KADOC Vlamingenstraat 39 3000 LEUVEN
PLAATSINGSLIJST VAN HET ARCHIEF NV LIPPENS, DRUKKERIJ TE GENT
NV Lippens, 2
Bedrijfsarchief N.V. Lippens1 1.
Personalia Familie Lippens. Schoolboeken, foto's2. Z.d. 4 omslagen.
2.
Lippens Gebroeders
2.1.
Stalen administratief drukwerk. 1920-1940. 2 boeken en 1 omslag.
2.2.
Verbouwing Gent en nieuwbouw Mariakerke. 1946. 4 plannen.
2.3.
Dagboek inkomsten-uitgaven. 1937-1940. 1 boek.
3.
Van Fleteren
3.1.
Inventaris- en dagboek. 1940-1952. 2 registers.
3.2.
Klantenrepertorium van facturen per dorp. 1949-1951. 1 register.
4.
Jaarbalansen N.V. Lippens
4.1.
Voor de Raad van Beheer. 1941; 1943-1954; 1956-1973;; 1976-1982. 3 omslagen.
4.2.
Inventarissen stock. 1960-1974. 1 omslag.
5.
Grootboek
5.1.
Losse fiches, 1 boek. December 1952-begin 1953. 1 omslag.
5.2.
Grootboek. Januari-april 1953. 1 register.
5.3.
Centrale dagboeken. 1964-1972; 1974. 3 registers.
6.
Verkoopboek. 1952-1953; 1964-1970; 1974. 2 registers en 1 bundel.
7.
Klantenboek. 1953-1961; 1964; 1968. 3 registers.
8.
Inventaris. 1954-1967. 9 registers.
9.
Prijsberekeningsformulieren. Formulieren, briefwisseling en proefexemplaren. 1965-1974. 3 omslagen.
10.
Varia. 1 omslag.
Bijlage 1 Bedrijfsarchief N.V. Lippens (oude inventaris) 1.
Personalia Familie Lippens. Schoolboeken, foto's3. Z.d. 4 boeken en 2 omslagen.
2.
Lippens Gebroeders
2.1.
Stalen administratief drukwerk. 1920-1940. 3 boeken.
2.2.
Verbouwing Gent en nieuwbouw Mariakerke. 1946. 4 plannen.
2.3.
Dagboeken inkomsten-uitgaven. 1937-1940. 2 boeken.
1
2 3
Het aanwezige archiefmateriaal is een selectie uit het oorspronkelijke overgedragen archief, zoals geïnventariseerd in bijlage 1. Bij het archief hoort ook een historische schets (bijlage 2) op basis van een interview van André Lippens op 16 april 1986. Bewaard op de Afdeling Audiovisuele Documentatie onder de nummers KFA4651-4656. Bewaard op de Afdeling Audiovisuele Documentatie onder de nummers KFA4651-4656.
NV Lippens, 3
3.
Van Fleteren
3.1.
Inventaris- en dagboek. 1940-1952. 1 register.
3.2.
Kasdagboek. 1949-1952; 1949-1953. 2 registers.
3.3.
Grootboek. 1950-1951. 1 register.
3.4.
Uitgavenboek. 1948-1953. 1 register.
3.5.
Inkomstenboek. 1949-1951. 1 register.
3.6.
Klantenrepertorium van facturen per dorp. 1949-1951. 1 register.
4.
N.V. Lippens. Boekhoudkundig plan. Z.d. 1 karton.
5.
Jaarbalansen N.V. Lippens
5.1.
Voor de Raad van Beheer. 1941; 1943-1954; 1956-1973; 1976-1982. 36 omslagen.
5.2.
Inventarissen stock. 1960-1974. 14 omslagen.
6.
Grootboek
6.1.
Fichesysteem. December 1952-begin 1953. 1 boek.
6.2.
Grootboek. Januari-april 1953. 1 register.
6.3.
Centrale dagboeken. 1964-1972; 1974. 3 registers.
7.
Kasboek. 1953-1960; 1964-1974; (1965; 1968-1971); 1972-1975. 24 omslagen.
8.
Verkoopboek. 1952-1953; 1964-1970; 1974. 9 registers.
9.
Klantenboek. 1953-1961; 1964; 1968. 3 registers.
10.
Bankboek. 1953-1961; 1964-1974. 4 registers.
11.
Postchequeboek. 1952-1961; 1964-1974. 16 registers.
12.
Inkoopboek. 1952-1953. 3 registers.
13.
Leveranciersboek. 1953-1961; 1964-1970; 1974. 5 registers.
14.
Inventaris. 1954-1967. 3 registers.
15.
Prijsberekeningsformulieren. Formulieren, briefwisseling en proefexemplaren. 1965-1974. 1 bundel.
16.
Varia.
NV Lippens, 4
Bijlage 2 HISTORISCHE SCHETS DRUKKERIJ LIPPENS De in 1924 gestarte drukkerij Lippens-gebroeders, in 1953 omgevormd tot de n.v. Lippens, was in 1952 'drukker van het bisdom Gent' geworden. Bij afloop van de naamloze vennootschap in 1983 besloot de zaakvoerder de handelsactiviteit stop te zetten. Het bisdom besliste toen voortaan geen beroep meer te doen op een 'drukker van het bisdom', waarmee een einde kwam aan een 400-jarige traditie. Uit een gesprek op 16 april 1986 met André Lippens, laatste zaakvoerder van de n.v. Lippens, bleek dat het verdwijnen van de 'drukker van het bisdom' samenhing met de verandering van kerkmodel na het Tweede Vaticaans Concilie. 1.
Le Bien Public
Hypoliet Lippens was sinds ca. 1898 werkzaam bij Le Bien Public. Ten gevolge van verdienstelijk werk tijdens WO I (het ongeschonden bewaren van drukinstallaties) werd hij in het interbellum (stroman)-uitgever, in opdracht van Albert De Moor, de hoofdredakteur en eigenaar-direkteur, na het overlijden van de heer Willems. Bij het overlijden van Albert De Moor (29 november 1869-29 november 1926) werd Le Bien Public overgenomen door Julien Kervyn de Merendree tot Wereldoorlog Twee een definitief einde maakte aan het bestaan van de krant4. Le Bien Public is steeds gehuisvest geweest in de Drapstraat (Rue aux Tripes), waarnaast een herenhuis een grote poort naar een achterkoer leidde, waar de drukkerij zich bevond. In het herenhuis was de administratie, verzending en redactie gevestigd en het deed ook dienst als woonhuis voor de eigenaar-directeur. André Lippens heeft zelf nog in de jaren twintig een zestal weken gewerkt op Le Bien Public ter vervanging van een dienstplichtige. Volgens zijn herinnering werkten er toen in de drukkerij 2 clicheurs, 1 drukker, 1 helper, 2 handzetters (en 5 machines). 2.
Drukkerij Lippens Gebroeders
Jean Lippens, een zoon van de drukker van Le Bien Public en broer van André Lippens, werd in 1923 verplicht thuis te blijven door een ziekte. Vanaf 1924 liep hij beroepsschool voor een drukkersopleiding, zoals vanaf 1926 ook zijn jongere broer André, in de school Karels-Nicaise-De Ridder (resp. metaal, hout en grafiek). Gelijktijdig werd in het ouderlijk huis aan de Rooigemlaan gestart met een drukkerij, aanvankelijk dus na de schooluren. In 1935 kwam de derde broer, Albert, die geen drukkersopleiding had gevolgd, maar zich bezighield met administratie en commercialisatie, eveneens voor de drukkerij werken. De drukkerij hield zich voornamelijk bezig met, relatief klein, commercieel drukwerk. In 1940 werden de drie broers gemobiliseerd: Jean kwam terecht in Oostenrijk, André in Oost-Pruisen (tot februari 1941). Albert kon ontsnappen aan gevangenneming, zodat hij en vader Lippens - reeds pensioengerechtigd - de continuïteit van het werk konden verzekeren. In 1945-1946 werd het huis aan de Rooigemlaan te klein voor de drukkerij. Een neef van hen die te Gent een ruimte huurde, had grond gekocht in Mariakerke om zelf te bouwen, toen hij ten gevolge van het overlijden van zijn verhuurder zijn huurperceel kon overkopen. De grond te Mariakerke werd overgelaten aan de gebroeders Lippens die er in 1948 hun intrek namen in een nieuwbouw.
4
Als gedeeltelijke aanvulling bij E. VOORDECKERS, Bijdrage tot de geschiedenis van de Gentse pers. Repertorium (1667-1914), Leuven-Parijs, IUCHG, nr. 35, 1964, p. 91-95.
NV Lippens, 5
De omvorming tot n.v. in 1953 hing samen met de gestegen handelsomzet, onder andere ten gevolge van de positie als 'drukker van het bisdom'. 3.
Drukker van het bisdom
Tot 1952 was Van Fleteren, drukker van het bisdom, gevestigd aan de Hoogpoort te Gent in het huis 'Het Gecroont Sweert', in de onmiddellijke nabijheid van het bisschoppelijk paleis. Bij het overlaten van Van Fleteren boden zij (een zuster en drie broers) de overname van de drukkerij aan de gebroeders Lippens aan via hun broer die onderpastoor was op Sint-Baafs. Aanvankelijk vonden die de gevraagde prijs overdreven omdat de drukkerij van Van Fleteren volledig verouderd was en bijvoorbeeld nog steeds met handbediende machines werkte. Van Fleteren bezet echter een goed kliënteel en was bovendien 'drukker van het bisdom', een functie die de Van Fleterens hen ook aanboden. Het was echter de bisschop die daarover besliste, na een 'onderzoek' naar de antecedenten van de voorgedragen kandidaat. Op dat vlak kon men de familie Lippens niets verwijten: vader was werkzaam geweest bij Le Bien Public, 25 jaar lang bestuurslid van het patronaat van St. Jozef, waarvoor hij het 'Pro Ecclesia'-ereteken kreeg,, lid van het St. Vincentius-a-Paolo-genootschap en een zoon was priester geworden. Moeder Lippens was onderwijzeres in het katholiek onderwijs geweest tot haar moederschap. De zoons waren lid geweest van de KAJ van St. Jozef en van het zangkoor van de parochie van Sint Theresia. Bovendien betrok de drukkerij kliënteel uit de 'katholieke' wereld. Zo bijvoorbeeld de bidprentjes van Pater Paulus (zie foto's) of de samenwerking met het Werk der Kindsheid Jezus'. Na een bisschoppelijk audiëntie konden de Gebroeders Lippens de taak van Van Fleteren overnemen. Het statuut 'drukker van het bisdom' was niet gebaseerd op het schriftelijke verbintenis of afgesproken samenwerkingsregels, maar op een onuitgesproken overeenkomst: het bisdom bracht een grote hoeveelheid werk en verwachtte in ruil een 'redelijke' prijs (waarover steeds nog kon worden onderhandeld) en een deel faciliteiten in verband met distributie, administratie, abonnementen en afrekening. De drukker van het bisdom drukte alle formulieren en administratieve benodigdheden voor zowel de bisschoppelijke diensten als voor alle kerkfabrieken, priesters of parochies in het bisdom; de hele 'papierwinkel' van de kerkorganisatie in het bisdom Gent, uitgezonderd de reguliere clerus die niet gebonden was aan de plaatselijke administratienormen (maar zich voor drukwerk ook wel richtte naar de keuze van de bisschop) evenals liturgisch drukwerk als het Calandarium of de koortabel. Naast het administratieve drukwerk ook de tijdschriften van het bisdom: Monita ad Clerum, de Godsdienstige week van het bisdom Gent, Collationes Gandavenses, het jaarboek van het bisdom Gent, evenals publikaties van professoren van het bisschoppelijk seminarie. Daarnaast bleef Lippens uiteraard tijdschriften als het maandblad van het Werk der Kindsheid of het jeugdblad Tam-Tam (van de Pauselijke Missiewerken voor Kinderen) drukken. Een algemene afspraak in verband met de financiering was er niet: kerkfabrieken en geestelijken betaalden volgens traditie jaarlijks, zoals het bisdom. De abonnementen van sommige tijdschriften werden ook door Lippens geïnd, andere door het bisdom. Lippens zorgde doorgaans ook voor de verzending en het adressenbestand. De functie van 'drukker van het bisdom' hield dus naast het 'drukken', ook een deel administratie in. Ook voor het administratieve drukwerk diende Lippens steeds een, zelf te financieren, stock te voorzien. Het bisdom bespaarde zo op administratie en qua
NV Lippens, 6
financiering werkte Lippens als het ware een jaar op het geld van de zelfgeïnde abonnementen5. Buiten het bisdom, de reguliere clerus en het commercieel drukwerk kwam er soms een bestelling van de Christelijke Middenstandsorganisatie, soms van de CVP, maar in Gent was het voornamelijk 'Het Volk' dat propagandawerk leverde. In navolging van Van Fleteren bood de winkel van Lippens op de Hoogpoort ook de hele 'outillage' die een priester nodig had in zijn kerk, de kleren uitgezonderd: missalen, koortabellen, gebedenboeken maar ook kelken, hoeden, enzovoort,… De drukkerij bleef uiteraard ook bid- en devotieprentjes drukken zoals voorheen. 4.
Het einde van een traditie
De functie van drukker van het bisdom was dus nauw verbonden met de kerkstructuur. De drukker was zowat de leverancier van al het drukwerk dat de kerkorganisatie behoefde. Dat afgestemd zijn op de hiërachische kerk (en in veel mindere mate op de katholieke zuil) bracht, de functie in moeilijkheden door de vernieuwing op gang gebracht door het Tweede Vaticaans Concilie. "Alles moest veranderen en niemand was voorbereid," aldus karakteriseerde Mevr. Lippens de vernieuwingswind. Het commerciële fiasco van plots onbruikbare stocks had tijdelijk kunnen zijn, maar er voltrok zich ook een schaalvergroting van bisschoppelijk naar interdiocesaan niveau: zo gaf de Guimardstraat bijvoorbeeld gestencilde vervolg-missalen uit ter vervanging van de afgedankte en in afwachting van de nieuwe; de Collationes Gandavenses fusioneerden met de Collationes Brugenses en werd voortaan gedrukt bij Lannoo in Tielt, de administratie werd interdiocesaan, geuniformizeerd (en de drukker werd s.v. Licap in de Guimardstraat), interparochiale secretariaten ontstonden om op lokaal vlak gezamenlijk de afstandsvergroting aan te kunnen (vroeger was de afstand slechts die tot de winkel van de drukker van het bisdom), en de vernieuwingsbeweging zette velen aan hun ideeën in gedrukt geschrift te verspreiden (o.a. "De paters zijn beginnen drukken"). De voortschrijdende secularisatie, met als gevolg een inkrimping van het aanbod en van de markt van afnemers, bleek in de herinnering van de familie Lippens, in vergelijking met de aardverschuiving van Vaticanum II, een minder belangrijke oorzaak voor de teloorgang van de functie van 'drukker van het bisdom'. 1556-1983, van de eerste drukker van het bisdom Gent tot de laatste, van concilie (Trente) naar concilie (Vaticanum II), van een contrareformatorische kerk die zich organisatorisch en propagandistisch (per bisdom) begon uit te bouwen naar een vernieuwingsconcilie, dat van het kerkmodel van Trente afstand nam. Het is die verandering die een einde heeft gemaakt aan een traditie van meer dan 400 jaar. 5
Y. WINKIN, 'L'édition en Belgique' in M. PIRAUX, Evolution de la conceentration et de la concurrence de la presse en Belgique, Brussel-Luxemburg, Europese Commissie, 1978, p. 8 geeft als taakomschrijving: "Le monopole d'édition et de vente des livres d'instruction religieuse et, dans une large mesure, d'intruction scolaire." Zou een dergelijke uitgave- en verkoopsmonopolie in de praktijk realiseerbaar geweest zijn per bisdom? Uit het interview bleek dat naast het administratie-drukwerk, de drukker van het bisdom ook als uitgever fungeerde voor uitgaven van geestelijken. In het geval van andere bisdommen met gerenomeerde uitgevers als Dessain, Casterman of Desclée als drukker, moet het, er alle schijn van gehad hebben dat zij een monopolie bezaten. Het ongeschreven contract kan eventueel in die bisdommen een monoplietoezegging bevat hebben, uit de situatie in het Gentse anno 1952 bleek dat echter niet het geval te zijn. Ibidem ook uitleg over 'Imprimeurs du Saint-Siège' en 'Imprimeur de la Sainte Congrègation des Rites.'
NV Lippens, 7
5.
Het bedrijfsarchief n.v. Lippens
Het resterende bedrijfsarchief werd in 1984 op het KADOC in bewaargeving gedeponeerd. Het bedreft boekhoudkundig archief van de laatste jaren van Van Fleteren en van de n.v. Lippens. Het overige, recente materiaal (1982-1984) werd vernield tijdens een brand begin 1985 in het buitenverblijf van André Lippens.
