"" ,,',,,,"."'"'' ,r-tr,rr,rr,r
' t:."
';' ,....,:111L;.,,:.'.,..;,;:,. ut':,,,,,t,,ttiii. ., ':..trl ::''" ...,. .....:,aa"' :',:,).,.:,:.:
, : - : :. , . : , , : :
VlL;, i:
.tur iP
* #
0174-621084 gàÈendvà,6',fliJ15flpg : :, flfi Éétgehèlè'jáár van1400- 17.00 uuf zaterdag ts t0osBuíriËru MUS€&,|M FgKoRg$lSgHutiK 2a Margaretha vanHennebergweg / 3122081 telefoon 070-3979015 - 1700en van15.00 Ceopend elkezaterdag junienseptember ook's-zondags tussen v a n1 5 . 5-01 70 0u m DEs€H'tpEru te ffi&&St&,n íifUSEUM 's-Heerenstraat 24,tel.010-5913042 / 5I 13658 10 17.00 u iedere zaterdag van 00 Ceopend $'{lPtt,,BEl\l TRAMS l0$lte 5e Mt!5ËU[n - 3838863 OttovanZevenderstraat2,te.l015 u zaterdag van1400-16.00 elke woensdag en Ceopend
verraadt deolekvandezefoto,diewaarDeWatertoren stavanafhetdakvanhetNaaldwUkse isgenomen schUnluk (nuMarokkaans Een ontmoetings-centrum), tionsgebouw waarmaterialen opdetreinwerden emplacement bedrUvig (o.a. gezet, doorkassenbouwer of werden afgehaald iste zien) zoalsaan devracht-wagen Voskamp enVrUland, isverdwenen ener doorhetWestland Dehelespoorweg goed m.bt dieStoomtram omalles komtnueenproject inkaartte brengen. (Defotovandeboerderu vanhetvorige opdevoorpagina foto'sgeweest: iswaarschUnluk eenvandelaatste nummer gesloopt) iskortnahetmaken ervan deboerderu enverder... Van't Land Mr.tlpalen DevierRomeinse geleden rnJeugdboeken HetWestland 100iaar Rabarber OudHollands Schrift Cursus Vervoer Pro1ect Docu mentatie Stoomtram 0proep Tentoonstellingen enLezingen
HetvolgendenummervanStreekHistorte verschijnterndaugustus1999 Uw kopii voor dat nummer vóór l7 iuli 1999 inleveren bij de redactie
5
4 6 7 8 8 9 9 10
wofot n samen-
H o g eW o e r d 1 9 , 2 6 7 1D H N a ad w i j k
Historisch Algemeen Spreekuur zaterdag van14.00 tot 17.00 uurin het ledere N/iddel Broekweg 154, Westlands Museum, (017 4)621084 2675KtHonselersdUk (tussen lonselersdrlk enKwintsheul) Studiegroepen Archeologre, 0174-621084 0174-292558 Cenealogie, Kastelen, 0174-628393 0174-293716 Kerkarchieven, PlaatselUke Historische werkgroepen 0174-413073 0ud-'s-Cravenzande, 0ud-HonselersdrJk, 0174-627868 Oud-De Liet 0174-514472 070-3974936 Oud-Loosduinen, 010-591 3959 0ud-Maasland, 0ud-N/onster, 0174-247245 0ud-Naaldwtlk, 0174-629490 0ud-Schipluiden, 015-3808863 OudWateringen & Kwintsheul, 0174-292558
4 648224, tel (0'174) 648222,fax\017 wwwpublisvs nl,e mailinfo@pulrlisys nl tot PUBLISYS; Vooradvertentieskuntu zichwenden Voor alle ovêrigezakenl RedactiewestlandsStreekHistorie MiddelBroekweg 154,2675 KLHonselersduk (0174\621084 lvevr,M l\/lDahmerler-Fousert (0174) 413073 Heliotroop 11,2691HJ's-Cravenzande LJ lV vandenEnde q (017 244315 lVaris 4'1,268í IVPl\,4onster J A de Brabander (0174\296909 Wittevd taan21,2291 KA Wateringen Distributie Westlands wordtgratistoegezonden aan StreekHistorie en Tuinbouwhistorie Westland donateurs vande St StreekLosse abonnementen In hetWestlands l\,4useum f 12,5O: zijnbeperktlossenummerste koop(f 3,50) Vormgeving en zetwerk MaartenPrins,PUBLISYS DTP Druk en afwerking lvlonster DrukkerijBedUn, Westland ISSN1380-0108 O St Streeken Tuinbouwhistorie mitsde bron overnemen vanartikelen uit dit bladistoegestaan, wordtvermeld duidelijk Deredactie ontvangtgraageenbewrJs-exemplaar
w e s t l a n d s S t r e e k H i s t o r i el n t e r n e t s i t e
mei1999
tt::$i
dieren beniker meteen
vanaf De..r.$érn m eÍ ..Stèed,s m éer iíií SómÈ,r,ktilra m ing,.,kwa È "'èr Ookmoet er dezemoigen nog gegotenworden,dus wééi een groté Mercedesaan rijdenên ging er een slangenuitrollenen de watermotorblvullenmet water. BMWhet erf af, maartoch bleefhet aantalvantwaalf Hetis de laatstedagenerg scherpzonniggeweesten d .l g a u ww i l d e ne n k e l e ng a a n m a n n e ng e h a n d h a a f A daarbU waser ook eenoostenwind, wat betekentdatje verven,wantga maarna,vervenis leukerom te doen weinigkanluchten,zekernietaande windkantDoeje danschrappen en schurenlk zeidat we na halfelf,na d Í t t o c hd a nl o o pj e d e k a n so p s p i n te n l u i se n h e t t e de tweedekeerkoffiedrinken,wel zoudenkUken. Elf s n e li n d r o g e nv a n d e g e w a s s e nO, n z eo u w e" T i m " uur en toen warenze niet meerte houdenen gingen watermotorgeeft dezemorgengelukkigin een keer we schilderen. Pottenvert met nieuv're kwastengaven w a t e r ,z o d a ti k g e l i j kk a nb e g i n n e nm e t g i e t e n N o g d e s c h u i a t l g a u we e nh e e la n d e r ea a n b l iek n o m h a l f steedskrugenwe motorenvandit merkgeschonken. Je driewarenwe op de eerstedag klaarmet de onderkant hebt drie en vUfpk-motorenen wUhebbener een in vande schuit.Nu moet er eersteen hijskraan komen w e r k i n g( h i e rg i e ti k v a n m o r g ednu sm e e )v a nd r i ep k o m h e m o m t e d r a a i e nz, o d a to o k d e b i n n e n k a n t Zewerdengeleverdindertijddoor een bedrijfuit Den gedaankanworden.o ja, om twaalfuur werdener heerH a a gC . o e d em o t o r e nd, i e " T i m " se, l k et u i n d e rh a de r lUkebroodjesgebracht,Peterbedanktalvast weteen, E i n dj a r e nt w i n t i gw a r e nz e e r a l .Z e w e r d e no p e e n Nou,voorde resthebbenwejongekuikentjes, waarbij vasteplaatsop de tuin, meestalonderde watertoren, in eeneendjezit,enjongekonUntjes Zelfsjongegeitjes, eengetimmerdof gemetseld schuurtje, opgesteld. Wel allemaal ergleuk. washet dande bedoeling dat er elektriciteit bUaanwe- Kombeslisteenskrlken zigwas.Erwerdendanwat palengeplaatst, waarinisolat o r e n ( p o r s e l e i n ehno u d e r sw ) e r d e ng e s c h r o e f d . Totde volgendekeer Hierlangs liependan de stroomdraden naarhet zogen a a m d em o t o r h o kH . i e r i nb e v o n dz i c he e n s t e r d r i e - lJsbrand vanEendenburg hoekschakelaar, een kastmet loodstoppen en dat was het dan wel.B11 de startmoestwaterwordenbijgevuld t o t d e h e l ea a n z u i g l e i d i vnogl w a s .D a nd r a a i d em e n eenmaal aande sterdriehoekschakelaar en danteldeje tot vijf en draaidenog een keerverderaandezelfde schakelaar, Nu draaidede motor op vol vermogenen pompte,alsje gelukhad,waterdoor het leidingenstels e ld a t o p d e t u i n a a n w e z iw g a s .M e e s t awl a sd i t v a n pUpenuit ketelsvanschepen, afgekeurde zodatjenog wel eenseen lekkiehad,waarje dan maareen houten p e n i n s l o e g l. k h e b l e i d i n g e g n e z i e nd, i e w e l s t e k e l varkens lekenvanwege de pennen,en fietsbanden die ookwelom de lekkengingenen danafgebonden werden met tomatentouw. Langlevede vooruitgang. Ookditjaarhebbenwe weergranencadeaugekregen vooronderde ramentegenhet museum.Hetmuseum is geverfdin een anderkleurtje,weereenswat anoers en ik vind het mooi.Watvervenbetreft,we zoeKen eigenluk nog eenvrr.iwilliger die onswil helpenbu zulk werk,wanthet iseennogalprecies werk. Eénvande schuitenis reedsopgeknaptdoorde Kiwanis ClubWestland. Kiwanis is eenorganisatie, waarinmensenmet de meestuiteenlopende beroepenelkaarontmoeten.Zoookenkelezaterdagen bijonsop de wurtt. Dezeclubhadbesloten te helpenbUhet schoonschuren e n v e r v e nv a nd e s c h u i td i e b Ud e C r e e n e rvya n d a a n kwam.lk waser zelf ook bU We begonnenmet koffie, , l l e so p ' t g e m a k k i e , w a a r n aw e a a nd e s l a gg i n g e n a twaalfman,bestde moeite. Binneneenkwartiertje werdende eersteblarengemeld, dus pleisters opgezocht. Of ik ook maarvooreenverpleegster konzorgen.Hiergingik nietop in tkzeialleen dat ze eerstmaareensin d'r handenmostenspugen, mei1999
..,.::...:.:::.::::::::,.,....,-
. . ],,::rlti
rnDenHaag a het Oosteinde Mulpalen Versíag vande lezingoverde vondstvanvierRomeinse (voormallg vanDenHaag, Archeoloog Wateringsgebied)door mevrouwC Bakketgemeentel'Uk 10februari1999te Naaldwiik gèbouw.Datwasvoor dezeplaatsal zeerbUzonder. De lezing gaat over de opgfavingen in begonuit te gravan de zodatmende fragmentenvoorzichtig wateringse veld, het nieuïubouwgebied gemeente Den Haag , dat enige iaren geleden bleekhet vande archeologen ven.Totgroteverrassing om zeergroteblokkente gaan.Dit blekenuiteindelUk door Den Haag geannexeerdis van de gemeente vande mulpalen die nietveellaterookwerde sokkels wateringen. De vondsten hehhen dus emotioneel washeelerg vergezien een Westlandstintje. Eénvande mijlpalen den gevonden. r itgew e e r dd , i ew a sn a m e l i jokp e e na n d e r em a n i e u vande steenlaag. in de breedterichting hakt,nameluk iser in 1993en Voorafgaand aande eigenlUke opgraving wasde steenheelergverbrokkeld waarbttheel Hierdoor uitgevoerd, 1994een karteringsonderzoek leverDitonderzoek zUnuitgevoerd. veelproefboringen tUden de vierlocaties op met sporenuit de Romeinse vondstenuit de Steentijd vier plaatsen waarmogelUk kondenwordenaangetroffen. Deresultaten vande opgravingen op de Steen-tijdlocadit warenin iedergevalgeen tiesblekenteleursteilend, gevonWelwerdeenvuursteen-afslag nederzettingen den ttjd In DenHaagzrJnveelvindplaatsen uit de Romeinse b e k e n dd, i e i n h e t W a t e r i n g svee l dz i j nw a a r s c h u n l u k I n h e e m s en e d e r z e t t i n g e nH. i e rw o o n d e nl o k a l e gebruikenovernaautochtonebewonersdie Romeinse werdbr.tvoorbeeld ongemen.In de ene nederzetting gevonden Romeins aardewerk veer20 % geïmporteerd e n i n e e n a n d e r en e d e r z e t t i n gw e e r 7 0 t o t 8 0 % Romeina s a r d e w e r kH e to v e r i g ea a r d e w e rw k a st e r plaatse v e r v a a r d i gedn h a n d g e v o r m dA.l se r o p e e n is dat veelvarkensbotten wordengevonden vindplaats invloedOpeen eenindicatie vooreengroteRomeinse e e g e ns t a a n N . ad e v o n d s tv a n is de olatte- b u u r tv a n R o m e i n sw vindolaats ten zuidenvan het Oosteinde plaats gevonden, grondvaneenboerderr.l met eenveekraal De dezepalen,waarbijbleekdat ze op de originele gingmen de omgevingextranauwzalin de bestrating vaneen warengevonden, vorm vandezeplattegrond (het keurigonderzoeken rn de hoopzo nog sporenvande in de nieuwwUkwordenopgenomen. speelterrein wegte vinden Heelvaagwasin het profiel Alsvondstenzrtner naast Romeinse toemstigeLuchtenburgplein) met twee bermvande putwandde weg te herkennen ook diversemantelspelden, de het nodigeaardewerk n a nh a d gevonden, beeldje s l o t e nA, l sd e m u l p a l enni e tw a r e ng e v o n d e d zogenaamde fibula's eenpUpaarden (roodglanzend men dezesporenwaarschijnlijk nietalsover-blUfselen vanTerrasigillata en een stukaardewerk Deweg liepvruwelparallel Dit is waar- vaneenweggeinterpreteerd, aardewerk) waaringrafitowasaangebracht. het hier a a nh e t O o s t e i n d eo,n g e v e e1r 0 m e t e rt e n n o o r d e n een naamgeweest,maaraangezien schunluk ookvlak Nietvervande mllpalenen daardoor om eenfragmentgingis het nietgeluktom de naam daarvan. geheelte ontcuferen.Dit soort grafitokomt vaakvoor vaneen weg zrlnook nog restanten langsde Romeinse . i t i s l o g i s c hw a n t d e c r e m a t i e g r a f v egl de v o n d e n D in een militairecontext.Desoldatenkrastendan hun altUdbuiten stichttenhun begraaf-plaatsen V.e r d e zr i j ne r n o g t w e e Romeinen n a a mi n h u n e i g e n d o m m e n vlaklangsde weg.In totaalziiner resvanhondenaangetroffen. Eenvande honden de nederzetting skeletten gevonden. Mogeluk crematies Devondst ten van5 verschillende waszwangerop het momentvanoverlUden omdater ten westenen van hondenskeletten in anatomisch verbandisvrUzeld- ging het om twee grafveldjes vancremaconcentraties ten oostenvande mUlpalen zaam.Ditkanietszeggenoverde hoge(re)statusvande lagen vondst tierestenzUngevondenDetweegrafveldlocaties hond in die nederzettingEenzeeropmerkelUke weg.Demulten noordenvande Romeinse wasdie van een viertalgrote bewerktehoutblokken wel allebei weg. waren palenstondenten zuidenvande Romeinse waarvaner bUeen geometrische versieringen weg wasongeveerzesmeter breedmet ingesneden. Hetis (nog)onduidelUk waardezeblokken De Romeinse l p e n d eb e r m s l o o tD. e a a nb e i d ez i j d e ne e n p a r a l l el o voorgebruikt zun,mogelUk alsbouwfragment, n o o r d e l i j kbee r m s l o oht a dv l a k b idj e v i n d p l a a tese n weg aftakking, die laghaaksop de Romeinse D e a b s o l u t et o p p e rt i j d e n sd e o p g r a v i n g einn h e t instantie leekheteropdathrersprake wasvan Wateringse veldwasechterde vondstvanviermUlpalen Ineerste worden dit konechternietduideluk ZewerdengevondenbUhet aanleggen vanhet eerste eenwegsplitsing, vlakvaneenopgravingsput waarbr.t er net enigestukjes aangetoono zandsteenzichtbaarwerden.ln eersteinstantiedacht m e n a a nb o u w f r a g m e n t evna n m o g e l i j ke e n s t e n e n mei1999
Zoais
Degrootstà,,Van d,ê,
è'n"'weegt::::1:'300 kg.
, n de functiesvande keizerdatde steentot op hetjaarnauwkeurig te daterenis,namelUk 151na chr
conservering moestende stenenmr.tlpalen heellang- wrtJóiË'urp;i;-d óir-"á.i';ukï ii ni'tióiioaili; zaamgedroogdworden,,onrdàt ze a,nders zoudenkun- centralestad in de regio er op gènoemdwor"dt'en',d,e nen barsten.Hetbergenvande mUlpafen waseenapart afstanddaarnaartoe. Destadwordt vermeldalsM A.C. probleem,omdathet gevaarbestonddat ze zouden w a t w a a r s c h i j n l i sj kt a a t v o o r M u n i c i p i u mA e l i u m (hethuidigeVoorburg) gemaakt Cananefatium brekenErwerddaaromeenstalenconstructie en de afstandis 4 , a t o v e r e e n k o mmt e t i e t sm e e rd a n 6 k m D e waarbU de mUlpalen en fragmenten vande sokkels inge- m i j l e nw paktwerdenin een bakvanstalenplaten.Dezebakken tekstop dezemUlpaal is mogelUk eenaanwrlzing dat de werdenopgevuldmet zand,waarnaze dooreen kraan R o m e i n s set a db i j V o o r b u r gi n d e r e g e e r p e r i o dvea n geladenkondenworden.Ze ziin Antoninus Piusstadsrecht op een vrachtwagen heeftgekregen. toen vervoerdnaarde restauratieruimte vande archeol o g i s c hdei e n s it n S c h e v e n i n g eHni .e rw e r d e nz e h e e l De mrllpaal uit de periodevan keizerCaracalla, ongeveer g e d r o o g de n v e r h a r dm e t p a r a l l o i dD a t 2 1 5n a c h r .i s a c h t e r o v eirn d e b e r m s l o ogt e v a l l e n langzaam en d r o g e nd u u r d ee e n h a l fj a a r e n i s n u z o g o e d a l s daarinschuinblUven liggenDetop kwamhet diepstin de gereed. 0p hetogenblik wordener mallengemaakt van slootterechten daarvanis de tekst het best bewaard de mUlpalen om zo replica's in betonte kunnengieten. gebleven.Detekstop het onderstegedeeltebleeksterk Depalenzr.tn en niet meerte ontcrlferen. alleviergehaktuit dezelfdesoortzand- aangetast Deplaatsnaam en steen.Naonderzoek bleekdat de zandsteen ook nog d e a f s t a n do n t b r e k e nh i e r .D e m i j l p a avl a n k e i z e r lll,ongeveer240nachr,iszo verweerddat hUin eensafkomstrg wasuit dezelfdegroevediezichbevond Cordianus ten zuidenvande stadTrierin Duitsland. werdherkendHieris Mendenktdat eersteinstantienietalseen mUlpaal de mr.tlpalen nadatde laatstewasopgericht,tegelr.tker-op het ogenbliknietméeroverte vertellen. Misschien dat tUdbUelkaarhebbengestaan, nog ietsmeeroplevert.DemeestrecenHetwarenstatussymbo-lateronderzoek l e nv o o r d e o p r i c h t e rD. eo p r i c h t i n g s j a r e dievankeizerDecius uit ongeveer 250na chr. z inj ni n d e te mUlpaal, meestegevallen alleenbu benadering te geven,omdat i s d e e n i g ed i e g e h e ecl o m p l e eits D i ti s d a no o k h e t zevaakalleeneen regeringsperiode exemplaar van1500kS.OokdezemUlpaal vaneen persoon zwaarste lagop v e r m e l d e nD. ev i e rm i j l p a l e d n a t e r e nr e s p e c t i e v e l i jde maarin tegenstelling k bodemvande bermsloot, tot de o n g e v e e vr a n 1 5 0 n a c h r .t o p g e r i c hdt o o r k e i z e r mijlpaal vanAntoninusPiusis dezewel sterkverweerd. Antoninus Pius), ongeveer215na chr.fopgericht door V a n w e g de e i n g e w i k k e l dceo n s e r v e r i nhge e f tm e n d e keizerCaracalla), ongeveer240na chr.(opgerichtdoor tekstop de onderkantvandezesteennog niet kunnen keizerCordianus lll)en ongeveer VoorlopiglUkthet eropdat dezesteendoor 250na chr.(opgericht bestuderen. door keizerDecius)Er zilnal eenseerdermUlpalen zelfisopgerichten ingewUd uit de Cananefaten de Romeinse tUdgevonden, o a in N/onster of Naaldwuk en in Rijswr.tk. In de verzameling voorwat er met de mUlpalen van het RrlksmuseumDeplannen moetgebeuren v a nO u d h e d e (nR M 0 i)n L e i d e nb e v i n d e n uitgewerkt. Mevrouw z i c ht w e e zUnnog niethelemaal Bakker wil in exemplaren, die beideopgerichtzUntUdens de regeer- iedergevaldat ze in DenHaagblijven.Hieropontstaat periodevankeizerDeciusen daterenvanongeveer250 enigrumoerin de zaal,waarbU er geroepen wordtdat ze nachr. terug moetennaarWateringen. MevrouwBakkerzegt hieropdat het gebiedwaatze gevondenzr.yn nu officieel DeoudstemUlpaal is dieopgericht tUdens . i e r o pw e r de r de regeerpe- g e b i e di s v a nd e g e m e e n t eD e nH a a gH riodevankeizer Antoninus Pius.Enondanks l eroepen hetfeit dat w e e rv a n u i td e z a a g d a t d i t n i e tv r i j w i l l i igs d i e h e t o u d s ti s ,i s d e t e k s to p d e m i j l p a ahl e t b e s t e gebeurd,het rumoerhoudtenigetUdaanmaarmevrouw bewaardgeblevenDatkomt omdatde paalvande sok- Bakkergaatonverstoorbaar verderen zegtdat de opgrakelwasafgebroken en daarnain de diepebermslootis vingenen ook de conservering en restauratie door de gevallen. OpdezemUlpaal staateen zo gedetailleerdegemeenteDenHaagbetaaldzr.yn en dat de gemeentede m i j l p a l einn D e nH a a gw i l e x p o s e r e n I n. h e t M u s e o nw i l meneenspeciale Romeinenzaal inrichtenmet vondsten uit het kustgebiedHetRM0in Leiden heeftde mulpalen echterook geclaimd alsvondstvannationaal belang, die volgenshet RN/O danook in het nationaal archeologisch museummoetwordengeëxposeerd. Deminister/staatssecretaris vancultuurzalhieruiteindelUk een beslissing o v e rm o e t e nn e m e n( d a ti s i n m i d d e lgse b e u r de n e r i s besloten datzevoorlopig voorlangetUdin DenHaagkunnen blijven,met daarbU de opmerkingdat ze in de toekomstmisschien ooit nog eensnaarLeidengaan,Tt).De replicad ' si e o p h e t o g e n b l i vk a nd e m i j l p a l egne m a a k t w o r d e nk o m e nb U n ao p d e o r i g i n e l (ev i n d ) p l a aitnsd e nieuweHaagse woonwijkWateringse veldte staan,aan eenstraatdiede MUlpaal zalgaanheten
Tonlmmerzeel
mei1999
t::.1
b ron JeuCíboeke n ku,nnÉ,nE5.fi.i,o,lttf€FwàChte ziiil. voor streek- of strá'dsgeschiadenis voorwaardeis, dat de auteur aandachtbesteedt aan een waarhe:dsgetrouwebeschriivingvan de omgevingwaarin ziin verhaalzich afspeelt.Dat is zekerhet gevalbij de boekenvan Nannievan van miin grootmoeder wehl,de schrijfstersnaam (1880-1 944). susannaLugten-Reys De meestevan haar verhalenspelenzich af in D e n H a a g ,d e s t a d w a a r z i i h a a t i e u g d d o o r ' bracht.Maaruitstapjes,die haarhoofdpersonen maken,leidenook wel eensnaarde omgeving. zo vond ik twee boeken,waarin beschriivingen van een deelvan het westlandvoorkomen.Bii het westlandsMuseumziin daar er kopielnvan gemaakt.HieronderEeefik daarvaneen korte samenvatting,of eenvoorproefie,zo U wilt.
en DefamilievanClarenbeel( huntrouweAntoon.
ih'tr6:nd." " ,,,. mooisteboerder'ij Wildhoèf,'dré lagonmiddellijk aanden voetiderhooge Croenendaal z e e d u i n e nD, ew e i l a n d e nw, a a rh e t p a dd o o r g i n g , en koeien Enkele magerepaarden warenal heelschraal. p r o b e e r d e n o g i e t sv a nd e n d o r r e n l i e p e nr o n de n grondaf te knabbelen de eenige en de oudedaglooner, wasop eenafstandbezighet ergste vande boerdertl, hetslangenkruid. de distels, onkruiduitte steken, dieperin op de weilanden, Deboerwasaanhet maaien, h e t l a n dg e l e g e nw, a a r dd o o r d e b e t e r eg e s t e l d h e i d was.i watte maaien vandenbodemtenmtnste lk weetniet,of de genoemDeboerheetteLagerwerf, de namenkloppenmet de werkelUkheid , maarwellicht dat eenvande lezersdatweet, Uithet andereboekkonik meerachtergrondgegevens is en omdatik omdatdit autobiografisch achterhalen, beschikHet stukdat overhet overfamiliegegevens
[email protected] is uitvoeriger en gedetailleerWestland der,
Deverhalenvan miin iongen.
van12-14iaar,met illustravoorkinderen Eenvertelling t i e s v a n F f a n s v a n N o o r d e n U i t g C M i s s e t , V o o rk i n d e r e n v a n 4 - 8l a a r ,m e t p l a t e nv a nJ e a n n e 1920. Doetinchem, FaureUitg H ten Brink,Nnhem,1922. ln De familie Van C l a r e n b e eekn h u n trouweAntoonkomt eenaardigebeschrijv r n gv o o r v a n e e n b o e r d e r iCj r o e n e n d a a li n d e b u u r tv a n Loosduinen, waarvan h e t v o o r h u i si n d e zomer vernuuro wordtaaneenfamiHet lieuit DenHaag. vorha:l cnoplf rnnal
D ev e r h a l e vn a n m i j nj o n g e ns p e e l tr o n d 1 8 9 0 D e verteltoverhaarzelfalsde tienjarigeSuusje, schrrjfster dieweleens,perstoomtram,meemagmet het dienstmeisjeMinaalsdie naarhaarmoederin Monstergaat, eenfeest: DatwasvoorSuusje "suusjehadnog nooitzoo'nheer-lLik huisjegezien,als in woonde moeder waardieou-de evenopzuvande Erstondeenheelrrltjevandie huisjes, nrnnfêr1nrnc-sfr::t 7e haddenallemaal aanden voofkantalleenmaa[eendeuren tweeramen.EndandaarDehuisjes warenheldergewit, boveneenzolderraam vanbinnenen vanbuiten v,
vvLe
vv,
vJ
J!,
uuL,
L\
1 8 9 0D ew a n d e l i n g DeraamkozUnen, warenhelder de deuren,de blinden, v a n t w e e u u r v a n groengeschilderd, vanbinnenen vanbuitenDeeenige uett nóó9 rddr uu kamervanhet heelehuisleekheelgroot,Devloerwas h n o r d o r i i r n r nr r ' l f geverfden blonkbu Minaís moeder,waar donkerrood nrêatoc ne e l geenkleinekinderen Ook meerwaren,alseenspiegel. beschreven wasroodgeverfdDe vanstevigebalken, de zoldering, Q 104/105\' k a m e rh a de e n h e e lg r o o t eb e d s t e ew, a a rw e l d r i e Zrlnweggingdoor m e n s c h e n a a s et l k a akr o n d e nl i g g e nD . i eb e d s t e e h e t g l o o r e n d e , kwammet groenedeurenurt in den gewittenkamerR5 eve u,rG ],'llll::::ï:-l-l g o l v e n d ed u i n muur,wat heelgezelligstond.) Achterde kamerwas weiland, dat tot den Hoek eenkeuken, meer dieookal heelgrootwasen eigenltlk vanHolland toe in eenbreedestrookde duinenbege- op eenschuurleek Devloerwasgewoonvanklinkertot bouwlandom is getooverd, steenenHetfornuisje leidten in het Westland er leeker kleinen popperigNllaar ver- waseengrootopenhaardvuur, leiddehet padtot de BeekViet vijfmaal Slingerend waarmoederPinehet dweenhet padin eendichtduinboschHoogwarende waschwater kooktein een grootenketel,die aaneen boomener nooit,daarvoorwerdenze te veelgegee- kettinghing Ookkooktezevarkensvoer in dtekeuken e na r e nh e t , A l sj e d e k e u k e nu i t k w a m ,w a sj e o p e e n h e l d e r s e l dd o o r d e n w i n d ,L a g ee r k e n s t r u i k w l i c h t geschrobd d u n n e ,g r o e n eb e r k e nh, e e l vl e e lb e r k e nH e e d van het helerUtje waarallekeukens straatje, stondende boomendan.en het oadwasalseenber- h u i z e no p u i t k w a m e nE nd a a r a c h t el ar g e nd e b l e e k ceau Totweereen boerdertlbereiktwas,die zoo heer- v e l d j e sv a n d e b e w o n e r sm , et hunvarkenshokken. l i j kv e r s c h o l el na gi n d e d i c h t ed u i n b o s s c h a g "eKs i j k , ledervanhenhadeenof meervarkens, Diemestten Ditisde hierwoontvandenSpiegelHierRimmelzwaan n ^ ^
l l ^ ^ ^
^ ^ ^ r
, J
v v v ,
^ ^
v !
mei'1999
mogenmetMinameenaarhaar Suusje enhaarbroertie familie brJvoorbeeld naarhaartweestevien kennrssen, gebroers vanHolland, inHoek diealspolderwerkers aan de mondingvande NieuweWaterweg werkten Zewarende eenigenvanal de polderwerkers, die het s t e e d sm a a rw e e rk o n d e nu i t h o u d e nT o th u n h e u p e n in ët waterte staanbUhet uitdiepen vanden mondvan d e n N i e u w e nW a t e r w e gB. i ja l l ea n d e r em e n s c h e n moestde opzichteraltr.td denken:iH1heeftnu al acht dagenin ët watergestaan, dus nu wat anders. Anders krugthUkoortsof rheumatiekiMaarde Berenstonden in het watet tot hun heupenWeekin,weekuit Jaarin, jaaruit Zedroeegbijdatwerkeenheelgroot,geweldig zwaarkleedingstuk. Eenbroekwas;t vanët zwaarste leerDoebroekreiktetot onderhunarmen.Enliepnaar benedenuit in zware,dikgezoolde baggerlaarzen, Dat kleedingstuk hingësZondags altUdin hun schuurtje te drogenen Suusje en Hermanvondenhet eenfeest,er naarte gaankUken.
in Monster, 24-8-1872 alsdochtervanPhilippina {Pinel) weduwe vanAdrianus Boxman, deWildeEenjaarnade geboorte vanN/ina trouwdehaarveertigjarige moeder m e td e2 3 - i a r i gCee r a rM d a r i n uvsa nE e n d e n b uur igt gaf, Monster, dieN/ina zrlnachternaam M i n ai s t i e nj a a r b i j d e f a m i l i eR e y sg e b l e v e nI,n h e t poÏzie-album vanmUngrootmoeder schreefz1in 1896 e e nl i e fg e d i c h t j e . lk zou het erg leukvindente horen,of iemandvande personenweet,of de lezersmeervande beschreven uit de boekenherkent beschrrJvingen SuusBoef-van derMeulen, N/erellaan 300, 2902JNCapelle a/d lJssel, 46. tel. 010-45037
eensdeachterdeuren vande huisjes open,waárdoor de Wat wasà[leukel walwql dari,veutoBpelUeffiËtte,$e$+g!,gp opdetu!n, ' l i o n o nr r i tn l a ' : r l z o q 5 5 l 2 lnl e an a rb i n n e nv l o g e n . w a a rj b eu somsoverslotensàrinóenOophetterran"va v , , v Y ! l
MoederPinewastrouwensheelhandigin het vangen vanvliegen:metde handen eenkomaztJn,
Met N/inagaatSuusJe ook eensop bezoekbueenongetrouwde,wat mensenschuwe broervan moederPine, die bollenkweektein de buurt vanës-Cravezande Het k w a mi n d i et U dn i e tv a a kv o o rd a t m e n ,z o a l sN a n n i e v a n W e h l h i e r d o eete, n h o m o t e n t o n e l e v o e r t : Omdatze hem niet flinkgenoegvondvooreen man, hadze hemTanteFransgenoemd,en Minaen Suusje gebruiktendie naamin vollenernst Alleenpastenze welop,datzeoom zeidenalsze bUhemwaren,wantze wil-dendengoedenmanheuschnietplagen
DE VER ALEN
vAi- wrrixJoNGEN N A N N I EV A N W E H L DOOR
Daaf moestle terechtkwam, niefsezien worden Want hoewelde nietkindóíírienOèfrjtlwaiáÁ,tenrninstedre tuinders mêÈàiàn Áret, zagen zeietochnietgraag overhunland lopen
waseenteeltdieveelopenlandopvulde Rabarber Buvoorbeeld tus jaarkwam sendekassen enwarenhuizen Eenmakkelrjke ieder teelt, hetwelweerop, BUhetkinderspelverdweenjehelemaalonderdiegroteb kónieophanden envoeten aanheteind vanzo'nstukrabarberland weeiopduiken Nleestai hadjedandegene dieje moest zoeken wel afoeschud Ookmijnvader zágonsnieigraag ditspelletje doenHet tochgauwdatje overat doorheen ragde, zoats dat ;JË;; genoemd werdenbUbeschadiging konje tochechtweldirekt zien qebeurd datditnietdoornatuurqeweld of eenhoos was, Deraharber oogsten waseenheelkarlvei enje moest a watgroter zrjn kapmes omhetenorme temogen ofkunnen hanteren, Eerst deedmrJn vader hetvoor: debosrabarber eenstukvanje af houden, danmeteenzwaai enbehoorlUke krachtineenkeerhetblad eenaantal centimeters boven destelen erafkaooen. goedafging, Alshetjenaeentudje oefenen verlelde hUaanwiehet horen wilde hoegoedje welrabarber konkappen Hetverbaasd meachteraf nogdaternooitietsengsgebeurde bUhet, jonge optochbehoorlUk leeftUd, werken metzo'n'zwaard' Rabarber hetwerdindeoogsttUd vaakoptafelgezetlkvondheteerlUkgezegd veelte zuur,N/aar mUnvaderwasaltUd tevreden envollof overwateroptafelkwam uiteigen tuin geval Vers washetinieder enhetwaseengoedmoment omdeop zUnprodukten trotsetuinderenvadervrrJaf te vragen eneenslekker meteenboekje ineenhoekje te gaan zitten, DatwasenismlJn favo riete bezigheid ,,,,en schrfiven zoals duidellk zalzljn 0 J Bonzet-de Ruiter
mei1999
D e S t i c h t i n gS t r e e k e- n T u i n b o u w h i s t o rW i ee s t l a n d organiseert in het komendewinterseizoen weereen c u r s u so u d s c h r i f tv o o r b e g i n n e r sD. e z ec u r s u si s bedoeldvooriedereen die bUarchief-of genealogisch o n d e r z o e km o e i t eh e e f t m e t h e t l e z e nv a n o u d Hollands schrift.
n d o o re e ne r v a r e nm e d e r
het
ief vanRotterdam: Decursusstarl beginnovemberen omvattien lessen. Dezewordenom de veertiendagenop dinsdagavond v a n2 0 0 0 t o t 2 2 . 0 0u u r g e g e v e ni n h e t W e s t l a n d s N/useum 154te HonselersdUk , N/iddelbroekweg
gericht. Delessen zt.ln sterkop de praktUk Buvoldoende oefening isiedere deelnemer in staatde meestvoorko- Belangstellenden kunnenzichopgevenbUJ Dahmeuer, mendeoudehandschriften te lezen. Delessen worden tel.0174- 413073
g,Ewèl?kt jell.m ...Èaard hahdie.Kái,í hàd. Het vervoer was in die-tij:di:,;,:.demèèiltoótátelle6.,,gafi en wagendé"MiaáMA* :rr:rr ': ::.:::::t:"tttt't'":"":t''::"'':"" twintigel dertigerjarennog vrUprimitief.Depaarden- OVgfStAlk. .,''l'....,"'.r tram,de schuit,de hondekan eenfietsmet grotemand iáieiitàro het vórvoernaarde veitingdoor de vraihtrijvooropvoor b.v de slagetde kruidenier om hun waren der gedaanDaarnakwamvoor bUnaiederetuinderde bUde mensen thuiste brengen, e i g e na u t o e n w e r d h e t m e e s t a'li n e i g e nb e h e e r ' jaren. gedaan.Danzittenwe alweerwatverderin de tUd Ditlaatstegebeurdeook nog in de vUftiger Dehandkatgetrokken door mensenkracht. Debakfiets, behoorlUk zwaarwerkalsdezevolgeladen met groenten Depaardekracht is hoegenaamd verdwenen. Eveneen p a a rk i s t j e sa c h t e ro p d e f i e t s z a lw a a r s c h i j n l iej ke n of fruit naarde veilinggefietstmoestworden. bezienswaardigheid zUn MUnvaderdeedhet somsals Alskindgingikweleensmeevoorop de bokmet paard de eersteperziken r1pwarenen er allesbrlelkaarmaar e n w a g e nn a a rd e B o n n e nD eB o n n e nl i g g e nr i c h t i n g een paarkistjes te vullenwaren,werdenze zeervoorh e t S t a e l d u i n sBeo s .D a a w r e r d e na a r d a p p e l eonp g e - zichtigachteropde fietsgezeten ik meendat hUde op haalddoor mUnneefen de tocht er heen,voor op de d e h e e n w e gn a a rd e v e i l i n gn a a s zt 1 nf i e t sl i e p .W a n t bokje stevigvasthoudend, wasprachtigVort,huhh of overstraatrollendeperzikenkonje beterzelfop sap geluiden, geklakmet de tong moestenhet soortgelUke z e t t e n D a a rw e r d g e e nc e n t m e e rv o o r g e g e v e n gangetjevan het paardwat verho- Daarentegen rustiggemoedelr.yke perzide eersteaanvoervanmooierrJpe gen k e n k o n d e ne e n m o o i ep r i j so p b r e n g e nD. a a rl i e pj e graagevenvoornaastjefiets. Somsmochtje de teugelsevenvasthouden en konje proberenhet paardrechts-of linksafte latengaan.Wat gehoorzo eenvoudig leek,wasdat niet,wantmeestal CJ.Bonzet-de Ruiter z a a m d eh e t p a a r dn i e t D a nw a sd e h a n dv a nz ' n b a a s ,.g SSW r , .i. .i'S$ lr'l
mer'1999
STt S i n d st a p l l 1 9 9 8i s d e M u s e u m s t o o m t r aHmo o r n Medemblik bezigmet de uitvoering vanhet Stoomtram Documentatie ProJect. Metdit projecthoopthet museum het beeldvande stoomtramin Nederland volledig t e k r i j g e nE e nb e l a n g r i jdke e lh i e r v a ni s a l i n o o e K e n b e s c h r e v em n ,a a rv e e lk e n n i si s n o g n i e tv a s t g e l e g d . gevoerdmet mensen Daaromwordenvraaggesprekken t e b b e no f g e b r u i kh e b b e ng e m a a kvt a n d i eg e w e r kh het omvangrr.lke stoomtramwegennet, dat in de eerste helftvandezeeeuwin heelNederland wasaante treffen
behoort u zelf tot de mensendié tot aandrérophgff.ing van het stoomtrambedrUf ín de jaren'50 met de trams i n h e t W e s t l a n tde m a k e nh e b b e ng e h a d ,o f k e n t u anderemensendiehiertoebehoren. WUhopendat u kunten wilt helpenbUhet zoeKen naar 'oude tramgetuigen' in dezeregio Voorhet welslagen vandit projectisuw medewerking vanbUzonder belang Voorde kennisoverhet tramwezenin het Westland kan ook het Westlands |\/useum met dit projectz1nvoordeeldoen.U kuntuw reacties meldenaan:
E r z u l l e nz e k e rn o g m e n s e nz r 1 nd,i e i n t e n s i egfe b r u i k Museumstoomtram Hoorn-Medem bj{k,ter attentievan h e b b e ng e m a a kvt a n d e t r a m v e r b i n d i n g ei nn h e t dhr.rR P .v a nd e nB r o e k eA, n t w o o r d n u m m1e3r 7 , W e s t l a n do, f d a a rz e l f sh e b b e ng e w e r k t .M i s s c h i e n 1620v8 , Hoorn,te|.0229-27000V.
H e I Ê t a Ë o nt n 5 c n r p l u t d , n u m u S e u m
Totdusveme slagen we er iéderekeérWeerin hetinformatiebulletin te vullenmetiezenswaardige artikelen en berichten. Zolangzamerhand echterraaktde redactiecommissie aardig doorzrlnkoovvoorhetbladheen Daarom doenweeenberoepop u om hierwataante doen Metnamede ouderelezers onderu zouden we willenaansporen jaren hunherinneringen aanvroeger eensop papier te zetfen. Ookdegenen dievantUdtot tUdin plaatselrlke historische archieven of in hetruksarchiefinDenHaag te vinden zUnwillen wevragen eensIn
hunmateriaal te grasduinen om te zienof er materiaal tussenzitdatzichleentvooreenartikel in dit blad.Het hoeftbepaald niette gaanom langeen doorwrocnte artikelen, ookkortere stukjes zrtnwelkom Deredactiecommissie kopUvoorhetvolgendenummergraaguiterlUk 17 iulibii de redactie..
mei1999
, ..:,Í.-.....:.:,::
(í599 In het WêstlahdsMuseumis déi,tentoonstèllinóbezichtigenover het ÍevenvanJacobWèsterbaen "Craven Bewaren, en watvertelteenvoorwerp" ver1671) lengd tot 14augustus. W e s t e r b a ewna st h e o l o o ge n a r t se n l i e to m s t r e e k s informatie Uitgebreide overdezetentoonstelling waste 1 6 5 5d e b u i t e n p l a a"tO s c k e n b u r gaha" n l e g g e H n i jl i e t lezenin hetvorigenummer vanStreekhistorie de artsenpraktUk voorwat het wasen gingvanhet land-
levengenietenen de dichtkunstbeoefenen. In eenvan zUnbundelszingthijde lof overhet schoneduinwater datle zomaarkon drinkenen dat (nogsteeds)uit een n a t u u r l i j kwe e l v a n u i tO c k e n b u r gnha a rd e H a a g s e HofvUver stroomt.(De"Haagse Beek") Ditlaaris het dus 400jaargeledendat Westerbaen in den Haagwerdgeboren D e e x p o s i t ries t e b e z i c h t i g einn d e m a a n d e jnu l i e n augustus op zaterdag en zondagvan 14-16uur en op zaterdag 11september. In Museumde Schilpenheetde zomertentoon-stel-de Monumentendag,
ZONDAG.OPENING WESTLANDSMUSEUM Deeerste zondag-opening isop 6 juni,vervolgens op4 juli.Op1 augustus z1ner stationair werkende moteren gseptembe t e b e z i c h t i g ezno,n d a 5 h re e f ta l st h e m a Hertstin detuin"ende laatste zondag 3 oktoberishet weerdruiven-weekend. N/eer informatie overdezeevepers. nementen volgennoginderegionale
lingvandietm 25september 1999te zienisingebouw "Maasland Tavenu op Kaart". Hetmuseum heeftvoor V a n u i t h e t L o o s d u i n sM u s e u mk u n n e ne r o o a l l e tussenSjulien 11 september boottochten g r o o t d e z ee x p o s i t ieee n a a n t akl a a r t evne r z a m e l d . zaterdagen (ca Madestein. Omdater veelsoortenkaarten zrlnmetbovendien een gemaaktwordendoorhet natuurgebied en f 2,50 enorme variatie in kleurenafmetingen, isveelaandacht een uur)Kostenziinf 4,- voorvolwassenen besteed aaneenoverzichtelUke indeling en duidelijke voorkinderen. toelichting Maasland is eenoud dorp met een langehistorie. Veel vandie geschiedenis vanafde vroegsteontwikkeling
groeikunnen deverdere weaflezen vankaarten,
v a ns o m m i g ea l e e u w e n o u zdi j n N a t u u r l Uhka n g t ontwikkeling vanhet dorpsamenmet dievande en zelfshet geheleland.Omdit duideluk te makenis er een seriekaartenbUeengebracht die de ontwikkeling vandorpen streekvolgtvanafde vroegeMiddeleeuwen tot nu toe. Kaarten werdenaltUdmet een bepaalddoel gemaakt,br.tvoorbeeld om bezittingen vanpersonenof instellingen vastte leggen. Zokentmenin Maasland o,a, h e t p r a c h t i g ek a a r t b o evka nd e R i d d e r l i j kDeu i t s c h e Orde,getekenddoor JanPotterin 1570,waarvan voorbeeldenaanwezig zrJn.Er zt.1n ook verschillende kaarten vanhet Hoogheemraadschap vanDelfland te zien.Deze kaartenhebbenbetrekking op de waterbeheersing, de poldersen de zeewering. Topografische kaartenontstondentoen Nederland na de Napoliontische tr.ldeen e e n h e i dw e r de n o o k u i t d e v o r i g ee e u wd a t e r e nd e eerstekadasterkaarten. Verderwordt de bezoekeringelichtover het kaartmaken in vroegerdagenen zrJner materialen te ziendie gebruiktwerdenbuhet landmeten en kaartmaken.
0 p d i n s d a g' 1 5j u n i o r g a n i s e e r dt e H i s t o r i s c h e Vereniging DelfiaBatavorum een lezingmet tweesprekers. Mw dr YvonneBos-Rops spreektoverhet belangvan de tiende-penningregisters voorde lokaleen regionale geschiedenis. D r .C .V e r h o e v e lna a tz i e nh o e d e t i e n d ep e n n i n gi n Delftwerdgeheven P l a a t sK: a p e l l e z avaal n h e t R e i n i edr e C r a a C f asthuis ( g e b o u wH ) ,R e i n i edr e C r a a f w e3g t e D e l f t ,a a n v a n g 20.00uur.
I n d e M a a s l a n d k a mi seere nk l e i n ee x p o s i t iien g e r i c h t overhet Maaslandse Bos,dat momenteelin aanlegis. Opeenkaartis het ontwerpen de inrichting vanhetl4 grenzend hectaregrotebosin de Commandeurspolder, aande dorpsbebouwing TUdens de aan- V a n alf j u n ia sz a ld i t n u m m evr a nW e s t l a n S , aangegeven. d st r e e k legzUnbUgrondwerkzaamheden verschillende archec- Historie verwerkt zijnin de Internetsite van Westlands logische vondstengedaandie nu zUnte bezichtigen. StreekHistorie
OPINTERNET
Mochtu eenkijkje willennemen, of suggesties hebben
MuseumDeSchilpen en de tentoonstelling in Tavenu voorinteressante links, schroom niethette melden. geopendvan10 00 tot zrlntm 25 septemberzaterdags 1 7 0 0 u u r e n i e d e r ew o e n s d a g m i d d a g n 1 4 . 0 0t o t va í 7 . 0 0u u r In de Abdiikerk van Loosduinenis een expositiete e m a i l : s t r e e k h i s t o r i e @ p u b l i s y s . n l
www.publisys.nl/streekhistorie
mei'1999
