7

Vr

7.6

Kessels, A.G.H.

Vr

Beelen, R.H.J.

Vr

Deurloo, E.E.

Vr

8.1

Vr

7.7

Kessels, O.A.M.

Do 1.5

Beets-Tan, R.G.H.

Beets, G.L.

8.4

6.1

Do 4.1

Deutekom, M.

Do 4.4

Groot, I.

Do 4.8

Kieft, G.J.

Do 3.8

Do 4.2

Deventer, S.J. van

Vr

Gudnason, V.

Vr

7.1

Kitslaar, P.J.E.H.M

Vr

6.7

Do 4.3

Dijk, P.J.E. van

Do 1.7

Vr

7.4

Kjartansson, O.

Vr

7.1

Do 4.4

Dijk, C.N. van

Do 5.7

Vr

7.5

Klaveren, R.J. van

Vr

8.5

Vr

7.8

9.7

Haan, G.G. de

Dijkman, P.R. van

Do 3.5

Vr

8.6

Do 4.1

Dijkman, P.R.M. van

Do 3.3

Vr

6.7

Klein Zeggelink, W.F.A.

Vr

8.2

Do 4.2

Dikkers, R.

Vr

6.5

Vr

6.8

Klerk, J.M.H. de

Vr 10.6

Vr

6.6

Hadithi, M.

Vr

9.8

Knippenberg, B.

Do 1.6

Vr

7.4

Hamer, R.D.

Vr

9.6

Koldewijn, E.

Vr

Vr

7.5

Do 4.3 Bendien, C.

8

6.7

Vr

8.8

Dippel, D.W.J.

Haan, M.W. de

Do 3.2

9.3

Berg, J.C. van den

Do 3.7

Hazenberg, C.E.V.B.

Do 1.5

Berk, I.A.H. van den

Do 5.3

Dobben, A.C.

Do 4.4

Heeneman, S.

Vr

Berkhof, J.

Vr

Doelman, C.

Do 3.1

Heerschap, A.

Do 5.4

Kooi, M.E.

Vr

6.1

Beumer, A.

Vr 10.7

Dorgelo, J.

Vr

Heesakkers, R.

Vr

9.3

Kool, D.R.

Vr

7.4

Beverdam, E.G.A.

Vr 10.1

Douwes-Draaijer, P.

Do 3.1

Heesakkers, R.A.M.

Vr

9.2

Vr

7.5

Biemans, J.M.A.

Do 1.3

Duijm, L.E.M.

Do 3.1

Heesewijk, J.P.M. van

Vr

9.4

Koster, I.M.

Vr 10.2

Birnie, E.

Do 1.1

Eijzenbach, V.

Do 5.3

Heeten, G.J. den

Blickman, J.G.

Vr

Emmer, B.J.

Do 2.7

8.4

8.3

6.5

Koning, H.J. de

6.1

Vr

8.5

Vr

8.6

Do 2.5

Kraai, M.

Do 1.5

Do 2.8

Kramer, M.H.H.

Vr 10.6

Bloemen, J.G.

Do 4.3

Engel, A.F.

Do 4.4

Do 5.8

Krestin, G.P.

Vr

Blom, D.M.

Do 4.7

Engelen, S.M.E.

Do 4.1

Hehenkamp, W.J.K.

Do 1.1

Krieken, J.H. van

Do 5.4

Bodewitz, S.T.

Vr 10.3

Do 4.2

Heijmen, R.H.

Do 1.8

Kroft, L.J.M.

Vr

8.7

Boetes, C.

Vr

8.1

Do 3.2

Heijmink, S.W.T.P.J

Vr

9.5

Kuijper, E.A.M.

Vr

9.1

Boetes, C.

Vr

8.3

Do 4.1

Hendrikse, C.A.

Vr

8.8

Kuijpers, D.

Do 3.3

Bondt, R.B.J. de

Vr

7.8

Do 4.2

Hendrikse, J.

Boomsma, M.F.

Vr

8.4

Vr

6.1

Laar, P.J. van

Vr

7.2

Bosch, H. van den

Vr

9.2

Vr

6.7

Vr

7.3

Bosch, H.C.M. van den

Vr

9.3

Vr

6.8

Hendrikx, A.

Vr

7.7

Engelshoven, J.M.A. van

Vr

7.2

Vr

7.3

Do 3.5

Vr. 7.6 9.3

6.4

Lahaye, M.J.

Do 4.1

Bossuyt, P.M.M.

Do 4.4

Es, A.C.G.M. van

Vr

Hermans, J.J.

Vr 10.7

Do 4.2

Boxel, P.

Do 5.8

Eygendaal, D.

Vr 10.4

Heuvel, D.A.F. van den

Do 1.8

Do 4.3

Breedveld, F.C.

Do 2.7

Feyter, P. de

Vr

Hofman, P.A.M.

Vr

7.4

Lambalk, C.B.

Vr

Brink, W. van den

Do 2.8

Figdor, C.G.

Do 5.4

Vr

7.5

Laméris, J.S.

Do 5.7

Bruijninckx, C.M.A.

Do 1.6

Florie, J.

Do 4.6

Vr

7.8

Lammering, G.

Do 4.3

6.4

9.1

Bruïne, A. de

Do 4.2

Vr

9.7

Hommes, D.W.

Vr

9.7

Lampmann, L.E.H.

Do 1.2

Buchem, M.A. van

Do 2.7

Fütterer, J.J.

Vr

9.5

Horsthuis, K.

Vr

9.7

Langen, H. van

Do 5.6

Vr

7.1

Garssen, B.

Vr

8.4

Hout, J.H.W. van den

Vr 10.1

Lanschot van, J.J.

Do 5.7

Vr

7.7

Gast, A.N. de

Do 2.2

Houwers, J.B.

Vr

Launer, L.J.

Vr

K I J K

o o k

o p


6.5

7.1

10de radiologendagen 2005 Lavini, C.

Do 2.2

Ott, P.

Do 2.5

Oudkerk, M.

Vr 10.5

Sambeek, M.R.H.M. van

Do 3.3

Do 2.8

Do 3.5

Schaaf, I.C. van der

Vr

Do 4.7

Schaik, J.P.J. van

9.7

Leeuw, B. de

Do 1.5

Vr

6.3

Leeuwen, M.S. van

Do 2.6

Vr

6.5

Leiner, T.

Do 3.2

Vr

6.6

Lesterhuis, W.J.

Do 5.4

Vr

8.5

Schepens, M.A.

Liem, Y.S.

Do 3.1

Vr

8.6

Lips J.

Vr

Vr

6.2

Vr Vr

6.3

Ouhlous, M. Ouwendijk, R.

Scheenen, T.W.J.

Vr

6.2

Veldkamp, W.J.H.

Vr

Vr

6.7

8.7

Velthuis, B.K.

Do 2.6

Do 2.6

Veltman, J.

Vr

8.3

Do 5.1

Venema, H.W.

Do 4.5

Do 5.3

Verbeke, J.I.M.L.

Vr

9.1

Do 5.4

Vijverberg, P.L.

Vr

9.4

Vr

Villan, S.

Do 5.8

Do 1.8

Visser, A.P.

Vr

Schlief, A.

Vr

Visser, L.H.

Vr 10.3

Schmid, A.

Do 5.5

Vliegen, R.F.A.

Do 4.1

6.7

Schoemaker, M.C.

Vr 10.3

Vliegenthart, R.

6.8

Schonewille, W.

Do 1.4

9.5 8.2

8.4

Do 3.3

Littooij, A.S.

Do 5.1

Lohle, P.N.M.

Do 1.2

Loo, C.E.

Vr

Overbosch, J.

Do 3.5

Schoonenberg, G.

Do 4.5

Vlieger, E.J.P.

Do 2.8

Loon, M. van

Vr 10.2

Overhagen, H. van

Do 1.6

Schurink, G.W.H.

Vr

6.1

Vliet, J.A. van der

Vr

Lu, H.

Vr

7.2

Overtoom, T.TH.C.

6.7

Volkers, N.A.

Do 1.1

Lugt, A. van der

Vr

6.2

Vonken, E.P.A.

Do 2.6

Maas, M.

Do 5.7

8.2

Do 1.4

SchutzeKool, L.J.

Vr

Do 1.8

Sijstermans, R.

Do 5.8

Vr

9.4

Simons, P.C.G.

Do 1.6

Do 5.8

Oyen, W.J.G.

Do 5.4

Slieker, W.A.T.

Vr

Majoie, C.B.L.M.

Do 2.2

Palm, W.M.

Vr

7.1

Slob, M.J.

Do 2.3

Do 2.5

Pattynama, P.M.T.

Do 3.8

Slot, E.M.

Vr

Mali, W.P.T.M.

Vr

8.5

Vr

Sluzewski, M.

Do 2.3

Vr

8.6

Peters, J.

Do 4.5

Vr

7.3

Peterse, J.L.

Vr

8.2

Vr

7.6

Petersen, E.

Vr

7.3

Vr

9.8

Planken, R.N.

Do 3.2

Vr 10.8

PM Huisman

Mallant, M.P.J.H.

namens de Christoph

Manganiello, M.

Do 3.7

Manoliu, R.A.

Vr 10.8

Poulus, M.

Mayer, M.

Do 3.7

Meijer, S.

Vr

8.4

6.7

8.4

Vr

Snijder, E.R. Sprengers, M.E.S.

Voormolen, M.H.J.

Do 1.2

Vos, J.A.

Do 1.4

Vos, P.E.

Vr

7.4

Vr

7.5

Do 1.8

8.4

7.4

Vries, A.H. de

Do 4.5

Vr. 7.5

Vries, E.H. de

Do 1.6

Do 1.6

Vries, I.J.M. de

Do 5.4

Do 2.2

Vries, M. de

Vr

Do 2.5

Do 3.6 Do 4.6

Spronk, P.E.

Vr

8.8

Prakken, N.H.J.

Do 3.4

Staaks, G.H.A.

Vr 10.6

Priester, J.A. de

Do 4.4

Steenhoven, T.J. van der

Do 1.7

Waaijer, A.

Vr

6.7

Vr

6.8

Do 2.6

Waes, P.F.G.M. van

Do 5.1 Do 5.2 Vr 10.6

Meijering, E.

Vr

6.2

Prokop, M.

Do 2.6

Stijnen, T.

Vr

Mertens, B.J.A.

Vr

8.7

Punt, C.J.A.

Do 5.4

Stoker, J.

Do 4.4

Waesberghe, J.H.T.M. van Vr

Do 4.8

Do 4.5

Wang, Y.

Vr

Do 4.6

Meyenfeldt, M.F. von

Do 4.1

Puylaert, J.B.C.M.

Do 4.2 Mieghem, C.A.G. van

Vr

6.4

9.6

9.8

Vr

8.5

Vr

8.6 6.2

Weert, T.T. de

Vr

Weits, T.

Do 5.1

Strijen, M.J.L.V.

Do 3.8

Welten, R.J.T.H.J.

Vr

Swartbol, P.

Vr 10.1

Wentink, N.

Vr 10.7

Willems, T.P.

Quekel, L.G.B.A.

Do 5.2

Strackee, S.D.

Mollet, N.R.

Vr

6.4

Raamt, F. van

Vr

Mulder, C.J.

Vr

9.8

Reekers, J.A.

Do 1.1

Mulder, P.G.H.

Vr 10.7

Reijnierse, M.

Vr 10.4

Tanghe, H.L.J.

Mull, M.

Do 2.1

Reitsma, J.B.

Vr

Muller, S.H.

Vr

Renema, K.

Do 5.6

Teertstra, H.J.

8.2

6.7

Do 5.7

Vr

Quarles van Ufford, H.M.E. Vr 10.6

Mol van Otterloo, J.C.A. de Do 1.7

7.6

6.7

Do 3.4

Do 2.5 Smits, M.

8.5

9.7

9.7

6.1

Do 3.5

Vr

7.4

Vr

7.5

Vr

6.5

Vr

8.1

Vr

6.6

Nawijn, A.A.

Do 1.6

Reneman, L.

Do 2.8

Ten Wolde, M.

Do 3.8

Vr

8.5

Nederkoorn, P.J.

Vr

7.4

Ridder, M. van de

Do 5.3

Terra, M.P

Do 4.4

Vr

8.6

Vr

7.5

Rijn, J.C. van

Do 2.5

Teule, G.J.J.

Do 4.3

Wilmink, J.T.

Do 2.1

Vr

6.8

Rinkel, G.J.E.

Do 2.3

Thomassen, M.A.

Do 4.6

Win, M.M.L. de

Do 2.8

Vr

7.8

Witjes, J.A.

Nelemans, P.J.

Robben, S.G.F.

Do 5.5

Thron, A.

Do 2.1

Do 4.6

Robotti, R.

Do 3.7

Tielbeek, A.V.

Do 3.1

Niezen, R.A.

Vr 10.2

Roks, G.

Do 2.3

Nijenhuis, R.J.

Do 2.1

Rommes, J.H.

Vr

Tipker-Vos, C.A.

Do 5.7

Nievelstein, R.A.J.

8.8

Vr

6.7

Do 2.2

Tjeenk Willink, D.

Vr

Obradov, M.

Vr 10.4

Do 2.3

Togt, R. van der

Do 5.8

Ooijen, P.M.A. van

Vr

6.3

Do 2.4

Tordoir, J.H.M.

Do 3.2

Oomen, J.L.T.

Vr

8.4

Do 2.5

Twijnstra, A.

Oostra, R.J.

Do 5.7

Rooy, T.P.W. de

Do 1.7

Do 2.6

Rouw, D.B.

Do 4.7

Ulzen, K. van

Do 1.3

Vr

Runza, G.

Vr

Velde, C.J.H. van de

Do 4.2

Nooitgedacht-de Haas, M.J. Vr 10.6

Osch, M.J.P. van

7.2

Rooij, W.J. van

6.4

Vr

7.4 7.5

9.2 9.5

Wondergem, J.H.M.

Vr

9.3

Xu, D.

Vr

8.5

Vr

8.6

Vr

8.5

8.4

Vr

Vr Vr

Zaag, H.J. van der

Vr. 8.6 Zijlstra, F.

Do 3.3 Vr

6.5

Vr. 6.6 Zondervan, P.E.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

Vr 6.2

3

-

2 0 0 5

9

MEMORAD donderdag Refresher Courses 2005 Donderdag 29 september 2005, 16.15 - 17.45 uur Refresher Course I

Algemene beeldvorming bij wervelkolomtraumata:

BEELDVORMING EN CLASSIFICATIE VAN

- conventioneel: standaard 2 richtingen AP en LAT, bij de CWK aangevuld met

THORAKOLUMBALE WERVELLETSELS

een dens opname en eventueel een Zwemmersopname voor de cervicothor-

Sessie: Radiologie van Spinale Traumata

acale overgang. Flexie en extensieopnamen in de acute opvang zijn bijna

Dr. F.C. Oner, UMC Utrecht, [email protected]

nooit (!) geïndiceerd. Indien wel, dan alleen i.o. tussen behandelaar en radioloog. Ook voor _ opnamen bestaat geen harde indicatie, zeker niet als

Classificatie en behandeling van traumatische thorakolumbale wervelletsel zijn

CT met MPR beschikbaar is. Wat de CWK betreft heeft de laterale opname

controversieel. Verbeteringen in de beeldvormende technologie zoals CT-MPR

op zich een hoge sensitiviteit (70-85%), echter gecombineerd met een AP en

en MRI samen met de toenemende klinische ervaringen hebben toe geleid dat

Densopname neemt de sensitiviteit toe ( 80-95). Combinatie met CT geeft de

men langzamerhand de belangrijkste factoren in deze letsels beter in kaart kan

hoogste sensitiviteit (95-100%).

brengen. Een internationale collectief van spinale chirurgen met interesse in dit

- CT: voor de CWK is een afbeelding van alle niveau’s, incl. hoog thoracaal met

onderwerp (STSG- Spine Trauma Study Group) heeft een nieuwe benadering

MPR in minimaal 2 richtingen noodzakelijk. Voor afbeelding van de TWK en

ontwikkeld die samengevat wordt onder de naam ‘TLICS – Thoracolumbar Injury

LWK scannen van het aangedane niveau/ de aangedane niveau’s inclusief de

Classification and Severity Score’. Dit systeem wordt gebaseerd op drie aspec-

aangrenzende wervels. CT geeft aard en uitbreiding van de ossale beschadi-

ten: 1- Morfologie of patroon van het letsel; 2- Integriteit van PLC (Posterior

gingen van de WK beter weer dan conventionele opnamen alleen. Techniek:

Ligamentary Complex); 3- Neurologie. Voor de Severity Score worden punten

bij voorkeur volumescan met dunne coupes van 1mm voor de CWK en 3mm

toegewezen aan elk item afhankelijk van de ernst van het letsel. Dit leidt tot

voor de TWK/LWK. MPR dikte voor de CWK 2 mm met een gap van 1,5 mm

een score die de behandelende chirurg kan helpen in de besluitvorming over de beste behandeling en gebruikt kan worden voor prospectieve onderzoeken.

en voor de TWK/LWK 3 mm met een gap van 2 mm. - MRI: bij neurologische afwijkingen of ernstige instabiliteit. Aantonen of uitsluiten van hematomen (in myelum, extra-axiaal), ligamentair letsel, traumatische HNP’s of SCIWORA syndroom (= spinal cord injury without radiological

Refresher Course I

abnormalities, vooral voorkomend bij kinderen). Altijd in overleg met de

BEELDVORMING BIJ SPINALE TRAUMATA

radioloog. Te gebruiken scantechnieken: spinecho T1W en

Ton van der Vliet, Neuroradiologist/neuro-interventionalist, Dept. of

turbospinechoT2W sagittaal, Flash (=gradiënt) T2W sagittaal (bloed), evt.

Neuroradiology, University Hospital St. Radboud

TIRM T2W opnamen sagittaal (ligamenten). Aanvullende T1W en T2W transversale opnamen op de plaats van de afwijkingen. Is in wezen voldoende

De vragen die zich voordoen bij letsels van de wervelkolom zijn globaal als volgt:

voor bepaling OK niveau en reconstructietechniek. Bij verschijnselen van

Is het letsel stabiel of instabiel en zijn er complicaties? Hoe worden deze

myelumcompressie (incomplete, maar ook complete(!) dwarslesie) scanning

begrippen gedefinieerd of omschreven?

en OK binnen 24 uur!!! Ook kan MRI dienen voor de prognosebepaling van

Stabiele letsels: de ossale componenten zullen niet verplaatsen bij normale

de neurologische schade.

bewegingen, de neurale structuren zijn niet in gevaar en deformiteit van de wervelkolom is niet te verwachten

Een en ander zal tijdens de presentatie worden uitgewerkt.

Instabiele letsels: toename van ossale verplaatsing is mogelijk bij normale belasting of beweging, de neurale structuren zijn in gevaar, een wervelhoogte-

Literatuur

verlies van 40 % of meer, een kyfosering van 20 graden of meer, multiple wer-

1. Ginai AZ. Acute Thoracic and Lumbar Spine Trauma. Syllabus “Acute Radiologie” EduRad 50: 16-

velfracturen en te verwachten wervelkolom deformiteit Complicaties bij wervel letsels: neurologische uitvalsverschijnselen, mogelijk progressief, deformiteit en pijnklachten van de wervelkolom op termijn.

18, nov 2004 2. Heilbron EA. De CWK conventioneel versus CT X-CWK. Syllabus “Acute Radiologie” EduRad 50: 19-23, nov 2004 3. Selden NR et al. Emergency Magnetic Resonance Imaging of Cervical Spinal Cord

De keuze van de beeldvorming is gericht op een zo goed mogelijke beantwoor-

Injuries: Clinical Correlation and Prognosis. Neurosurgery, Vol 44 (4): 785-793, april 1999

ding van bovenstaande vragen. Geprobeerd wordt om de letsels te classificeren. Voor letsels van de thoracale en lumbale wervelkolom wordt vaak de Magerl/AO classificatie gebruikt (2 kolommenconcept). Hierin zijn er 3 typen

Refresher Course II

krachten werkzaam: compressiekrachten, distractiekrachten en axiale rotatie-

LAPAROSCOPISCHE PARTIËLE NEFRECTOMIE

krachten. Deze zijn in een uitgebreid schema vervat (A, B, C-indeling).

Dr. R.F.M. Bevers, Afdeling Urologie, Leids Universitair Medisch Centrum

Craniocervicale en cervicale letsels hebben een eigen classificatie.

10

Het is goed te bedenken dat de schade, zichtbaar op de beeldvorming, niet

De behandeling van het niercelcarcinoom bestaat uit het verwijderen van de

altijd een afspiegeling is van wat er zich op het moment van aangrijpen van het

aangedane nier. Deze nefrectomie wordt bij voorkeur laparoscopisch uitgevoerd,

trauma heeft afgespeeld, m.a.w. klinische schade kan uitgebreider zijn dan met

omdat het herstel van de patiënten na een laparoscopische ingreep veel sneller

de beeldvorming overeenkomt.

verloopt. Door de opkomst van echo en CT onderzoek worden meer niertumoren

K I J K

o o k

o p


refresher courses 2005 bij toeval gevonden als een kleine solide afwijking (< 3- 4 cm ) in de nier. Door

met name bij diagnostische ingrepen van MDL-artsen. Naast Propofol wordt het

deze geringen afmetingen is het vaker oncologisch verantwoord een partiële

ultra kort werkende opiaat Remifentanil steeds vaker gebruikt voor pijnlijke

nefrectomie uit te voeren. Behandeling van de niertumor veroorzaakt zo minder

ingrepen waarbij enige sedatie wenselijk is.

nierfunctieverlies. Door nieuwe ontwikkelingen in de geneeskunde is nu ook de

De Bispectrale Index (BIS) is een maat voor de diepte van anesthesie op basis

partiële nefrectomie laparoscopisch mogelijk

van een EEG registratie. Sinds de introductie in 1996 kent de BIS een groeiende

Deze nieuwe techniek kan bij daarvoor geschikte patiënten in een centrum met

populariteit. Het aantal publicaties over de beperkingen van deze vorm van

ruime ervaring met laparoscopische nieroperaties worden toegepast. Wij rap-

bewaking neemt echter ook toe.

porteren de eerste ervaringen met deze techniek in het LUMC.

Met behulp van informatie technologie zijn er infuuspompen (Target Controlled

Sinds maart 2005 werd bij twee patiënten een laparoscopische partiële nefrec-

Infusion systems) ontwikkeld waarmee een bepaalde plasmaconcentratie van

tomie uitgevoerd. De operatie kon in beide gevallen succesvol worden afgeslo-

anesthesiemiddelen nagestreefd kan worden.

ten met een gemiddelde operatietijd van 140 minuten. Peroperatief was er

De Target Controlled Infusion techniek wordt momenteel vooral gebruikt voor de

geen relevant bloedverlies. Beide patiënten hadden postoperatief geen compli-

toediening van Propofol, maar deze techniek zal zeker ook gebruikt gaan wor-

caties en konden op de 3e dag na operatie het ziekenhuis in goede conditie ver-

den voor de toediening van analgetica. Mogelijk zal de combinatie van anesthe-

laten.

sie diepte meting en target controlled infusion op termijn resulteren in een clo-

Bij patiënt A bestond verdenking op een maligne niertumor in de onderpool van

sed loop systeem voor sedatie en narcose.

de nier. Voor het receseren van de tumor was het nodig om de nierarterie gedurende 4 minuten af te klemmen. Na resectie werd gebruik gemaakt van een coagulatiebevorderend preparaat om bloeding uit het nierbed te behandelen.

Refresher Course III

Pathologisch anatomisch onderzoek toonde een niercelcarcinoom van 2,8 cm,

SEDATIE OF NARCOSE VOOR RADIOLOGISCHE

graad II volgens Fuhrman. De snijvlakken waren schoon. Bij vervolgonderzoek

INGREPEN BIJ KINDEREN

zijn er tot nut toe geen aanwijzingen voor recidief of metastasering.

Jeanne Bezstarosti-van Eeden, Erasmus MC Sophia, Rotterdam

Bij patiënt B was sprake van een dubbelsysteem van de nier met ectope uitmonding van de ureter van een bovenpoolssysteem van de nier met dubbele aanleg.

Vele procedures die bij volwassenen gedaan kunnen worden terwijl ze wakker

niet goed functionerende bovenpool van een dubbel aangelegd urinewegsys-

zijn, vragen bij kinderen een andere aanpak. Zeker als zij lang stil moeten liggen

teem. Bij operatie werd de ureter en de bovenpool van de nier verwijderd.

of de procedure pijnlijk is. Er bestaat naast de mogelijkheid van algemene anes-

Conclusie: De eerste resultaten van deze techiek zijn bemoedigend. De laparo-

thesie ook de optie tot sedatie. Sedatie wil zeggen dat er medicatie gegeven

scopische partiële nefrectomie is voor patiënten met een kleine afwijking in de

wordt teneinde een depressie van het Centraal Zenuwstelsel te verkrijgen met

nier een interessante nefronsparende optie.

behoud van een vrije ademweg en beschermende reflexen. Meerdere vragen komen dan naar boven.

Refresher Course III

- Wat is beter voor de patiënt?

NIEUWE ONTWIKKELINGEN OP HET GEBIED

- Hoe staan ouders hier tegenover?

VAN SEDATIE EN NARCOSE BUITEN DE OK

- Wat is beter voor de logistiek?

Prof.dr. J. Klein, ERASMUS MC, Rotterdam

- Bestaat er een financieel verschil? - Bestaat er een vertraging in het stellen van een diagnose als de procedure

Anesthesiologische ondersteuning buiten de OK is duur en anesthesiologen zijn

overgedaan moet worden?

schaars. De behoefte aan dit soort ondersteuning neemt echter alleen maar toe. Theoretisch zijn er meerdere oplossings richtingen.

Wanneer de literatuur hier op nageslagen wordt, blijkt dat in geval van sedatie er een aantal procedures mislukken terwijl dit eigenlijk niet het geval is bij

- Verlaging anesthesiologische tarieven

algehele anesthesie.

- Drastische uitbreiding aantal opleidingsplaatsen voor anesthesiologen - Toepassing van sedatie en narcose door niet anesthesiologen, zo mogelijk met nieuwe, veilige anesthesiemiddelen en/of nieuwe technieken

In het Sophia mislukten 15 van de 57 MRI-procedures onder sedatie ( april 2002-april 2003). In vele klinieken wordt sedatie gezien als een noodoplossing, die alleen dan dient plaats te vinden wanneer er onvoldoende tijd en middelen

Deze bijdrage betreft het laatste onderwerp.

beschikbaar zijn voor anesthesie. In deze voordracht zal verder worden ingegaan op de voor- en nadelen van sedatie of algehele anesthesie bij kinderen die

De Americain Society of Anesthesiologists (ASA) onderscheidt vier niveaus van

voor een MRI scan komen. Dit met betrekking tot de medische aspecten, alsme-

sedatie.

de ook de logistieke en financiële kant van het geheel. Het welslagen van de

1. Minimaal

scan hangt in hoge mate af van de immobiliteit van de patiënt.

2. Licht 3. Diep

Toch zijn er ook vele andere factoren die van belang zijn voor het slagingsper-

4. Narcose

centage van de procedure. Het is de bedoeling dat deze uitgebreid belicht zullen worden. Na deze zaken van meerdere kanten te hebben belicht zal er een

Hoewel een professional die een sedatietechniek toepast in staat moet zijn om

duidelijk beeld voor de toekomst uitrollen wat aangeeft hoe wij het beste met

de patiënt uit een stadium dieper dan bedoeld te “redden”, wordt het anesthe-

de kinderen om kunnen gaan wanneer deze zich in de kliniek melden voor een

ticum Propofol op steeds grotere schaal toegediend door niet anesthesiologen,

MRI scan.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

11

MEMORAD vrijdag Refresher Courses 2005 Vrijdag 30 september 2005, 14.30 - 16.00 uur Refresher Course V

optreden (bv. lever-, longbloedingen, viscerale schade), is bij zorgvuldige selec-

PERCUTANE RFA VAN LEVER-, LONG- EN BOTMETASTASEN

tie en planning chirurgische re-interventie hiervoor in ons instituut tot op heden

& NIERTUMOREN

niet nodig gebleken. De afgelopen twee jaar werden meer dan 60 RFA’s uitge-

Warner Prevoo, Afdeling Radiologie,

voerd. De helft werd percutaan uitgevoerd. Het merendeel betrof RFA van lever-

Frits van Coevorden, Afdeling Heelkunde,

metastasen. Bij tien patiënten werd een RFA van longmetastasen uitgevoerd,

Het Nederlands Kankerinstituut/Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis,

vier patiënten ondergingen een RFA van de nieren en vier patiënten onder-

Amsterdam

gingen een RFA van een ossale metastase. Tijdens de voordracht zullen de overwegingen en indicaties besproken worden, alsmede de complicaties en

Radiofrequente ablatie (RFA) is een relatief nieuwe methode voor de lokale

resultaten.

behandeling van tumoren, waarbij op gecontroleerde wijze tumornecrose kan worden verkregen. Behandeling met RFA is veilig, voorspelbaar en goedkoop.

- Mulier et al, Local recurrence after hepatic radiofrequency coagulation-multi-

De percutane techniek leent zich uitstekend om ook meerdere keren bij dezelfde

variate meta-analysis and review of contributing factors, Annals of

patiënt te herhalen.

Surgery,2005;242;2;158-171

Een enkele naald, of een naald met te ontplooien elektroden aan het uiteinde, wordt in de te behandelen tumor gebracht. Een generator voorziet de elektrode(n)van een wisselstroom die ionen rondom de elektroden in beweging brengt. Door frictie-warmte denaturen de cellen met necrose van het weefsel als

- Gillams, The use of radiofrequency in cancer, British Journal of Cancer. 2005,(92), 1825-1829 - King et al, Percutaneous radofrequency ablation of pulmonary metastases in patients with colorectal cancer, Br J Surg.2004;91:217-223 - Mayo-Smith et al, Imaging guided percutaneous radiofrequency ablation of

gevolg. RFA was bij de klinische introductie, begin jaren negentig, experimenteel en

solid renal masses: techniques and outcomes of 38 treatment sessions in 32

werd beschouwd als een strict palliatieve behandeling. In dat kader werd in

consecutive patients. AJR 2003;180:1503-1508.

eerste instantie gekozen voor een percutane benadering: minimaal invasief en goedkoop. Tot op heden zijn de meeste procedures percutaan uitgevoerd (bijvoorbeeld RFA van levertumoren: >65%, laparotomie >20%, laparoscopie

Refresher Course V

<15%). Welke benadering nu het beste is, is onduidelijk. De literatuur ver-

RFA VAN BOTPROCESSEN

meldt wisselende resultaten. Mulier et al. hebben in hun meta-analyse van

Dr. W.R.Obermann, Afdeling Radiologie, LUMC, Albinusdreef 2, 2333 ZA Leiden,

behandeling van levertumoren met RFA, onafhankelijk van de tumorgrootte,

[email protected]

een significant betere lokale tumorcontrole aangetoond bij laparotomie en

12

laparoscopie. Zij concludeerden dat de percutane benadering hierom vooral

Het principe van RF (radiofrequency) ablatie berust op het lokaal verhitten

zou moeten worden toegepast bij patiënten die een contra-indicatie hebben

van weefsel door het opwekken van een geconcentreerde wisselstroom bij

voor chirurgische benadering/behandeling. Het is daarom van belang dat de

de ongeïsoleerde naaldpunt waarbij de ionen in het weefsel bij de naaldpunt

overwegingen en indicaties tot percutane behandeling, in nauw multidiscipli-

zeer snel gaan bewegen en hierdoor frictie geven waardoor de temperatuur

nair overleg worden besproken. Ook de eigen praktische ervaring telt in de

in het weefsel stijgt. Indirect wordt de naaldpunt ook verhit waarbij een

overweging mee. De uiteindelijke beslissing tot behandeling wordt genomen

sensor in de naald de temperatuur meet. De locale verhitting destrueert de

door de chirurg, radioloog en patiënt. In het AvL wordt de behandeling van

tumor.

leveren longmetastasen bij patiënten, met een sterk verhoogd risico op

Afhankelijk van het type naald en type machine kan de destructie klein tot groot

meerdere metstasen, percutaan uitgevoerd: minder morbiditeit, kortere opna-

zijn.

me. Doel hierbij is lange termijn palliatie, waarbij het doel en de verwachting

Voor kleine laesies is het Radionics-RFG 3 C RF-lesion Genererator System,

is, dat de op dat moment presenterende (ogenschijnlijk solitaire) metastase

Burlington USA geschikt. De meest praktische naald is de 145-mm lange

blijvend wordt uitgeschakeld.

Sluyter-Mehta 20 G RF ablatie holle naald met een 5-mm lange niet-geïsoleer-

De keuze van beeldvormende modaliteit bij percutane RFA is afhankelijk van de

de punt (Radionics). De RF thermal ablation probe (SMK-TC 15;Radionics),

eigen ervaring en voorkeur en de lokatie van de te behandelen tumor.

welke een 15 cm lange rechte stijve electrode is met een diameter van 1 mm

Levertumoren en niertumoren zijn vaak goed echogeleid aan te prikken. Voor

moet in deze naald geplaatst worden. De “probe” moet verbonden worden met

bot-, en longtumoren verdient een CT geleide benadering de voorkeur.

de generator welke op zijn beurt weer is verbonden met een geleideplaat op de

Percutane RFA’s van lever-, en niertumoren vinden over het algemeen plaats op

huid van de patiënt (zo dicht mogelijk bij de te behandelen laesie). De maximale

OK, onder algehele anaesthesie. CT-geleide procedures worden bij voorkeur

destructie die hiermee te bereiken is, is een elliptisch bolletje van ongeveer 1

verricht onder epidurale anaesthesie. Vooral de logistiek rond een CT geleide

cm in doorsnede.

procedure kost veel tijd. De anaesthesist moet ingepland worden en er moet

Voor grotere laesies is de RITA machine geschikt (RITA Medical Systems, Inc.

ruimte gemaakt worden in het CT programma.

Mountain View USA). Deze machine kan meer vermogen leveren. Voor botlae-

In het AvL worden alle procedures bij voorkeur ook door chirurg en radioloog

sies wordt hierbij de Starburst SDE naald (16 G diameter) 12 cm lang met een

samen uitgevoerd. Hoewel ook bij percutane procedures complicaties kunnen

gedeeltelijk geïsoleerde 11 G introductie naald van 6 cm gebruikt. De naald kan

K I J K

o o k

o p


refresher courses 2005 een elliptische bol van 2 bij 1 cm destrueren, of wanneer de antennes zijn uit-

(CRM) zijn (+/- 300 patiënten/jaar in Nederland). De 5-jaars overleving na par-

geschoven een bol van 2 bij 2 cm. Een nieuwer bot naald type is de Talon naald,

tiele leverresectie i.v.m. CRM is tussen de 25 en 50%, afhankelijk van prognos-

welke met een waterdrip systeem werkt en een bot destructie kan geven van

tische factoren. Duidelijk prognostische factoren zijn: tumor volume (aantal en

maximaal 4 bij 4 cm.

grootte van de metastasen), uni-/ bilobaire lokalisatie en aanwezigheid van

In grotere botlaesies (lytische) kunnen ook nog krachtiger naalden gebruikt wor-

extra-hepatische ziekte. De invloed van synchroon/metachroon, rectum/colon,

den ( naalden met langere antennes) met of zonder introductienaald (de 14 G

primaire tumor stagering en resectie marge van de metastase chirurgie is discu-

11, 15 of 20 cm lange RITA Starburst XL naald). Deze kunnen een bol tot 5 cm

tabel. De rol van systemische chemotherapie wordt groter, door het succes van

destrueren. Het nieuwste type naald is de Xli naald, ook met een waterdrip

Oxaliplatin en Irinotecan. De waarde van RFA t.o.v. systemische chemotherapie

welke tot 7 cm kan destrueren. Met het RITA systeem moeten de huidgeleide

in de palliatieve setting (indien alle laesies behandeld kunnen worden met RFA)

platen (twee) juist ver van de laesie geplaatst worden.

bij CRM is onbekend (CLOCC-Trial). De waarde van RFA in de curatieve setting

Indicaties voor RF ablaties aan het bewegingsapparaat zijn: osteoid osteoma

is tot nu toe beperkt. Een enkele studie laat een 5-jaars overleving zien varië-

(meestal kleiner dan 1 cm, soms groter en in pijpbeenderen soms langgerekt

rend tussen de 0 – 30%. Een gerandomiseerde trial met RFA versus Resectie is

(tot 3,5 cm)), osteoblastoma, chondroblastoma, recidief- reusceltumor, chordo-

gaande in Frankrijk, echter inclusie verloopt zeer moeizaam. RFA wordt in toe-

ma en chondrotumor, metastatische botlaesies en kleine AV malformaties.

nemende mate gebruikt met een curatieve intentie bij bi-lobaire ziekte (two-

De procedure moet onder algehele of spinale anaesthesie gedaan worden. De

stage resection). Ook hierbij zijn er slechts een beperkt aantal studies die dit

procedure wordt onder CT-geleiding gedaan, bij voorkeur met een multislice

onderbouwen.

scanner. Na localisatie van de laesie kan de tumor bereikt worden met het

Concluderend: Partiele leverresectie is de gouden standaard bij de

Bonopty co-axiale bot biopsie systeem (Radi Medical Systems, Uppsala,

behandeling van CRM in de lever. RFA heeft een vaste plaats gewonnen in de

Sweden) wanneer het gaat om kleine laesies zoals het osteoid osteoom. Voor

behandeling bij CRM in de lever, echter, het kan nu nog niet gezien worden als

grotere laesies moet de tumor bereikt worden met de 11 G introductie naald

vervanging voor resectie en moet gezien worden als experimentele additieve

van RITA.

behandeling.

De anatomisch veiligste route moet gekozen worden, hetgeen betekent dat soms een langere weg gekozen wordt door meer bot. De grootte van de laesie moet eerst bepaald worden en afhankelijk van het

Refresher Course VI

volume van één coagulatie actie moet de naald verplaatst worden voor een vol-

NON-ACCIDENTAL INJURY

gende coagulatie actie etc. tot het gehele volume gedestrueert is. Het is

S.G.F. Robben, Afdeling Radiologie, Academisch Ziekenhuis Maastricht

belangrijk de destructie iets groter te maken dan de afmeting van de laesie. Dichtbij vitale structuren zoals bij de wervelkolom kan dit moeilijk zijn. Voor

Ossale letsels: In tegenstelling tot letsels van de buikorganen en van het cen-

benigne kleine laesies in de wervelkolom zoals osteoid osteomas and osteobla-

traal zenuwstelsel (CZS), zijn ossale letsels zelden fataal. Toch spelen ossale

stomas is het Radionics apparaat met naalden het meest geschikt om zeer pre-

afwijkingen een belangrijke rol in de bewijsvoering van kindermishandeling.

cieze coagulaties te verrichten waarbij de 5 mm ongeïsoleerde tip van de naald

Met name bij zuigelingen zijn bepaalde laesies bijna pathognomonisch voor kin-

op 5 mm afstand van de vitale structuren moet blijven. Met het Radionics appa-

dermishandeling. Het betreft hier metafysaire avulsiefracturen, fracturen van

raat wordt meestal een temperatuur van 90 graden celsius nagestreefd voor 4

ribben, scapula, processus spinosus of sternum.

minuten voor elke naald positie. Met het RITA apparaat worden temperaturen

Andere laesies zijn minder specifiek, doch kunnen, in combinatie met andere

tussen 85 en 100 graden met verschillende tijdsduur door de firma voorgeschre-

letsels en klinische informatie, toch sterke verdenking op kindermishandeling

ven. Met RITA kan ook een “track ablation” gedaan worden. Beide systemen

oproepen. Bijvoorbeeld multipele fracturen, fracturen van verschillende data, of

alsook procedure voorbeelden zullen getoond worden.

fracturen waarvan de ernst van de fractuur niet correleert met de anamnese. De rol van de radioloog beperkt zich niet alleen tot het beantwoorden van vragen

References:

van clinici over de mogelijkheid van non-accidental injury. Vanuit zijn expertise

1. Pinto CH, Taminiau AHM, Vanderschueren GM, Hogendoorn PCW, Bloem JL, Obermann WR.

moet de radioloog ook de clinici attenderen op de mogelijkheid van non-acci-

Technical considerations in CT-guided radiofrequency thermal ablation of osteoid osteoma: tricks of

dental injury na het beoordelen van skeletfoto’s. Het missen van deze diagnose

the trade. AJR 2002;179:1633-1642.

kan op korte of lange termijn fatale gevolgen hebben voor het kind. Echter een

2. Organ LW. Electrophysiologic principles of radiofrequency lesion making. Appl Neurophysiol 1976;39:69-76. 3. Tillotsen CL, Rosenberg AE,Rosenthal DI. Controlled thermal injury of bone:report of a percutaneous technique using radiofrequency electrode and generator. Invest Radiol 1989;24:888-892.

onterechte diagnose resulteert in een onterechte beschuldiging van de verzorgers van het kind. Daarom moet de radioloog zich bewust zijn van de differentiaal diagnosen van non-accidental injury, o.a. rachitis, geboortetrauma, accidental injury, metafysaire dysplasie, osteogenesis imperfecta, normvarianten, ziekte van Menke. Viscerale letsels: Zoals boven reeds vermeld, zijn viscerale en CZS letsels

Refresher Course V

veel vaker fataal dan ossale letsels. Naarmate kinderen ouder worden is het

DE CHIRURGISCHE BENADERING VAN LEVERTUMOREN

aandeel fatale viscerale letsels hoger dan het aandeel fatale CZS letsels. De

EN DE PLAATS VAN RFA

gemiddelde leeftijd van kinderen met een visceraal letsel na non-accidental

C.Verhoef, M.D., Dept Surgical Oncology, Erasmus University Medical Center –

injury is 2 jaar en de mortaliteit is 50%. De hoge mortaliteit is vooral gerela-

Daniel den Hoed Cancer Center

teerd aan patiënt (= parent) delay bij massale bloedingen of peritonitis na perforatie van een hol orgaan. Alle thoracale en abdominale organen die bij acciden-

De grootste groep levertumoren waarbij een chirurgische behandeling wenselijk

tal injury beschadigd kunnen worden, zijn ook bij non-accidental injury betrok-

is, zijn de metastasen, waarvan het overgrote deel de colorectale metastasen

ken, echter met name de holle buikorganen, mesenterium, lever, bijnier en pan-

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

13

MEMORAD vrijdag creas. Letsels van de nieren en milt zijn relatief zeldzaam bij non-accidental

ook geldt voor een positieve CT uitslag. Bij chronische neurologie of ontbreken

injury, in tegenstelling tot accidental injury.

van neurologische uitval maar wel suspecte fracturen is MRI het onderzoek van eerste keuze. Echografie kan in het diagnostische proces een rol spelen als

De beeldvormende diagnostiek van visceraal trauma bestaat uit echografie, CT

screenende modaliteit en bij de follow-up van de zeer kleine kinderen, met

en conventioneel contrast onderzoek

name indien zij op de intensive care liggen. Tijdens de voordracht zullen de diverse craniële en intracraniële letsels suspect

Literatuur:

voor kindermishandeling de revue passeren. Specifieke kenmerken zoals lokali-

- Kleinman PK (1998) Diagnostic Imaging of Child Abuse 2nd ed. Mosby, St.

satie en aspect van bloedingen en datering van letsels zullen besproken worden. Daarnaast zal er aandacht worden besteed aan enkele valkuilen in de dia-

Louis

gnostiek en de belangrijkste differentiaal diagnostische overwegingen.

- Lonergan GJ, Baker AM, Morey MK, Boos SC. From the archives of the AFIP. Child abuse: radiologic-pathologic correlation. Radiographics. 2003;23:811-45.

Literatuur suggesties 1. Kleinman PK. Diagnostic Imaging of Child Abuse. Second edition. Mosby, St. Louis, 1998.

Refresher Course VI

2. Demaerel P, Casteels I, Wilms G. Cranial imaging in child abuse. Eur Radiol 2002;12:849-857.

KINDERMISHANDELING – NEURORADIOLOGISCHE

3. Nimkin K, Kleinman PK. Imaging of child abuse. Radiol Clin North Am 2001;39:843-864.

ASPECTEN

4. Stoodley N. Neuroimaging in non-accidental head injury: if, when, why and how. Clin Radiol

Dr. R.A.J. Nievelstein, UMC, Utrecht

2005;60:22-30.

Hoewel letsels van het centraal zenuwstelsel slechts in ongeveer 10% van alle mishandelde kinderen voorkomen, leiden ze frequent tot levensbedreigende situaties met ernstige lange termijn effecten. De meeste letsels van het centraal zenuwstelsel na kindermishandeling worden gevonden bij peuters en kleuters, met een gemiddelde leeftijd van 10,2 maanden. Daarnaast zijn deze letsels de belangrijkste doodsoorzaak na kindermishandeling, met een piek incidentie op de leeftijd van 6 maanden. Pathofysiologisch kunnen drie trauma mechanismen onderscheiden worden. Allereerst is er het directe of contact trauma, resulterend in een lokale distorsie of fractuur van de schedel, focale corticale schade of een epi- of subduraal hematoom. Hoewel dit mechanisme frequent voorkomt bij kindermishandeling resulteert het zelden in levensbedreigende letsels. Het tweede mechanisme betreft een indirect trauma door plotselinge acceleratie of deceleratie van het hoofd (“shaken baby syndrome”). Dit resulteert in spannings- en afscheuringletsels (“shear strain deformation”) van de intracraniële structuren, met ernstige levensbedreigende en lange termijn effecten. Tot slot kan er sprake zijn van een combinatie van een direct en indirect trauma met bijbehorende letsels (“shaken-impact syndrome”). De laatste twee trauma mechanismen gaan vrijwel altijd gepaard met retinabloedingen, een bijna pathognomische bevinding voor kindermishandeling. Bij de verdenking op kindermishandeling met neurologisch letsel speelt de radiologische diagnostiek een belangrijke rol (zie figuur). Indien er sprake is van acute neurologie is CT het eerste onderzoek van keuze. Als de CT negatief is dient aanvullende diagnostiek middels MRI plaats te vinden, hetgeen overigens

Chronische neurologie (echografie)

Acute neurologie (echografie)

Geen neurologie (suspecte fracturen)

MRI

CT

MRI

lage suspectie

–

Stop F i g u u r : n e u ro lo g i s c h proto co l b i j k i n d e r m i s h a n d e l i n g ( n a a r k l e i n m a n )

14

K I J K

o o k

o p


...

MRI

–

hoge suspectie

MRI

1

interventie radiologie

Sessie 1 - Interventie Radiologie Donderdag 29 september 2005, 11.45 - 13.15 uur Abstractnr.: Do 1.1

pijnmedicatie: geen, paracetamol/NSAID: matig en tramal/morfine: zwaar.

A RANDOMISED COMPARISON OF UTERINE ARTERY

Follow-up eindigde april 2005.

EMBOLISATION AND HYSTERECTOMY IN THE TREATMENT

Resultaten: bij 100 patiënten werden 163 OWF behandeld met 116 PV.

OF SYMPTOMATIC UTERINE FIBROIDS (EMMY TRIAL):

Gemiddelde follow-up was 10 maanden (mediaan 12, spreiding 3-37). Totale

PAIN AND RECOVERY.

follow-up was 1044 maanden. Alle PV waren technisch succesvol. De enige

W.J.K. Hehenkamp, N.A. Volkers, E. Birnie, W.M. Ankum, J.A. Reekers

procedurele complicatie betrof een pedikelfractuur zonder neurologische

Academisch Medisch Centrum, AMSTERDAM, Nederland

sequelen. Op lange termijn ontstonden geen nieuwe complicaties. Vier patiënten werden in meerdere sessies behandeld vanwege multipele OWF. Twaalf

Purpose: We performed the first randomised trial comparing UAE with hyste-

patiënten werden behandeld voor nieuw ontstane WF gedurende follow-up.

rectomy in the treatment of uterine fibroids causing menorrhagia. This report

Gemiddelde leeftijd was 71 jaar (spreiding 46-91), 81% vrouw. Initiële VAS was

focuses on treatment related pain and resumption of daily activities.

gemiddeld 8.7 (mediaan 9, spreiding 4-10). Initieel pijnmedicatie gebruik was

Materials & methods: 177 patients have been included in this trial (89: hyste-

10% geen, 36% matig en 54% zwaar. Percentage follow-up na 6, 12 en >12

rectomy; 88: UAE). Pain scores (numerical rating scale) and other aspects of

maanden was respectievelijk 82%, 52% en 13%.

pain were measured. Recovery to various activities was assessed by question-

Gedurende follow-up ontstonden 24 nieuwe WF (24%) met botoedeem op MRI,

naire.

waarvan 12 (50%) met PV werden behandeld en 50% met conservatieve

Results: UAE patients experienced significantly more pain during the first 24

methoden.

hours after treatment as determined by univariate mixed models regression

VAS na 3, 6, 12 en >12 maanden was gemiddeld 3.6 (mediaan 4, spreiding 0-

analysis (p=0.012).

10), 3.0 (mediaan 3, spreiding 0-8), 2.8 (mediaan 2.5, spreiding 0-8) en 2.8

Six weeks after discharge 9.9% of UAE patients still experienced pain compa-

(mediaan 3, spreiding 0-6). Pijnmedicatie gebruik was op 3 maanden 55% geen,

red to16 % of hysterectomy patients (difference not significant). Compared to

27% matig en 18% zwaar; op 6 maanden 62% geen, 28% matig en 10%

the situation before treatment, UAE patients showed less improvement of pain

zwaar; op 12 maanden 77% geen, 13% matig en 10% zwaar; op >12 maanden

than hysterectomy patients (OR: 0.63; 95%CI: 0.47-0.84; p=0.004). Recovery

77% geen, 15% matig en 8% zwaar. Uiteindelijk waren 6 patiënten (6%) onte-

from UAE was significantly faster than from hysterectomy (for work: 28.1 versus

vreden met het resultaat na PV. Drie patiënten hadden geen botoedeem in

63.4 days; p<0.001).

behandelde OWF voorafgaand aan PV. Eén patiënt had een procedurele compli-

Conclusions: For pain neither UAE nor hysterectomy seemed to be clearly

catie. Twee patiënten behielden onverklaarde persisterende rugklachten.

superior. Recovery to daily activities was always in favour of UAE. Long term

Conclusie: het klinische resultaat na PV is uitstekend, zowel op korte als lan-

efficacy of UAE in comparison to hysterectomy still needs to be determined and

gere termijn, met een evidente daling in VAS pijnscore en pijnmedicatie

will be available in the course of 2005.

gebruik. Dit resultaat is vrijwel direct merkbaar en blijft gedurende follow-up van een jaar constant.

Abstractnr.: Do 1.2 KLINISCHE FOLLOW-UP 100 PATIËNTEN NA PERCUTANE

Abstractnr. : Do 1.3

VERTEBROPLASTIEK VAN 163 OSTEOPOROTISCHE

VASCULAIRE INTERVENTIES: BELEVING VAN DE PATIëNT

WERVELINZAKKINGSFRACTUREN

VOOR, TIJDENS EN NA DE PROCEDURE.

M.H.J. Voormolen, P.N.M. Lohle, J.R. Juttmann, L.E.H. Lampmann

K. van Ulzen, J.M.A. Biemans

St Elisabeth Ziekenhuis, TILBURG, Nederland

Twenteborg Ziekenhuis, ALMELO, Nederland

Doel: bepalen klinische uitkomst patiënten na behandeling pijnlijke therapiere-

Doel: Prospectieve studie naar de patiëntenbeleving voor, tijdens en tot 1 week

sistente osteoporotische wervelinzakkingsfracturen (OWF) met percutane verte-

na vasculaire interventie.

broplastiek (PV)

Materiaal en methoden: Er werden 40 patiënten geïnterviewd voorafgaand

Materiaal en methode: patiënten met OWF waarvoor PV in de periode Maart

aan, direct na de vasculaire interventie, aan het einde van de dag en 7 tot 10

2002 tot Januari 2005 met minimale follow-up van 3 maanden met gehele wer-

dagen na de procedure. De beleving van de patiënt werd aan de hand van een

velkolom MRI scans en korte vragenlijsten bestaande uit rugpijnscore middels

standaard vragenlijst gescoord. Bij de vragenlijst werd mede gebruik gemaakt

Visueel Analoge Scores (VAS) en pijnmedicatie gebruik onderverdeeld in geen

van een verbale numerieke score. Na 7 tot 10 dagen werden de patiënten nog-

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

15

MEMORAD donderdag maals geïnterviewd naar ervaringen en onderzocht op complicaties.


Resultaten: Patiënten zijn tevreden over de uitleg op de polikliniek en de

PERCUTANE TRANSLUMINALE ANGIOPLASTIEK IN

patiëntenfolder. Desondanks zegt meer dan de helft van de patiënten ook nog

DE BEHANDELING VAN ISCHAEMISCHE DIABETISCHE

uitleg te willen voorafgaande aan de procedure. Patiënten die eerder een zelfde

VOETULCERA TER VOORKOMING VAN GROTE

procedure hebben ondergaan gaven gemiddeld een lagere pijnscore tijdens en

AMPUTATIES.

na de interventie dan patiënten die voor de eerste keer het onderzoek onder-

O.A.M. Kessels, C.E.V.B. Hazenberg, B. de Leeuw, J.G. van Baal, M. Kraai

gingen.

Twenteborg Ziekenhuis, ALMELO, Nederland

In de eerste week na de interventie ervaren de patiënten vrijwel geen pijn en hebben geen pijnstilling of andere medische zorg nodig. Alle patiënten gaven

Doel: Veel patiënten met diabetes mellitus (DM) ontwikkelen vasculaire proble-

een hoge mate van tevredenheid aan. Bij de helft van de patiënten werd een

men in het bijzonder aan de extremiteiten. Er is een steeds grotere rol wegge-

hematoom gevonden, waarvan de meerderheid kleiner dan 5 cm. Geen enkele

legd voor Percutane Transluminale Angioplastiek (PTA) bij de behandeling van

patiënt ondervond belemmering in het dagelijks functioneren na de vasculaire

kritische ischaemie en ischaemische diabetische voetulcera. Met deze studie

interventie. Er traden geen andere complicaties op.

evalueren we de klinische resultaten van PTA van de onderste extremiteitsvaten

Conclusie: Uitleg voorafgaande aan de interventie blijft belangrijk, naast eer-

met betrekking tot de wondgenezing en de preventie van boven-de-enkel ampu-

dere uitleg op polikliniek en door middel van een patiëntenfolder. Vrijwel alle

taties.

patiënten geven weinig pijn aan tijdens en na de interventie. Patiënten die eer-

Materialen en Methoden: In de periode januari 2002-december 2004 onder-

der ervaring hebben met de procedure ervaren over het algemeen minder pijn.

gingen 60 patiënten met DM 1 en 2 een PTA i.v.m. kritische ischaemie en voe-

Complicaties traden op in de vorm van een (meestal klein) hematoom, waarvan

tulcera. Alle patiënten hadden Fontaine 3 of 4 klachten. Retrospectief werd het

mensen geen pijn hebben ervaren en dat ook niet belemmerde in het dagelijks

effect van PTA en zonodig recanalisatie geëvalueerd op de wondgenezing en

functioneren.

limb-salvage. De follow-up varieert van een half tot drie en een half jaar. Resultaten: Bij 57 patiënten (95%) werd een succesvolle PTA verricht (_33 en _24, gem. lft. 73jr.). Bij enkele patiënten waren beide extremiteiten aangedaan,


waardoor in totaal 67 extremiteiten behandeld werden. In het merendeel van

TECHNICAL SUCCESS RATE AND CLINICAL OUTCOME

de gevallen betrof het een supra-genuale interventie. Een succesvolle PTA

OF INTRA-ARTERIAL TREATMENT FOR BASILARY ARTERY

resulteerde in een versnelde wondgenezing en limb-salvage van 49 extremitei-

THROMBOSIS.

ten (73%). Bij 18 extremiteiten (27%) resulteerde de PTA niet in een primaire

J.A. Vos, W. Schonewille, T.TH.C. Overtoom

limb-salvage. Bij 2 van deze 18 extremiteiten werd operatief een bypass aange-

St. Antonius Ziekenhuis, NIEUWEGEIN, Nederland

legd wat alsnog resulteerde in limb-salvage. Van de resterende 16 extremiteiten ondergingen er 13 een amputatie Drie patiënten overleden aan al dan niet

Purpose: A basilar artery occlusion is a relatively infrequent, but very serious

vasculair gerelateerde pathologie. Er waren 2 complicaties, 1 patiënt had een

condition. If left untreated, it carries a high mortality (+/-40 %) and an even hig-

nabloeding en bij 1 patiënt ontstonden microemboliën.

her morbidity (+/-50%). We report the preliminary results of intra-arterial treat-

Bij 3 patiënten (5%) kon om verschillende redenen geen succesvolle PTA ver-

ment of patients with this condition.

richt worden.

Material and Methods: Between July 2003 and May 2005, seven patients (5

Conclusies: PTA is succesvol bij diabetische patiënten met kritische ischaemie

male, median age 55 y, range 27-72) with basilar artery thromboses were tre-

en ischaemische voetulcera. PTA resulteert in versnelde wondgenezing en ver-

ated with intra-arterial thrombolysis. All patients had significant symptoms of

minderd de noodzaak tot amputatie. PTA zou hierdoor de behandeling van eer-

brainstem ischemia prior to treatment. Symptoms included hemiplegia, quadrip-

ste keus moeten zijn bij deze patiëntengroep.

legia, eye movement disorders, swallowing or breathing disorders and loss of consciousness. Four (57%) required mechanical ventilation during the procedure. In all patients a micro-catheter was advanced from the groin, through the occlu-


sion. In all cases Urokinase (500 000 to 1 500 000 IE) was administered locally.

RESULTATEN VAN STENTPLAATSING VOOR DISTALE

Technical success was defined as restoration of antegrade flow throughout the

AORTASTENOSE.

basilar artery and run-off in at least patent P1- segments on both sides.

P.C.G. Simons1, A.A. Nawijn1, C.M.A. Bruijninckx1, B. Knippenberg1,

Results: In all cases (100%) the treatment was technically successful. In two

E.H. de Vries2, E.R. Snijder2, H. van Overhagen1

cases (29%) a significant residual stenosis was treated (one with PTA and stent

1

placement, one with PTA alone).

2

HAGAziekenhuis, DEN HAAG, Nederland Vlietland Ziekenhuis, VLAARDINGEN, Nederland

One patient (14%) died in the Intensive Care ward, ten days after the interven-

16

tion, as a result of pneumonia and respiratory insufficiency.

Doel: Disale aortastenose is een weinig voorkomende aandoening met name

In a follow up of 7 days to 21 months, no re-intervention in any of the patients

bij jonge patiënten, meestal vrouwen. Wij evalueerden de resultaten van stent-

was necessary. One patient (14%) had residual hemianopsia and one (14%) had

plaatsing voor distale aortastenose.

weakness in one leg. The other four patients (57%) remained free of symptoms

Materiaal en Methode: Van juli 1998 tot oktober 2004 werden 16 patiënten

during the follow up period.

(3 mannen, 13 vrouwen, gemiddelde leeftijd 56 (39-80) jaar met claudicatio-

Conclusion: Trans catheter thrombolysis is a very promising treatment option

klachten behandeld door middel van primaire stentplaatsing in een distale aor-

for patients with basilary artery thrombosis. Results appear to be superior to

tastenose. 7 Patiënten hadden een geïsoleerde aortastenose, 9 patiënten had-

traditional medical treatment. More research is needed in larger patients

den multilevel vaatlijden. 5 Patiënten ondergingen tijdens de procedure aanvul-

groups to confirm these data.

lend PTA of stentplaatsing vanwege iliacaal vaatlijden.

K I J K

o o k

o p


1

interventie radiologie Resultaten: Stentplaatsing was succesvol in alle patiënten. Bij 14 patiënten


(88%) was het systolische drukverval na stentplaatsing <10%. Bij twee patiën-

ENDOVASCULAR STENT GRAFTING FOR THORACIC

ten was het resultaat suboptimaal (persisterende gradient van 15%). Initiëel kli-

AORTIC PATHOLOGY: SINGLE-CENTRE EXPERIENCE IN

nische succes, gedefinieerd als verdwijnen of verbeteren van de symptomen,

105 CONSECUTIVE PATIENTS

werd bereikt bij 15 patiënten (94%). Bij 2 patiënten traden complicaties op; dis-

D.A.F. van den Heuvel, R.H. Heijmen, J.A. Vos, M.A. Schepens,

sectie ter plaatse van de puntieplaats en binnen 14 dagen trombose in de

T.TH.C. Overtoom

stents waarvoor succesvolle urokinase en PTA behandeling. Gedurende de fol-

Sint Antonius Ziekenhuis Nieuwegein, NIEUWEGEIN, Nederland

low-up (gemiddeld 18 (1-66) maanden), kregen vier patiënten recidief symptomen. Bij twee patiënten werden de recidief klachten veroorzaakt door femorale

Objective: Endovascular stent-graft repair has emerged as an alternative treat-

occlusie (na 3 maanden) of iliacale occlusie (na 1 jaar) en bij twee patiënten

ment option for a spectrum of acute and chronic disorders of the thoracic aorta.

door in-stent restenose (na 3 jaar en 3,8 jaar) welke succesvol behandeld wer-

We report our single-centre experience.

den met respectievelijk PTA en re-stent plaatsing. Zowel de aorta klinische

Methods: Since 1997, 105 patients underwent endovascular thoracic aortic

patency als de haemodynamische patency, gedefinieerd als EAI >0.90 of verbe-

repair. Treated pathology comprised descending thoracic aortic aneurysm (65%),

tering >0.10, waren 94% na 1 maand en daalde naar 70% na 3 jaar (Kaplan-

type B dissection (20%), penetrating aortic ulcer (6%), and other (9%). Forty-one

Meier analyse). Secundaire patency was 94%.

of 105 patients were treated in emergency. The Talent™ (72%) and Excluder™

Conclusie: Primaire stentplaatsing voor een distale aortastenose heeft een

(20%) stent-grafts were used predominantly. All procedures were performed in

goed technisch, klinisch en haemodynamisch succespercentage. Stentplaatsing

the operating theatre, in a joint procedure of thoracic surgery and interventional

biedt dus een goed alternatief voor chirurgie.

radiology. Results: In 99% of patients, the stent-graft was successfully introduced and deployed at the intended position. Endovascular access was achieved through


the groin in 91%. A (minor) stroke occurred in 6 patients, and no paraplegia was

RESULTATEN BIJ ENDOVASCULAIRE BENADERING VAN

observed postoperatively. Median length of stay was 6 days. In-hospital morta-

HET ANEURYSMA VAN DE ABDOMINALE AORTA IN EEN

lity was 9% (elective repair 3%, emergent repair 17%). In 5 patients, an early

PERIFERE KLINIEK

type I endoleak occurred requiring re-intervention. Type II endoleaks sealed

P.J.E. van Dijk, T.P.W. de Rooy, T.J. van der Steenhoven,

spontaneously in 5 of 9 patients. After a median follow-up of 17 months (range

J.C.A. de Mol van Otterloo

1 to 79), 10 late deaths occurred (11%), of which 2 were aorta-related. Late

Medisch Centrum Haaglanden, Westeinde, DEN HAAG, Nederland

endoleaks occurred in 2 patients, related to dilatation of the aortic neck and stent-graft migration.

Doel: Evaluatie van kwantiteit en kwaliteit van de endovasculaire behandeling

Conclusions: Early and mid-term results of endovascular stent grafting for

van het abdominale aneurysma in een perifere kliniek vergeleken met resulta-

thoracic aortic lesions are associated with low morbidity and mortality rates,

ten uit multi-center trials.

including patients at high risk and treated in emergency settings.

Materiaal en methoden: Retrospectief onderzoek over de periode 01-01-'99 t/m 31-12-'04 waarbij middels statusonderzoek, operatieverslagen en radiologieverslagen uit het ZIS werd gekeken naar: afmetingen van hals en aneurysma, tapering hals, angulatie hals vs. aneurysma, aanwezigheid van trombus in hals, leeftijd patient, merk stent, type stent, OK-duur, opnameduur (IC en afdeling), ASA-classificatie, complicaties, aantal en type endoleaks en hun behandeling, groei / krimp aneurysma en overleving van patienten. Resultaten: Er werden 26 patienten geincludeerd waarvan 24 patienten electief en 2 patienten acuut behandeld werden. Gemiddelde leeftijd 75 jaar. Het betrof bij alle patienten een infrarenaal aneurysma waarbij streng geselecteerd werd op de anatomie van de hals zowel qua lengte en diameters als de hoek t.o.v. het aneurysma. Er werden goede resultaten verkregen vergeleken met de literatuur mbt IC-verblijf, frequentie voorkomen EL type 1 en overleving in eerste 30 dagen na OK. Er werden vergelijkbare resultaten verkregen mbt voorkomen EL type 2 en complicaties in de eerste 30 dagen na OK. Conclusie: De endovasculaire behandeling van het abdominale aneurysma aortae in een perifeer ziekenhuis met kleine aantallen patienten en strenge selectiecriteria boekt vergelijkbare resultaten als in de literatuur beschreven resultaten behaald in multi-center trials en blijkt dus een verantwoorde behandeloptie.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

17

MEMORAD donderdag Sessie 2 - Neuroradiologie en KNO I Donderdag 29 september 2005, 11.45 - 13.15 uur

genomineerd

genomineerd

Radiologendagen Prijs 2005




LOCALIZATION OF THE ADAMKIEWICZ ARTERY AND

LONG TERM MRA FOLLOW UP TO DETECT DE NOVO

THE VASCULAR MALFORMATION IN PATIENTS WITH

ANEURYSM FORMATION AFTER THERAPEUTIC

SUSPECTED SPINAL VASCULAR ABNORMALITIES USING

OCCLUSION OF THE INTERNAL CAROTID ARTERY

CONTRAST-ENHANCED MR ANGIOGRAPHY

A.N. de Gast1, W.J. van Rooij1, C.B.L.M. Majoie2, C. Lavini2, M.E.S. Sprengers2

R.J. Nijenhuis1, M. Mull2, J.T. Wilmink1, A. Thron2, W.H. Backes1

1

Academisch Ziekenhuis Maastricht, MAASTRICHT, Nederland

2

1

Elisabeth Ziekenhuis, TILBURG, Nederland Amsterdam Medisch Centrum, AMSTERDAM, Nederland

Aachen University Hospital, AACHEN, Germany

2

Background and Purpose: Therapeutic carotid artery balloon occlusion is an Purpose: To determine whether contrast-enhanced MR Angiography (CE-MRA)

effective and safe method in the treatment of large and giant carotid aneu-

is able (i) to locate the Adamkiewicz artery (AKA), and (ii) to identify the feeders

rysms. However, hemodynamic changes in the circle of Willis may promote

of spinal vascular malformations (SVM) validated by digital subtraction angio-

growth of additional aneurysms and formation of de novo aneurysms over time.

graphy (DSA).

In this study, MRA at 3 Tesla long term after therapeutic carotid artery occlusion

Materials and Methods: Nineteen consecutive patients with suspected SVM

was compared with initial DSA to assess the incidence of de novo aneurysm

underwent both a CE-MRA and DSA examination. In all cases CE-MRA prece-

formation and growth of additional aneurysms.

ded DSA. CE-MRA (1.5 Tesla) consisted of a 3D spoiled gradient echo sequence

Materials en Methods: Between January 1996 and August 2004, 52 patients

with centrically ordered k-space filling of which the start was synchronised with

were treated with carotid balloon occlusion for carotid artery aneurysms.

the arrival of a 0.3 mmol/kg dose of Gadolinium contrast agent in the lower

Twenty-nine of these patients (24 women and 5 men, mean age 55 years, range

aorta. One observer, who was blinded for the DSA findings, determined the

26-78 years) agreed to screening with 3 Tesla MRA and MRI after a mean fol-

level and side of (i) the AKA, and (ii) the feeder(s) of the SVM on the CE-MRA

low up period of 54 months (range 9-106 months) after carotid occlusion. MRA

images. Three other experienced neuroradiologists jointly scored the level and

studies were compared with DSA performed at the time of carotid artery occlu-

side of the AKA on DSA projection images and compared the image quality

sion. Our institutional review board approved this study and patient informed

between CE-MRA and DSA in terms of vessel conspicuity, contrast, continuity,

consent was obtained.

sharpness, and background homogeneity on a relative 5-point scale. The neuro-

Results: In the 29 patients, no de novo aneurysms were identified on MRA

radiologist also evaluated the presence of vascular pathology and compared

(0%, 97.5% CI 0-14%). Of the 6 additional aneurysms in 5 patients, none had

MRA with DSA findings.

changed in size.

Results: Twelve of the 19 patients had a SVM (10 spinal dural arteriovenous

Conclusion: Therapeutic carotid artery occlusion is not a risk factor for the

fistulas (SDAVF) and 2 spinal arteriovenous malformations (SAVM)). The locali-

development of de novo aneurysms on the circle of Willis.

zation and morphology of the AKA by MRA was in 18 out of 19 cases in agreement with the DSA. Comparison of image quality revealed that in general DSA remains superior (p<0.001) to MRA except for contrast (equal score). Regarding the localization and morphology of the SDAVF the MRA was in 8 out of 10 cases in agreement with the DSA. The level and course of the major feeding arteries in complex SAVM were identified by MRA as well as DSA, other smaller feeders were detected by DSA only. Conclusions: CE-MRA is able to locate the vertebral level of the AKA correctly. In addition CE-MRA can localize SDAVF and identify the predominant feeders in SAVM. The spatial resolution of DSA remains superior to MRA. CE-MRA appears to be a useful adjunct to DSA to focus the DSA catherization, and may make the DSA procedure less time-consuming and burdensome. 18

K I J K

o o k

o p


2

neuroradiologie en kno I Abstractnr. : Do 2.3

Coiled incidental aneurysms did not rupture during follow up of median 28.5

ADDITIONAL COILING OF PREVIOUSLY COILED

months. Mean hospital stay per patient was 2.5 days.

CEREBRAL ANEURYSMS: CLINICAL AND ANGIOGRAPHIC

Conclusion: coiling of incidental intracranial aneurysms has a low complica-

RESULTS

tion rate in selected aneurysms and patients. Coiling should be the first treat-

M.J. Slob1, M. Sluzewski2, W.J. van Rooij2, G. Roks2, G.J.E. Rinkel3

ment option in incidental aneurysms suitable for this technique.

St. Anna Ziekenhuis, GELDROP, Nederland

1

St. Elisabeth Ziekenhuis, TILBURG, Nederland

2

UMC, UTRECHT, Nederland

3

Abstractnr. : Do 2.5 MR ANGIOGRAPHY AT 3.0-TESLA VERSUS DIGITAL

Background and Purpose: Some cerebral aneurysms that have been coiled

SUBTRACTION ANGIOGRAPHY IN THE FOLLOW-UP

reopen over time and additional treatment should be considered to reduce the

OF INTRACRANIAL ANEURYSMS TREATED WITH

risk of recurrent hemorrhage. Our purpose was to assess procedural complica-

DETACHABLE COILS

tions and angiographic results of additional coiling in patients with previously

M.E.S. Sprengers1, C.B.L.M. Majoie1, W.J. van Rooij2, C. Lavini1, M. Sluzewski2,

coiled but reopened aneurysms and to evaluate protection against (re)bleeding.

J.C. van Rijn1, G.J. den Heeten1

Methods: We compared procedural complications of initial coiling of 488 aneu-

1

rysms in 439 patients with those of 53 additional coiling procedures in 41 reo-

2

AMC, UvA, AMSTERDAM, Nederland St. Elisabeth Ziekenhuis, TILBURG, Nederland

pened aneurysms in 40 patients. Angiographic results of additional coiling were assessed. We compared episodes of (re)bleeding in patients with complete or near-complete aneurysm occlusion after additional coiling with those of patients with incomplete aneurysm occlusion at 6-month follow-up angiography who were not additionally treated or who still had incomplete occlusion after additional coiling. Results: Thirty-five procedural complications occurred in 488 initial coiling procedures, and no complications occurred in 53 additional procedures. Complete or near-complete angiographic occlusion after additional coiling was obtained in 31(76%) of 41 aneurysms. Rebleeding occurred in two of 29 patients with

MR A

DSA

incomplete aneurysm occlusion but in none of the 31 patients with complete or near-complete occlusion after additional coiling.

Background and Purpose: To assess the feasibility and usefulness of 3-

Conclusions: Additional coiling of previously coiled aneurysms has a low pro-

dimensional time-of-flight (3D-TOF) MRA performed at 3.0-Tesla compared to

cedural complication rate and leads to sufficient occlusion in most aneurysms.

digital subtraction angiography (DSA) for the follow-up of coiled intracranial

The data indicate that successful additional coiling decreases the risk of reblee-

aneurysms.

ding.

Methods: In a prospective study, 20 consecutive patients with 21 coiled intracranial aneurysms underwent DSA, unenhanced and enhanced multiple overlapping thin slab acquisition (MOTSA) 3D-TOF MRA at 3.0-T on the same day at


a mean follow-up of 6 months (range 4-14 months) after coil placement. MRA

CHARACTERISTICS AND COMPLICATION RATE AFTER

was evaluated for presence of artifacts, presence and size of aneurysm rem-

TREATMENT OF INCIDENTALLY FOUND ANEURYSMS.

nants and recurrences, patency of parent- and branch vessels and added value

A.N. de Gast, W.J. van Rooij

of contrast enhancement. MRA findings were compared to DSA.

Elisabeth Ziekenhuis, TILBURG, Nederland

Results: Interobserver agreement of MRA was good as was agreement between MRA and DSA. All three recurrences that needed additional treatment

Background and purpose: to report the complication rate and angiographic

were detected on MRA. Minor disagreement occurred in 4 cases: 3 coiled

results of coiling of incidentally found aneurysms and to compare characteris-

aneurysms were scored on MRA as having a small remnant, while on DSA

tics of coiled incidental aneurysms with incidental aneurysms that were not

these aneurysms were occluded and the other aneurysm was scored on MRA

treated.

as having a small remnant, while on DSA this was a small recurrence. The use

Patients and methods: during a 10 year period, 97 patients without previous

of contrast material had no additional value. Coil-related MR imaging artifacts

subarachnoid hemorrhage, presented with incidentally found intracranial aneu-

were minimal and did not interfere with evaluation of the occlusion status of

rysms. In 48 patients, 58 aneurysms were coiled. Mean size of the 58 coiled

the aneurysm.

incidental aneurysms was 10.9 mm (median 9, range 3-40 mm). Twenty-six of

Conclusions: High-spatial resolution 3D-TOF MRA at 3.0-T is feasible and use-

58 coiled aneurysms (44.8%) were ≥ 10 mm.

ful in the follow-up of patients with intracranial aneurysms treated with coil

Results: permanent morbidity of coiling was 2.1% (1 of 48), mortality was 0%.

placement.

Compared to non treated patients with incidental aneurysms, coiled patients were younger and had more often multiple aneurysms. Aneurysms of coiled patients more often had a small neck, were more often located on the carotid artery and were less often located on the middle cerebral artery. Of 46 aneurysms with angiographic follow up, 45 were completely or near completely occluded. To obtain these results, three aneurysms were coiled more than once.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

19

MEMORAD donderdag Abstractnr. : Do 2.6

cant correlations between the choline/creatine ratio (r=0.44, p<0.001) and N-

CHANGES IN CEREBRAL PERFUSION BEFORE AND AFTER

acetylaspartate/choline ratio (r=-0.37, p=0.027) with the erythrocyte sedimenta-

TREATMENT FOR SYMPTOMATIC CAROTID ARTERY

tion rate, which is a measure of disease severity. In 16 subjects the disease

STENOSIS.

activity score (DAS28, average 4.4 range 2.19-5.59) was available. In addition to

A. Waaijer, I.C. van der Schaaf, B.K. Velthuis, M.S. van Leeuwen, E.P.A. Vonken,

the erythrocyte sedimentation rate, DAS28 was correlated with the choline/cre-

M.J.P. van Osch, M. Prokop

atine ratio (r= 0.52, p<0.05), almost with the N-acetylaspartate/choline ratio (r=

UMCU, UTRECHT, Nederland

–0.49, p = 0.054) but not with N-acetylaspartate/creatine ratios (r = 0.11, p= 0.675).

Purpose: To evaluate the effect of treatment on cerebral perfusion in patients

Conclusion: Brain involvement occurs in active RA. Our data show that MR

with symptomatic carotid artery stenosis using CT perfusion.

spectra in patients with a high erythrocyte sedimentation rate and with an

Materials and Methods: We scanned 32 patients with symptomatic carotid

increased disease activity score are characterized by an increased choline con-

artery stenosis before and after primary stent placement (n=22) or carotid

centration, suggesting impaired membrane related metabolism. How these fin-

endarterectomy (n=10) on a multi-detector CT scanner. We performed dynamic

dings affect possible future cognitive impairment or cause structural brain

CT scanning at the level of the basal ganglia during the injection of 40 ml con-

damage, should be investigated.

trast material. From these data CT perfusion images were calculated according to the deconvolution method. On two slabs we manually drew a ROI in the anterior, middle


deep, middle cortical and posterior flow territories yielding 16 ROIs per patient.

MRI BASED PROSPECTIVE LONGITUDINAL STUDY ON

For cerebral blood volume (CBV) and cerebral blood flow (CBF), we calculated

NEUROTOXICITY OF ECSTASY IN NOVICE ECSTASY USERS

the ratios of measurements in the ROIs in the asymptomatic to symptomatic

M.M.L. de Win, L. Reneman, E.J.P. Vlieger, C. Lavini, W. van den Brink,

hemisphere and compared the ratios before and after treatment using a paired

G.J. den Heeten

t-test. The same was done with the difference in MTT between the two


hemispheres. Results: CBV ratios did not change significantly in after treatment.

Purpose: The neurotoxicity of ecstasy (3,4-methelenedioxymethamphetamine,

CBF ratios increased significantly in the middle cortical territory from 0.82

MDMA) has been shown in heavy users using neuro-imaging techniques such

ml/100mg/min to 0.90 ml/100mg/min (p= 0.01), and MTT difference decreased

as PET, SPECT, 1H-MR Spectroscopy (H-MRS), Diffusion Weighted Imaging

significantly in the middle cortical territory from –1.4s to –0.26s (p<0.005), in

(DWI), and Perfusion Weighted Imaging (PWI). The current study assessed neur-

the middle deep territory from –0.77s to –0.40s (p<0.05) and in the posterior

otoxicity of a low dose of ecstasy in new users using a combination of various

flow territory from -0.41s to -0.14s (p<0.05).

MRI techniques.

Conclusion: Treatment for symptomatic carotid artery stenosis leads to a sig-

Methods: At baseline 188 ecstasy-naive adults (18-35 y) with high risk for first

nificant increased CBF and decreased MTT in the middle cortical flow territory,

time ecstasy use were included. After follow-up 26 incident/first time ecstasy

indicating where treatment has the strongest positive hemodynamic effect on

users (12 M, 14 F, 21.9 ± 3.2 yr, 2.9 ecstasy tablets on average) were reexami-

brain perfusion. The anterior flow territory profits least from treatment and the-

ned. Subjects had to be abstinent from psychoactive drugs for at least 2 weeks.

refore seems to be least dependent on ipsilateral carotid artery flow.

We compared parameters of neurotoxicity measured with MRI techniques between baseline and follow-up sessions. The MRI (1.5T, Signa, GE) protocol included PD- and T2-weighted images, single voxel H-MRS, Diffusion Tensor


Imaging (DW-EPI, TE/TR=90/8000, b=1000, 12 directions), PWI (gradient echo

BRAIN INVOLVEMENT IN RHEUMATOID ARTHRITIS

EPI), and a T1-weigthed high resolution 3D scan. Apparent Diffusion Coefficient

B.J. Emmer, A.E. Van der Bijl, F.C. Breedveld, T.W.J. Huizinga,

(ADC), Fractional Anisotropy (FA) en relative Cerebral Blood Volume (rCBV) maps

M.A. van Buchem, J. van der Grond

were registered to the spatially normalized T13D scans. Regions of interests

LUMC, LEIDEN, Nederland

(ROIs) were drawn onto the normalized brain (both hemispheres) and reslized to the original maps. rCBV-values were obtained by dividing mean CBV in the ROI

Purpose: The effects of chronic rheumatoid Arthritis (RA) on brain metabolism

by mean CBV of the white matter. Spectra were analyzed using LC-Model and

are currently unknown. In the present study we aimed to detect possible brain

the concentrations of neurometabolites N-Acetylaspartate (NAA), Choline (Cho)

involvement in RA patients using magnetic resonance spectroscopy (MRS).

and Myo-Inositol (mI) were calculated using Creatine (Cr) as a reference. The

Furthermore, we investigated whether involvement of the brain was correlated

Wilcoxon signed ranks test was used with P < 0.05 as threshold for statistical

with clinical and serological markers of disease.

significance.

Methods: 28 healthy age and sex-matched control subjects and 35 RA patients

Results: Using 1H-MRS, the mI/Cr ratio in frontal gray matter was significant-

(8 male; 27 female; age average: 51.8 years range 49-67y) with varying disease

ly increased after ecstasy use. No significant differences in ADC, FA and rCBV

activity (Erythrocyte Sedimentation Rate av. 23.8, range 2-71) were subjected to

values were found.

single voxel 1H-MRS using a double spin-echo PRESS sequence (TR/TE:

Conclusion: Increased Myo-Inositol in the frontal cortex might indicate gliosis

2000/136). Patients with a history of neurological complaints or with neuro-

after ecstasy use, although absence of other MRI parameters of neurotoxicity

radiological abnormalities were excluded from further analysis. The volume-of-

suggests that incidental use of ecstasy does not lead to major brain damage.

interest (VOI) was selected in the left centrum semi-ovale.

However, we cannot exclude that there might be several factors that play a role

Results: Compared with control subjects, RA patients did not show any signifi-

in individual vulnerability for acute and long-term effects of ecstasy.

cant difference in metabolite ratios. However, in RA patients we found signifi20

K I J K

o o k

o p


Ik zie technologie die zich aan mij aanpast, niet andersom. Technologie heeft altijd gestaan voor hoe ver de mensheid gekomen is. Maar onderweg zijn we de eenvoud uit het oog verloren. Philips maakt daarom technologie die zinvol is. Technologie die verder gaat dan wat we al kennen.Technologie die ontworpen is voor de manier waarop u leeft en werkt.Technologie die uitblinkt in pure eenvoud. Het is eigenlijk vanzelfsprekend. Op weg naar eenvoud, www.philips.com/simplicity

MEMORAD donderdag Sessie 3 - Hart en Vaten I Donderdag 29 september 2005, 11.45 - 13.15 uur Abstractnr. : Do 3.1


DYSFUNCTIONAL HEMODIALYSIS ACCESS FISTULAS AND

MR-ARTERIOGRAPHY AND VENOGRAPHY AND B-MODE

GRAFTS: VALUE OF COLOR DOPPLER ULTRASONOGRAPHY

ULTRASONOGRAPHY OF THE ENTIRE UPPER EXTREMITY

(CDUS) PRIOR TO DIGITAL SUBTRACTION ANGIO-

PRIOR TO ARTERIOVENOUS FISTULA PLACEMENT

GRAPHY (DSA) AND ENDOVASCULAR INTERVENTION

FOR HEMODIALYSIS

C. Doelman , L.E.M. Duijm , Y.S. Liem , P.H.W.M. Cuypers , P. Douwes-Draaijer ,

R.N. Planken, J.H.M. Tordoir, M.W. de Haan, W.H. Backes,

A.V. Tielbeek1

J.M.A. van Engelshoven, T. Leiner

Catharina Ziekenhuis, EINDHOVEN, Nederland

AzM, MAASTRICHT, Nederland

1

1

2

1

1

1

Erasmus MC, ROTTERDAM, Nederland

2

Objective: We prospectively compared CDUS with DSA for the detection of significant (>50%) stenoses in failing dialysis accesses and we determined whether the interventional radiologist would benefit of CDUS performed prior to DSA and endovascular intervention. Methods: CDUS and DSA were performed of 49 dysfunctional hemodialysis arteriovenous fistulas (AVFs) and 32 grafts (AVGs). The vascular tree of the accesses was divided into between three and eight segments depending on access type (AVF or AVG) and length of venous outflow. CDUS was performed and assessed by a vascular technician, while DSAs were interpreted by two interventional radiologists, respectively.

S e l e c t i v e u ppe r e x t r e m i t y M R-a n g i o g r a m & v e n o g r a m

All readers were blinded to information from each other and from other studies.

22

DSA was used as reference standard for stenosis detection. In retrospect, the

Purpose: To compare the accuracy of contrast-enhanced (CE) MRA and ultraso-

interventional radiologist determined whether the availability of the CDUS fin-

nography for selective depiction and diameter measurement of upper extremity

dings would have altered the location of the cannulation site prior to DSA and

arteries and veins prior to arteriovenous fistulae (AVF) placement for hemodia-

angioplasty.

lysis.

Results: DSA detected 111 significant (>50%) stenoses in 433 vascular seg-

Method and materials: 21 renal failure patients scheduled for AVF place-

ments. Sensitivity, specificity, and positive and negative predictive value of

ment underwent B-mode ultrasonography and CE-MRA of the upper extremity.

CDUS for the detection of vessel segments with significant stenoses were 91%

Vessel patency was assessed with color-aided duplex ultrasonography (DU)

(95%CI 84-95%), 97% (95%CI 94-98%), 91% (95%CI 84-95%) and 97% (95%CI

and diameters were measured using B-mode imaging (10 MHz linear probe,

94-98%), respectively. In nine out of 81 patients (11%), a second cannulation

Aloka). CE-MRA was done using a 1.5T clinical MR scanner (Intera, Philips

was necessary for diagnostic DSA; initial puncture at a stenotic lesion severely

Medical Systems) and 0.3 mmol/kg Gd-DTPA (Magnevist, Schering), divided

obstructed access flow in four cases, whereas the initial cannulation site con-

into 4 separate intravenous injections. Contrast was injected in the contrala-

cerned a venous structure that did not comprise the outflow tract of the access

teral hand to depict proximal and distal arteries in the target extremity. For

in five other patients. In 22 (27%) patients who underwent angioplasty, the

depiction of proximal and distal veins contrast was injected into an ipsilateral

interventional radiologist would have used a different puncture location if the

hand vein. Distal superficial veins were imaged using a proximal pressure cuff

CDUS results would have been available prior to endovascular intervention. A

(60 mmHg) for both DU and CE-MRA. CE-MRA diameter measurements were

needle tip that was positioned too close to a stenosis hampered angioplasty in

compared with those obtained by preoperative DU. Intra-operative (IO)

4 cases; in the remaining 18 patients, the presence of multiple stenoses in dif-

diameter measurements using coronary artery probes served as standard of

ferent vascular segments could have been treated by a single cannulation inste-

reference.

ad of by two cannulations.

Results: DU overestimated true arterial diameter more than CE-MRA. However,

Conclusion: To facilitate endovascular intervention, we suggest that CDUS be

both CE-MRA and DU both overestimated arterial diameters significantly com-

used as initial imaging modality of dysfunctional shunts. However, complete

pared to IO measurements (CE-MRA: 4.0 ± 0.8 mm; DU: 4.4 ± 1.2 mm; IO: 3.4 ±

access should be depicted at DSA and angioplasty in order to detect all signifi-

0.6 mm; both P < 0.01). DU significantly underestimated the venous diameter

cant stenoses eligible for intervention.

compared to IO measurements (DU: 3.1 ± 1.4 mm; IO: 4.8 ± 1.5 mm, P < 0.001).

K I J K

o o k

o p


3

hart en vaten I CE-MRA accurately assessed the venous diameter in comparison to IO meas-

protocol gescand (leeftijd 23-60 jaar). De datasets worden met curved-MPR and

urements (CE-MRA: 4.6 ± 1.3 mm; IO: 4.8 ± 1.5 mm, P = 0.4).

slab-MIPs beoordeeld op de kwaliteit van de RCA, LM/LAD en LCX. Signaal-

Conclusions: Both CE-MRA and DU slightly overestimated upper extremity

(SNR) en contrast-ruis (CNR) verhoudingen alsook de afgebeelde lengtes wor-

arterial diameters. CE-MRA enables accurate determination of true upper extre-

den vergeleken met de literatuur.

mity venous diameter and is a more accurate technique when compared to DU.

Resultaten: De parameters van de MRA werden: 3D cartesische BTFE met een

Accurate diameter measurements are important in clinical practice because

shotlengte van max 10% van het RR-interval; FOV 230-270mm, resolutie geïn-

they determine the exact type of AVF in individual patients.

terpoleerd naar 0,5x0,5x0,8 mm, SENSE 1,5; TR/TE/fliphoek=5/2,5 ms/90 graden; T2 preparatie en SPIR vetsuppressie. De scanduur was 10-25 min (typisch 13 min). De CNR was 4,9 (M3D literatuur referentie 5,2), SNR was 7,5 (M3D


8,1). De afgebeelde lengtes bedroegen voor RCA 152 mm (M3D 93 mm),

ASSOCIATION BETWEEN THE DISTRIBUTION OF

LM/LAD 133 mm (M3D 61 mm), LCX 100 mm (M3D 42 mm). Van de 9 scans

CORONARY ARTERY CALCIUM AND THE LOCATION OF

waren er 2 onbeoordeelbaar (in literatuur typisch 20%).

MYOCARDIAL ISCHEMIA DURING DOBUTAMINE MRI

Conclusie: De studie heeft aangetoond dat het mogelijk is om op eenvoudige

C.H.C. Janssen1, R. Vliegenthart1, D. Kuijpers2, P.R.M. van Dijkman2, F. Zijlstra1,

wijze een MRA van het hele hart te maken, waarbij de vaatboom als één volu-

M. Oudkerk

me beschikbaar is en de afbeelding van individuele coronair artriën behouden

UMCG, GRONINGEN, Nederland

blijft.

1

1

Bronovo Ziekenhuis, DEN HAAG, Nederland

2

Purpose: To determine whether the distribution of coronary artery calcium


(CAC) is associated with the location of myocardial ischemia during dobutamine

CORRELATION OF LEFT-VENTRICULAR WALL MOTION

MRI, detected as wall motion abnormalities (WMAs).

ABNORMALITIES AND DISTURBANCES IN MYOCARDIAL

Materials and Methods: 102 patients (mean age, 63 years; 61% men) clini-

PERFUSION DURING DOBUTAMINE STRESS MAGNETIC

cally suspected of myocardial ischemia underwent dobutamine MRI and 16-row

RESONANCE IMAGING

multidetector CT for calcium scoring. The calcium score was calculated by

J. Overbosch1, D. Kuijpers2, T.P. Willems1, C.H.C. Janssen1, P.R. van Dijkman2,

Agatston’s method. The distribution of CAC was correlated to the location of

M. Oudkerk1

WMAs.

1

Results: In patients with WMAs, the median calcium score was 335 (25th and

2

Universitair Medisch Centrum Groningen, GRONINGEN, Nederland Bronovo Ziekenhuis, DEN HAAG, Nederland

75th quartile, 181, 1380). Inducible WMAs were present in 22 patients, while rest WMAs were observed in 24 patients. In 50.0% of the WMA cases, relati-

Purpose: To assess the correlation between left-ventricular wall motion abnor-

vely most of the CAC was present in the left anterior descending coronary arte-

malities (WMA) and myocardial perfusion defects using dobutamine stress

ry, in 18.4% in the right coronary artery, in 15.8% in the left circumflex artery,

magnetic resonance imaging (DS-MRI) in patients suspected of myocardial

and in 15.8%, CAC was more diffuse. In 85.7% of patients with inducible

ischemia.

WMAs and in 69.6% of patients with rest WMAs, the location of WMA corre-

Materials and Methods: Thirty-eight patients underwent DS-MRI on a 1.5 T

sponded with the CAC distribution (both p<0.05).

system (Magnetom Sonata, Siemens Medical Systems, Erlangen, Germany).

Conclusions: In patients suspected of myocardial ischemia, the distribution of

Scanning consisted of short axis cine and grid series at 3 levels of the left-ven-

CAC shows a significant association with the location of both inducible WMAs

tricle in rest and during increasing dosage of dobutamine. At peak dose (40

and rest WMAs during dobutamine MRI.

_g/kg/min), first-pass myocardial perfusion imaging was performed. Images were graded by an experienced radiologist and cardiologist according to the 16segment model of Cerqueira, using a four point scale for both wall motion and


perfusion grading.

OPTIMALISATIE VAN 3D-SSFP MRA VAN DE CORONAIR

Results: Twenty-four out of the 38 patients (63%) showed no WMA or

ARTERI-N

perfusion defects. In 12 of the remaining 14 patients (86%), both WMA and

E.P.A. Vonken, N.H.J. Prakken, B.K. Velthuis, M.J.M. Cramer

perfusion defects were seen in corresponding segments. 5 patients (13%) with

UMC Utrecht, UTRECHT, Nederland

inducible myocardial ischemia and 7 patients (18 %) with no signs of new ischemia, but a known history of myocardial infarction. One patient with normal

Doel: In deze studie wordt onderzocht of met een enkel 3D pakket een MRA

perfusion showed dyskinesia in one segment and one patient had normal wall

van de coronair arteriën gemaakt kan worden, waarbij de kwaliteit ten opzichte

motion, but a transmural perfusion defect in one segment.

van de standaard methode behouden blijft. Een enkel volume is makkelijker

Conclusion: From all patients with normal perfusion, just one patient (4%)

plannen en interpreteren dan de huidige meerdere dunne 3D-slabs (M3D) die

showed dyskinesia in one segment, present both in rest and during peak stress.

elk op individuele coronair artriën ingesteld worden. In combinatie met naviga-

In all other patients with WMA, perfusion defects were detected in correspon-

tors voor vrije ademhaling, wordt het dan zowel voor laboranten, patiënten als

ding segments. A strong correlation between perfusion defects and WMA

radiologen een comfortabel onderzoek.

during DS-MRI exists and therefore both methods have comparable accuracy in

Opzet: Een 3D-SSFP acquisitie met ECG-triggering, vet-suppressie en navigator

detecting myocardial ischemia.

op het diafragma, wordt in 9 proefpersonen systematisch geoptimaliseerd voor een 1.5T scanner binnen de standaard klinische software-omgeving. Vervolgens worden 9 (andere) vrijwilligers zonder cardiale voorgeschiedenis volgens dit

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

23

5SPNQ.FEJDBM&OHJOFFSJOH#7 4QFDJBMJTUJO8PNFO)FBMUIDBSF

)PMPHJD%JTDPWFSZ

.BSLUMFJEFOEJOCPUEFOTJUPNFUSJF

-PSBE4FMFOJB

.BSLUMFJEFOEJOEJHJUBMFNBNNPHSBmF

-PSBE.VMUJDBSF

.BSLUMFJEFOEJOIPSJ[POUBMFTUFSFPUBYJF

$BTUSJDVNNFS8FSGB 34$BTUSJDVN 5FM 'BY &NBJMTBMFT!USPNQNFEJDBMDPN XXXUSPNQNFEJDBMDPN

3

hart en vaten I Abstractnr. : Do 3.6

(100 ml contrast i.v. at a flow rate of 5 ml/sec. with bolus tracking). The sequen-

SAFETY OF A DIAGNOSTIC ALGORITHM, COMBINING

ces used with MRI at 1.5T were True FISP single shot and True FISP cine in

CLINICAL PROBABILITY, D-DIMER TESTING AND SPIRAL

axial and coronal planes using breathhold and ECG-triggered techniques. For

CT IN PATIENTS WITH CLINICALLY SUSPECTED PULMO-

each MRI the total procedure time was recorded.

NARY EMBOLISM; A PROSPECTIVE MANAGEMENT STUDY

The exams were independently read by two board-certified radiologists. Each

P.M. Huisman namens de Christopher Study Writing Group:

main (2), lobar (5) and segmental pulmonary artery (18) was evaluated for the

Arne van Belle, Harry R. Buller, Menno V. Huisman, Peter M. Huisman,

presence of pulmonary embolism. The results were then compared, considering

Karin Kaasjager, Pieter Willem Kamphuisen, Mark H.H. Kramer,

CTA the ‘gold standard’.

Marieke J.H.A. Kruip, Johanna M. Kwakkel-van Erp, Frank W.G. Leebeek,

Results: All examinations were considered of diagnostic quality. Six patients

Mathilde Nijkeuter, Martin H. Prins, Maaike Sohne, Lidwine W. Tick

were found to have pulmonary embolism. Five main pulmonary artery seg-

Ziekenhuis Hilversum, HILVERSUM, Nederland

ments demonstrated the presence of embolus on CTA, while in the lobar and

1

1

segmental arteries 20 and 36 segments with emboli were seen respectively. Background: Although non-invasive diagnostic strategies using low clinical

Average length of the MR exam was 25 minutes with a range from 20 to 35

probability and normal D-dimer test have proved safe in excluding symptomatic

minutes. MR identified all 6 patients with pulmonary embolism. Sensitivity and

pulmonary embolism, no prospective studies have been performed using a sim-

specificity for the main pulmonary arteries was 100%, while sensitivity in

plified dichotomized clinical decision rule. Management of patients with spiral

lobar and segmental pulmonary arteries was 95% and 42% respectively.

computed tomography (CT), as the only diagnostic imaging test to safely PE

Specificity for the lobar pulmonary arteries was 100%, and for the segmental

exclude is understudied.

arteries 97%.

Methods: Consecutive patients with clinically suspected PE were categorized

Conclusions: Our results suggest a good correlation between non-contrast MR

in unlikely or likely using a validated clinical decision rule. PE was considered

and CT-angiography, especially for more central arteries. Non-contrast MR-

excluded in the unlikely group if a D-dimer test was normal. In all other patients

angiography using True FISP sequences with breathhold and ECG-triggering

CT was performed. All patients without a diagnosis of PE were withheld from

techniques is a good and valuable alternative in patients with relative or abso-

anticoagulant therapy and followed for three months to assess the incidence of

lute contraindications to CTA.

venous thromboembolism. Results: Of the 3503 patients potentially eligible, 3306 were included. The

genomineerd

combination of a clinical decision rule indicating PE unlikely and a normal D-dimer test occurred in 1057 patients (32.0 percent), with a three-month inci-


dence of venous thromboembolic events of 0.5 percent (95 percent confidence interval, 0.2 to 1.1 percent). CT excluded PE in 1505 of 2199 patients (45.5 percent overall) with an incidence of subsequent venous thromboembolic events of


1.3 percent (95 percent confidence intervals, 0.7 to 2.0 percent). Fatal PE occur-

COST-EFFECTIVENESS OF NEW STRATEGIES FOR SUSPEC-

red in 0.5 percent (95 percent confidence interval, 0.2 to 1.0 percent). CT confir-

TED PE: THE FINAL RESULTS OF THE ANTELOPE TRIAL

med PE in 674 patients (20.4 percent overall).

M.J.L. V. Strijen1, M. Ten Wolde2, P.M.T. Pattynama3, G.J. Kieft4, M.V. Huisman5

Conclusions: Our simplified, rapid diagnostic management strategy can safely

1

replace complex diagnostic algorithms in the work-up of patients with clinically

2

suspected PE. This widely applicable strategy can be easily introduced in daily

3

clinical practice.

4

St. Antonius Ziekenhuis, NIEUWEGEIN, Nederland Academisch Medisch Centrum, AMSTERDAM, Nederland Erasmus Medisch Centrum, ROTTERDAM, Nederland Leyenburg Ziekenhuis, DEN HAAG, Nederland LUMC, LEIDEN, Nederland

5


Purpose: The 1998 Dutch diagnostic consensus strategy for patients with clini-

FEASIBILITY OF NON-CONTRAST MRA IN THE

cally suspected pulmonary embolism is poorly followed in clinical practice. The

DIAGNOSIS OF PULMONARY EMBOLISM

Antelope trial was started in 1997 to investigate available and new diagnostic

J.C. van den Berg, M. Mayer, M. Manganiello, R. De Paoli, R. Robotti

modalities . The results of the first phase were used to prospectively determine

Ospedale Civico, LUGANO, Switzerland

two new strategies that could be cost-effective. Methods: In phase II the feasibility of two new potential cost-effective

Purpose: Spiral CT is a well established and widely used method for the

diagnostic algorithms was evaluated based on the results of phase I and

diagnosis of pulmonary embolism. In certain conditions, like severe adverse

recent data in the literature. In strategy A clinical decision rule and D-dimer

reactions to contrast agents, renal failure, pregnancy and severe cardiovascular

test were performed, followed by a VQ scan and serial compression ultrasound

disease, the administration of iodinated contrast medium constitutes a contrain-

(CUS) of the leg veins in case of abnormal D-dimer results and/or high clinical

dication for CT-angiography.

suspicion. In strategy B spiral CT followed by CUS was performed. Cost-effec-

The purpose of this study was to assess the feasibility of non-contrast MRA in

tiveness analysis was performed with available data of the participating six

identifying patients suffering from pulmonary embolism.

hospitals.

Materials and Methods: 10 patients (4 male, 6 female, age 42-83 years;

Results: In strategy A 631 patients were included. Recurrence venous throm-

median age 70.5 years) referred to our department for evaluation of pulmonary

bo-embolism (VTE) occurred in 6 of 466 patients with normal initial tests (1,3%;

embolism were first examined by 16 slice MDCT and then by MRI, after obtai-

95% Cl: 0,5%-2,8%). Strategy B was performed in 510 patients. Recurrent VTE

ning informed consent. A standardized protocol for CT angiography was used

occurred in three of 378 patients with initial normal tests (0,8% (95% Cl: 1,6-

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

25

MEMORAD donderdag 2,3%)). Cost-effectiveness analysis showed a mean cost of 812 per patient in strategy A and a mean cost of 883 per patient in strategy B. Both strategies are therefore safe and cost-effective, and are well accepted in clinical practice as shown by a recent survey. A combination of both strategies can be even more cost-effective with a cost of 674 per patient (recurrence rate 1,9%). Conclusions: Both the strategy starting with a clinical-risk estimate and a D-dimer as well as the strategy consisting of spiral CT and serial echography were safe and cost-effective. Combining both strategies is even more costeffective. According to the results of a survey of hospital directors, internists and pulmonologists, both are well accepted in clinical practice. On behalf of the Antelope studygroup

26

K I J K

o o k

o p


4

GE RADIOLOGIE

Sessie 4 - GE Radiologie Donderdag 29 september 2005, 11.45 - 13.15 uur Abstractnr. : Do 4.1

Conclusion:

HOW DISTAL IS DISTAL RECTAL CARCINOMA ON MRI?

MRI could be valuable for making a distinction between ‘high risk’ distal rectal

M.J. Lahaye, G.L. Beets, S.M.E. Engelen, R.F.A. Vliegen, M.F. von Meyenfeldt,

tumours and ‘lower risk’ high rectal tumours, by exact measurement of distal

J.M.A. van Engelshoven, R.G.H. Beets-Tan

margin and height of mesorectal tapering. Treatment can be tuned to this infor-


mation.

Rectal cancer is notorious for local recurrences. Adverse prognostic factors are:

[1] Quirke P et al. Lancet 1986; 2:996-9.

involved CRM and lymph nodes and distal tumours [1,2]. Involved CRM is more

[2] Kapiteijn E et al. N Eng J Med 2001; 345:638-46.

likely in distal tumours, due to mesorectal tapering. Endoscopy to measure

[3] Beets-Tan et al. Lancet 2001; 357:497-504.

tumour height for defining high risk tumours for local recurrence and choice of neoadjuvant therapy not always seems to be reliable. Preoperative MRI is more and more being used in routine clinical setting, its


role in defining distal tumour margin is unclear however.

HOW ACCURATE CAN WE PREDICT THE NODAL STATUS

Purpose:

IN PRIMARY RECTAL CANCER WITH USPIO MRI?

a. To compare MRI vs flexible and rigid endoscopy for measuring distal tumour

M.J. Lahaye1, S.M.E. Engelen1, G.L. Beets1, A. de Bruïne1, M.F. von Meyenfeldt1,

margin in rectal carcinoma.

J.M.A. van Engelshoven1, C.J.H. van de Velde2, R.G.H. Beets-Tan1

b. To study consistency of MRI measurements.

1

c. To define level of distal tumour, at which high chance of CRM involved is

2

AzM, MAASTRICHT, Nederland LUMC, LEIDEN, Nederland

expected. Methods:

Doel: The problem in rectal cancer surgery is the high risk for local recurrence.

Retrospective study (supported by grant of Dutch Cancer Society), 2 cohorts, 75

Adverse prognostic factors are: involved Circumferential Resection Margin

and 23 patients, period 2003-2004. Preoperative MR and data on tumour height

(CRM), distal location of tumour and involved lymph nodes. So far nodal disease

on flexible (first cohort) or rigid (second cohort) endoscopy available.

cannot be accurately predicted with a non-invasive imaging tool. Recently

a. Comparison tumour height MRI vs endoscopy.

USPIO-MRI has been introduced as an accurate staging method in pelvic lymph

b. Defining consistency MRI (n=51) by independent reading of two readers (dif-

nodes. The purpose of this prospective study, funded by the Dutch Cancer

ferent experience) c. Evaluation location and height mesorectal tapering on sagittal MRI (N=75): at what height is there high chance of involved CRM?

Society, was to determine the accuracy of USPIO-MRI for predicting of the nodal status in primary colorectal cancer patients. Materiaal and Methoden: From February 2003 to April 2005, 37 patients with

Results:

primary rectal cancer enrolled in this study and underwent 1.5-T high-resolution

a. Poor correlation MRI vs flexible (Pearson = 0.628) as well as rigid (Pearson =

MRI 24 hours after administration of Sinerem_ contrast agent. Sequences used

0.629) endoscopy. b. High interobserver agreement (ICC = 0.83) for defining distal tumour margin by two radiologist. c. Mesorectal tapering starts at fornix posterior (female) and base seminal vesicles (male). Tapering starts higher in female compared to male: 7.4 vs 6.3 cm.

were axial 2D T2W FSE, 3D T1W GRE & 3D T2*. All these patients were treated with TME surgery, after pre-operative radiotherapy (5x5 Gy). A MR radiologist prospectively recorded the amount, localization and signalintensity of mesorectal and extramesorectal lymph nodes, depicted by MR ima-

Discussion:

ges. Lesion by lesion analysis was performed with histology as the Gold

Literature [3] shows consistency of MRI for evaluation of involved CRM in rectal

Standard.

carcinoma. This study shows consistency of MRI for defining distal margin as

Resultaten: In 37 patients MR Imaging depicted 378 lymph nodes, which could

well, however, further investigation is needed to determine the best and most

be recovered in the TME specimen.

accurate modality to measure height of distal margin of rectal cancer.

Twenty-one patients were predicted as node-positive due to the MRI results.

Furthermore, this study shows MRI to be useful for defining height of mesorec-

After histopathologic evaluation 14 of the 21 patients were staged as node-

tal tapering, which makes it possible to anticipate on ‘high risk’ tumours.

positive. The patient-based sensitivity, specificity, PPV and NPV were respecti-

Probably, height of mesorectal tapering is more important than generally accep-

vely 100%, 70%, 67% and 100%. The lesion by lesion analysis results in a sen-

ted ‘5-6 cm distance from anal verge’ for defining high risk.

sitivity, specificity, PPV and NPV of 95%, 95%, 68% and 99%, respectively.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

27

MEMORAD donderdag Striking finding is the high NPV, suggesting that N0 patients can be identified


accurately.

EXTERNAL ANAL SPHINCTER ATROPHY AT ENDOANAL MR IMAGING IN PATIENTS WITH FECAL INCONTINENCE

False negative findings were due to very small micrometastases at the border of lymph nodes, which are invisible on MR images, but detected at histo-patho-

M.P. Terra1, M. Deutekom1, R.G.H. Beets-Tan2, A.F. Engel3, A.C. Dobben1,

logy. False positive findings were often seen in lymph nodes where normal

C.G.M.I. Baeten2, J.A. de Priester3, P.M.M. Bossuyt1, J. Stoker1

lymphocytes had been replaced by other tissues.

1

Conclusie: This prospective pilot suggests that USPIO-MRI is highly accurate

2

in identifying N0 patients, stratifying rectal cancer into different risks, allowing

3

Academisch Medisch Centrum, AMSTERDAM, Nederland Academisch Ziekenhuis Maastricht, MAASTRICHT, Nederland Zaans Medisch Centrum, ZAANDAM, Nederland

individual tailored treatment according to these risks. Purpose: External anal sphincter (EAS) atrophy at endoanal MRI has been associated with poor outcome of anterior anal sphincter repair. We wanted to Abstractnr. : Do 4.3

study the relation between EAS atrophy at endoanal MRI and clinical, function-

RECTAL CANCER STAGING FOR DISTANT METASTASES:

al, and anatomical characteristics in patients with fecal incontinence due to

WHOLE BODY USPIO MRI VERSUS PET-CT

mixed aetiologies.

R.M. van Dam , M. Lahaye , J.G. Bloemen , G. Lammering , A. Arens ,

Materials and Methods: In 202 patients with fecal incontinence MR images

G.J.J. Teule1, G.L Beets1, C.H.C. Dejong1, R.G.H. Beets-Tan1

were evaluated for EAS atrophy, graded as none, mild or severe. We compared

University Hospital Maastricht, MAASTRICHT, Nederland

subgroups of patients with and without EAS atrophy on medical history, anal

Maastro Clinic Maastricht, MAASTRICHT, Nederland

manometry, pudendal nerve latency testing and anal sensitivity testing, EAS

1

1

1

2

1

1

2

thickness, and EAS defects. Whenever significant differences were detected, Introduction: In order to determine the best treatment strategy in rectal can-

we tested for differences between patients with mild and severe atrophy.

cer, accurate information on distant metastases is as important as information

Results: EAS atrophy was demonstrated in 121 of 202 patients (60%), graded

on the locoregional status. The aim of this study was to compare PET-CT with

as mild in 78 (39%) and severe in 43 patients (21%). Patients with atrophy were

USPIO enhanced Whole Body MRI for staging distant metastases.

predominantly female (P<0.001) and older (p=0.002). They had a lower maximal

Methods: 25 patients diagnosed with rectal cancer were studied. All patients

squeeze (p=0.009) and squeeze increment pressure (p=0.002). Patients with

underwent PET-CT and USPIO-WB-MRI. All suspected metastatic lesions were

severe atrophy had a lower maximal squeeze (p=0.008) and squeeze increment

identified on PET-CT by a nuclear medicine specialist in consensus with an

pressure (p=0.004) than patients with mild atrophy. These effects were not atte-

abdominal radiologist, on USPIO-WB-MRI by an experienced abdominal MR

nuated by potential confounding variables. Patients with atrophy could not be

radiologist, independent and blinded for each other’s results and for the gold

identified a priori by other characteristics.

standard: intraoperative and/or histological findings. The individual cases as

Conclusion: EAS atrophy at endoanal MRI can be observed in majority of

staged with PET-CT were then presented to a specialist colorectal/hepatobiliar

patients with fecal incontinence, varying from mild to severe. As increasing

surgeon who was asked to stratify the therapeutic management. After two

levels of EAS atrophy are associated with impaired squeeze function, further

weeks interval each case was again presented to the same surgeon but staged

studies need to evaluate if grading atrophy is of clinical value in selecting

with USPIO-WB-MRI. The need for further characterisation of visible lesions

patients for anterior anal sphincter repair.

and the number of alterations of treatment were assessed. Results: There were seventeenT3 and seven T4 tumours as staged on USPIOWB-MRI. Suspicious liver lesions were found in 10 patients (40%), 6 (24%)


detected by PET-CT and 9 (36%) by USPIO-WB-MRI, lung lesions found in 4

FEASIBILITY OF AUTOMATED DETECTION OF COLON

patients(16%), of which 3 (12 %) detected by PET- CT and 2 (8 %) by USPIO-

POLYPS ON SIMULATED LOW DOSE CTC DATASETS

WB-MRI, lesions in other body parts found in 6 patients(24%), 6 (24 %) detec-

A.H. de Vries1, G. Schoonenberg2, H.W. Venema1, S. Grigorescu2, J. Peters2,

ted by PET-CT and 3 (12 %) by USPIO-WB-MRI. Need for further investigation to

J. Stoker1

characterize lesions was 6x for PET-CT and 8x for USPIO-WB-MRI. Standard tre-

1

atment strategy was altered 4x after PET-CT (16%) and 5x after WB-MRI (20%)

2

AMC, AMSTERDAM, Nederland Philips Medical Systems, BEST, Nederland

(All p> 0.05). TME was postponed in 2 to conduct a livermetastases resection and a primary lung tumour resection. TME was abandoned in 2 as result of

Purpose: Purpose of this study is to evaluate the feasibility of computer aided

extensive metastases. All 4 patients were identified with both techniques. 1

polyp detection (CAD) on normal and ultra low dose CT-colonography data.

underwent bladder surgery for bladder tumour identified by WB-MRI.

Methods and materials: Twenty selected patients with at least one colono-

Conclusion: USPIO-WB-MRI is equal to PET-CT for altering management in

scopically proven polyp >5mm were scanned with a 4 slice CT scanner (Philips

20% of rectal cancer patients. As USPIO-WB-MRI seems accurate for prediction

Mx8000) in 2 positions. Patients were extensively prepared. The scans were

of nodal status, USPIO-WB-MRI therefore serves as a potential single modality

performed at 120 kV and 25 to 100 mAs (average 70 mAs). Ultra low dose

staging tool for high risk advanced rectal cancer.

scans (6.25 mAs) were generated using a validated simulation technique. As a reference we used polyps detected by an experienced reviewer and confirmed by colonoscopy. The reference contained 70 polyps in total. The CAD algorithm was the same for both dose levels, but the system was trained on data of the corresponding dose level only. The results were obtained using the leaveone-out method at patient level. The performance (sensitivity and number of false positives per scan-position) of

28

K I J K

o o k

o p


4

GE RADIOLOGIE the CAD was measured and compared between normal and ultra low dose.


Results are reported per polyp.

THE USE OF CONTRAST-ENHANCED US FOR FOCAL

Results: At a sensitivity of 90% we measure a median number of 6 (normal

LIVER LESIONS UNSATISFACTORY CHARACTERISED WITH

dose) and 9 false positives (ultra low dose) per scan-position. To reach these 6

MULTI-PHASE SPIRAL CT

false positives at ultra low dose causes the sensitivity to drop to 87%.

D.B. Rouw, D.M. Blom, E.J. van der Jagt, M. Oudkerk

Conclusion: CAD on (simulated) ultra low dose data is feasible at the cost of

Universitair Medisch Centrum Groningen, GRONINGEN, Nederland

only a slight increase of number of false positives or small drop in sensitivity as compared to standard dose.

Purpose: Unsatisfactory characterised focal liver lesions as observed with multi-phase spiral CT (MDCT), often need further evaluation. Contrast-enhanced US (CEUS) has been shown to be an appropriate imaging method to further

genomineerd Radiologendagen Prijs 2005

characterise lesions which appear uncharacteristic at conventional US. The purpose was to evaluate the potential of CEUS to make a confident diagnosis after inconclusive results on prior CT. Material and methods: In a prospective study, 48 liver lesions in 40 patients


with inconclusive results at prior MDCT underwent CEUS to further characterise

ACCURACY OF MR COLONOGRAPHY USING LIMITED

the lesion(s). Pathology findings or combined CT/MRI, clinical follow up (>6

BOWEL PREPARATION IN CONSECUTIVE SURVEILLANCE

months) with additional imaging were used as standard of reference (SOR). CT

PATIENTS

exams (4 phases) were performed with iodixanol 270 mg/ml bolus injection. MR

J. Florie1, S. Jensch2, R.A.J. Nievelstein3, M. Poulus1, M.A. Thomassen1,

exams with hepatocellular specific 0,01 mmol/ml mangafodipir. US investiga-

J. Stoker

tions continously after a 2.4-4.8 ml Sonovue (Bracco, Italy) bolus injection.

AMC, AMSTERDAM, Nederland

Results of the US exams were categorized by three observers as being either

OLVG/AMC, AMSTERDAM, Nederland

diagnostic or uncharacteristic.

UMCU, UTRECHT, Nederland

Results: The 48 lesions included HCC(n=8), metastases (14), hemangiomas

1

1

2 3

(n=16), focal nodular hyperplasias (n=6), adenomas (n=4). CEUS was diagnostic Purpose: To determine sensitivity and specificity of MR colonography (MRC)

in 15/40 (38%) and uncharacteristic in 25/40 (62%) of the patients. A change of

using limited bowel prep in a surveillance population.

diagnosis after CEUS compared to the diagnosis based on the prior CT was

Methods: 180 consecutive surveillance patients at increased risk for colorectal

made in 5/40 (13%) patients.

cancer ((family-) history of colorectal cancer or polyps), all scheduled for surveil-

Conclusion: CEUS is able to provide immediate, fast and accurate diagnosis of

lance colonoscopy were included. Two days prior to scanning patients started a

indeterminate lesions on MDCT in 38% of the patients. Prompt confirmation of

low-fiber diet, ingested 10 ml of gadolinium three times a day for fecal tagging

both benign and malignant disease by CEUS facilitates patient management.

together with Lactulose. Prior to scanning water/gadolinium mixture was used for distension of the large bowel and opacification of the lumen. The MR protocol included prone and supine T1 and T2-weighted breath hold sequences. Prior


to colonoscopy standard bowel preparation was used. One experienced MR

IS MRI VAN WAARDE VOOR DE DIAGNOSE ACUTE

radiologist (observer 1) and one research fellow (observer 2) evaluated the MRC

APPENDICITIS BIJ ZWANGERE PATIENTEN MET

two-dimensionally for polyps and cancer. Lesions detected at MRC were defi-

DE KLINISCHE VERDENKING ACUTE APPENDICITIS?

ned true positive if they corresponded exactly with lesions found at colonoscopy

L.P.J. Cobben, I. Groot, J.B.C.M. Puylaert

(reference standard). A lesion at MRC was defined false positive if it did not

MCH, LEIDSCHENDAM, Nederland

match with CS. Results: Of the 180 patients, 39% was female, and the mean age was 58 (SD

Objective: The purpose of this study was to evaluate whether magnetic reso-

12) years. In none of the patients a carcinoma was present.

nance imaging (MRI) can accurately diagnose and exclude appendicitis in preg-

Patient sensitivity: Observer 1 and 2 correctly identified respectively 5 (56%)

nant patients with clinically suspected appendicitis.

and 6 (67%) of 9 patients with polyps >10mm and 5 (25%) and 12 (60%) of 20

Materials and Methods: In a 2 year period all pregnant patients, clinically

patients with polyps >6mm. Retrospectively in 7 (78%) of 9 patients a polyp

suspected of having appendicitis, underwent a MRI study and were included in

>10mm was visible at MR.

the present study. MRI images were obtained using breath hold coronal and

Patient specificity: Observer 1 and 2 correctly identified respectively 166 (97%)

axial fast spin-echo T1, T2, and T2 fat suppression sequences. MRI studies

and 169 (99%) of 171 patients without polyps >10mm and 123 (77%) and 147

were prospectively evaluated by one radiologist and retrospectively in consen-

(92%) of 160 patients without polyps >6mm.

sus by two radiologists. If an enlarged appendix (diameter > 6 mm) was found

Polyp sensitivity: Observer 1 and 2 correctly identified respectively 11 (58%) and

in combination with signs of periappendiceal inflammation the study was consi-

9 (47%) of 19 polyps >10mm and 13 (35%) and 18 (49%) of 37 polyps >6mm.

dered positive. The final diagnosis was made on the basis of surgery, patholo-

Retrospectively 14 (73%) of 19 polyps >10mm were visible at MR.

gic examination, clinical findings, ultrasound (US) findings and patient

Conclusion: Specificity of MRC using limited bowel prep was good, sensitivi-

follow-up.

ties varied ranging from 56% to 67% for patients with polyps >10mm. These

Results: Twelve patients were included in the study period. In ten of 12

results are in line with larger studies on CT colonography in low prevalence

patients the appendix was reliably visualized by MRI. In three patients MRI

populations using a 2D display method for evaluation.

demonstrated acute appendicitis, which was confirmed at laparotomy and pathology. There were no complications and all patients delivered at term.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

29

MEMORAD donderdag Seven patients had a normal appendix on MRI. In two patients the appendix could not be visualized, nor could any secondary changes indicative of acute appendicitis be seen. All nine patients with negative findings for appendicitis had resolution of their symptoms. Conclusion: Our results suggest that MR imaging may be a helpful examination in the diagnosis of acute appendicitis in pregnant patients. In patients in whom US findings are non-diagnostic, MRI may be a good alternative to CT.

30

K I J K

o o k

o p


5

Onderwijs, opleiding en diversen

Sessie 5 Onderwijs, Opleiding en Diversen Donderdag 29 september 2005, 11.45 - 13.15 uur Abstractnr. : Do 5.1


SEMI-ARTS STAGE RADIOLOGIE IN DE REGIO UTRECHT:

SEMI-ARTS STAGE RADIOLOGIE VOLGENS HET UMCU

OPZET EN EERSTE ERVARINGEN

MODEL IN EEN PERIFERE SETTING. EERSTE ERVARINGEN

A.S. Littooij1, J.P.J. van Schaik1, T. Weits2, P.F.G.M. van Waes3

B.F. Bartels, P.F.G.M. van Waes, L.G.B.A. Quekel


Meander Medisch Centrum, AMERSFOORT, Nederland

1

Daikonessenhuis, UTRECHT, Nederland

2


3

Doel: Is de opzet van de nieuwe semi-arts stage regio Utrecht inpasbaar in de werkzaamheden van een niet-academisch groot streekziekenhuis en worden de

Inleiding: In de nieuwe medische curricula vormt het 6e jaar een koppeling van

leerdoelen gehaald?

de artsopleiding naar de specialistenopleiding. In dit schakeljaar kan de student

Materiaal en Methoden: Na introductie op de werkstations van Impax_

zich nader profileren en oriënteren voor de vervolgopleidingen en krijgt hij, dan

(Agfa) voor Pax, Leonardo_ (Siemens) MDCT, Easy Vision_ (Philips) voor MRI,

semi-arts genoemd, dezelfde verantwoordelijkheid en zelfstandigheid als een

Windows XP voor standaardapplicaties,

beginnend arts-assistent. De semi-arts stage radiologie in de Utrechtse artsop-

Agfa Web1000_ en X-Care_, ZIS en beschikbare radiologische literatuur volgt

leiding is in het najaar 2004 van start gegaan. Deze stage kan naast het UMCU

de indeling als een startende agio Radiologie. Gekozen leerdoelen: 1. systema-

tevens in de affilieerde opleidingsziekenhuizen Diakonessenhuis Utrecht en

tische analyse body MDCT. 2. Diepgaande kennis van knie, enkel, schouder mid-

Meander Medisch Centrum worden gelopen.

dels conventioneel, MDCT en MR. 3. Contrastinfusen, bij prikprobleem laboran-

Methode: Om de semi-arts zelfstandig te kunnen laten werken is deze stage

ten. Overige competenties: time- en afdelings-management , systematische

gericht op een gedeelte van de radiologie, waar hij/zij speciale interesse voor

beoordeling en verslagwerk. Overeenkomstig het gekozen specialistische profiel

heeft. Dit interessegebied is gebaseerd op een medisch specialisme. De semi-

volgen deelstages MDCT, inclusief PET fusion, MRI, Echo en conventionele

arts kiest twee modaliteiten en de werkzaamheden op deze modaliteiten zijn

radiologie. Elke dag 5 -10 onderzoeken uitwerken als verslag conform sjabloon

gericht op dit interessegebied.

in een Word bestand en bespreken met supervisor. Elke week minimaal 1 pre-

De gehele stage duurt 12 weken, onderverdeeld in twee deelstages van 6

sentatie voor het Heilig Uur. Vier maal per week deelname aan Heilig Uur, IC,

weken. De eerste week van de deelstage is gericht op een gedegen voorberei-

Oncologie en Interne Kliniek bespreking. Deelname aan wekelijks stafoverleg.

ding en bestaat uit gerichte zelfstudie, het bestuderen van richtlijnen verslag-

Een maal een referaat over publicaties in Radiology of Radiographics. Elke

legging en het leren werken met de digitale systemen. De volgende vijf weken

week twee uitgewerkte case reports, inclusief JPEG en literatuur.

werkt de semi-arts als jongste assistent, onder supervisie van een radioloog.

Resultaten: De eerste ervaringen zijn positief. Na de evaluaties van 125

Resultaten: Deze stage is in het najaar van 2004 gestart en tot begin mei 2005

MDCT/MR en 350 CR zijn zowel de begeleiders als de semi-arts enthousiast

hebben in totaal 5 semi-artsen de stage doorlopen, waarvan 2 in het UMCU en

over de nieuw ingeslagen weg. De leerdoelen worden gehaald. Het stagepro-

2 in het Diakonessenhuis en 1 in Meander Medisch Centrum. De eerste resulta-

gramma versterkt de structuur en logistiek van de afdeling.

ten van de evaluaties laten een positieve waardering van de stage zien. De

Conclusies: De semi-arts stage volgens UMCU-model is goed implementeer-

semi-artsen verwachten veel profijt te hebben van deze stage in de toekomst.

baar in de dagelijkse praktijk van een niet-academisch groot streekziekenhuis.

De begeleiders vonden de semi-arts daadwerkelijk op een adequaat niveau

De stage is een goede voorbereiding voor verdere specialisatie. Verkorting van

werken.

de specialisatieduur wordt nu bespreekbaar.

Conclusie: De semi-arts stage radiologie is een nieuw fenomeen in Nederland. Er is praktisch geen ervaring met studenten die zelf radiologische onderzoeken beoordelen en verslaan. De eerste ervaringen met deze stage zijn


zowel bij de semi-artsen als bij de begeleiders zeer positief. Het blijkt dat met

RADIOLOGIE ALS ONDERDEEL VAN HET STATIONS-

deze opzet de semi-artsen daadwerkelijk kunnen functioneren als jongste assis-

EXAMEN KLINISCHE VAARDIGHEDEN

tent.

I.A.H. van den Berk, J.P.J. van Schaik, M. van de Ridder, V. Eijzenbach UMC Utrecht, UTRECHT, Nederland Doel: In de preklinische fase van het medisch curriculum van het UMC Utrecht maakt radiologie deel uit van het praktisch lijn onderwijs. Het praktisch lijn onderwijs wordt getoetst in een vaardigheidstoets aan het einde van het stu-

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

31

MEMORAD donderdag diejaar. De vaardigheidstoets is een stationsexamen opgezet als een medisch

(TSE) sequences, using a body phased array coil. Post injection at the same

consult met 5 stations. Radiologie wordt mondeling getoetst in het station áan-

time inetrval as MRI, 2 scintigraphic image sets were also obtained. LNs were

vullend onderzoek´. Het Radiologie station bestaat uit drie onderdelen: ínter-

removed, imaged ex vivo at 7T, and processed for histology.

pretatie´, ánatomie´ en ónderzoekmethode en techniek´.

Results: The phenotypic and functional properties of the SPIO-labeled cells

In het onderdeel ínterpretatie´ vraagt de student, aan de hand van een casus-

were unaltered as compared to unlabeled cells. 111In- and SPIO-labeled cells

beschrijving, radiologische onderzoeken aan en beoordeelt deze vervolgens.

co-localized in the same areas, proving that the locations detected by MR ima-

Met behulp van het radiologisch onderzoek wordt de anatomische kennis

ging indeed represent injected and migrated DCs. In contrast to scintigraphic

getoetst en worden er vragen gesteld over de gebruikte onderzoekmethode en

imaging, which until now has been the only clinically explored and approved

techniek. De studenten worden beoordeeld op een 5 puntsschaal aan de hand

cell tracking technique, the superior resolution of MR imaging allowed asses-

van een globale scoringslijst.

sment of not only accurate DC delivery but also inter- and intra-nodal migration

Om inzicht te krijgen in het functioneren van het station Radiologie is de

patterns. The high-resolution ex vivo MR imaging and histopathology confirmed

betrouwbaarheid van het station onderzocht.

our in vivo MRI results. Only with MRI could we determine that LNs were mis-

Materiaal en Methoden: Er is een analyse gedaan van de vaardigheidstoets

injected by experienced radiologists in 4 out of 8 patients. Strikingly, only in

van 2e jaars geneeskundestudenten in 2004. Om een uitspraak te kunnen doen

these patients no DC migration was observed. This finding may explain the

over de betrouwbaarheid van het station zijn er drie vragen geformuleerd: 1)

large variation in treatment outcome following DC therapy.

Wat is de betrouwbaarheidsscore van het station? 2) Hoe is de score op het

Conclusions: We show here, for the first time, that MR tracking of magneti-

station radiologie in vergelijking met de gehele toets? 3) Zijn er verschillen tus-

cally labeled cells is a clinically safe procedure and is ideally suited to monitor

sen de gemiddelde scores van beoordelaars en casussen?

novel experimental cell therapies in patients.

Resultaten: In 2004 werden 93 studenten op deze wijze getoetst. De Cronbach Alpha voor het station radiologie is 0,87. De gemiddelde score op het station radiologie is 3,8 ± 0,86. De gemiddelde score op de toets zonder radiologie is


3,9 ± 0,32. De spreiding van de gemiddelde score tussen de zes casussen is 0.5

ANAPHYLACTISCHE/ANAPHYLACTOÏDE REACTIES OP

(3,6-4,1). De spreiding van de gemiddelde score tussen de vijf beoordelaars is

JODIUMHOUDENDE CONTRASTMIDDELEN NA INTRA-

1.1 (3,2-4,3).

VASCULAIRE TOEDIENING: EEN INTERDISCIPLINAIR

Conclusie: De betrouwbaarheid van het station radiologie is goed. De gemid-

PROTOCOL

delde score op het station radiologie is vergelijkbaar met die op de andere sta-

A. Schmid, S.G.F. Robben

tions. De spreiding van de score tussen de verschillende casussen is vrij gering.

Academisch Ziekenhuis Maastricht, MAASTRICHT, Nederland

De spreiding van de score tussen de beoordelaars is duidelijk groter. Door het maken van duidelijkere afspraken tussen de beoordelaars voorafgaande aan de

Doel: Opstellen van een zo goed mogelijk evidence-based protocol met betrek-

toets kan geprobeerd worden de spreiding te verlagen.

king tot anaphylactische/anaphylactoïde reacties op intravasculaire toediening van jodiumhoudende contrastmiddelen dat ziekenhuis breed geaccepteerd wordt door alle specialismen die gebruik maken van contrastmiddelen alsmede

genomineerd Radiologendagen Prijs 2005

die bij de behandeling van deze overgevoeligheidsreacties betrokken zijn. Materiaal en methoden: Het protocol berust op wetenschappelijke literatuur ('evidence-based medicine') en is in samenwerking met de afdelingen cardiologie, allergologie-immunologie, dermatologie en anesthesiologie


gemodificeerd tot een praktisch protocol ('good clinical practice'). Na meer-

IN VIVO MR TRACKING OF MAGNETICALLY LABELED

dere acceptatie- en consensusbijeenkomsten vond implementatie plaats met

DENDRITIC CELLS: FIRST CLINICAL EXPERIENCE

publicatie op het Intranet van ons academisch ziekenhuis. In iedere onder-

T.W.J. Scheenen, I.J.M. de Vries, W.J. Lesterhuis, J.H. van Krieken,

zoekskamer hangt een poster, iedere arts en laborant beschikt over een kort

W.J.G. Oyen, C.J.A. Punt, J.O. Barentsz, A. Heerschap, C.G. Figdor

protocol hand-out.

Universitair Medisch Centrum Radboud, NIJMEGEN, Nederland

Resultaten: Anaphylactische/anaphylactoïde reacties kunnen worden ingedeeld in lichte (b.v. jeuk), matige (b.v. gegeneraliseerde urticaria) of ernstige

32

Purpose: Dendritic cell (DC) cancer vaccines are currently being administered

reacties (b.v. gegeneraliseerde anaphylactische shock). Patiënten met een eer-

as a novel form of cell therapy to boost the immune system in cancer patients.

dere reactie op jodiumhoudende contrastmiddelen vormen de hoogste risicog-

Accurate delivery of DCs to draining lymph nodes and subsequent migration to

roep. Afhankelijk van de gradatie van deze eerdere reactie wordt een premedi-

other regional lymph nodes (LNs) is of paramount importance for obtaining clini-

tatieschema met 2 mg Tavegil_ i.v. en/of 100 mg Hydrocortison i.v. gegeven.

cal success. Using magnetically labeled DCs, we investigated the potential of

Patiënten met lichte en matige reacties worden door de afdeling radiologie vol-

MRI cell tracking to monitor DC therapy.

gens geldende klinische standaard behandeld. De behandeling van patiënten

Method and Materials: Autologous DCs were obtained from peripheral blood,

met een ernstige reactie wordt door de afdeling radiologie begonnen en door

labeled with the clinically approved superparamagnetic iron oxide (SPIO) formu-

het reanimatieteam overgenomen.

lation Endorem and 111-In-oxine seperately, and co-injected in the draining LNs

Conclusie: Met dit protocol is een interdisciplinair, ziekenhuis breed draagvlak

of stage III melanoma patients (n=8) under ultrasound guidance. For immune

opgebouwd voor de profylaxe en therapie van anaphylactische/anaphylactoïde

induction the cells were also pulsed with melanoma antigens before injection.

reacties op intravasculaire toediening van jodiumhoudende contrastmiddelen.

MR imaging was performed at 3T (Siemens Magnetom) before, and 1 and 48

Ook bij medico-legale aansprakelijkheid kan terug gevallen worden op dit

hrs after injection using T2*-w gradient echo (GRE) and T1-w turbo spin echo

protocol.

K I J K

o o k

o p


MEMORAD donderdag Abstractnr. : Do 5.6

dent is guided through various aspects of anatomy, radiological techniques

IMAGE QUALITY CAN BE DETERMINED IN AN OBSERVER

(physics), frequently encountered pathology. The CBL program is scheduled for

INDEPENDENT WAY BY USING IMAGE ANALYSIS

25 minutes for each resident. The CBL program is implemented in Macromedia

SOFTWARE

Authorware 6.5. A Likert scale assessment is used for evaluation.

H. van Langen, K. Renema

Results: 100% of the residents evaluated the programme informative to very

UMCN St Radboud, NIJMEGEN, Nederland

informative and the design clear to very clear. Furthermore the residents considered the program tailored to their needs and they were asking for more cases.

Purpose: In digital projection radiology the image quality can be determined

Conclusion: Radiology education via a CBL-program is a successful component

using a contrast detail phantom. Traditionally, human observers perform analy-

of the surgical common trunk educational program.

sis of images made with this phantom by indicating all visible spots. It is timeconsuming and the method has shown to be cumbersome due to considerable inter and intra individual variations. Dedicated software is now commercial


available to determine which spots on the phantom image are detectable and

IMPROVING CLINICAL REASONING IN RADIOLOGY

which aren’t. Its utility for assessing the quality of an image in an observer

THROUGH WIRELESS LEARNING, A PILOT STUDY

independent way will be tested.

R. van der Togt1, M. Maas2, P. Boxel1, S. Villan2, R. Sijstermans2,

Method and Materials: The contrast detail phantom CDRAD has been used.

G.J. den Heeten2

It consists of a Perspex tablet with 15 rows and 15 columns. In each cell cylind-

1

rical holes are drilled which vary in diameter (0,3 to 8 mm) for detail and depth

2

Vrije Universiteit, AMSTERDAM, Nederland Academisch Medisch Centrum, AMSTERDAM, Nederland

(0,3 to 8 mm) for contrast purposes. Using a Siemens FD-X flat panel detector, 9 sets of 5 images were made. The impact of the addition of Perspex material, a grid and the automatic exposure control (AEC) on the image quality is tested. The inverse image quality factor (IQi) is taken as the outcome of the CDRAD Analyzer software (Artinis). IQi is computed from all detected spots and it increases with the number of correctly identified spots. Results: For all images the IQi ranged from 1,8 to 8,5. For the 9 sets, the average coefficient of variation for IQi was 7%. With manual exposure settings •4 cm Perspex decreases the IQi from 8,2±0,2 to 7,1±0,4 (46 kV, no grid) •11 cm Perspex decreases the IQi from 8,0±0,2 to 3,4±0,2 (50 kV, with grid)•11 cm Perspex decreases the IQi from 7,8±0,0 to 3,2±0,2(50 kV, no grid) •Use of a grid decreases the IQi from 7,1±0,4 to 6,3±0,6 (46 kV, 4 cm Perspex). With AEC, the use of a grid increases IQi from 2,5±0,5 to 5,8±0,7 with a concomitant fourfold increase in mAs. These findings are similar to analysis performed by human observers. Conclusions: The CDRAD Analyzer is a promising tool to determine image quality in an observer independent way. It can be useful to determine the dose

I n t e r ac t i v e L e c t u r e R a d i o lo g y o n a PDA

and image quality relation. It may have several clinical applications but more validation studies are needed. Objective: At the AMC there is a growing attention to the ability of monitoring education progress. The possibilities which wireless learning offers in this conAbstractnr. : Do 5.7

text are explored. In its most basic terms, and from the infrastructure perspecti-

POSTGRADUATE ANATOMY EDUCATION:RADIOLOGICAL

ve, wireless education is based on the assumption that students have available

CONTRIBUTION VIA COMPUTER-BASED LEARNING

a personal device – portable computer, tablet, PDA or other – suitable to access

M. Maas, C.A. Tipker - Vos, R.J. Oostra, C.N. Dijk van, S.D. Strackee,

a network from hot-spots (WiFi) located within the campus premises.

F.M.M. Griffioen, J.S. Laméris, J.J. Lanschot van, M. Maas

The project was supported by funding of the ‘Digitale Universiteit’.


Material and Methods: Within a lecture of clinical reasoning in radiology of chronic ankle pain, consisting of a group of 25 students with wireless access to

34

Background: An educational program, common trunk, has been developed by

the internet through a PDA or laptop, the tutor was able to post questions to

the Dutch College of Surgeons for surgical residents during the first years of

the personal device of the students. The students were asked to choose an

their traineeship in surgery, orthopedics, urology or plastic and reconstructive

answer in a multiple choice setting or to surf internet for imaging guidelines.

surgery. Part of this program is a series of three-hour practical courses in

The chosen answers were directly shown, leading interaction.

applied surgical anatomy and comprises theory and hands-on sessions using

Results: Besides organizational and technical issues the introduction of wire-

dissected human cadavers. Considering the indispensable value of imaging

less learning within education in radiology:

techniques, applied radiological anatomy has been incorporated.

- Enables students to influence the lecture

Methods: Radiological faculty participates in three of these small-scale cour-

- Gives the tutor more insight in the knowledge level of the students.

ses (Wrist, Knee, Ankle), using computer-based learning (CBL). The CBL program

Conclusion: Wireless learning can be used as a means to a more flexible, stu-

is case based, focusing on radiological anatomy using various radiological tech-

dent oriented education. It offers the possibility to take the technology where

niques (plain film, Ultrasound, CT, MRI). By means of a clinical problem the resi-

education actually takes place and not vice versa.

K I J K

o o k

o p


6

hart en vaten II

Sessie 6 - Hart en Vaten II Vrijdag 30 september 2005, 11.30 - 13.00 uur standardized protocol prior to carotid endarterectomy (CEA). After surgery CEA Abstractnr. : Vr 6.1

specimens were sent for histopathological analysis. From each specimen 3 his-

QUANTIFICATION OF ATHEROSCLEROTIC PLAQUE

tologic sections and corresponding MDCT images were selected. The

COMPONENTS WITH MRI

Hounsfield values (HV) of the major plaque components (lipid, fibrous tissue and

V.C. Cappendijk1, A.G.H. Kessels1, S. Heeneman1, K.B.J.M. Cleutjens1,

calcifications) were assessed. Based on this study, cut off points of HV were

G.W.H. Schurink , R.J.T.H.J Welten , M.J.A.P. Daemen ,

defined to assess the different plaque components. Subsequently, plaque com-

J.M.A. van Engelshoven , M.E. Kooi

ponent quantities were assessed in the MDCT images, which were compared

AZM, MAASTRICHT, Nederland

with the results from histologic analysis.

Atrium Medisch Centrum, HEERLEN, Nederland

Results: The measured HV were: 657±416 HU, 88±18 HU and 25±19 HU for

1

2

1

1

1

1

2

calcifications, fibrous tissue and lipid, respectively. The optimal cut off value to Purpose: Quantification of atherosclerotic plaque components will be impor-

differentiate lipid from fibrous tissue and fibrous tissue from calcifications was

tant for the identification of vulnerable plaques. The high-risk components lipid

set at 60 HU and 130 HU, respectively. Regression plots show good correlations

core and hemorrhage are markers to identify vulnerable atherosclerotic plaque.

between MDCT and histology for total plaque, calcified and fibrous areas

The purpose of the present study was to test whether multi-sequence MRI can

(R_=0.73; 0.74; 0.76, respectively), but poor correlations for lipid areas

quantify the high-risk components lipid core and hemorrhage in vivo on a large

(R_=0.24). However differentiating between mildly calcified (0-10%) and more

series of patients.

severely calcified plaques (>10%) improved the lipid area correlation in the

Methods and Materials: Symptomatic patients scheduled for carotid endarte-

mildly calcified plaques (R_=0.77).

rectomy with a carotid stenosis of more than 70% were included consecutively.

Conclusions: This in vivo study showed that MDCT is capable of characteri-

A multisequence MRI (T1w TFE, PDw TSE, T2w TSE, T1w TSE and Partial T2w

zing and quantifying total plaque burden, calcifications and fibrous tissue in

TSE) examination was performed prior to operation. Two MR readers, unaware

atherosclerotic carotid plaque in good correlation with histology. Lipid can only

of the histological results, quantified individually the relative amount of lipid

be adequately quantified in mildly calcified plaques.

core and hemorrhage per carotid artery. The Pearson correlation coefficient was determined between the two MR readers and between the MR readers and histology (the relative amount of lipid core and hemorrhage).

Abstractnr. : Vr 6.3

Results: Sixty-four subjects were included. The correlation between the two

QUALITATIVE ASSESSMENT OF CORONARY IMAGES WITH

readers was 0.84 (p<0.01). The correlation between MR reader 1 and MR

MULTI-DETECTOR COMPUTED TOMOGRAPHY OF AN

reader 2 and histology was respectively, 0.71 (p<0.01) and 0.67 (p<0.01).

ANTHROPOMORPHIC MOVING HEART PHANTOM:

Conclusion: MRI is able to quantify the relative amount of lipid core and

INFLUENCE OF HEART RATE AND ACQUISITION TIME

hemorrhage in the carotid atherosclerotic plaque of symptomatic patients.

M.J.W. Greuter, J. Lips, P.M.A. van Ooijen, M. Oudkerk UMCG, GRONINGEN, Nederland


Objective: Evaluation of coronary image quality of a moving anthropomorphic

IN VIVO CHARACTERIZATION AND QUANTIFICATION

heart phantom with modulation of heart rate and scan parameters.

OF ATHEROSCLEROTIC CAROTID PLAQUE WITH 16-SLICE

Methods: A respiration device operated anthropomorphic heart and coronary

MDCT AND HISTOPATHOLOGICAL CORRELATION

phantom was scanned using heart movement synchronized ECG gating on a 16-

T.T. de Weert, M. Ouhlous, E. Meijering, P.E. Zondervan,

slice multi-detector computed tomography unit. Images of the moving heart and

M.R.H.M. van Sambeek, A. van der Lugt

coronary phantom were acquired at rest and during heart rates between 50 and


115 beats per minute (bpm; interval: 10 bpm) with and without multisector reconstruction. Gantry rotation speed was varied between 400 – 600 ms. All

Purpose: To assess the potential of in vivo 16-slice multidetector computed

volume rendered images were evaluated by an observer blinded to the experi-

tomography (MDCT) to characterize and quantify atherosclerotic carotid plaque

mental design.

and its components (calcifications, fibrous tissue and lipid) with histology as

Results: Increasing motion artifacts in the coronaries occurred at heart rates

gold standard.

above 50 bpm. Use of multisector reconstruction technology during image

Materials and Methods: Fifteen symptomatic patients (n=15) with significant

acquisition improved image quality with heart rates above 70 bpm, and was

carotid stenosis (>70%), underwent computed tomography angiography with a

especially effective with heart rates between 90 – 115 bpm. On a 8-points ran-

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

35

6

hart en vaten II king scale the mean (±std) image ranking was 7 (±1), 4 (±2) and 4 (±2) for heart


rates <70bpm, 70-80bpm, and >80bpm, respectively. Variation of rotation speed

CORONARY ARTERY STENOSIS AND THROMBUS

together with the use of multisector reconstruction algorithms did not show

DETECTION IN PATIENTS WITH ACUTE CORONARY

additional effects on image quality.

SYNDROME USING 16-SLICE MULTIDETECTOR CT

Conclusion: The results indicate that the effect of variations in MDCT scan

R. Dikkers, J.B. Houwers, T.P. Willems, C.A. Geluk, J. Dorgelo, F. Zijlstra,

parameters on coronary image quality can be reliably evaluated with the anth-

M. Oudkerk

ropomorphic heart model. The decline of image quality at increasing heart rates


is partially reversed with activated multisector reconstruction algorithms. At high heart rates, multisector reconstruction technologies seem more effective in

Purpose: To determine the diagnostic accuracy of 16-slice multidetector CT

increasing image quality compared to on line variation of gantry rotation speed.

(MDCT) in patients with non-ST-elevation Acute Coronary Syndrome (ACS) for the assessment of coronary artery stenosis and thrombus detection compared to invasive coronary angiography (CAG).


Material and Methods: Thirty-eight patients with ACS (mean age 58 years

64-SLICE CT CORONARY ANGIOGRAPHY: AN ALTERNA-

(SD 10.8), 26 male ) were scanned with 16-slice MDCT (Sensation 16, Siemens,

TIVE TO CONVENTIONAL CORONARY ANGIOGRAPHY?

Germany) prior to diagnostic CAG. Significant coronary artery stenosis (> 50%

N.R. Mollet, F. Cademartiri, G. Runza, C.A.G. van Mieghem, P. de Feyter,

lumen reduction) and thrombotic components were determined in all segments

G.P. Krestin

≥ 2 mm. MDCT results for each patient were compared to CAG outcomes and

Erasmus Medisch Centrum, ROTTERDAM, Nederland

sensitivity, specificity, positive and negative predictive values (PPV and NPV) were calculated.

Objectives: To assess the diagnostic performance of non-invasive 64-slice

Results: One patient was excluded because of incomplete data. Based on CAG

Computed Tomography (CT) coronary angiography to detect significant stenoses

results, 81% (30/37) of the patients with ACS had significant coronary artery

(_50% lumen diameter reduction) in the entire coronary tree.

stenosis and 19% (7/37) had non-significant coronary artery stenosis. The

Methods: We studied 52 patients (34 men, mean age 59.6±12.1 years) with

accuracy of 16-slice MDCT for the detection of significant stenosis in patients

atypical chest pain, stable angina pectoris, or an acute coronary syndrome. All

with ACS, compared to CAG, showed a sensitivity of 92%, a specificity of 96%

patients had stable sinus rhythm. All patients underwent CT coronary angiogra-

and a PPV of 78% and a NPV of 99%. Thrombus was found in 18% (11/62) of

phy with a 64-slice CT scanner (Sensation 64, Siemens, Germany) after the

the significant lesions on CAG and in 64% (7/11) of these lesions thrombus was

administration of a bolus of iomeprol (Iomeron 400 mgI/ml, Bracco , Italy) char-

also detected on MDCT. In 33% (24/73) of the significant lesions on MDCT

acterized by 100ml at 5ml/s through an antecubital vein. Patients with initial

thrombus was seen and these were also significant lesions on CAG. However,

heart rates _70 beats/minute received pre-scan medication. The heart was

of these thrombotic plaques 71% (17/24) was not detected on CAG.

scanned after intravenous injection of 100 ml contrast material. Mean scan-

Conclusion: 16-slice MDCT can reliably detect coronary artery stenosis com-

time was 13.3±0.9 seconds. The CT-scans were analysed by 2 observers una-

pared to CAG with a 92% sensitivity and 96% specificity. MDCT also showed

ware of the results of invasive coronary angiography, which served as the refe-

24 thrombotic lesions in significant coronary artery stenosis which were in 71%

rence of standard.

not recognized on CAG. Therefore, MDCT provides, together with reliable coro-

Results: Invasive coronary angiography demonstrated normal arteries in 14%

nary artery stenosis detection, a high potential for thrombus detection in

(7/51), non-significant disease in 12% (6/51), single-vessel disease in 31%

patients with acute coronary syndrome.

(16/52), and multi-vessel disease in 45% (23/52) of patients. One patient developed ventricular bigeminy during the CT-scan and was excluded from the analysis. There were 94 significant lesions. Sensitivity, specificity, positive and nega-


tive predictive value of CT for the detection of significant lesions on a segment-

ATHEROSCLEROTIC PLAQUE CHARACTERISTICS ON

based analysis were 99% (93/94, 95% CI 94-99), 95% (602/632, 95% CI 93-96),

MULTIDETECTOR CT: COMPARING PATIENTS WITH

75% (92/122, 95% CI 66-89), and 99% (602/603, 95% CI 99-100) respectively.

UNSTABLE VERSUS STABLE ANGINA

All patients with at least one significant lesion were correctly identified on the

R. Dikkers, T.P. Willems, J.B. Houwers, C.A. Geluk, F. Zijlstra, M. Oudkerk

CT-scan. One patient with non-significant disease was incorrectly classified as


having significant disease. Conclusion: 64-slice CT coronary angiography is a reliable alternative for dia-

Purpose: To evaluate the differences on multidetector CT (MDCT) in total

gnostic invasive coronary angiography in patients with atypical chest pain, sta-

plaque burden and morphology of stenotic lesions in unstable angina (uAP) and

ble angina, or acute coronary syndromes, who have regular sinus rhythm.

stable angina (sAP) patients. Materials and methods: Forty-two patients with unstable angina (mean age 58 years (SD 11.2), 28 male) and fifty-eight patients with stable angina (mean age 62 years (SD 8.7) 44 male) scheduled for coronary angiography (CAG) were scanned with MDCT (Sensation 16, Siemens, Germany). Plaque burden was determined on MDCT for segments with 2 mm diameter. For all significant lesions (lumen reduction >50%) on CAG, plaque morphology (mixed, soft, calcified plaque and thrombotic component) was assessed on MDCT. Plaque burden and morphology were compared between uAP and sAP using chi-square test.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

37

MEMORAD vrijdag Results: On MDCT 77% (1160/1500) of the segments were evaluable. Plaque

useful than DUS and that CTA leads to cost-savings compared to both MRA and

burden showed to be 35% (166/481) in uAP and 40% (269/679) in sAP.

DUS in the initial imaging evaluation of peripheral arterial disease.

Significant stenotic plaques were detected in 49% (83/166) in uAP and in 36% (96/269) in sAP (p = 0.003). For >50% stenotic lesions on CAG no significant difference was found in the proportion of soft, calcified and mixed plaques


between the patient groups. Detailed plaque morphology showed 27% (19/70)

COMPARISON OF GENERIC AND DISEASE-SPECIFIC

soft and mixed lesions with thrombotic component and 9% (6/70) pure throm-

QUESTIONNAIRES FOR THE ASSESSMENT OF QUALITY-

botic plaques in uAP. No thrombotic plaques were found in sAP.

OF-LIFE IN PATIENTS WITH PERIPHERAL ARTERIAL

Conclusion: Comparison between unstable and stable angina patients

DISEASE

showed no significant difference in plaque burden but showed significant

M. de Vries1, R. Ouwendijk2, M.W. de Haan1, P.J. Nelemans1, M.G.M Hunink2,

difference in the proportion of stenotic lesions. Futhermore a categorical diffe-

J.M.A. van Engelshoven1

rence in thrombotic components between unstable and stable angina patients

1

was found.

2

Academisch ziekenhuis Maastricht, MAASTRICHT, Nederland Erasmus MC Rotterdam, ROTTERDAM, Nederland

Purpose: Quality-of-life (QoL) has become an important outcome measure for Abstractnr. : Vr 6.7

evaluating treatment effects in patients with peripheral arterial disease (PAD).

MULTICENTER RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL OF

The purpose of the present study was to compare the ability of generic and dis-

THE COSTS AND EFFECTS OF NON-INVASIVE

ease-specific questionnaires to assess QoL at baseline and to detect change in

DIAGNOSTIC IMAGING IN PATIENTS WITH PERIPHERAL

QoL after treatment in patients with PAD.

ARTERIAL DISEASE: THE DIPAD TRIAL

Methods: In the prospective multicenter trial, 514 patients with PAD who nee-

R. Ouwendijk1, M. de Vries2, T. Stijnen1, P.M.T. Pattynama1, M.R.H.M van

ded imaging workup and had an ankle brachial pressure index (ABPI) <0.90

Sambeek , J. Buth , A.V. Tielbeek , J.A. van der Vliet , L.J. SchutzeKool ,

were included. Patients with severe co-morbidity were excluded, leaving a

P.J.E.H.M Kitslaar2, M.W. de Haan2, J.M.A. van Engelshoven2, M.G.M. Hunink1

study population of 450 patients. Patients completed two generic questionnai-

ErasmusMC, ROTTERDAM, Nederland

res (SF-36 and Euroqol-5D) and one disease-specific questionnaire (VascuQol) at

AZM, MAASTRICHT, Nederland

baseline and after 6 months of follow-up. Rutherford classification, treadmill

Catharina Ziekenhuis, EINDHOVEN, Nederland

walking distance, were determined at baseline and after 6 months of follow-up

UMCN, NIJMEGEN, Nederland

and were considered indicators of disease severity. Each of the three question-

1

3

3

4

4

1

2 3 4

naires was evaluated for its ability to discriminate between severe and mild Purpose: To prospectively compare the costs and effects of three non-invasive

disease at baseline, and to discriminate between a large and small change in

imaging tests as the initial imaging test in the diagnostic workup of patients

disease severity after follow-up, using receiver operating characteristic (ROC)

with peripheral arterial disease.

curves and areas under the curves (AUCs). The underlying assumption was that

Materials and Methods: Of 984 patients assessed for eligibility, 514 patients

disease severity is a major determinant of QoL. This implies that the validity of

with peripheral arterial disease were randomized to magnetic resonance angio-

a QoL questionnaire is reflected by its ability to discriminate between mildly

graphy (MRA) or duplex ultrasound (DUS) in three hospitals and to MRA or com-

and severely diseased patients.

puted tomographic angiography (CTA) in one hospital. The outcome measures

Results: At baseline 443 patients and after follow-up 386 patients completed

included the clinical utility, functional patient outcomes, quality of life, and

questionnaires. At baseline no significant (P>.05) differences were observed

actual diagnostic, therapeutic, and outpatient visit costs related to the initial

between AUCs for the total scores of the three questionnaires, indicating that

imaging test during 6 months follow-up. Clinical utility was assessed with the-

all three questionnaires assessed the disease severity equally well.

rapeutic confidence (0-10) in the initial imaging test and the number of addition-

After follow-up the AUCs for the VascuQol were significantly higher than the

al vascular imaging tests performed. Functional patient outcomes included

AUCs for the SF-36 and Euroqol-5D, with respect to detection of improvement

change in ankle-brachial index, maximum walking distance, and clinical status.

in Rutherford classification ( P<.05), indicating that change in disease severity

Quality of life was assessed with the SF-36 Health Survey, the Vascuqol, and

after follow-up was best detected by the VascuQol.

the Euroqol-5D. The cost of diagnostic imaging included the initial imaging test

Conclusion: The VascuQol is the preferred questionnaire as outcome measure

and all additional vascular imaging. The therapeutic cost included costs for per-

for QoL in future trials and clinical follow-up of patients with PAD.

cutaneous vascular interventions and vascular surgery. The costs were calculated from the hospital perspective. We analyzed the differences between group means adjusted for clinically important baseline characteristics with multivariable linear and logistic regression. Results: A significant higher confidence and less additional imaging were found for MRA and CTA compared to DUS. There were no statistically significant differences in improvement in functional patient outcomes and quality of life between the groups. The total costs including diagnostic, therapeutic, and outpatient visit costs were significantly lower in the CTA group compared to the MRA group (difference -2535 euros; 95% CI -3985 to -1085; p=0.001) and compared to the DUS group (difference -2268 euros; 95% CI -535 to -4000; p=0.01). Conclusions: The results suggest that both CTA and MRA are clinically more 38

K I J K

o o k

o p


7

neuroradiologie en kno ii

Sessie 7 - Neuroradiologie en KNO II Vrijdag 30 september 2005, 11.30 - 13.00 uur Abstractnr. : Vr 7.1


THE DISTRIBUTION AND FUNCTIONAL CONSEQUENCES

IN-VIVO FLOW TERRITORY MAPPING OF MAJOR BRAIN

OF VENTRICULAR DILATION

FEEDING ARTERIES WITH SELECTIVE ARTERIAL SPIN

W.M. Palm1, J. van der Grond1, O. Kjartansson2, V. Gudnason3, L.J. Launer4,

LABELING MRI

M.A. van Buchem

P.J. van Laar1, J. Hendrikse1, X. Golay2, H. Lu3, M.J.P. van Osch4,

Leids Universitair Medisch Centrum, LEIDEN, Nederland

J. van der Grond4

Landspitalinn, REYKJAVIK, Iceland

1

Icelandic Heart Association, KOPAVOGUR, Iceland

2

National Institute on Aging, BETHESDA, MD, United States of America

3

1

1 2 3 4

Universitair Medisch Centrum Utrecht, UTRECHT, Nederland Nat. Neuroscience Institute, SINGAPORE, Singapore New York University, NEW YORK, United States of America LUMC, LEIDEN, Nederland

4

Purpose: Ventricular enlargement out of proportion to the subarachnoid space is an important radiological imaging sign associated with Normal Pressure

Purpose: Firstly, to investigate in a large population the variability of flow terri-

Hydrocephalus (NPH). The aim of the present study is to determine the distribu-

tories of the major brain feeding arteries. Secondly, to investigate in patients

tion of ventricular dilation in the general population, and to study its association

with symptomatic internal carotid artery (ICA) occlusion the extent of the flow

with the three symptoms from the NPH clinical triad: gait impairment, cognitive

territories of the contralateral ICA and posterior circulation.

impairment and urinary incontinence.

Materials and Methods: Flow territory mapping of the individual ICAs and of

Methods: We recruited 858 subjects from the general population (427 men,

the posterior circulation (vertebral and basilar arteries) was performed in 115

age range 66-92 years). Gait was evaluated with a test of basic functional

subjects (97 men, 18 women; mean age 58 years) without abnormalities on

mobility. Cognition was assessed with a neuropsychological test battery.

MRI and MRA of the brain and without hemodynamically significant ICA

Bladder function was evaluated with a questionnaire. All subjects underwent

obstruction and in 23 patients (22 men, 1 woman; mean age 58 years) with

MR brain imaging, followed by semi-automated segmentation of ventricular and

symptomatic ICA occlusion, using selective arterial spin labeling (ASL) MRI.

extraventricular CSF volumes, intracranial volume and white matter hyperinten-

Voxel based Chi-square testing with Bonferroni correction was performed to

sity volume. Ventricular volume was divided by pericerebral CSF volume (VV/PV)

analyze significant differences in extent of the flow territories.

to obtain a ratio quantifying ventricular dilation. The characteristics of VV/PV

Results: Flow territory maps for the entire population indicated significant

and its association with symptoms from the NPH clinical triad were analyzed

variation in flow territories (Figure 1). However, when the subjects are further

using linear regression and binary logistic regression models.

categorized into groups with a complete circle of Willis, with a missing A1 seg-

Results: VV/PV was correlated with age (r =0.19, p < 0.001), gender (p=0.001),

ment or with a unilateral or bilateral fetal-type posterior cerebral artery, the

intracranial volume (r = 0.07, p = 0.03) and white matter hyperintensity volume

results showed considerably lower variation (p <0.05) within groups (Figure 2).

(r = 0.25, p < 0.001). In addition, VV/PV was associated with gait (r = 0.13, p <

Flow territory maps in patients with symptomatic ICA occlusion showed signifi-

0.001) and cognition (Stroop subtask 3, r = 0.08, p = 0.03), after adjusting for

cant differences (p <0.05) in flow territories of the contralateral ICA and posteri-

age, gender, intracranial volume and white matter hyperintensity volume. There was no correlation with results from other tests assessing cognition or bladder function. Conclusions: We conclude that the ratio between ventricular and pericerebral CSF volume is associated with other parameters in MR brain imaging. Moreover, it is associated with gait and cognition in a population-based cohort of elderly.

F i g u r e 1. F lo w t e r r i to ry m a p s o f t h e l e f t I C A , r i g h t I C A a n d p o s t e r i o r c i rc u l at i o n f o r t h e e n t i r e p o p u l at i o n ( n 115 ) proj e c t e d o n a s ta n da r d b r a i n . Co lo r s co r r e s p o n d to t h e co lo r ba r , w i t h t h e s c a l e i n d i c at i n g t h e pe rc e n tag e o f s u bj e c t s w i t h ov e r l a p o f t h e f lo w t e r r i to r i e s .

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

39

MEMORAD vrijdag die presenteren we de perfusie waardes (CBF) en arteriële reistijd (ATT) gemeten met 3.0 tesla pulsed arteriële spin labeling MRI sequentie. Zeventien proefpersonen werden gescand (leeftijd 22-34, 10 man, 7 vrouw). De QUASAR (kwantitatieve STAR labeling of arterial regions) pulsed arteriële spin labeling MRI sequentie werd toegepast op een 3.0 Tesla Philips Intera MRI scanner. Voor de het gelabelde beeld wordt een 180º inversion pulse gebruikt, voor het controle beeld een netto 180º + 180º = 0º pulse. Verder bestaat de sequentie uit een multi-slice single-shot gradient-echo EPI met een flip hoek van 30º. Aantal wachttijden (TIs): 18 (100ms - 3700ms) Veertig gelabelde en controle beelden werden gescand in 10min 40s. Met de beschreven 3.0 tesla implementatie van arteriële spin labeling perfusie F i g u r e 2 . F lo w t e r r i to ry m a p s f o r s u bj e c t s w i t h a c i rc l e o f W i l l i s w i t h

MRI werd in een geselecteerde gebied van de grijze stof in het stroomgebied

a m i s s i n g A 1 s e g m e n t r i g h t ( n 8 ) . W h e n a pply i n g s e l e c t i v e l a b e l i n g o f t h e l e f t I C A , pe r f u s i o n w e i g h t e d s i g n a l i s pr e s e n t i n t h e l e f t M C A f lo w t e r r i to ry a n d b ot h t h e l e f t a n d r i g h t AC A s f lo w t e r r i to ry. Co lo r s co r r e s p o n d to t h e co lo r ba r , w i t h t h e s c a l e i n d i c at i n g t h e pe rc e n tag e o f s u bj e c t s w i t h ov e r l a p o f t h e f lo w t e r r i to r i e s .

van de arterie cerebri media een CBF gemeten van 61.0 ± 15.1 ml/min/100gr, overeenkomstig met de in de literatuur beschreven CBF waardes. Verder werd er in hetzelfde gebied een ATT gemeten van 573 ± 105 ms. De toegenomen kwaliteit van de arteriële spin labeling perfusie MRI bij 3.0 tesla zal zorgen voor een bredere toepassing van deze sequentie. In de huidige studie demonstreren we de CBF en ATT waardes gemeten bij 3.0 tesla veldsterkte met pulsed arteriële spin labeling.

F i g u r e 3. F lo w t e r r i to ry m a p s o f pat i e n t s w i t h u n i l at e r a l I C A o cc lu s i o n ( n 18 ) o f t h e co n t r a l at e r a l I C A a n d p o s t e r i o r c i rc u l at i o n proj e c t e d o n a s ta n da r d b r a i n . T h e s i d e w i t h t h e sym p to m at i c o cc lu s i o n wa s s ta n da r d i z e d to t h e r i g h t I C A . Co lo r s i n d i c at i n g t h e pe rc e n tag e o f pat i e n t s w i t h ov e r l a p o f t h e f lo w t e r r i to r i e s .

or circulation compared with control subjects (Figure 3). In patients with symptomatic unilateral ICA occlusion the middle cerebral artery (MCA) flow territory ipsilateral to the occluded ICA is mainly supplied by the posterior circulation and the anterior cerebral artery (ACA) flow territory on the side of the occlusion is mainly supplied by the contralateral ICA. Conclusion: With non-invasive selective ASL MRI, we demonstrated that the variation in flow territories observed from the entire population is mainly caused by anatomical variants of the circle of Willis. Patients with symptomatic ICA occlusion have a large variation in flow territories ipsilateral to the occluded ICA. In these patients the MCA flow territory ipsilateral to the occluded ICA is mainly dependent on the posterior circulation, whereas the contralateral ICA usually supplies the ACA flow territory on the occluded side. 3T ASL CBF m aps

Abstractnr. : Vr 7.3 CBF METINGEN MET PULSED ARTERI-LE SPIN LABELING MRI BIJ 3.0 TESLA


J. Hendrikse , E. Petersen , P.J. van Laar , W.P.T.M. Mali , X. Golay

COMPUTED TOMOGRAPHY (CT) IN PATIENTS WITH


MINOR HEAD INJURY: EXTERNAL VALIDATION OF TWO

National Neuroscience Institue, SINGAPORE, Singapore

PUBLISHED DECISION RULES.

1

2

1

1

2

1

2

M. Smits1, D.W.J. Dippel1, G.G. de Haan1, H.M. Dekker2, P.E. Vos2, D.R. Kool3, De hogere signaal ruis van de 3.0 Tesla MRI scanners kan de kwaliteit van ver-

P.J. Nederkoorn3, P.A.M. Hofman4, A. Twijnstra4, H.L.J. Tanghe1, M.G.M. Hunink1

schillende MRI sequenties sterk verbeteren. De MRI sequenties die het meest

1

profiteren van een hogere veldsterkte zijn MR angiografie, MR spectroscopie en

2

arteriële spin labeling perfusie MRI. Voor arteriële spin labeling perfusie MRI is

3

de signaalwinst het meest uitgesproken omdat deze sequentie niet alleen profi-

4

Erasmus MC, ROTTERDAM, Nederland UMCN St. Radboud, NIJMEGEN, Nederland Academisch Medisch Centrum, AMSTERDAM, Nederland AzM, MAASTRICHT, Nederland

teert van de verdubbeling in signaal ruis bij 3.0 tesla maar ook van de toename

40

in T1 relaxatie tijden van bloed (1650ms versus 1400ms). Deze toename in T1

Purpose: Recently, two decision rules for indications of CT in minor head injury

zorgt voor een langzamer verval van het label dat stroomafwaarts op weg is

patients were published that suggested that the use of CT may be restricted to

naar het hersenweefsel, resulterend in een sterker perfusie signaal. In deze stu-

patients with certain risk factors, which would lead to important reductions in

K I J K

o o k

o p


7

neuroradiologie en kno ii the use of CT scanning. These were the Haydel (Haydel et al. N Engl J Med

intoxication, supraclavicular injury, coagulopathy). Between 11 February 2002

2000;343:100-5) and the Stiell decision rules (Stiell et al. Lancet 2001;357:1391-

and 31 August 2004, 3,181 patients were included. Primary outcome was any

6). The purpose of our study was to validate the published decision rules in the

neurocranial traumatic finding on CT. Secondary outcome measure was any

Dutch situation.

traumatic finding on CT that led to neurosurgical intervention. We estimated

Method and Materials: A prospective multicentre study was performed in

the sensitivity and specificity of each guideline for both outcomes.

four university hospitals in the Netherlands of consecutive adult patients (16

Results: Neurocranial traumatic findings on CT were present in 312 patients

years and older) with minor head injury who presented with a Glasgow Coma

(9.8%); neurosurgical intervention was performed in 17 patients (0.5%). Only

Score (GCS) of 13-14 or with a GCS of 15 and at least one risk factor (loss of

the EFNS guidelines reached a sensitivity of 100% for both neurosurgical inter-

consciousness, amnesia, headache, vomiting, short-term memory deficit, seizu-

vention and for traumatic lesions on CT, specificity however was 0.0%. The

re, neurological deficit, intoxication, supraclavicular injury, coagulopathy). 3,181

Dutch national guidelines had the lowest sensitivity (76.5%) for neurosurgical

patients were included between February 11, 2002 and August 31, 2004.

interventions. Best specificities for traumatic lesions and for neurosurgical

Primary outcome was any neurocranial traumatic finding on CT. Secondary out-

interventions were reached with the NICE criteria (46.2% and 43.6% respecti-

come measure was any traumatic finding on CT that led to neurosurgical inter-

vely), at the cost however of relatively low sensitivities (82.1% and 94.1%

vention. We estimated the sensitivity and specificity for both outcomes. The

respectively).

rules were analyzed both as originally published and as adapted to apply to an

Conclusions: All of the validated guidelines demonstrated a trade-off between

expanded patient population.

sensitivity and specificity and none of them was superior. The sensitivity of the

Results: Neurocranial traumatic findings on CT were present in 312 patients

current Dutch guidelines for neurosurgical interventions was unacceptably low.

(9.8%); neurosurgical intervention was performed in 17 patients (0.5%). Sensitivity for neurosurgical intervention was 100% for both rules. The Haydel decision rule had a higher sensitivity for neurocranial traumatic findings on CT


(98-99%) than the Stiell decision rule (83-85%). Specificities were very low for

DISTRIBUTION OF CEREBRAL BLOOD FLOW IN

the Haydel rule (3-6%), but higher for the Stiell rules (37-40%). The potential

THE CIRCLE OF WILLIS

reduction in CT scans for minor head injury patients would be 3% for the

J. Hendrikse, F. van Raamt, Y. van der Graaf, W.P.T.M. Mali, J. van der Grond

Haydel rule, and 37% for the Stiell rule.


Conclusions: The Stiell decision rule has a lower sensitivity than the Haydel rule for neurocranial traumatic CT findings, but would identify all cases requiring neurosurgical intervention, and has a much higher potential for reducing the number of CTs.

Abstractnr. : Vr 7.5 NATIONAL AND INTERNATIONAL GUIDELINES FOR COMPUTED TOMOGRAPHY IN MINOR HEAD INJURY PATIENTS: A PROSPECTIVE MULTICENTRE VALIDATION STUDY

u n i l at e r a l f e ta l t y pe

missing a1 segment

M. Smits1, D.W.J. Dippel1, G.G. de Haan1, H.M. Dekker2, P.E. Vos2, D.R. Kool3, P.J. Nederkoorn3, P.A.M. Hofman4, A. Twijnstra4, H.L.J. Tanghe1, M.G.M. Hunink1

Purpose: Adequate volume flow in the major brain feeding arteries is crucial to


maintain cerebral blood flow and cerebral function. For the interpretation of the

UMCN St. Radboud, NIJMEGEN, Nederland

volume flow values found in clinical studies, reliable reference values for the


ICA and the BA flow are necessary. It can be expected that variations in the


anatomy of the circle Willis may cause an important bias in the determination

1

2 3 4

of volume flow in the major brain feeding arteries in a normal population. In the Purpose: Various guidelines have been published and implemented for indica-

present study we determine the effect of anatomical variations in the circle of

tions of Computed Tomography (CT) in patients with minor head injury: the

Willis on volume flow in the internal carotid arteries (ICAs) and basilar artery

Dutch national guidelines, the NICE criteria (United Kingdom), the European

(BA).

Federation of Neurologists (EFNS) guidelines and the Neurotraumatology

Method and Materials: Phase contrast magnetic resonance angiography

Committee of the World Federation of Neurosurgical Societies (NCWNFS) gui-

(MRA) was used to measure the volume flow in the BA and ICAs in 208

delines. While the more restrictive guidelines might reduce the number of CTs,

patients (mean age, 60 years; 182 male, 26 female) with symptomatic athero-

there may be a risk that serious complications are missed. The purpose of our

sclerosis or risk factors for atherosclerosis. Patients with steno-occlusive disea-

study was to validate these various national and international guidelines in the

se were excluded and flow values were normalized for age. Three-dimensional

Dutch situation.

time-of-flight MRA scans were used to assess the anatomy of the circle of

Method and Materials: A prospective multicentre study was performed in

Willis. Differences in volume flow between a complete circle of Willis, circles

four university hospitals in the Netherlands of consecutive adult patients with

with a missing A1 segment and fetal type circles were analyzed (ANOVA and

minor head injury who presented with a Glasgow Coma Score (GCS) of 13-14 or

Scheffe post hoc tests).

with a GCS of 15 and at least one risk factor (loss of consciousness, amnesia,

Results: The ICA volume flow in subjects with a complete configuration of the

headache, vomiting, short-term memory deficit, seizure, neurological deficit,

circle of Willis was 245±65 ml/min. In subjects with a missing A1 segment flow

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

41

MEMORAD vrijdag in the contralateral ICA (303±56 ml/min) was significantly increased (P<0.01)


compared with control subjects and also with the ipsilateral side (214±94;

DETECTION OF NECK NODE METASTASES IN HEAD &

P<0.01 ml/min). In subjects with an unilateral or bilateral fetal type posterior

NECK SQUAMOUS CELL CARCINOMAS (SCC):

cerebral artery the ICA volume flow was increased (P<0.01) and the BA volume

A SYSTEMATIC REVIEW OF US, CT AND MR IMAGING

flow was decreased (P<0.01) compared with subjects having no fetal type circle

R.B.J. de Bondt1, P.J. Nelemans1, P.A.M. Hofman1, J.W. Casselman2,

of Willis.

R.G.H. Beets-Tan1

Conclusions: Large asymmetries in volume flow between the right ICA, left

1

ICA or decreased volume flow in the BA are not necessarily based on vascular

2

Academisch Ziekenhuis Maastricht, MAASTRICHT, Nederland AZ St. Jan Ziekenhuis, BRUGGE, Belgium

pathology but may be due to variations in the anatomy of the circle of Willis. Aim: To perform a systematic review to compare ultrasonography (US), CT, and MRI in the detection of neck node metastases in head & neck SCC. Abstractnr. : Vr 7.7

Methods: A computerized systematic literature search was performed to retrie-

ASSOCIATIONS BETWEEN TOTAL CEREBRAL BLOOD

ve relevant abstracts of articles from studies reporting the diagnostic perfor-

FLOW AND AGE RELATED CHANGES OF THE BRAIN

mance of US, CT, and MRI in the detection of neck node metastases. The MED-

A.C.G.M. van Es, J. van der Grond, M.A. van Buchem

LINE, EMBASE and Cochrane databases from January 1990 to March 2005

LUMC, LEIDEN, Nederland

were searched. Two reviewers separately screened the full text and reference lists of all potentially eligible articles in which US, CT, and/or MRI were evalu-

Purpose: Up till now, the effect of the presence of white matter hyperintensi-

ated. Studies were selected if they fulfilled all of the following criteria: (1) his-

ties (WMHs) and/or atrophy on total cerebral blood flow (tCBF) is unknown.

topathology was the gold standard, (2) primary tumours and metastases were

Therefore, the aim of this study is to investigate whether tCBF is related to

SCC, (3) sufficient data were presented to construct 2 x 2 tables. Summary ROC

WMHs volume and/or cerebral atrophy when parenchyma volume and age are

curves were fitted for detection of lymph node metastases.

taken into account.

Results: From the 17 selected articles, 26 data sets could be retrieved. We

Methods: In total, 464 patients underwent MRI (1.5 Tesla) including flow

identified 7, 3, 8, 6, 2 studies for US, US-FNAC, CT, MRI and MRI with Sinerem,

measurements. Dual fast spin echo and FLAIR images were obtained from all

respectively. Eleven articles studied one diagnostic modality; US (n=4), US-

subjects. In addition, a phase contrast MRI was used for flow measurements.

FNAC (n=1), CT (n=3), MRI (n=3). Six articles compared two or more modalities;

WMHs, intracranial, and brain parenchyma volumes were assessed semi-auto-

US and CT (n=2), US-FNAC and CT (n=1), CT and MRI (n=1), MRI and MRI with

matically using an in-house developed program for image processing (SNIPER).

Sinerem (n=2), US and US-FNAC and CT and MRI (n=1).

Atrophy was calculated using the formula: atrophy (%) = ((intracranial vol. –

Sensitivity estimates for US, US-FNAC, CT, MRI and MRI with Sinerem were

parenchyma vol.) / intracranial vol.) x 100 %. For flow assessment, images were

85%, 76%, 80%, 77% and 83% respectively. The specificity estimates for US,

analyzed using the software package FLOW_. Linear regression analysis was

US-FNAC, CT, MRI and MRI with Sinerem were 86%, 92%, 77%, 68% and 90%

used to investigate correlations between parameters. The level of significance

respectively. The highest area under the curve (AUC) was found for US-FNAC,

was set at p < 0.05.

followed by US. The same AUC was found for CT and MRI with Sinerem and

Results: An inverse correlation between age and tCBF, corresponding with an

the lowest AUC for MRI.

annual flow decrease of 6.2 mL, was found. A strong association between tCBF

Conclusion: In this systematic review, ROC curves for US, US-FNAC, CT and

and parenchyma volume (r = 0.430; p = .000) but not % atrophy or WMH volu-

MR imaging for neck node metastases showed that US with FNAC was the

me was found after adjustment for age. However, after adjusting the model for

most accurate imaging modality, CT and MRI combined with Sinerem had simi-

parenchyma volume instead of age a correlation between total WMH volume

lar results, followed by MRI.

and tCBF was detected (r = -.106; p = .044). The vertebral and carotic arteries contributing to the tCBF did not show an association with age although a correlation with parenchyma volume exists. Discussion: In this study we found that tCBF is strongly associated with the parenchyma volume of the brain. After adjustment for parenchyma volume instead of age WMH volume appeared to be associated with the tCBF. This finding has important implications for flow measurements as parenchyma volume is found to underlie association between tCBF and age found in previous studies. Therefore, all future flow measurements should correct for be parenchyma volume. In addition, cerebral blood flow measurements should be corrected for WMH volume, especially in patient groups suffering from large WMH volumes.

42

K I J K

o o k

o p


8

mammografie en thorax

Sessie 8 - Mammografie en Thorax Vrijdag 30 september 2005, 11.30 - 13.00 uur Abstractnr. : Vr 8.1


POTENTIAL ROLE OF COMPUTER-AIDED DIAGNOSIS FOR

POTENTIAL BENEFIT OF SEMI-AUTOMATIC VOLUMETRIC

THE CHARACTERIZATION OF BREAST LESIONS IN MRI

MEASUREMENT OF EXTENT OF BREAST TUMORS AT

OF WOMEN AT INCREASED LIFETIME RISK OF BREAST

CONTRAST-ENHANCED MRI

CANCER

T. Alderliesten, A. Schlief, J.L. Peterse, C.E. Loo, W.F.A. Klein Zeggelink,

E.E. Deurloo , H.J. Teertstra , C. Boetes , K.G.A. Gilhuijs

S.H. Muller, K.G.A. Gilhuijs


Het Nederlands Kanker Instituut, AMSTERDAM, Nederland

1

2

3

2

1

Nederlands Kanker Instituut, AMSTERDAM, Nederland

2

UMCN, NIJMEGEN, Nederland

3

Purpose: Contrast-enhanced (CE) magnetic resonance imaging (MRI) is known to accurately visualize invasive breast tumors. The efficacy of the technique is

Purpose: Contrast-enhanced magnetic resonance imaging (MRI) of the breast

currently investigated to monitor response to neoadjuvant chemotherapy for

has high sensitivity for invasive tumors and is currently evaluated to screen

breast cancer. Large inter- and intra-observer variations in the assessment of

women at increased lifetime risk of developing breast cancer. The moderate

the largest tumor diameter at MRI have, however, been found, leading to redu-

ability to discriminate between benign and malignant lesions at MRI leads,

ced ability to accurately determine changes in tumor extent. The aim of this

however, to biopsies on benign lesions or delayed diagnosis to await the results

study is to assess whether semi-automatic volumetric measurement of breast

of follow-up imaging. This study was performed to evaluate the potential bene-

tumors at CE-MRI decreases measurement variation and increases precision

fit of computer-aided diagnosis for the characterization of breast lesions detec-

with respect to tumor extent at histopathology.

ted by radiologists at contrast-enhanced MRI of women at increased lifetime

Method and Materials: 27 Patients who underwent breast-conserving thera-

risk.

py for 28 tumors (23 invasive ductal, 4 invasive lobular and 1 mucineus carcino-

Material and Methods: An observer study was performed using 42 patho-

ma) were included. Detailed histopathological analysis was performed on the

logy-proven lesions detected at MRI in 42 women at increased lifetime risk

whole excision specimens including measurement of tumor volume and largest

screened in various institutions in the Netherlands. Nineteen lesions were

tumor diameter. Preoperative CE-MRI (3-D FLASH) was obtained for all breasts.

benign, 23 were malignant.

Experienced breast-MR radiologists manually assessed the largest tumor dia-

A previously developed system was used for the computer-aided diagnosis.

meter at MRI. After manually indicating a point in the tumor, a previously deve-

After selecting a point in the lesion, the system automatically separates it from

loped computerized system was used to automatically segment the breast

the background in three dimensions and calculates the probability of malignan-

tumors in 3-D and to determine the tumor volume. Linear regression analysis

cy based on a combination of 4 features (temporal and morphological). All

was used to assess the precision and random variation in volumetric and large-

lesions were read by an experienced breast MR radiologist who rated the pro-

st-diameter measurements of tumor extent.

bability of malignancy, provided the BI-RADS score and gave recommendations

Results: Semi-automatic volumetric measurement of tumor volume was more

for follow-up with and without computer aid. Receiver-operating characteristic

accurately correlated with histopathology than conventional measurement of

(ROC) analysis and areas under the ROC curve (AZ) were used to compare the

largest tumor diameter (slope=0.95, intercept=0.22, adjusted R-squared=0.78 vs.

performance of the radiologist with and without computer- aid.

slope=0.76, intercept=0.47, adjusted R-squared=0.54). The measurement preci-

Results: A trend was found towards increased performance to assess probabi-

sion relative to pathology increased with a factor of 44% using volumetric

lity of malignancy using computer-aided diagnosis (AZ 0.88 and 0.81 with and

measurement. The variation in measurement dropped from 18% for the manual

without computer aid respectively; p=0.08). The classification of lesions accor-

assessment of largest lesion diameter to 10% for the semi-automatic volume-

ding to BI-RADS was significantly improved by computer-aided diagnosis

tric measurement.

(p=0.04).

Conclusions: Compared to conventional assessment of largest tumor diame-

Conclusion: Computer-aided diagnosis has the potential to significantly impro-

ter, semi-automatic volumetric measurement of breast tumors leads to smaller

ve the performance of breast-MR radiologists to characterize lesions detected

variations as well as improved precision with respect to tumor extent at histo-

at MRI of the breast in women at increased lifetime risk. A multi-institutional,

pathology.

multi-observer study is currently performed to further support these findings.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

43

MEMORAD vrijdag Abstractnr. : Vr 8.3

were taken at 6 days and one day before surgery and one day and five days

THE VALUE OF PHARMACOKINETIC PARAMETERS

after surgery. Changes in endocrine function (cortisol), enumerative immune

DERIVED FROM FAST SCANNING DURING INITIAL

measures (CD3+, CD4+, CD8+, CD19+ CD3-16-56+, CD14+, cells), functional

ENHANCEMENT IN CLASSIFYING BREAST LESIONS ON MRI

measures (Natural Killer cell cytotoxicity, monocytic MHC class II expression,

J. Veltman, C. Boetes, H. Huisman, J.G. Blickman, J.O. Barentsz

monocyte mediated toxicity) and cytokine levels (pro-inflammatory cytokines

UMC St Radboud, Nijmegen, NIJMEGEN, Nederland

IL-1, IL-6 (LPS) and TNF-_, Th1 cytokines IL-2, TNF-a, IFN-_, IL-12, Th2 cytokines IL-6 (PHA), IL-10, IL-4 and Th differentation cytokines IL-12 and IL-4) were

Purpose: In order to increase the specificity of breast MRI we altered our scan-

determined.

ning protocol to enable evaluation of early enhancement characteristics. We

Results: BCS induces a pro inflammatory response shown by an increase in C-

evaluated the value of pharmacokinetic characteristics derived from fast dyna-

reactive protein, leucocytosis, IL-1, IL-6 (LPS) and TNF-_. Immune suppression is

mic imaging during initial enhancement in the differentiation between malig-

illustrated by decreased HLA-DR expression, decreased Natural Killer Cell cyto-

nant and benign breast lesions compared to the evaluation by an experienced

toxicity and a delayed Th1 response as shown by increased IL-2, 5 days after

radiologist based on morphology and slow dynamics.

surgery. BCS does not induce a metabolic response as cortisol levels remained

Materials and Methods: 53 MRI detectable lesions were retrospectively eva-

unchanged.

luated. All lesions were detected using a 1.5Tesla scanner in combination with

Conclusion: Although BCS is regarded as minor surgery, the surgical procedu-

a double breast coil. The scanning protocol consisted of a low resolution proton

re produces marked immunomodulation. However in contrast to data available

density sequence (50 seconds) and a high resolution FLASH3D sequence

from the literature based on major surgery, BCS, does not give rise to an increa-

(87seconds) precontrast. During contrast injection a low resolution Turboflash

se in cortisol level.

sequence of 24 slices covering both breast (4.2 seconds) was acquired 22 times. Thereafter the FLASH3D sequence was repeated 4 times. The Turboflash

This work was financed by the Dutch cancer Society.

sequences were used to calculate Ktrans, Kep and V. From each lesion the mean value of each parameter was calculated based on a ROI selected within

This work has previously been orally presented at:

the lesion. The high resolution FLASH3D images were used for lesion detection

The 7th World congres of Pycho-Oncology, Copenhagen, Denmark, 25-28 august

and for the evaluation of the lesions by an experienced radiologist based on

2004.

morphology and slow enhancement characteristics (relative enhancement and wash). This was done by indicating the probability for the lesion to be malignant (%).Statistical evaluation was performed using ROC-curve analysis, a two-


sided z-score test was used to find statistically significant differences in AUC.

STUDY DESIGN AND BASELINE SCREENING RESULTS

Results: 27 lesions were malignant, 26 benign. The AUC for Ktrans, Kep, V and

FROM THE DUTCH-BELGIAN STUDY ON LUNG CANCER

the radiologist were respectively .84, .74, .79, and .75. There was a significant

SCREENING BY LOW-DOSE CT (NELSON STUDY)

difference in AUC between the radiologist and Ktrans (p<0.05).

D. Xu1, R. Vliegenthart1, Y. Wang1, T.P. Willems1, H.J. van der Zaag1,

Conclusion: This technique shows great potential in classifying MRI detected

R.J. van Klaveren2, W.P.T.M. Mali3, H.J. de Koning2, M. Oudkerk1

breast lesions. In this study the K-trans was found to be more valuable in diffe-

1

rentiating between benign and malignant lesions compared to conventional

2

methods.

3

UMCG, University Groningen MedicalCenter, GRONINGEN, Nederland Erasmus Medical Center, ROTTERDAM, Nederland University Medical Center Utrecht, UTRECHT, Nederland

Purpose: The NELSON study is a randomized screening trial in current and forAbstractnr. : Vr 8.4

mer smokers, aimed at early detection of lung cancer by low-dose spiral CT, and

THE METABOLIC AND IMMUNOLOGICAL RESPONSE TO

designed to be large enough to show 20% reduction in lung cancer mortality.

BREAST CANCER SURGERY

Material and Methods: Men aged 50-75y are approached by mail through

M.F. Boomsma , B. Garssen , E.M. Slot , J.L.T. Oomen , D. Tjeenk Willink ,

population registries. 11,000 responding current smokers or ex-smokers ( ≥ 20

J. Berkhof , W.A.T. Slieker , A.P. Visser , R.H.J. Beelen , S. Meijer

pack-years) are randomized 1:1 to undergo either 16-slice MDCT screening

Antonius Ziekenhuis Nieuwegein, NIEUWEGEIN, Nederland

(Siemens) or usual care. In four sites, low-dose CT (120 kv, 18 mAs, 1.0 mm

Helen Dowling Institute, UTRECHT, Nederland

slice thickness, 0.7 mm reconstruction increment) and LungCARE_ software are

VUMC, AMSTERDAM, Nederland

used. Automated measurement of solid lesions and manual measurement of

ZMC-De Heel, ZAANDAM, Nederland

partly-solid/non-solid lesions are performed. Nodules are divided into 3 catego-

Gemini Hospital, DEN HELDER, Nederland

ries: solid, non-solid and partly-solid. Solid nodules of 50-500mm3, non-solid

Medical Centre Alkmaar, ALKMAAR, Nederland

nodules with diameter >8mm, partly-solid nodules with the above combined cri-

1

2

3

6

3

2

4

3

5

3

1

2 3 4 5 6

teria are denominated as significant nodules. A follow-up scan is performed

44

Aim: Surgical procedures may cause dissemination of tumour cells to the circu-

after 3 months. Larger nodules (>500mm3) or growing nodules are defined as

latory system. This spread of metastatic cells can be limited through immune

potentially malignant nodules and participants are immediately referred to a

activity. However, the main effect of surgery on physiological variables is in the

pulmonologist.

direction of immunosuppression. The aim is to assess hormonal and immunolo-

Results: From April 2004 to January 2005, of the first 2,133 participants scree-

gical changes induced by breast cancer surgery (BCS).

ned, 89% (1893) have no significant pulmonary nodules. 11% (240) have signifi-

Material and methods: In 27 Breast cancer patients changes in endocrine

cant and potentially malignant nodules. 1.8% (38) are referred to a pulmonolo-

and immune function in response to surgery were determined. Blood samples

gist. 0.5% (11) participants are diagnosed with lung cancer.

K I J K

o o k

o p


8

mammografie en thorax Conclusion: In an elderly population of male current and ex-smoker, the positi-

thoraxstatief met CCD detector) gebruikt. Digitale representaties van 120 in

ve test result of baseline screening is approximately 11%. The cancer detected

grootte- en densiteit variërende nodules werden toegevoegd aan het onbewerk-

rate is 0.5%.

te beeld. Deze lesies werden at-random verspreid over patiënten en anatomische regio's (longen en mediastinum) Aan de ruwe data werd vervolgens ruis toegevoegd zodat, naast de originele opname, beelden werden verkregen die


representatief zijn voor 50%, 25%, en 12% van de originele dosis. Na deze

MORPHOLOGICAL FEATURES OF 227 INDETERMINATE

bewerkingen werd op het thoraxstatief, volgens de standaard procedure, post-

PULMONARY NODULES AT THE 3 MONTHS FOLLOW-UP

processing van de beelden uitgevoerd. Ter beoordeling werden hardcopies van

SCAN IN THE DUTCH-BELGIAN STUDY ON LUNG CANCER

de beelden afgedrukt.

SCREENING

Vier radiologen scoorden de opnamen. Elke toegevoegde lesie kreeg als uit-

D. Xu , Y. Wang , H.J. van der Zaag , T.P. Willems , R.J. van Klaveren ,

komst: 'gedetecteerd' of 'niet gedetecteerd'. Fout positieve observaties werden

W.P.T.M. Mali3, H.J. de Koning2, M. Oudkerk1

eveneens genoteerd. Voor statistische analyse werd een semi-parametrisch

UMCG, University Groningen MedicalCenter, GRONINGEN, Nederland

logistisch regressiemodel gebruikt inclusief correctie voor patiënten- en obser-

Erasmus Medical Center, ROTTERDAM, Nederland

ver effect.

University Medical Center Utrecht, UTRECHT, Nederland

Resultaten: In de longen werd, vergeleken met de originele dosis (100%

1

1

1

1

2

1

2 3

dosis), geen effect gevonden voor lesiedetectie bij dosisreductie tot 50%, 25%, Purpose: To determine morphological features helpful in initial nodule classifi-

en 12%. Voor het mediastinum leidde dosisreductie echter tot een progressieve

cation by analysing CT morphology over time of indeterminate nodules.

afname van lesiedetectie vergeleken met de 100% dosis: voor de 50%, 25%,

Material and Methods: In The Netherlands and Belgium, 11,000 male current

en 12% doses met een kans (probability) van respectievelijk 0.97 (95% C.I. -

or ex-smokers (50-75y) with at least 20 cigarette pack-years were randomized

0.86, 0.012), 1 (C.I. -0.59, -0.61), and 1 (C.I. -2.41, -1.22). De betrouwbaarheids-

1:1 to low-dose CT screening (120 kv, 18 mAs, 1.0 mm slice thickness, 0.7 mm

intervallen (C.I.’s) gelden hierbij voor het effect op de log(odds). Zowel binnen

reconstruction increment) versus usual care. Nodules were divided into 3 cate-

longen als mediastinum werden geen verschillen gevonden in het aantal fout

gories: solid, non-solid and partly-solid. Solid nodules with a volume 50-500

positieve observaties.

mm3, non-solid nodules with a diameter > 8mm and partly-solid nodules with

Conclusies: Bij klinische digitale PA thorax opnamen leidt dosisreductie niet

the above combined criteria were considered as indeterminate nodules, and a

primair tot afname van lesie detectie in de longen maar wel in het mediasti-

follow-up scan was performed after 3 months. 227 indeterminate nodules

num. Indien naar noduli wordt gezocht dient terughoudend te worden omge-

detected in 200 participants were retrospectively reviewed.

gaan met dosisreductie vanwege afnemende detectie in het mediastinum.

Results: In the 3-months follow up scans, 20% (45/227) of the nodules were minor or major fissure-attached nodules, 15% (34/227) were pleural based nodules and 18% (40/227) were vessel-attached nodules. 23% (52/227) of the


nodules did not show typical morphological features as reviewed retrospective-

DE WAARDE VAN DE ROUTINE THORAXFOTO OP DE IC

ly. 3% (6/227) were non-solid nodules. 22% (50/227) were solitary pulmonary

IN EEN NIET-ACADEMISCH ZIEKENHUIS. VOORLOPIGE

nodules. Only 2% (4/227) of the originally (in baseline scan) found indetermina-

RESULTATEN VAN EEN LANGE TERMIJN STUDIE

te nodules had grown more than 25% after 3 months. Two of these growing

C.A. Hendrikse, J.W.C. Gratama, C. Bendien, J.H. Rommes, P.E. Spronk

nodules were solitary pulmonary nodules, one was a pleural based nodule and

Gelre Ziekenhuizen, locatie Lukas, APELDOORN, Nederland

one was interpreted as fibrosis at the baseline scan. No obvious growing was observed in the remaining 223 indeterminate nodules.

Doel: De thoraxfoto (chest X-ray, CXR) wordt op veel intensive care (IC) afdelin-

Conclusion: Based on the 3 months follow-up scan, fissure and vessel atta-

gen routinematig, dagelijks gemaakt. De literatuur is niet eensluidend over de

ched indeterminate nodules could be categorized as benign. For pleural based

efficiëntie van de routine CXR. De risico’s (tube of lijn dislocatie, stralenbelas-

nodules, the malignancy risk is 3% (1/34). For solitary pulmonary nodules, this

ting) en de kosten van CXR moeten worden afgewogen tegen de opbrengsten.

is 4% (2/50).

Het doel van deze studie is het evalueren van de diagnostische- en therapeutische efficiëntie van zowel de routinematig gemaakte dagelijkse CXR als de klinisch geïndiceerde CXR.


Materiaal en methoden: Tijdens deze prospectieve studie wordt, gedurende

DETECTIE-STUDIE VAN GESIMULEERDE LESIES IN

een jaar, routinematig dagelijks van elke IC- patiënt een CXR vervaardigd. Deze

KLINISCHE DIGITALE PA THORAXOPNAMEN: ER DIENT

wordt radiologisch beoordeeld en is niet voor IC-personeel inzichtelijk. Wanneer

TERUGHOUDEND TE WORDEN OMGEGAAN MET DOSIS-

er een klinische indicatie bestaat voor het maken van een CXR, wordt deze

REDUCTIE VANWEGE AFNEMENDE DETECTIE IN HET

apart door de intensivist aangevraagd. Alle CXR’s worden beoordeeld door een

MEDIASTINUM

aantal vaste radiologen en gescoord op vooraf gedefinieerde items, zoals een

L.J.M. Kroft, W.J.H. Veldkamp, B.J.A. Mertens, J-P.A. van Delft, J. Geleijns

relevante verslechtering van het thoraxbeeld, een pneumothorax, of tube en lijn

Leids Universitair Medisch Centrum, LEIDEN, Nederland

malposities. Uit de data werd de diagnostische efficiëntie (aantal CXR’s met belangrijke afwijkingen gedeeld door het totaal aantal CXR’s) en therapeutische

Doel: Bepalen in hoeverre dosisreductie bij digitale posteriore-anteriore (PA)

efficiëntie (aantal CXR’s welke tot een beleidsveranderingen hebben geleid

thorax opnamen tot verminderde lesie detectie leidt.

gedeeld door het totaal aantal CXR’s) berekend. Klinisch niet vermoede, maar

Materiaal en Methoden: Van 20 patiënten bij wie het thoraxonderzoek als

wel relevante verslechteringen op de routine CXR werden dagelijks gecommuni-

normaal was verslagen werd de ruwe data van PA opnamen (digitaal slot-scan

ceerd met de intensivist.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

45

MEMORAD vrijdag Resultaten: Tot op heden werden er 70 patiënten geïncludeerd. In totaal werden er 391 CXR’s beoordeeld, waarvan 270 routine CXR’s en 121 klinisch geïndiceerde CXR’s. De diagnostische efficiëntie van de routine CXR en van de klinisch geïndiceerde CXR bedroeg respectievelijk 8,2 % en 23,1 %. De therapeutische efficiëntie van deze twee groepen bedroeg 3,7 % en 22,3 %. De meest frequent toegepaste therapeutische interventie (30%) op basis van een CXR, was het herpositioneren van de beademingstube. Conclusie: De voorlopige resultaten bevestigen de verwachting dat de diagnostische en therapeutische efficiëntie van de routine CXR bij IC-patiënten lager is dan die van de indicatie CXR. Bij 3,7% van de routine CXR vindt er een therapeutische interventie plaats. De voorlopige resultaten van deze studie suggereren dat er geen plaats meer is voor het routinematig maken van CXR bij IC patiënten.

46

K I J K

o o k

o p


9

GE en uro radiologie

Sessie 9 - GE en URO Radiologie Vrijdag 30 september 2005, 11.30 - 13.00 uur Abstractnr. : Vr 9.1


TESTISVOLUME BIJ NORMALE ZUIGELINGEN:

FERUMOXTRAN-10 ENHANCED MR IMAGING IN DETEC-

VERGELIJKING TUSSEN ECHOGRAFISCHE METING EN

TION OF METASTASES OUT OF THE SURGICAL VIEW IN

ORCHIDOMETRISCHE NORMAALWAARDEN

PROSTATE CANCER

J.I.M.L. Verbeke, E.A.M. Kuijper, C.B. Lambalk

R.A.M. Heesakkers1, H. van den Bosch2, J.A. Witjes1,

VU Medisch Centrum, AMSTERDAM, Nederland

C.A. Hulsbergen van de Kaa1, J.O. Barentsz1 Radboud UMC, NIJMEGEN, Nederland

1

Catharina ziekenhuis, EINDHOVEN, Nederland

2

Purpose: to evaluate if in prostate cancer patients with Ferumoxtran-10 enhanced MR imaging lymph node metastases outside of the normal surgical area (that is the obturator fossa) will be detected. Material and Methods: 150 consecutive patients with prostate cancer and intermediate to high risk for nodal metastases (PSA>10, or Gleason>6 or at DRE stage T3) were enrolled in this study. At 1.5T, T1 and T2* weighted MR images of the pelvis were obtained, 24 hours after Ferumoxtran-10 administration. The MR examinations were evaluated by one experienced reader. Lymph node metastases were confirmed by lymph node dissection or CT-guided lymph node biopsy e c h o g r a f i s c h e vo lu m e m e t i n g t e s t i s

Results: 31 out of 150 patients (21%) had positive lymph nodes confirmed by histopathology. Of these 31 patients, 16 patients (52%) had positive lymph

Doel: het vergelijken van het echografisch gemeten testisvolume bij normale

nodes only outside the normal surgical area (obturator fossa), 8 patients (26%)

zuigelingen met normale waarden door orchidometrie in de literatuur.

had positive nodes in and outside the obturator fossa, and 6 patients (19%) only

Materiaal en methoden: bij 35 normale kinderen tussen 2 en 9 maanden ver-

inside. Without Ferumoxtran-10 enhanced MRI in 52% of the patients these

wezen voor CHD-screening werden beide testes gemeten op een Acuson

positive nodes would not have been detected.

Sequoia toestel met een lineaire 8L5 transducer en het volume berekend vol-

Conclusion: with Ferumoxtran-10 enhanced MR imaging additional nodes will

gens het automatisch programma lengte x breedte x dikte x 0.523 en eveneens

be found compared to obturator nodal dissection.

met de formule l x b x d x 0.71. Resultaten: de metingen toonden een kleiner volume dan verwacht uit de literatuur (tussen 1.1 en 2 cc). Bij gebruik van de l x b x d x 0.523 formule varieer-


den de waarden tussen 0.18 en 0.88 cc (gemiddeld 0.50 +/- 0.15 cc); bij de vol-

DETECTIE VAN LYMFKLIERMETASTASEN VAN PROSTAAT-

gens de literatuur meer accurate methode l x b x d x 0.71 tussen 0.24 en 1.19

CARCINOOM MIDDELS USPIO-ENHANCED MRI IN DE

cc(gemiddeld 0.67 +/- 0.20 cc).

PERIFERE KLINIEK

Er was geen significant verschil tussen linker en rechter testis.

A. Daniels1, R. Heesakkers2, H.C.M. van den Bosch1, J.H.M. Wondergem1,

Conclusie: Orchidometrische berekeningen overschatten het testisvolume bij

E. Koldewijn1, A. Hendrikx1, J.O. Barentsz2

normale zuigelingen in vergelijking met echografie.

1Catharina ziekenhuis, EINDHOVEN, Nederland 2UMC St Radboud Nijmegen, NIJMEGEN, Nederland Introductie: De preoperatieve detectie van lymfkliermetastasen is essentieel voor de benadering van de behandeling van het prostaatcarcinoom. Middels USPIO (ultrasmall superparamagnetic particles of iron oxide)-enhanced MRI kunnen lymfkliermetastasen noninvasief worden aangetoond (1). Doel van de studie is om de sensitiviteit en specificiteit van deze techniek uitgevoerd in een perifere kliniek met 'beginnende' onderzoekers te evalueren.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

47

MEMORAD vrijdag Methode: In wetenschappelijke samenwerking met het UMC St Radboud in


Nijmegen zijn vanaf mei 2003 tot heden in het Catharina Ziekenhuis Eindhoven

A COMPARISON OF IMAGE QUALITY, LOCALIZATION

103 patiënten geincludeerd. Inclusiecriteria waren een bewezen prostaatcarci-

AND STAGING ACCURACIES OF PROSTATE CANCER

noom met een PSA > 10 of een Gleason score > 6 of een T3 tumor. Patiënten

BETWEEN BODY ARRAY AND ENDORECTAL COIL MR

ondergingen een CT onderzoek en vervolgens een MRI scan van het kleine bek-

IMAGING AT 3T.

ken 24 tot 36 uur na toediening van USPIO. Pelviene lymfklierdissectie (PLND)

S.W.T.P.J Heijmink, J.J. Fütterer, T.W.J. Scheenen, C.A. Hulsbergen-van der Kaa,

vond binnen 6 weken na USPIO toediening plaats. De MRI bevindingen zijn

J.A. Witjes, J.O. Barentsz

gecorreleerd aan de histopathologische diagnose.

UMC St Radboud, NIJMEGEN, Nederland

Resultaten: Van de 103 geincludeerde patiënten ondergingen 9 patiënten geen lymfklierdissectie, hiervan had een patiënt positieve lymfklieren bij MRI. Van de

Purpose: To assess image quality, localization and staging accuracies between

94 patiënten hadden 17 patiënten een histologisch bewezen positieve klier. MRI

body array coil (BAC) and endorectal coil (ERC) MR imaging of prostate cancer

was TP in 16 /17 FP in 1/ 77en FN in 1/17 en TN in 76/77. Sensitiviteit, specifi-

(PC) at 3T.

citeit en accuracy waren respectievelijk 94%, 98% en 98%. De FN patient had

Method and Materials: In a prospective study, eighteen patients with biopsy-

een metastasen van 4 mm . Bij 5/17 patiënten waren klieren in de fossa obtura-

proven and clinically localized PC underwent MR imaging at 3T prior to radical

torius negatief, maar werden dankzij MRL positieve klieren op andere locaties

prostatectomy. Both with a BAC and an ERC, T2-weighted images in three pla-

gevonden.

nes were obtained to assess PC localization and disease stage and axial T1-

Conclusie: USPIO-enhanced MRI kan lymfkliermetastasen van prostaatcarci-

weighted series were used to exclude post-biopsy haemorrhage. The highest

noom in de perifere kliniek aantonen met een sensitiviteit van 94% en een spe-

attainable resolution was used depending on coil setup. Prospectively, two

cificiteit van 98%. Derhalve wordt geconcludeerd dat het - ook in de setting van

radiologists (R1 and R2, with one and three years of experience, respectively)

een perifeer ziekenhuis - goede en haalbare techniek is.

independently read all imaging. The readers had no knowledge of PSA levels or Gleason scores. All data was anonymized. BAC and ERC imaging sets were

(1). Noninvasive detection of clinically occult lymph-node metastases in prostate cancer. MG. Harisinghani, JO. Barentsz et al. N Engl J Med 348;25 june 19, 2003.

read separately and in random order. For both BAC and ERC imaging, image quality characteristics were scored on a five-point scale running from poor to excellent. Disease stage was scored on a five-point probability scale from definite T2 to definite T3 disease. For prostate cancer localization, the prostate


was divided into 14 sections. Readers scored each section as cancer or healthy

URETERO-PELVIC JUNCTION OBSTRUCTION TREATMENT

on a five-point scale. Whole-mount section histopathology was the standard of

USING A DETACHABLE INFLATABLE STENT: INITIAL

reference. The areas under the receiver operating characteristic curve (AUC)

EXPERIENCE

were calculated. P<0.05 was considered statistically significant.

T.TH.C. Overtoom, P.L. Vijverberg, J.P.M. van Heesewijk

Results: The anatomical details significantly improved (all p<0.05) when using

St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein, NIEUWEGEIN, Nederland

an ERC compared with BAC. Also, sensitivity for detection of stage T3 disease increased from 0% to 100% (3/3) for both readers, while maintaining high spe-

Purpose: We describe a completely new method to treat uretero-pelvic junc-

cificity (91%-100%). The AUC for R1 increased from 0.50 to 0.98 and from 0.80

tion (UPJ) obstructions using a detachable inflatable stent. This stent is placed

to 1.00 for R2. The total number of detected tumors increased from 44% with

using a perurethral transvesical approach.

BAC to 54% with ERC. Of the 18 index tumors, BAC imaging found 11 (R1) and

Material and Methods: Nine patients (6 women, 3 men, mean age 44 years,

13 (R2) compared to 15 (R1) and 14 (R2) with ERC imaging.

range 24-74years) with an UPJ obstruction were treated between 2002 and

Conclusions: Image quality and staging performance increased significantly

2005. A new device is used consisting of a detachable-balloon-catheter system

with the use of an ERC. However, 3T BAC imaging may play a role in primary PC

that is positioned with a special pusher to which it is connected. The diameter

screening for detection of the index tumor.

of the balloon proximal of the stenosis is 12 mm (36 French), and at the level of the stenosis 6 mm (18 French) with a length of 6 cm. After 6 weeks the UPJ balloon is deflated and removed via the bladder. Prior to stent placement a diu-


retic renal scintigraphy and a CT were performed. Treatment outcome was

ENDOMETRIOSE VAN HET SEPTUM RECTOVAGINALE

based on improvement of symptoms and/or resolution of obstruction by diuretic

R.D. Hamer, J.B.C.M Puylaert

renal scintigraphy (RS) 6 months after the intervention.

Westeindeziekenhuis, DEN HAAG, Nederland

Results: In all patients the stent was positioned without problems. In one patient the stent deflated after one day. 8 patients ( 89%) were symptom free

Doel: Endometriose van het septum rectovaginale is een ernstige aandoening

after the intervention. In one patient (11%) symptoms persisted. Resolution of

die kan leiden tot ureter- en colonobstructie. De diagnose is moeilijk te stellen

obstruction was seen by RS in 4 out of 8 patients (50%), in 3 patients (38%) RS

met als gevolg delay en onnodig mutilerende ingrepen. Wij deden een onder-

showed no improvement, in one patient (13%) RS showed a slight deterioration

zoek naar de klinische en radiologische bevindingen bij patiënten met bewezen

of kidney function. One patient will be examined by RS in 3 months.

endometriose van het septum rectovaginale.

Conclusion: Initial results of treatment of uretero-pelvic junction obstructions

Materiaal en methoden: Retrospectief onderzoek naar alle patiënten bij wie

using a detachable inflatable stent are promising, but further research to evalu-

in de periode van 1995 tot en met 2003 de diagnose endometriose van het sep-

ate the efficacy and safety of this new device in a large patient population is

tum rectovaginale in het MCH Westeinde werd gesteld. Zowel klinische als

required.

radiologische onderzoeken en verslagen zijn retrospectief onderzocht. Resultaten: In het onderzoek werden in totaal 7 patiënten betrokken; de

48

K I J K

o o k

o p


9

GE en uro radiologie gemiddelde leeftijd was 32 jaar (spreiding 24-44 jaar). Klinische presentatie

Conclusion: 3.0 Tesla-MRI grading of disease severity matches endoscopic

was buikpijn (n=7), misselijkheid (n=2), ongewenste kinderloosheid (n=5), lage

grading in the majority of patients with Crohn’s disease and is a more patient

ileus (n=2), diarree (n=3), dyspareunie (n=1). Nevenbevindingen bij abdominale

friendly alternative.

echografie waren hydronefrose (n=4) en endometriose cysten op een andere locatie abdominaal (n=2). Bevinding bij vaginale echografie betrof een specifieke beeld van een echoarme, irregulair begrensde, scirreuze structuur tussen rec-


tum en uterus met vernauwing van het lumen van het rectum (n=7). Bij MRI-

CT FINDINGS IN COELIAC DISEASE AND ENTEROPATHY

onderzoek werd een stervormig, stricturerend proces gezien in het kleine bek-

ASSOCIATED T-CELL LYMPHOMA

ken met hoog signaal (bloedpigmenten) en laag signaal (fibrose) op T1 en hoog

M.P.J.H. Mallant, M. Hadithi, J.H.T.M. van Waesberghe, C.J. Mulder

signaal op T2 (n=7). CT-onderzoek liet een stricturerend proces zien in het kleine


bekken niet te onderscheiden van een maligne stricturerend proces (n=7). Bij patiënten met darmobstructie (n=5) liet bariumonderzoek (sub)totale stenose

Introduction: Coeliac disease (CD) is a chronic disease in which there is a

van het lumen van het rectosigmoid zien waarbij het beeld niet te onderschei-

characteristic mucosal lesion of the small bowel due to permanent gluten into-

den was van een maligne stricturerend proces. Laparoscopie bleek niet dia-

lerance. CD is generally considered a premalignant condition.

gnostisch en liet enkel een ‘frozen pelvis’ zien (n=4). In het verdere beloop wer-

Purpose: Aim of this study was to evaluate abnormalities on abdominal CT for

den gezien: laparotomie met adhaesiolyse (n=4), uterusextirpatie (n=5), nier-

enteropathy associated T-cell lymphoma (EATL) and refractory celiac disease

functieverlies (n=2), tijdelijk colostoma (n=2), stenten van sigmoid-stenose (n=1),

(RCD).

plaatsing van dubbel-J catheter (n=2) en sigmoidresectie (n=2).

Matherial and Methods: In the period from January 2003 to January 2005,

Conclusie: Endometriose van het septum rectovaginale is een moeilijke diag-

46 patients with clinically and histologically proven CD were scanned on the 4

nose, waarbij vaginale echografie en MRI-onderzoek een cruciale rol spelen bij

slice Somatom volume zoom (Siemens Germany). EATL has been diagnosed

de diagnostiek.

according histology and pre-EATL according monoclonality and aberrant intraepithelial T-cells. Patients received 100 ml intravenous jopromide (300mg/ml) and oral barium-sulphate suspension (900ml). Two radiologists retrospectively


analysed and compared two groups of patients: 24 patients with RCD and 22

DIAGNOSTIC VALUE OF 3.0 TESLA-MRI FOR EVALUATION

patients with (pre)-EATL.

OF CROHN’S DISEASE

Results: 28 women and 18 men with average age of 58 years were scored.

K. Horsthuis, J. Florie, D.W. Hommes, C. Lavini, J.B. Reitsma, S.J. van Deventer,

Splenic volume was <200 cm3 in 32/46 patients and <100 cm3 in 10/46

J. Stoker

patients. Jejuno-ileal fold pattern reversal could be noted in 24/46 patients.


Dilatation of small bowel was seen in 11/46 patients, fluid excess and flocculation in 26/46. Air excess was seen in 22/46 patients. 28/46 patients showed

Objectives: Abdominal Magnetic Resonance Imaging (MRI) has shown promi-

an increase of (small) lymphnodes intra-abdominal. Thrombosis of the splenic

sing results in the evaluation of Crohn’s disease. The purpose of this study was

vein was seen in 4 patients in the pre-EATL group versus none in the RCD

to determine the diagnostic value of 3.0 Tesla-MRI for evaluation of Crohn’s dis-

group, p=ns. 14/22 (pre)-EATL patients versus 10/24 RCD patients had bowel

ease compared with ileocolonoscopy. Secondary aim was to determine patient

wall thickening (>3 mm), p=ns. Intussusception was seen in 5/22 (pre)-EATL ver-

preference of MRI as opposed to ileocolonoscopy.

sus 1/24

Materials and Methods: 20 patients scheduled for ileocolonoscopy under-

RCD patients, p=ns. Lymphadenopathy (>1cm short axis) in 5/22 pre-EATL ver-

went MRI using an isphagula-water solution as intraluminal contrast medium.

sus 1/24 RCD patients, p=s. Increase in splanchnic circulation in 20/24 RCD ver-

At ileocolonoscopy, disease severity was graded (4-point scale) and Crohn’s

sus 11/22 pre-EATL, p=s; Ascites and lymphnode cavitation were found in only

Disease Endoscopic Index of Severity (CDEIS) was determined. Crohn’s Disease

one patient.

Activity Index (CDAI) and C - reactive protein (CRP) were determined as respec-

Conclusion: RCD and (pre)EATL patients show classic signs of CD on CT.

tively clinical index of disease severity and biological marker of disease activity.

Though small groups were analysed, (pre)EATL group showed more bowel wall

Radiological grading (by two independent observers) was compared with endo-

thickening, lymphadenopathy and intussusception and less increase in splanch-

scopic grading of disease severity and with CDEIS. Correlations between radio-

nic circulation than RCD group.

logical grading and CDAI and CRP were also calculated. Patient experience and preference were determined. Results: In respectively 10 (observer 1) and 13 patients (observer 2) exact agreement between radiological and endoscopic grading was found. In respectively 10 and 7 patients radiological and endoscopic grading differed one level (observer 1: weighted kappa 0.54; observer 2: weighted kappa 0.74). No statistically significant correlations were found between radiological grading and CDEIS. Analysis stratified by bowel segment showed a significant correlation between radiological grading and CDEIS for the terminal ileum. Between CDAI and radiological grading no statistically significant correlation was found. For both observers statistically significant correlations were found between CRP and radiological grading (r= 0.54, p= 0.015; r= 0.59, p= 0.007). All patients preferred MRI over ileocolonoscopy.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

49

MEMORAD vrijdag Sessie 10 - Skelet en Diversen Vrijdag 30 september 2005, 11.30 - 13.00 uur Abstractnr. : Vr 10.1

van lichamelijk onderzoek. Echografie wordt pas dan verricht wanneer het licha-

ECHOGELEID SCLEROSEREN MET FOAM VAN INSUFFI-

melijke onderzoek afwijkend is of er sprake is van meerdere risicofactoren. Doel

CIENTE VENA SAPHENA PARVA (VSP)

van deze studie is de evaluatie van de waarde van bekende risicofactoren en

ALS ALTERNATIEVE BEHANDELINGSMETHODE VOOR

lichamelijk onderzoek voor de screening op heupdysplasie bij kinderen.

CHIRURGIE: EERSTE ERVARING MET 40 PUNCTIES

Materiaal en methoden: Alle kinderen tussen de 0 en 1 jaar bij wie tussen 1

J.H.W. van den Hout, E.G.A. Beverdam, P. Swartbol

september 2002 en 1 september 2004 een echo heupen met de vraagstelling

ZGT, ALMELO, Nederland

heupdysplasie werd verricht, werden geïncludeerd. In totaal betrof het 332 patienten van wie alle echo’s retrospectief volgens de methode van Graf wer-

Doel: Introductie van de techniek van het scleroseren met foam echogeleid

den beoordeeld. De diagnose heupdysplasie werd gesteld op basis van echo-

ingebracht in insufficiente VSP, het maken van foam, patienten selectie en

grafisch onderzoek en zonodig bevestigd met een bekken foto.Tevens werd

mogelijke complicaties. Eerste ervaringen met 40 puncties.

onder andere gekeken naar de aanvrager, indicatie, leeftijd in weken bij eerste

Materiaal en Methoden: 1cc ethoxysclerol werd in verschillende concentra-

echo, geslacht, gegevens over lichamelijk onderzoek, stuitligging en aanwezig-

ties (1-3%) gecombineerd met 2-4cc lucht. De VSP (> 3mm) werd ongeveer 15

heid van andere risicofactoren.

cm onder de insufficiente origo aangeprikt met een infuusnaald. Onder echo-

Resultaten: Van 332 kinderen in de leeftijd van 1 tot 48 weken werd een echo

controle werd de foam ingespoten. Bij aankomst van de foam aan de origo van

heupen vervaardigd. De diagnose heupdysplasie werd gesteld bij 13 patienten

de VSP werd deze met de transducer geoccludeerd. Vervolgens werd met com-

(3,9%). De aanvrager was in 57,2 % (190) de kinderarts en in 36,7 % (122) de

pressierol en steunkous verbonden. De steunkous werd 1 week gedragen. Alle

huisarts.

patienten werden na 1 week gecontroleerd op complicaties en na 4-12 weken

Huisartsen vragen een echo significant later aan dan kinderartsen; 19,4 vs 13,7

met duplex gecontroleerd op doorgankelijkheid van de VSP.

weken (p<0,001). De leeftijd bij aanvraag is significant voorspellend; hoe jonger

Resultaten: Alle puncties zijn succesvol bij vaatdiameter >3mm. Punctie is las-

het kind is bij insturen, hoe groter de kans op heupdysplasie (p=0,02).

tig gezien ligging van VSP in stevige fascie. Inspuiten van foam is uitstekend

Ook geslacht gecorrigeerd voor leeftijd is significant voorspellend; meisjes heb-

waarneembaar en origo is goed te comprimeren. Direct na inspuiten geen noe-

ben een 10,2 keer verhoogd risico op heupdysplasie (p=0,03).

menswaardige pijnsensaties. Er zijn geen belangrijke complicaties waargeno-

Asymmetrische bilplooi, gecorrigeerd voor geslacht en leeftijd is de meest voor-

men wel een enkele phlebitis en hyperpigmentaties. De exacte follow up is

spellende indicatie, gevolgd door stuitligging.

thans nog niet volledigen maar zal bij de presentatie getoond worden, de eerste

De kans op dysplasie is 33 keer hoger bij afwijkend lichamelijk onderzoek

indruk is dat meer dan de helft van de VSP's geoccludeerd is.

(p=0,004).

Conclusie: Echogeleide foam slerose van de VSP is een goed uit te voeren

Conclusie: Asymmetrische bilplooi en afwijkend lichamelijk onderzoek zijn bei-

techniek die redelijk resultaat lijkt te hebben en vormt als zodanig een alterna-

den het meest voorspellend voor heupdysplasie.

tief voor chirurgie. Nadere ontwikkeling van de techniek is nodig met structu-

Leeftijd en geslacht zijn voorspellend voor dysplasie; meisjes hebben een signi-

reel onderzoek naar verschillende parameters zoals concentratie, hoeveelheid

ficant hoger risico op heupdysplasie.

en verhouding ethoxysclerol-lucht, ingespoten bij een bepaalde vaatdiameter.

Huisartsen vragen bij verdenking heupdysplasie significant later een echografie

Mogelijk is de afstand van de punctie tot de origo ook van belang.

heupen aan dan kinderartsen.



EVALUATIE VAN DE WAARDE VAN BEKENDE RISICO-

DE BRUIKBAARHEID VAN ECHOGRAFIE BIJ ULNARIS-

FACTOREN EN LICHAMELIJK ONDERZOEK VOOR DE

NEUROPATHIE TER HOOGTE VAN DE ELLEBOOG, VOOR

SCREENING OP HEUPDYSPLASIE BIJ KINDEREN.

EN NA BEHANDELING: EEN PROSPECTIEVE STUDIE

I.M Koster, M. van Loon, M.G.A. Baartmans, R.A. Niezen

S.T. Bodewitz1, M.C. Schoemaker1, L.H. Visser1, R. Beekman2

Medisch Centrum Rijnmond Zuid, ROTTERDAM, Nederland

1

St. Elisabeth Ziekenhuis, TILBURG, Nederland Atrium MC, HEERLEN, Nederland

2

Doel: Over de wijze en het nut van screening op heupdysplasie bestaat in

50

Nederland geen consensus. In een aantal ziekenhuizen wordt bij alle kinderen

Doel: Het is klinisch en elektrofysiologisch (door middel van EMG) vaak lastig

geboren in stuit een echo verricht; elders wordt primair gescreend door middel

om een ulnarisneuropathie bij de elleboog (UNE) te lokaliseren. Doel van het

K I J K

o o k

o p


10

skelet en diversen onderzoek was de rol te bepalen die hoge resolutie echografie kan spelen bij

was considered a success if patients had a excellent Andrews test ((Elbow

het stellen van de diagnose, evenals de rol ervan tijdens de follow-up van UNE-

functional assessment), decrease of the VAS score for at least three points,

patiënten die chirurgisch of conservatief behandeld werden.

improvement of the 'grip strength' and complete restoration of the work and

Materiaal en methoden: Prospectief onderzoek bij 123 patiënten die zich bij

sport activities.

de neuroloog presenteerden met klinische verschijnselen van UNE. Met echo-

Results: Twelve-week follow-up showed a statistically significant reduction

grafie werd de diameter van de nervus ulnaris beiderzijds op drie plaatsen rond

(p=. 001) of the VAS score laterally during provocation (a mean VAS score befo-

de mediale epicondyl bepaald en vergeleken met de klinische en elektrofysiolo-

re/after: 7.53/3.43).

gische bevindingen. Op basis hiervan werd bij 84 patiënten de diagnose UNE

Total 8/25 patients (all with lateral epicondylitis) completed all criteria of clini-

(of waarschijnlijk UNE) gesteld. De overige 39 patiënten dienden als controlepa-

cally successful needling. All of them subjectively feel a complete restoration of

tiënten. De referentiewaarden voor echografische zenuwdikte werden bepaald

the elbow function and they are satisfied with the procedure. In the whole

bij 56 gezonde vrijwilligers. Na behandeling werden 69 van de 84 patiënten

group there was no significant difference in the incidence of tendinosis, tendon

(totaal 74 aangedane armen) opnieuw gestandaardiseerd klinisch en echogra-

calcifications, positions and aspect of dimensions of the calcifications. The

fisch onderzocht.

whole group had predominantly involvement of only m. extensor carpi radialis

Resultaten: Patiënten met UNE hadden een grotere diameter van de nervus

brevis (5/8) and 7/8 had no previous surgery.

ulnaris dan controlepatiënten. Tevens bleek de nervus ulnaris aan de niet-aan-

From total 8 patients with previous surgery 5/8 showed no change in the 'grip

gedane zijde dikker dan die bij de controlepatiënten.

strength', 7/8 no changes in the Andrews test en 6/8 no change in the VAS

De sensitiviteit van echografie was 80%, de specificiteit 91% en de positieve

score.

en negatieve waarschijnlijkheidsratio’s waren 9 en 0.2. Echografie had de groot-

The 'failure' group (only patients without previous surgery) of 10 patients con-

ste diagnostische opbrengst als het EMG niet-lokaliserende afwijkingen toonde

sisted of 8 patients with medial epicondylitis and 2 patients with lateral epicon-

(17 van de 20 armen, 86%) en als er een motorische geleidingsvertraging zon-

dylitis. 6/10 had primary tendon tear and both cases of lateral epicondylitis

der blok werd gevonden (32 van de 37 armen, 86%).

showed simultaneous involvement of the m.extensor carpi radialis longus en

Bij echografische, elektrofysiologische en klinische herbeoordeling bleken chi-

brevis.

rurgisch behandelde patiënten (28 armen) een betere uitkomst te hebben dan

Conclusion: On the basis of the pilot study results we decided to start pro-

conservatief behandelde patiënten (p=0.03). Er werd een positieve correlatie

spective crossover investigation (needling + corticosteroid + anaesthetic versus

gezien tussen meer uitgesproken echografische verdikking van de nervus ulnaris

corticosteroid + anaeshetic) on patients with chronic lateral epicondilytis and

tijdens de diagnose en een slechte uitkomst (odds ratio: 2.9, p=0.009).

without previous surgery.

Conclusies: Hoge resolutie echografie is een nauwkeurige en gemakkelijk toepasbare modaliteit voor de diagnostiek van UNE. Echografie kan worden gebruikt als aanvulling op het bestaande elektrofysiologisch onderzoek, waar-


mee de betrouwbaarheid van de diagnose UNE wordt vergroot. Tevens kan

ECHOGRAFIE BIJ CARPAAL TUNNEL SYNDROOM

echografie een rol spelen bij het voorspellen van succes van behandeling.

P. Ott1, G.L. Lycklama à Nijeholt1, R. Kaatee2 MC Haaglanden loc.Westeinde, DEN HAAG, Nederland

1

BovenIJ Ziekenhuis, AMSTERDAM, Nederland

2

Abstractnr. : Vr 10.4 ULTRASOUND-GUIDED PERCUTANEOUS NEEDLE

Doel: Prospectief onderzoek naar waarde echografie in CTS. Evaluatie CTS met

THERAPY OF THE ELBOW EPICONDYLITIS

echo: eventueel bevestigen diagnose, andere oorzaken. Evaluatie therapie met

M. Obradov , D. Eygendaal , P.G. Anderson , M. Reijnierse

echo.Literatuuronderzoek naar betrouwbaarheid en optimale methode van echo-

Sint Maartenskliniek, NIJMEGEN, Nederland

grafie van de nervus medianus.

Department of Orthopaedics, NIJMEGEN, Nederland

Materiaal en Methoden: Pilot study, 36 geopereerde polsen, 31 patiënten in

Orthopaedic Research, NIJMEGEN, Nederland

perifeer ziekenhuis Amsterdam.

Department of Radiology, NIJMEGEN, Nederland

Gemiddeld tijdsinterval tussen echografisch onderzoek: 2 mnd (1e kort voor OK).

1

2

3

4

1 2 3 4

Resultaten: Symptomatische (geopereerde) zijde gem. 12,0 mm_ (range 6 ~ Purpose: The aim of this pilot study is to asses the effect of the ultrasound-

24). Niet symptomatische zijde gem 10,9 mm_ (range 7 ~23). Na operatie: gem.

guided needling of the chronic lateral of the medial elbow epicondylitis combi-

10,6 mm_ (range 6 ~ 26 ). Gem. verschil na operatie: -1,3 mm_ (range -12 ~ 7).

ned with corticosteroid injection in the group of the patients that are not

Een pte hield klachten na OK (2,8%). Geen andere oorzaken gevonden.

responding to a previous conservative or surgical management.

In literatuur CTS als: Cross Sectional Area (opp. n. medianus) >/= 10mm_,

Materials and Methods: Included in this study, performed from May through

Palmar Bowing flexor retinaculum > 2.5mm, afplatting nervus medianus (trans-

October 2003,were 25 consecutive patients (M: 10; W: 15; mean age: 41,7) visi-

versale / AP diameter) >/= 4. Cross Sectional Area meest betrouwbare metho-

ting orthopaedic outpatient clinic with chronic medial (10) or lateral (15) epicon-

de, proximaal beste meting. Echo betrouwbare methode om respons te vervol-

dylitis. Mean duration of complaints was 24 months. All of them had concor-

gen en diagnostisch vergelijkbaar met EMG. US eerste keuze van beeldvorming.

dant pain, previous corticosteroid injection, fysiotherapy, 7/25 brace and 8/25

Conclusies: Echografie vergelijkbaar met EMG, zou theoretisch EMG kunnen

surgery. An ultrasound investigation with a phased array linear transducer (5

vervangen. Echografie als EMG negatief bij aanwezige kliniek. Echografie nuttig

MHZ to 12 MHz) showed erosive cortex lateral 7/15 (46,7%), medial 4/10(40%);

om andere oorzaken te diagnostiseren, ook bij geen respons na OK.

hypoechoic tendons lateral 7/15 (46,7 %), medial 5/10(50%); relative same inci-

Betrouwbare methode om respons te vervolgen. Eerste keuze beeldvorming.

dence of the tendon calcifications: lateral 11/15 (73,4%), medial 9/10(90%); primary tear lateral 4/15 (26,7%) medial 5/10(50%). The clinical effect of needling

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

51

MEMORAD vrijdag Abstractnr. : Vr 10.6

clear space (MCS/SCS) and tibiofibular overlap (TFO) were used to assess syn-

IS SIDE-BY-SIDE EVALUATION OF PET AND MDCT SCANS

desmotic injury. A MCS/SCS>1 and a TFO<0 mm are indicative for syndesmotic

SUFFICIENT FOR LESION LOCALIZATION IN ONCOLOGY

injury.

PATIENTS?

Dual TSE images in three orthogonal planes and an additional oblique plane

H.M.E. Quarles van Ufford, P.F.G.M. van Waes, M.H.H. Kramer, G.H.A. Staaks,

were acquired with a 1.5T magnet. The syndesmotic ligaments were classified

M.J. Nooitgedacht-de Haas, J.M.H. de Klerk

as normal, thickened, possibly or definitely ruptured. Syndesmotic injury was


defined as a definite rupture or avulsion of the anterior tibiofibular ligament (ATIFL) or a complete rupture of the entire syndesmosis (anterior and posterior).

Purpose: The aims of the study are to analyze if side-by-side evaluation of PET

The MR images were examined by a radiologist who was blinded to the

and MDCT scans can adequately localize lesions in oncology patients and the

patients’ identity and results of the X-rays. The agreement score (κ) concerning

number of patients that will profit from (1) integrated or software fused PET-CT

the presence of syndesmotic injury between the X-ray and MRI was determined.

in terms of lesion localization of PET lesions and (2) additional information pro-

Results: With Lauge-Hansen all patients could be classified.

vided by a MDCT scan.

Using the AO-Müller classification 6/25 patients could not be classified becau-

Material and Methods: A total of 285 consecutive oncology patients (153

se of an isolated fracture of the medial malleolus (n=2) or a fibular fracture

lung cancer, 112 lymphoma, 20 others) referred for PET and a separate recent

combined with a fracture of the malleolus tertius (n=4).

MDCT scan was included in the study (164 males, 121 females, age range 17-

According to the Weber classification 8/25 patients could not be evaluated: 6

84 years). For PET evaluation patients were retrospective classified into 4 cate-

patients with a Weber B fracture and 2 patients with a solitary fracture of the

gories: I. No pathological uptake; II. PET alone is sufficient to assess localization

medial malleolus.

of lesions; III. Side-by-side evaluation of PET and CT is sufficient to assess loca-

The agreement score (κ) between the three fracture classifications and MRI

lization of lesions; IV. Side-by-side evaluation of PET and CT is not sufficient to

with respect to syndesmotic injury in fractures that could be classified was as

assess localization of lesions. An additional category was set up for lesions

follows: Weber: κ=1,00 (p=0,000); AO-Müller: κ=0,65 (p=0,004); Lauge-Hansen:

detected by PET alone. For CT evaluation both benign and malignant lesions

κ=0,78 (p=0,000).

were analyzed and classified into categories.

Conclusion: With the Lauge-Hansen classification all fractures can be classi-

Results: Group I consisted of 77 patients (27%). Majority of the negative PET

fied and assessment of syndesmotic injury correlates well with MRI findings.

scans was performed in lung cancer and lymphoma patients for therapy monito-

Therefore Lauge-Hansen is the method of choice when assessing syndesmotic

ring. A number of 208 patients had pathologic FDG-uptake on PET, in 58% loca-

injury in ankle fractures. With MRI fracture stage and therefore syndesmotic

lization was correctly assessed by either conventional PET alone (Group II:

injury can be more accurately assessed than with X-ray. To improve the validity

76/208 (37%)) or side-by-side evaluation of PET and MDCT scans (Group III:

of this study the number of patients will be increased.

44/208 (21%)). In 88/208 (42%) patients (Group IV), integrated PET-CT or software fusion might be beneficial. In addition in 23/285 (8%) of the patients pathologic lesions were detected by PET alone and not confirmed by the MDCT


(majority bone metastasis). For 42/285 (15%) of patients clinical relevant addi-

MRI EVALUATION OF SUBSCAPULARIS LESIONS

tional information was provided by the MDCT (disseminated small pulmonary

M.P.J.H. Mallant, R.A. Manoliu

lesions, AAA>5cm, thrombi, pulmonary emboli).


Conclusion: Our study indicated that in only 21% of patients side-by-side viewing of PET and CT scans was essential for lesion localization. However in

Introduction: Rupture of the subscapularis tendon (SScT) is infrequently diag-

42% of patients software fusion or integrated PET-CT might have given addi-

nosed (4-8% of rotator cuff injury) and reported isolated rupture is rare (1-2% of

tional information, implicating that in 64% of patients some form of combined

operated cuff injury). This poorly highlighted lesion is likely to be overlooked by

viewing of PET and MDCT data is needed for accurate lesion characterization.

clinical and radiological examinations. Recognition is important because untre-

PET itself is superior to differentiate pathologic from remnant mass. Moreover

ated total rupture of the SScT results in subscapularis muscle (SScM) atrophy

in 8% of the patients unexpected lesions have been detected by PET alone.

and corresponding functional impairment. Early diagnosis and repair can pre-

MDCT provided in 15 % of the patients additional information.

vent SScM atrophy and function loss. Purpose: Aim of this study was to analyse and illustrate MRI appearance of the SScT tears and to increase awareness of this lesion.


Material and Methods: The study is based on 986 shoulder MRI examina-

CORRELATION BETWEEN X-RAY AND MRI OF ANKLE

tions between 1999 and 2004. 177/986 reports mentioned ‘subscapularis’ in the

FRACTURES WITH REGARD TO SYNDESMOTIC INJURY

clinical indication or radiological report. Clinical suspicion of a SScT lesion was

N. Wentink , P.G.H. Mulder , A. Beumer , J.J. Hermans

formulated in only 10 (1%) of the requests. Examination included SE T1w, TSE


T2w and spoiled gradient 3d in three planes with a 1.5T Siemens Magnetom

Vlietland Ziekenhuis, SCHIEDAM, Nederland

Vision. Two radiologists retrospectively analyzed these examinations and scored

1

1

2

1

1 2

positive findings in 25/177 (14%). 16/25 patients with shoulder instability had a

52

Aim of the study: To validate 3 fracture classification systems with respect to

Gd-DTPA MR arthrography.

syndesmotic injury.

Criteria for the diagnosis were: disorganization of SScT morphology, discontinui-

Materials and methods: In 25 patients X-rays of the ankle fractures were

ty of the SScT fascicles, fatty degeneration and atrophy of the SScM compared

classified according to Weber, AO-Müller and Lauge-Hansen. Both the fracture

with the infraspinatus muscle and anterior biceps tendon dislocation.

type and the additional measurements of the ratio of the medial and superior

Results: SScT tears were found in 16 males and 9 females. Mean age: 49

K I J K

o o k

o p


10

skelet en diversen years (16-95). SScT tears were clinically suspect in 6/25 patients (24%). Causes were trauma (11/25) and anterior dislocation (10/25). In 19/25 (76%), partial and 6/25 (24%) total ruptures were found. In 2/25 (8%) this was a single finding. SScT lesions were associated with other lesions in 23/25 cases: capsular tear (12/23), labral lesion (9/23), Hill Sachs defect (8/23), supraspinatus lesion (9/23) and fracture (2/23). Abnormal signal intensity and atrophy of the SScM was found in 23 (92%). Conclusions: However infrequent, detection of the subscapularis rupture is important for the functional prognosis after shoulder injury. It is discovered by MRI in many patients referred for other reasons. MRI diagnosis is based on structure and signal abnormalities of the tendon and muscle.

J a a r g a n g

1 0

-

n u m m e r

3

-

2 0 0 5

53

MEMORAD 10 radiologendagen 2005 de

Routebeschrijving NH Leeuwenhorst PER AUTO

Vanuit richting Haarlem Via Vogelenzang/De Zilk volgt u de N206 richting Noordwijkerhout/Den Haag.

Vanuit richting Amsterdam (1)

U rijdt de afslag Noordwijkerhout voorbij en neemt de afslag Sassenheim en

Autosnelweg Amsterdam/Schiphol/Den Haag (A4) volgen. Bij de splitsing A4-

volgt de borden congrescentrum. Bij de rotonde gaat u rechtdoor en na circa

A44 houdt u rechts aan, de A44 richting Sassenheim/Leiden West/Den Haag

250 m ziet u links de ingang van NH Leeuwenhorst Hotel.

centrum. U neemt afslag no. 3, Noordwijkerhout/Sassenheim/Noordwijk (N208). Daarna blijft u rechtdoor rijden (N443). Na circa 5 km volgt u de borden ‘congrescentrum’. De ingang van NH Leeuwenhorst Hotel ligt aan uw

NH Leeuwenhorst Express

linkerhand. Van maandag tot en met vrijdag rijdt de NH Leeuwenhorst Express Vanuit richting Rotterdam (2), Den Haag (3)

(van taxibedrijf Brouwer) met uitzondering van:

Autosnelweg A13 volgen richting Den Haag/Amsterdam. Na de splitsing bij

• alle feestdagen

het Prins Clausplein houdt u rechts aan, richting Voorburg/Den Haag/ Utrecht.

• de zomerperiode

Bij de volgende splitsing houdt u links aan, richting Den Haag/ Scheveningen (A12). Deze weg blijft u volgen, bij het einde van deze weg gaat u rechts,

Leiden C.S. – NH Leeuwenhorst

richting Wassenaar. U komt op de A44 en volgt deze weg richting Leiden/

Tussen 08:15 en 09:15 uur staat de NH Leeuwenhorst Express continu voor u

Amsterdam. U neemt de afslag Leiden/Valkenburg/Katwijk/Noordwijk (N206)

klaar bij de speciale NH Leeuwenhorst Express-bushalte achter het Centraal

en gaat bij de stoplichten linksaf, richting Katwijk/Noordwijk. U blijft deze

Station Leiden. Voor deze tijdsperiode geldt maximaal 1 kwartier wachttijd.

weg circa 10 km volgen, richting Noordwijkerhout. Daarna kunt u de borden ‘congrescentrum’ volgen. Bij de afslag Noordwijkerhout/Sassenheim linksaf.

Vaste vertrektijden vanaf Leiden C.S. naar NH Leeuwenhorst:

Bij de rotonde gaat u rechtdoor, na circa 250 m ziet u links de ingang van NH

08:15, (tussen 08:15 en 09:15 zie boven) 09:15 en 17:15 uur. Reisduur is circa

Leeuwenhorst Hotel.

20 minuten. Individuele taxi’s staan vóór het Centraal Station op de nieuw gebouwde

Vanuit Den Haag centrum via Wassenaar

ruimte van de fietsenstalling.

Zie route als aangegeven onder 3. NH Leeuwenhorst – Leiden C.S. Vanuit richting Utrecht

Vaste vertrektijden vanaf NH Leeuwenhorst naar Leiden C.S.:

U volgt de autosnelweg A2 richting Amsterdam. Afslaan bij de afslag

08:45, 16:45 en 17:45 uur. Reisduur is circa 20 minuten.

Amstelveen/Schiphol/Haarlem (A9). U volgt de borden richting Schiphol. Bij

54

Schiphol volgt u de A4 en bij de splitsing A4-A44 houdt u rechts aan, de A44

Prijs

richting Sassenheim/Leiden West/Den Haag centrum. Verder volgt u de route

U koopt een kaartje bij de taxichauffeur. De prijs bedraagt 5,00 voor een

als aangegeven onder punt 1.

enkele reis (strippenkaart, OV-kaarten en treintaxikaartjes zijn niet geldig).

K I J K

o o k

o p


Proficiat!

v.l.n.r. Joost van Geijn (D&A Medical Group) Bob Visser (Kodak) Cees van Treijen René Grevink (Kodak) Ralph Wagter Peter Lissenberg Edwin Donders (Kodak) DirkJan Verbeek Carla van de Wiel Yge de Haan (Kodak) Carla Overgaag

Kodak feliciteert het Groene Hart Ziekenhuis te Gouda met de aanschaf van Kodak full PACS/RIS, VIParchive, CR- & DR systemen

H EALTH G ROUP A BETTER VIEW

OF

LIFE.

Please note! For current prescribing information refer to the package insert and/or contact Schering Netherlands, Postbus 116, 1380 AC Weesp. www.schering.nl

Experience • Leadership • Vision Trusted experience in MRI contrast media Growing this modality with Magnevist® Gadovist® Resovist®

Proven leadership in MRI contrast media Expanding MRI with new approaches Primovist® MS-235® Gadomer

Aiming at bridging diagnosis and therapy Disease targeted imaging Imaging at molecular level Exploration of new imaging modalities

U-961-NL 01.2005

Profound vision in MRI contrast media

RAD MEMO SUPPLEMENT 10 DE NEDERLANDSE RADIOLOGENDAGEN 29 EN 30 SEPTEMBER 2005 NOORDWIJKERHOUT. Nederlandse Vereniging voor Radiologie

Recommend Documents