PL DIVADLO PO REKONSTRUKCI TEATR PO PRZEBUDOWIE THE THEATRE AFTER THE RECONSTRUCTION

CZ/PL

CZ/PL DIVADLO PO REKONSTRUKCI TEATR PO PRZEBUDOWIE THE THEATRE AFTER THE RECONSTRUCTION

REDAKCE/REDAKCJA/EDITOR

Zofia Dworakowska REDAKCE ČESKÉ ČÁSTI/REDAKCJA CZĘŚCI CZESKIEJ/EDITOR OF THE CZECH PART

Michala Pohořelá

WARSZAWA 2008

Překlad do češtiny/Przekład na język czeski/Translations into Czech

Piotr Bartl, Pavel Peč Redaktor českého překladu/Redaktor przekładu czeskiego/Editors of the translations into Czech

Martina Musilová, Lucie Krupičková Překlad do polštiny/Przekład na język polski/Translations into Polish

Agnieszka Tomiczková, Tatiana Witkowska Redaktor polského překladu/Redaktor przekładu polskiego/Editor of the translations into Polish

Łada Jurasz-Dudzik Překlad do angličtiny/Przekład na język angielski/Translations into English

Magdalena Szwedowska, Hynek Zlatník Redaktor anglických překladů/Redaktor przekładu angielskiego/Editor of the English translations

Stephen Canty

Děkujeme za poskytnutí informací a fotografií organizacím prezentovaným v této publikaci. Dziękujemy za udostępnienie informacji i fotografii organizacjom przedstawionym w publikacji. We would like to thank the organisations featured in this book for the information and photographs reproduced in this book.

ISBN 83-915675-6-7

CZ/PL Zofia Dworakowska, Michala Pohořelá CZ/PL

6

PL Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” (Gardzienice)

27

Ośrodek Teatru Ósmego Dnia (Poznań)

31

Kulturownia (Skierniewice)

35

Sopocka Scena Off de BICZ (Sopot)

39

Teatralna Srebrna Góra (Srebrna Góra)

43

Stacja Szamocin (Szamocin)

47

Ośrodek Teatralny Kana (Szczecin)

51

Teatr Wiczy (Toruń)

55

Teatr Wytwórnia (Warszawa)

59

Teatr Węgajty (Węgajty)

63

Instytut im. Jerzego Grotowskiego (Wrocław)

67

CZ Bazilika (České Budějovice)

71

Tramtarie Olomouc

75

Divadlo 29 Pardubice

79

Moving station (Plzeň)

83

Alfred ve dvoře (Praha)

87

Archa (Praha)

91

Kulturní centrum Zahrada (Praha)

95

Palác Akropolis (Praha)

99

ROXY/NoD (Praha)

103

Kulturni dům Rozkrok (Varnsdorf)

107

Zofia Dworakowska, Michala Pohořelá CZ/PL [english version]

112

CZ/ 6

CZ/PL

Divadelní budovy, které se nacházejí v tomto průvodci, vznikly v důsledku proměny. Nepočítalo se s nimi v originálním architektonickém plánu a po dobu několika desítek let, někdy i déle, plnily svou původní funkci jako: stodola, evangelický kostel, lihovar, banka, sportovní sklad, městský dvorek, vlakové nádraží apod. Pak byla provedena jejich přestavba nebo adaptace, aby se v nich dalo tvořit a uvádět představení. Společenský úkol těchto míst byl velice různorodý, obvykle však měla podobnou polohu na mapě – daleko od tradičních divadelních budov. Jsou to tedy ve většině případů prostory pro divadlo „cizí“, a divadlo se tam „prostě nehodilo”. Přestavba konkrétní budovy způsobuje změny ve společenské mapě území a také v šíře chápané kulturní krajině, kde se kromě tradičních divadelních scén a kulturních institucí objevují nová a – hlavně z důvodu své lokalizace – neočekávaná místa.

Zofia Dworakowska, Michala Pohořelá

/PL CZ/PL

7

Budynki teatralne, które znalazły się w tym przewodniku, powstały w wyniku przekształcenia. Nie były przewidziane w oryginalnym planie architektonicznym – i przez kilkadziesiąt lat, a czasem nawet dłużej, pełniły swoją pierwotną funkcję jako stodoła, kościół ewangelicki, fabryka wódek, bank, magazyn sportowy, miejskie podwórko, dworzec kolejowy itd. Potem zostały tak przebudowane lub zaadaptowane, aby można w nich było tworzyć i pokazywać przedstawienia. Społeczna rola tych miejsc była bardzo różna, ale zazwyczaj miały podobne położenie na mapie – z dala od tradycyjnych budynków teatralnych. Są to więc w większości przestrzenie dla teatru „obce”, ale teatr był tam również czymś dosłownie „nie na miejscu”. Przebudowa konkretnego budynku powoduje zmiany w społecznej mapie terenu, a także w szerzej rozumianym krajobrazie kulturowym, gdzie oprócz tradycyjnych scen teatralnych i instytucji kultury pojawiają się miejsca nowe, a nawet – ze względu na swoją lokalizację – niespodziewane. Zofia Dworakowska, Michala Pohořelá

8

CZ/PL

Nejedná se tady pouze o kvantitativní, ale také o kvalitativní změnu – nově vzniklé instituce jsou jiné, poněvadž se nacházejí v budovách, které byly nalezeny, nikoli postaveny pro divadlo. Nebyly postaveny proto, aby byly místem pro předvádění života, ony samotné měly kdysi vlastní život. Většinou patřily do oblasti pracovní doby – aktivity a úsilí, nikoli do oblasti volného času – pasivity a zábavy. Uspořádání a výška zdí, oken, zbytků zařízení, tvar střechy, pokrývka podlahy, barva omítky, ale také dvorek, sousední ulice uchovávají památku minulosti. Prostor se nedá změnit a přestavba, třebaže může mít různý dosah, není nikdy kompletní. Počátečná oboustranné odcizení – prostoru pro divadlo a divadla pro prostor – zahajuje dynamický vztah, jenž lze těžko bagatelizovat. Našlo se tu však také několik míst, která nevznikla v prostoru pro divadlo „cizím” a kdysi patřila do oblasti volného času. Přesto byla u jejich začátků vždy přestavba původního scénického prostoru (divadelní nebo koncertní sál, kinosál) a divadlo tam buď přestalo existovat na celou řadu let, anebo bylo opět zahájeno za úplně jiných podmínek. Tehdy bylo zbourání divadelního interiéru spojeno s celkovou reorganizací instituce a likvidací hereckého souboru. Proto se výchozím bodem pro kompozici této knížky stala původní situace změny prostoru, ale jiným – velmi důležitým – kritériem volby byla jejich autonomie. Byly vybrány ty scény, které nejsou součástí jiných institucí, takových jako jsou kulturní domy nebo repertoárová divadla, ale které se samy staly kulturními centry. Jejich provozovatelé proto neprovádějí jen určitou část plánu nařízeného shora, ale sami tvoří celý program, neomezený na pravidelnou prezentaci vlastní tvorby. Hostující představení jsou uváděna buď v rámci organizační činnosti, anebo během festivalů, jenž sami organizují. Důležitým se zdá být časový rozdíl – v tradičních institucích nejčastěji vznikala nejdřív divadelní budova a pak v ní byli zaměstnáni zaměstnanci a tvořen soubor, zatímco zde nejdřív vznikl soubor lidí, kteří hledali místo pro svou činnost. Přestavba budovy, vyplývající z konfrontace vlastních zkušeností se zastiženou architektonickou formou a její minulostí, nebyla tedy obyčejným rozhodnutím o rekonstrukci, ale vědomou zkouškou uskutečnění již zpracované a zformované představy o divadle. V centru zájmu této knížky se nachází vzájemný vliv místa a činností v něm realizovaných, v tomto případě divadla-budovy a divadla-instituce. Budova, nejdřív zformovaná činnností prvních uživatelů, se později sama stává formou pro činnost. Edward T. Hall nazýval prostor stálou „slévárenskou formou“ – jenž modeluje většinu našeho chování – a jedním ze základních způsobů organizování individuální a skupinové činnosti (Hall 1966, 103, 106). Zkusme tedy přečíst z této „slévárenské formy“ druh divadelní instituce, jenž je v ní současně zapsán a generován. Na architektonickém plánu těchto míst dominují prostory, v nichž jsou hrána představení – často tak výrazně, že zabírají velkou část prostor budovy. Plocha kanceláří a šaten je mnohem menší a administrativní pracovny různého druhu tam obyčejně chybí. Tvar budovy umožňuje tedy pouze určitou organizaci práce, a co s tím souvisí, strukturu zaměstnání a také rozpočtu. Pro další oddělení: koordinace umělecké práce, výrobu, technické, administrativní a hospodářské, organizační, marketingu a PR, zde prostě chybí místo. V rámci konkrétního projektu se organizační i technický personál musí nacházet v menšině vůči uměleckému souboru a práce doprovázející proces vzniku představení jsou často minimalizovány a uskutečňovány také samotnými umělci. Chybějící kanceláře ředitele, uměleckého vedoucího/dramaturga, vedoucího jevištního provozu lze vyčíst rovněž průběh samotné práce nad představením. Může tady vznikat divadlo, v němž tvůrčí proces není založen na specializaci různých di-

CZ/PL

9

Nie chodzi tu jednak tylko o zmianę ilościową, ale także jakościową – nowo powstałe instytucje są inne, bo mieszczą się w budynkach, które zostały znalezione, a nie zbudowane dla teatru. Nie skonstruowano ich po to, aby były miejscem odgrywania życia, ale one same miały kiedyś własne życie. W większości należały do sfery czasu pracy – aktywności i wysiłku, a nie do sfery czasu wolnego – bierności i rozrywki. Układ i wysokość ścian, okien, pozostałości urządzeń, kształt dachu, pokrycie podłogi, kolor tynku, ale także podwórko, sąsiednia ulica przechowują pamięć przeszłości. Przestrzeni nie można więc zagłuszyć, a przebudowa, choć może mieć różny zasięg, nigdy nie jest całkowita. Początkowa obustronna obcość – przestrzeni dla teatru i teatru dla przestrzeni – uruchamia więc dynamiczną relację, którą trudno zlekceważyć. Znalazło się tu jednak także kilka miejsc, które nie powstały na obszarze dla teatru „obcym” i kiedyś należały do sfery czasu wolnego. Zawsze jednak u ich początków była przebudowa pierwotnej przestrzeni widowiskowej (teatralnej, kinowej, koncertowej), a teatr albo przestawał tam istnieć na długie lata, albo był otwierany ponownie na zupełnie innych warunkach. Wtedy wyburzenie teatralnego wnętrza związane było z całkowitą reorganizacją instytucji i likwidacją tradycyjnego zespołu aktorskiego. Punktem wyjścia dla kompozycji tej książki była więc pierwotna sytuacja przekształcenia przestrzeni, ale innym – bardzo ważnym – kryterium doboru teatrów była ich autonomiczność. Wybrano te sceny, które nie stanowią części innych instytucji, takich jak domy kultury czy teatry repertuarowe, ale które same stały się ośrodkami kultury. Ich gospodarze nie realizują więc jedynie jakiejś części odgórnego planu, ale sami tworzą cały program, nieograniczony do regularnej prezentacji własnej twórczości. Pokazują przedstawienia gościnne – albo w ramach działalności impresaryjnej, albo podczas organizowanych przez siebie festiwali. Znacząca wydaje się różnica chronologiczna – w tradycyjnych instytucjach najczęściej najpierw powstawał budynek teatralny, a potem zatrudniano w nim pracowników i tworzono zespół, podczas gdy tutaj zazwyczaj pierwsza była grupa ludzi, którzy szukali miejsca dla swoich działań. Przebudowa budynku, wynikająca z konfrontacji własnych doświadczeń z zastaną formą architektoniczną i jej przeszłością, nie była więc zwykłą decyzją o remoncie, ale świadomą próbą realizacji wypracowanej i już ukształtowanej wizji teatru. Wzajemny wpływ miejsca i działań w nim podejmowanych, a więc w tym przypadku teatru-budynku i teatru-instytucji, znajduje się w centrum zainteresowań tej książki. Budynek, najpierw ukształtowany przez działanie pierwszych użytkowników i nowych gospodarzy, sam staje się z czasem formą dla działania. Edward T. Hall nazywał przestrzeń trwałą „formą odlewniczą” – „modelującą większą część naszych zachowań” – i „jednym z podstawowych sposobów organizowania działalności indywidualnej i grupowej” (Hall 1976, s. 152, 157). Spróbujmy więc odczytać z tej „formy odlewniczej” zapisany w niej i jednocześnie generowany przez nią rodzaj instytucji teatralnej. Na planie architektonicznym tych miejsc dominują pomieszczenia, w których grane są spektakle – często tak wyraźnie, że zajmują całą powierzchnię. Metraż biur i garderób jest o wiele mniejszy, a różnego rodzaju pracowni zazwyczaj w ogóle tam nie ma. Kształt budynku umożliwia więc tylko określoną organizację pracy, a co za tym idzie – strukturę zatrudnienia i związanego z tym budżetu. Dla osobnych działów: koordynacji pracy artystycznej, produkcji, technicznego, administracyjno-gospodarczego, impresariatu, marketingu i PR, po prostu nie ma tu miejsca. W ramach konkretnego projektu personel organizacyjny i techniczny musi więc sta-

10

CZ/PL

vadelních profesí, ale je natolik integrovaný, že za celkový výsledek představení zodpovídá režisér nebo umělecký kolektiv. Autoři mohou spolupracovat s jinými tvůrci, ale spíš periodicky. Nevejdou se sem ani dílny: vlásenkárna, krejčovna, malírna, modelářská a ševcovská dílna, truhlářství, čalounictví nebo rekvizitárna. Proto není příliš pravděpodobná výroba bohaté scénografie a šití nových kostýmů pro každé představení – v případě potřeby je možno objednat je mimo divadlo. Další vlastností popisované „formy“ je uspořádání samotného hereckého prostoru. Velmi často zde chybí trvalé rozdělení na dvě části: z jedné strany otevřená, vyvýšená scéna, vybavená kulisami, propadlištěm, provazištěm apod., a z druhé strany hlediště, jehož sedadla jsou trvale přišroubována k podlaze. Potenciálním prostorem pro představení je celý sál, v němž je možné téměř libovolně určit tvar hlediště a jeho polohu vůči hereckému prostoru. Hranice této libovolnosti jsou určeny architekturou, která si pamatuje předchozí život tohoto místa a současně se zdá být vhodná pro zapojení do divadelní hry. Místo akce proto nemusí být omezeno na určitou místnost, ale může se rozšířit na celou budovu i mimo ni. Chybějící trvalé uspořádání scény a hlediště rovněž umožňuje vytvoření stejnorodého prostoru, bez rozdělení na herce a návštěvníky, na účinkující a diváky. Technické podmínky divadelní budovy zde generují konkrétní typ obecenstva. Divák je zapojen nejen do průběhu představení, ale také divadla jako instituce. Ukazuje to také zmíněná dominance scény v architektonickém plánu, tedy prostoru otevřeného pro osoby zvenčí, nad tradičně nepřístupným organizačním a technickým zázemím. Popsané možnosti prostorové organizace představení odkazují ke klíčovému napětí mezi dvěmi druhy prostorů: „prázdným“ a „nalezeným“ v současném divadle. Termín „prázdný prostor“ byl do divadelního slovníku zaveden Peterem Brookem v jeho stejnojmenné knize, vydané v roce 1968. Její první věty zní: „Mohu použít jakýkoliv prázdný prostor a nazvat jej holou scénou. Prázdným prostorem přejde člověk, jiný ho pozoruje, a mám vše, čeho je třeba, aby vznikl akt divadla“ (Brook 1988, s. 11). Brook hledal pro představení stejnorodý prostor, který neodděluje herce od obecenstva a je zbaven všech vlastností, které by jej spojovaly s určeným místem a časem. Přesto, že je koncepce „prázdného prostoru“ spojována s jeho příjmením, hledání místa, které lze adaptovat pro představení každého druhu, trvá již od doby divadelní reformy na začátku XX. století (Wiles 2003, s. 246). První, kdo zakryl divadelní zdi černými závěsy za účelem vytvoření neutrálního prostoru byl v roce 1907 Konstantin Stanislavskij (Stanislavskij 1954, s. 344). „Tmavý obdélník scény“, který chtěl získat pro své uvedení Modrého ptáka Maurice Maeterlincka, se stal během doby jednou ze zdí tzv. „černé krychle“ (angl. black box) – prostorové formy dominující v experimentálním divadle na přelomu šedesátých a sedmdesátých let XX. století. Badatel divadelního prostoru David Wiles píše: „Black box se stal uskutečněním «prázdného prostoru», formou, která nejlépe realizovala estetické požadavky Brooka z let 1967/68. Tvrdilo se, že je neutrálním prostředím, které umožňuje libovolnou požadovanou konfiguraci hlediště. Díky neviditelným zdem světlo tvořilo prostor, který se v závislosti na přání režiséra zdál být velmi malý nebo rozlehlý“ (Wiles 2003, s. 254). „Již jsme se pokládali za velké vynálezce, ale běda!“ – zvolal již v roce 1907 Stanislavskij – „Naděje v černý samet se ukázaly větší, než skutečnost poskytovala“ (Stanislavskij 1959, s. 345). Později podobné zklamání přinesla realizace „černé krychle“. Žádný prostor není prázdný a nedá se z něj vytvořit průzračnou formu pro představení. Proto nejen, že nemůže být neutrální, ale stává se stejným pojmem divadelní konvence, jako např. italská scéna; nemlčí, ale oznamuje: „tohle je divadlo”. Odpovědí na falešnou neutralitu „černé krychle“ bylo zdůraznění dialektického vztahu mezi architekturou a činností v jejím rámci, realizované v divadelních pro-

CZ/PL

11

nowić mniejszość wobec zespołu artystycznego, a prace towarzyszące procesowi powstawania przedstawień są prawdopodobnie minimalizowane i podejmowane także przez samych artystów. Brak wyodrębnionych gabinetów dyrektora, kierownika literackiego/dramaturga, kierownika widowni pozwala również odczytać przebieg samej pracy nad przedstawieniem. Powstawać tu może teatr, w którym proces twórczy nie opiera się raczej na specjalizacji różnych profesji teatralnych, ale jest na tyle zintegrowany, że za całokształt przedstawienia odpowiada albo reżyser, albo kolektyw artystyczny. Mogą oni współpracować z innymi twórcami, ale raczej okresowo. Nie zmieszczą się tu również pracownie: perukarska, krawiecka, malarska, modelatorska, szewska, stolarska, tapicerska czy rekwizytornia. Niekonieczne jest więc prawdopodobnie tworzenie do każdego przedstawienia rozbudowanej scenografii i szycie nowych kostiumów – w razie potrzeby można zamówić je poza teatrem. Kolejną cechą opisywanej „formy” jest układ samej przestrzeni gry. Bardzo często nie ma tu trwałego podziału na dwie części: podwyższoną scenę, otwartą z jednej strony, wyposażoną w kulisy, zapadnie, sznurownię itd., oraz usytuowaną naprzeciwko widownię, której krzesła przykręcone są na stałe do podłogi. Potencjalną przestrzenią przedstawienia jest cała sala, w której można nieomal dowolnie ustalić kształt widowni oraz jej usytuowanie wobec akcji. Granice tej dowolności określone są przez architekturę, pamiętającą poprzednie życie tego miejsca, a zarazem sprawiającą wrażenie szczególnie podatnej na włączenie jej do gry teatralnej. Miejsce akcji nie musi być więc także ograniczone do wskazanego pomieszczenia, ale może rozszerzać się na cały budynek i wychodzić poza niego. Brak stałego układu scena-widownia umożliwia także stworzenie przestrzeni jednorodnej, bez podziału na aktorów i widzów, na działających i obserwujących. Warunki techniczne teatru-budynku generują tu konkretny typ publiczności. Widz zostaje włączony nie tylko w obszar aktywności przedstawienia, ale także teatru-instytucji. Pokazuje to również wspomniana dominacja sceny w planie architektonicznym, a więc przestrzeni otwartej dla osób z zewnątrz, nad tradycyjnie niedostępnym dla nich zapleczem organizacyjno-technicznym. Opisywane tu możliwości organizacji przestrzennej przedstawienia odsyłają do – kluczowego we współczesnym teatrze – napięcia między dwoma rodzajami przestrzeni: „pustą” i „znalezioną”. Termin „pusta przestrzeń” został wprowadzony do języka teatru przez Petera Brooka w jego książce pod takim właśnie tytułem, wydanej w 1968 roku. Jej pierwsze zdania brzmią: „Weźmy dowolną pustą przestrzeń i nazwijmy ją «nagą sceną». Niechaj w tej przestrzeni porusza się człowiek. I to już wszystko, czego trzeba, by spełnił się akt teatru” (Brook 1981, s. 27). Brook poszukiwał dla przedstawienia przestrzeni jednorodnej, która nie oddziela aktora od publiczności, oraz pozbawiona jest wszystkich cech, które wiązałyby ją z określonym miejscem i czasem. Mimo iż koncepcję „pustej przestrzeni” wiąże się z nazwiskiem Brooka, to poszukiwania miejsca, które można zaadaptować do każdego rodzaju przedstawienia, trwają już od czasów reformy teatru z początku XX wieku (Wiles 2003, s. 246). Pierwszym, który zasłonił ściany teatru czarnymi kotarami, aby stworzyć przestrzeń neutralną, był przecież, w 1907 roku, Konstantin Stanisławski (Stanisławski 1954, s. 356). „Mroczny prostokąt sceny”, który chciał uzyskać dla swojej inscenizacji Niebieskiego ptaka Maurice’a Maeterlincka, stał się z biegiem czasu jedną ze ścian „czarnego pudełka”/„czarnego sześcianu” (ang. black box) – formy przestrzennej dominującej w teatrze eksperymentalnym przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Badacz przestrzeni teatralnej, David Wiles pisze: „Black box

12

CZ/PL

jektech různého druhu site-specific. Konkrétní, nalezená scenérie je tady jedním z účastníků představení. Napětí mezi dvěmi druhy přístupu k prostoru vyplývá rovněž z konfliktu idejí, které uskutečňují. „Černá krychle“, jak píše Wiles, se stala v šedesátých letech emblémem demokratické společnosti. „Pružnost uspořádání hlediště je vyjádřením libertariánské a demokratické ideologie, protože zde vládne teoretická svoboda volby a možnost libovolné organizace divadelního mikrokosmu” (Wiles 2003, s. 255-257). Avšak „černá krychle“ je hermeticky uzavřena – přičemž je prostorem pro realizaci postulátů svobody a společenské rovnosti, současně je oddělena od >>vnějšího společenského světa, který je zkažený a falešný“. Zůstává tedy doménou estetiky, izolovanou od jiné společenské praxe (Wiles 2003, s. 257-258). Nemožnost vytržení divadla ze společenského kontextu ukazují „nalezené prostory“. Představení se tam odehrává v místě, ktoré k tomu bylo pouze propůjčeno. Není majetkem divadla, ale patří do místního prostředí. Postuláty svobody volby a společenské rovnosti nestrácejí nic na aktuálnosti. Díky otevření zdí krabičky jsou uskutečněny nejen v divadelním světě, ale jsou konfrontovány s konkrétní skutečností. V průběhu posledních třiceti let změny v prostoru inscenace vyvolaly rovněž trvalé změny v západoevropské divadelní architektuře a vznik nových divadel v postindustriální zástavbě. „Mezi nejdůležitější britské příklady patří Royal Exchange v Manchesteru, Tramway v Glasgow a Roundhouse v Londýně. Ve Francii Ariane Mnouchkine přestavěla starý závod na výrobu střelného prachu v Cartoucherie de Vincennes. [...] Tento trend vedl ke vzniku mnoha malých divadel v bývalých skladech, kotelnách, pivovarech, obilních burzách, vozovnách a jinde. Avšak ve většině případů jsou estetická pravidla nalezeného prostoru přísně dodržována, pokud jde o fasádu budovy, částečně pokud jde o bar a foyer, ale již minimálně, pokud vůbec, pokud jde o prostor představení, kde obyčejně vítězí estetika černé krychle“ (Wiles 2003, s. 261-262). Kniha CZ/PL přidává k popisu proměn divadelního prostoru ve dvacátém století středoevropský kontext. Většina zde uvedených českých a polských divadel, podobně jako britská divadla popsaná Wilesem, disponuje způsobem, jak zakrýt zděděné architektonické uspořádání a proměnit je v „černou krychli“. Nacházejí se zde rovněž divadla s trvalým rozdělením na scénu a hlediště – nenáviděným jak přívrženci „prázdného“, tak i „nalezeného prostoru“, které však bylo často paradoxně vynuceno původním tvarem budov. Tak, jak se kniha stává průvodcem po současných divadlech České republiky a Polska, soustřeďuje se na institucionální úrovni a úmyslně pomíjí historické proměny scénického prostoru. Představuje tak kulturní instituce působící v současnosti, které vznikly v přestavěných budovách nebo v nich zahájily svou činnost, a nikoli inovační scénická řešení. Programy těchto divadel ukazují, že zatímco se v nich ještě pro potřeby různých inscenací staví „černá krychle“, jsou jako instituce jejím popřením. Rozšířením činnosti mnoha směry a otevřením se realitě nacházející se za zdmi divadla realizují ideu „nalezeného prostoru“ na institucionální úrovni. Zdá se, že „divadelní přestavby“, svou polohou a památkami na minulost, směřují k dialogu s přímým okolím a jaksi provokují projekty animace kultury. Cílem knihy CZ/PL není kompletní zpracování tématu a nezahrnuje ani všechna místa tohoto druhu v obou státech. Nebylo by to možné z několika důvodů. Počet těchto divadel se stále mění – známé jsou příklady prostor, které právě vznikají nebo které byly dosud pracovním místem jedné skupiny a rozšiřují svou činnost. (Byla

CZ/PL

13

stał się urzeczywistnieniem «pustej przestrzeni», formą, która najlepiej realizowała estetyczne postulaty Brooka z 1967/1968. Twierdzono, że jest neutralnym środowiskiem, umożliwiającym dowolną pożądaną konfigurację widowni. Dzięki niewidzialnym ścianom światło budowało przestrzeń, która w zależności od życzeń reżysera, wydawała się bardzo mała lub rozległa” (Wiles 2003, s. 254). „Lecz – niestety!” – zakrzyknął już w 1907 roku Stanisławski – „rzeczywistość nie sprostała nadziejom pokładanym w czarnym aksamicie!” (Stanisławski 1954, s. 357). Potem podobne rozczarowanie przyniosły realizacje „czarnego pudełka”. Żadna przestrzeń nie jest pusta i nie da się uczynić z niej przeźroczystej formy dla przedstawienia. Nie tylko nie może więc być neutralna, ale staje się takim samym znakiem konwencji teatralnej, jak np. scena włoska; nie pozostaje milcząca, lecz komunikuje: „to jest teatr”. Odpowiedzią na fałszywą neutralność „czarnego pudełka” było podkreślanie dialektycznej relacji między architekturą a działaniem w jej obrębie, realizowane w różnego rodzaju teatralnych projektach site specific. Konkretna, znaleziona sceneria jest tu jednym z uczestników przedstawienia. Napięcie między dwoma rodzajami podejścia do przestrzeni wynika także z konfliktu idei, których są urzeczywistnieniem. „Czarne pudełko”, jak pisze Wiles, stało się w latach sześćdziesiątych emblematem społeczeństwa demokratycznego. „Elastyczność układu widowni jest wyrazem libertariańskiej i demokratycznej ideologii, bo tutaj panuje teoretyczna wolność wyboru i możliwość dowolnej organizacji teatralnego mikrokosmosu” (Wiles 2003, s. 255-257). „Czarne pudełko” jest jednak szczelnie zamknięte – będąc przestrzenią realizacji postulatów wolności i równości społecznej, oddzielone jest jednocześnie od „z założenia zepsutego i fałszywego zewnętrznego świata społecznego”. Pozostaje więc domeną estetyki, izolowaną od innych praktyk społecznych (Wiles 2003, s. 257-258). Niemożliwość wyrwania teatru z kontekstu społecznego pokazują „przestrzenie znalezione”. Przedstawienie rozgrywa się tam w miejscu, które zostało mu jedynie użyczone. Nie jest własnością teatru, ale przynależy do środowiska lokalnego. Postulaty wolności wyboru i równości społecznej nie tracą na aktualności. Dzięki otwarciu ścian pudełka realizują się nie tylko w świecie przedstawionym, ale muszą skonfrontować się z konkretem rzeczywistości. W ciągu ostatnich trzydziestu lat zmiany w przestrzeni przedstawienia doprowadziły również do trwałych zmian w zachodnioeuropejskiej architekturze teatralnej i do powstania nowych teatrów w zabudowaniach postindustrialnych. „Do najważniejszych przykładów brytyjskich należą Royal Exchange w Manchesterze, Tramway w Glasgow i Roundhouse w Londynie. We Francji Ariane Mnouchkine przekształciła starą fabrykę prochu w Cartoucherie de Vincennes. [...] Ten trend doprowadził to powstania wielu małych teatrów w byłych magazynach, kotłowniach, browarach, giełdach zbożowych, remizach i innych. W większości przypadków jednak estetyczne zasady przestrzeni znalezionej są surowo przestrzegane na zewnątrz budynku, częściowo wobec baru i foyer, ale już tylko minimalnie, jeśli w ogóle, wobec przestrzeni przedstawienia, gdzie zazwyczaj zwycięża estetyka black box” (Wiles 2003, s. 261-262). Książka CZ/PL Teatr po przebudowie do opisu dwudziestowiecznych przemian przestrzeni teatralnej dodaje kontekst środkowoeuropejski. Większość przywołanych tu czeskich i polskich miejsc, podobnie jak teatry brytyjskie opisywane przez Wilesa, dysponuje sposobem, aby ukryć odziedziczony układ architektoniczny i zamienić go w „czarne pudełko”. Znalazły się tu także teatry ze stałym podziałem na scenę i widownię – znienawidzonym zarówno przez zwolenników „pustej przestrzeni”, jak i „przestrzeni znalezionej”, który jednak – paradoksalnie – został często wymuszony przez pierwotny kształt budynków.

14

CZ/PL

také divadla, která prostě neodpověděla na pozvánku k účasti na tomto projektu). Tato výchozí neúplnost zůstává v souladu s otevřenou formou publikace. Česká republika a Polsko jsou tady pouze prvním článkem, ke kterému je možné připojit další, prvním přiblížením, jehož předpokladem je další rozšíření perspektivy. Knížka může být v budoucnu doplněna jak o nová místa v obou státech, tak i o další státy v regionu. Jde tedy pouze o první zprávu o empirických výzkumech, obsahující sbírku odpovědí, které správci těchto institucí poskytli na otevřené dotazy v dotazníku. Tento úvodní průzkum terénu přináší nejrůznější údaje o samotných budovách: jejich umístění a původním významu, o době a okolnostech rekonstrukce, o provozovatelích těchto míst – divadelních skupinách, kulturních spolcích atd, o jejich historii a přínosu, a také o programu a projektech realizovaných na těchto místech. Umístění takto sestavených profilů divadelních míst v Čechách a v Polsku v jedné publikaci se stává samo o sobě druhem shrnutí, avšak současně umožňuje další analýzy a porovnání údajů v ní obsažených. Česká část publikace představuje především tzv. produkční domy. Jedná se o budovy, které obvykle provozuje občanské sdružení nebo jiná forma nevládní neziskové organizace jenž naplňuje i program. Ten obvykle sestává z prezentací současné hudební, divadelní i a někdy i výtvarné tvorby v Čechách i v zahraničí, ve většině prostor podporují vznik nových scénických projektů (Archa, NoD, Alfred ve dvoře, Akropolis, D29). Kromě jediné vyjímky olomouckého Divadla Tramtarie nepůsobí v uváděných prostorách stálý divadelní soubor. Přesto se některé budovy staly dočasně „domovským” divadlem některým souborům (Krepsko v NoD, HANDA GOTE v Alfredu ve dvoře, SkuTr v Arše, M.U.T. v Akropoli a jiné). Nikdy (kromě zmiňované Tramtarie) však nejde o situaci, kdy by soubor byl současně provozovatelem místa. Prostory poskytují místo pro tzv. projektovou tvorbu, tedy tvorbu autorů působících mimo tradiční sítě kamenných divadel, jak se říká „na vlastní pěst“ , kteří vytváří za účelem realizace konkrétního projektu jednorázový tvůrčí tým. Někdy se stává, že se sestava týmu osvědčí a vznikne umělecká skupina, která pak začne dlouhodobě působit v některém z míst anebo mezi nimi putuje. V tomto smyslu jsou dlouhodobě nejvýrazněji a nejodvážněji na podporu nových, zatím neznámých talentů a jejich projektů zaměřeny divadlo Alfred ve dvoře a NoD při ROXY. Tvůrci projektů v těchto prostorech jsou obvykle z řad studentů nebo absolventů Katedry alternativního a loutkového divadla DAMU (Divadelní fakulta Akademie múzických umění) nebo Katedry neverbálního divadla HAMU (Hudební fakulta Akademie múzických umění), někdy jde o studenty nebo absolventy taneční konzervatoře Duncan Centre nebo i jiných škol, každopádně jde o mladé lidi, kteří chtějí tvořit svým autorským způsobem, kteří nechtějí působit jako zaměstnanci klasických repertoárových činoherních divadel. Jde o autory, kteří experimentují se žánry a přecházejí hranice mezi nimi, často ve své tvorbě používají kombinace videoprojekcí, tance, mluveného slova, hudby, experimentují s rolí diváka, s rolí sebe samých na scéně i mimo ni, experimentují s prostorem. Někdy se stává, že efektivnost a experimentálnost formy přeroste nad obsahem výpovědi. To je ovšem rozuměno jako riziko podnikání v této oblasti. Vedle toho například divadlo Archa se zaměřuje spíše na prezentaci „hvězd” a „hvězdných titulů” z oblasti netradičního scénického umění ať z Čech nebo ze zahraničí. Uvádí takzvaně „velká jména” a je svého druhu jediným a jedinečným prostorem tohoto dramaturgického zaměření v Praze. V posledních letech ale také otevřela svůj Archa. Lab a dávala prostor tvorbě mladých autorů, jde ale spíše o druhou dramaturgickou

CZ/PL

15

Przybierając formę przewodnika po współczesnych miejscach teatralnych Republiki Czeskiej i Polski, książka ta skupia się jednak na poziomie instytucjonalnym i świadomie pomija historyczne przemiany przestrzeni przedstawienia. Prezentuje więc obecnie działające instytucje kultury, które powstały w miejscach przekształconych, a nie innowacyjne rozwiązania sceniczne. Programy tych teatrów pokazują, że podczas gdy w ich wnętrzach buduje się jeszcze, na potrzeby różnych inscenizacji, „czarne pudełko”, to jako instytucje są one jego zaprzeczeniem. Wielokierunkowe rozszerzenie działalności oraz otwarcie na rzeczywistość znajdującą się za ścianą teatru realizują idee „przestrzeni znalezionej” na poziomie instytucjonalnym. Wydaje się, że „teatralne przebudowy”, przez swoje położenie i pamięć przeszłości, skłaniają do dialogu z bezpośrednim otoczeniem i niejako prowokują projekty animacji kultury. Książka CZ/PL nie ma ambicji opracowania całościowego i nie obejmuje wszystkich miejsc tego typu w obu krajach. Nie było to możliwe z kilku przyczyn. Liczba tych teatrów ciągle się zmienia – znane są przykłady przestrzeni, które właśnie powstają lub które będąc do tej pory miejscem pracy jednej grupy, rozszerzają swoją działalność. (Były też takie, które po prostu nie odpowiedziały na zaproszenie do wzięcia udziału w tym projekcie). Ta zakładana niepełność pozostaje w zgodzie z otwartą formułą książki. Republika Czeska i Polska są tutaj jedynie pierwszym ogniwem, do którego można dołączać kolejne, pierwszym zbliżeniem, które z założenia ma powodować poszerzanie perspektywy. W przyszłości książka może być uzupełniona zarówno o nowe miejsca w obu krajach, jak i o kolejne państwa w regionie. Jest to więc jedynie wstępne rozpoznanie terenu, rodzaj pierwszego raportu z badań empirycznych, zawierającego zbiór odpowiedzi, których udzielili gospodarze tych instytucji, na otwarte pytania kwestionariuszowe. Dostarcza on różnorodnych danych o samych budynkach: ich lokalizacji i pierwotnym przeznaczeniu, o czasie i okolicznościach rekonstrukcji, o gospodarzach tych miejsc – grupach teatralnych, stowarzyszeniach kulturalnych itd., o ich historii i dorobku, a także o programie i projektach tam realizowanych. Umieszczenie w jednej publikacji tak skonstruowanych profilów miejsc teatralnych staje się samo w sobie rodzajem podsumowania, ale jednocześnie umożliwia dalsze analizy i porównania zawartych w nim danych. W Republice Czeskiej teatry powstałe w wyniku przebudowy pierwotnej przestrzeni działają najczęściej jako tzw. produkční domy (domy produkcyjne). Są one zarządzane przez stowarzyszenie lub inną organizację pozarządową o charakterze non-profit, która jest również odpowiedzialna za realizację programu. Składa się on zazwyczaj z prezentacji czeskiej i zagranicznej twórczości muzycznej, teatralnej, a czasem także plastycznej. Większość miejsc wspiera powstawanie nowych projektów scenicznych (Archa, ROXY/NoD, Alfred ve dvoře, Akropolis, Divadlo 29). Najczęściej opisywane teatry nie posiadają stałego zespołu aktorskiego – wyjątek stanowi ołomuniecki teatr Tramtárie. Niektóre praskie miejsca stały się jednak „macierzystym” miejscem pracy następujących zespołów: Krepsko w ROXY/NoD, HANDA GOTE w teatrze Alfred ve dvoře, SkuTr w teatrze Archa, M.U.T. w ośrodku Palác Akropolis. Jednak żadna z tych grup nie jest jednocześnie gospodarzem instytucji. Opisywane ośrodki stwarzają przestrzeń dla pracy opartej na projekcie, czyli twórczości artystów działających poza obrębem teatrów tradycyjnych, którzy za każdym razem kompletują nowy zespół do realizacji konkretnego projektu. Szczególnego wsparcia nowym, nieznanym jeszcze, utalentowanym artystom udzielają teatry praskie: Alfred ve dvoře oraz ROXY/NoD. Czasami zdarza się, że z projektu rodzi się nowa grupa artystyczna, która kontynuuje potem działalność w jednym z

16

CZ/PL

linii. Palác Akropolis pak je zaměřen na hvězdy spíše v oblasti současné hudební scény, v oblasti divadla prezentuje začínající i již zavedené tvůrce z oblasti nezávislé nebo lépe řečeno oné projektové tvorby. Občanská sdružení sídlící ve zde uváděných budovách realizují také sociální projekty (Občanské sdružení JOHAN, KC Zahrada), vzdělávací programy (Bazilika), projekty integrující menšiny (Palác Akropolis), kulturní projekty s cizinci v Čechách (Divadlo 29) nebo s uprchlíky (Archa), jsou často zapojena do lokálních občanských aktivit, usilují o kulturní revitalizaci či tzv. animaci místa, města, regionu, jejich činnost často přesahuje místo budovy a nabývá formy tzv. site specific. Těm v našem výčtu dominuje především plzeňské Moving station neboli hemžící se zastávka – rozžívaná budova nepoužívané železniční stanice Plzeň – Jižní předměstí, dále pak produkce divadla Alfred ve dvoře, která své site specific projekty realizovala mimo budovu divadla. Jak již bylo uvedeno, provozovateli zde uvedených budov, jsou občanská sdružení nebo obecně prospěšné společnosti, tedy formy neziskových organizací, jejichž existence je závislá na dotacích města, regionu, na grantových řízeních Ministerstva kultury České republiky, na darech a příspěvcích nadací a fondů nebo na sponzorských darech. Vyjímku tvoří Divadlo 29 Pardubice, které je státní příspěvkovou organizací, na část své činnosti přesto musí vždy znovu žádat dotaci. Takový způsob nejisté existenci by stálý soubor ani nedovoloval. Několikačlenné občanské sdružení, které sestává z nejnutnějšího organizačního týmu, jenž zajišťuje administrativu, propagaci, technické zázemí v místě a především rozsáhlý fundraising zajišťuje svou vlastní činnost. Hostující soubory si část prostředků na realizaci představení přinášejí sami. Co do budov, pouze divadlo Alfred ve dvoře bylo postaveno „na zelené louce” , tedy pouze v jeho případě se nejedná o rekonstrukci již existujícího prostoru budovy, ale novostavbu od základního kamene až po střechu co se sálu týče, část zázemí divadla jsou přebudované sklepy domu, na jehož dvoře divadlo stojí a který byl tedy „přestavěn”. Ostatní pražské budovy jsou pak rekonstrukcemi nejrůznějších, dříve užitkových a posléze chátrajících budov (Archa byla budovou bývalé banky, teprve později koncertním sálem, NoD biografem, KC Zahrada mateřskou školkou a později kulturním domem, žižkovský Palác Akropolis sloužil už od počátku své existence ve 20. letech 20. století kulturním účelům.). V regionech se jedná například o prostor bývalé hospody (KD Rozkrok – Varnsdorf a Divadlo 29 – Pardubice, zde se hospoda později paradoxně nejdříve proměnila v motlitebnu Armády spásy), bývalé vojenské pekárny a sýpky (Bazilika – České Budějovice), bývalé želežniční zastávky (Občanské sdružení JOHAN – Plzeň), Divadlo Tramtarie zase sídlí v bývalé budově banky ve Slovanském domě. Rekonstrukce uvedených budov a provozování kulturního programu v nich byly zahájeny v 90. letech nebo později. Pohyb v této oblasti spustila především změna režimu v roce 1989, která jednak odstartovala rozsáhlé restituce majetku a rekonstrukce nemovitostí v České republice a současně zahájila možnost realizace a seberealizace pro kulturní organizátory a tvůrce, kteří si konečně mohli splnit své sny a prezentovat v Čechách tvorbu, o které jsme zde dosud jen slyšeli, anebo realizovat svobodně své vlastní projekty. Po roce 1989 se také otevřely grantové systémy, poprvé po více než čtyřiceti letech mohly začít fungovat principy občanské společnosti, byla zakládána občanská sdružení a jiné formy neziskových organizací, bylo založeno několik nadací, které dodnes podporují neziskovou kulturní oblast a tvorbu. Současně však v České republice nebyla (a dosud není) vytvořena adekvátní vzdělávací instituce, která by zohledňovala současnou situaci v rozvoji kulturní in-

CZ/PL

17

tych miejsc lub przemieszcza się między nimi. Autorami tych projektów są zazwyczaj studenci lub absolwenci KALD DAMU (Katedra alternativnego a loutkovego divadla, Divadelní Fakulta Akademie Múzických Uméní – Katedra Teatru Alternatywnego i Lalkowego Wydziału Teatralnego Akademii Sztuk Muzycznych) lub Katedry nonverbálnego divadla HAMU (Hudební Fakulta Akademie Múzických Uméní – Katedra Teatru Niewerbalnego Wydziału Muzycznego Akademii Sztuk Muzycznych), czasami są to również absolwenci szkoły tańca Duncan Centre lub innych szkół. W każdym przypadku mamy do czynienia z młodymi ludźmi, którzy nie chcą pracować w klasycznych teatrach dramatycznych, lecz tworzyć projekty autorskie. Są to artyści, którzy chętnie eksperymentują z gatunkami sztuki, przekraczając ich granice. W swoich przedstawieniach często wykorzystują kombinację projekcji wideo, tańca, recytacji i muzyki. Do gry teatralnej włączają nie tylko siebie, ale także widza i przestrzeń. Nie wszystkie opisywane tu teatry pokazują tylko najnowszą twórczość eksperymentalną. Teatr Archa zdecydował się głównie na prezentację „gwiazd” nietradycyjnej sztuki scenicznej z Czech i zagranicy. W ostatnich latach ośrodek zainicjował jednak również projekt „Archa.Lab”, w ramach którego, obok swojego głównego programu impresaryjnego, pomaga stworzyć przestrzeń dla twórczości młodych autorów. Na znane nazwiska w dziedzinie muzyki postawili twórcy ośrodka Palác Akropolis, jednak w sferze teatru pokazują zarówno prace znanych, jak i początkujących artystów teatru niezależnego. Opisywane organizacje zajmują się także pracą socjalną (Stowarzyszenie JOHAN, Centrum Kultury Zahrada), realizują programy edukacyjne (Bazilika) i integracyjne (Palác Akropolis). Prowadzą działalność z mieszkającymi w Czechach artystami zagranicznymi (Divadlo 29) oraz z uchodźcami (Archa). Biorą udział w inicjatywach lokalnych, wspierają kulturalną rewitalizację obszaru, na którym pracują, a ich przedsięwzięcia często przekraczają mury siedziby i przybierają formę site specific. Ważnym przykładem jest tu działalność ośrodka Moving station, mieszczącego się w budynku opuszczonej stacji kolejowej Pilzno – Przedmieście Południowe. Warto wspomnieć również przedstawienia teatru Alfred ve dvoře realizowane poza własnym budynkiem oraz projekty w środowisku lokalnym Centrum Kultury Zahrada. Gospodarzami wszystkich budynków, jak już wspomniano, są różnego rodzaju organizacje pozarządowe. Są to więc instytucje zależne finansowo od jednorazowych dotacji urzędu miasta, regionu, agencji rządowych (ministerstwa kultury), wsparcia fundacji lub sponsorów prywatnych. Wyjątek stanowi tu Divadlo 29 w Pardubicach, które część środków na swoje utrzymanie otrzymuje od państwa w formie stałego dofinansowania, jednak pozostałe fundusze musi pozyskać za pośrednictwem dotacji. Podobny sposób funkcjonowania wyklucza utrzymanie stałej grupy. Stowarzyszenie składa się z niezbędnego zespołu organizacyjnego, który zajmuje się administracją, reklamą, obsługą techniczną, a przede wszystkim zdobywaniem środków finansowych. Zespoły występujące gościnnie same pokrywają część kosztów realizacji przedstawienia. Większość budynków, w których mieszczą się dzisiaj teatry, została wtórnie przystosowana do potrzeb artystycznych. Szczególnym przypadkiem jest tutaj teatr Alfred ve dvoře, który zbudowano na podwórzu praskich kamienic. Mimo iż powstał prawie całkowicie od zera – wykorzystując jedynie istniejące tam wcześniej piwnice – był przekształceniem przestrzeni całego podwórka. Pozostałe praskie instytucje są obiektami przystosowanymi do zadań teatralnych – Centrum Kultury Zahrada korzysta na przykład z zabudowań dawnego przedszkola, a późniejszego domu kultury. W Pradze znajdują się też budynki, które przeznaczone były do celów kulturalnych, jednak one również zostały gruntownie przebudowane. Żiżkowski Palác Akropolis

18

CZ/PL

frastruktury, která by vzdělávala moderní kulturní managery schopné řídit nevládní neziskové organizace. Většina osobností, které se začali zabývat organizační činností v této oblasti jsou samouky-profesionalizovanými amatéry, kteří se díky nekompromisní situaci museli sebevzdělávat, pracovat metodou pokus-omyl, nechat se řídit vlastní intuicí. Mnohdy je to víc než roky studií. Ačkoliv někteří z nich nyní předávají své zkušenosti za dveřmi vzdělávacích institucí a jsou již považováni za profesionály v oboru, systematické a adekvátní vzdělání pro managery v kultuře chybí v Čechách dodnes. Co do kulturní činnosti, v regionech existovala do konce osmdesátých let maximálně síť tradičních kulturních domů, kam zajížděla pražská či regionální představení tradičních kamenných souborových divadel. Dnes se situace zlepšuje, ale stále je třeba zdůrazňovat nezbytnost decentralizace kulturních aktivit mimo Prahu a především nezbytnost dalšího přílivu prostředků určených k revitalizaci a rekonstrukci budov a realizaci kulturních aktivit v regionech České republiky, byť v některých místech velmi hrdě Praze konkurují (pardubické D 29 vytvořilo během 6 let jedinečné kulturní centrum pro celé Východní Čechy, Bazilika v Jižních Čechách prezentuje výrazný regionální prostor pro prezentaci nejrůznějších kulturních aktivit, Občanské sdružení JOHAN svou nejen kulturní, ale také komunitní a vzdělávací činností je významným subjektem v Čechách západních). Menší regionální kulturní organizace v současné době neformálně sdružuje občanské sdružení Nová síť (založeno v roce 2004). Nová síť začala probouzet k životu principy networku a tedy principy komunikace a nezbytné součinnosti menších nevládních regionálních neziskových organizací zaměřených na podporu a prezentaci netradiční scénické tvorby. Během tří let existence vytvořila jedinou síť jedinečných organizací, mezi které patří také ty, které za regiony reprezentují tuto publikaci. Na těchto scénách je v průběhu roku ve spolupráci s občanským sdružením Nová sít představována projektová tvorba, která v roce předchozím vznikla na pražských scénách. Nová síť sdružuje do roku 2008 na 20 regionálních kulturních organizací, mnohé z nich ale nemají dosud vlastní prostor a jsou pouze produkční platformou, byť často velmi aktivní, akční a novátorskou. Nová síť realizuje v průběhu roku dva festivaly. Tři z pěti zde uváděných pražských míst (divadlo Alfred ve dvoře, divadlo Archa a NoD) hostí každoroční únorový festival nového divadla Malá Inventura, přehlídku projektů, které vznikly v pražských „produkčních domech“ v uplynulém roce. Jeho pokračováním je pak Velká Inventura, která je putovním festivalem, který spoluprealizují regionální partneři Nové sítě. V Polsku docházelo k divadelním přestavbám nejen v městském postindustriálním prostoru, ale odvozují se z různých kulturních oblastí. Sídlem divadla se kromě jiného staly vesnické statky (Węgajty), palácový komplex ve vesnici (Gardzienice), kostel v městečku (Stříbrná Hora), vojenská kotelna v malém městě (Skiernievice), sklep v radnici ve větším městě (Toruň), lihovar v hlavním městě (Varšava). Hospodáři většiny těchto míst jsou divadelní tvůrci, kteří působili dlouho před získáním vlastního sídla. Konec života bez domova je pro ně tedy další etapou, nikoli zahájením činnosti. Velkou skupinu představují zástupci tzv. alternativního divadla, pocházejícího z období kontrakultury. Proto se zde nacházejí skupiny „první generace“: obvykle jde o lídra tzv. mladého divadla působícího ve studentském hnutí: Teatr Ósmego Dnia (Divadlo Osmého dne) založené v roce 1964, nebo také Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice“ (Centrum divadelní praxe „Gardzienice“) založené koncem sedmdesátých let na okraji tohoto hnutí. Jejich nepřerušená činnost je příkladem cesty od

CZ/PL

19

już w latach dwudziestych XX wieku posiadał scenę teatralną, która jednak została zamknięta w okresie komunizmu, a następnie, w latach dziewięćdziesiątych, rozpoczęto renowację i wznowiono działalność artystyczną. Siedziba teatru Archa była wielokrotnie przebudowywana; pierwotnie znajdowała się tu sala koncertowa, zbudowana wraz z budynkiem bankowym, potem tradycyjna scena pudełkowa. Przestrzeń poddano następnie całkowitemu remontowi, a instytucję zreorganizowano. Ośrodek ROXY/NoD powstał w wyniku przebudowy kamienicy, w której wcześniej było kino. W innych miejscowościach instytucje teatralne powstały w budynkach, w których pierwotnie znajdowały się: restauracja, jak w Centrum Kultury Rozkrok (Varnsdorf) i teatrze D29 (Pardubice, w tym wypadku paradoksalnie restauracja została najpierw zamieniona na dom modlitwy Armii Zbawienia), wojskowa piekarnia i spichlerz (Bazilika, Czeskie Budziejowice), stacja kolejowa (Moving station w Pilźnie) lub bank (Tramtárie, Ołomuniec). Pierwsze remonty i inauguracje programu kulturalnego miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych lub nieco później. Ożywienie w tej sferze kultury rozpoczęło się po zmianach ustrojowych 1989 roku. Wtedy odbyły się pierwsze restytucje majątkowe oraz remonty nieruchomości na terenie całej Republiki Czeskiej. Równocześnie powstały możliwości samorealizacji organizatorów i twórców, którzy po wielu latach mogli w końcu spełnić własne marzenia i zaprezentować swoją sztukę w Czechach. Po 1989 roku pojawiły się również nowe sposoby finansowania w ramach grantów oraz po raz pierwszy po ponad czterdziestu latach – możliwość działań w sferze pozarządowej. Zaczęły powstawać różnego rodzaju stowarzyszenia oraz fundacje, które wspierają działalność kulturalną. Do dzisiaj nie powstała jednak w Czechach odpowiednia instytucja edukacyjna, która, biorąc pod uwagę obecną sytuację w rozwoju infrastruktury kulturalnej, opracowałaby i realizowała nowoczesny program kształcenia w obszarze zarządzania organizacjami pozarządowymi. Większość osób, które zajmują się organizacją przedsięwzięć teatralnych, to amatorzy, którzy zyskali wiedzę i umiejętności poprzez samokształcenie, pracę metodą prób i błędów oraz własną intuicję, czego często nie można osiągnąć podczas wielu lat studiów. Wielu z nich stało się profesjonalistami i przekazuje swoje doświadczenie w salach wykładowych, jednak wciąż brakuje systematycznego kształcenia menedżerów kultury. Ośrodki teatralne, które powstały w wyniku przekształcenia zastanej przestrzeni, pozwalają więc podjąć refleksję na specyfiką i dynamiką czeskiego życia kulturalnego. Jego cechą szczególną jest centralna, uprzywilejowana pozycja stolicy. Do końca lat osiemdziesiątych teatry instytucjonalne podróżowały na „prowincję”, do tradycyjnych domów kultury, gdzie przedstawiały swój „praski” program. Dzisiaj ośrodki „prowincjonalne”, często powstałe w wyniku przebudowy wyraźnie konkurują z Pragą. W ciągu ostatnich sześciu lat pardubicki teatr D29 stał się prężnym centrum kulturalnym dla całych wschodnich Czech, Bazilika tworzy przestrzeń dla prezentacji najróżniejszych inicjatyw artystycznych w Czechach południowych, a Stowarzyszenie JOHAN (Moving station) stanowi, dzięki swojej działalności kulturalnej, środowiskowej i edukacyjnej, znaczący ośrodek w zachodnich Czechach. Od 2004 roku te i inne ośrodki zrzesza stowarzyszenie Nová síť (Nowa sieć). Celem tej inicjatywy jest wspieranie komunikacji i współpracy regionalnych organizacji pozarządowych, działających w obszarze nietradycyjnej twórczości teatralnej, tak aby umożliwić realizacje projektów nie tylko w Pradze, ale w całej Republice Czeskiej. Dzięki temu powstała sieć instytucji kultury rozsianych po całym kraju, której ważnymi członkami są teatry powstałe w wyniku przebudowy pierwotnej

20

CZ/PL

činnosti mimo instituci a bez sídla, přes oficiální profesionalizaci až po institucionalizaci – obě divadla jsou dnes kulturními institucemi a svůj program mohou realizovat díky tomu, že disponují vlastními prostory. Divadlo Teatr Ósmego Dnia získalo sídlo až po pádu komunismu a po svém návratu z emigrace, v osmadvacátém roce své existence. „Gardzienice“ spojovalo od začátku (1977) svou činnost s konkrétní obcí – do té míry, že nosí její název – avšak právnicky se stalo správcem budov až o dvanáct let později. Název obce nese také Teatr Wiejski „Węgajty“ (Vesnické divadlo „Węgajty“), jenž se zase ustavilo až po čtyřech letech od přestěhování na vesnici (1982). Avšak jeho zakladatelé zahájili společnou činnost již v sedmdesátých letech, přičemž spolu založili Mezioborové tvůrčí a výzkumné centrum „Pracownia“ (Dílna) v Olštýně. Hospodáři míst jsou také divadla dalších generací alternativy, jako jsou Brama, Kana, Teatr Realistyczny, Stajnia Pegaza, Wiczy, Zielony Wiatrak nebo Stacja Szamocin, které nalezly vlastní místo na přelomu XX. a XXI. století. Dříve využívali sály pronajaté v kulturních domech nebo studentských klubech, ve kterých pracovali jejich vedoucí. Příkladem spolupráce mezi různými generacemi je Teatralna Srebrna Góra (Divadelní Stříbrná Hora), kde spolupracují bývalí tvůrci divadla „Gardzienice“ – Stowarzyszenie Teatralne „Chorea“ (Divadelní Společnost „Chorea“) s divadlem Brama, jenž vzniklo v devadesátých letech. Několik správců s různou divadelní praxí má také Sopotská Scéna off de Bicz, kde stále účinkují Stajnia Pegaza (existuje od roku 1981), Zielony Wiatrak (1994) a Teatr Okazjonalny (1991). Posledně jmenovaní spolusprávcové Sopotské Scény off de Bicz, podobně jako tvůrci varšavského divadla Wytwórnia nepocházejí z alternativního divadla. Teatr Okazjonalny má kořeny v tanečním divadle a Wytwórnia v institucionálním repertoárovém divadle. Ve varšavském divadle se datum přestavby výjimečně shoduje s datem vzniku souboru. Jeho zakladatelé dříve neúčinkovali jako tvůrčí skupina a dodnes nemají společný název – spojuje je místo. Wytwórnia není sídlem divadelní skupiny složené z vedoucího a hereckého souboru, ale je prostorem pro realizaci individuálních projektů správců – dramaturgů a režisérů, kteří si pokaždé přizvou k spolupráci herce. Místem, které nespravuje divadelní skupina, je rovněž Institut Jerzeho Grotowského. Budova byla před lety adaptována pro scénické účely pro Teatr Laboratorium (Divadlo Laboratoř) Jerzeho Grotowského, po jeho přestěhování z Opolí v roce 1965. Institut ma rovněž vlastní objekt v Brzezińce, zděděný po Laboratorium, a rekonstruuje nové sídlo ve městě. V současnosti jsou zde uváděna hlavně hostující představení, která představují pouze jednu z částí široké vzdělávací, badatelské a umělecké činnosti Institutu. Nejčastější právní formou, v rámci které působí tato umělecká centra, jsou společnosti, které nemají stálý zdroj financování. Získávají prostředky na další projekty, přičemž se zúčastňují konkursů organizovaných místními orgány, státními, polskými a mezinárodními nevládními organizacemi. Ostatní, jako již zmíněné Ośrodek Teatru Ósmego Dnia (Centrum Divadla Osmého Dne) a „Gardzienice“ získali oficiální status kulturní instituce (Institut Jerzeho Grotowského, Ośrodek Teatralny Kana – Divadelní centrum Kana) a dostávají stálý příspěvek od městských orgánů, vojvodství nebo z ministerstva kultury. Program popisovaných divadelních institucí představuje realizaci prostorového otevření, pozorovaného dříve v architektonickém plánu divadelních budov. Projekty prezentované v průvodci často ukazují, že v prostoru vytvořeném v důsledku přestavby není tradiční rozdělení na druhy a typy divadel důležité – vedle sebe se zde objevují zástupci repertoárového, offového, loutkového, vesnického, tanečního divadla, fyzického divadla atd. Sousedí zde také jiné umělecké obory – konají se koncerty, výstavy moderního umění a literární setkání. Pravděpodobně jde o

CZ/PL

21

przestrzeni. Do początku 2008 roku Nová síť zrzeszała ponad dwadzieścia organizacji kulturalnych, z których wiele nie posiada jednak własnych pomieszczeń, stanowiąc raczej organizacyjną platformę twórczą. Nová síť realizuje również swoje cele poprzez organizację dwóch festiwali. Trzy spośród pięciu wspomnianych tutaj praskich siedzib (Alfred ve dvoře, Archa i NoD) co roku w lutym goszczą festiwal Malá Inventura (Mała Inwentaryzacja), który jest przeglądem niezależnych projektów powstałych w Pradze w minionym roku. Jego rozszerzenie stanowi wędrowny festiwal Velká Inventura (Wielki Inwentaryzacja), organizowany w współpracy ze wspomnianymi partnerami regionalnymi. W Polsce przebudowy teatralne powstały nie tylko w miejskiej przestrzeni postindustrialnej, ale wywodzą się z różnych obszarów kulturowych. Siedzibą teatru stały się m.in. gospodarstwo wiejskie (Węgajty), kompleks pałacowy na wsi (Gardzienice), kościół w miasteczku (Srebrna Góra), kotłownia wojskowa w małym mieście (Skierniewice), piwnica w ratuszu średniego miasta (Toruń), fabryka wódek w mieście stołecznym (Warszawa). Gospodarzami większości miejsc są twórcy teatralni, którzy byli aktywni na długo przed otrzymaniem własnej siedziby. Koniec bezdomności jest więc dla nich kolejnym etapem, a nie inauguracją działalności. Przejmowane przez nich instytucje teatralne stają się przede wszystkim miejscem przygotowań i prezentacji własnych prac. Dużą grupę stanowią przedstawiciele tzw. teatru alternatywnego, wywodzącego się z okresu kontrkultury. Są tu więc zespoły „pierwszego pokolenia”: zarówno lider tzw. młodego teatru działającego w ruchu studenckim, powstały w 1964 roku Teatr Ósmego Dnia, jak i założony pod koniec lat siedemdziesiątych na obrzeżach tego ruchu – Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”. Ich nieprzerwana twórczość jest przykładem drogi od działania poza instytucją i bez siedziby, przez oficjalną profesjonalizację, aż do instytucjonalizacji – oba teatry są dziś instytucjami kultury, a swój program mogą realizować dzięki posiadaniu własnej przestrzeni. Teatr Ósmego Dnia otrzymał siedzibę dopiero po upadku komunizmu i swoim powrocie z emigracji, w dwudziestym ósmym roku istnienia. OPT „Gardzienice” od początku (1977) związał swoją działalność z konkretną miejscowością – do tego stopnia, że nosi jej nazwę – ale prawnym gospodarzem zabudowań stał się dwanaście lat później i wtedy też rozpoczęto przebudowę. Nazwę miejscowości nosi również Teatr Wiejski „Węgajty”, który z kolei ukonstytuował się dopiero cztery lata po przeprowadzce na wieś (1982). Jego założyciele zaczęli jednak wspólną działalność już w latach siedemdziesiątych, współtworząc Interdyscyplinarną Placówkę Twórczo-Badawczą „Pracownia” w Olsztynie. Gospodarzami miejsc są również teatry z kolejnych pokoleń alternatywy, takie jak Brama, Kana, Realistyczny, Stajnia Pegaza, Wiczy, Zielony Wiatrak czy Stacja Szamocin, które znalazły własne miejsca na przełomie XX i XXI wieku. Wcześniej korzystały one najczęściej z sal wynajmowanych w domach kultury lub w klubach studenckich, w których pracowali ich liderzy. Przykładem porozumienia między różnymi pokoleniami jest Teatralna Srebrna Góra, gdzie współpracują dawni twórcy OPT „Gardzienice” ze Stowarzyszenia Teatralnego „Chorea” z powstałym w latach dziewięćdziesiątych Teatrem Brama. Kilku gospodarzy z różnym stażem teatralnym ma również Sopocka Scena Off de BICZ, gdzie stale działają Stajnia Pegaza (istnieje od 1981 roku), Teatr Zielony Wiatrak (1994) i Teatr Okazjonalny (1991). Ci ostatni współgospodarze Sopockiej Sceny Off de BICZ, podobnie jak twórcy warszawskiego Teatru Wytwórnia, nie wywodzą się z teatru alternatywnego. Teatr Okazjonalny ma korzenie w teatrze tańca, a Wytwórnia w instytucjonalnym teatrze repertuarowym.

22

CZ/PL

jedny z mála míst v Polsku, kde je možná taková různorodost a kde existuje takové spoluúčinkování. Avšak nejdůležitější rozšíření bylo provedeno v definici adresáta aktivit těchto divadel, které je obsaženo již v možnosti překlenutí hranice mezi aktivní a pasivní oblastí představení, kterou poskytuje scénický prostor. V prostorách divadla to znamená vpuštění veřejnosti do tvůrčího procesu. Mnoho z uvedených míst totiž organizuje vzdělávací činnost, jak teoretickou (přednášky, schůzky z umělci a diskuse), tak praktickou – organizování stáží a dílen. Je třeba zde zmínit otevřené divadelní školy různého druhu, jako je Akademia Praktyk Teatralnych (Akademie divadelní praxe – „Gardzienice“), Inna szkoła teatru (Jiná divadelní škola – „Węgajty“), Alternatywna szkoła teatru (Alternativní divadelní škola – divadlo Osmého Dne) a cykly dílen organizované Institutem Jerzeho Grotowského, Kana nebo Wytwórnia. Iniciativy tohoto druhu mají charakter animačních činností, které definují adresáta jako aktivního účastníka a nejen jako pasivního odběratele. Své pokračování mají v projektech, které překračují divadlo, ať už chápané jako budova nebo tvorba představení, a které jsou často spojeny s nejbližším okolím. Některé soubory vytvořily svou filozofii kolem pracoviště. Zde je třeba zmínit začátky „Gardzienic“ a programový text Włodzimierza Staniewského Za novým přirozeným divadelním prostředím (Staniewski 1982, s. 36-42). Staniewski chtěl tehdy zapojit do divadelní hry vesnický prostor, kde nacházel „diváka nezkaženého «rutinou chování»” a možnost učit se divadlo „od začátku“. Deklarací silného spojení se sídlem je rovněž přidání k názvu divadla přídavného jména „vesnický“ skupinou z Węgajt, a jeho potvrzením je sestavení programu činnosti kolem tradičních představení a obřadů kalendářního cyklu. Mnoho z těchto institucí kromě tvorby představení organizuje animační kulturní programy, týkající se jak místního prostředí, tak i regionu. Jejich specifika závisí na lokalizaci činnosti a typu účastníků. „Węgajty“, kromě zapojení obyvatel vesnice do svých koledních, velikonočních a zapustních výprav rovněž organizují projekty pro děti a starší osoby. Iniciativy pro děti, jejichž aktivní účast v kulturním dění je ztížena, organizuje také Stacja Szamocin, Brama a Teatr Realistyczny. Některé skupiny cestují po svém regionu, kde v hasičských zbrojnicích, lidových domech a malých kulturních střediscích uvádějí představení, organizují dílny a diskuse (Teatr Realisticzny, Stajnia Pegaza, Zielony Wiatrak, Teatr Okazjonalny). Stacja Szamocin se také zabývá podporou nevládních iniciativ ve svém lokálním prostředí. Rozšíření programu také znamená, že je možné se v těchto institucích zabývat nejen divadelními tématy. Zde je třeba uvést Centrum Divadla Osmého Dne, které se v rámci svých různých programů stává místem pro společenskou diskusi. Institut Jerzeho Grotowského se zase během organizování konferencí a seminářů zabývá kulturní reflexí, pro kterou je divadlo pouze výchozím bodem. Knížka CZ/PL není pouze prezentací divadelních kulturních center, ale má rovněž plnit praktickou funkci. Byla zamýšlena jako mapa novátorských institucí, spojená s katalogem prověřených projektů a modelů činností v těchto místech. Je pouze částečně fungující kontaktní sítí. Většina uvedených institucí spolu zřídkakdy vzájemně spolupracuje, jak v mezinárodním, tak i domácím měřítku. Virtuální mapa má tedy podnítit reálnou komunikaci a iniciovat výměnu programů, myšlenek, nástrojů a metod kulturní činnosti. Za tímto účelem byly popisy míst doplněny adresami a informacemi o technických parametrech divadelních scén, které zahrnují rozměry, počet osob a informaci o možnosti libovolného uspořádání hlediště. Subjekty této výměny však nemají být výlučně hrdinové průvodce, ale také ostatní divadelní tvůr-

CZ/PL

23

W warszawskim teatrze data przebudowy pokrywa się, wyjątkowo, z datą powstania zespołu. Jego założyciele wcześniej nie działali jako grupa twórcza i do dzisiaj nie mają wspólnej nazwy – łączy ich miejsce. Wytwórnia nie jest siedzibą grupy teatralnej składającej się z lidera i zespołu aktorskiego, ale przestrzenią realizacji indywidualnych projektów gospodarzy – dramaturgów i reżyserów, którzy za każdym razem zapraszają do współpracy aktorów. Miejscem, którym nie zarządza zespół teatralny, jest również Instytut im. Jerzego Grotowskiego. Budynek został przed laty zaadaptowany do potrzeb scenicznych dla Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego, po jego przeprowadzce z Opola w 1965 roku. Instytut posiada, również odziedziczony po Teatrze Laboratorium, obiekt w Brzezince oraz remontuje nową siedzibę w mieście. Obecnie jednak prezentowane są tu przedstawienia gościnne, które stanowią tylko jeden z wątków szerokiej działalności edukacyjnej, badawczej i artystycznej Instytutu. Najczęstszą formą prawną, w ramach której działają te ośrodki kultury, są stowarzyszenia, nie posiadające stałego dofinansowania. Zdobywają fundusze na kolejne projekty, biorąc udział w konkursach organizowanych przez władze lokalne, państwowe oraz polskie i międzynarodowe organizacje pozarządowe. Pozostałe, podobnie jak wspomniany Ośrodek Teatru Ósmego Dnia i OPT „Gardzienice”, zyskały oficjalny status instytucji kultury (Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Ośrodek Teatralny Kana, Sopocka Scena Off de BICZ) i otrzymują stałą dotację od władz miasta, województwa lub ministerstwa kultury. Program opisywanych teatrów-instytucji stanowi realizację otwarcia przestrzennego, zauważonego wcześniej w planie architektonicznym teatrów-budynków. Projekty prezentowane w przewodniku pokazują często, że w przestrzeni kreowanej przez przebudowy zwyczajowe podziały na rodzaje i gatunki teatru nie są istotne – obok siebie występują tu reprezentanci teatru repertuarowego, offowego, lalkowego, wiejskiego, teatru tańca, teatru fizycznego itd. Sąsiadują tam ze sobą również inne gałęzie sztuki – odbywają się koncerty, wystawy sztuki współczesnej i spotkania literackie. Prawdopodobnie są to jedne z niewielu miejsc w Polsce, gdzie możliwa jest taka różnorodność. Najważniejsze rozszerzenie dokonuje się jednak w definicji adresata działań tych teatrów, sugerowane już przez – zapisaną w przestrzeni scenicznej – możliwość zatarcia granicy między sferą aktywną i sferą pasywną przedstawienia. W obrębie teatru oznacza to dopuszczenie publiczności do procesu twórczego. Wiele opisywanych miejsc prowadzi bowiem działalność edukacyjną, zarówno z zakresu teorii – obejmującą wykłady, spotkania z twórcami i dyskusje, jak i praktyki – przez organizację stażów i warsztatów. Warto tu wspomnieć różnego rodzaju otwarte szkoły teatralne, takie jak Akademia Praktyk Teatralnych („Gardzienice”), Inna szkoła teatralna („Węgajty”), Alternatywna szkoła teatru (Teatr Ósmego Dnia) oraz cykle warsztatów organizowane przez Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Teatr Kana czy Teatr Wytwórnia. Tego typu inicjatywy mają charakter działań animacyjnych, które definiują adresata jako aktywnego uczestnika, a nie tylko jako biernego odbiorcę. Mają one swoje przedłużenie w projektach przekraczających teatr, zarówno rozumiany jako budynek, jak i produkcję przedstawień, które związane są często z najbliższym otoczeniem. Niektóre zespoły zbudowały swoją filozofię wokół miejsca pracy. Warto tu choćby przypomnieć początki „Gardzienic” i programowy tekst Włodzimierza Staniewskiego Po nowe środowisko naturalne teatru (Staniewski 1982, s. 36–42). Staniewski chciał włączyć wtedy do gry teatralnej przestrzeń wsi, gdzie odnajdywał „nieskażonego «rutyną zachowań» widza” oraz możliwość uczenia się teatru „od początku”. Deklaracją silnego związku z siedzibą jest również dodanie do

24

CZ/PL

ci, kulturní animátoři, tradiční kulturní střediska, místní orgány aj. Úkolem průvodce je tedy propagace stálého předávání vědomostí a inovace mezi dvěma společnostmi, které podléhají změnám zřízení. Přiložená anglická verze dovoluje ještě více tuto výměnu rozšířit. Brook Peter: Prázdný prostor, přel. Alois Bejblík, Panorama, Praha 1988. Hall Edward T.: The Hidden Dimension, Doubleday & Company Inc., New York 1966 Staniewski Włodzimierz: Po nowe środowisko naturalne teatru w: Sztuka Otwarta. Parateatr II, Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur”, Wrocław 1982. Stanislavski Konstanty: Můj život v umění, přel. František Píšek, Orbis, Praha 1959. Wiles David: A Short History of Western Performance Space, Cambridge University Press, Cambridge 2003.

CZ/PL

25

nazwy teatru przymiotnika „wiejski” przez zespół z Węgajt, a jego potwierdzeniem – zbudowanie programu działań wokół tradycyjnych widowisk i obrzędowości cyklu kalendarzowego. Wiele z tych instytucji oprócz tworzenia przedstawień organizuje projekty animacji kultury, dotyczące zarówno sąsiedzkiej społeczności lokalnej, jak i regionu. Ich specyfika zależy od lokalizacji działań i rodzaju uczestników. „Węgajty”, oprócz włączania mieszkańców wsi w swoje wyprawy kolędnicze, alilujkowe i zapustne, prowadzą też projekty z dziećmi i osobami starszymi. Inicjatywy animacyjne z dziećmi, których aktywny udział w kulturze jest utrudniony, realizują również Stacja Szamocin, Teatr Brama i Teatr Realistyczny. Niektóre zespoły podróżują po swoim regionie, gdzie w remizach, domach ludowych i małych ośrodkach kultury pokazują przedstawienia, organizują warsztaty i dyskusje (Teatr Realistyczny, Stajnia Pegaza, Zielony Wiatrak, Teatr Okazjonalny). Stacja Szamocin zajmuje się również wsparciem inicjatyw pozarządowych w środowisku lokalnym. Rozszerzenie programu oznacza także, że możliwe jest podejmowanie w murach tych instytucji tematów nie tylko teatralnych. Warto przywołać tu Ośrodek Teatru Ósmego Dnia, który w ramach swoich różnych programów staje się miejscem debaty społecznej. Instytut im. Jerzego Grotowskiego z kolei, organizując konferencje i seminaria, podejmuje refleksję kulturową, dla której teatr jest jedynie punktem wyjścia. Książka CZ/PL jest nie tylko prezentacją teatralnych ośrodków kultury, ale ma pełnić także funkcję praktyczną. Została zaplanowana jako mapa innowacyjnych instytucji, połączona z katalogiem sprawdzonych tam projektów i modeli działania. Większość opisywanych instytucji rzadko współpracuje ze sobą, zarówno w wymiarze międzynarodowym, jak i krajowym. Mapa wirtualna ma więc generować realną komunikację oraz zainicjować wymianę programów, idei, narzędzi i metod działania w kulturze. W tym celu opisy miejsc zostały uzupełnione danymi adresowymi oraz informacjami o parametrach technicznych scen teatralnych, które obejmują rozmiar, liczbę osób oraz informację o możliwości dowolnego kształtowania widowni. Stronami tej wymiany nie mają być jednak wyłącznie bohaterowie przewodnika, ale także inni twórcy teatralni, animatorzy kultury, tradycyjne ośrodki kultury, lokalne władze i inni. Zadaniem przewodnika jest więc promocja trwałego przekazu wiedzy i innowacji między dwoma społeczeństwami podlegającymi przemianom ustrojowym, a dołączona angielska wersja językowa pozwala jeszcze bardziej rozszerzyć tę wymianę. Brook Peter: Pusta przestrzeń, przeł. Witold Kalinowski, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1981. Hall Edward T.: Ukryty wymiar, przeł. Teresa Hołówka, PIW, Warszawa 1976. Staniewski Włodzimierz: Po nowe środowisko naturalne teatru v: Sztuka Otwarta. Parateatr II, Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur”, Wrocław 1982. Stanisławski Konstanty: Moje życie w sztuce, przeł. Zofia Petersowa, PIW, Warszawa 1954. Wiles David: A Short History of Western Performance Space, Cambridge University Press, Cambridge 2003.

CZ/ /PL vedení osoby zarządzające management kontakt kontakt contact scéna nemobilní widownia stała fixed audience seating

scéna mobilní widownia ruchoma flexible audience seating

počet diváků ilość widzów number of audience

h

y x

rozměry scény wymiary przestrzeni gry dimensions of performing space

PL/SKIERNIEWICE PL/GARDZIENICE PL/GARDZIENICE

PL: Ośrodek Praktyk Teatralnych GARDZIENICE

27

Włodzimierz Staniewski Mariusz Gołaj

ul. Grodzka 5a, 20-112 Lublin tel. +48 81 532 98 40/ +48 81 534 64 20 offi[email protected] [email protected] www.gardzienice.art.pl

5,5 90-120

7,8 10

27

fot. Joanna Holcgreber

28

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Divadlo vzniklo v roce 1977 a svou činnost zahájilo jako sdružení (v souladu s dekretem prezidenta Polské republiky z roku 1932). V roce 1990 se Ośrodek Praktyk Teatralnych (Sdružení divadelní činnosti) „Gardzienice“ získalo oficiálního statutu státní kulturní instituce. Soubor, jehož zakladatelem a vůdčí osobností je Włodzimierz Staniewski, má autorský charakter. Prvních několik let svého působení mohlo divadlo přežít jen díky finančním příspěvkům svých členů a pomoci spřízněných osob a institucí. Jeho útočištěm se stala zchátralá ariánská kaple ve vesnici Gardzienice nedaleko Lublinu. Zpočátku se náplní divadelní činnosti staly Výpravy a Shromáždění, jež byly organizovány mnoha místech v okolí. Tvorbu souboru začaly brzy charakterizovat dobře rozpoznatelné rysy, zvláště pak soustředění na důsledné studium starobylých hudebních tradic, intenzivních pohybových a hlasových technik, tendence k vytváření divadelních představení v přirozeném prostředí a rovněž důraz kladený na principy vzájemnosti a muzikálnosti. Divadlo „Gardzienice“ je jedním z nejproslulejších experimentálních divadel na světě a režisérem veškerých jeho inscenací je Włodzimierz Staniewski. Inscenace byly ovlivněny proměnou inspirací, konkrétně pak tradiční kulturou polského pohraničí v představení Spektakl Wieczorny (Večerní představení, 1977) a Gusła (1981), pravoslavnou vírou v Żywot protopopa Awwakuma (Životě protopopa Avvakuma, 1983) a evropskými dějinami středověku v Carmině Buraně (1990). Během posledních let se tvorba souboru zaměřuje na motivy antického Řecka jako na zdroj evropské kultury. Do tohoto období spadá vznik následujících inscenací: Metamorfozy (Metamorfózy, 1997), Elektra (2004) a Ifigenie v Aulidě (2007). Zmíněná díla se snaží zkoumat dávno zapomenuté herecké techniky, a čerpají podněty jak ze stávajících ikonografických a literárních zdrojů, tak i z hudebních památek antického Řecka. V principu tak tento přístup vede ke vzkříšení tragédie z ducha hudby. MÍSTO Divadlo sídlí v prostorách zámeckého komplexu v Gardzienicích, pocházejícího ze 17. století. Ke svým aktivitám využívá mj. postranní hospodářské křídlo, špejchar a park. Divadelní sál, jenž nalezneme v hospodářském křídle, má dvě části – východní část pocházející z konce 17. století a západní část z pozdější doby. Během požáru v roce 1966 lehlo celé přízemí popelem až do základů. Technický stav budovy se následně zhoršoval v důsledku toho, že komplex nebyl hlídán a nebyla zajištěna trvalá a průběžná památková konzervace. Podle rozhodnutí národního výboru v Piaskách z roku 1989 bylo hospodářské křídlo budovy předáno k užívání divadlu. Hned nato byla zahájena rekonstrukce budovy. „Budova, již se podařilo vykřesat z naprostého zbořeniště, je naším největším dílem.“ (W. Staniewski ve své poznámce k inscenaci Metamorfózy, 1997). Kanceláře a divadelní galerie se nacházejí v Lublinu. PROJEKTY „Akademia Praktyk Teatralnych” (Akademie divadelní činnosti) – pravidelný vzdělávací projekt, který v roce 1997 inicioval Włodzimierz Staniewski. Kurzy mají roční nebo dvouletý cyklus. Dílny, jež probíhají každý měsíc, jsou vždy zhruba pětidenní a uskutečňují se nejen v Gardzienicích a v Lublinu, ale při příležitosti nejrůznějších festivalů, sympozií a Výprav i na jiných místech. Koordinátorem Akademie je Mariusz Gołaj, dlouholetý herec souboru Gardzienice. „Mezinárodní dílny divadelní praxe” – každoročně pořádaná série dílen určených hercům, režisérům a divadelníkům z různých zemí a světadílů. „Gardzienice – Czarne” – literární projekt, jenž vzniká od roku 2000 ve spolupráci s nakladatelstvím Wydawnictwo Czarne. V jeho rámci uskutečňují autorská setkání a přehlídky za účelem propagace tvorby významných autorských osobností ze střední a východní Evropy. „Misteria, Inicjacje” (Mystéria, Iniciace) – pod tímto názvem se v Krakově ve spolupráci s Katedrou dějin a teorie divadla Institutu polonistiky Jagellonské univerzity uskutečnila mezinárodní konference (1999) a festival (2000), jejichž snahou bylo předestřít komplexní problematiku týkající se různých druhů rituální dramatizace s jejími společenskými a kulturními funkcemi a s ohledem na jejich minulost (zejména pak antickou), současnost i budoucnost. „Galerie” – expozice děl známých polských umělců, ale i začínajících autorů a současně výstav spojených s programem sdružení. Jiné: „Off-Konfrontacje” (součást festivalu Lubelskie Konfrontacje Teatralne), dílny, „Muzyka świata” (Hudba z celého světa), „Ukrajina-Polsko-Evropa”, „Noce etniczne” (Etnické noci), divadelní praktika určená studentům.

PL/GARDZIENICE

29

PL: HISTORIA Teatr powstał w 1977 roku i zaczął działalność w ramach powołanego w tym samym czasie stowarzyszenia (na podstawie wciąż obowiązującego dekretu prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z 1932 roku). W 1990 roku Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” stał się państwową instytucją kultury. Teatr, którego założycielem i animatorem jest Włodzimierz Staniewski, ma charakter autorski. Pierwsze lata zespół przeżył dzięki wkładom finansowym członków, pomocy zaprzyjaźnionych osób i instytucji. Miejscem pracy była zrujnowana kaplica ariańska we wsi Gardzienice pod Lublinem. Na początku podstawę praktyk teatralnych stanowiły Wyprawy i Zgromadzenia organizowane w środowiskach lokalnych. Grupa stała się dobrze rozpoznawalna dzięki wnikliwym badaniom w zakresie rdzennych i antycznych tradycji muzycznych, potężnym cielesnym i głosowym technikom w pracy aktorskiej, zaangażowaniu w tworzenie teatru w naturalnym środowisku i naciskowi kładzionemu na zasady wzajemności i muzyczności. „Gardzienice”, których wszystkie przedstawienia reżyserował Włodzimierz Staniewski, są jednym z najbardziej znanych teatrów eksperymentalnych na świecie. Kolejne spektakle wynikały ze zmieniających się kręgów inspiracji, a były to: kultura tradycyjna polskiego pogranicza dla Spektaklu wieczornego (1977) i Guseł (1981), prawosławie dla Żywotu protopopa Awwakuma (1983) i europejskie średniowiecze dla spektaklu Carmina Burana (1990). W ostatnich latach teatr skupia swoją uwagę na starożytnej Grecji jako źródle kultury europejskiej. W tym okresie powstały: Metamorfozy (1997), Elektra (2004), Ifigenia w Aulidzie (2007). Eksploruje się tu zapomniane techniki aktorskie greckiego antyku, nawiązując do istniejących źródeł ikonograficznych i literackich, oraz do zabytków muzyki antycznej Grecji. Wiedzie to w swym założeniu do wskrzeszenia tragedii z ducha muzyki. MIEJSCE Teatr znajduje się na terenie siedemnastowiecznego kompleksu pałacowego w Gardzienicach. Do swoich działań wykorzystuje m.in. oficynę pałacową, spichlerz, park. Sala teatralna mieści się w oficynie, która składa się z dwóch części: wschodniej – starszej (z końca XVII wieku) i zachodniej – późniejszej. Na skutek pożaru w 1966 roku część parterowa uległa całkowitemu zniszczeniu do poziomu fundamentów. Ich stan techniczny ulegał regularnej dewastacji ze względu na brak dozoru i stałej bieżącej konserwacji. Decyzją naczelnika gminy Piaski z dnia 14 grudnia 1989 roku oficyna została przekazana OPT „Gardzienice”. Budynek poddano remontom. „Oficyna dźwignięta z kompletnej ruiny to nasz największy utwór” (Włodzimierz Staniewski, Nota reżyserska do Metamorfoz, 1997). Biuro i galeria teatru mieszczą się w Lublinie. PROJEKTY „Akademia Praktyk Teatralnych” – regularny projekt edukacyjny, zainicjowany przez Włodzimierza Staniewskiego w 1997 roku. Kursy Akademii mają cykl roczny lub dwuletni; sesje trwają około pięciu dni każdego miesiąca, odbywają się w Gardzienicach i w Lublinie, a także – przy okazji festiwali, sympozjów i wypraw – w innych miejscach Polski i za granicą. Koordynatorem działalności Akademii jest wieloletni aktor OPT „Gardzienice”, Mariusz Gołaj. „Międzynarodowe Sesje Praktyk Teatralnych” – coroczne warsztaty dla aktorów, reżyserów i praktyków teatru z różnych krajów i kontynentów. „Spotkania literackie Gardzienice – Czarne” – projekt realizowany od 2000 roku we współpracy z Wydawnictwem Czarne. W Gardzienicach i Lublinie odbywają się spotkania autorskie, prezentacja i promocja twórczości wybitnych autorów z Europy Środkowej i Wschodniej. „Misteria, inicjacje” – wspólnie z Katedrą Historii i Teorii Teatru Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego zorganizowano w Krakowie międzynarodowe sympozjum naukowe (1999) oraz Festiwal „Misteria, inicjacje” (2000), podczas którego odbyły się prezentacje, warsztaty i spotkania, będące próbą wieloaspektowego ukazania problemów związanych z różnorodnymi dramatyzacjami rytualnymi, ich funkcjami społecznymi i kulturowymi, ich przeszłością (zwłaszcza antyczną), teraźniejszością i przyszłością. „Galeria” – projekt zakłada organizację czasowych ekspozycji dzieł znanych artystów z Polski, młodych adeptów sztuki, a także wystaw towarzyszących przedsięwzięciom artystycznym Ośrodka w zabytkowych piwnicach lubelskiej siedziby teatru. Inne: „Off-Konfrontacje” (część festiwalu Lubelskie Konfrontacje Teatralne), sesje warsztatowe i klasy mistrzowskie, „Muzyka świata”, „Ukraina – Polska – Europa”, „Noce etniczne”, praktyki teatralne dla studentów.

30

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY The theatre was established in 1977. Most unusually for the time, it was set up as an association in accordance with a 1932 presidential decree. Ośrodek Praktyk Teatralnych “Gardzienice” (“Gardzienice” Centre for Theatre Practices) became a state-owned cultural institution in 1990. The leader of the theatre is Włodzimierz Staniewski. During grueling first few years, the company got by on donations from members and whatever assistance supportive people and institutions could spare. A dilapidated Arian chapel in Gardzienice, a small village near Lublin, made do as the Centre’s headquarters. At the beginning their theatre practices comprised Expeditions and Gatherings organized in local environments. The company has won wide recognition for its rigorous investigation of indigenous and ancient musical traditions, its physical and vocal techniques, its commitment to the creation of theatre in a natural environment and its emphasis on mutuality and musicality. “Gardzienice”, whose every performance has been directed by Staniewski, is today one of the most famous experimental theatres in the world. Successive performances have been inspired by different cultural milieus. The traditions of Poland’s border regions provide the backdrop for Spektakl wieczorny (Evening Spectacle, 1977) and Gusła (Sorcery, 1981), Russian Orthodox culture for Żywot protopopa Awwakuma (The Life of Archpriest Avvakum, 1983) and mediaeval Europe for Carmina Burana (1990). In recent years, “Gardzienice” has been focusing on Ancient Greece as the cradle of European culture. This research has given rise to Metamorfozy (Metamorphoses, 1997), Elektra (Electra, 2004), and Iphigenia at Aulis, (2007). These works delve into the long lost acting techniques of Greek Antiquity as revealed by extant iconographical and literary sources, and relics of Ancient Greek music. The company wants to resurrect the art of tragedy through the spirit of music. PLACE The theatre is housed in a 17th century palace complex in Gardzienice. The palace outbuilding, granary and park are all used for theatrical activities. The theatre room is situated in the outbuilding, which has an eastern part dating back to the late 17th century and a western part built later. The ground floor was ravaged by fire in 1966. The hall was slowly but steadily falling into disrepair as no-one was interesting in conserving, let alone restoring it. “Gardzienice” was granted the outbuilding following a decision of the Piaski local authorities in 1989. After the renovation Włodzimierz Staniewski said “Raising the outbuilding from the ruins was our most exquisite work of art” (Włodzimierz Staniewski: Director’s note to Metamorphoses 1997). The theatre office and gallery are based in Lublin. PROJECTS “Akademia Praktyk Teatralnych” (Academy for Theatre Practices) – an ongoing educational project instituted in 1997 by Włodzimierz Staniewski, comprising annual and biennial cycles. Sessions are held in Gardzienice and Lublin monthly and last about five days. Sessions are also held elsewhere in Poland and around the world for festivals, symposia and Expeditions. The Academy is coordinated by Mariusz Gołaj, one of “Gardzienice’s” leading actors. “The International Theatre Practice Sessions” – a series of annual workshops for actors, directors and theatre practitioners from all over the world. “Gardzienice – Czarne” – a series of literary get-togethers held in Gardzienice and Lublin to promote the works of outstanding Central and Eastern European authors and provide a forum for writers to meet. The project was launched in 2000 in conjunction with “Czarne” Publishing House. „Misteria, Inicjacje” (Mysteries, Initiations) – jointly with the Chair of Theatre History and Theory at the Institute of Polish Philology at Cracow’s Jagiellonian University an international symposium was organised in 1999 and was followed by the festival in 2000. The festival staged several presentations, workshops and discussions addressing various aspects of the problems associated with different kinds of ritual dramatisations, their social and cultural functions, and their past (especially ancient ), present and future. “Gallery” – a project of temporary exhibitions of the works of both established and up and coming Polish artists as well as exhibitions to accompany the Centre’s events. Other: “Off-Confrontations” (part Lublin Theatre Confrontations festival), workshops and master classes, world music, “Ukraine-Poland-Europe festival”, “Ethnic Nights”, and theatrical practices for students.

PL/TORUŃ PL/GARDZIENICE PL/POZNAŃ

PL: Ośrodek Teatru Ósmego Dnia

31

Ewa Wójciak

ul. Ratajczaka 44, 61-728 Poznań tel./fax +48 61 855 20 86 [email protected] www.osmego.art.pl

4 140

9 9

31

fot. Anna Wnuk

32

PL/POZNAŃ

CZ: HISTORIE Teatr Ósmego Dnia (Divadlo Osmého dne) působí od roku 1991 jako kulturní instituce pod patronátem města Poznaně. Soubor vznikl v roce 1964 zásluhou skupiny studentů polonistiky v čele s Tomaszem Szymańským. Mezi dalšími tvůrci byli např. Lech Raczak, pozdější dlouholetý vedoucího souboru, nebo Stanisław Barańczak, básník, který v současnosti působí jako profesor na Harvardské univerzitě. Divadlo se zpočátku zaměřovalo na tvorbu básnických inscenací. Koncem 60. let převzal – po změnách v uměleckém přístupu ovlivněných Jerzym Grotowským a jeho divadlem Teatr Laboratorium (Divadlo Laboratoř) – vedení souboru Lech Raczak. V té obě se zrodily i proslulé inscenace Wprowadzenie do… (Úvod k..., 1970) a Jednym tchem (Jedním dechem, 1971). Začátkem sedmdesátých let přišli do souboru umělci, kteří dodnes tvoří jeho jádro: Ewa Wójciaková, Tadeusz Janiszewski, Marcin Kęszycki a Adam Borowski. Soubor si vypracoval vlastní uměleckou metodu, v jejímž základem byla kolektivní improvizace. Mezi nejvýraznějšími okruhy zájmů se ocitla problematika současného světa a člověka, jenž se zaplétá do sítí společenských, politických a metafyzických plánů, jež jsou vytvářeny „tady a teď “. Následovaly další inscenace, které souboru přinesly úspěch doma i v zahraničí: Musimy poprzestać na tym, co tu nazwano rajem na ziemi (Musíme se spokojit s tím, čemu se tady říká ráj na zemi, 1975), Przecena dla wszystkich (Sleva pro všechny, 1977), Ach, jakże godnie żyliśmy (Ach, jak ctihodný život jsme vedli, 1979), Więcej niż jedno życie (Víc než jeden život, 1981), Wzlot (Vzlet, 1982), Piołun (Pelyněk, 1985). Raport z oblężonego miasta (Zpráva z obklíčeného města, 1983), plenérové představení. V roce 1984 byl soubor rozhodnutím vlády Polské lidové republiky připraven o možnost další existence. Část souboru byla tehdy nucena opustit Polsko a v zahraničí s velkým úspěchem vytvořila inscenaci Auto-da-Fe (1985). Zbývající členové souboru, kteří neobdrželi výjezdní doložku, objížděli během následujících dvou let v rámci uměleckého undergroundového hnutí kostely s inscenací Mała Apokalipsa (Malá apokalypsa, 1985). Období let 1987-1989 všichni členové souboru strávili v exilu v západní Evropě, kde vystupovali v rámci hostujících představení. V roce 1989 se na pozvání vlády Tadeusze Mazowieckého Divadlo Osmého dne vrátilo do Polska, do Poznaně. Tehdy se zrodily další inscenace: Ziemia niczyja (Země nikoho, 1991) a Requiem (1992) na motivy díla Anny Achmatovové. V roce 1992, po odchodu Raczaka, se soubor zaměřil na nový typ představení pod širým nebem a rozvíjení prostředků velkolepých vizuálně-výtvarných inscenačních tvarů určených mnohatisícovým davům, jež byly inspirovány zásadními společenskými a politickými náměty ze současnosti. Sabat (1993), Szczyt (Vrchol, 1998), Arka (Archa, 2000), Čas matek (2006) a inscenace pro uzavřené divadelní prostory Tańcz, póki możesz (Tancuj, dokud můžeš, 1994), Portiernia (Vrátnice, 2003) a Teczki (Aktovky, 2007). MÍSTO Soubor dnes sídlí v budově, v níž v letech 1879-1911 působilo německé divadlo. Budova stojí na místě původní stavby městského divadla vybudované v letech 1802-1804. Až do začátku 2. světové války se v části budovy nacházela kavárna Esplanada, jež po válce obnovila provoz a změnila název na kavárnu Arkadia. Interiér domu byl podle plánů přeměněn na obytné prostory a kanceláře. V březnu 1992 byla část prostor ve druhém patře budovy předána k užívání Divadlu Osmého Dna. PROJEKTY „Ukázky metod experimentálního divadla“ – ukázky divadelních představení včetně popisu metod jejich tvorby. „Alternativní škola divadla“ – herecké a režijní workshopy pod vedením předních osobností a lídrů alternativních souborů. „Teatr Spoza” (Divadlo na okraji) – prezentace práce mladých divadelníků, kteří působí mimo centra velkých měst, v místech, jimž se přezdívá „provinční” a jež jsou dle našeho názoru jedněmi z nejinspirativnějších divadelních center. „Dokumentární film“ – projekce a setkání s tvůrci dokumentárního filmu (m.in. Marcel Łoziński, Krzysztof Kieślowski). „Setkání s literaturou” – cyklus, jehož moderátorem je Ryszard Krynicki. “Historia pod prąd” (Příběh proti proudu) – cyklus setkání, projekcí a fotografických výstav zaměřený na současnost nahlíženou perspektivou konkrétních lidských osudů a nevšedních osobností. „Alternativní společnost” – hledání a rozlišování forem tvůrčí a společenské činnosti, jež se odchylují od stereotypu. Cyklus zahrnuje jak prezentaci novátorských uměleckých přístupů, tak nastínění života společenství chrakterizovaných světonázorovými a sociálními cíly, od anarchistických komunit až po dobrovolnická hnutí. „Povolání: reportér“ – cyklus setkání s reportéry (m.in. Wojciech Jagielski, Artur Domosławski)

PL/POZNAŃ

33

PL: HISTORIA Teatr Ósmego Dnia od 1991 roku jest instytucją kultury działającą pod patronatem władz miasta Poznania. Został powołany do życia w roku 1964 przez grupę studentów filologii polskiej z Tomaszem Szymańskim na czele. Wśród współtwórców byli m.in. Lech Raczak, późniejszy wieloletni lider zespołu, oraz Stanisław Barańczak, poeta, obecnie profesor Uniwersytetu Harvarda. Początkowo teatr realizował spektakle poetyckie. Pod koniec lat sześćdziesiątych po głębokich przemianach artystycznych pod wpływem Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium kierownictwo zespołu przejął Lech Raczak. Powstały słynne przedstawienia: Wprowadzenie do… (1970) i Jednym tchem (1971). Na początku lat siedemdziesiątych do zespołu przyszli artyści, którzy do dziś stanowią jego trzon: Ewa Wójciak, Tadeusz Janiszewski, Marcin Kęszycki, Adam Borowski. Grupa wypracowała własną metodę artystyczną, której istotę stanowiła improwizacja zespołowa. W obszarze najważniejszych zainteresowań teatru pozostawała problematyka współczesnego świata, człowieka uwikłanego w splatające się „tu i teraz” plany społeczne, polityczne i metafizyczne. Powstały kolejne przedstawienia, które przyniosły rozgłos grupie w Polsce i za granicą: Musimy poprzestać na tym, co tu nazwano rajem na ziemi (1975), Przecena dla wszystkich (1977), Ach, jakże godnie żyliśmy (1979), Więcej niż jedno życie (1981), Wzlot (1982), plenerowy Raport z oblężonego miasta (1983), Piołun (1985). W roku 1984 teatr został całkowicie pozbawiony możliwości istnienia i prezentowania przedstawień przez władze Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wówczas część zespołu zmuszono do opuszczenia Polski. Za granicą prezentowała z wielkimi sukcesami (nagroda Fringe First na Światowym Festiwalu Sztuki w Edynburgu) przedstawienie Auto-da-Fé (1985). Pozostali członkowie grupy, którzy nie otrzymali zezwolenia na wyjazd, przez dwa lata uczestniczyli w podziemnym ruchu artystycznym, prezentując w kościołach spektakl Mała Apokalipsa (1985). Lata 1987–1989 zespół spędził w całości na emigracji, podróżując i grając w Europie Zachodniej. W roku 1989 na zaproszenie rządu Tadeusza Mazowieckiego Teatr Ósmego Dnia powrócił do Polski, do Poznania. Powstały kolejne przedstawienia: Ziemia niczyja (1991) i Requiem według Anny Achmatowej (1992). W 1992 roku, po odejściu Lecha Raczaka zespół skupił się na pracy nad nowym rodzajem spektakli plenerowych i rozwinął język wielkiego widowiska plastycznego adresowanego do wielotysięcznej publiczności, inspirowanego przez ważne tematy społeczne i polityczne współczesności. Powstawały kolejno spektakle plenerowe: Sabat (1993), Szczyt (1998), Arka (2000), Czas matek (2006) oraz salowe: Tańcz, póki możesz (1994), Portiernia (2003) i Teczki (2007). MIEJSCE Teatr mieści się w budynku, który w latach 1879–1911 był siedzibą teatru niemieckiego. Postawiono go zresztą na miejscu teatru miejskiego zbudowanego w latach 1802–1804. Do wybuchu II wojny światowej w części gmachu znajdowała się kawiarnia Esplanada, której nazwę zmieniono po wojnie na Arkadia. Wnętrze domu przeznaczono na mieszkania i instytucje. W marcu 1992 roku część pomieszczeń na II piętrze budynku przekazano Teatrowi Ósmego Dnia. PROJEKTY „Demonstracje metod pracy w teatrze eksperymentalnym” – prezentacje spektakli wraz z opisaniem metody ich powstawania, z udziałem polskich i europejskich zespołów posiadających własny, oryginalny warsztat pracy. „Alternatywna szkoła teatru” – warsztaty aktorskie i reżyserskie prowadzone przez liderów grup alternatywnych z Polski i zagranicy. „Teatr Spoza” – prezentacje młodych środowisk teatralnych działających poza centrami miast, w miejscach zwanych prowincjonalnymi, które naszym zdaniem są jednymi z bardziej inspirujących ośrodków teatralnych. „Kino dokumentalne” – projekcje i spotkania z twórcami dokumentalnego obrazu filmowego (m.in. Marcelem Łozińskim, Krzysztofem Kieślowskim, Andrzejem Titkowem). „Spotkania z literaturą” – cykl prowadzony przez Ryszarda Krynickiego (gościliśmy m. in. Ewę Lipską, Hannę Krall, Henryka Grynberga, Marcina Świetlickiego). „Historia pod prąd” – cykl spotkań, projekcji i wystaw fotograficznych poświęconych współczesności widzianej przez pryzmat konkretnych ludzkich losów i niezwykłych osobowości. „Społeczeństwo Alternatywne” – poszukiwanie i rozpoznawanie niestereotypowych form aktywności twórczej i społecznej. Obejmuje prezentacje zarówno nowatorskich inicjatyw artystycznych, jak i wspólnot o charakterze światopoglądowym i społecznym, od komun anarchistycznych po ruchy wolontariackie. „Zawód: Reporter” – cykl spotkań z reporterami (m.in. Wojciech Jagielski, Artur Domosławski).

34

PL/POZNAŃ

ENG: HISTORY Teatr Ósmego Dnia (Eighth Day Theatre) is a cultural institution that has been running under the auspices of the city of Poznań since 1991. It was founded in 1964 by a group of students from the Polish Studies department, under the leadership of Tomasz Szymański. Founding members included Lech Raczak, who later went on to lead the group, and poet Stanisław Barańczak, currently a Harvard professor. The theatre initially put on poetry recitals. In late 1960s, under the influence of Jerzy Grotowski and Teatr Laboratorium (The Laboratory Theatre), Lech Raczak took over the helm and switched the focus of work. It gave rise to some of the famous performances, including Wprowadzenie do… (Introduction to..., 1970) and Jednym tchem (In one go, 1971). Ewa Wójciak, Tadeusz Janiszewski, Marcin Kęszycki, Adam Borowski came on board in the early 1970s and have been with the ensemble ever since. The group has worked out its own creative method rooted in group improvisation. The theatre still focuses on contemporary issues, especially those connected with our entanglement in the ever expanding and ever intruding social, political and metaphysical scheme of things. Other shows include Musimy poprzestać na tym, co tu nazwano rajem na ziemi (We Are Stuck in This So-called Paradise on Earth, 1975), Przecena dla wszystkich (Sales Season for Everyone, 1977), Ach, jakże godnie żyliśmy (We Had a Dignified Life, Didn’t We?, 1979), Więcej niż jedno życie (More Than One Life, 1981), Wzlot (Ascent, 1982), the open air Raport z oblężonego miasta (Report from a City Under Siege, 1983), and Piołun (Wormwood, 1985). In 1984, the theatre was banned by the government of the Peoples Republic of Poland and one part of the group left the country. Autoda-Fé (1985) was very well received abroad, picking up a Fringe First in Edinburgh. Those artists denied permission to leave Poland become involved in the artistic underground and performed Mała Apokalipsa (Little Apocalypse, 1985), mainly in churches. The ensemble performed extensively throughout Western Europe between 1987 and 1989. Tadeusz Mazowiecki’s government invited Teatr Ósmego Dnia back to their home town of Poznań in 1989. The following years saw Ziemia Niczyja (No Man’s Land, 1991) and Requiem based on the work of Anna Achmatowa (1992). When Lech Raczak left in 1992, the group developed a new type of open air production, that could reach audiences of thousands of people in the process. These shows were inspired by vital social and political themes. Among them were Sabat (Sabbath, 1993), Szczyt (The Peak, 1998), Arka (The Arc, 2000), and Czas matek (The Time of Mothers, 2006). The group created also indoor performances, such as: Tańcz, póki możesz (Dance Till You Can’t Dance Any More, 1994), Portiernia (Porter’s Lodge, 2003) and Teczki (The Files, 2007). PLACE Eight Day Theatre now occupies the second floor of what had been a German theatre between 1879 and 1911. The building was erected on the site of the former municipal theatre, constructed between 1802 and 1804. The Esplanada café leased part of the premises until the outbreak of World War II. After the war, the café reopened as Arkadia while most of the interior was given over to apartments and offices. Eight Day Theatr was granted permanent use of the part of second floor in 1992. PROJECTS “Demonstrations of the methods of work in an experimental theatre” – Polish and European ensembles present shows and describing the methods used in producing them. “Alternative theatre school” – a series of workshops for actors and directors run by the leaders of alternative groups. “Teatr Spoza” (Theatre from Beyond) – presentation fo young theatrical milieus, very inspiring, operating outside city centres, in places sometimes referred to as the provinces. “Documentary cinema” – film screenings and meetings with documentary filmmakers (e.g. Marcel Łoziński, Krzysztof Kieślowski). “Meetings with Literature” – a series of meetings hosted by Ryszard Krynicki. “Historia pod prąd” (History Against the Tide) – a series of meetings, film screenings and photographic exhibitions addressing topical issues as seen through the lives of different people. „Alternative Society” – a project that identifies non-stereotypical artistic and social creativity. This entails presenting both innovative artistic ventures and communities with shared beliefs and common social backgrounds, be they anarchist communes or volunteer movements. “Occupation: Reporter” – a series of meetings with reporters (e.g. Wojciech Jagielski, Artur Domosławski).

PL/GARDZIENICE PL/WARSZAWA PL/SKIERNIEWICE

PL: Kulturownia

35

Towarzystwo Artystyczne Skierniewice

ul. Wojska Polskiego 7, 96-100 Skierniewice tel. +48 514 TAS TAM [email protected] www.tas.art.pl

3,2 100

5,5 10

35

36

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Součástí sdružení Towarzystwo Artystyczne Skierniewice (Umělecké sdružení Skierniewice), správce prostoru s názvem Kulturownia, je Teatr Realistyczny (Realistické divadlo). Tento soubor vznikl v roce 1995, kdy jej založili členové skupiny Nadęta Supergrupa Artisticzna Balon (Nafoukla umnělecka superskupina Balon) Filip Berent, Marek Sot a Robek Paluchosky, který je také dodnes jeho uměleckým vedoucím. Soubor má za sebou několik divadelních inscenací a projektů, jež jsou do značné míry založeny na původních textech a autorských formách vizuálního sdělení. Nejvýrznějšími díly jsou: Rozporek (Rozparek, 1996), Dramat postaw moralnych (Drama morálních postojů, 1997), Malakogamia czyli nieprzewidywalna rzadkość (Malakogamie aneb Nepředvídatelná vzácnost, 1997), Jasne światło na końcu tunelu (Zářící světlo na konci tunelu, 1999), Zaćmienia i przebłyski (Zatmění a záblesky, 2002), Trupstory (Mrtvolastory, 2003), Tra-ta-ta (2003), Tosamość (Totožnost 2004), Trylogia drobiowa v.s. 3.1 (Drůbeží trilogie v.s. 3.1, 2005) a Mc Gyver Paluchosky & end (2007). Soubor Realistického divadla je nositelem celé řady trofejí z festivalů alternativního divadla v Polsku, mj. z Lodžských divadelních setkání, z festivalu Windowisko nebo FAMA. V prostorách Kulturownie prezentuje Umělecké sdružení Skierniewice ukázky tvorby ze všech známých i neznámých uměleckých oborů a realizuje zde společenské a kulturní projekty se zaměřením na okrajové aktivity. Organizuje workshopy v oblasti tance, divadla, fotografie, výtvarného umění a spřízněných oborů, jejichž cílovou skupinou jsou zástupci různých věkových skupin. MÍSTO Budova o celkové výměře 934 m2 byla postavena v roce 1961 pro účely Polské armády. Před likvidací vojenské jednotky v roce 2002 sloužila jako kasárenská kotelna. Od listopadu 2006 v ní sídlí Umělecké sdružení Skierniewice. Prostory procházejí nepřetržitou rekonstrukcí, jejímž účelem je vrátit úpravami toto místo do stavu, v němž by jej bylo možné využívat. Provoz Kulturowni byl slavnostně zahájen dne 6. října 2007 projekcí představení Marcina Brzozowskiego Clapham Junction, několika koncerty a výstavami. PROJEKTY „Szperacz” (Zvídálek) – sociálně-kulturní projekt, jenž od roku 2005 probíhá na „problémových“ dvorech ve Skierniewicích. Naší snahou je povzbuzovat u dětí a mládeže kreativitu a zároveň vyrovnávat jejich příležitosti v přístupu ke kulturním aktivitám. Sdružení pořádá mj. workshopy výtvarné a fotografické tvorby, breakdance nebo v chození na chůdách. V roce 2007 byl projekt dotován z prostředků Ministerstva kultury a národního dědictví a Městského úřadu ve Skierniewicích. „Żywe Historie” (Oživlé dějiny) – projekt, v jehož rámci vznikají inscenované fotografie z vybraných historických údobí. Po celý rok 2007 se jak známí, tak místní fotografové věnují tvorbě cyklu fotografií na základě výjevů z 550 let dějin města Skierniewice. „Teatr dociera wszędzie” (Divadlo přijede kamkoliv) – divadelní akce, jež se soustředí na výpravy doprovázené divadelními aktivitami (divadelními představeními, dílnami, diskusemi apod.) do menších sídel, jejichž obyvatelé nemají přístup k nabídce kulturních akcí. Na svých vyjížďkách núří členové sdružení přederším do okolí Skierniewic, neboť v tomto místě žÿj a jeho bezprostřední okolí je velmi zajímá. Svou činnost rozvíjíme v Lidových domech, v hasičských zbrojnicích a v malých kulturních střediscích. „Barbórki – poszukiwanie alternatywy” (Barborky – hledání alternativy) – festival alternativní kultury, který se stal pokračovatelem tradice Barborkových divadelních setkání v městě Dąbrowa Górnicza (Hornicka Doubrava). Akce je organizovaná ve spolupráci s Hlavní správou Sdružení divadelní a mládežnické kultury při Kulturním středisku ve Skierniewicích. Ide o poslední „kvalifikační kolo“ před Lodžskými divadelními setkáními. „Cień Niepodległości” (Stín Nezávislosti) – pravidelná akce, jež probíhá každoročně kolem 11. listopadu. Téma každého ročníku je jiné a vychází ze široké palety problémů, jež se dotýkají naší zatím nerozvinuté demokracie (emigrace versus imigrace, konzumní společnost, náboženská nesnášenlivost). Akce má interdisciplinární charakter – zahrnuje divadelní představení, filmy, koncerty, pouliční happeningy aj.

PL/GARDZIENICE

37

PL: HISTORIA Częścią Towarzystwa Artystycznego Skierniewice, gospodarza Kulturowni, jest Teatr Realistyczny. Zespół został założony w 1995 roku przez członków Nadętej Supergrupy Artisticznej Balon: Filipa Berenta, Marka Sota i Robka Paluchosky’ego, który kieruje nim do dzisiaj. Teatr zrealizował kilkanaście spektakli i projektów teatralnych, w dużej mierze opartych na oryginalnych tekstach i autorskich formach przekazu wizualnego, z których najważniejsze to: Rozporek (1996), Dramat postaw moralnych (1997), Malakogamia czyli nieprzewidywalna rzadkość (1997), Jasne światło na końcu tunelu (1999), Zaćmienia i przebłyski (2002), Trupstory (2003), Tra-ta-ta (2003), Tosamość (2004), Trylogia drobiowa v.s. 3.1 (2005), Mc Gyver Paluchosky & end (2007). Teatr Realistyczny był wielokrotnie nagradzany na festiwalach teatru niezależnego w Polsce, m.in. na Łódzkich Spotkaniach Teatralnych, Windowisku, FAMIE. W Kulturowni Towarzystwo Artystycznego Skierniewice prezentuje manifestacje kreatywności wszystkich znanych i nieznanych dyscyplin sztuki, realizuje projekty społeczno-kulturalne, zwracając się raczej ku tzw. działaniom niszowym. Prowadzi warsztaty z tańca, teatru, fotografii, plastyki i pokrewnych dziedzin, skierowane do różnych grup wiekowych. MIEJSCE Budynek o powierzchni 934 m2 został zbudowany przez Ludowe Wojsko Polskie w 1961 roku. Do likwidacji jednostki wojskowej w 2002 roku służył jako koszarowa kotłownia. Od listopada 2006 roku jest siedzibą Towarzystwa Artystycznego Skierniewice. Poddawany jest ciągłym remontom, przywracającym go do stanu używalności. Kulturownia została otwarta 6 października 2007 roku pokazem przedstawienia Clapham Junction Marcina Brzozowskiego oraz koncertami i wystawami. PROJEKTY „Szperacz” – projekt społeczno-kulturalny prowadzony od 2005 roku na „trudnych” podwórkach Skierniewic. Pracujemy nad kreatywnością dzieci i młodzieży oraz próbujemy wyrównać ich szanse w dostępie do kultury. Prowadzone są m.in. warsztaty plastyczne, fotograficzne, breakdance, nauka chodzenia na szczudłach. W 2007 roku projekt był dotowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urząd Miasta w Skierniewicach. „Żywe Historie” – projekt polegający na inscenizowaniu fotografii z wybranych okresów historycznych. W 2007 roku znani i miejscowi fotograficy wykonują zdjęcia na podstawie obrazów, pochodzących z liczącej pięćset pięćdziesiąt lat historii Skierniewic. „Teatr dociera wszędzie” – akcja teatralna skupiona na wyprawach z działaniami teatralnymi (spektakle, warsztaty, dyskusje) do niewielkich miejscowości pozbawionych oferty kulturalnej. Zataczamy kręgi wokół Skierniewic, bo tu mieszkamy i ta okolica nas najbardziej interesuje. Działamy w domach ludowych, remizach i małych ośrodkach kultury. „Barbórki – poszukiwanie alternatywy” – festiwal teatru alternatywnego stanowiący kontynuację tradycji Barbórkowych Spotkań Teatralnych w Dąbrowie Górniczej, organizowany wspólnie z Zarządem Głównym Towarzystwa Kultury Teatralnej i Młodzieżowym Centrum Kultury w Skierniewicach. Ostatni „turniej kwalifikacyjny” przed Łódzkimi Spotkaniami Teatralnymi. „Cień Niepodległości” – impreza cykliczna odbywająca się w okolicach 11 listopada. Temat każdej edycji jest inny i pochodzi z szerokiej gamy problemów dotykających naszą niedorozwiniętą demokrację (emigracja – imigracja, konsumpcjonizm, nietolerancja religijna). Ma ona charakter interdyscyplinarny – obejmuje spektakle, filmy, koncerty, działania uliczne i inne.

38

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Teatr Realistyczny (Realistic Theatre) is part of Towarzystwo Artystyczne Skierniewice (Artistic Association Skierniewice), the artistic society which hosts Kulturownia. The group was set up in 1995 by Filip Berent, Marek Sot and Robek Paluchosky. These were all members of an artistic task force known as “Nadęta Supergrupa Artisticzna Balon” (Pompous Artistic Supergroup Balloon) and Paluchovsky still leads the ensemble today. The theatre has several performances and projects to its credit, most of which were at least partly based on original scripts and visual forms. Here we might mention Rozporek (The Fly, 1996), Dramat postaw moralnych (Moral Drama, 1997), Malakogamia czyli nieprzewidywalna rzadkość (Malacophilly or An Unexpected Rarity, 1997), Jasne światło na końcu tunelu (Bright Light at the End of the Tunnel, 1999), Zaćmienia i przebłyski (Eclipses and Glimmerings, 2002), Trupstory (Corpsestory, 2003), Tra-ta-ta (2003), Tosamość (Thesameness, 2004), Trylogia drobiowa v. 3.1 (Poultry Trilogy v. 3.1, 2005), and Mc Gyver Paluchosky & end (2007). Teatr Realistyczny has notched up several awards at independent theatrical festivals throughout Poland, including the Łódź Theatre Meetings, Windowisko, and FAMA. In Kulturownia, Towarzystwo Artystycznego Skierniewice presents manifestations of creativity in every known and unknown artistic discipline, holds social and cultural events. The Association’s preference is for niche events. They also conduct workshops for different age groups on dance, theatre, photography, art and other fields. PLACE Back in 1961, the Polish Peoples’ Army built a 934 sq. m. boiler room in a military base in Skierniewice. This is what Towarzystwo Artystyczne Skierniewice has called home since 2006, when the base was closed. Renovation works are currently underway to restore the building to a usable state. Kulturownia opened on 6 October 2007 with Marcin Brzozowski’s Clapham Junction, followed by concerts and exhibitions. PROJECTS “Szperacz” – a social and cultural project for the not-so-glamourous parts of Skierniewice that has been running since 2005. The aim is to bring out children’s creativity and facilitate their access to culture. Art workshops, photography workshops, break-dance courses and stilt walking classes are all part of the fun. In 2007, the project received funding from the Ministry of Culture and Cultural Heritage and the City of Skierniewice. “Żywe Historie” (Live Stories) – a series of photographic displays from selected historical periods. In 2007, well known local photographers took photographs modelled on paintings from different periods of Skierniewice’s five hundred and fifty-year-old history. “Teatr Dociera Wszędzie” (Theatre Will Reach Everywhere) – travelling to small villages deprived of cultural events and showcasing a variety of theatrical ventures such as performances, workshops and talks. “Our focus is the area around Skierniewice as this is where we live and this is the region that most interests us. We visit village meeting halls, dance halls and small cultural centres”, said the members of Association. “Barbórki – Poszukiwanie Alaternatywy” (Barbórki – Searching For Alternative) – an alternative theatre festival which continues the tradition of the Barbórki Theatre Meetings held in Dąbrowa Górnicza. These are organised jointly with the Towarzystwo Kultury Teatralnej (Theatre Culture Society) and the Młodzieżowe Centrum Kultury (Youth Cultural Centre) in Skierniewice. This is the last qualifying round before the Łódź Theatre Meetings. “Cień Niepodległości” (Independence Shadow) – an annual event held on or about 11 November. “Each year has a different theme inspired by one of the problems encountered in our retarded democracy (emigration, immigration, consumerism, religious intolerance etc). All genres are welcome – plays, films, concerts, street events, etc.”, said the members of Association.

PL/GARDZIENICE PL/SOPOT

PL: Sopocka Scena Off de BICZ

39

Ewa Ignaczak

al. Mamuszki 2, 81-718 Sopot tel. +48 58 555 22 34/ +48 58 555 84 58/ +48 609 690 038 [email protected] www.offdebicz.sopot.pl

4,5 92

7 8

39

40

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Sopocka Scena Off de BICZ (Sopotská Scena Off de BICZ) je kulturní instituce, která působí od října 2003 jako součást Pobaltské umělecké agentury BART. Její vznik inicioval magistrát města Sopot, který divadlu zajistil působiště v prostorách Divadla Na pláži, v němž rozvíjejí své aktivity celkem tři soubory – Teatr Stajnia Pegaza (Divadlo Pegasova stáj) pod vedením Ewy Ignaczakové, Teatr Zielony Wiatrak (Divadlo Zelený mlýn) Marka Branda a Teatr Okazjonalny (Příležitostné divadlo) Joanny Czajkowské a Jacka Krawczyka. Každý z těchto souborů vymezuje poněkud odlišná tvůrčí charakteristika: Teatr Stajnia Pegaza, jež bylo založeno v roce 1981, realizuje nejčastěji inscenace vycházející z adaptací děl světové a polské literatury, např. Wstyd (Stud) podle románu Heinrich Bölla Ztracená čest Kateřiny Blumové, Gertruda podle Shakespearova Hamleta nebo Anarchistický večírek inspirovaný Stepním vlkem Hermanna Hesseho. Teatr Zielony Wiatrak vzniklo v roce 1994 jako autorský soubor. Jeho inscenace vznikají podle původních scénářů, jejichž náměty se týkají postavení jednotlivce v moderní společnosti, mj. problematiky emigrace – Drapacze Chmur (Mrakodrapy) nebo soupeřivosti v prostředí reality show – DNA. Teatr Okazjonalny funguje od roku 1998 a jeho hlavním vyjadřovacím prostředkem je moderní tanec. Jednotlivé inscenace vznikají na základě autorských textů a čerpají z řady inspiračních zdrojů, mj. z poezie – Alchemik Halucynacji (Alchymista halucinace), vědeckých teorií (D-KOD-R), hudby (Helikoptéra, Tanz Streichquartett) nebo z výtvarného umění (Viva la Vida!). Tyto soubory patří k předním polským představitelům alternativní divadelní scény. V současnosti se na jejich repertoáru nachází přibližně dvacet inscenací, s nimž soubory hostují na mnoha domácích a zahraničních festivalech. Kromě prezentace vlastní tvorby poskytuje Scena Off de Bicz prostor k hostování i dalším alternativním umělcům a rovněž pořádá cyklus divadelních stáží (lekce jevištního pohybu, improvizace, práce s textem, zpěvu, hlasového projevu a dramatické tvorby). Scena je členem EON Meeting – neformálního evropského sdružení nezávislých divadel. MÍSTO Sopotská Scena Off de BICZ sídlí v Divadle Na pláži, jež leží na rozhraní Severního parku a pláže, v sousedství sopotského Grand Hotelu. Budova byla dříve ve vlastnictví Městského parku sportu a oddechu. Stavba měla podobu přízemního plážového domu, který dříve sloužil jako sklad sportovního a plážového vybavení a v jehož prostorách byl rovněž provozován malý plážový bar. Část skladu byla v roce 1989 předána k užívání letnímu divadlu Ateliér Agnieszky Osiecké. Během letní sezony 1995 uspořádala v druhé části budovy Ewa Ignaczaková přehlídku s názvem Scena Prezentacji Off de BICZ, v jejímž rámci vystoupily významné alternativní soubory z celého Polska. Tato přehlídka se stala základním kamenem činnosti Sopotské Sceny Off de BICZ, jež zde vznikla o osm let později. Po zrodu Sceny proběhla celková rekonstrukce budovy a její přizpůsobení k celoročnímu provozu. PROJEKTY „Sopotská divadelní zahrada“ (2004-2006) – přehlídka divadelních off-představení v zahradách sopotských kaváren a klubů. Tento projekt, jenž probíhá v červenci, navazuje na tradici z přelomu 19. a 20. století, kdy se během léta sjížděli do Varšavy nejrůznější umělci, aby svým uměním bavili hosty zahrádek restaurací a hostinců. Pokračování akce je plánováno na rok 2008. „Festival tanečních divadel OPOZYCJA“ – umělecké setkání tvůrců současného tanečního umění a fyzického divadla. Jednotlivé akce doprovázejí přednášky, videoprojekce a tzv. „živé recenze“ představení. „Teatr Zajechał“ (Kočovné divadlo) – přehlídka divadelních inscenací, jež během letních prázdnin hostuje ve všech obcích Pomořanského vojvodství, kde je vstup volný. Cílem projektu je návrat k původní podobě divadla, jež není uzavřeno pouze do elitních kruhů, ale nabízí bezprostřední setkání s divákem v jeho přirozeném prostředí. „Evropské divadlo“ – projekt dramatizace textů evropských autorů, jehož základní podmínkou je, že režisér musí pocházet z téže země jako autor předlohy. „Off sopotským seniorům“ – přehlídka inscenací nezávislých divadelních souborů určená frekventantům Univerzity třetího věku, doprovázená setkáními a přednáškami o autorech. „Lekcje Teatralne“ (Divadelní škola) – cyklus představení pro středoškoláky od gymnázií výše spojená s přednáškami. Jiné: hostující představení, mj. Teatr Nowa Huta (Krakov), Teatr Wiczy (Toruň), Unia Teatr Niemożliwy (Varšava) ad.

PL/SOPOT

41

PL: HISTORIA Sopocka Scena Off de BICZ jest instytucją kultury, działającą od października 2003 roku w ramach Bałtyckiej Agencji Artystycznej BART. Została powołana z inicjatywy władz miasta Sopotu i otrzymała własną siedzibę: Teatr na Plaży. Działają tu trzy zespoły: Teatr Stajnia Pegaza Ewy Ignaczak, Teatr Zielony Wiatrak Marka Branda oraz Teatr Okazjonalny Joanny Czajkowskiej i Jacka Krawczyka. Każdy z nich ma inną specyfikę pracy. Teatr Stajnia Pegaza istnieje od roku 1981 i realizuje spektakle, które są najczęściej adaptacjami dzieł literatury światowej i polskiej m.in. Wstyd według Utraconej czci Katarzyny Blum Heinricha Bölla, Gertruda według Hamleta Williama Szekspira czy Wieczorek anarchistyczny inspirowany Wilkiem stepowym Hermanna Hessego. Teatr Zielony Wiatrak rozpoczął działalność w 1994 roku jako teatr autorski, którego przedstawienia powstają według własnych scenariuszy, a ich tematyka dotyczy problemów jednostki we współczesnym społeczeństwie, m.in.: emigracji (Drapacze chmur) czy rywalizacji w reality show (DNA). Teatr Okazjonalny działa od 1998 roku i jego głównym środkiem wyrazu jest taniec współczesny. Spektakle powstają według własnych scenariuszy, a ich inspirację stanowią: poezja (Alchemik Halucynacji), teoria naukowa (D-KOD-R), muzyka (Helikopter Tanz Streichquartett) albo sztuki plastyczne (Viva la Vida). Zespoły należą do czołówki polskich teatrów niezależnych. Obecnie w ich repertuarze jest około dwudziestu przedstawień, które są pokazywane na licznych festiwalach w kraju, a także za granicą. Oprócz prezentacji własnych spektakli Sopocka Scena Off de BICZ gości innych twórców teatru niezależnego oraz organizuje cykl staży teatralnych, które obejmują zajęcia z ruchu scenicznego, improwizacji, pracy z tekstem, śpiewu, dykcji i pisania tekstów dla teatru. Scena Off de BICZ jest członkiem EON Meeting – nieformalnego europejskiego stowarzyszenia teatrów niezależnych. MIEJSCE Siedziba Sopockiej Sceny Off de BICZ – Teatr na Plaży – mieści się na granicy Parku Północnego i plaży, obok Grand Hotelu. Wcześniej miejsce to należało do Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji (MOSiR). Był to parterowy barak, który pełnił funkcję magazynu na sprzęt sportowy i plażowy; znajdował się tam też mini bar dla plażowiczów. Z magazynu wydzielono część, którą w 1989 roku przekazano letniemu Teatrowi Atelier im. Agnieszki Osieckiej. W sezonie letnim 1995 roku w drugiej części baraku Ewa Ignaczak zorganizowała Scenę Prezentacji Off de BICZ, która gościła wybitne teatry alternatywne z całej Polski. Stanowiła ona podwaliny pod powstałą osiem lat później Sopocką Scenę Off de BICZ. Po powołaniu jej do życia budynek został przebudowany i dostosowany do funkcjonowania całorocznego. PROJEKTY „Sopocki Ogród Teatralny” (2004–2006) – cykliczny przegląd offowych przedstawień w ogrodach kawiarni i klubów Sopotu. Lipcowy projekt nawiązuje do tradycji z przełomu XIX i XX wieku, kiedy to latem zjeżdżali do Warszawy artyści, aby prezentować spektakle w ogródkach restauracji i piwiarni. Kolejna edycja planowana jest w 2008 roku. „Festiwal Teatru Tańca OPOZYCJA” – spotkania artystów z kręgu tańca współczesnego i teatru fizycznego. Pokazom towarzyszą prelekcje, pokazy wideo i tzw. „żywe recenzje”. „Teatr Zajechał” – bezpłatna prezentacja spektakli we wszystkich gminach województwa pomorskiego w okresie wakacyjnym. Projekt jest powrotem do teatru, który nie pozostaje w kręgach elitarnych, ale spotyka się z odbiorcą w jego naturalnym środowisku, często w miejscach nieteatralnych. „Teatr Europejski” – inscenizacje tekstów napisanych przez autorów europejskich, przy czym z zasady reżyser pochodzi z tego samego kraju, co autor. „Off Sopockim Seniorom” – prezentacje przedstawień teatrów niezależnych dla uczestników Uniwersytetu Trzeciego Wieku, często połączone ze spotkaniami z twórcami lub prelekcjami na temat autora tekstu. „Lekcje Teatralne” – spektakle dla szkół ponadgimnazjalnych, połączone z wykładami. Inne: Prezentacje gościnne m.in.: Teatru Nowa Huta (Kraków), Stowarzyszenia Teatralnego Chorea, Teatru Wiczy (Toruń), Unii Teatr Niemożliwy (Warszawa). Współpraca przy Ogólnopolskim Festiwalu Sztuk Autorskich i Adaptacji Windowisko (2004, 2005), Sopot Film Festiwal (2004, 2005), Krajowy Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry – Sopot” oraz Sopockie Spotkania Teatralne. Obecnie pracujemy nad nowymi projektami: „Sopockie Teatry na Wschodzie” i „Sopockie Teatry w Miastach Partnerskich”.

42

PL/SOPOT

ENG: HISTORY Sopocka Scena Off de BICZ (Sopot Off de BICZ Stage) is a cultural institution established in October 2003 as part of the Baltic Artistic Agency BART. This was set up on the initiative of the Sopot municipal authorities and has its office in the Theatre on the Beach. Ewa Igaczak’s Teatr Stajnia Pegaza (Pegasus’ Stable Theatre), Marek Brand’s Teatr Zielony Wiatrak (Green Windmill Theatre) and Joanna Czajkowska and Jacek Krawczyk’s Teatr Okazjonalny (Occasion Dance Theatre) are all regular attractions. Each has its own distinctive artistic traits. Teatr Stajnia Pegaza, founded in 1981, specialises in adapting the masterpieces of Polish and world literature. Some of their better known productions include Wstyd (Shame) based on Heinrich Böll’s The Lost Honor of Katharina Blum, Gertruda (Gertrude) based on William Shakespeare’s Hamlet and Wieczorek anarchistyczny (Anarchist Evening) adapted from Hermann Hesse’s Steppenwolf. Teatr Zielony Wiartrak, established in 1994, presents plays based on original scripts primarily concerned with the problems confronting individuals in modern society. Drapacze chmur (Skyscrapers) deals with emigration and DNA examines rivalry in a reality show. Teatr Okazjonalny has been on the scene since 1998 and uses modern dance as its primary means of expression. The scripts are written by the members of the company and find their inspiration in poetry e. g. Alchemik Halucynacji (Alchemist of Hallucinations), scientific theories (D-KOD-R), music Helikopter Tanz Streichquartett and visual arts (Viva la Vida!). These companies are in the vanguard of Polish independent theatre. They currently have some twenty plays in their repertoire, which they perform at various festivals at home and abroad. Sopot Off de BICZ Stage presents works by other independent theatres in addition to its own productions. It also runs a cycle of theatrical sessions. These include stage movement, improvisation, working with texts, singing, diction and scriptwriting. Off de BICZ Stage is a member of EON Meeting, an informal European independent theatre association. PLACE The Theatre on the Beach, where the Sopot Off de BICZ Stage is settled, borders North Park and the beach near the Grand Hotel. The Municipal Sport and Recreation Centre had previously used the premises to store beach and sporting equipment and had run a mini bar for beachgoers. Part of the storeroom was transferred to the Agnieszka Osiecka Summer Atelier Theatre in 1989. During the 1995 summer season, Ewa Ignaczak organised the Stage Off de BICZ, which showcased leading alternative theatre companies from all over the country. This was to give rise to Sopot Off de BICZ Stage eight years later. The building was then renovated and adapted for year-round use. PROJECTS “Sopot Theatre Garden” (2004-2006) – a cyclic presentation of off performances in the gardens of Sopot’s coffee-houses and clubs. The July project draws on the 19th and 20th century artistic tradition of travelling to Warsaw to perform in the gardens of restaurants and beer-houses. The next performance has been planned for 2008. “The Dance Theatre Festival OPOZYCJA (Opposition)” – brings together artists engaged in modern dance and physical theatre. Performances are followed by lectures, video presentations and “live critiques”. “Teatr zajechał” (“Theatre Has Arrived”) – a Pomerania-wide festival of free performances during the summer holidays. This takes theatre out of its rarified domain and brings it to the public in their natural, and usually non-theatrical, surroundings. “European Theatre” – plays based on European literature. The only rule is that the director be of the same nationality as the author. “Off For Sopot Seniors” – presentation of independent theatre to students of the Third Age University. These are usually accompanied by meetings with the artists and a lecture about the author. “Theatre Lessons” – performances for high school students, accompanied by lectures. Other: Guest performances: Nowa Huta Theatre (Kraków), Wiczy Theatre (Toruń), Unia Teatr Niemożliwy (Warsaw). Collaborations: The 6th “Windowisko” National Festival of Original Works and Adaptations (2004, 2005), the Sopot Film Festival (2004, 2005), the National Festival of Polish Radio and Television Theatre “Two Theatres” and Sopot Theatre Meetings. “Sopot Theatres in the East” and “Sopot Theatres in Twin Towns” are two new projects the company is currently working on.

PL/GARDZIENICE PL/WROCŁAW PL/SREBRNA GÓRA

PL: Teatralna Srebrna Góra

43

CHOREA [1] Anna Bogdanowicz, Paweł Passini BRAMA [2] Daniel Jacewicz CHOREA ul. Tymienieckiego 3 90-365 Łódź tel. +48 42 646 88 65 +48 693 447 969 [email protected] www.chorea.com.pl

BRAMA ul. Letnia 10 57-215 Srebrna Góra tel. +48 503 964 666 [email protected] www.teatrbrama.pl

[1+2]

1: 9 2: 7 1: 100-150 2: 70-120

1: 10 2: 10 1: 25 2: 15

43

fot. Przemysław Sieraczyński

44

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Teatralna Srebrna Góra (Divadelní Srebrna Góra) je výsledkem spolupráce spolku Stowarzyszenie Teatralne Chorea (Divadelní spolek Chorea) a divadla Teatr Brama (Divadlo Brána). Chorea navazuje na práci dvou skupin: souboru Orkiestra Antyczna (Antický orchestr) Tomasze Rodowicze a Macieje Rychlého a souboru Tańce Labiryntu (Tance labyrintu) Doroty Porowské a Elżbiety Rojek. V roce 2004 oba soubory zformulovaly společný program a založily spolek za účelem jeho realizace. Od roku 2007 Chorea sídlí v Lodži (Fabryka sztuki – Továrna na umění). Ve své tvorbě hledá soubor pojítko mezi antickou kulturou a současností. Ale Chorea není pouze o antice, jde především o způsob práce, o cestu, kterou se divadlo vydalo, o extrémní práci herce s tělem, písní a textem současně. Nezajímá nás minulost divadla, ale jeho současnost! Dosud jsme uvedli následující představení: trilogii vzniklou ve spolupráci se skupinou Earthfall Dance z Walesu: Hode Galatan (2003), Po ptakach (Po ptákách, 2005) a Bakkus (2006), dále hry: Théseus v labyrintu (Tezeusz w labiryncie, 2004), Tanec lesa (Taniec lasu 2006), Wiatr w sosnach (Vítr v borovicích, 2006), Sczeźli (Zmizelí, 2007), Śpiewy Eurypidesa (Zpěvy Euripidovy, 2007), Odpoczywanie (Odpočívání, 2007) v koprodukci s centrem Łaźnia Nowa (Nová lázeň) v Krakově. Brama existuje od roku 1996. Jeho zakladatelem a vedoucím je Daniel Jacewicz. Zpočátku Brama fungovala jako divadelní kroužek, později jako divadlo při kulturním domě, dnes působí jako Stowarzyszenie Edukacyjno-Społeczno-Kulturalne Teatr Brama (Naučný kulturně-společenský spolek Divadlo Brama). Spolek, registrovaný v Goleniowě v západním Pomoří, má své sídlo v Srebrné Góře. Brama si od počátku buduje svou vlastní stylistiku, která je prodchnuta nadšením ze života v divadelní společnosti. Poslední představení: Gaz (Plyn – v rámci Zikmundovy akce, 2003), Poszukiwacze szczęścia (Hledači štěstí, 2005), My (2007). Důležitými prvky v činnosti divadla jsou animace kultury, vzdělávání a kontakt s místní společností. V roce 2005 Chorea zapojila soubor divadla Brama do umělecké a organizační spolupráce v rámci výzkumného projektu, týkajícího se Sofoklovy Antigony. Oba spolky se poté rozhodly společně využít prostor Srebrné Góry pro umělecké hledání. Dnes zde realizují své projekty a hrají představení. MÍSTO Chorea je správcem budovy někdejšího evangelického kostela, který byl postaven v roce 1573 a konsekrován v roce 1592. V letech 1634–1838 byl kostel dvakrát zničen a znovu postaven. Migrace po druhé světové válce vedly k zániku místní evangelické farnosti. V letech 1970–1990 se zde nacházela restaurace a hotel. V roce 2006 Chorea zahájila svou činnost v obci Stoszowice, kde připravovala a prezentovala svá představení. Díky těmto událostem místní úřady navázaly se spolkem stálou spolupráci a pro potřeby souboru přizpůsobily prostor evangelického kostela v Srebrné Góře. Díky využití novátorských konstrukčních řešení zde vznikl jeden z nejkrásnějších divadelních sálů v Polsku. Přestavba byla ukončena v roce 2007. Sídlo Bramy se nachází v historickém domě z počátku 20. století, kde byl před válkou hotýlek s elegantní restaurací. Později, až do roku 2006 zde sídlilo Obecní kulturní centrum. Od roku 2007 se v tomto domě nachází Ośrodek Teatralny Brama (Divadelní centrum Brama). Pořádají se zde zkoušky, dílny, představení, koncerty, výstavy a jiné události, iniciované spolkem a místními kulturními pracovníky. Je zde také obecní knihovna. PROJEKTY CHOREA: Antyk – Psalmy (Antika – žalmy, 2007) – zahájení činnosti v Srebrné Góře. Představení nově aranžovaných antických písní z vlastního repertoáru a fragmentů projektu Pawła Passiniho Psalmy Świata (Žalmy světa). „neTTheatre” – první projekt internetového divadla v Evropě. Během zahájení (15. prosince 2007) byla hra Odpoczywanie (Odpočívání, režie Paweł Passini) živě přenášena přes internet. Představení zhlédlo kolem 100 diváků v divadelním sále a 16 000 uživatelů internetu prostřednictvím interaktivního servisu www.nettheatre.pl. BRAMA: „Třída života“ – divadelní dílny pro problémovou mládež z obce Stoszowice. „Euroczas” – tvůrčí setkání mladých lidí z Polska (Brama) a Německa (Theater Bruckhausen). Základem akce byl román Herberta George Wellse Stroj času o utopickém světě budoucnosti, výsledkem byly happeningy organizované v Srebrné Góře. „Letní umělecká vesnička Dolnoslezského vojvodství” – setkání různých druhů umění, kterého se zúčastnili herci a režiséři, hudebníci, výtvarníci, lidoví umělci, cirkusoví umělci a tvůrci současného multimediálního umění. „Divadelní setkání BRAMAT” (2007) – divadelně-hudební festival, na kterém vystoupila uznávaná off divadla, profesionální herci a hudebníci. Setkání se konala na různých místech Srebrné Góry.

PL/GARDZIENICE

45

PL: HISTORIA Teatralna Srebrna Góra jest obszarem współpracy Stowarzyszenia Teatralnego Chorea i Teatru Brama. Działalność Chorei stanowi kontynuację pracy dwóch grup: Orkiestry Antycznej Tomasza Rodowicza i Macieja Rychłego oraz zespołu Tańców Labiryntu Doroty Porowskiej i Elżbiety Rojek. W 2004 roku oba zespoły sformułowały wspólny program, powołując do jego realizacji stowarzyszenie. Od 2007 roku główną siedzibą Chorei jest Fabryka Sztuki w Łodzi. W swojej pracy stowarzyszenie poszukuje pomostu między kulturą antyczną a współczesnością. Ale Chorea to nie tylko temat – Antyk, to przede wszystkim sposób pracy, droga teatru, ekstremalna praca aktora z ciałem, pieśnią i tekstem jednocześnie. Interesuje nas nie przeszłość teatru, ale jego teraźniejszość! Dotychczas zrealizowaliśmy następujące spektakle: tryptyk powstały we współpracy z grupą Earthfall Dance z Walii: Hode Galatan (2003), Po ptakach (2005) i Bakkus (2006), oraz: Tezeusz w labiryncie (2004), Taniec lasu (2006), Wiatr w sosnach (2006), Sczeźli (2007), Śpiewy Eurypidesa (2007), Odpoczywanie (2007) w koprodukcji z ośrodkiem Łaźnia Nowa w Krakowie. Teatr Brama istnieje od roku 1996. Jego założycielem i liderem jest Daniel Jacewicz. Początkowo Brama działała jako koło teatralne, później jako teatr przy domu kultury, dziś tworzy Stowarzyszenie Edukacyjno-Społeczno-Kulturalne Teatr Brama. Stowarzyszenie, zarejestrowane w zachodniopomorskim Goleniowie, ma swoją siedzibę w Srebrnej Górze. Teatr Brama od początku buduje własną stylistykę, która wynika z pasji bycia we wspólnocie. Ostatnie przedstawienia to: Gaz (w ramach Akcji Zygmuntowej, 2003), Poszukiwacze szczęścia (2005), My (2007). Ważnymi elementami pracy teatru są animacja kultury, edukacja i kontakt ze społecznością lokalną. W roku 2005 Chorea włączyła zespół Teatru Brama do pracy artystycznej i organizacyjnej w ramach projektu badawczego nad Antygoną Sofoklesa. Oba stowarzyszenia postanowiły potem wspólnie oswoić przestrzeń Srebrnej Góry dla poszukiwań artystycznych. Dziś realizują tu swoje projekty i pokazują przedstawienia. MIEJSCE Chorea jest gospodarzem budynku dawnego kościoła ewangelickiego, który został zbudowany w 1573, a konsekrowany w 1592 roku. W latach 1634–1838 kościół był dwukrotnie zniszczony i odbudowany. Migracje po II wojnie światowej doprowadziły do zaniku miejscowej parafii ewangelickiej. W latach 1970–1990 mieściła się tu restauracja i hotel. W 2006 roku Chorea rozpoczęła pracę w gminie Stoszowice, gdzie przygotowywała i prezentowała swoje spektakle. Wydarzenia te sprawiły, że władze gminy podjęły stałą współpracę ze stowarzyszeniem i zaadaptowały dla potrzeb Chorei kościół poewangelicki w Srebrnej Górze. Dzięki zastosowaniu nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych powstała tu jedna z najpiękniejszych sal teatralnych w Polsce. Prace remontowe zakończono w 2007 roku. Brama ma swoją siedzibę w kamienicy z początku XX wieku, gdzie przed wojną mieścił się hotelik z wytworną restauracją. Później, do 2006 roku działał tu Gminny Ośrodek Kultury. Od 2007 roku w kamienicy znajduje się Ośrodek Teatralny Brama, w którym odbywają się próby, warsztaty, spektakle, koncerty, wystawy i inne wydarzenia, inicjowane przez zespół i lokalnych działaczy kultury. Mieści się tu także biblioteka gminna. PROJEKTY CHOREA: Koncert Antyk – Psalmy (2007) – inauguracja działalności w Srebrnej Górze. Wykonanie nowych aranżacji pieśni antycznych z własnego repertuaru oraz fragmenty projektu Pawła Passiniego Psalmy Świata. „neTTheatre” – pierwszy w Europie projekt teatru internetowego. Podczas inauguracji (15 grudnia 2007 roku) spektakl Odpoczywanie (reż. Paweł Passini) był transmitowany na żywo przez internet. Obejrzało go około 100 widzów w teatrze i 16 000 internautów w interaktywnym serwisie www.nettheatre.pl. BRAMA: „Klasa życia” – warsztaty teatralne dla trudnej młodzieży z gminy Stoszowice. „Euroczas” – spotkanie warsztatowe młodych ludzi z Polski (Brama) i Niemiec (Theater Bruckhausen). Punktem odniesienia była powieść Herberta George’a Wellsa Wehikuł czasu o utopijnym świecie przyszłości, a efektem – happeningi zaprezentowane w Srebrnej Górze. „Letnia Wioska Artystyczna Województwa Dolnośląskiego” – spotkanie różnych dziedzin sztuki, reprezentowanych przez aktorów i reżyserów, muzyków, plastyków, twórców ludowych, cyrkowców oraz twórców nowoczesnych sztuk multimedialnych. „Spotkania Teatralne BRAMAT” (2007) – festiwal teatralno-muzyczny, na którym wystąpiły uznane teatry offowe oraz zawodowi aktorzy i muzycy. Spotkania odbywały się w różnych przestrzeniach Srebrnej Góry.

46

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Teatralna Srebrna Góra is the result of a collaboration between Stowarzyszenie Teatralne Chorea (Chorea Theatrical Association) and Teatr Brama (Gate Theatre). Chorea continues the work of Tomasz Rodowicz and Maciej Rychły’s Orkiestra Antyczna (Ancient Orchestra), and Dorota Porowska and Elżbieta Rojek’s Tańce Labiryntu (Dances of Labyrinth) ensemble. These groups developed a joint programme in 2004. Chorea has been based at Łódź’s Fabryka Sztuki (Art Factory) since 2007. The Association aims to bridge the gulf between the ancient and the modern. However, there is more than just an interest in antiquity. Above all, it is a way of working, an approach to theatre, a boot camp for actors, and a simultaneous mastery of both songs and text. The present is what interests the group not the past! Chorea joined forces with Welsh company Earthfall Dance to stage the triptych Hode Galatan (2003), Po ptakach (After the Birds, 2005) and Bakkus (2006). Other productions include Tezeusz w labiryncie (Theseus in the Labyrinth, 2004), Taniec Lasu (The Dance of the Forest, 2006), Wiatr w sosnach (Wind Among the Pines, 2006), Sczeźli (2007), Śpiewy Eurypidesa (Eyrypides’ Songs, 2007). Odpoczywanie (Relaxation, 2007) (a collaboration with Kraków’s Łaźnia Nowa). Brama was founded in 1996 by Daniel Jacewicz, who remains its leader. Brama started out as an independent theatre club before becoming a theatre in a cultural centre. Today, it operates as Stowarzyszenie Edukacyjno-Społeczno-Kulturalne Teatr Brama (Educational, social and cultural association Gate Theatre). Brama began creating a style born of a passion for belonging to a community. Recent productions include Gaz (Gas, as part of Akcja Zygmuntowa, 2003), Poszukiwacze szczęścia (Happiness Hunters, 2005), and My (Us, 2007). Culture animation, education and involvement with the local community are all components of the group’s work. In 2005, Chorea engaged Brama to carry out some of the tasks for a research project on Sophocles’ Antigone. The two associations decided to adapt a venue in Srebrna Góra for their artistic purposes and have been developing projects and staging performances there ever since. PLACE Chorea occupies a former Evangelist church building, which was erected in 1573 and consecrated in 1592. It was destroyed twice in the years 1634 to 1838 and later renovated. The Evangelist parish was dissolved following the migrations which took place after World War II and between 1970 and 1990 the building housed a restaurant and hotel. Chorea got down to work in the Stoszowice administrative district in 2006 when it produced and staged shows there. These were so successful that the local authorities decided to work with the Association. The old Evangelist church was adapted and made available to the theatre. Thanks to some highly innovative construction work, the building is one of Poland’s most beautiful theatrical spaces today. Renovation was completed in 2007. The early 20th century building Brama calls home was a hotel with a restaurant before World War II. It was later converted into a Communal Cultural Centre and Brama took it over in 2007. Today, it hosts rehearsals and workshops, and the house ensemble and local culture workers stage performances, concerts, exhibitions and other cultural events there. There is also a local library. PROJECTS CHOREA “Antyk – Psalmy” (2007) – new arrangements of ancient songs from the repertoire and excerpts from Paweł Passini’s Psalmy Świata (Psalms of the World) made up the programme. “neTTheatre” – Europe’s first web theatre project. On 15 December 2007, the play Odpoczywanie (Relaxation) directed by Paweł Passini was performed before an audience of 100 people. The live webcast at www.nettheatre.pl, however, reached an on-line audience of around 16,000. BRAMA “Life Classes” – a series of theatre workshops for troubled youth in the Stoszowice district. “Euroczas” (Eurotime) – a workshop meeting for young Poles and Germans using Herbert George Well’s The Time Machine as its point of departure. Srebrna Góra later staged the upshot of this collaboration as a series of happenings. “Lower Silesian Summer Art Village Summer Art Village” – meetings for artists working in different fields, including actors, directors, musicians, folk artists, circus performers, and cutting edge multimedia artists. “Theatre Meeting BRAMAT 2007” – a festival of music and theatre held all over Srebrna Góra. The alternative and the mainstream, the amateur and the professional… everything was catered for.

PL/GARDZIENICE PL/SZCZECIN PL/SZAMOCIN

PL: Stacja Szamocin

47

Luba Zarembińska

ul. Dworcowa 17 A, 64–820 Szamocin tel. +48 67 284 88 95, +48 602 245 840 [email protected] www.stacjaszamocin.pl

1+2

1: 7 2: 3,5 1: 80 2: 80

1: 3 2: 3 1: 7 2: 7

47

48

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE V roce 1997 vzniklo Społeczne Stowarzyszenie Edukacyjno-Teatralne „Stacja Szamocin” (Společenská vzdělací-divadelní splečnost „Stacja Szamocin”), ktere tvoří právní a finanční rámec pro činnost Divadla „Stacja Szamocin” a Střediska „Stacja Szamocin”. Členy společnosti jsou umělci, manažeři a stálí členové divadla. Naproti tomu divadelní soubor je více proměnlivý – zahrnuje skupinu asi třiceti osob ve věku od 8 do 55 let. V současnosti není zaměstnán stálý personál. Členové společnosti začínali pořádáním akcí financovaných rozpočtovými orgány a pak si ze soukromé iniciativy pronajali nefunkční nádraží Polských státních drah. Díky právní subjektivitě může společnost získávat sponzory a dárce a rovněž být rovnoprávným partnerem pro instituce a veřejné orgány. „Stacja Szamocin” realizuje touhy mnohých o vytvoření nezávislého místa pro tvůrčí práci a současně osvobození z pevného rámce státní, rozpočtové organizace. Daleko od velkých kulturních center seskupuje lidi, kteří mají zájem o tvoření nové kvality umělecké práce, spojené se vzděláváním a společenskými aktivitami. Kromě divadelní činnosti (představení pro dospělé a děti), organizuje Celopolské divadelní dílny, koncerty, výstavy, historická setkání a schůzky nevládních organizací. Činnost společnosti má regionální, celopolský i mezinárodní dosah a týká se dětí, mládeže a dospělých. ,,Stacja Szamocin” se dostala do finále soutěže o nejlepší nevládní organizaci v roce 1998, organizovanou Bankers Trust v New Yorku a nadací Fundacja im. Stefana Batorego (Nadace Stefana Batoryho – první cena). Projekt ,,Stacja Szamocin – miejsce dla każdego” (Stacja Szamocin – místo pro každého) získal uznání poroty ve IV. ročníku soutěže nadace Fundacja Kultury (Nadace kultury) ,,Małe Ojczyzny – tradycja dla przyszłości” (Malé vlasti – tradice pro budoucnost). V lednu roku 1999 jí byla přiznána jedna z hlavních cen a vysoký grant pro pokračování programu. V roce 1999 získal projekt týkající se kulturní činnosti v bývalých vesnických zemědělských družstvech první cenu Nadace Stefana Batoryho a v roce 2001 grant z Evropské unie v rámci programu Phare Access Malé Granty. MÍSTO Činnost v Szamocinu trvá od roku 1991. V roce 1996 Luba Zarembińska přišla s nápadem využít zdevastovanou budovu železničního nádraží pro divadlo a umělecké centrum. V témže roce pronajala nádraží od Polských státních drah. Od té doby je budova postupně adaptována a přizpůsobována tvůrčí práci. Chátrání se sice podařilo zastavit, ale bohužel nebyla provedena generální rekonstrukce. Středisko disponuje dvěmi divadelními sály a také prostorem kolem budovy, kromě jiného rozlehlým nádvořím s rozměry 20 m (v nejužším místě) x 300 m. PROJEKTY „Kresy zachodnie” (Západní pohraničí, od roku 1997) – regionální vzdělávání, dokumentace kulturního dědictví regionu. „Stacja Szamocin – miejsce dla każdego” (Stacja Szamocin – místo pro každého, od roku 1997) – přeměna bývalé nádražní železniční budovy na živé kulturní centrum. „Otwarta poczekalnia” (Otevřená čekárna, 1999, 2002) – projekt určený pro obyvatele bývalých vesnic s jednotnými zemědělskými družstvy a pro společensky a ekonomicky „zanedbané”vsi. „Uciekająca Europa” (Běžící Evropa) – mezinárodní umělecké projekty: „km 14,7” (2000), „Medea./.Wanda” (2001), „Blue” (2004/2005). „Zwrotnica” (Výhybka) (od roku 2000) – programy pro nevládní organizace (školení, konzultace, spolupráce). „Cultura Animi” (2002) – budování sítě nevládních organizací působících v kulturní oblasti. „W starym kinie – w Szamocinie” (V starym kině – v Szamocině) – projekt reaktivace nefunkčního kina. „Gdy odjedzie ostatni PKS...” (Až odjede poslední autobus...) – aktivace a kulturní vzdělávání dětí a mládeže v malých obcích. „Stacja Szamocin – centrum podpory nevládních organizací” (do 2004) – školení, informace, konzultace. „Blue”, „Noc Wielkiego Sezonu” (Noc Velké Sezony, od roku 2004) – polsko-americké projekty umělecké spolupráce.

PL/SZAMOCIN

49

PL: HISTORIA Społeczne Stowarzyszenie Edukacyjno-Teatralne „Stacja Szamocin” powstało w 1997 roku. Zajmuje się ono prawno-finansową stroną działań Teatru „Stacja Szamocin” i Ośrodka „Stacja Szamocin”. Członkami stowarzyszenia są artyści, menedżerowie oraz stali członkowie teatru. Natomiast zespól teatralny jest zmienny – obejmuje grupę liczącą około trzydziestu osób, w wieku od 8 do 55 lat. Obecnie nie zatrudnia stałego personelu. Członkowie stowarzyszenia rozpoczynali działalność od organizacji imprez dofinansowanych przez instytucje budżetowe, a potem z inicjatywy prywatnej wynajęli nieczynny dworzec Polskich Kolei Państwowych. Posiadając osobowość prawną, stowarzyszenie może pozyskiwać sponsorów i donatorów oraz być równoprawnym partnerem dla instytucji i władz publicznych. „Stacja Szamocin” realizuje tęsknoty wielu artystów do niezależnego miejsca pracy twórczej i jednoczesnego wyrwania się z gorsetu ,,budżetówki”. Z dala od dużych centrów kultury skupia ludzi zainteresowanych tworzeniem nowej jakości w pracy artystycznej, łączonej z edukacją i działaniami społecznymi. Oprócz działalności teatralnej (spektakle dla dorosłych i dzieci) „Stacja Szamocin” organizuje Ogólnopolskie Warsztaty Teatralne, koncerty, wystawy, sesje historyczne i spotkania organizacji pozarządowych. Działania stowarzyszenia mają zasięg regionalny, ogólnopolski oraz międzynarodowy i skierowane są do dzieci, młodzieży oraz dorosłych. W 1998 roku Stowarzyszenie ,,Stacja Szamocin” znalazło się w finale konkursu na najlepszą organizację pozarządową, organizowanego przez Bankers Trust w Nowym Jorku i Fundację im. Stefana Batorego (pierwsza nagroda). Projekt ,,Stacja Szamocin – miejsce dla każdego” zdobył uznanie jury w IV edycji Konkursu Fundacji Kultury ,,Małe Ojczyzny – tradycja dla przyszłości”. W styczniu 1999 roku projektowi przyznano jedną z głównych nagród i znaczny grant na kontynuację programu. W 1999 roku projekt dotyczący działalności kulturalnej we wsiach popegeerowskich otrzymał pierwszą nagrodę Fundacji im. Stefana Batorego, a w roku 2001 grant z Unii Europejskiej w ramach programu Phare Access – Małe Granty. MIEJSCE Działalność w Szamocinie trwa od roku 1991. W 1996 roku Luba Zarembińska wpadła na pomysł zagospodarowania zrujnowanego budynku stacji kolejowej i stworzenia w nim teatru oraz ośrodka artystycznego. W tym samym roku wynajęła dworzec od PKP. Od tamtej pory budynek jest stopniowo adaptowany i przystosowywany do pracy twórczej. Udało się nie dopuścić do dalszego zniszczenia stacji, ale niestety nie przeprowadzono generalnego remontu. Ośrodek dysponuje dwiema salami teatralnymi, a także przestrzenią wokół budynku, między innymi rozległym placem dworcowym o wymiarach 20 m (w najwęższym miejscu) x 300 m. PROJEKTY ,,Kresy zachodnie” (od 1997 roku) – edukacja regionalna, dokumentowanie dziedzictwa kulturalnego regionu. ,,Stacja Szamocin – miejsce dla każdego” (od 1997 roku) – przekształcenie nieczynnego dworca kolejowego w żywe centrum kultury. „Otwarta poczekalnia” (1999, 2002) – projekt skierowany do mieszkańców wsi popegeerowskich oraz społecznie i ekonomicznie „zaniedbanych”. „Uciekająca Europa” – międzynarodowe projekty artystyczne: „km 14,7” (2000), „Medea./.Wanda” (2001). „Zwrotnica” (od 2000 roku) – programy dla organizacji pozarządowych (szkolenia, konsultacje, współpraca). „Cultura Animi” (2002) – budowanie sieci organizacji pozarządowych działających w dziedzinie kultury. „W starym kinie – w Szamocinie” – projekt reaktywowania nieczynnego kina. „Gdy odjedzie ostatni PKS...” – aktywacja i edukacja kulturalna dzieci i młodzieży w małych miejscowościach wiejskich. „Stacja Szamocin – punkt wspierania organizacji pozarządowych” (do 2004) – szkolenia, informacje, konsultacje. „Blue” (2004/2005), „Noc Wielkiego Sezonu” (od 2004 roku) – polsko-amerykańskie projekty współpracy artystycznej.

50

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Społeczne Stowarzyszenie Edukacyjno-Teatralne „Stacja Szamocin” (The “Szamocin Station” Theatrical and Educational Association) was founded in 1997 to support the “Stacja Szamocin” Theatre and the “Stacja Szamocin” Centre legally and financially. The artists, managers and permanent theatre company members all belong to the association. The ensemble is more changeable – there are up to 30 actors aged from 8 to 55. At present, the centre employs no permanent staff. The association started out by organising events subsidised by local cultural institutions, but later decided to rent a disused railway station. Having a separate legal identity means the association can raise funds and be on equal terms with public authorities and institutions. Stacja Szamocin’s new venue has fulfilled the longing of many artists for an independent space for creative work. Having found a place of their own the company has managed to become independent of public funding. The venue is isolated from major cultural centres and brings together people interested in a new kind of artistic practice combining educational and social activities. Apart from carrying on theatrical activities (performances for adults and children), Stacja Szamocin runs National Theatre Workshops, and holds concerts, exhibitions, historical gatherings and NGO meetings. The association operates both locally and internationally and its cultural programme is addressed to children, teenagers and adults. Stacja Szamocin was awarded best NGO for 1998 in a competition organised by Bankers Trust in New York and Fundacja im. Stefana Batorego (The Stefan Batory Foundation). The project ,,Stacja Szamocin – miejsce dla każdego” (Stacja Szamocin – a Place for Everyone) was recognised in the 4th Competition ,,Małe Ojczyzny – tradycja dla przyszłości” (Little Homeland – Tradition for the Future) organized by Fundacja Kultury (Culture Foundation). In January 1999, the project received one of the major prizes and was granted funds to continue its activities. Another project about cultural activity in villages which once serviced state-owned farms won 1st prize in a competition organised by the Stefan Batory Foundation in 1999 and received an EU grant under the Phare Access Small Grants programme in 2001. PLACE Szamocin has been operating since 1991. Theatre director Luba Zarembińska decided to convert a dilapidated railway station into a theatre and art centre and rented the building from the railway company in 1997. Since then the station has been gradually being adapted for artistic and theatrical use. The building has been saved from falling down but the renovation is far from finished. There are two performance areas in the Centre and the space in front of the station can also be used for performances. The space outside the building is 20 metres (at its narrowest place) wide and 300 metres long. PROJECTS “Kresy zachodnie” (Western Borderlands, since 1997) – regional educational activities, documenting cultural heritage. “Stacja Szamocin – miejsce dla każdego” (Stacja Szamocin – a Place for Everyone, since 1997) – conversion of an inactive railway station into a cultural centre. “Otwarta poczekalnia” (Open Waiting Room, 1999, 2002) – a project addressed to the inhabitants of villages which once serviced state-owned farms and which are socially and economically underprivileged. “Uciekająca Europa” (Runaway Europe) – international art projects: “14.7 km” (2000), “Medea/ Wanda” (2001) and “Blue” (2005 and 2005). “Zwrotnica” (The Switch, since 2000) – programmes for NGOs running culture-related projects. “Cultura Animi” (2002) – building a network of non-government culture organisations. “W starym kinie – w Szamocinie” (The Old Cinema of Szamocin) – a project to reopen an old cinema. “Gdy odjedzie ostatni PKS...” (When the Last Bus Leaves) – cultural activation and education of children and teens in small villages. “Stacja Szamocin” – a project to support non-governmental organisations (until 2004) – provided training, assistance and advice to NGOs. “Blue”, “Noc Wielkiego Sezonu” (The Night of the Season) – Polish/American artistic collaborations.

PL/WĘGAJTY PL/GARDZIENICE PL/SZCZECIN

PL: Ośrodek Teatralny Kana

51

Dariusz Mikuła Rafał Foremski

pl. Św. Piotra i Pawła 4/5, 70-521 Szczecin tel./fax +48 91 433 03 88/ +48 91 434 15 61 [email protected] www.kana.art.pl

3,9 70-100

7 10

51

fot. Bibianna Chimiak

52

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Ośrodek Teatralny Kana (Divadelní centrum Kana), jež má od roku 2007 statut kulturní instituce, rozvíjí svou činnost pod záštitou města Štětína a maršálka Západopomořanského vojvodství. Centrum je pokračovatelem Divadla Kana založeného v roce 1979 a Sdružení Divadlo Kana, jež vzniklo v roce 1991 a v současnosti plní podpůrnou funkci pro aktivity organizace. Zakladatelem Divadla Kana a současně autorem textů, výpravy a režie veškerých inscenací byl Zygmunt Duczyński. Soubor vznikl jako studentské divadlo, ale postupem času umělecky čím dál více vyzrával a zároveň se organizačně osamostatňoval. Zlomový význam pro tvorbu divadla přinesly dvě inscenace na motivy děl Venedikta Jerofjeva Moskva-Petušky (1989) a Noc (1993), s nimž divadlo celkem třikrát hostovalo na světoznámém uměleckém festivalu v Edinburghu. V roce 1994 tam inscenace Noc získala ocenění First Fringe a Critics Award a v následujícím roce se soubor dokonce stal čestným hostem festivalu. S inscenacemi inspirovanými motivy Jerofjevových děl soubor rovněž hostoval mj. v Moskvě, Amsterodamu, Berlíně, Los Angeles, Nitře a v Londýně. Mezi další zásadní počiny divadla Kana lze zařadit inscenace Spektakl (Představení, 1979), Abbadon (1981), Księga o życiu i śmierci i twórczości Osipa Mandelsztama (Kniha o životě, smrti a díle Osipa Mandelštama, 1982), Krótka historia Europy (Stručné dějiny Evropy, 1983), Droga (Cesta, 1984), Czarne światła (Černá světla, 1985), Bezsenność (Nespavost, 1987), Szlifierze nocnych diamentów (Brusiči nočních démantů, 1996), Já, Heinrich Bilke (2000), J. P. odkrywa Amerykę (J. P. objevuje Ameriku, 2000), Rajski Ptak (Rajské ptáče, 2000), Miłość Fedry (Faidřina láska, 2002), Widmokrąg (Obzor, 2003, 2004) a Geist (2007). Divadlo absolvovalo bezpočet vystoupení ve všech větších polských městech a hostovalo na významných festivalech alternativního divadla i v rámci řady dalších uměleckých přehlídek (mj. Mezinárodní divadelní festival Malta v Poznani, Dny současného umění v Białymstoku, Divadelní Reminiscence v Krakově, Divadelní konfrontace v Lublinu ad.). V roce 1995 udělil primátor Štětína Duczyńskému a Divadlu Kana na výraz ocenění dlouholetých uměleckých zásluh a aktivit obohacujících kulturní život ve městě Uměleckou cenu města Štětína. MÍSTO V roce 1994 bylo Sdružení Divadlo Kana předáno sídlo na Náměstí Piotra i Pawła 4/5 ve Štětíně. Tyto prostory doposud využívala jako své sídlo obchodní a tovarová burza a ještě předtím sloužila tato budova jako fara evangelicko-augsburské církve. V roce 1996 divadlo získalo i sklepní prostory, kde v roce 2000 zahájil provoz divadelní klub s názvem Piwnica Kany (Sklepení Kany). PROJEKTY „Autorské projekty“ – inscenace a další aktivity, jež jsou úzce spojeny s programovým zaměřením a metodikou práce uměleckého souboru a které vznikají pod dohledem uměleckého ředitele. „Mezinárodní festival pouličních umělců“ (od roku 1999) – akce po širým nebem, během letních prázdnin. Každým rokem se akce účastní několik stovek umělců z celého světa. „Mezinárodní divadelní setkání OKNO“ – pravidelná přehlídka tvorby mladých umělců spojená s dílnami, přednáškami a semináři z oboru divadelní teorie a praxe. Záměrem akce je výměna zkušeností, vzdělávání a poznávání různých kulturních směrů a technik umělecké činnosti. „Divadla světa“ (od roku 1996) – přehlídka nejvýznamnějších projevů divadelního umění ovlivněných různými kulturami a zvyky. Akce nabízí širokou paletu setkání za účasti umělců, kritiků a antropologů, jež je obvykle doprovázena praktickými dílnami. „Dílny alternativního divadla“ – dílny vedené herci Divadla Kana a hostujícími alternativními divadelníky. „Hudba bez hranic“ – přehlídka nekonvenčních a alternativních aktivit polských a zahraničních tvůrců. „Život v alternativě“ – projekt pořádaný ve spolupráci s Fakultou politologie Štětínské univerzity, jehož záměrem je snaha o „navázání kontaktu“ mezi tzv. alternativními aktivitami a většinovou společností. „Sklepení Kany“ – pořádání přehlídek tvorby osobností z nejrůznějších uměleckých oblastí – herců, scénografů, malířů, sochařů, hudebníků a fotografů. V klubu se rovněž odehrávají komorní představení a básnické recitály, koncerty, poslechové večery, výstavy a rovněž cyklus literárních setkání. Jiné: Nakladatelství Divadla Kana, „Pohyblivý obraz“, „Nehybný obraz“ (fotografický projekt), Galerie Kany, spolurealizace Celonárodní přehlídky divadel malých forem KONTRAPUNKT ve Štětíně a spolupráce při organizaci Mezinárodního festivalu Musika Genera.

PL/SZCZECIN

53

PL: HISTORIA Ośrodek Teatralny Kana od 2007 roku jest instytucją kultury, działającą pod auspicjami miasta Szczecina i marszałka województwa zachodniopomorskiego. Ośrodek kontynuuje działalność Teatru Kana (istniejącego od roku 1979) oraz Stowarzyszenia Teatr Kana (założonego w roku 1991 – obecnie Stowarzyszenie pełni funkcję wspierającą działania instytucji). Założycielem Teatru Kana oraz autorem wszystkich przedstawień (scenariusz, scenografia, reżyseria) był Zygmunt Duczyński. Początkowo zespół działał jako teatr studencki, potem stopniowo uzyskiwał coraz większą dojrzałość artystyczną i samodzielność organizacyjną. Przełomowe znaczenie miały dwa przedstawienia na podstawie twórczości Wieniedikta Jerofiejewa Moskwa – Pietuszki (1989) i Noc (1993), które trzykrotnie gościły na Światowym Festiwalu Sztuki w Edynburgu. W 1994 roku spektakl Noc zdobył tam nagrody First Fringe i Critics Award, a w kolejnym roku zespół był gościem honorowym festiwalu. Przedstawienia inspirowane twórczością Jerofiejewa prezentowano m.in. w Moskwie, Amsterdamie, Berlinie, Los Angeles, San Francisco, Nitrze i Londynie. Pozostałe najważniejsze realizacje Teatru Kana to: Spektakl (1979), Abbadon (1981), Księga o życiu, śmierci i twórczości Osipa Mandelsztama (1982), Krótka historia Europy (1983), Droga (1984), Czarne światła (1985), Bezsenność (1987), Szlifierze nocnych diamentów (1996), Ja, Henryk Bilke (2000), J. P. odkrywa Amerykę (2000), Rajski Ptak (2000), Miłość Fedry (2002), Widmokrąg (2003, 2004), Geist (2007). Zespół wielokrotnie grał we wszystkich większych miastach Polski oraz brał udział w ważniejszych festiwalach teatrów poszukujących i festiwalach sztuki (m.in. Malta – Międzynarodowy Festiwal Teatralny w Poznaniu, Dni Sztuki Współczesnej w Białymstoku, Międzynarodowy Festiwal Kultury Żydowskiej w Sopocie, Krakowskie Reminiscencje Teatralne, Konfrontacje Teatralne w Lublinie). W 1995 roku, w uznaniu wieloletnich osiągnięć artystycznych oraz działalności wzbogacającej szczecińskie życie artystyczne, prezydent Szczecina przyznał Zygmuntowi Duczyńskiemu i Teatrowi Kana Nagrodę Artystyczną Miasta Szczecina. MIEJSCE Pomieszczenia przy pl. Św. Piotra i Pawła 4/5 w Szczecinie zostały przyznane Stowarzyszeniu Teatr Kana w 1994 roku. Przedtem mieściła się tu giełda towarowo-pieniężna, a jeszcze wcześniej budynek należał do parafii ewangelicko-augsburskiej. W 1996 roku teatr pozyskał również piwnice pod budynkiem, gdzie w 2000 roku stworzono klub – Piwnicę Kany. PROJEKTY „Projekty autorskie” – przedstawienia i inne działania artystyczne, ściśle związane z założeniami i systemem pracy grupy artystycznej skupionej wokół ośrodka, realizowane pod kierownictwem dyrektora artystycznego. „Międzynarodowy Festiwal Artystów Ulicy” (od 1999 roku) – plenerowy festiwal realizowany w okresie wakacyjnym. Każdorazowo uczestniczy w nim kilkuset artystów z całego świata. „Międzynarodowe Spotkania Teatralne OKNO” – cykliczna prezentacja młodych twórców, połączona z warsztatami, wykładami, seminariami z zakresu teorii i praktyki teatralnej. Celem spotkań jest wymiana doświadczeń, edukacja, poznawanie różnych nurtów kulturowych i technik pracy artystycznej. „Teatry Świata” (od 1996 roku) – prezentacja najważniejszych zjawisk współczesnej sztuki teatru, inspirowanych różnymi kulturami i tradycjami. Obejmuje szerokie spotkania z udziałem artystów, krytyków, antropologów, często połączone z warsztatami praktycznymi. „Warsztaty Teatru Poszukującego” – sesje prowadzone przez aktorów Teatru Kana oraz zapraszanych praktyków teatru poszukującego. „Muzyka bez granic” – prezentacja niekonwencjonalnych działań i poszukiwań muzycznych twórców polskich i zagranicznych. „Życie w Alternatywie” – projekt realizowany we współpracy z Wydziałem Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego. Celem jest próba „udrożnienia kontaktu” między tzw. środowiskami alternatywnymi a głównym nurtem społeczeństwem. „Piwnica Kany” – prezentacje twórców różnych dziedzin: aktorów, scenografów, malarzy, rzeźbiarzy, muzyków, fotografów. W klubie odbywają się kameralne spektakle i recitale poetyckie, koncerty, wieczory płytowe, wernisaże i wystawy, a także cykliczne spotkania literackie. Inne: Wydawnictwo Teatru Kana, „Ruchomy Obraz” (projekt filmowy), „Obraz Utrwalony” (projekt fotograficzny), Galeria Kany oraz współorganizacja Ogólnopolskiego Przeglądu Teatrów Małych Form KONTRAPUNKT w Szczecinie i współpraca przy organizacji Festiwalu Musika Genera.

54

PL/SZCZECIN

ENG: HISTORY Ośrodek Teatralny Kana (The Kana Theatrical Centre) has been a cultural institution since 2007. It was set up under the auspices of the City of Szczecin and the Marshall of the West Pomeranian Voivodeship to carry on the work of the Kana Theatre (which had been active since 1979) and the Kana Theatre Association. The latter body was established in 1991 and today supports the work of the institution. Zygmunt Duczyński founded the theatre and has been the scriptwriter, set designer and director of all its performances. Kana started out as a student theatre. Over the years, it has steadily matured artistically and won more and more organisational independence for itself. Moskwa-Pietuszki (Moscow-Petushki, 1989) and Noc (The Night, 1993), plays based on the works of Venedict Erofeev, were a watershed in the history of the theatre. These were presented at the Edinburgh International Festival. Noc won a Fringe First Award and a critics award at the Edinburgh Fringe in 1994, and the company was a guest of honour the following year. The theatre has performed these plays among others in Moscow, Amsterdam, Berlin, Los Angeles, San Francisco, Nitra and London. The company has staged a lot of other works including Spektakl (Performance, 1979), Abbadon (1981), Księga o życiu i śmierci i twórczości Osipa Mandelsztama (The Book of Life and Death and Work of Osip Mandelstam, 1982), Krótka historia Europy (Short History of Europe, 1983), Droga (The Way, 1984), Czarne Światła (Black Lights, 1985), Bezsenność (Insomnia, 1987), Szlifierze nocnych diamentów (The Polishers of Midnight Diamonds, 1996), Ja, Henryk Bilke (Me, Henryk Bilke, 2000), J. P. odkrywa Amerykę (J. P. Discovers America, 2000), Rajski Ptak (The Bird of Paradise, 2000), Miłość Fedry (Phaedra’s Love, 2002), Widmokrąg (The Circle of Spectres, 2003), and Geist (2007). The ensemble has often performed in Poland’s larger cities and has participated in major alternative theatre and art festivals, including the International “Malta” Festival, The Days of Contemporary Art in Białystok, The International Festival of Jewish Culture in Sopot, The International Reminiscencje Festival in Krakow, and Theatre Confrontations in Lublin. In 1995, Duczyński and Kana were presented with Szczecin’s Artistic Award in recognition of their longstanding contributions to the artistic life of that city. PLACE The Kana Theatre Association were given their offices at 4/5 Św. Piotr i Paweł square in 1994. The building had previously been used by a commodities exchange and by an Evangelical-Lutheran congregation prior to that. The Theatre acquired the basement in 1996 and established the Kana Cellar club in 2000. PROJECTS “The Centre’s own projects” – performances and other activities in accordance with the principles and work system of its artistic circle. These are carried out under the guidance of the artistic director. “The International Street Artists Festival” (since 1999) – an outdoor festival that has been held every year in the holiday season. “International Theatre Meetings OKNO (Window)” – a series of regular performances given by young artists, and accompanied by workshops, lectures, and seminars on theatrical theory and practice. This is an opportunity to exchange ideas and experience, and get acquainted with new cultural trends and artistic techniques. “Theatres of the World” (since 1996) – presentation of the key aspects of contemporary theatre. It takes its inspiration from the world’s diverse cultural and artistic traditions. There are held meetings with artists, critics, and anthropologists, which are often followed up with workshops. “Off-theatre Workshops” – run by members of the Kana theatre and guests from the alternative theatre scene. “Music Without Borders” – off-beat performances and musical journeys around the world. “Living in the Alternative” – a collaborative project with the Institute of Political Science and European Studies of the University of Szczecin. The aim is to bring the alternative into mainstream society. “The Kana Cellar club” – a place where actors, set designers, painters, sculptors, musicians, photographers can get together. The Club organises small theatrical performances, poetry concerts, exhibitions, and regular literary meetings. Other: Kana Theatre Publishing House, “Moving Picture” (a film project), “Fixed Picture”(a photography project), the Kana Gallery, joint organiser of the “Counterpoint” National Fringe Theatres Festival (Szczecin), and assistance with organising the International “Musica Genera” Festival.

PL/GARDZIENICE PL/SZAMOCIN PL/TORUŃ

PL: Teatr Wiczy

55

Romuald Wicza Pokojski

Rynek Staromiejski 1 87-100 Toruń tel. +48 56 621 12 87/ +48 501 612 111 offi[email protected], [email protected] www.wicza.com

3 40-50

4 5

55

56

PL/TORUŃ

CZ: HISTORIE Teatr Wiczy (Divadlo Wiczy) vzniklo dne 11. listopadu 1991 v Brodnici a od roku 1996 funguje ve formě sdružení. Jeho zakladatelem je režisér, dramatik a kulturní činitel Romuald Wicza Pokojski. Divadlo Wiczy usiluje prostřednictvím hledání nových výrazových prostředků jevištního jazyka o zobrazování zásadních problémů života současné společnosti. Výsledkem jsou autorská představení vycházející z přístupu kolektivní práce celého souboru, jenž je založen na improvizaci a prvcích performance. Divadelníci si ke spolupráci zvou mimy, básníky, hudebníky a malíře. Pracují jak s profesionálními, tak s amatérskými herci. Jediné zobecňující označení, na němž se v případě své tvůrčí činnosti shodnou sami tvůrci, lze omezit významy plynoucími z pojmu „divadlo“. V roce 1998 soubor přesídlil do Toruně. V letech 1998-2005 divadlo působilo v podkroví Vojvodského střediska kulturních aktivit. Soubor v letech 2002-2006 rovněž provozoval bar v klubu Od Nowa. Pokojski je spolupracovníkem souborů kamenných divadel: Wybrzeże v Gdaňsku, loutkového divadla Teatr Lalek v Olštýně a divadla Baj Pomorski v Toruni. Jeho inscenace rozpoutaly zásadní společenskou diskusi o bezdomovectví (Pamiętnik z dekady bezdomności), Deník deseti let bez domova v Divadle Wybrzeże), pracovněprávních vztahů (Kiedy przyjdą podpalić dom to się nie zdziw , Až ti přijdou zapálit dům, tak se nediv v Divadle Wybrzeże) a emigraci Emigranci (Emigranti v Divadle Wiczy). S Divadlem Wiczy režíroval mj. následující inscenace: Siechce (1994), Sezon w piekle (Pekelná sezóna, 1999), Krakersy (Keksy, 2000), Po prostu (Jednoduše, 2003). Pokojski se rovněž účastní projektů na podporu vzdělávání dětí a mládeže. Pravidelně obohacuje kulturní život v Toruni pořádáním různých setkání, přehlídek a dílen. V prostorách divadla probíhají vystoupení hostujících souborů, koncerty, autorská setkání, vernisáže a filmové projekce. Divadlo Wiczy je považováne za živoucí legendu polského alternativního divadla a jeho nové inscenace a projekty vzbuzují velká očekávání, zájem a živou diskusi. Soubor je nositelem ocenění z řady festivalů, mj. ceny Offeusz z Mezinárodního divadelního festivalu Malta v Poznani a mnoha ocenění z Lodžských divadelních setkání. V roce 2007 obdržel Pokojski cenu „Za zásluhy o polskou kulturu“ udělovanou polským Ministerstvem kultury a národního dědictví. MÍSTO Divadlo Wiczy sídlí ve sklepních prostorách Staroměstské radnice na Hlavním náměstí v Toruni. Radnice pochází ze 13. století, v 18. století byla rekonstruována a dodnes si uchovala gotický charakter s pozdně renesančními prvky. Dnes se v budově radnice nachází oblastní muzeum. Kdysi bývala důležitým obchodním střediskem a sídlem městské rady. V jejích prostorách byli ubytováni všichni polští králové, kteří město navštívili. V části budovy, v níž dnes sídlí divadlo, se před staletími nacházela katova „převlékárna“. PROJEKTY Czyściciel dywanów (Čistič koberců, 2002, 2004) – výsledek laboratorního zkoumání tzv. „emotional word” (slova jako hlavního nositele emocí). Jistý čistič koberců si poplete adresu zákazníka a omylem se tak stane účastníkem dýchánku hráčů strategických her na hrdiny. Této „zábavě“ sám záhy podléhá a brzy začne odhalovat svá nejskrytější tajemství. Po Prostu (Jednoduše, 2003) – toto představení pod širým nebem vzniklo na protest proti blížící se válce v Iráku. Premiéra proběhla jen týden před invazí do země. Pacifistický manifest proti veškerým prostředkům vojenské intervence. Emigranci (Emigranti, 2004) – představení odehrávající se uvnitř mercedesu L 508 D, jehož stáří je 33 let. Hra Sławomira Mrożka je přenesena do současnosti, a to tak, že probíhá jak „zde“ – tedy v Polsku aktuálně vstupujícím do Evropské unie –, tak i „tam“, neboli v západní Evropě. Omezení počtu diváků na jedenáct osob vytváří atmosféru reality show. Cesarz (Císař, 2005) – imprese o moci, v níž se mísí působivé, často až radikální výjevy, s komickými dialogy. Několik mužů ve středním věku se touží stát osobními samuraji samotného císaře. Všichni se ze všech sil snaží, aby si tento titul zasloužili. Hudební doprovod obstarávají – tamtamy. Legenda (2007) – představení uspořádané při příležitosti Dnů evropského dědictví, příběh na motivy nejproslulejší toruňské legendy o jistém plavci dřeva, který zbavil město hrozivé záplavy žab tím, že je za pomoci své překrásné hry na housle vyprovodil za městské hradby. V představení byly využity nejmodernější chůdy – tzv. power-risery. Jiné: Mezinárodní festival pouličních divadel BULWAR SZTUKI v Toruni (2004-2006), spolupořadatelství Mezinárodního festivalu umění performance „Zamek Wyobraźni“ (Hrad fantazie 2005).

PL/TORUŃ

57

PL: HISTORIA Teatr Wiczy powstał 11 listopada 1991 roku w Brodnicy, a od 1996 roku działa na prawach stowarzyszenia. Jego założycielem jest reżyser, dramaturg i działacz kultury – Romuald Wicza-Pokojski. Szukając nowego języka wyrazu scenicznego, Teatr Wiczy porusza istotne sprawy życia społecznego. Zespołowi najbardziej zależy na wnikliwej obserwacji codzienności. Tworzy spektakle autorskie oraz w drodze pracy całej grupy, wykorzystując improwizacje i performance. Do swoich działań zaprasza twórców różnych dziedzin: mimów, poetów, muzyków, malarzy. Pracuje zarówno z aktorami zawodowymi, jak i amatorami. Jedyne ramy, na które godzą się jego główni twórcy, to te, które wyznacza słowo „teatr”. W 1998 roku zespół przeniósł się do Torunia. W latach 1998–2005 jego sceną był strych w Wojewódzkim Ośrodku Animacji Kultury w Toruniu. Grupa prowadziła również bar w klubie Od Nowa (2002–2006). Romuald Wicza-Pokojski współpracuje z teatrami instytucjonalnymi: Wybrzeże w Gdańsku, Olsztyńskim Teatrem Lalek, Teatrem Baj Pomorski w Toruniu. Jego spektakle były przyczyną istotnych dyskusji społecznych dotyczących bezdomności (Pamiętnik z dekady bezdomności w Teatrze Wybrzeże), praw pracowniczych (Kiedy przyjdą podpalić dom, to się nie zdziw w Teatrze Wybrzeże) oraz emigracji (Emigranci w Teatrze Wiczy). W Teatrze Wiczy Pokojski wyreżyserował m.in.: Siechce (1994), Sezon w piekle (1999), Krakersy (2000), Po prostu (2003). Pokojski uczestniczy również w projektach poświęconych edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży. Aktywizuje środowisko kulturalne Torunia poprzez organizację spotkań, debat, prezentacji i warsztatów. W siedzibie teatru odbywają się przedstawienia gościnne, koncerty, wieczory autorskie, wernisaże oraz pokazy filmów. Teatr Wiczy jest uznawany za żywą legendę teatru alternatywnego w Polsce – jego spektakle i widowiska są oczekiwane i żywo komentowane. Otrzymał prestiżowe nagrody na licznych festiwalach m.in.: na Malcie – Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym („Offeusz”) oraz wielokrotnie na Łódzkich Spotkaniach Teatralnych. W 2007 roku Romuald Wicza-Pokojski otrzymał odznakę Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. MIEJSCE Teatr Wiczy mieści się w piwnicach Ratusza Staromiejskiego na Rynku w Toruniu. Pochodzący z XIII wieku i przebudowywany do wieku XVIII ratusz ma charakter gotycki z elementami późnorenesansowymi. Dzisiaj znajduje się w nim Muzeum Okręgowe. Dawniej był głównym centrum handlowym i siedzibą władz miejskich. Tutaj zatrzymywali się odwiedzający miasto królowie polscy. W obecnej siedzibie Teatru Wiczy przed wiekami znajdowała się „garderoba” kata. PROJEKTY Czyściciel dywanów (I premiera 2002, II premiera 2004) – efekt laboratoryjnej pracy nad słowem jako głównym nośnikiem emocji (emotional word). Czyściciel dywanów pomylił adresy i trafia na spotkanie, podczas którego zmanierowane towarzystwo gra w RPG. Poddaje się „zabawie”, która szybko odsłania najbardziej skrywane tajemnice. Po prostu (2003) – spektakl plenerowy, który powstał jako protest przeciwko zbliżającej się wojnie w Iraku – premiera odbyła się tydzień przed inwazją. Jest manifestem pacyfistycznym przeciwko wszelkim ingerencjom militarnym. Emigranci (2004) – spektakl grany w trzydziestotrzyletnim mercedesie L 508 D. Dramat Sławomira Mrożka został przeniesiony w aktualną sytuację, możliwą zarówno tutaj – w Polsce przystępującej do Unii Europejskiej, jak i tam – w Europie Zachodniej. Konieczność ograniczenia widowni do jedenastu osób stwarza atmosferę reality show. Cesarz (2005) – impresja na temat władzy, w której mocne, często radykalne obrazy przeplatają się z komicznymi dialogami. Kilku mężczyzn w średnim wieku pragnie zostać samurajami cesarza. Starają się ze wszystkich sił, aby zasłużyć na ten tytuł. Muzyka grana jest na bębnach – tam-tamach. Flisak – legenda toruńska (2007) – widowisko zorganizowane z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa, oparte na motywach najsłynniejszej legendy Torunia: o flisaku, który uwalnia miasto od plagi żab, wyprowadzając je poza rogatki dzięki przepięknej grze na skrzypcach. Wykorzystano w nim powerisery – szczudła XXI wieku. Inne: Międzynarodowy Festiwal BULWAR SZTUKI w Toruniu (2004–2006); współorganizacja Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Performance „Zamek Wyobraźni” (2005); współpraca przy Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Kontakt, Festiwalu filmowym TofiFest, Akademickich Spotkaniach Teatralnych KLAMRA, Konfrontacjach Amatorskiej Twórczości Artystycznej Regionu KATAR.

58

PL/TORUŃ

ENG: HISTORY Director, dramatist and cultural activist Romuald Wicza Pokojski founded Teatr Wiczy (the Wiczy Theatre) in Brodnica on 11 January 1991. The group explores social issues using a new theatrical language. The company is particularly concerned with everyday life. The entire troupe utilises improvisation and performance art to create original spectacles. Mimes, poets, musicians and painters all contribute. The theatre works with both professionals and amateurs. The ensemble permits anything that can be included under the definition of the theatre. The group moved to Toruń in 1998 and set up a stage in the attic of the Voivodeship’s Culture Animation Centre. This was in use until 2005. They also ran the bar at the Od Nowa Club (2002-2006). Romuald Wicza Pokojski works also with institutional theatres like Wybrzeże in Gdańsk, the Puppet Theatre in Olsztyn, and the Baj Pomorski Puppet Theatre in Toruń. His plays have sparked a great deal of debate on homelessness e.g. Pamiętnik z dekady bezdomności (Diary of a Homeless Decade in Wybrzeże Theatre), labour laws – Kiedy przyjdą podpalić dom to się nie zdziw (Don’t Be Surprised When They Burn The House Down in Wybrzeże Theatre) and emigration – Emigranci (Emigrants in Wiczy Theatre). Pokojski has directed several plays at the Wiczy Theatre including Siechce (1994), Sezon w piekle (Season in Hell, 1999), Krakersy (Crackers, 2000), Po prostu (Quite Simply, 2003), and Czyściciel dywanów (The Carpet Cleaner, 2002, 2004). He also takes part in cultural education projects designed for children and adolescents, and contributes to Toruń’s cultural life by arranging debates, presentations and training sessions. The theatre also hosts guest performances, concerts, writers’ evenings, exhibitions and film screenings. The Wiczy Theatre is something of a legend in Polish alternative theatre. Each performance is eagerly awaited and provokes a lot of comment. The theatre has won prizes at a number of festivals including the Malta International Theatre Festival in Poznań (“Offeusz”) and, frequently, the Łódź Theatre Meetings. In 2007, the Ministry of Culture and National Heritage awarded Romuald Wicza Pokojski a medallion for his services to Polish culture. PLACE The Wiczy Theatre is located in the basement of the Town Hall in Toruń’s old town. This building was erected in the 13th century and remodelled in the 18th. The architecture is Gothic with late Renaissance elements. The Town Hall used to be also a major commercial centre. This is where the king was put up whenever he visited the city. Today, it houses the District Museum. The place where the Wiczy Theatre now stands used to house the executioner’s robes. PROJECTS Po prostu (Quite simply, 2003) is an outdoor performance created as a protest against the war in Iraq that had its first performance only a week before the invasion. Czyściciel dywanów (The Carpet Cleaner, 2002, 2004) explores the effects of work on the “emotional word”, where words are taken to be the principal conduits of our emotions. When a carpet cleaner rocks up at the wrong address, he stumbles onto a group of pretentious people playing RPG. He joins in the “fun”, which leads to everyone’s most carefully guarded secrets being uncovered. Emigranci (Emigrants, 2004) is staged in a 30-year-old Mercedes L 508 D. Sławomir Mrożek’s drama was adapted to the contemporary reality of both Poland in particular, and Western Europe in general. The limited audience creates the impression of being in a reality show. Cesarz (The Emperor, 2005) deals with the subject of power. Strong, and a times radical, visions are interspersed with humorous dialogue. A couple of middle-aged men want to become samurai for their emperor and, to the ever present accompaniment of tom-toms, do everything humanly possible to qualify. Legenda (The Legend, 2007) was performed as part of European Heritage Days and was based on a legend about a person who saved Toruń from a plague of frogs. In a twist reminiscent of the pied piper, the frogs, enthralled by his violin playing, simply followed him out of the city. The cast could actually hop like frogs thanks to powerisers. Other: The International Festival BULWAR SZTUKI in Toruń (2004-2006), joint organiser of the “Zamek Wyobraźni” (Castle of the Imagination) International Festival of Performance Art (2005).

PL/POZNAŃ PL/GARDZIENICE PL/WARSZAWA

PL: Teatr Wytwórnia

59

Małgorzata Owsiany Radosław Dobrowolski

ul. Ząbkowska 27/31, 03-736 Warszawa tel. +48 22 741 23 05, fax +48 22 741 23 07 [email protected] www.teatrwytwornia.pl

4 150

8 14

59

60

PL/WARSZAWA

CZ: HISTORIE Teatr Wytwórnia (Divadlo Dílna) vzniklo roku 2005 ve Varšavě díky spolupráci nadace Fundacja na Starej Pradze, založené Januszem Owsianým, a čtveřice dramaturgů: Małgorzaty Owsiany, Radosława Dobrowolského, Jacka Papise a Moniky Powalisz. V divadle působí neformální skupina umělců – dramaturgů, choreografů, režisérů a dobrovolníků spjatých s touto scénou, kteří společně prohlásili: „Naší ambicí je formovat kulturní život metropole a oživovat jej řadou nekonvenčních uměleckých akcí z druhého, poněkud «zapomenutého» břehu Visly. Chtěli bychom, aby se toto místo stalo moderním centrem divadelního umění – bez byrokracie, bez stálého složení souboru. Má to být místo aktivní, otevřené a hledající”. Od počátků své činnosti divadlo uvedlo již sedmnáct premiér, mj.: Uwaga złe psy (Pozor zlí psi, režie Michał Siegoczyński), Paw królowej (Královnin páv, režie Jacek Papis), Kalimorfa (režie Marek Kalita), Córka Słońca (Dcera slunce, režie Radosław Dobrowolski), Kraniec (Okraj, režie Piotr Nowak). Kromě vlastních her divadlo uvádí také představení hostujících souborů, organizuje setkání, diskuze a výměny myšlenek, výstavy, vernisáže, koncerty a filmové projekce. Za svou činnost a tvorbu získalo divadlo mnoho ocenění, včetně Ceny ministra kultury ve 12. Celopolské soutěži v inscenování současného polského dramatu. Svá představení divadlo prezentovalo na mnoha divadelních festivalech po celém Polsku. MÍSTO Teatr Wytwórnia najdete na rohu Markowské a Białostocké ulice, na místě bývalé továrny na vodku „Koneser” ve varšavské čtvrti Praga. Skupina dramaturgů a režisérů přestavěla dvacet let chátrající tovární budovu na divadlo. Slavnostní otevření proběhlo dne 6. listopadu 2005. Divadlo disponuje dvěma scénami a prostorem určeným pro výstavy. Ve foyeru se nachází rovněž kavárna s klubem Kasablanka. PROJEKTY „Move It – Festival mladé tvorby” – projekt má poukázat na fenomén moderního tance, který se vyvinul do mnoha esteticky různých forem a vystupuje do popředí ruku v ruce s jinými druhy umění. Tématem 2. řady projektu (2007) je široce chápaný městský prostor. Architektura, společenská problematika, historie a hlavně varšavská Praga, kde se nachází divadlo Wytwórnia – všechna tato témata jsou zdrojem inspirace a nápadů, které jsou překládány do uměleckého jazyka mladých účastníků projektu. „Mini Wytwórnia” – divadelní scéna pro děti, která inscenuje například lidové pohádky v jejich původní podobě, jako např. Chodził wilk razy kilka (Vlk přicházel několikrát, režie Radosław Dobrowolski, Pan Andersen na Pradze, (režie Monika Powalisz), Córka Słońca (Dcera slunce, režie Radosław Dobrowolski), organizuje divadelní dílny, Den s pohádkou a jiné akce. Cykly otevřených čtených zkoušek: „Rusové na Praze“ (2006) – prezentace nových, dosud nepublikovaných textů, souvisejících s ruskou kulturou. Texty buď napsali sami Rusové či pojednávají o Rusech, nebo byly jen inspirovány ruskou kulturou. „Germáni na Praze“ (2007) – spolu s krakovskou uměleckou agenturou Panga Pank, která zpřístupnila překlady, představujeme deset nejzajímavějších současných německých her. Cyklus je organizován za finanční podpory hlavního města Varšavy. „Hajdpark –– Praski Przegląd Teatralny” (Pražská divadelní přehlídka, 2006, 2007) – festival kamenných i nezávislých divadel. tvůrčích skupin, profesionálních herců i studentů divadelních škol. „KinoDRAM” – hostující představení na Malé scéně. Jiné: Galerie Wytwórnia, přehled kinematografie ze Střední Ameriky „Kino Latino” (2006).

PL/WARSZAWA

61

PL: HISTORIA Teatr Wytwórnia powstał w roku 2005 w Warszawie dzięki współpracy Fundacji na Starej Pradze, utworzonej przez Janusza Owsianego, oraz czwórki dramaturgów: Małgorzaty Owsiany, Radosława Dobrowolskiego, Jacka Papisa i Moniki Powalisz. Stanowi miejsce pracy nieformalnej grupy artystów – dramaturgów, choreografów, reżyserów, wolontariuszy związanych z teatrem, którzy deklarują: „Naszą ambicją jest kształtowanie życia kulturalnego stolicy i ożywianie go poprzez szereg niekonwencjonalnych działań artystycznych z drugiego, «zapomnianego» brzegu miasta. Chcielibyśmy, aby to miejsce stało się nowoczesnym ośrodkiem teatralno-artystycznym: bez biurokracji, bez stałego zespołu. Ma to być miejsce aktywne, otwarte i poszukujące”. Od początku działalności w Teatrze Wytwórnia zrealizowano siedemnaście premier m.in.: Uwaga złe psy (reż. Michał Siegoczyński), Paw królowej (reż. Jacek Papis), Kalimorfa (reż. Marek Kalita), Córka Słońca (reż. Radosław Dobrowolski), Kraniec (reż. Piotr Nowak). Oprócz produkcji własnych odbywają się tu przedstawienia gościnne, spotkania, dyskusje i wymiana myśli, wystawy, wernisaże, koncerty oraz pokazy filmowe. Za swoją działalność i spektakle Teatr Wytwórnia otrzymał wiele nagród, w tym Nagrodę Ministra Kultury w XII Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej. Swoje spektakle prezentował na wielu festiwalach teatralnych w całej Polsce. MIEJSCE Teatr Wytwórnia mieści się na rogu ulic Markowskiej i Białostockiej, na terenie dawnej Fabryki Wódek „Koneser” w warszawskiej dzielnicy Praga. Grupa dramaturgów i reżyserów przekształciła nieremontowany od dwudziestu lat budynek fabryczny w teatr. Uroczyste otwarcie odbyło się 6 listopada 2005 roku. Teatr dysponuje dwiema scenami oraz przestrzenią wystawienniczą. We foyer Wytwórni znajduje się również klubokawiarnia Kasablanka. PROJEKTY „Move It – Festiwal Młodej Twórczości” – projekt ma ukazać zjawisko tańca współczesnego, który rozwinął się w wiele różnych estetycznie form i występuje nierozdzielnie z innymi dziedzinami sztuki. Tematem II edycji projektu (2007) jest szeroko rozumiana przestrzeń miejska. Architektura, problematyka społeczna, historia, a szczególnie warszawska Praga, na której mieści się Teatr Wytwórnia, są źródłem inspiracji i pomysłów, przekładanych na artystyczny język młodych uczestników projektu. „Mini Wytwórnia” – scena teatralna dla dzieci, obejmująca inscenizacje przedstawień, m.in. baśni ludowych w ich źródłowej formie (Chodził wilk razy kilka, reż. Radosław Dobrowolski, Pan Andersen na Pradze, reż. Monika Powalisz, Córka Słońca reż. Radosław Dobrowolski), warsztaty teatralne, organizacja Dnia z Bajką i inne. Cykle otwartych prób czytanych: „Rosjanie na Pradze” (2006) – prezentacja nowych, dotąd niewystawianych tekstów związanych z kulturą rosyjską: napisanych przez Rosjan, o Rosjanach lub inspirowanych kulturą rosyjską. „Germanie na Pradze” (2007) – wraz z krakowską agencją artystyczną Panga Pank, która udostępniła przekłady, przedstawiamy dziesięć najciekawszych współczesnych sztuk niemieckojęzycznych. Cykl zorganizowany przy finansowej pomocy władz miasta stołecznego Warszawy. „Hajdpark – Praski Przegląd Teatralny – „KinoDRAM” – Inne: Galeria Wytwórnia, przegląd kina z Ameryki Środkowej „Kino Latino” (2006). „Hajdpark – Praski Przegląd Teatralny” (2006, 2007) – festiwal adresowany do teatrów instytucjonalnych i nieinstytucjonalnych, grup i aktorów zawodowych oraz studentów szkół teatralnych. „KinoDRAM” – przedstawienia gościnne na Małej Scenie. Inne: Galeria Wytwórnia, przegląd kina z Ameryki Środkowej „Kino Latino” (2006).

62

PL/WARSZAWA

ENG: HISTORY Teatr Wytwórnia (Manufacturing Theatre) was founded in Warsaw in 2005 thanks to cooperation between the Fundacja na Starej Pradze (Foundation for Old Praga) set up by Janusz Owsiany, and the playwrights Małgorzata Owsiany, Radosław Dobrowolski, Jacek Papis and Monika Powalisz. Wytwórnia provides a venue for an informal group of playwrights, choreographers, directors and volunteers who work with the theatre. Their mission is “to enrich the city’s cultural life by producing unconventional artistic ventures in Praga. We’d like to see this place become a modern theatrical and artistic centre, a place free of bureaucracy, and without a resident company. We want Wytwórnia to be active, open and outward-looking”, said the founders. Wytwórnia has so far staged 17 shows, including Uwaga Złe Psy (Beware of the Dogs, directed by Michał Siegoczyński), Paw Królowej (The Queen’s Peacock, directed by Jacek Papis), Kalimorfa (directed by Marek Kalita), Córka Słońca (The Sun’s Daughter, directed by Radosław Dobrowolski), Kraniec (The End, directed by Piotr Nowak). Apart from its own productions, the theatre hosts guest performances, lectures, meetings, discussions, exhibitions, previews, concerts and film screenings. Wytwórnia has won many awards including the Minister of Culture Award it received at the 12th Contemporary Polish Play Competition, and its plays have been performed at theatre festivals all over Poland. PLACE Wytwórnia is located in the former “Koneser” vodka distillery on the corner of Markowska and Białostocka streets in Warsaw’s Praga district, the city’s “forgotten” right bank. A group of playwrights and directors got to work on the vacant building – which had not been refurbished for 20 years – and transformed it into a theatre. The gala opening was held on 6 November 2005. The theatre houses two stages and an exhibition space. The Kasablanka (Casablanca) café is located in the foyer. PROJECTS “Move It” – a festival of young art designed to highlight modern dance which today integrates a welter of diverse aesthetic forms and often merges with other artistic genres. The theme of the second festival (held in 2007) was urban space, in all its many facets. Those young artists who took part derived their conceptual raw materials from architecture, social issues and history, especially the history of Teatr Wytwórnia’s home patch of Praga, to create a new artistic idiom. “Mini Wytwórnia” – a children’s theatre that stages stories like folk tales, holds theatrical workshops and puts on a number of other events, including its regular “Fairy Tale Day”. Plays worth mentioning include Chodził wilk razy kilka (The Wandering Wolf), directed by Radosław Dobrowolski, Pan Andersen na Pradze (Mr Andersen in Praga), directed By Monika Powalisz, and Córka słońca (The Sun’s Daughter) directed by Radosław Dobrowolski. Play reading series: “Russians in Praga”, (2006) – new unstaged texts with a Russian theme. These might have been written by Russians, about Russians or inspired by Russian culture. “Germans in Praga”, (2007) – the ten best German-language contemporary plays. This was organised in conjunction with the Cracow-based artistic agency Panga Pank which translated the plays. The series is co-funded by the City of Warsaw. “Hajdpark – Praski Przegląd Teatralny” (Prague Theatre Review) (2006, 2007) – a theatre review addressed to institutional and non-institutional theatres, groups and professional actors, and theatre students. KinoDRAM – guest performances on the small stage. Other events include Galeria Wytwórnia (an art gallery), and “Kino Latino” (2006), a review of Latin American films.

PL/SOPOT PL/WĘGAJTY

PL: Teatr Węgajty

63

Erdmute Sobaszek Wacław Sobaszek

Węgajty 18, 11-042 Jonkowo tel./fax +48 89 512 92 97 [email protected] www.teatr.wegajty.go.pl

6 70-80

8 9,5

63

fot. Zofia Dwirakowska

64

CZ: HISTORIE Divadelní soubor, jenž funguje v rámci sdružení Teatr Wiejski „Węgajty” (Vesnické divadlo „Węgajty”), vznikl v roce 1986. Již jeho první inscenační pokusy byly vnímány jako náznak obnovy veřejného života a příchodu demokratických změn. Tvorbu souboru tehdy charakterizoval nový postoj vůči tradicím, jenž spočíval v odmítnutí stereotypů panujících v Polsku za komunistické éry. Na druhé straně se však jako podstatný jevil i fakt, že tvorba souboru posloužila k poodhalování roušky světa multikulturních tradic. Inscenacím pod režijním vedením Wacława Sobaszka, mezi něž se řadí Historie Vincenza (Vincencovy příhody, 1988), Gospoda ku Wiecznemu Pokojowi (Hostinec na cestě ku Věčné spáse, 1992) podle novely Czesława Miłosze Dolina Issy (Údolí Issy) a Opowieści kanterberyjskie (Canterburské povídky, 1996) podle předlohy Geoffreyho Chaucera, se podařilo oslovit mladou generaci, která právě tehdy začínala s vytvářením nových institucí veřejného života v regionu Varmie a Mazurska. V těchto inscenacích mnozí spatřovali prvky zcela nového, „vesnického“ směru v polském divadle. Tato díla byla současně nahlížena z perspektivy aktuálních změn, jež probíhaly v celé střední Evropě, a to především vzhledem k tomu, že soubor rovněž přinášel dokumentaci výsledků svého vědeckého bádání realizovaného v Makedonii, Bělorusku, na Slovensku ad. Soubor charakterizovalo především objevitelské úsilí věnované lidové písňové tvorbě a rituálním divadelním projevům. Toto úvodní období působení divadla „Węgajty” bylo završeno cenou na mezinárodním divadelním festivalu v Těšíně (1993). V polovině devadesátých let přišly nové výzvy a došlo k personálním změnám. Od této chvíle se činnost souboru odvíjí ve dvou paralelních směrech. Schola, pod vedením Wolfganga Niklause, se zaměřila na obnovu žánru liturgického dramatu, zatímco „Projekt terenowy“ (Terénní projekt) pod vedením Wacława Sobaszka pracuje se živými formami rituálu jako s prostředky divadelní inspirace. Předlohami pro tvorbu divadla se staly finský epos Kalevala (2000) či Dziady (2002) Adama Mickiewicze. Literárním předobrazem inscenace nazvané Synczyzna (2005) se stalý Ślub (Svatba) a Trans-Atlantik Witolda Gombrowicze. V současnosti soubor pracuje na vytvoření nové definice vztahů vůči polským tradicím. MÍSTO Divadelní budova leží na kraji lesa ve vzdálenosti jednoho kilometru od vesnice Węgajty, a to již od roku 1982. Tehdy se divadelní soubor při mezioborovém pracovišti s názvem Pracownia (Badatelna) přestěhoval do opuštěného statku na varmiňském venkově, jenž disponoval dostatečně velkou stodolou k tomu, aby mohla posloužit jako divadelní sál. Soubor si sice předtím vydobyl samostatné pole působnosti v Olštýně, ale ten ztratil, neboť rozhodně nepatřil k oblíbencům režimu, jenž v zemi dne 13. prosince 1981 nastolil výjimečný stav. Po půlročním období bezprizorního kočování se nakonec naskytla příležitost k získání jisté nezávislosti v poněkud konspiračních podmínkách vesnického divadla. Období neoficiálního působení soubor završil založením divadla „Węgajty” (1986). Působištěm není tady pouze budova s divadelním sálem, ale také prostor v jejím okolí. PROJEKTY „Divadelní vesnička“ (od roku 2003) – festival, jehož program vzniká v úzkém propojení s okolím vesnice. Snaží se upozorňovat na tradiční prvky krajiny, ale současně i na sociální a existenční problémy místních obyvatel. „Jiná škola divadla“ (od roku 2000) – série workshopů, jež se odehrávají v souladu s tradičními rituály a obřady spojenými s kalendářním cyklem, které probíhají od začátku do konce zimy. Předmětem zájmu je poznávání motivů trojice jevů – karpatských kolednických výjevů, varmiňského masopustu a velikonočních kolednických zvyků na polsko-litevsko-běloruském pomezí. „Divadelní výchova“ – cyklus workshopů pro děti pořádaný v odlehlých vesnicích se ztíženým přístupem ke vzdělávacím a kulturním aktivitám. Tímto způsobem se vytváří výměnná síť mezi dětskými účastníky a jejich rodiči či učiteli a odborníky z oblasti sociální terapie, divadelními odborníky a umělci. Celý projekt na jaře uzavírá Dětský festival. „Umění dialogu – dialog skrze umění“ – cílem tohoto projektu je za pomoci uměleckých a vzdělávacích aktivit vytvořit síť kontaktů mezi lidmi, kteří jsou ohroženi netolerancí a násilím a kteří hledají východisko ze situace, v níž se ocitli. Semináře: „Blízké krajiny“ (1990-1993), „Stezky tradice“ (1994), „Za tradice živé“ (1995-1996).

PL/WĘGAJTY

65

PL: HISTORIA Zespół teatralny, który działa w ramach Stowarzyszenia Teatr Wiejski „Węgajty”, powstał w roku 1986. Pierwsze jego dokonania odbierano jako zapowiedź odrodzenia życia publicznego i reform demokratycznych. Ich cechą był nowy stosunek do tradycji, który polegał na odrzuceniu stereotypów i klisz epoki peerelowskiej. Z drugiej strony równie ważne było to, że twórczość „Węgajt” odsłaniała świat tradycji wieloetnicznej i multikulturalnej. Spektakle w reżyserii Wacława Sobaszka – Historie Vincenza (1988), Gospoda ku Wiecznemu Pokojowi (1992) według Doliny Issy Czesława Miłosza, Opowieści kanterberyjskie według Geoffreya Chaucera (1996) – przemawiały do młodego pokolenia, do ludzi, którzy rozpoczynali tworzenie nowych instytucji życia publicznego w regionie Warmii i Mazur. Widziano w tych przedstawieniach elementy nowego, „wiejskiego” nurtu w polskim teatrze. Odbierano je też w kontekście aktualnych przemian w Europie Środkowej, zwłaszcza z tego względu, że zespół prezentował również dokumentację swoich prac badawczych, prowadzonych w Macedonii, Białorusi, Słowacji i Ukrainie. Były to poszukiwania w zakresie pieśni ludowej i teatru obrzędowego. Ukoronowaniem tego okresu stało się przyznanie teatrowi nagrody na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Bez granic” w Cieszynie w 1993 roku. W połowie lat dziewięćdziesiątych pojawiły się nowe wyzwania. Doszło do przeobrażeń wewnątrz zespołu. Od tego momentu prace „Węgajt” prowadzone są w dwóch nurtach: Scholi pod kierunkiem Wolfganga Niklausa oraz Projektu Terenowego pod kierunkiem Wacława Sobaszka. Schola zajęła się pracą nad rekonstrukcją dramatu liturgicznego. Projekt Terenowy pracuje w obszarze żywych form obrzędowych jako inspiracji dla teatru. Tworzywem spektakli zespołu były: fiński epos Kalevala (2000) oraz mickiewiczowskie Dziady (2002). Literacką materią Synczyzny (2005) stały się Ślub oraz Trans-Atlantyk Witolda Gombrowicza. W ostatnim czasie teatr pracuje nad nowym sformułowaniem relacji do świata polskiej tradycji. MIEJSCE Ośrodek teatralny, położony na skraju lasu w odległości jednego kilometra od wsi Węgajty, istnieje od 1982 roku. Wtedy to grupa teatralna Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej „Pracownia” zajęła opuszczone warmińskie gospodarstwo, które miało stodołę na tyle obszerną, że można było urządzić w niej salę teatralną. Zespół już wcześniej miał niezależną przestrzeń do pracy w Olsztynie, utracił ją jednak, bo nie należał do ulubieńców reżimu, który 13 grudnia 1981 roku wprowadził w całym kraju stan wojenny. Po półrocznej tułaczce pojawiła się możliwość odzyskania niezależności w warunkach pewnej konspiracji, na wsi. Wyjście z okresu działalności nieoficjalnej nastąpiło w momencie powstania Teatru Wiejskiego „Węgajty” (1986). Miejsce pracy zespołu to nie tylko budynek z salą, ale także przestrzeń okolicy, w której już od około dziesięciu lat realizowane są różne formy plenerowe. PROJEKTY „Wioska Teatralna” (od 2003 roku) – festiwal, którego program związany jest z okolicą wiejską. Uwaga skierowana jest na tradycyjne aspekty tej przestrzeni, ale także na jej problemy socjalne i egzystencjalne. W ramach festiwalu odbywają się spektakle, koncerty, pokazy filmów, warsztaty oraz wykłady. „Inna szkoła teatralna” (od 2000 roku) – cykl warsztatów w obrębie tradycyjnych widowisk i obrzędowości cyklu kalendarzowego: od początku do końca zimy. Zajęcia wiążą się zwłaszcza z poznawaniem form i motywów trzech zjawisk: karpackich widowisk kolędniczych, warmińskich zapustów oraz kolędowania wielkanocnego na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim i służą przygotowaniu adeptów do uczestnictwa w wyprawach do tych miejsc. „Pedagogika Teatralna” – seria warsztatów prowadzonych z dziećmi w odległych gminach, gdzie utrudniony jest dostęp do edukacji i kultury. Tworzy się w ten sposób sieć wymiany: uczestniczących dzieci, opiekunów, którzy próbują „coś robić” mimo zastraszająco ciężkich warunków, oraz specjalistów: socjoterapeutów, pedagogów teatralnych i artystów. Zwieńczeniem projektu jest wiosenny Festiwal Dzieci. „Sztuka dialogu – dialog przez sztukę” – celem tego projektu jest budowanie – poprzez działania artystyczne i edukacyjne – sieci powiązań między ludźmi szukających wyjścia z sytuacji zagrożenia nietolerancją i przemocą na tym skrawku Warmii. Sesje i seminaria m.in.: „Bliższe ojczyzny” (1990–1993), „Ścieżki tradycji” (1994), „W stronę tradycji żywej” (1995–1996).

66

PL/WĘGAJTY

ENG: HISTORY A theatre group, which is a part of Teatr Wiejski „Węgajty” (The Village Theatre “Węgajty”) Association, was set up in 1986. The company’s earliest productions were seen as portending democratic reform and a revival of public life. “Wegajty’s” earliest works redefined the attitude towards tradition. The stereotypes and clichés of the PRL (People’s Republic of Poland) were thoroughly debunked and the country’s diverse cultural, ethnic and religious traditions rediscovered and celebrated. Director Wacław Sobaszek has won over a new generation and helped rebuild institutions catering for public life around Warmia and Masuria with productions like Historie Vincenza (Vincenz’s Stories, 1988), Gospoda ku Wiecznemu Pokojowi (The Inn Towards Eternal Peace, 1992), based on Czeslaw Milosz’s The Valley of Issa, and Geoffrey Chaucer’s Canterbury Tales (1996). Elements of a new “village” stream in Polish theatre were clearly discernable and the company was seen as part of the massive changes taking place in Central Europe at the time, especially as, in addition to performances, it was presenting the fruits of its research into folk music and ritual theatre in Macedonia, Belarus, Slovakia and Ukraine. The company’s award at the Cieszyn international theatre festival in 1993 capped off that stage of their development. The mid-nineties, however, brought new challenges in the form of changes within the ensemble. Since then, they have been running two streams in tandem. The first is Schola, directed by Wolfgang Niklaus, and the other Projekt Terenowy (Fieldwork Project), directed by Waclaw Sobaszek. Schola focuses on reconstructing medieval liturgical drama whereas Fieldwork Project takes its inspiration from live ritual forms. The company has adapted such ambitious works as the Finnish epic Kalevala (2000) and Adam Mickiewicz’s Dziady (Forefather’s Eve). Synczyzna (2005) fuses Witold Gombrowicz’s Ślub (The Wedding) and Trans-Atlantyk (Trans-Atlantic). The ensemble has recently been working on re-formulating their relationship with Polish tradition. PLACE The theatre itself has stood on the edge of a forest about a kilometre from the village of Węgajty since 1982. At the same time, a theatre group from Olsztyn’s “Pracownia” (Workplace) moved in to an abandoned Warmian property whose barn was large enough to serve as a makeshift theatre. This was something of a comedown from their independent workspace in the city but, not being regime favourites, they lost this sometime after martial law was introduced on 13 December 1981. After half a year in exile, the company saw an opportunity for regaining some of their erstwhile independence, albeit under the cloak of conspiracy, in the countryside. They came out of this period of unofficial activity when the theatre “Węgajty” was founded (1986). The group’s working space extends beyond the theatre to the surrounding areas where they had spent some 10 years working on a variety of outdoor forms. PROJECTS “Theatre Village” – a festival established in 2003 whose programme is rooted in its rustic surroundings. “Węgajty” try to draw attention to both the traditional aspects of the area and its social and existential problems. Performances, concerts, film presentations, workshops and lectures are all part for the course. “The Other Theatre School” – a winter series of workshops and forays into ritual theatre forms and traditional culture which has been running since 2000. These predominantly aim to help participants master the forms and motifs of Carpathian carolling plays, Warmia “zapusty” custom and the Easter carolling of the Polish-Lithuanian-Belarusian border, in preparation for excursions to those regions. “Theatre Pedagogy” – a series of workshops for children from remote areas who have limited access to culture and education. An exchange network is thus set up between the children participating in the workshops, their educators, who are trying to “do something” despite the trying conditions, and specialists like sociotherapists, theatre pedagogues, and artists. The project culminates in the spring Children’s Festival. “The Art of Dialogue – Dialogue Through Art” – uses artistic and educational activities to build a network linking people seeking to escape the threat of violence and lack of tolerance on this “patch of Warmia”. Sessions and seminars such as “Nearer homelands” (1990 – 1993), “Paths of tradition” (1994), “Towards living tradition” (1995-1996).

PL/GARDZIENICE PL/WROCŁAW

PL: Instytut im. Jerzego Grotowskiego

67

Jarosław Fret Grzegorz Ziółkowski

Rynek-Ratusz 27, 50-101 Wrocław tel. +48 71 344 53 20, tel./fax +48 71 343 42 67 [email protected], [email protected] www.grotowski-institute.art.pl

6 100

9,5 10

67

fot. Grzegorz Pawlik

68

CZ: HISTORIE Instytut Jerzyho Grotowského je kulturní instituce, která působí pod patronátem Města Vratislavi. Věnuje se plnění uměleckých a badatelských záměrů, jejichž cílem je přinášet odpovědi na otázky a výzvy obsažené v tvůrčí praxi Jerzyho Grotowského. Institut vzniknul jako pokračovatel výzkumného centra tvorby Jerzyho Grotowského a divadelně-kulturních otázek, které od doby svého vzniku v roce 1989 sídlilo v prostorách divadla Teatr Laboratorium (Divadlo Laboratoř) na Staroměstském náměstí ve Vratislavi a v Brzezince nedaleko města Oleśnica. Institut je přímým a jediným pokračovatelem centra a zachovává si charakter pracoviště, jehož cílem je uskutečňovat programové cíle v oblasti kultury, umění a vzdělávání. Změna názvu a statutu pracoviště, která proběhla dne 28. prosince 2006, je spojena s rozšířením a rozvojem aktivit původního výzkumného centra. Institut navazuje na jeho programovou linii, přičemž klade intenzivnější důraz především na cíle v oblasti vzdělávání, propagace a publikační činnosti. Přitom je nezbytné klást shodný důraz na veškeré oblasti kulturního a trůrčiho života, neboť právě prostřednictvím intenzivnějšího příklonu směrem ke vzdělávání a podněcování uměleckých aktivit mládeže si může Institut uchovat charakter vitálního prostoru, který iniciuje a stimuluje rozvoj nové generace kulturních lidí. Institut je osobitým nástrojem, který umožňuje utvářet sebe sama a sám za sebe za sebe tvořit. V současnosti se zde rozvíjí pět programových linií: „Grotowski: problémy a úkoly”, „Východní linie”, „Po stopách divadla a kultury”, „Italské stopy” a „Techniky práce se zdroji – zdroje technik”. Úkoly, jež jsou plněny v rámci zmíněných linií, se projevují různými formami – zasahují jak do sféry workshopů (Ateliéry, přednášky a setkání, umělecké výměny) a výzkumné činnosti (konference a teoretické semináře), tak do prezentačních aktivit (ukázky z představení, koncerty, výstavy, filmové projekce). Tyto programové linie navíc nalézají své další uplatnění v publikační činnosti a ve vzdělávacích a propagačních aktivitách. MÍSTO V letech 1965–1984 se na adrese Rynek-Radnice 27 ve Vratislavi nacházelo sídlo souboru Jerzyho Grotowského, na nějž navazuje i samotný název Institutu. Poté, co Grotowski se svým souborem přesídlil do Vratislavi, začal kromě názvu Teatr Laboratorium (do roku 1967 to byl Teatr 13 Rzędów – Divadlo 13 řad) používat současně s ním i označení Instytut Badań Metody Aktorskiej (Výzkumný institut herecké metody), jehož název byl v roce 1970 změněn na Instytut Aktora (Institut Herce). (V polovině sedmdesátých let se rovněž vžil neformální název Institut Laboratorium.) Takové řešení tvůrci umožnilo zahájit sérii „zkoumání technických zákonitostí divadelního umění, v jehož středu zájmu ležely tvůrčí herecké techniky“, což jej současně osvobodilo od nezbytnosti vyváření divadelních inscenací. Díky tomu se rovněž prohloubily a rozvinuly výzkumné a studijní aktivity, které nakonec vedly až k historické proměně divadla 20. století. Do roku 1965 byl dnešní divadelní sál v majetku Kulturního střediska a místo mělo původně sloužit jako restaurace, jež zde však nakonec nikdy nevznikla. Prostory, v nichž v současnosti sídlí archiv, měly být podle plánů využívány jako obchod se suvenýry, z čehož ovšem rovněž sešlo. Na druhé straně chodby, kde se dnes nachází sekretariát a další odbory Institutu, se kdysi nacházela klempířská dílna. V dnešním kinosále zase sídlila výrobna perlivých vod. PROJEKTY Polské vydání knihy Jerzyho Grotowského Ku teatrowi ubogiemu (K chudému divadlu) a slavnostní zahájení aktivit institutu (2007). Návštěva souboru Odin Teatret (2007) – představení Kniha Ester Iben Nagel Rasmussenové a setkání s Eugeniem Barbou při příležitostí polského vydání jeho knihy Kánoe z papíru (2007). Ateliér „Techniky práce se zdroji – zdroje technik” (2007) – cyklus praktických a teoretických přednášek a workshopů určených hercům, hudebníkům, zpěvákům, tanečníkům. Wielki inkwizytor (2007) – inscenace Petera Brooka Velký inkvizitor s Brucem Myersem, publikace knihy Brooka Divadlo je pouze forma. O tvorbě Jerzyho Grotowského, tvůrčí dílna Myerse. „Horyzonty“ (2007-2009) – projekt Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards pořádaný v prostorách Institutu, jehož obsahem je prohloubení interního výzkumu, ukázky děl performance z tvorby Workcenter, konference Mezinárodní pracovní setkání a výměna zkušeností mezi divadelními soubory. Projekt podporuje město Vratislav a Institut Jerzyho Grotowského v něm plní roli hlavního partnera a koordinátora. Institut je organizátorem připravovaného Roku Jerzyho Grotowského 2009.

PL/WROCŁAW

69

PL: HISTORIA Instytut im. Jerzego Grotowskiego jest instytucją kultury działającą pod patronatem władz miasta Wrocławia. Realizuje przedsięwzięcia artystyczne i badawcze, które odpowiadają na wyzwania postawione przez praktykę twórczą Jerzego Grotowskiego. Instytut rozwinął się z Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, istniejącego od 1989 roku i działającego w siedzibie Teatru Laboratorium na Rynku Starego Miasta we Wrocławiu oraz w Brzezince koło Oleśnicy. Instytut jest bezpośrednim i jedynym sukcesorem prac i majątku Ośrodka, zachowując charakter jednostki realizującej przedsięwzięcia w dziedzinach kultury, sztuki i edukacji. Zmiana nazwy i statutu (28 grudnia 2006 roku) wiąże się z poszerzeniem i rozwinięciem działalności Ośrodka. Instytut kontynuuje jego linię programową, kładąc mocniejszy nacisk na przedsięwzięcia o charakterze edukacyjnym, promotorskim i wydawniczym. Równe akcentowanie wszystkich pól działalności jest niezbędne, ponieważ tylko poprzez silniejsze zwrócenie się w stronę edukacji i działań artystycznych ludzi młodych Instytut ma szansę zachować charakter miejsca żywego – inicjującego i stymulującego wzrost nowego pokolenia artystów i ludzi kultury. Instytut jest swoistym narzędziem umożliwiającym pracę nad sobą i pracę sobą. Istnieje tu pięć linii programowych: „Grotowski: problemy i zadania”, „Linia Wschodnia”, „Ścieżka teatru i kultury”, „Ślady włoskie”, „Techniki źródłowe – źródła technik”. Przedsięwzięcia realizowane w ramach tych linii przybierają różne formy: obejmują aspekt warsztatowy (Atelier, sesje i spotkania warsztatowe oraz Wymiany Prac) i badawczy (projekty badawcze, konferencje i seminaria teoretyczne), a także prezentacyjny (demonstracje pracy, pokazy spektakli, koncerty, wystawy, projekcje filmowe). Dodatkowo linie programowe znajdują przedłużenie w publikacjach oraz działalności edukacyjnej i upowszechniającej. MIEJSCE W latach 1965–1984 pod adresem Rynek-Ratusz 27 we Wrocławiu znajdowała się siedziba zespołu Jerzego Grotowskiego, do której nawiązuje nazwa Instytutu. Z chwilą przeniesienia swej pracy do Wrocławia Jerzy Grotowski obok nazwy „Teatr Laboratorium” (do 1967 roku „Teatr 13 Rzędów”) umieścił „Instytut Badań Metody Aktorskiej”, zmieniony w 1970 roku na „Instytut Aktora” (w połowie lat siedemdziesiątych stosowano również, nieformalnie, nazwę „Instytut Laboratorium”). Takie rozwiązanie umożliwiało Grotowskiemu prowadzenie „badań praktycznych nad prawidłami technicznymi sztuki teatru, w którego centrum zainteresowań leżała technika twórcza aktora” i uwalniało go od konieczności produkowania przedstawień. Dzięki temu wzmocniona i rozwinięta została działalność badawczo-studyjna, co zaowocowało historyczną już przemianą teatru XX wieku. Przed rokiem 1965 obecna sala teatralna była własnością Ośrodka Kultury i Sztuki, przeznaczoną na restaurację, która nigdy tam nie powstała. Pomieszczenie dzisiejszego archiwum miało być wykorzystane na sklep z pamiątkami, który też nie został tam otwarty. Natomiast po drugiej stronie przejścia, gdzie dzisiaj znajduje się sekretariat i inne działy Instytutu, mieściła się niklownia. Obecna sala kinowa była z kolei zajmowana przez wytwórnię wód gazowanych. PROJEKTY Polskie wydanie książki Jerzego Grotowskiego Ku teatrowi ubogiemu oraz inauguracja działalności Instytutu (2007). Wieloaspektowa wizyta Odin Teatret (2007) – prezentacja spektaklu Księga Estery Iben Nagel Rasmussen oraz spotkanie z Eugeniem Barbą, poświęcone polskiemu wydaniu jego książki Canoe z papieru (2007). Atelier „Techniki źródłowe – źródła technik” (2007) – cykl praktycznych i teoretycznych sesji warsztatowych, skierowanych do aktorów, muzyków, śpiewaków, tancerzy i ludzi teatru. Wielki inkwizytor (2007) – prezentacje angielskiej wersji spektaklu Petera Brooka Wielki inkwizytor z Bruce’em Myersem, zrealizowanego w paryskim teatrze Bouffes du Nord, publikacja książki Petera Brooka Teatr jest tylko formą. O Jerzym Grotowskim, sesja warsztatowa Bruce’a Myersa. „Horyzonty” (2007–2009) – projekt Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards, realizowany w Instytucie Grotowskiego, obejmujący: pogłębienie badań wewnętrznych, pokazy dzieł performatywnych Workcenter, a także konferencje, Międzynarodowe Spotkania Robocze i wymiany prac z grupami teatralnymi. Projekt wspierany jest przez miasto Wrocław, a Instytut Grotowskiego pełni rolę podstawowego partnera i koordynatora. Instytut jest organizatorem zapowiedzianego na rok 2009 Roku Jerzego Grotowskiego.

70

PL/WROCŁAW

ENG: HISTORY Instytut im. Jerzego Grotowskiego (The Grotowski Institute), which operates under the auspices of the City of Wrocław, undertakes artistic and scholarly research that takes up the challenges thrown down by the artistry of Jerzy Grotowski. The Institute was set up along the lines of Ośrodek (the Centre for Studies of Jerzy Grotowski’s Work and for Cultural and Theatrical Research), which has existed since 1989, and occupies the site of Grotowski’s former Teatr Laboratorium (Laboratory Theatre) in Wrocław’s old market place as well as another building in Brzezinka. The Institute is to inherit the Grotowski Centre’s work and property, while maintaining the nature of an organization which explores the realms of culture, art and education through various forms of activity. The statute which effected the name change came into effect on 28 December 2006. This marks a realignment, expansion and development of the institution’s programmes. The Institute continues the Grotowski Centre’s work but places greater emphasis on education, promotion, producing, and publishing. The Institute plans to give every part of its curriculum equal emphasis. It can only continue to function as a living entity that initiates and stimulates future generations of artists and cultured people by sharpening its focus on education and artistic activities. The Institute is an enabling tool that helps people work on, and by, themselves. There are five streams to the curriculum. These are “Grotowski: Problems and Tasks”, “Eastern Line”, “The Path of Theatre and Culture”, “Italian Traces” and “Source Techniques – Sources of Techniques”. Each has a practical component (Atelier, work meetings, work sessions, Exchange of Works), a research component (research projects, conferences, theoretical seminars) and a presentation component (work demonstrations, performances, concerts, exhibitions, and film presentations). The Institute also has an educational and promotional department, and runs several publishing projects. PLACE The new Institute takes its name from Jerzy Grotowski and his troupe which were based at 27 Rynek-Ratusz in Wrocław between 1965 and 1984. Grotowski added the name “Institute for Studies of the Method of Acting” (abbreviated to the “Actor’s Institute” in 1970) to the name “Laboratory Theatre” (“of 13 Rows” until 1967) when he moved his operations to Wrocław. This was unofficially changed to “Laboratory Institute” in the mid-1970s. This enabled him to conduct “practical studies on the technical principles of theatrical art, especially on the creative technique of an actor” and relieved him of the necessity of staging performances. Grotowski was then able to consolidate and expand on the research and studio work which was to contribute so much to the historical transformation of 20th century theatre. The Culture and Art Centre occupied the theatre hall prior to 1965. There were plans to open a restaurant there, as well as a souvenir shop where the archives are today, but these never came to anything. A nickel plating workshop occupied the rooms across the street where the Institute’s office and some of its other departments are today, and the cinema room used to be a factory producing aerated water. PROJECTS The Polish edition of Jerzy Grotowski’s Ku teatrowi ubogiemu (Towards a Poor Theatre) and the inauguration of the Grotowski Institute (2007). The Odin Teatret’s Visit (2007) – presentations of Iben Nagel Rasmussen’s Esther’s Book and a discussion with Eugenio Barba on the Polish translation of his The Paper Canoe The Atelier “Source Techniques – Sources of Techniques” (2007) is a series of practical and theoretical workshops for actors, musicians, singers, dancers, and other theatre people. The Grand Inquisitor (2007) – an English version of Peter Brook’s play of the same name which Bruce Myers staged at Paris’ Bouffes du Nord Theatre, the publication of Peter Brook’s Theatre is Just a Form. On Jerzy Grotowski. and a workshop conducted by Bruce Myers. “Horizons” (2007-2009) – a project realised by the Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards at the Grotowski Institute whose aim is to deepen internal research, stage performances, hold conferences, participate in international work meetings, and engage in work exchanges with other theatre groups. The project is supported by the City of Wrocław and the Grotowski Institute is its major partner and coordinator. The Institute is organising Grotowski Year for 2009, the decennary of the director’s death.

71 ˇ ˇ CZ/CESKÉ BUDEJOVICE

CZ: Bazilika

71

Kateřina Melenová Jiří Grauer Eva Čepičková

Pražská 1247/24, 370 01 České Budějovice tel. +420 777 753 748 [email protected] www.bazilika.cz

2,3 750

12 15

72

CZ: HISTORIE Obecně prospěšná společnost Bazilika byla zaregistrována v červenci roku 2003. Navázala na činnost Studia dell’arte, které od roku 1992 provozuje divadelní a kulturní činnost, a jenž se stalo jedním ze zakladatelů o. p. s. Bazilika. Druhým zakladatelem se stal investor stavby ING Real Estate Development České Budějovice. Pro získání prostředků na vybavení Baziliky byla v říjnu 2003 uzavřena smlouva o sdružení se Statutárním městem České Budějovice. Kulturní epicentrum Bazilika prezentuje nejdůležitější počiny současného českého divadla a tanečního umění, pořádá koncerty vážné i moderní hudby. Z hostujících umělců zde vystupovali např. Divadlo Husa na Provázku, Dejvické divadlo, Dagmar Pecková, Pražská komorní filharmonie, Dan Bárta, Glen Hansard, Värtinä. Ambicí Baziliky je být integračním centrem jihočeské kultury. V souvislosti s připravovaným projektem „Jižní síť“ chce kromě uvádění kvalitní umělecké produkce, mapovat a propagovat veškeré kulturní dění v regionu. Jako další projekt Baziliky je třeba zmínit volnočasová studia a ateliéry nabízející na 400 míst týdně ve výtvarných, dramatických a tanečních kursech. Kromě prioritních uměleckých aktivit slouží prostor k pořádání kongresů, seminářů, prezentací a večírků. MÍSTO Bazilika vznikla v rámci rekonstrukce a dostavby areálu bývalých vojenských pekáren a sýpek. Navazuje na činnost Divadla Pod čepicí, které v daném areálu pracovalo od roku 1994 do zahájení rekonstrukce centra v roce 2003. Na základě osmiletého fungování v původním industriálním prostoru přišla nabídka majitelů a investorů na vybudování nového moderního multifunkčního sálu, určeného pro prezentaci současného umění, nekomerční kulturu s možností komerčního využití pro dofinancování provozních nákladů projektu. Realizace celé vize proběhla v průběhu roku 2004 – 2005. Bazilika byla otevřena v listopadu roku 2005 a od té doby slouží jako staggionová scéna a centrum moderního umění. Je to nejmodernější multifunkční kulturní prostor v Jižních Čechách, který umožňuje pořádat téměř veškeré spektrum jevištních produkcí. Kromě kvalitních produkcí divadelních, tanečních a hudebních, vznikla v kavárně ve vstupním foyer fotografická Galerie BAZILIKA (kurátor Miro Švolík). PROJEKTY „Kulturní klub C. K. Solnice“ – vedlejší projekt při vzniku kulturního epicentra Bazilika. Po dobu dostavby bylo nutné pracovat a připravovat půdu pro vznik a činnost Baziliky. K tomuto účelu byl zrekonstruován prostor národní kulturní památky, původně solného skladu, fungujícího od dob koněspřežné železnice v centru města. Objekt, jehož první zmínky se datují od roku 1564, se opět probudil k životu. Klub prezentuje klubová představení alternativní divadelní scény, pořádá koncerty moderní hudby a provozuje galerii. Od roku 2007 zde také najdete uměleckou kavárnu a studentský artklub. Kapacita: 120–250, rozměry prostoru: 12 x 13 x 3 ve dvou patrech, pódium max. 4 x 4 m, scéna: mobilní. „Bazilika – Open Stage“ – prezentace současného divadla. „Bazilika – Ateliéry a vzdělávání“ – výtvarné a taneční dílny pro děti, škola rytířského umění, orientální tance, tai-chi, ateliéry arteterapie a dramatiky, dílny pro maminky s dětmi, dále realizuje vzdělávací kurzy pro matky, kurzy celoživotního vzdělávání, kurzy angličtiny. „The Vagrant Comedia“ – vlastní umělecký projekt – partnerství v projektu Culture 2000 (Itálie, Maďarsko, Portugalsko, Česka Republika).

PL/ŁÓDŹ

73

PL: HISTORIA Obecně prospěšná společnost Bazilika (organizacja pożytku publicznego Bazilika) została zarejestrowana 21 lipca 2003 roku w Czeskich Budziejowicach. Jednym z jej założycieli jest istniejące od 1992 roku Studio dell´arte, do którego działalności kulturalnej i teatralnej Bazilika nawiązuje. Drugim założycielem był inwestor budowy ING Real Estate Development České Budějovice. W październiku 2003 roku podpisano umowę z miastem Czeskie Budziejowice w celu uzyskania środków na wyposażenie Baziliki. Kulturní epicentrum Bazilika (Epicentrum kulturalne Bazilika) prezentuje najważniejsze dokonania współczesnego teatru czeskiego i sztuki tanecznej, a także koncerty muzyki poważnej i nowoczesnej. Gościli tu między innymi: Divadlo Husa na Provázku, Dejvické divadlo, Dagmar Pecková, Praska Filharmonia Kameralna, Dan Bárta, Glen Hansard, Värtinä. Ambicją organizacji jest integracja kultury południowoczeskiej. W ramach przygotowywanego projektu „Jižní síť” (Sieć południowa) Bazilika chce propagować wszelkie działania kulturalne w regionie we współpracy z podobną siecią w Dolnej Austrii. Kolejnym projektem są warsztaty czasu wolnego oraz pobyty rezydencjalne, które oferują w ciągu tygodnia ponad czterysta miejsc na kursach dramatycznych, tanecznych czy plastycznych. Poza tym przestrzeń ta służy do organizowania kongresów, seminariów, prezentacji i innych spotkań. MIEJSCE Bazilika powstała w ramach rekonstrukcji i rozbudowy dawnych wojskowych piekarń i spichlerzy. Nawiązuje w ten sposób do działalności teatru Divadlo Pod čepicí, który pracował w tym miejscu od roku 1994 do rozpoczęcia rekonstrukcji w roku 2003. Efektem ośmioletniej działalności teatru w oryginalnej przestrzeni przemysłowej była oferta właścicieli i inwestorów, dotycząca budowy nowoczesnej wielofunkcyjnej sali, przeznaczonej do prezentacji sztuki współczesnej oraz kultury niekomercyjnej, z możliwością użycia jej również w celach komercyjnych, co pomogłoby w dofinansowaniu kosztów eksploatacji projektu. Realizacja tego pomysłu przebiegła w latach 2004–2005. Centrum Bazilika otwarto w listopadzie 2005 roku i od tego czasu służy ono jako scena impresaryjna oraz ośrodek sztuki nowoczesnej. Jest to najnowocześniejsza przestrzeń tego typu w południowych Czechach. Umożliwia organizowanie prawie wszystkich rodzajów produkcji scenicznych. Oprócz uznanych produkcji teatralnych, tanecznych czy muzycznych w znajdującej się we foyer kawiarni powstała fotograficzna Galeria Bazilika, której kuratorem jest Miro Švolík. PROJEKTY „Klub kulturalny C. K. Solnice”– druga przestrzeń, która powstała podczas budowy centrum Bazilika jako tymczasowe miejsce pracy. W tym celu odnowiono zabytkowe budynki składu solnego, istniejącego w centrum miasta od XVI wieku. Obiekt, który pamięta rok 1564, ponownie przebudził się do życia. Prezentowane są tu przedstawienia klubowe alternatywnej sceny teatralnej oraz koncerty muzyki nowoczesnej. Działa też galeria. Od roku 2007 istnieje tu także kawiarnia artystyczna oraz studencki artklub. W sali o rozmiarach 12 x 13 x 3 m (podium 4 x 4 m) mieści się 120–250 osób. Układ sceny i widowni można kształtować dowolnie. „Bazilika – Open Stage” – prezentacje teatru współczesnego. „Bazilika – Ateliery i edukacja” – działalność edukacyjna obejmująca m.in.: warsztaty plastyczne, taneczne dla dzieci, szkołę sztuki rycerskiej, tańca orientalnego, tai-chi, terapii przez sztukę i dramat, warsztaty dla mam z dziećmi, kursy dla matek, kursy kształcenia ustawicznego, kurs języka angielskiego. „The Vagrant Comedia” – własny projekt artystyczny w ramach projektu Culture 2000 (Włochy, Węgry, Portugalia, Czechy).

74

PL/ŁÓDŹ

ENG: HISTORY Kulturní epicentrum Bazilika (The Bazilika Cultural Epicentre) was founded by Studio dell’arte and ING Real Estate Development České Budějovice. ING was the developer while Studio dell’arte has been running cultural and theatrical events since 1992. Bazilika was registered as a public benefit company on 21 July 2003. A contract of association was concluded with the City of České Budějovice to obtain resources for furnishing the Centre in October 2003. Bazilika hosts key productions in contemporary Czech theatre and dance, and holds chamber and modern music concerts. Divadlo Husa na Provázku, Dejvické divadlo, Dagmar Pecková, Prague philharmonia, Dan Bárta, Glen Hansard and Värtinä have all performed there. Bazilika’s ambition is to establish itself as the cultural integration centre for Southern Bohemia. “Jižní síť” (Southern web) is an ongoing project to enhance the quality of artistic productions and to catalogue and promote the region’s cultural activities. Bazilika is also interested in leisure centres and studios offering upwards of 400 places per week for courses in creative art, drama and dance. This space can also be used for congresses, seminars, presentations and other assemblies. PLACE Bazilika was part of a project to rehabilitate a neighbourhood of army bakeries and warehouses. The idea was to continue the work of the Pod čepicí theatre which had been a mainstay of the local cultural scene since 1994, but which had to close once reconstruction got underway in 2003. After working in the original industrial premises for eight years, an offer came through from the owners, together with a group of developers, to build a new stateof-the-art multi-functional hall to present contemporary art and non-commercial culture, so long as commercial use was allowed to offset the operating costs. This vision became reality in November 2005 when Bazilika opened to the public. It has been operating as a guest theatre and modern art centre ever since. Bazilika is the most sophisticated cultural space in Southern Bohemia, allowing for just about every kind of stage production. Gallery Bazilika (curator Miro Švolík) was established in the entrance hall to complement the centre’s top-notch theatrical, dance and musical productions. PROJECTS “The C.K. Solnice culture club” – a side project while the Bazilika Cultural Epicentre was being built. Bazilika had to be supported somehow during the final stage of construction. For this purpose, a national monument – an old salt storage house in the city centre dating back to 1564 – was converted into a club that could stage alternative theatre, hold modern music concerts and run a gallery. The club has housed an art cafe and a students’ art club since 2007. The place has two storeys with 12 x 13 x 3 metre rooms and can hold between 120 and 250 people. The seating area can be adjusted up to 4 x 4 metres. “Bazilika Open Stage” – presentation of contemporary theatre. “Bazilika Studios and Education” – an educational program encompassing art and dance workshops, an academy of knightly arts, oriental dance, tai-chi, art therapy and drama studios, workshops for mothers and children, educational courses for mothers, adult education courses, English courses etc. “The Vagrant Comedia” – Budějovice’s contribution to Culture 2000, a joint project between Italy, Hungary, Portugal and the Czech Republic.

PL/GARDZIENICE CZ/OLOMOUC

CZ: Tramtarie

75

Petra Němečková Vladislav Kracík Jan Kovář

Hynaisova 11, 772 00 Olomouc tel. +420 777 703 946 [email protected] www.divadlotramtarie.cz

3,5 85

4,5 6

75

76

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Na jaře roku 2004 začal kolektiv studentů brněnské JAMU (Janáčkova akademie múzických umění) vytvářet projekt využití stávajících prostor Moravského divadla Olomouc v Hodolanech. Rok nevyužívaný prostor bývalého Hořícího domu (Studio Hořící žirafy Davida Drábka) byl přejmenován na divadlo Tramtarie a v období od září do prosince roku 2004 uskutečnilo zmíněné seskupení část ze svých záměrů o vytvoření multikulturního centra a alternativní divadelní scény v Olomouci. Po odchodu původního uměleckého kolektivu zpět do Brna v prosinci roku 2004 převzal prostory hodolanského divadla nový tvůrčí tým složený ze studentů a absolventů UP (Univerzita Palackého) Olomouc, VOŠH (Vyšší odborná škola herecká) Zlín a JAMU Brno, který pokračoval v realizaci původního záměru vytvoření přirozeného alternativního multikulturního prostoru. Vzhledem k vysokým finančním nákladům na provoz multikulturního centra a nevyhovujícím podmínkám pro uměleckou činnost bylo rozhodnuto o přesunu do Divadla hudby Olomouc (září 2005). Během roku 2006 se v divadle Tramtarie ustálil stálý umělecký tým, jenž má za cíl vytvořit v Olomouci mladou scénu, která bude dramaturgicky a generačně vytvářet alternativu k programu a cílové skupině Moravského divadla Olomouc. Divadlo Tramtarie je nezávislým divadlem. Jeho cílem je podporovat a rozvíjet kulturní prostředí v Olomouci a Olomouckém kraji, čehož dosahuje vlastní uměleckou činností i spoluprací s obdobně zaměřenými divadly a organizacemi v Česke republice i zahraničí. Provozuje stálý divadelní soubor, který se zaměřuje na autorskou dramaturgii, současné autory či moderní zpracovávání klasických titulů. Důležitou dramaturgickou linií je uvádění pohádek pro rodiče s dětmi. Během divadelní sezóny je pravidelně uváděno šest vlastních premiér. Kromě vlastního divadelního repertoáru pořádá Divadlo Tramtarie hudební akce, poskytuje prostor pro výstavy mladých umělců, umožňuje hostování jiných divadelních souborů z Česke republiky i zahraničí. Podporuje konání divadelních, filmových, hudebních, uměleckých a vzdělávacích akcí. Svou činností vytváří kulturní a sociální prostor pro širokou vrstvu obyvatel, včetně olomouckých vysokoškolských a středoškolských studentů. MÍSTO Divadlo Tramtarie působilo jednu sezónu v bývalém Hodolanském divadle. Kvůli vysokým finančním nárokům na provoz místa se na další sezónu (2005/2006) stalo působištěm Divadlo hudby Olomouc. Pro nedostatek vlastního tvůrčího prostoru a kvůli střetu zájmů se Divadlo Tramtarie v roce 2006 přestěhovala do vlastních prostor ve Slovanském domě, kde v současnosti působí. Prostor, ve kterém dříve sídlila banka, členové divadla svépomocí přebudovali na divadelní prostor. Od začátku sezóny 2006/2007 zde v malé formě funguje divadelní sál, bar, posezení pro diváky, šatna a sklad. PROJEKTY Marek Horoščák: Vařený hlavy aneb Děvče, tobě na kozách tančí smrt! – komedie chladná jako samo peklo! Byla, nebyla, perníková chaloupka pro dospělé diváky. Právě toto podivné stavení, respektive jeho velmi zvláštní obyvatelé a jejich neméně specifičtí hosté, se stanou hlavními aktéry černé předvánoční komedie, která má schopnost vyrazit dech – od smíchu samozřejmě. V roce 2005 dostala hra 2. cenu v soutěži Alfreda Radoka za nejlepší původní českou a slovenskou hru. Miroslav Krobot: Sirup – i Knobloch s Havlenou vřele doporučují Sirup: Láska, sex a frustrace – (nejen) velká legrace. V lehce absurdní hořké komedii. Vladislav Kracík, Matouš Hekela, Jiří Šmirk: Historky z podsvětí 2 – na východ od západu Cyničtí gangsteři z metropole mají plán. Kluci z venkova se mstí. A Indiáni jsou v tom, jako obvykle, nevinně. Druhý díl kabaretu nás opět zavede do světa SAKRAVOSTREJCH chlapů a ULTRANEBEZPEČNÝCH žen. Vladislav Kracík: O statečném Ivanovi – nová veselá pohádka vycházející z motivů klasických ruských pohádek z autorské dílny. Hana Galetková: Písmenka na polštář – pohádková inscenace s loutkami a písničkami na motivy Slabikáře Jiřího Žáčka pro děti od 3 do 103 let a jejich rodiče. Vladislav Kracík, Martin Zielina: O láskách nebeských – autorský projekt: komedie o lásce, každodenním probouzení, neobyčejných tramvajích a jednom úplně obyčejném zázraku. Vladislav Kracík: Čertovská pohádka – veselá čertovina na motivy známých pohádek Boženy Němcové nejen pro malé diváky.

PL/GARDZIENICE

77

PL: HISTORIA Wiosną 2004 roku grupa studentów JAMU (Janáčkova akademie múzických umění – Akademia Muzyczna im. L. Janáčka w Brnie) rozpoczęła realizację projektu wykorzystania wnętrz teatru Moravské divadlo Olomouc (Morawski Teatr Ołomuniec) w dzielnicy Hodolany. Nieużywane już od roku pomieszczenia dawnego Gorejącego Domu (wcześniej działało tam Studio Hořící žirafy – Studio Gorejącej Żyrafy – prowadzone przez Davida Drábka) zostały przemianowane na Divadlo Tramtarie (Teatr Tramtarie). Od września do grudnia 2004 roku grupa zrealizowała część swoich planów, zakładających stworzenie centrum multikulturalnego oraz sceny alternatywnej w Ołomuńcu. W grudniu 2004 roku doszło do wymiany artystów – pierwotną trupę zastąpili studenci i absolwenci Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu, Wyższej Zawodowej Szkoły Aktorskiej w Zlinie oraz JAMU w Brnie. We wrześniu 2005 roku ze względu na wysokie koszty prowadzenia centrum oraz nieodpowiednie warunki do pracy artystycznej podjęto decyzję o przeprowadzce do teatru Divadlo hudby Olomouc (Teatr Muzyczny w Ołomuńcu). W 2006 roku Teatr Tramtarie zyskał stały zespół artystyczny, który postawił sobie za cel stworzenie młodej sceny, która miała stać się sceną alternatywną dla Morawskiego Teatru w Ołomuńcu. Tramtarie jest teatrem niezależnym. Jego cel stanowi wspieranie i rozszerzanie przestrzeni kulturalnej w Ołomuńcu i regionie. Teatr stara się osiągnąć to zarówno poprzez twórczość własną, jak i przez współpracę z podobnymi organizacjami. Utrzymuje zespół artystyczny, który pracuje nad dramaturgią autorską, adaptacjami sztuk autorów współczesnych i współczesną interpretacją dzieł klasycznych. Ważną część działalności stanowi prezentacja bajek dla dzieci i ich rodziców. Podczas każdego sezonu teatralnego powstaje sześć przedstawień autorskich. Oprócz przedstawiania własnego repertuaru Tramtarie organizuje również imprezy muzyczne, udostępnia wnętrza na wystawy młodych artystów oraz gości zespoły z Czech i z zagranicy. Stara się wspierać wszelkie wydarzenia teatralne, filmowe i muzyczne. Przybliża kulturę szerokiej publiczności, do której należą również studenci i uczniowie szkół średnich. MIEJSCE Teatr Tramtarie rozpoczął swój pierwszy sezon na deskach dawnego teatru Hodolanské divadlo. Kolejny sezon (2005/2006) spędził już w Teatrze Muzycznym w Ołomuńcu. Niedostatek własnej przestrzeni twórczej oraz konflikt interesów stały się powodem kolejnej przeprowadzki w 2006 roku. Zespół Tramtarie znalazł własną siedzibę w budynku zwanym Slovanský dům (Dom Słowiański), gdzie mieści się do dziś. Członkowie zespołu własnymi siłami przystosowali do działalności teatralnej wnętrza, w których wcześniej znajdował się bank. Od początku sezonu 2006/2007 działa tam sala teatralna, bar, foyer, szatnia i magazyn. PROJEKTY Vařený hlavy aneb Děvče, tobě na kozách tančí smrt! (Gotowane głowy albo Dziewczyno, na twoich cyckach tańczy śmierć, reż. Marek Horoščák) – komedia zimna jak samo piekło! Za górami, za lasami stała chatka z piernika dla dorosłych... Przedziwna budowla, a w zasadzie jej dziwni mieszkańcy i goście są właśnie bohaterami czarnej komedii w przedświątecznym nastroju. W 2005 roku przedstawienie otrzymało drugą nagrodę w konkursie Alfreda Radoka w kategorii oryginalnych sztuk czeskich i słowackich. Sirup (Syrop, reż. Miroslav Krobot) – syrop wyleczy z miłości, seksu, frustracji (i nie tylko) – wielka heca w lekko absurdalnej, gorzkiej komedii. Historky z podsvětí 2 (Opowieści z półświatka 2, reż. Vladislav Kracík, Matouš Hekela, Jiří Šmirk) – Cyniczni Gangsterzy ze stolicy mają plan. Chłopcy z prowincji mszczą się. Indianie są, jak zawsze, Bogu ducha winni. Kabaret przeniesie nas do świata przeklęcie twardych facetów i ultra niebezpiecznych kobiet. O statečném Ivanovi (O odważnym Iwanie, reż. Vladislav Kracík) – radosna opowieść dla dzieci, oparta na motywach klasycznych bajek rosyjskich. Písmenka na polštář (Litery na poduszce, reż. Hana Galetková) – bajkowa inscenizacja z udziałem kukiełek, której towarzyszą piosenki. Przedstawienie dla dzieci od 3 do 103 lat oparte na motywach elementarza Jiřego Žáčka. O láskách nebeských (O niebiańskich miłościach, reż. Vladislav Kracík, Martin Zielina) – komedia o miłości, codziennych przebudzeniach, niezwykłych tramwajach oraz o jednym całkowicie normalnym cudzie. Čertovská pohádka (Czarcia opowieść, reż. Vladislav Kracík) – wesoła opowieść o diabłach czeskich na motywach bajek Boženy Němcovej.

78

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY In the spring of 2004 a group of students from the JAMU (Janáčkova akademie múzických umění – Janáček Academy of Performing Arts) in Brno, under the supervision of art director Michal Zetel, devised a project for the Moravské Divadlo (Moravian Theatre) in Olomouc–Hodolany. David Drábek’s studio, Hořrící žirafa (The Burning Giraffe), in the old Hořrící dům (Burning House) had been vacated for about a year so they renamed it Divadlo Tramtarie (Tramtarie theatre). Between September and December 2004 the group began creating a multi-cultural centre and alternative theatre in Olomouc. When the original group of artists returned to Brno in December 2004, the Hodolanské divadlo (Hodolany theatre) was acquired by a consortium of students and graduates from Palacký University in Olomouc, the Zlin Acting School and JAMU in Brno. These groups continued with the original aim of providing an alternative multi-cultural space. The huge operational costs of running the centre and the unsuitability of Olomouc-Hodolany for staging theatrical performances convinced the Tramtarie theatre board, in June 2005, to transfer their activities to the Divadlo hudby (Music Theatre) in Olomouc where it has been based since September 2005. A house company was set up in 2006 to create a young scene in Olomouc as an alternative to what was on offer at the Moravske Divadlo. Tramtarie is an independent theatre whose mission is to support and develop the cultural environment in and around Olomouc. It intends to achieve this by staging its own performances and by collaborating with similar theatres and organisations in the Czech Republic and abroad. This will offer an alternative to existing cultural organisations and traditional theatre. Tramtarie has a small permanent theatre ensemble with a dramaturgy all its own. It is the cultural face of Olomouc and environs throughout the Czech Republic. The ensemble focuses on original dramaturgy, and either contemporary works or modern remakes of traditional pieces. They also present fairy tales for children. Six new works are performed every season. Apart from staging theatrical works, Tramtarie presents concerts, provides space for exhibitions by young artists and plays host to other theatre ensembles. It supports educational events as well as theatre, film, music and art. These activities provide a cultural and social space for the general public, including high school and university students from Olomouc. PLACE Tramtarie spent one season in the old Hodolany theatre before high operating costs forced it to move to the Music Theatre in Olomouc for the 2005/2006 season. Tramtarie moved into a former bank in Slovanský dům (Slavonic House) in 2006 so as to have its own creative space and to avoid any conflict of interest. The company set about converting the bank into a theatre and the place has housed a theatre hall, a bar, a spectator room, a dressing room and a storeroom since the 2006/2007 season. PROJECTS Vařený hlavy aneb Děvče, tobě na kozách tančí smrt! (Cooked Heads or Death Is Dancing On Your Tits, Girl!, dir. Marek Horoščák) – a comedy as cold as hell itself! Many strange things take place in a remote house by the forest on a bitterly cold night just before Christmas. This building is inhabited by eccentric people entertaining equally odd guests. Vařený Hlavy was runner up in the 2005 Alfred Radok competition for best original Czech or Slovak play. Sirup (dir. Miroslav Krobot) – the “sirup” that will cure problems with love, sex, frustration and just about anything else that needs fixing. Sirup is a bitter comedy with a taste of the bizarre – lot’s of fun. Historky z podsvětí 2 (Tales from the Underworld 2, dir. Vladislav Kracík, Matouš Hekela, Jiří Šmirk) – the second part of the cabaret parodying gangster movies, replete with tough guys, femme fatales and every other cliché the genre can throw at you. O statečném Ivanovi (The Story of Brave Ivan, dir. Vladislav Kracík) – a modern fairy tale, drawing on traditional Russian motifs. Písmenka na polštář (Letters on a Pillow, dir. Hana Galetková) – a fairy tale production with puppets and songs based on Jiří Žáček’s evergreen primer for children aged between 3 and 103. O láskách nebeských (On Heavenly Loves, dir. Vladislav Kracík, Martin Zielina) – a comedy about love, about waking up everyday, about strange trams and about an everyday miracle. Čertovská pohádka (A Fairy Tale of Devils, dir. Vladislav Kracík) – a delightful piece based on Božena Němcová’s well known fairy.

PL/GARDZIENICE CZ/PARDUBIECE

CZ: Divadlo 29

79

Zdeněk Závodný Jaroslav Pavlišta Bára Kratochvílová

Tomáš Roček Jiří Dobeš

Sv. Anežky České 29, 530 12 Pardubice tel. +420 777 884 474, +420 603 814 441 +420 777 884 401, +420 777 886 941, +420 777263753 [email protected] www.divadlo29.cz

5 50-160

8 9

79

80

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Divadlo 29 – městské centrum pro otevřenou kulturu je programově a organizačně nezávislé kulturní zařízení spadající administrativně pod městskou příspěvkovou organizaci Kulturní dům Dubina. Od svého vzniku v roce 2002 se profiluje jako scéna, která uvádí a podporuje současné nekomerční umění napříč žánry. Program je sestaven z hudební linie, z linie zaměřené na prezentaci děl z oblasti nových médií, divadelní linie a nově i z linie pro prezentaci textu bez ohledu na druh, žánr a kontext, ve kterém je text použit. Součástí aktivit D29 je i produkční podpora a spolupráce na vzniku nových uměleckých děl, vytváření prostoru pro komunikaci, setkávání a navazování kulturních kontaktů a vazeb v rámci regionu i mimo něj a podpora kulturně-komunitní činnosti. Za dobu své existence se Divadlo 29 etablovalo jako jediná podobně zaměřená scéna v regionu Východních Čech a je pořadatelem či spolupořadatelem několika kulturních akcí celorepublikového významu. S Divadlem 29 úzce spolupracuje občanské sdružení Terra Madoda. MÍSTO Divadlo 29 působí od roku 2002. Zastřešuje prostory a aktivity organizované v budově v historickém centru Pardubic. V prostorách nynějšího sálu byla původně hospodská tančírna, poté modlitebna Armády spásy, v letech 1950 – 1980 skladiště. Od roku 1981 do roku 1999 zde byl ateliér malíře Jiřího Laciny. V letech 1999 až 2001 proběhla rekonstrukce celého objektu. V budově sídlí také Český rozhlas Pardubice. PROJEKTY „Cizinci v Čechách“ (od roku 2002) – projekt prezentuje, mapuje a podporuje nekomerční tvorbu v Čechách trvale či přechodně žijících umělců, příslušníků jiných národností. Důraz je kladen na moment dlouhodobé tvůrčí spolupráce těchto umělců s českými a naopak. Projekt poukazuje na multikulturalitu jako na fenomén, který se stává součástí (nejen) české kultury a společnosti. „Ostrovy v pohybu“ (od roku 2003) – vytváření silného regionálního centra pro prezentaci a vznik projektů současného divadla a tance s čímž souvisí i snaha o vytvoření otevřeného tvůrčího prostoru. V rámci projektu je každoročně uváděno cca 25–30 představení z oblasti tzv. nezávislého divadla a tance. Součástí projektu jsou rezidenční pobyty, v rámci kterých vznikají nová představení divadelních i tanečních, tuzemských i zahraničních skupin či jednotlivců. Studio 29, které je rovněž součástí projektu, se snaží dávat prostor lokálním divadelním a tanečním aktivitám, snaží se pomáhat se vznikem a uváděním tvorby mladých autorů. Projekt realizuje o.s. Terra Madoda ve spolupráci s Divadlem 29. „Jazzconnexion“ (od roku 2004) – prezentování co možná nejpestřejšího spektra jazzové hudby v jejích mnoha tvářích a podobách. Blíže lze projekt žánrově vymezit styly od moderního jazzu, freejazzu a jazzové improvizace, přes jazz s prvky folku až po experimentální pojetí jazzu a jeho kombinací s elektronickou hudbou a s prvky moderní vážné hudby. Projekt prezentuje pouze soudobou autorskou tvorbu. „Electroconnexion“ (od 2005 roku) – aktuální možnosti tvůrčího využití digitálních médií a technologií v co nejširším spektru uměleckých a kulturních aktivit. Kromě počítačového umění samého klade důraz i na nejrůznější formy a tendence vzájemné interakce člověka a techniky v digitální době. Snahou projektu je představit publiku kromě českých i zahraniční tvůrce a přinést tak nové pohledy, názory, poznatky a kontakty z této oblasti. Ambicí projektu je zvýšení zájmu o elektronickou kulturu a technologie a jejich využití na domácí umělecké scéně, podpora teoretické reflexe a diskuse o současném digitálním umění. „Etnoconnexion – tradice v pohybu“ (od roku 2007) – prezentace hudebníků a skupin, jejichž tvorba je inspirována původní lidovou či etnickou hudbou. V rámci projektu jsou uváděni jak interpreti, kteří přímo navazují na odkaz lidové hudby a jsou nositeli a pokračovateli tradiční hudební kultury různých národnostních a geografických oblastí, tak především umělci, kteří z tohoto odkazu čerpají, osobitě jej rozvíjejí a obohacují za využití širokého spektra nejrůznějších hudebních přístupů, které současná hudba skýtá. Projekt bude sledovat tři tématické okruhy či linie: „Tradice v pohybu“ – hudba střední a východní Evropy, geograficky vymezená karpatským obloukem, „Městský folklór“ – česká neofolková hudební scéna a její přesahy, „Cizinci v Čechách“ – hudba cizinců, žijících v České republice, do jejichž tvorby se výrazně promítají vlivy tradičních hudebních kultur zemí, z nichž pocházejí.

PL/GARDZIENICE

81

PL: HISTORIA Divadlo 29 – Městské centrum pro otevřenou kulturu (Teatr 29 – Miejskie centrum kultury otwartej) jest niezależną pod względem programowym i organizacyjnym instytucją, działającą w Pardubicach i administrowaną przez miejski Dom Kultury Dubina. Divadlo 29 od czasu powstania w roku 2002 skupia się na działalności wspierającej współczesną sztukę niekomercyjną, która przekracza granice gatunków. Na program teatru składają się następujące linie tematyczne: muzyczna, teatralna, nowych mediów oraz, od niedawna, prezentacje tekstów bez względu na ich rodzaj, gatunek i kontekst. D29 wspiera również nowo powstające dzieła sztuki oraz współpracuje przy tworzeniu przestrzeni komunikacyjnej w regionie i poza nim. Podczas kilkuletniego istnienia teatr dał się poznać jako jedyna scena o takim profilu w wschodnich Czechach. D29 jest również organizatorem bądź współorganizatorem kilku akcji o wymiarze krajowym. Blisko współpracuje ze stowarzyszeniem Terra Madoda. MIEJSCE Divadlo 29 jest nazwą zastrzeżoną dla budynku w historycznym centrum Pardubic oraz działalności tam organizowanej. Pierwotnie znajdowała się tam najpierw sala taneczna tutejszej hospody, a następnie miejsce modlitwy Armii Zbawienia. W latach 1950–1980 budynek służył jako magazyn. W latach 1981–1999 miał tu swoje atelier malarz Jiří Lacina. Przebudowa obiektu odbyła się w latach 1999–2001. Obecnie znajduje się tu również siedziba Czeskiego Radia Pardubice. PROJEKTY „Cizinci v Čechách” (Obcokrajowcy w Czechach, od 2002 roku) – systematyczna prezentacja i wsparcie niekomercyjnej twórczości artystów innych narodowości, żyjących na stałe lub tymczasowo w Czechach. Nacisk kładzie się na długotrwałą współpracę tych artystów z twórcami czeskimi. Projekt pokazuje wielokulturowość jako zjawisko, które staje się częścią czeskiej (i nie tylko) kultury i społeczeństwa. „Ostrovy v pohybu” (Wyspy w ruchu, od 2003 roku) – celem projektu jest stworzenie silnego regionalnego centrum kreacji i prezentacji projektów niezależnego, współczesnego teatru i tańca, z czym wiąże się również dążenie do utworzenia otwartej przestrzeni twórczej. W ramach projektu corocznie prezentuje się 25–30 przedstawień. Podczas organizowanych tu rezydencji artystycznych powstają nowe spektakle autorstwa twórców, pochodzących z Republiki Czeskiej i zagranicy. Częścią projektu jest również Studio 29, które stara się udostępniać miejsce do pracy inicjatywom lokalnym oraz wspierać twórczość młodych autorów. Projekt realizuje stowarzyszenie Terra Madoda we współpracy z D29. „Jazzconnexion” (od 2004 roku) – prezentacja możliwie szerokiego spektrum muzyki jazzowej. Pojawiają się tu różne style: od jazzu nowoczesnego, freejazzu i improwizacji jazzowej, poprzez jazz z elementami folku aż po ujęcia eksperymentalne i kombinacje z muzyką elektroniczną oraz nowoczesną muzyką poważną. Projekt prezentuje tylko współczesną twórczość autorską. „Electroconnexion” (od 2005 roku) – projekt pokazuje aktualne możliwości wykorzystania mediów oraz technologii cyfrowych w działalności kulturalnej i artystycznej. Oprócz sztuki komputerowej kładzie nacisk na najróżniejsze formy i tendencje wzajemnych interakcji człowieka i techniki w erze cyfrowej. Celem projektu jest przedstawienie wykonawców czeskich i zagranicznych, przekazywanie nowych poglądów i kontaktów oraz inspirowanie refleksji teoretycznej i dyskusji na temat współczesnej sztuki cyfrowej, wzbudzanie zainteresowania kulturą i technologią elektroniczną oraz jej wykorzystaniem na krajowej scenie artystycznej. „Etnoconnexion – tradice v pohybu” (Tradycja w ruchu, od 2007 roku) – prezentacja muzyków i grup, których twórczość inspirowana jest tradycyjną muzyką ludową lub etniczną. Goście to wykonawcy, którzy bezpośrednio nawiązują do muzyki ludowej i są kontynuatorami tradycyjnej kultury muzycznej różnych obszarów narodowościowych czy geograficznych, a przede wszystkim artyści, którzy czerpią z przekazów tradycyjnych, rozwijają je i wzbogacają, korzystając ze środków muzyki współczesnej. Można tu wymienić trzy wątki: „Tradycja w ruchu” – muzyka Europy Środkowej i Wschodniej, pod względem geograficznym obejmująca łuk karpacki, „Folklor miejski” – czeska scena neofolkowa, „Obcokrajowcy w Czechach” – muzyka, w której można odnaleźć wpływy tradycyjnych kultur muzycznych ziem, z których pochodzą obcokrajowcy.

82

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Divadlo 29 – Městské centrum pro otevřenou kulturu (Theatre 29 – The municipal open culture centre), is a part of the city funded Dubina “Cultural Home” but its programme and organisation are independent. It has been supporting all genres of contemporary non-commercial art since 2002. D29 has recently introduced a programme to present texts of whatever type, genre, context or use in addition to its existing musical, new media and theatrical programmes. The centre also offers production support for new works of art, provides meeting rooms and helps establish cultural links within and outside the region. D29 is the only stage of its kind in Eastern Bohemia. It also organises several cultural events spanning the entire country. D29 works closely with the Terra Madoda association. PLACE The name Divadlo 29 refers to the spaces and activities organised in a building in the historical centre of Pardubice. The current hall was originally a pub dance floor which was later converted into a Salvation Army chapel. From 1950 to 1980, it was a storage room and from 1981 to 1999 painter Jiří Lacina used it as his studio. The building was renovated between 1999 and 2001 and is now shared by Czech Radio in Pardubice. PROJECTS “Cizinci v Čechách” (Foreigners in Bohemia) – a project systematically presenting, cataloguing and supporting non-commercial work by foreign artists residing in Bohemia since 2002. The aim is to foster long term creative collaboration between them and Czech artists. This illustrates the phenomenon of multi-cultural existence, which has become part of, although not unique to, Czech culture and society. “Ostrovy v pohybu” (Islands in Motion, since 2003) – a strong regional centre for creating and presenting contemporary independent theatre and dance. This is all part and parcel of establishing an open creative space. Between 25 and 30 performances are presented each year. Residential stays, which allow for new performances by both regional and foreign groups and individuals, are included. Studio 29 provides space for local theatre and dance, and supports young writers as part of the project, which it carries out in conjunction with Terra Madoda. “Jazzconnexion” (since 2004) – a project initiated to remedy the lack of contemporary jazz in Eastern Bohemia by offering the widest possible choice of jazz in its many forms. Jazzconnexion incorporates modern jazz, free jazz, jazz with folk elements, and experimental jazz fused with electronic and contemporary chamber music. Only contemporary exponents are represented. “Electroconnexion” (since 2005) – a project demonstrating how to use the latest digital media and technologies in as many artistic and cultural activities as possible. This goes beyond computer art to subsume the various forms and trends of interaction between people and technology. Czech and foreign artists attempt to raise interest in, and encourage the use of, electronic culture and technology, and to stimulate theoretical reflection in, and discussion of, contemporary digital art. “Etnoconnexion – tradice v pohybu” (Traditions in Motion, since 2007) – a project presenting musicians inspired by folk or ethnic music since 2007. Artists who follow the musical tradition of a particular culture while remaining true to its roots are represented as are those who enhance folk music with whatever elements contemporary music places at their disposal. The project encompasses: “Tradition in motion” – the music of Central and Eastern Europe as far as the Carpathian Mountains; “City folklore” – Czech neo-folk music and associated topics; “Foreigners in Bohemia” – the music of foreign nationals living in the Czech Republic whose work reflects the influence of the traditional music of their country of origin.

PL/GARDZIENICE CZ/PLZEN

CZ: Moving station

83

Roman Černík Eva Ichová Hana Prančlová

DPL Havířská 11, 301 00 Plzeň tel. +420 775 131 309, +420 604 281 500 [email protected] www.johancentrum.cz

3,85 40-80

10 12

83

84

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Občanské sdružení JOHAN, centrum pro kulturní a sociální projekty Plzeň, vzniklo v roce 1998. Od té doby systematicky rozvíjí své aktivity ve třech základních liniích: umělecké projekty (festivaly, divadelní a paradivadelní projekty, vlastní produkční práce, konzultace a workshopy), sociální práce (resocializační projekty a práce s dobrovolníky) a vzdělávací projekty (zaměření na postupy vycházející z výchovy uměním, umělecké pedagogiky a estetické výchovy s výrazným vztahem k osobnostnímu a sociálnímu rozvoji). Centrum svou činností výrazně zasahuje i do regionu (Plzeňský a Karlovarský kraj) a do blízkého zahraničí (Bavorsko, Horní Falc). Klíčovým projektem se od roku 2000 stalo budování Otevřeného komunikačního prostoru Moving station, který se postupně stal scénou pro nezávislé umělecké projekty, uvádí alternativní uměleckou tvorbu a původní autorské projekty. Prezentuje současné trendy z oblasti živého umění s akcentem na experimentální divadlo, výtvarné umění, projekty prostupující napříč žánry a druhy umělecké tvorby. Významným akcentem práce jsou projekty zaměřené na site specific a umělecké projekty podporující rozvoj místní komunity. V budově pracují nezávislé divadlo TYAN, studentská skupina Evrybáby, zkouší dvě hudební tělesa, žonglérská skupina, byl vytvořen letní výtvarný ateliér a chystá se otevření grafického ateliéru. Prostor je otevřen i jako základní rezidence pro přípravu autorských uměleckých projektů. JOHAN je od roku 2003 partnerem Nové sítě – distribuční sítě pro cirkulaci nezávislých divadelních projektů po České republice. V roce 2007 požádalo o přidružené členství v Trans Europe Halles (European Network for independent cultural centres, www.teh.net). Aktivity sdružení našeho centra byly v 2007 oceněny poctou festivalu …příští vlna/next wave… za PRODUCENTSKÝ POČIN ROKU za koncepci prezentace a produkční podpory alternativního divadla v Plzni a plzeňském regionu. MÍSTO Budova nádraží Plzeň Jižní předměstí byla postavena v roce 1904. Od roku 1986 nesloužila svému původnímu účelu a byla postupně vybydlena a ničena. V roce 2000 v době trvání Mezinárodního festivalu Divadlo Plzeň byl v opuštěné budově připraven první site specific workshop a dosud zavřené a zdevastované nádraží bylo otevřeno festivalovému publiku. Ohlas akce vedl k jednání o vzniku nového alternativního prostoru pro nezávislou a experimentující kulturu. Sdružení JOHAN získalo pětiletou nájemní smlouvu od Českých drah, tato smlouva byla následně obnovena i novým majitelem budovy, který ji vydražil v prosinci roku 2006. Majitelem budovy je Realitní společnost Klotz s.r.o.. V současné době se JOHAN podílí na přípravě podkladů pro rekonstrukci budovy pro kulturní účely. Dobrovolnickou prací bylo realizováno vyklízení a zabezpečení budovy. Nyní je vybudováno rezidenční zázemí zahrnující šatnu a provozní místnost, je vytvořen sklad materiálu, rozšiřováno technické vybavení. Byla zprovozněna „malá“ zkušebna. Ve spolupráci s Fakultou architektury v Praze vznikly projektové studie pro revitalizaci budovy nádraží na kulturní a sociální centrum. Od roku 2003 budova žije v teplých měsících denním provozem. Členitý prostor budovy a absence stálého mobiliáře umožňuje variabilní využití, které od tvůrců vyžaduje zvýšenou citlivost k prostředí. Rozměry hracích prostor jsou pestré (chodby, vestibulová hala, halové schodiště, jednotlivé místnosti). PROJEKTY „Alternativa na kolejích“ – program průběžné prezentace alternativního umění (divadlo, performance, výtvarné projekty), při níž je využíváno specifik budovy. Občanské sdružení JOHAN představuje současnou tvorbu autorů a tvůrčích skupin nejen z Plzně, ale z celé České republiky. „Hemžící se zastávka“ (září) – site specific sekce každoročního Mezinárodního festivalu Divadlo Plzeň. JOHAN připravuje každoročně v prostorách nádražní haly doprovodný off-program festivalu. „Velká Inventura“ (od roku 2005) – plzeňska část putovního festivalu nového divadla. Ve spolupráci s Novou sít´o. s. prezentuje Občanské sdružení JOHAN každoročně na přelomu dubna a května výběr nejnovější scénické tvorby. „Medokin“ (od roku 2005) – s podporou Plzeňského kraje budujeme regionální centrum pro iniciaci a rozvoj místní kultury (činnost kanceláře, konzultace, odborné vzdělávání zaměřené na mladé a dětské divadlo, alternativní divadlo, poezii a divadlo poezie – projekty zaměřené do komunitního života).

PL/GARDZIENICE

85

PL: HISTORIA Otevřeny komunikační prostor (Otwarta przestrzeń komunikacji) Moving station jest zarządzane przez Občanské sdružení JOHAN (Stowarzyszenie JOHAN) – ośrodek projektów kulturalnych i społecznych w Pilźnie. Od czasu swego powstania w 1998 roku stowarzyszenie systematycznie rozszerza aktywność w trzech podstawowych działach. Są to: projekty artystyczne (festiwale, projekty teatralne oraz parateatralne, produkcje własne, konsultacje i warsztaty), prace społeczne (projekty resocjalizacyjne i praca z wolontariuszami) oraz projekty edukacyjne (kształcenie poprzez sztukę, pedagogika artystyczna oraz wychowanie estetyczne związane z rozwojem osobowości i społecznym). Centrum zwraca również swoje działania w stronę regionu (kraj pilzeński i karlowarski) oraz bliskiego pogranicza (m. in. Bawaria). „Moving station” jest kluczowym projektem stowarzyszenia od roku 2000. Stopniowo ośrodek stał się sceną dla niezależnych projektów artystycznych, która prezentuje twórczość alternatywną oraz oryginalne projekty autorskie. Śledzi się tu współczesne trendy sztuki żywej, kładąc nacisk na teatr eksperymentalny, sztuki plastyczne, projekty przekraczające granice gatunków. Ważnym aspektem pracy są projekty site specific oraz inicjatywy wspierające rozwój społeczności lokalnej. Nawiązano współpracę z licznymi twórcami czeskimi i zagranicznymi, z absolwentami szkół artystycznych oraz artystami początkującymi. Pracuje tu niezależny teatr TYAN, grupa studencka Evrybáby Plzeň, odbywają się próby dwóch formacji muzycznych oraz grupy żonglerskiej. Stworzono też letnie atelier plastyczne, a przygotowywana jest pracownia graficzna. Odbywają się tu również rezydencje artystyczne. Stowarzyszenie JOHAN od 2003 roku jest także partnerem sieci dystrybucyjnej Nová síť (Nowa sieć), która umożliwia niezależnym projektom teatralnym podróże po Republice Czeskiej i zagranicy. Od 2007 roku stara się o członkostwo w Trans Europe Halles – europejskiej sieci niezależnych centrów kultury (www.teh.net). Działalność stowarzyszenia została nagrodzona w 2007 roku na festiwalu …příští vlna/next wave… (Następna fala). W ten sposób doceniono prezentację oraz wsparcie udzielane teatrowi alternatywnemu w Pilźnie oraz w regionie pilzneńskim. MIEJSCE Ośrodek Moving station mieści się w budynku dworca kolejowego Pilzno – Przedmieście Południowe, zbudowanym w 1904 roku. Nieczynny od 1986 roku dworzec był stopniowo pustoszony i niszczony. W 2000 roku, w czasie Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Divadlo przygotowano tam pierwszy warsztat site specific i udostępniono dworzec widzom festiwalu. Rozgłos imprezy przyczynił się stworzenia nowej przestrzeni alternatywnej dla kultury niezależnej i eksperymentalnej. Koleje Czeskie zgodziły się na podpisanie umowy o dzierżawę na okres pięciu lat, została ona odnowiona w grudniu 2006 roku z nowym właścicielem budynku spółką Klotz z o.o. Obecnie przygotowywany jest projekt rekonstrukcji budynku dla celów kulturalnych. Dzięki pracom wolontariuszy stopniowo udało się opróżnić i zabezpieczyć dworzec. Do tej pory wybudowano pomieszczenie rezydenckie wraz z szatnią i zapleczem roboczym, zorganizowano magazyn materiałów, rozszerzono wyposażenie techniczne, uruchomiono małą salę prób. We współpracy z wydziałem architektury w Pradze powstało studio projektowe, które pracuje nad rewitalizacją budynku dworca. Podzielona na wiele części przestrzeń oraz brak stałego wyposażenia umożliwiają różnorodne wykorzystanie budynku. Przestrzeń gry jest urozmaicona (korytarze, hol, schody, poszczególne pomieszczenia). PROJEKTY „Alternativa na kolejích” (Alternatywa na kolejach) – program regularnej prezentacji sztuki alternatywnej (teatr, performance, projekty plastyczne), podczas których wykorzystywana jest specyfika budynku. „Hemžící se zastávka” (Stacja rojąca się od ludzi) – coroczny projekt site specific, będący częścią wrześniowego Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Divadlo w Pilźnie. „Velká Inventura” (Wielka Inwentaryzacja, od 2005 roku) – pilzneńska część wędrownego festiwalu teatralnego. We współpracy ze stowarzyszeniem Nová síť corocznie na przełomie kwietnia i maja prezentuje się wybrane najnowsze spektakle teatralne. „Medokin” (od 2005 roku) – popierany przez władze regionu pilzneńskiego projekt budowy regionalnego centrum kultury (fachowa edukacja teatralna młodzieży i dzieci, teatr alternatywny, poezja oraz teatr poezji, projekty związane z życiem społeczności i inne).

86

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORY Občanské sdružení JOHAN is a cultural and social society based in a former railway station in Pilsen. JOHAN has been steadily expanding its artistic activities (festivals, theatrical and para-theatrical projects, in-house productions, consultations and workshops), social work (resocialisation projects and volunteer work) and educational projects (art education, art teaching and aesthetic education with a special emphasis on personal and social development). JOHAN has had a profound impact on the Pilsen and Carlsbad regions and its influence has even spread to Bavaria in neighbouring Germany. “Moving station”, which takes its name from the renovation of the former disused railway station, has been JOHAN’s key project since 2000, galvanising the independent and alternative art scene. Moving station presents contemporary trends in live art with a special emphasis on experimental theatre and fine art, through a range of projects that cross disciplines and genres. Local community initiatives and site specific projects are an indispensable part of the centre’s mission. Links have also been established with many domestic and foreign artists, art school graduates and budding artists. The TYAN theatre group and the students group Evrybáby have set up camp in the building permanently, two music ensembles rehearse there, and a juggling group also uses the premises. A summer art studio has been built and a simple graphic studio is on the drawing board. Artists from the Czech Republic and elsewhere also use the space. JOHAN has been a partner of Nová síť (New web) since 2003. Nová síť is a network that helps independent theatrical projects tour the Czech Republic and other countries. In 2007, JOHAN applied to Trans Europe Halles (European Network for Independent Cultural Centres) for associated membership (see www.teh.net). The centre’s activities were recognised in 2007 when it was awarded “Producer of the Year” at the ...příští vlna/next wave... festival was its presentation for its support for alternative theatre in and around Pilsen. PLACE Moving station is located in the former Plzeň Jižní předměstí (Pilsen South Suburb) railway station. The derelict building was constructed in 1904 but had been abandoned since 1986. A site specific workshop held there during the 2000 International Theatre Festival prompted an initiative to reopen the station as a permanent space for independent and experimental culture. A 5-year lease was entered into with the Czech Railways. The lease was renewed by Realitní společnost Klotz, a real estate agency which had purchased the building at auction in 2006. The building is currently being refurbished for cultural purposes. Volunteers have cleaned up the site and made the building secure. There is now a dressing room, an operating room and a storeroom. More technical equipment is being obtained and a “small” rehearsal room has been put into operation. Feasibility studies were carried out in conjunction with the Faculty of Architecture in Prague to convert the station into a cultural and social centre. The building has been operating seasonally during the warmer months since 2003. The segmented layout and the absence of fixed equipment allow for a lot of freedom in using the space. The stage area is variable and can encroach on hallways, stairwells and other rooms. PROJECTS “Alternativa na kolejích” (Alternative on the Rails) – an ongoing presentation of alternative art (theatre, performances, fine art projects) using the specific layout of the building. “Hemžící se zastávka” (Moving station) – the site specific category of the Pilsen International Theatre Festival held every year in September. “Velká Inventura” (Big Inventory, since 2005) – the Pilsen leg of the travelling festival of new theatre, organised in conjunction with Nová síť. A selection of cutting edge theatre is presented every year at the end of April and the beginning of May. “Medokin” (since 2005) – a project launched with the support of the Pilsen regional authorities to build a centre to initiate and foster local culture. The centre will be a venue for specialist theatrical education for youth and children, alternative theatre, poetry and poetic theatre, and community projects.

PL/GARDZIENICE CZ/PRAHA

CZ: Alfred ve dvoreˇ

87

MOTUS, občanské sdružení Šárka Havlíčková Václav Mazánek Markéta Krausová Helena Jirásková Malvína Řezáčová

Vladimíra Vozanková Dagmar Chocholáčová Marcela Máchová Jakub Hybler Jan Burian Vladimír Burian

Františka Křížka 36, 170 00 Praha 7 tel./fax: +420 233 376 985, tel. +420 606 650 220 [email protected] www.alfredvedvore.cz

12 85

7,5 12

87

88

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Občanské sdružení Motus vzniklo v roce 2001, aby naplnilo zcela unikátní dramaturgií obnovený provoz divadla Alfred ve dvoře. Posláním o.s. Motus je vytvářet produkční zázemí pro rozvoj kreativity, aktivně usilovat o zlepšování podmínek pro práci začínajících umělců, podporovat neobvyklé tvůrčí počiny a přibližovat nové umělecké trendy širší veřejnosti a divákům. Do konce roku 2007 se Motus etabloval jako vysoce profesionální produkční tým, navázal spolupráci s mnoha domácími i zahraničními profesionálními umělci, s absolventy uměleckých škol a začínajícími umělci. Podílel se na realizaci šedesáti osmi českých autorských projektů a premiér. Aktivity sdružení byly v roce 2004 oceněny poctou festivalu …příští vlna/next wave… za Producentský počin roku. Pocta byla Motusu udělena za koncepci divadla Alfred ve dvoře jako scény pro nové divadlo, za projekt Nová síť a za produkci představení Mezzo. MÍSTO V roce 1997 vybudoval mim, choreograf, režisér a pedagog prof. Ctibor Turba Divadlo mimů Alfred ve dvoře. Autory návrhů budovy jsou akademický architekt Jindřich Smetana a ing. architekt Tomáš Kulík. Alfred ve dvoře je jediné divadlo, jehož stavbu po roce 1989 podpořilo hlavní město Praha, a je jedním z mála nově postavených divadel, která ve 20. století v Praze vznikla jako novostavba. Budova má charakter zahradního divadelního pavilonu. Je vestavěna do dvora obytné zástavby ve čtvrti Holešovice. Během dvou let existence zde vzniklo jedenáct představení, která byla uváděna na zahraničních festivalech, v divadle hostovala řada zahraničních souborů. V březnu 2001 se prof. Ctibor Turba rozhodl vzdát se organizačního a uměleckého vedení a prostory divadla pronajal občanskému sdružení Motus, které zahájilo obnovený provoz divadla Alfred ve dvoře, scény pro nové divadlo. Divadlo záměrně nezaložilo umělecký soubor a funguje jako produkční dům. Umělcům a uměleckým skupinám poskytuje prostor pro tvorbu jednotlivých autorských projektů. Motus je od roku 2005 členem sítě „Junge Hunde“, mezinárodní evropské sítě, založené roku 1995 a poskytující zázemí pro pohyb nezávislých projektů po členských zemích. Motus je také zakládajícím členem „Iniciativy pro kulturu“ (2004). Ta spojuje aktivní subjekty činné na principu veřejné prospěšnosti (neziskové organizace) s cílem napomáhat pozitivním změnám v oblasti legislativy a financování kultury v České republice. Motus se podílí na realizaci projektu „Den bez aut“ s o. s. Auto*Mat. PROJEKTY „Nová práce/New work“ – rámec, ve kterém dostávají příležitost pro první veřejnou prezentaci autorské debuty, studentská představení. Spolupráce s uměleckými školami – klauzurní, ročníková a absolventská představení. „Motus vitamin“ – prezentace výběru z nejzajímavějších českých i zahraničních žánrově nezařaditelných projektů. „Shaker“ – večery pro performery jsou komponovány z krátkých ukázek, videoprojekcí, etud, rozhovorů a pasáží z připravovaných představení. Smyslem je nejen odborná reflexe a kritický dialog, ale i živá forma přiblížení způsobu umělecké práce divákům. „Happeningy – live art“ – akční umění, happeningy a participace na projektech pořádaných mimo divadelní prostor. Umění ve veřejném prostoru – projekty oživování městské čtvrti. „Nová síť“ (od roku 2003) – projekt pro podporu distribuce, decentralizace a prezentace současné autorské scénické tvorby. Nová síť je občanským sdružením, partnerem divadla Alfred ve dvoře. Jde o distribuční síť zaměřenou na cirkulaci nezávislých divadelních projektů po České republice i v zahraničí a na spolupráci menších kulturních organizací na principech networku (www.novasit.cz). „Malá Inventura“ (od roku 2003) – přehlídka nejzajímavějších projektů z oblasti fyzického, tanečního, vizuálního, interaktivního, nonverbálního a cross-over divadla, které byly premiérovány předešlou sezónu. Poslední ročníky se odehrávaly na pěti až šesti pražských scénách zároveň. Ke spolupráci byla vyzvána divadla, která práci tvůrců experimentálního divadla dlouhodobě a cílevědomě podporují. Na Malou Inventuru navazuje putovní festival Velká Inventura v regionech České republiki, který pořádá Nová síť ve spolupráci s regionálními partnery (www. malainventura.cz). „Lisabonské čtvrtky“ (od roku 2003) – projekt založilo v divadle Alfred ve dvoře o.s. Motus a Spolek posluchačů, absolventů a přátel DAMU (Divadelní fakulta akademie múzických umění). Jednalo se o diskuse (p)o reprízách projektů mezi tvůrci a diváky.

PL/GARDZIENICE

89

PL: HISTORIA Občanské sdružení Motus (Stowarzyszenie obywatelskie Motus) powstało w 2001 roku z zamiarem prowadzenia teatru Alfred ve dvoře (Alfred na podwórku). Celem stowarzyszenia, menedżera teatru, jest tworzenie zaplecza dla rozwoju twórczości, aktywne dążenie do polepszenia warunków pracy początkujących artystów, wspieranie szczególnie twórczych projektów oraz przybliżanie nowych trendów artystycznych szerokiej publiczności. Motus dał się poznać jako wysoce profesjonalny zespół producencki. Nawiązał współpracę z licznymi artystami zawodowymi w Republice Czeskiej i za granicą, z absolwentami szkół artystycznych oraz z artystami początkującymi. Brał udział w realizacji sześćdziesięciu ośmiu czeskich projektów i premier. Działalność stowarzyszenia została nagrodzona w 2004 roku na festiwalu ...příští vlna/ next wave... (Następna fala). W ten sposób doceniono koncepcję teatru Alfred ve dvoře jako sceny dla nowego teatru, projekt Nová síť (Nowa sieć) oraz produkcję przedstawienia Mezzo. Od 2005 roku Motus jest uczestnikiem międzynarodowej sieci „Junge Hunde”, zainaugurowanej w roku 1995 w celu wsparcia transferu niezależnych projektów w krajach członkowskich. Motus jest również jednym z inicjatorów projektu „Iniciativa pro kulturu” (Inicjatywa dla kultury, 2004), która integruje środowisko organizacji non-profit w celu reformowania prawodawstwa i finansowania kultury w Republice Czeskiej. Motus uczestniczy również w projekcie „Den bez aut” (Dzień bez samochodu). MIEJSCE W roku 1997 prof. Ctibor Turba – mim, choreograf, reżyser i pedagog – wybudował w Pradze Divadlo mimů (Teatr mimów) Alfred ve dvoře. Budynek zaprojektowali Jindřich Smetana i Tomáš Kulík. Jest to jedyny teatr, którego budowę po 1989 roku wsparły władze miasta Praga, oraz jeden z niewielu teatrów powstałych w Pradze w XX wieku na otwartej przestrzeni. Budynek jest rodzajem pawilonu ogrodowego, wybudowanego na podwórku między kamienicami w dzielnicy Holešovice. W ciągu dwóch lat powstało tu jedenaście przedstawień, które pokazano na licznych festiwalach międzynarodowych, a w teatrze gościło wiele zespołów zagranicznych. W marcu 2004 roku prof. Ctibor Turba zrezygnował z prowadzenia teatru i wynajął go stowarzyszeniu Motus, które zainaugurowało scenę dla nowego teatru – Alfred ve dvoře. Celowo nie stworzono tu zespołu artystycznego, ponieważ Alfred ve dvoře został pomyślany jako produkční dům (dom produkcyjny). Oferuje on przestrzeń do pracy dla artystów i grup w ramach poszczególnych projektów autorskich. PROJEKTY „Nová práce/New work” (Nowa praca) – cykl organizowany we współpracy ze szkołami artystycznymi, prezentujący debiuty, przedstawienia studenckie, dyplomy itp. „Motus vitamin” – prezentacja najbardziej interesujących czeskich i zagranicznych projektów interdyscyplinarnych. „Shaker” – wieczory dla performerów, złożone z wideoprojekcji, etiud, dialogów i fragmentów przygotowywanych przedstawień. Ich celem jest nie tylko budzenie refleksji i prowokowanie krytycznego dialogu, ale także przybliżanie widzom w ciekawej formie pracy artystycznej. „Happeningi – live art” – cykl obejmujący sztukę akcji, projekty organizowane poza teatrem, w obszarze publicznym, związane z ożywianiem dzielnicy. „Nová síť” (Nowa sieć, od 2003 roku) – projekt wspierający dystrybucję, decentralizację i prezentacje współczesnej autorskiej twórczości teatralnej. Nová síť to stowarzyszenie – partner teatru Alfred ve dvoře. Jej działalność polega na współpracy mniejszych organizacji kulturalnych, co umożliwia niezależnym projektom teatralnym podróżowanie po Republice Czeskiej i zagranicy (www.novasit.cz). „Malá Inventura” (Mała Inwentaryzacja, od 2003 roku) – przegląd najciekawszych projektów z dziedzin teatru tańca, teatru fizycznego, wizualnego, interaktywnego, nonwerbalnego i innych, które powstały w poprzednim sezonie. Ostatnie edycje odbywały się równocześnie na kilku praskich scenach. Do współpracy zaproszono teatry, które konsekwentnie i długofalowo wspierają teatr eksperymentalny. Z tym festiwalem związany jest wędrowny festival „Velká Inventura” (Wielka Inwentaryzacja), organizowany przez stowarzyszenie Nová síť we współpracy z partnerami regionalnymi. Odbywa się on w różnych regionach Republiki Czeskiej (www.malainventura.cz). „Lisabonské čtvrtky” (Czwartki lizbońskie, od 2003 roku) – projekt, który powstał we współpracy ze związkiem słuchaczy, absolwentów i przyjaciół DAMU (Divadelní Fakulta Akademie Múzických Uméní, Wydział Teatralny Akademii Sztuk Muzycznych), obejmujący organizację dyskusji między twórcami i widzami.

90

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Občanské sdružení Motus (The “Motus” society) was founded in 2001 as a citizens’ initiative to ensure the artistic success of the then recently reopened Alfred ve dvoře (Alfred in the Courtyard) theatre. Motus’ mission is to provide a creative framework, to improve the working conditions of new artists, to support unusual creative activities, and to present new artistic trends to the general public. By the end of 2007, Motus had established itself as a highly professional production unit, and had established links with many domestic and foreign professional artists, art school graduates and new artists. Motus has taken part in no fewer than 68 new Czech projects and premieres. The society’s work was recognised as early as 2004 when it was awarded production of the year at the ...příští vlna, next wave... festival in Prague for its production of Mezzo, a penetrating study of women in society. The Alfred ve dvore theatre had arrived as a venue for new theatre and the Nová síť (New web) project had paid its first dividend. Motus joined “Junge Hunde” in 2005. This is an international network set up in 1995 to facilitate the staging of experimental projects in participating countries. Motus was also a founding member of “Iniciativa Pro Kulturu” (Initiative for Culture), a Czech non-governmental, nonprofit cultural research and educational organisation in 2004. “Iniciativa Pro Kulturu” was set up to provide decision makers with information and services so as to assist them in devising an optimal cultural policy for the Czech Republic. Motus also participates also in International No Car Day activities as part of Auto*Mat, a loose affiliation of Prague-based artists, activists and other groups campaigning for a cleaner, safer city. PLACE Mime, choreographer, director and teacher, Prof. Ctibor Turba established Divadlo mimů (the Theatre of Mimes) Alfred ve dvoře in 1997. They set up camp in a building designed by Jindřich Smetana and Tomáš Kulík in Prague’s left-bank Holešovice district. Alfred ve dvoře is the only theatre whose construction was approved by the City of Prague after 1989, and one of the city’s few 20th century theatres specifically designed as a performance space. Alfred ve dvoře is a garden pavilion-like building. During its first two years, the theatre staged eleven performances and played host to many foreign festivals and theatre companies. Prof. Ctibor Turba resigned from managing the theatre in 2001. Motus then hired the premises for their new theatre. Alfred ve dvoře had been specifically designed as a production house and they studiously refrained from establishing an artistic group there. PROJECTS “Nova Prace – New Work” – a series organised in conjunction with art schools to present writers’ first works, student plays etc. “Motus Vitamin” – a project presenting the most interesting domestic and foreign genre-defying projects that come to hand. “Shaker” – a programme where performers study videos, etudes, dialogues and passages taken from their performances. This is intended to stimulate professional reflection and critical dialogue, and to help create live works of art that connect with the public. “Happenings – Live Art” – action art and projects organised in public places around the theatre. “Nová síť” – a society that has been supporting the distribution, decentralisation and presentation of contemporary stage plays since 2003. Nová síť is affiliated with the Alfred ve dvoře theatre. It is a cooperative network of smaller cultural organisations designed to help alternative theatre projects tour the Czech Republic and abroad (www.novasit.cz). “Malá Inventura” (Small Inventory) – a festival presenting the previous season’s most interesting physical, dance, visual, interactive, non-verbal and cross-over theatre since 2003. It took five or six stages around Prague, working simultaneously, to present last year’s pick. Theatres which had consistently been supporting experimental theatre over a long period were called in to help out. Nová síť also organises Velká Inventura (Big Inventory), a touring festival that complements Malá Inventura, in conjunction with its region partners (www.malainventura.cz). „Lisabonské čtvrtky” (Lisbon Thursdays) – a forum for writers to discuss their work with audiences and has been running since 2003. The project is jointly organised with the Association of Students, Graduates and Friends of DAMU (Divadelní Fakulta Akademie Múzických Uméní, the Theatre Faculty of the Academy of Performing Arts in Prague).

PL/GARDZIENICE CZ/PRAHA

CZ: Archa

91

Ondřej Hrab Zbyněk Ondřich Helena Rousová

Na Poříčí 26, 110 00 Praha 1 tel. +420 221 716 111 fax +420 221 716 666 [email protected] www.archatheatre.cz

1: 6 1: 4,5 1: 350-1200 2: 100

1: 12 1: 5,8 1: 16 2: 17

91

92

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE V roce 2003 se divadlo Archa transformovalo z příspěvkové organizace na obecně prospěšnou společnost, transparentní formu neziskové organizace. Divadlo Archa se takto transformovalo jako jedno z prvních tří divadel v Praze. Archa pracuje na principu produkčního domu, poskytuje umělcům produkční i technické zázemí pro jejich tvorbu. Každoročně Archa podporuje vznik alespoň jednoho původního projektu. Archa angažuje umělce, jimž dává k dispozici prostor pro vytvoření divadelní inscenace, ta je potom uváděna sériově, např. po dobu jednoho měsíce. V produkci Archy nastudovali svá představení Peter Schumann, Min Tanaka, Residents a další umělci a ansámbly z nejrůznějších zahraničních zemí včetně domácích. Vznikla tu například Opera La Serra Michala Vícha a Jaroslava Duška či Goldflamův Sladký Theresienstadt v režii Damiena Graye. Hlavní uměleckou náplní je prezentace zahraničního divadla a produkce vlastních divadelních projektů. Program doplňují koncerty a při spolupráci s festivaly i filmové projekce. Divadlo se produkčně podílí na organizaci zahraničních zájezdů svých rezidentních umělců. Nejvýznamnější hosté: Peter Brook, Bread and Puppet Theatre, Ultima Vez, DV8 Physical Theatre, Anna Teresa de Keersmaeker, Dorky Park, Superamas, John Cale, Patti Smith, Sonic Youth, CocoRosie, White Stripes, Lisa Gerrard, Gogol Bordello a další. Archa je členem evropské divadelní sítě IETM (Informal European Theatre Meeting). MÍSTO Dnešní divadlo Archa sídlí v prostorách původního divadla D34, následně Divadla E. F. Buriana. Divadlo – původně koncertní sál – bylo postaveno spolu s novou budovou funkcionalistického bankovního paláce v letech 1937–1939. Na provozování Divadla E. F. Buriana vyhlásil v roce 1994 Magistrát hl. m. Prahy konkurz ( jako na svoji příspěvkovou organizaci) a vítězně z něj vyšel projekt Ondřeje Hraba. Ten počítal se zrušením souboru a absolutní reorganizací instituce na multifunkční kulturní prostor, který nemá vlastní umělecký soubor, ale zve zahraniční a domácí umělce a produkuje vlastní projekty. Před spuštěním projektu proběhla zároveň generální rekonstrukce prostor z klasického kukátkového divadla na technologicky moderní black box. Divadlo má malý a velký sál. Oba mají variabilní scénu vybavenou nejnovějším technickým zařízením. V divadle jsou tři foyer, bar a backstage. Všechny prostory jsou odděleny mobilními stěnami a lze je libovolně propojovat. PROJEKTY „Studio Archa“ – projekt, který klade důraz na tvůrčí proces herecké a taneční tvorby, nikoli na výsledek. Tuzemským hercům a tanečníkům umožnil zúčastnit se dílen a přednášek zahraničních umělců. V rámci tohoto projektu vedli workshop například hudebník a performer Rinde Eckert, herečka Juliet Stevensonová či režisérka Anne Bogartová. „Archa. Lab“ – dlouhodobý projekt, jehož cílem je vytvořit podmínky pro kontinuální tvorbu a umělecký výzkum. Tvůrci sdružení kolem tohoto projektu upřednostňují hledání a výzkum před rutinou a tradičními postupy v divadelní práci. V rámci Archa.lab vznikly dva projekty na téma internetové komunikace. Představení Chat-nebezpečně snadné známosti a Nickname vytvořili vedle akademicky vzdělaných režisérů, herců, loutkářů, tanečníků i představitelé umění ulice (tzv. „street artu“). V obou případech jde o vyjádření dramaturgické linie, která chce překročit hranice běžného divadelního představení a směřuje k divákům, kteří by nikdy sami o své vůli do tradičního divadla nepřišli. „Archa. Lab Ateliéry“ – program pravidelných dílen, seminářů a prezentací zaměřených na různé možnosti divadelního projevu. Ateliéry jsou spojením tréninkové činnosti s praxí profesionálního divadla a jsou určeny profesionálním divadelníkům, studentům uměleckých škol a všem, kdo se soustavně divadlem zabývají, nebo by se divadlem v budoucnu zabývat chtěli. „Projekty s uprchlíky“ (od roku 2003) – práce s uprchlíky v uprchlických táborech: od malých workshopů až po velkoformátová plenérová představení přímo v prostorách tábora. Projekt byl dvakrát součástí kampaně Vlády České Republiky „Spolu proti rasismu“. „Projekt 68/89“ – série akcí k připomínce čtyřicátého výročí roku 1968, společně s partnery z Německa a České Republiky.

PL/GARDZIENICE

93

PL: HISTORIA Divadlo Archa (Teatr Archa) zostało przekształcone w 2003 roku w stowarzyszenie pożytku publicznego, formę organizacji non-profit. Było jednym z trzech pierwszych teatrów w Pradze, które poddały się takiej transformacji. Archa działa jako produkční dům (dom produkcyjny), oferując artystom zaplecze organizacyjne i techniczne. Teatr wspiera realizację przynajmniej jednego oryginalnego projektu rocznie. Daje artystom do dyspozycji przestrzeń do pracy, a potem prezentuje gotową inscenizację. Powstały tu przedstawienia: Petera Schumanna, Mina Tanaki, grupy The Residents i innych twórców oraz zespołów z Czech i najróżniejszych stron świata, między innymi Opera La Serra Michala Vícha i Jaroslava Duška czy spektakl Sladký Theresienstadt (Słodki Theresienstadt) Arnošta Goldflama w reżyserii Damiena Gray‘a. Trzon działalności artystycznej teatru stanowi prezentacja grup zagranicznych i własne projekty. Uzupełnienie programu stanowią koncerty i projekcje filmowe, szczególnie podczas współpracy z festiwalami. Archa bierze też udział w organizacji wyjazdów zagranicznych artystów. Wśród najwybitniejszych gości teatru znaleźli się Peter Brook, Bread and Puppet, Ultima Vez, DV8 Physical Theatre, Anna Teresa de Keersmaeker, Dorky Park, Superamas, John Cale, Patti Smith, Sonic Youth, CocoRosie, White Stripes, Lisa Gerrard, Gogol Bordello i inni. Archa jest członkiem sieci teatralnej IETM (Informal European Theatre Meeting, Nieformalne Europejskie Spotkania Teatralne). MIEJSCE Archa ma obecnie siedzibę na terenie dawnego teatru D34, gdzie później znajdowało się Divadlo E. F. Buriana (Teatru im. E. F. Buriana). Pierwotnie była to sala koncertowa, zbudowana wraz z budynkiem bankowym w stylu funkcjonalizmu w latach 1937–1939. W 1994 roku magistrat Pragi ogłosił konkurs na prowadzenie teatru, w którym zwyciężył Ondřej Hrab. Jego plan zakładał likwidację zespołu i całkowite przekształcenie instytucji, tak aby stała się wielofunkcyjną przestrzenią kulturową, bez stałego zespołu artystycznego, gdzie zaprasza się artystów z kraju i zagranicy. Wprowadzenie tych zmian poprzedziła generalna przebudowa przestrzeni – klasyczną „scenę pudełkową” przekształcono w nowoczesny, wyposażony technologicznie black box. W teatrze znajdują się dwie sale teatralne (mała i duża); każda z nich ma ruchomą scenę, wyposażoną w najnowsze urządzenia techniczne. Są tu też trzy foyer, bar i backstage. Wszystkie przestrzenie oddzielone są ruchomymi ścianami i można je łączyć ze sobą w dowolny sposób PROJEKTY „Studio Archa” – niezależny projekt, w którym za ważniejszy od efektu uznaje się proces twórczy. Dzięki niemu czescy tancerze i aktorzy wzięli udział w warsztatach i wykładach takich artystów zagranicznych, jak muzyk i performer Rinde Eckert, aktorka Juliet Stevenson czy reżyserka Anne Bogart. „Archa. Lab” – długofalowy projekt, którego celem jest stworzenie warunków dla kontynuacji pracy twórczej oraz badań artystycznych. Nazwa Archa.lab oznacza, że uczestniczący w nim twórcy przedkładają poszukiwania i badania nad rutynę i tradycyjny proces pracy teatralnej. Powstały tu dwa projekty dotyczące komunikacji w internecie. Przedstawienia Chat – nebezpečně snadné známosti (Czat – niebezpiecznie łatwe stosunki) i Nickname są wynikiem współpracy wykształconych artystów z przedstawicielami sztuki ulicy (street art). W obu przypadkach chodzi o stworzenie linii dramaturgicznej, przekraczającej granice zwykłego przedstawienia i docierającej do widzów, którzy do tradycyjnego teatru nigdy by nie przyszli. „Archa. Lab Ateliéry” – program regularnych warsztatów, seminariów i prezentacji, nastawionych na różne możliwości ekspresji teatralnej. Łączą one treningi z praktyką teatru zawodowego. Są przeznaczone dla aktorów profesjonalnych, studentów szkół artystycznych i wszystkich tych, którzy systematycznie zajmują się teatrem bądź pragną to robić w przyszłości. „Projekty z uchodźcami” (od 2003 roku) – działalność prowadzona w obozach dla uchodźców jest różnorodna: od małych workshopów aż po wielkie przedstawienie plenerowe. Projekt ten dwukrotnie był częścią kampanii prowadzonej przez rząd Republiki Czeskiej „Wspólnie przeciw rasizmowi”. „Projekt 68/89” – cykl wydarzeń poświeconych uczczeniu czterdziestej rocznicy 1968 roku, organizowany wspólnie z innymi partnerami z Republiki Czeskiej i Niemiec.

94

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY In 2003, Divadlo Archa (The Archa theatre) became one of Prague’s first three theatres to be transformed from a public budget institution into a public benefit institution, a transparent form of non-profit organisation. The Archa operates according to the production house principle, i.e. it provides artists with organisational and technical support. Every year, the theatre supports the creation of at least one original project by providing space. The work is then given several performances over, say, a month. Archa has helped realise works by Peter Schumann, Min Tanaka, Residents and other artists from the Czech Republic and elsewhere. Here we might mention Opera La Serra by Michal Vích and Jaroslav Dušek and Arnošt Goldflam’s Sladký Theresienstadt (Sweet Theresienstadt), directed by Damien Gray. The Archa is mainly concerned with foreign theatre and its own productions. This programme is complemented with concerts and films, especially in connection with festivals. The Archa also helps organise foreign tours for its resident artists. Some of the theatre‘s best known guests include Peter Brook, Bread and Puppet Theatre, Ultima Vez, DV8 Physical Theatre, Anna Teresa de Keersmaeker, Dorky Park, Superamas, John Cale, Patti Smith, Sonic Youth, CocoRosie, White Stripes, Lisa Gerrard, Gogol Bordello and others. Archa is a member of the IETM (Informal European Theatre Meeting) theatre network. PLACE Archa currently occupies the premises of the former Divadlo E. F. Buriana (E. F. Buriana) theatre, previously known as the D34 theatre. Originally a concert hall, the theatre was built, together with an international style bank palace between 1937 and 1939. In 1994, the City of Prague held a competition to find a director for the E. F. Buriana theatre. The winner was Ondřej Hrab. Hrab decided to dismiss the company, reorganise the institution as a multi-function cultural space without its own ensemble, invite foreign and domestic artists, and stage its own productions. Before doing all this, the theatre was transformed from the traditional Italian stage into a modern technological black box. The theatre has a small and a great hall, both of which have a variable stage set-up with the latest technical equipment. The theatre has three foyers, a bar and a backstage area. The spaces are separated via mobile walls which can be assembled as desired. PROJECTS “Studio Archa” – a project that emphases the creative process, not the result. Domestic actors and dancers have been able to participate in workshops and lectures given by foreign artists such as musician and performer Rinde Eckert, actress Juliet Stevenson and director Anne Bogart. “Archa.lab” – a long term project aimed at providing the necessary conditions for ongoing creative work and artistic research. The name alludes to its resident artists’ preference for research and experimentation over routine and traditional methods of theatre work. Archa.lab has supported two projects exploring the theme of internet communication. Chat – nebezpečně snadné známosti (Chat – Dangerously Easy Acquaintances) and Nickname deployed a combination of professional and street artists. Both works tried to push the theatre performance envelope and reach out to people who would have never come to a traditional play. “Archa.lab Studios” – a series of regular workshops, seminars and presentations tailored for different modes of theatrical expression. The project combines training and practice, and is designed for professional stage actors, art school students and anyone else who either is, or plans to become, seriously involved in the theatre. “Refugee Projects” (since 2003) – a range of activities, from small workshops to large format open air performances, held in refugee camps. The project has twice been part of the Czech government’s “Together against Racism” campaign. “Project 68/89” – a series of events in which different people and groups from Germany and the Czech Republic come together to commemorate the 40th anniversary of the 1968 invasion of Czechoslovakia by the Soviet Union and its Warsaw Pact allies.

PL/GARDZIENICE CZ/PRAHA

CZ: Kulturní centrum Zahrada

95

Eliška Vinařová David Kašpar Jiří Sulženko Marie Zemanová Malenická 1784, 148 00 Praha 1 [email protected], tel. +420 271 910 246 [email protected], tel. +420 777 321 105 [email protected], tel. +420 608 520 690 [email protected], tel. +420 774 321 105 www.kczahrada.cz

1: 5 2: 2,7 3: 7 1: 200-300 2: 50 3: 60

1: 9 2: 8 3: 10

1: 7 2: 6 3: 10

95

96

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Kulturní Centrum Zahrada do poloviny roku 2007 fungovalo jako příspěvková organizace Městské části Praha 11, od srpna roku 2007 je spravuje obecně prospěšná společnost Kulturní Jižní Město, kterou Městská část založila. KC Zahrada je jedním ze tří středisek o. p. s. Část programu, především aktivity ve veřejném prostoru, rezidence a vlastní produkce pak realizuje o. p. s. Zahrada založená v roce 2007 Davidem Kašparem, Jiřím Sulženkem a Marií Zemanovou, kteří se zároveň podílí i na řízení KC Zahrada. Ředitelka Eliška Vinařová je zaměstancem o. p. s. Kulturní Jižní Město. Tým vedení je složený z absolventů Katedry produkce DAMU (Divadelní Fakulta Akademie Múzických Umění). Všichni čtyři hlavní organizátoři mají za sebou spolupráci s Divadlem Archa (David Kašpar a Marie Zemanová spolupracovali na projektech s uprchlíky, Jiří Sulženko čtyři roky jako produkční, PR a marketing a Eliška Vinařová jako produkční). Eliška Vinařová je navíc ředitelkou festivalu nového cirkusu Letní Letná. Po zrušení příspěvkové organizace byl vybrán zmíněný současný tým s projektem, který zásadně změnil filosofii fungování místa. Základní snahou je kulturní centrum oživit, vytvořit v něm produkční zázemí pro vlastní projekty, navázat spolupráci se zahraničními partnery, poskytovat rezidence domácím i zahraničním umělcům a změnit stereotypní vnímání periferie jako divácky i umělecky neživého místa. Program KC Zahrada má čtyři hlavní sekce: „večerní program“, který zahrnuje divadlo, tanec, koncerty a kino; „program pro děti“, který naplňují dětská divadelní představení a tvůrčí dílny; „workshopy“, které zahrnují jednak klasické kroužky a dílny a jednak workshopy streetartových disciplín jako je žonglování, graffiti, beatbox a breakdance; „akce“, čímž se rozumí jednorázové akce především ve veřejném prostoru, které se snaží navázat kontakt s veřejností a zapojit ji do akce. To mohou být jednak tradičněji pojaté akce jako Mikulášský nebo Masopustní průvod, ale také festival streetartu nebo legální graffiti atd. MÍSTO Kulturní Centrum Zahrada sídlí na jižním okraji Prahy na sídlišti Jižní Město v budově bývalé mateřské školky. Ta prošla v roce 2002 rozsáhlou rekonstrukcí, při níž se objekt přeměnil na moderní a multifunkční kulturní centrum. Prostor umožňuje řadu činností, od dílen, přes koncerty až po divadlo. KC Zahrada může využívat také další ateliéry, studia a učebny, které má v rámci budovy k dispozici. PROJEKTY „Avantgarden“ – minifestival ekologie u příležitosti dne Země: 19. – 22. dubna 2008. „Street for art 08“ – festival umění ve veřejném prostoru: 16. – 19. května 2008. „Hudba mezi bloky“ – hudba v ulicích Jižního Města: 19. – 21. června 2008 „Cirqueon“ – projekt na podporu nového cirkusu v České republice. „Jižni jaM“ – projekt na podporu kapel na Jižním Městě i dalších začínajících kapel. Série pravidelných koncertů, zkušebna, nahrávací studio. „Rezidence“– příprava projektu „Work in regress“ (tanečnice a choreografka Ioanna Popovici) a projektu „Endings“ (choreografka Zoja Smutny). „Koprodukce“ – zahraniční spolupráce: příprava projektu s francouzským souborem Image Aigue v rámci programu Euroglobe na rok 2009.

PL/GARDZIENICE

97

PL: HISTORIA Kulturní Centrum Zahrada (Centrum Kultury Ogród) w dzielnicy Praha 11 do połowy roku 2007 funkcjonowało jako organizacja non-profit, natomiast od sierpnia 2007 roku zarządza nim organizacja pożytku publicznego Kulturní Jižní Město (Kulturalne Miasto Południowe), założona przez władze dzielnicy. Zahrada jest jednym z trzech centrów tej organizacji. Część programu – głównie imprezy w przestrzeni publicznej, pobyty twórcze oraz produkcja własna – realizowana jest przez organizację pożytku publicznego Zahrada, założoną w 2007 roku przez Davida Kašpara, Jiříego Sulženko i Marie Zemanovą, którzy zarządzają jednocześnie Centrum Kultury Zahrada. Kierowniczka Eliška Vinařová pracuje ponadto w organizacji Kulturní Jižní Město. Zespół zarządzający tworzą absolwenci katedry produkcji na DAMU (Divadelní Fakulta Akademie Múzických Uméní, Wydział Teatralny Akademii Sztuk Muzycznych). Wszyscy główni organizatorzy współpracowali z Teatrem Archa (David Kašpar i Marie Zemanová pracowali z uchodźcami, Jiří Sulženko przez cztery lata był producentem, zajmował się PR i marketingiem, Eliška Vinařová była producentem). Ponadto jest ona kierowniczką festiwalu nowej sztuki cyrkowej „Letní Letná”. Po rozwiązaniu wcześniejszej organizacji non-profit władze dzielnicy Praha 11 wybrały obecny zespół, który zaproponował projekt całkowicie zmieniający filozofię funkcjonowania obiektu. Podstawowym celem jest ożywienie istniejącego centrum kulturalnego, stworzenie zaplecza produkcyjnego na potrzeby własnych projektów, nawiązanie współpracy z partnerami zagranicznymi, udostępnianie pomieszczeń artystom krajowym i zagranicznym oraz zmiana stereotypowego postrzegania peryferii jako miejsca martwego, bez widzów i bez sztuki. Program Centrum Kultury dzieli się na cztery główne sekcje: program wieczorny – teatr, taniec, koncerty i kino; program dla dzieci – czyli dziecięce spektakle teatralne i warsztaty artystyczne; warsztaty – tradycyjne koła zainteresowań i pracownie oraz warsztaty z dyscyplin street art: żonglowanie, graffiti, beatbox i breakdance; imprezy – jednorazowe akcje głównie w przestrzeni publicznej, których celem jest nawiązanie jak najbliższego kontaktu z publicznością i włączenie jej do przedsięwzięć artystycznych. Mogą to być imprezy pojmowane w sposób tradycyjny, jak parada św. Mikołaja czy korowód karnawałowy, ale także festiwal street art, legalne graffiti itd. MIEJSCE Zahrada mieści się w budynku dawnego przedszkola w dzielnicy Jižní Město na południowych obrzeżach Pragi. W 2002 roku budynek przeszedł gruntowny remont, podczas którego obiekt zmienił się w nowoczesne i wielofunkcyjne centrum kultury. Pomieszczenia oferują wiele możliwości: można tu organizować warsztaty, koncerty czy też występy teatralne, można także korzystać z pracowni, studia i klas, które są do dyspozycji w budynku. PROJEKTY „Avantgarden” – minifestiwal ekologiczny z okazji Dnia Ziemi: 19–22 kwietnia 2008 roku. „Street for art 08” – festiwal sztuki w przestrzeni publicznej: 16–19 maja 2008 roku. „Hudba mezi bloki” (Muzyka wśród bloków) – festiwal muzyczny na ulicach dzielnicy Jižní Město 19–21 czerwca 2008 roku. „Cirqueon” – projekt wspierania nowej sztuki cyrkowej w Czechach. „Jižni jaM” (Południowy Jam) – projekt wspierania zespołów muzycznych z dzielnicy Jižní Město oraz innych początkujących grup. Regularne koncerty, sala prób, studio nagrań. „Pobyty twórcze” – projekty „Work in regress” (tancerki i choreografki Ioanny Popovici) oraz „Endings” (choreografki Zoji Smutnej). „Koprodukcje” – współpraca zagraniczna w przygotowaniu projektu wraz z francuskim zespołem Image Gigue w ramach programu Euroglobe na rok 2009.

98

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY “Kulturní centrum Zahrada” (Garden Cultural Centre) was a public budget institution belonging to the Municipality of Praha 11 until mid 2007. Since August 2007 it has been administered by Kulturní Jižní Město (Cultural South City), a public benefit company established by the Municipality, along with two other centres. The major part of the programme, i.e. events held in public places, artists in residence and stage productions, is carried out by Zahrada, a public benefit company founded in 2007 by David Kašpar, Jiří Sulženko and Marie Zemanová, all of whom are involved in running Zahrada. Director Eliška Vinařová also works at Kulturní Jižní Město. The management team are graduates of the Production Department of DAMU (Divadelní Fakulta Akademie Múzických Uméní, the Theatre Faculty of the Academy of Performing Arts in Prague). All four main organisers have worked with The Archa Theatre. David Kašpar and Marie Zemanová have worked with refugees, Jiří Sulženko was the producer in charge of PR and Marketing for four years and Eliska Vinarová was a producer. Vinarová is also a director of “Letní Letná” (Summer in Letna) a new circus festival. Once they had wound up the previous public institution, the authorities of Prague 11 appointed the current team to bring about a major change in the philosophy of how the centre should be run. The basic aim was to revive the existing cultural centre, build a production base for their own projects, set up working relationships with foreign partners, provide a place of residence for domestic and foreign artists, and, generally to change the common perception of the periphery as a place best avoided by theatregoers and artists alike. Zahrada’s programme is divided into four parts: an evening programme comprising theatre, dance, concerts and cinema; a children’s programme to introduce children’s theatre and creative workshops; workshops in traditional disciplines and “street art” like juggling, graffiti, beatbox and breakdance; public events which seek to maximise the public’s contact and participation. These might be traditional events, like the Mikulassky and Masopustni (Santa Claus or Carnival) parades, or street festival, legal graffiti etc. PLACE Zahrada is located in a former kindergarten in the Jižní Město housing estate on Prague’s southern fringe. The building was converted into a modern and multi-functional cultural centre in 2002 following a major reconstruction. Zahrada’s own rooms hold workshops, concerts and theatrical performances and the centre has other studios and classrooms in the building at its disposal. PROJECTS “Avantgarden” – a mini ecological festival to celebrate Earth Day. The festival will be held from 19–22 April 2008. “Street for Art 08” – a festival of art in public places to be held from 16–19 May 2008. “Hubda Mezi Bloky” (Music Among the Housing Blocks) – a music festival for the streets of Jižní Město from 19–21 June 2008. “Cirqueon” – a project calling for a new circus in the Czech Republic. “Jižní JaM” (Southern Jam) – a project supporting bands from Jižní Město and other startup bands by staging concerts and offering time in rehearsal rooms and recording studios. “Residences” – projects: “Work in regress” (dancer, choreographer Ioanna Popovici), “Endings” (choreographer Zoja Smutny). “Coproductions” – a project jointly prepared with French ensemble Image Aigue as part of the 2009 Euroglobe programme.

PL/GARDZIENICE CZ/PRAHA

CZ: Palác Akropolis

99

Lubomír Schmidtmajer Cyril Hořánek Hana Kubáčková Martin Bourek Hůla

Michal Hons Tereza Kunová Petra Ludvíková

Kubelíkova 27, 130 00 Praha 3 tel. +420 296 33 09 11, +420 296 33 09 18, +420 602 59 06 99 fax +420 296 33 09 12 [email protected], [email protected] www.palacakropolis.cz

8 70-350

9 10

99

100

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Art Frame Palác Akropolis, s. r. o., která provozuje Palác Akropolis, byla založena v roce 2004, pro větší transparentnost hospodaření. Od ledna roku 2005 zajišťuje kulturní programy v prostorách Paláce Akropolis. Do té doby stejnou činnost vykonávala společnost Centrum nezávislé kultury Palác Akropolis a. s. Produkční tým v obou společnostech je až na výjimky stejný. Palác Akropolis se zaměřuje především na koncertní vystoupení a divadlo. Okrajově prezentuje také filmy, literaturu a pořádá workshopy. V oblasti performativního umění se Palác Akropolis na sklonku 90. let stal na dva roky domovskou scénou jedné z mladých talentovaných skupin – divadla M. U. T. i jako jedni z prvních v Česku uváděli tzv. coolness dramatiku. Zároveň skupina vytvářela celou divadelní dramaturgii Paláce Akropolis. V současné době tvoří divadlo přibližně třetinu z programové nabídky velkého sálu. Od roku 2005 jsou tato představení uváděna pod hlavičkou „dVA“ (divadlo v Akropolis). Cílem dVA je představovat soubory a jednotlivce, jejichž tvorba nezapadá do dramaturgie klasičtějších divadel a je běžně nazývána jako „alternativní“, protože hledá nové směry, nové způsoby vyjádření. Prostor je dán i amatérským souborům a v neposlední řadě i etablovaným zahraničním a českým umělcům. MÍSTO Palác Akropolis je jedním z nejznámějších pražských klubů s dlouholetou tradicí. Původně divadelní scéna, využívaná ve 20. letech minulého století, na dlouho přerušila svoji kulturní činnost. V 90. letech, po pádu komunismu, se začala pomalu obnovovat zašlá tradice tohoto místa. Počátek novodobé historie Paláce Akropolis je spjat zejména s divadlem Sklep a s Pražskou pětkou. Obě skupiny byly významnými představiteli neoficiální kultury v 80. letech minulého století. Zdevastované interiéry i zchátralý exteriér prošly náročnou rekonstrukcí, která stále pokračuje. Cílem bylo vytvořit osobitý prostor, kde bude uváděno divadlo, hudba, literatura i další žánry. Jedinečný interiér, na jehož výzdobě se podíleli dnes uznávaní umělci František Skála a David Vávra, zahrnuje velké zázemí pro umění. Hlavní sál s kapacitou až 750 míst na stání a 350 míst k sezení, divadelní a Dj bary, kavárnu i restauraci a také prostorné foyer, kde jsou pravidelně pořádány výstavy. Velký sál disponuje pouze jevištěm, nikoli pevnými místy k sezení. To umožňuje vytvoření několika typu scén podle potřeb konkrétního divadla a typu akce. PROJEKTY „Stagiona“ – hostující divadelní představení převážně z České republiky: Divadlo Continuo, Divadlo Líšeň, Divadlo v 7 a půl, Adriatik, tanečník Jaro Viňarský, Martin Zbrožek a Alan Vitouš a řada dalších. „Off Off“ – setkání s důležitými osobnostmi evropského alternativního divadla: Derevo (Rusko), @lma @lter (Bulharsko), Duda Paiva Puppetry and Dance (Holandsko), Tanya Khabarová (Rusko), Familie Flöez (Německo), Soma (Kanada), Hoax Production (Velká Británie), Theatre Sláva (Švédsko), OM-2 (Japonsko), Imre Thormann (Německo). „Firstrun“ – podpora vzniku nových divadelních představení: Miramarmora mezinárodního souboru NIE – New International Encounter (ČR, Norsko, Velká Británie), Posedlost skupiny Décalages – divadla v pohybu (založené dvěma bývalými členy mezinárodně uznávaného Divadla Continuo), Praha letí Divadla Letí a představení Kabaretu Caligula, Společenstva bezhlavých / SpitFire Company. „Festival Integrace slunce“ (od roku 1995) – festival se zaměřuje na tvorbu handicapovaných spoluobčanů a na divadelní tvorbu určenou právě pro ně, ale nejen pro ně. Akce s velkým renomé každoročně přitahuje velký počet diváků. „Music infinity“ – česká premiérová vystoupení hvězd světové hudební alternativní scény.

PL/GARDZIENICE

101

PL: HISTORIA Palác Akropolis (Pałac Akropolis) w Pradze prowadzony jest przez firmę Art Frame Palác Akropolis, założoną w 2004 roku w celu zapewnienia większej przejrzystości w kwestiach zarządzania tym obiektem. Wcześniej, do lutego 2005 roku gospodarzem tego ośrodka było Centrum nezávislé kultury (Centrum Kultury Niezależnej). Zespół produkcyjny w obu firmach prawie się nie zmienił. Akropolis organizuje głównie koncerty i spektakle teatralne. Są tu również prezentowane filmy i literatura, a także odbywają się warsztaty. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych Palác Akropolis rozpoczął działalność w dziedzinie teatru. Przez dwa lata występował tu młody, utalentowany zespół – Divadlo M.U.T., który jako jeden z pierwszych w Czechach prezentował tzw. dramaturgię cool-britania. Był też autorem wszystkich przedsięwzięć teatralnych w Akropolis. Obecnie wydarzenia teatralne stanowią około trzeciej części oferty programowej dużej sali. Od 2005 roku spektakle są prezentowane w ramach akcji „dVA“ (divadlo v Akropolis – teatr w Akropolis). Ośrodek prezentuje różne rodzaje współczesnej twórczości teatralnej: zarówno zespoły, jak i pojedynczych artystów, których twórczość nie mieści się w ramach programów teatrów bardziej klasycznych i zazwyczaj nazywana jest „alternatywną”, ponieważ szuka nowych kierunków i sposobów ekspresji. Palác Akropolis pamięta również o zespołach amatorskich, a także prezentuje uznanych artystów czeskich i zagranicznych. MIEJSCE Palác Akropolis jest jednym z najbardziej znanych klubów w Pradze z długoletnią tradycją. W latach dwudziestych XX wieku w tym budynku znajdowała się scena teatralna, a potem przez wiele lat nie prowadzono tu żadnej działalności kulturalnej. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych, po upadku komunizmu powoli zaczęto wracać do tradycji tego miejsca. Początek najnowszej historii ośrodka jest związany głównie z teatrami Sklep (Piwnica) i Pražská pětka (Praska piątka). Oba zespoły były znanymi przedstawicielami kultury nieoficjalnej w czasach socjalizmu. Zdewastowane pomieszczenia i zaniedbane fasady poddano gruntownemu remontowi, który trwa nadal. Renowacja ma na celu stworzenie szczególnego miejsca, gdzie będzie można prezentować teatr, muzykę, literaturę i inne gatunki sztuki. Wyjątkowe wnętrza, których autorami są znani artyści František Skála i David Vávra, stanowią doskonałe zaplecze dla sztuki – znajduje się tu główna sala z 750 miejscami stojącymi oraz 350 siedzącymi, bar teatralny ze stanowiskiem dla didżeja, kawiarnia, restauracja oraz duże foyer, gdzie regularnie organizowane są wystawy. Duża sala dysponuje jedynie sceną, nie posiada stałych miejsc siedzących. Umożliwia to stworzenie różnych rodzajów scen dla potrzeb konkretnego teatru czy imprezy. PROJEKTY „Stagiona” – gościnne przedstawienia w wykonaniu teatrów, głównie z Czech, m.in. Divadlo Continuo, Divadlo Líšeň, Divadlo 7 a půl, Divadlo Adriatik, tancerza Jaro Vinařský’ego, Martina Zbrožka i Alana Vitouša oraz wielu innych. „Off Off” – spotkania z ważnymi postaciami europejskiego teatru alternatywnego, wystąpili tu m.in: Derevo (Rosja), @lma @lter (Bułgaria), Tanya Khabarová (Rosja), Familie Flöz (Niemcy), Duda Paiva Puppetry and Dance (Holandia), Imre Thormann (Niemcy), Soma (Kanada), Hoax Productions (Wielka Brytania), Sláva (Szwecja), OM-2 (Japonia). „Firstrun” – pomoc przy powstawaniu nowych spektakli teatralnych. Powstały tu między innymi przedstawienia: Miramarmora grupy NIE – New International Encounter (Czechy, Norwegia, Wielka Brytania), Posedlost (Obsesja) zespołu Décalages – Divadlo v pohybu (założonego przez dwoje byłych członków znanego teatru Divadlo Continuo), Praha letí (Praga leci) Divadlo Letí, przedstawienia Kabaretu Caligula oraz Společenstvo bezhlavých/ SpitFire Company. „Integrace slunce” (od 1995 roku) – festiwal, którego celem jest prezentacja twórczości niepełnosprawnych, a także przedstawień do nich (choć nie tylko) skierowanych. Impreza cieszy się wielką renomą i co roku przyciąga wielu widzów. „Music infinity” – pierwsze w Czechach występy gwiazd muzyki alternatywnej z całego świata.

102

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Palác Akropolis (Akropolis palace) is run by Art Frame Palác Akropolis, a company set up in 2004 to ensure transparent management. Until 2005, the place had been managed by Centrum nezávislé kultury (Independent Cultural Centre). There are few new faces in the production team. Akropolis focuses on concerts and theatrical performances although it also presents films, literature and organises workshops as a sideline. Palác Akropolis commenced its performing arts activities at the end of the 1990s. Divadlo M.U.T., a then up-and-coming theatre company, used it as their home stage for two years. They were among the first Czech theatre groups to introduce “cool-britania” drama and, in one way or another, they‘ve been involved in all the Akropolis’ ventures. Theatrical performances currently account for about a third of the main hall’s programme. Since 2005, contemporary theatrical performances of various genres have been presented under the rubric “dVA” (divadlo v Akropolis – theatre in Akropolis). The idea is provide an outlet for groups and individuals whose work does not fit within the confines of traditional theatre. This is the type of theatre that best meets the criterion of “alternative” as it seeks out new directions and means of expression. This is not to say that amateur groups or established foreign and Czech artists are ignored. PLACE Palác Akropolis is one of Prague’s best known clubs and has a long tradition. It was built as a theatre stage in the 1920s but fell into desuetude for many years before being resurrected in the 1990s, after the fall of communism. Akropolis’s rebirth is inextricably linked with Sklep (Cellar) theatre and Pražská Pětka (Prague’s Five), two important exponents of the communist era counter culture. The building was in a parlous state and renovation is still in progress. The aim is to create an oasis for theatre, music, literature and other art forms. The stunning interior is the handiwork of renowned Czech artists František Skála and David Vávra. The main hall has 350 seats and there is standing room for another 750. There is a theatre bar with a DJ, a café, restaurant and a large foyer where regular exhibitions are held. The main hall’s lack of fixed seating makes it possible to create several types of stage on an ad hoc basis. PROJECTS “Stagiona” – a project presenting theatrical performances, mostly from the Czech Republic. These include Divadlo Continuo, Divadlo Líšen, Divadlo v 7 a půl, Adriatik, dancers Jaro Viňarský, Martin Zbrožek a Alan Vitouš and many others. “Off Off” – a meeting of some of the major players in European alternative theatre. These include Derevo (Russia), Tanya Khabarová (Russia), Familie Flöez (Germany), Soma (Canada), Hoax Production (The United Kingdom), Theatre Sláva (Sweden), @lma @lter (Bulgaria), OM-2 (Japan) and Imre Thormann (Germany). “Firstrun” – a project supporting the creation of new theatrical performances such as Miramarmora by the NIE – New International Encounter (CR, Norway, Great Britain), Posedlost (Obsession) by Décalages – theatre in motion (established by two members of the internationally acclaimed Divadla Continuo), Praha letí (Praha flies) by Divadlo Letí and performances of Kabaret Caligula, Společenstvo bezhlavých / SpitFire Company. “Integrace Slunce” (Integration of the Sun, since 1995) – a festival inaugurated to present the work of handicapped artists and present plays for them although not necessarily plays written with them in mind. The festival has a respectable following and attracts many visitors each year. “Music Infinity” – an event where alternative music stars from all over the world make their Czech debuts.

PL/GARDZIENICE CZ/PRAHA

CZ: ROXY/NoD

103

Marek Lakomý Iva Machačová Adam Halaš Jan Horák Dlouhá 33, 110 00 Praha 1 tel. +420 224 826 296 fax +420 224 826 363 [email protected] www.roxy.cz

4,6 80-200

12 15

103

104

PL/GARDZIENICE

CZ: HISTORIE Zakladatelem Experimentálního prostoru ROXY/NoD je Linhartova nadace (www. linhartovanadace.cz), která vznikla v roce 1990 jako jedna z prvních nadací v České republice. Ta v roce 1994 iniciovala vznik občanského sdružení o. s. DEAI/ setkání (www.deai.cz), které mezi jinými provozuje Experimentální prostor ROXY/NoD. Prostor NoD byl otevřen v roce 2000 v rámci mezinárodního projektu Praha 2000 Cafe.9net. U zrodu stála Jednotka, skupina mladých umělců, autorů, performerů, která zahájila svou činnost v roce 1993 (Krištof Kintera, Irena Perclová, Rastislav Juhás, Silvestr Melone, Irena Česalová, David Máj, Patrik Sedlák). V ROXY/NoD působila do roku 2002. V současné době je Experimentální prostor ROXY/NoD institucí, jejíž obsah a formu určují čtyři dramaturgické sekce – galerie NoD (výstavy), teatro NoD (divadlo), NoLab (multimedia) a bioNoD (film). Divadelní dramaturgie prezentuje především projekty českého nezávislého a autorského scénického umění. Ač je prostor ROXY/NoD de facto staggionou, soustředí se kolem něj skupina nezávislých umělců, kteří zde realizují své projekty. Většinou se jedná o projekty přesahující svůj žánr, které těžko hledají možnost prezentace v klasických divadlech. MÍSTO Budova klubu ROXY/NoD je bývalým kinem, jehož prostory získala v roce 1992 Linhartova nadace a začala je využívat pro své kulturní aktivity. V roce 1993 zahájil činnost Experimentální prostor ROXY nejdříve jako nepravidelný projekt, od roku 1998 s pravidelným provozem pro veřejnost. Linhartova nadace se podílela na projektu Praha – Evropské město kultury roku 2000 a zúčastnila se mezinárodního mediálního projektu Café 9.net – kavárna propojující přes on-line screening 9 kulturních měst Evropy. Díky tomu zahájila dlouhodobý projekt „Prostor pro otevřenou komunikaci“, jehož cílem bylo propojit všechny dosavadní kulturně společenské činnosti nadace a vytvořit otevřený multidimenzionální prostor pro prezentaci současné umělecké tvorby. Díky tomu vznikl v prostorách dosavadního klubu ROXY další prostor nazvaný NoD (=no dimension). Je tam rovněž kavárna s wifi připojením PROJEKTY Představení souboru Farma v jeskyni v režii Viliama Dočolomanského: Sonety temné lásky – jevištní kompozice, která vzniklá na základě básní a života Federica Garcíi Lorcy. Inscenace sleduje dějinné převraty uskutečněné v rámci jednoho lidského života ve spektru poetické imaginace, která vyrůstá na filozofickém konceptu duende. Čekárna – scénická kompozice vychází z paměti místa železniční stanice Žilina – Záriečie, ze které byli během druhé světové války deportováni Židé ze Slovenského štátu. Čekárna jako místo setkání s vlastní osamělostí, místo soužití s těmi druhými, místo kondenzované netrpělivosti. Miroslav Bambušek: Na Fidela mi nesahej! – inscenace čerpá z dokumentace, která souvisí s vyloděním 125 000 Kubánců na Floridě v dubnu roku 1980. Základ inscenace tvoří dokumentace okolností komunistické revoluce na Kubě, výhledy a očekávání s ní spojené a konfrontace s realitou. Inscenace se zabývá i celkovým „statutem“ a rolí komunistických táborů v mezinárodní politice napříč 20. stoletím. Představení souboru KREPSKO: Kenka, Šunt, Fragile, Nejmenší žena na světě, Ada&Pter, Mad cup of tea, Polské tango pro tři, Alma a Amanda, Errorism. Krepsko – elementární divadlo improvizace založili v roce 2000 absolventi pražské AMU – Akademie múzických umění: Linnea Happonen, Petr Lorenc, Ondřej Lipovský, Vojta Švejda, Pierre Nadaud a Žan Loos. Během 7 let činnosti vytvořili svébytný scénický výraz založený především na pohybovém, neverbálním hereckém projevu, specifické poezii a jemném smyslu pro humor. Petr Krušelnický: Easy Tolk – audiovizuální performance, studie dvou principů, dominance a podřízenosti, ve vzájemném kontrastu. Elektronický jazyk (zvuk) je v případě Easy Tolk přenos video „notáže“, formou animace horizontálních přímek do stereo zvuku (video OUT > audio IN). Vzniká paleta frekvencí, která v určité kompozici může znít jako jazyk (který neexistuje). Jakub Kopecký: Pollygone – digitálněloutková show věnovaná Monstrumu a jiným outsiderům. Vypráví osud uměle vytvořené bytosti. Autoři porušují klasický přístup k loutce. Hledají vhodné materiály, jak hmotné tak digitální, aby stvořili obraz současné loutky. V roce 2007 byl Jakub Kopecký nominován na Cenu Alfréda Radoka za scénografii.

PL/GARDZIENICE

105

PL: HISTORIA W 2000 roku Linhartova nadace (Fundacja Linhartowa), w ramach międzynarodowego projektu Praga 2000 Cafe.9net, otworzyła Experimentální prostor ROXY/NoD (Przestrzeń eksperymentalną ROXY/NoD). Fundacja ta została założona w 1990 roku jako jedna z pierwszych fundacji w Republice Czeskiej (www.linhartovanadace.cz). W 1994 roku zainicjowała ona powstanie stowarzyszenia obywatelskiego DEAI/setkání (spotkania), które w ramach fundacji prowadzi ROXY/NoD (www.deai.cz). Od narodzin ROXY/NoD do 2002 roku pracowała tu Jednotka – istniejąca od 1993 roku grupa młodych artystów, autorów, performerów (Krištof Kintera, Irena Perclová, Rastislav Juhás, Silvestr Melone, Irena Česalová, David Máj, Patrik Sedlák). Obecnie ROXY/NoD jest instytucją, której aktywność i formę można przedstawić w czterech działach: Galeria NoD (wystawy), Teatro NoD (teatr), NoLab (multimedia) i bioNoD (film). Dział teatralny prezentuje przede wszystkim projekty czeskiej niezależnej i autorskiej sztuki scenicznej. Mimo że ROXY/NoD nie ma własnego zespołu aktorskiego, wokół tego miejsca skupia się grupa niezależnych artystów, którzy realizują tu swoje projekty. W większości wykraczają one poza jeden gatunek sztuki i z trudnością znajdują możliwość prezentacji w teatrach klasycznych. MIEJSCE Budynek ROXY/NoD to byłe kino, w którym Fundacja Linhartowa prowadzi działalność kulturalną od 1992 roku. W 1993 roku zainaugurowano działalność ROXY najpierw jako projektu nieregularnego, a od roku 1998 zaczęto prezentować regularny program dla publiczności. Fundacja wzięła udział w międzynarodowej inicjatywie medialnej Café 9.net w ramach projektu Praga – Europejskie miasto kultury 2000 roku. Café 9.net to kawiarnia internetowa, łącząca ze sobą dziewięć europejskich miast kultury przez online screening. Jej kontynuacją był długofalowy projekt „Przestrzeń dla otwartej komunikacji”, którego cel stanowi połączenie wszystkich dotychczasowych działań społeczno-kulturowych fundacji i stworzenie otwartej, wielowymiarowej przestrzeni dla prezentacji współczesnej twórczości artystycznej. Dzięki temu w dotychczasowym klubie ROXY powstała kolejna przestrzeń: NoD (czyli no dimension). Znajduje się tu również kawiarnia z wifi. PROJEKTY Przedstawienia teatru Farma v jeskyni (Farma w jaskini), w reżyserii Viliama Dočolomanskiego: Sonety temné lásky (Sonety ciemnej miłości) – kompozycja teatralna o życiu i twórczości Federica Garcii Lorki. Inscenizacja ukazuje przewroty historyczne, dokonane w czasie jednego życia ludzkiego, za pomocą poetyckiej imaginacji, która wyrasta z filozoficznej koncepcji duende. Čekárna (Poczekalnia) – spektakl, wyrosły z pamięci miejsca – dworca kolejowego w Żylinie-Zarzeczu, skąd podczas II wojny światowej deportowano słowackich Żydów. Poczekalnia jest miejscem spotkania z własną samotnością, współżycia z tymi innymi, miejscem skondensowanej niecierpliwości. Na Fidela mi nesahej! (Fidela mi nie tykaj!) – inscenizacja w reżyserii Miroslava Bambuška, opowiadająca o debarkacji 125 tysięcy Kubańczyków na Florydzie w 1980 roku. Porusza temat rewolucji komunistycznej na Kubie – związanych z nią oczekiwań oraz konfrontacji z rzeczywistością. Przedstawienie porusza również temat statusu i roli obozów komunistycznych w XX wieku. Przedstawienia teatru Krepsko: Kenka, Šunt, Fragile, Nejmenší žena na světě (Najmniejsza kobieta świata), Ada&Pter, Mad cup of tea, Polské tango pro tři (Polskie tango dla trojga), Alma a Amanda, Errorism. Krepsko – elementarny teatr improwizacji – założyli w 2002 roku Linnea Happonen, Petr Lorenc, Ondřej Lipovský, Vojta Švejda, Pierre Nadaud, Žan Loos, absolwenci praskiej AMU – Akademie Múzických Uméní (Akademii Sztuk Muzycznych). Podczas siedmioletniej działalności wypracowali własne środki sceniczne, oparte przede wszystkim na ruchowych, niewerbalnych działaniach aktorskich, specyficznej poezji oraz delikatnym poczuciu humoru. Easy Tolk (reż. Petr Krušelnický) – performance audiowizualny w studium dominacji i podporządkowania. Język elektroniczny (dźwięk) staje się tu wideotransmisją „notaży” w formie animacji prostych horyzontalnych do dźwięku stereo (video OUT > audio IN). Powstała w taki sposób paleta frekwencji w pewnej kompozycji może brzmieć jako język (który nie istnieje). Pollygone – show digitalno-lalkowy poświęcony różnym Monstrum i innym outsiderom, którego autorem jest Jakub Kopecký. Twórcy eksperymentują z klasyczną formą lalki w teatrze, wykorzystując różne rozwiązania, także cyfrowe. W 2006 roku Jakub Kopecký został nominowany do Nagrody Alfreda Radoka za scenografię.

106

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Experimentální prostor ROXY/NoD (the Experimental Space ROXY/NoD) was opened in 2000 by Linhartova nadace (The Linhart Foundation) as part of the Praha 2000 Cafe.9net project. The Foundation, established in 1990, was one of the first of its kind in the former Czechoslovakia (www.linhartovanadace.cz). In 1994, it created the civic group DEAI/setkání (meetings) (www.deai.cz) to manage ROXY/NoD. Jednotka, a group of young artists, writers and performers (Krištof Kintera, Irena Perclová, Rastislav Juhás, Silvestr Melone, Irena Česalová, David Máj, Patrik Sedlák) worked here from day one until 2002. ROXY/NoD today comprises Gallery NoD (exhibitions), teatro NoD (theatre), NoLab (multimedia) and bioNoD (film). The theatre section is principally devoted to independent Czech projects and original stage plays. Even though ROXY/NoD employs the staggione system, there is a circle of independent artists who regularly stage performances there. These typically defy genre classification and presenting them in traditional theatres can be problematic. PLACE ROXY/NoD is housed in the same former cinema the Linhart Foundation has been using since 1992. The ROXY started out as an ad hoc project in 1993 but has had a regular program since 1998. The Foundation took part in Cafe.9net, an international multimedia initiative linking nine of Europe’s cultural centres on-line, when Prague’s served as European Capital of Culture in 2000. This continued as “Space for Open Communication”, an ongoing project to combine the Foundation’s sociocultural activities and create an open multi-dimensional space for cutting edge art. The latter aim led to NoD (No Dimension) being established inside the ROXY Club. ROXY/NoD also has a WiFi internet café. PROJECTS Performances of the theatre Farma v jeskyni (Farm in the Cave) directed by Viliam Dočolomansky: Sonety temné lásky (Sonnets of Dark Love) – a stage play based on the life and poetry of Federico García Lorca. The piece is borne out of Lorca’s philosophical concept of duende, or dark inspiration, and uses poetic imagination to track the twists and turns of a human life. Čekárna (The Waiting Room) – a performance that recreates Žilina-Záriečie railway station as it was during the World War II through memory. It was from here that Slovakian Jews were deported to death camps. The waiting room is a meeting place and a place of solitude, a place where people are forced to live together, and a place of intense anxiety. Miroslav Bambušek’s Na Fidela mi nesahej! (Leave Fidel Alone!) – the play uses the Cuban revolution to expose the “contradictions of communism”. It takes its starting point from a 1980 incident in which 125,000 Cubans fled for Florida. Other considerations, such as the role of communist camps in 20th century politics, are skilfully woven into the piece. Productions of the Krepsko theatre group: Kenka, Šunt, Fragile, Nejmenší žena na světě (The Smallest Woman on Earth), Ada&Pter, Mad cup of tea, Polské tango pro tři (Polish Tango for Three), Alma a Amanda, and Errorism. Krepsko was set up in 2000 as an improvisatory theatre by Linnea Happonen, Petr Lorenc, Ondřej Lipovský, Vojta Švejda, Pierre Nadaud, Žan Loos, graduates from AMU – Akademie Múzických Uméní (Academy of Performing Arts in Prague). The company has earned a reputation for non-verbal improvisation, poetic grace and black humour over the past seven years. Petr Krušelnický’s Easy Tolk – an audio-visual study on dominance and submission. An electronic language is created by transferring a video “score” in the form of animated horizontal lines into a stereo sound mix (video OUT –> audio IN). Some of the resulting frequency combinations can sound like a (non-existent) language in certain compositions. Jakub Kopecký’s Pollygone – a digital-puppet show dedicated to monsters and other outsiders. The creators have eschewed traditional approaches to puppetry and instead make use of whatever serves their purpose, be it material or digital. Jakub Kopecký’ won the Alfred Radok award for best set design in 2006.

PL/ŁÓDŹ CZ/VARNSDORF

CZ: Kulturni dum Rozkrok

107

Petra Bartlová Martin Musílek Michael Šatník

Hájenská 1433/2, 407 47 Varnsdorf [email protected] www.luzickeprehledy.cz/rozkrok

3 100

0,5 5

107

108

CZ: HISTORIE Původním provozovatelem Kulturního domu Rozkrok byl místní hostinský, který od roku 2003 realizoval kulturní program na svůj živnostenský list. Na přelomu let 2005/2006 bylo založeno Občanské sdružení Kulturní dům Rozkrok. Sdružení se zaměřilo na kulturní a společenské aktivity ve Varnsdorfu a přilehlém regionu Šluknovského výběžku a Lužických hor. V prostorách Kulturního domu Rozkrok probíhají besedy, koncerty, divadelní představení a také pravidelné výstavy. Klub je specifický především pro malé rozměry scény většinu prezentací je proto třeba těmto stísněným podmínkám přizpůsobit. MÍSTO Budova byla postavena na rozcestí (od toho název Rozkrok) na hraničním kopci Špičák ve Varnsdorfu na počátku minulého století a fungovala jako večerka a hostinec. Kulturní dům Rozkrok pak zahájil činnost v roce 2003 po rozsáhlé rekonstrukci chátrajícího objektu. V patře byl původní zatuchlý byt pana hostinského přebudován na „Spolkovnu“ (malá zasedací místnost a kancelář sdružení) a ložnici pro vystupující umělce a unavené návštěvníky ze vzdálenějších míst. PROJEKTY „Festival Čtverec“ – každoroční letní festival, který prezentuje českou a zahraniční alternativní scénu především v oblasti hudby, ale také nové scénické tvorby (ve spolupráci s Novou sítí o. s.). „Hudební sklepy“ – celoroční celorepublikový písničkářský projekt. Spolupráce na projektech „Kytara napříč žánry“, „Loutkový festival Dolní Poustevna“, a na přeshraníčnim projektu Špígl/Spiegel, který je realizovaný společně s německou organizací Augen auf.

PL/GARDZIENICE

109

PL: HISTORIA Kulturni dům Rozkrok (Dom Kultury Rozkrok) na początku był zarządzany przez właściciela miejscowego zajazdu, od 2003 roku realizującego programy kulturalne w ramach własnej działalności gospodarczej. Na przełomie roku 2005/2006 założono stowarzyszenie Kulturní dům Rozkrok. Skoncentrowało się ono na działalności kulturalnej i społecznej w Varnsdorfie i przyległych terenach jak okolice Šluknova i Góry Łużyckie. W pomieszczeniach Domu Kultury Rozkrok odbywają się spotkania, koncerty, spektakle teatralne oraz regularne wystawy. Jest to miejsce specyficzne głównie za sprawą małych rozmiarów sceny, większość przedstawień trzeba przystosowywać do panujących tu warunków. MIEJSCE Budynek wybudowano na rozstaju dróg (stąd pochodzi nazwa „rozkrok”) na wzgórzu granicznym Špičák w Varnsdorfie na początku ubiegłego wieku. Działał tam sklep nocny i zajazd. W 2003 roku po generalnym remoncie podupadającego obiektu ośrodek rozpoczął swoją działalność. W dawnym mieszkaniu właściciela zajazdu mieści się obecnie „Spolkovna” (mała sala konferencyjna i biuro stowarzyszenia) oraz sypialnia dla występujących artystów oraz zmęczonych widzów z odległych miejsc. PROJEKTY „Čtverec” (Kwadrat) – festiwal odbywający się każdego roku w lecie. Prezentuje czeską i zagraniczną scenę alternatywną, głównie w dziedzinie muzyki, ale również nowoczesnej twórczości scenicznej (przy współpracy ze stowarzyszeniem Nová síť). „Hudební sklepy” (Muzyczne piwnice) – całoroczny projekt czeskiej piosenki. Współpraca przy projekcie „Kytara napříč žánry” (Z gitarą przez gatunki), festiwalu lalkarskim „Dolní Poustevna”, międzynarodowym projekcie „Špígl/Spiegel”, realizowanym wraz z niemiecką organizacją Augen auf.

110

PL/GARDZIENICE

ENG: HISTORY Kulturní dům Rozkrok (Crossroads Cultural House) used to be run by a local innkeeper who set up a private cultural programme there in 2003. The Kulturní dům Rozkrok society was established at the end of 2005 to focus on cultural and social activities in Varnsdorf and adjacent areas like the Šluknov hook and the Lusation mountains. Rozkrok is a venue for meetings, concerts, theatrical performances and exhibitions. The club was specifically designed for small stage productions. PLACE The building was erected at the beginning of last century at the Špičák hill crossroads (hence the name), which delineates the Varnsdorf town limits, as a night shop and inn. Rozkrok opened to the public in 2003 after a thorough renovation of the premises. What used to be the innkeeper’s personal lodgings on the first floor have been converted into a small meeting room, the society office and a bedroom for long distance performing artists and visitors. PROJECTS “Festival Čtverec” (The Square Festival) – mainly a music festival although new stage works are also shown in collaboration with Nová síť. Both Czech and foreign artists are represented. “Hudební Sklepy” (Musical Cellars) – a year-round song project. Collaboration with “Kytara napříč žánry” (Guitar Across Genres), the Dolní Poustevna Puppet Festival, and Špígl/Spiegel, a cross-border project with Germany’s Augen Auf (Eyes Up).

PL/GARDZIENICE

CZ/ /PL

111

112

CZ/PL

CZ/ /PL THE THEATRE AFTER THE RECONSTRUCTION

The theatre buildings featured in this book were formed as a result of various transformations. Most of them had not been intended in the original zoning plans for the areas where they are located and for decades they served a variety other functions. One was a barn, another an Evangelist church, a vodka distillery, a bank, a sports warehouse, a courtyard, a railway station, etc. Only after many years were these buildings reconstructed or rearranged to become places where performances could be developed and staged. The social role of these places varied but one common feature was their location – usually in a distant spot, far away from traditional theatres. Hence, these spaces were originally unfamiliar to theatre, and on the other hand, the theatre was in a way ‘out of place’ there. The reconstruction of each building changed the social and cultural (in the broadest sense of the word) landscape of the vicinity and, in more general terms, it changed in the cultural environment where new venues, besides the traditional theatres and cultural institutions were created in the most unexpected places. Zofia Dworakowska, Michala Pohořelá

What really matters, however, is not so much the number of new theatrical venues but their quality. The new venues differ from existing theatres in that they were established in buildings which were not built specifically for the theatre but were found for them. These buildings were not erected to stage life stories; they had their own life stories to tell before becoming theatres. They had mostly been associated with work, which is closely connected with activity and effort, rather than leisure, which is concerned with passivity and entertainment. The structure and height of the walls, the windows, the remnants of old equipment, the shape of the roof, the flooring, the colour of the plaster, the courtyard and the surrounding streetscapes all bear traces of their previous lives and recall distant memories. No space can be perfectly erased and no reconstruction, no matter how extensive, is ever complete. The initial mutual unfamiliarity of space and theatre triggers a dynamic relationship which cannot be ignored. Among the theatres featured in this guide there are a number of venues which had previously housed entertainment centres and offered leisure activities. However, in all cases the original space underwent various conversions after the theatres, cinemas or concert halls

PL/GARDZIENICE

113

originally occupying these building had been shut down. They were reopened later on but in completely new circumstances. In such cases the demolition of the theatrical space was conducive to a complete makeover of the institution and the dissolution of the traditional ensemble. The starting point for the composition of this book was the initial transformation these places underwent at some time or other. Autonomy was another major selection criterion. Only theatres which are cultural centres in their own right, and not part of some other institutions like a cultural centre or a regular theatre, were eligible for selection. The people who occupy these converted spaces are not restricted in their activities by any external plans, are free to design their artistic programme as they see fit, and frequently invite other groups to perform. Guest performances are given as part of a theatre’s artistic activities or during festivals. The difference in the sequence of events is similarly telling. In the case of traditional artistic and cultural institutions, the building is usually constructed before hiring staff, whereas for these venues, what came first were a group of people in search of a place to pursue their artistic goals. Reconstructing the building stemmed from the confrontation between personal experiences and the building’s existing architectural form and previous incarnations. The decisions to alter the space were aimed at more than just refreshing the interior. The idea behind the conversion was to establish a new vision-driven theatre. The prevailing theme of this book is the interrelationship between a place and the activities carried on there or in other words the relationship between the theatre as a building and theatre as an institution. The buildings derive their character from the activities carried on inside them by their first tenants and their new occupants, but in time the buildings themselves become spatial patterns that shape activity. Edward T. Hall said that “Fixed-featured space is one of the basic ways of organising the activities of individuals and groups” (Hall 1966, 103). Let us’s see what kind of theatrical institution is inscribed in and generated by this organizing pattern. The performance space visibly dominates the floor plan and in some cases extends over the entire building. The space designated for offices and dressing rooms is much smaller and a number of theatre workshops are absent in these venues. Only certain types of artistic activity can be carried on in these newly adapted buildings and this in turn affects their employment structure and budget. There is no room to house all the departments present in traditional theatres such as the artistic and coordination department, production department, technical department, administration and economic department, artistic management and the PR and marketing departments. The production and technical teams are invariably smaller than the artistic team and many production and management issues are most likely resolved by the artists themselves. The absence of offices for directors, literary directors and audience service managers says a lot about how these places tackle a performance. The creative processes taking place in this new breed of theatre does not dependent on the input of different theatre professionals but is integrated to such a degree that the director and the artistic collective are jointly responsible for the entire show. The theatres sometimes invite other artists to work with them, usually on a periodic basis. Nor is there any room for workshops producing wigs, costumes, props, furniture and upholstery. This means that neither the stage design nor the costumes are particularly complex unless specifically required in which case they can be outsourced. Another feature of the organising pattern is its influence on the spatial layout of the performance. The strict division found in regular theatre halls between the elevated stage, missing wall, fully equipped back stage, trap opening, fly lines, etc. and the audience seated opposite with chairs permanently fixed to the floor, is often missing. The entire room or hall offers unlimited opportunities for staging and the audience may be located wherever is most convenient for a given play. This freedom is restricted only by the structure of the building, which usually bears traits of its previous life, but the space can be easily included in the realm of the performance. The setting of the performance need not be limited to a single room and the play may be extended beyond the confined space.

114

CZ/PL

The absence of a permanent division between stage and audience creates a homogenous space with no clear line demarcating performers and viewers. These theatre houses are tailored to a certain type of audience. The viewer is at once incorporated into both the performance and the theatre, in the institutional sense. This is also exemplified by the predominance the floor plan gives the stage area, open to the public, over the backstage area, closed to unauthorised persons. The openness of the theatrical space is welcoming, which is what sets places like this apart from traditional theatres where the audience is confined to a designated seating area. The arrangement options of the performance space relate to two key terms used in contemporary theatre, namely to the tension between empty space and found space. The term ‘empty space’ was coined by Peter Brook in his book of that title published in 1968. The opening sentence of the book reads: “I can take any empty space and call it a bare stage. A man walks across this empty space whilst someone else is watching him, and this is all that is needed for an act of theatre to be engaged.” (Brook 1968, 9). Brook was searching for a homogenous performance area, a space which does not separate actor and audience, and which is free of any ties to a given place or time. Although the concept of empty space is associated with Brook, the search for a locus ideal for any performance dates back to the theatre reform of the early 20th century (Wiles 2003, 246). Constantin Stanislavski first covered the walls with black velvet drapes to create a neutral space back in 1907 (Stanislavski 1980, 488-492). The “sombre rectangle of the stage” was to become the perfect setting for Stanislavski’s staging of Maeterlinck’s Blue Bird and in time became one of the walls of the “black box” – the spatial form that came to dominate experimental theatre during the 1960s and 1970s. David Wiles, a theatre scholar researching the concept of theatrical space said “The black box became the quintessential ‘empty space’, the form that best responded to the complex of aesthetic demands made by Brook in 1967/68. It purported to be a neutral environment, allowing for any desired configuration of seating. Its walls being invisible, lighting could make the space seem tiny or expansive as the director might desire” (Wiles 2003, 254). “Alas!”, cried Stanislavski back in 1907, “Reality fell short of the expectations we pinned on black velvet!” when he realised that the black box concept did not work (Stanislavski 1980, 492). The black box continued to disappoint. No space is empty in fact, and it cannot pretend to be a transparent setting for a play. Hence, not only can this space not be neutral, it also carries the same symbols of theatrical conventions as e.g. the Italian stage, which loudly proclaims to the audience “This is the theatre”. In response to the false neutrality of the black box, the theatre came to emphasise the dialectic relationship between the building’s architecture and the performance taking place inside. This is what is meant by site-specific theatre projects. The found space becomes an actor in the play. The tension between the two approaches to space stems from the conflict of ideas they embody. According to Wiles, the black box has become an emblem of democratic society. “The flexibility of the auditorium is expressive of a libertarian and democratic ideology, for there is a theoretical freedom of choice here to adopt any mode of organizing the theatrical microcosm,” he said (Wiles 2003, 255-257). The black box is tightly locked, however, being a place where the demands for freedom and social equality are met. Yet, at the same time it cuts itself away from the “implicitly corrupt and false social world outside”. The black box is the domain of the aesthetic, isolated from other social practices (Wiles 2003, 257-258). The experience of found spaces demonstrates that the theatre cannot be isolated from its social context. A play is performed in a place which has been lent to it. The space does not belong to the theatre but to the local environment. The demands for freedom of choice and social equality are still valid in this context. But once the walls of the black box have been opened, these issues have to be not only addressed in the light of the performance but, having transcended the stage, they need to be confronted in the real world. The alteration of theatrical space that has been taking place over the last thirty years has resulted in permanent changes to theatrical architecture in Western Europe and many

CZ/PL

115

new theatres have been established in abandoned industrial spaces. “Major British examples include the Royal Exchange in Manchester, the Tramway in Glasgow and the Roundhouse in London. In France Ariane Mnouchkine converted an old gunpowder factory into the Cartoucherie de Vincennes [...] This trend has lead to the creation of many small theatres in former warehouses, boiler houses, breweries, corn exchanges, fire stations and the like. In most cases, however, the aesthetic principles of found space apply strikingly to the exterior, partially to the bar and foyer, but minimally if at all to the performance area, where the black box aesthetic is likely to prevail,” said Wiles (Wiles 2003, 261-262). The book CZ/PL The Theatre After the Reconstruction adds the Central European context to the twentieth-century history of theatrical transformations of the space. Most of the Czech and Polish places featured in this book, similarly to the British theatres cited by Wiles, have come up with ways to hide their inherited architectural plans and convert the buildings into black boxes. The collection also includes theatres which have clearly delineated stage and audience areas, a practice roundly condemned by advocates of empty and found space alike. This arrangement, however, was often forced on companies by the original structure of the buildings. Taking the form of a guide to contemporary theatre venues in the Czech Republic and Poland, this book addresses the theatres’ institutional aspects and deliberately does not concern itself with the historical transformations of the performance spaces. Therefore, it is primarily concerned with the operation of existing cultural institutions created in transformed places and not innovative staging models. The programme of the theatres featured in this book shows that although they sometimes create a black box to stage plays, their institutional character stands in opposition to the ideas underlying the notion. These companies’ multifaceted activities and their openness to the reality lurking behind the theatre walls follow the ideas behind found space on the institutional level. These theatrical reconstructions, by dint of their locations and remembrance of things past, invite a dialogue with their immediate environment and trigger cultural animation. The book CZ/PL does not claim to be a complete overview. Nor does it include every such theatre in the two countries. This was not possible for a number of reasons. The number of companies is constantly changing, new theatrical spaces are being created all the time, and existing ones are expanding their operations to take on new projects and groups. Finally, some groups did not respond to the invitation to be included in this guide. This lack of completeness suits the open format of the book. The Czech Republic and Poland are the first entries on a list that can easily be extended to include new venues and theatres from those two countries and even from others in the region. This book may be seen as kind of preliminary report on empirical research containing a set of answers to open questions, provided by the hosts of these institutions. It has information about the buildings’ locations and previous uses, and the dates and circumstances of their conversions. It also introduces the theatre ensembles, cultural societies, etc., that occupy the spaces and tells a little of their histories, achievements, repertoires and projects. This presentation of concise profiles of Czech and Polish theatrical spaces in a single book may be construed as both a conclusion to the overview and an introduction to further research and analyses. Most Czech theatres located in reconstructed venues are produkční domy (production houses). These are usually run by some form of non-government organisation (NGO) which also draw up the programme. This usually presents current music, theatre and sometimes art work from the Czech Republic and abroad. Most of these theatres support the creation of new stage projects (Archa, ROXY/NoD, Alfred ve dvoře, Akropolis, D29). With the exception of Tramtarie in Olomouc, none of the premises has a permanent theatre company although some of them are a home away from home for certain groups (Krepsko in ROXY/NoD, HANDAGOTE in Alfred ve dvoře, SkuTr in Archa, M.U.T. in Akropolis). Tramtarie is the only group that runs its own place.

116

CZ/PL

The premises provide room for project based work, i.e. works by writers operating outside traditional theatre who assemble creative teams for specific projects on an ad hoc basis. Alfred ve dvoře and ROXY/NoD are the most adventurous in supporting unknown artists and their projects. It occasionally happens that a team works so well together that they go on to form a group and work long term in an independent theatre. Project creators are usually students or graduates from the KALD DAMU (Katedra alternativnego a loutkovego divadla, Divadelní Fakulta Akademie Múzických Uméní – Department of Alternative and Puppet Theatre of the Music Academy of Performing Arts in Prague) or the department Katedra nonverbálnego divadla HAMU (Hudební Fakulta Akademie Múzických Uméní – The Department of Non-verbal Theatre of the Music Department of the Academy of Performing Arts in Prague Music Academy). Sometimes students or graduates from the Dance Academy of the Duncan Centre or other schools are involved. In any case, they are invariably young people who want to work in their own way and who have no intention of working for traditional repertoirebased theatres. These are people who experiment with and cross genres. They frequently combine video projections, dance, speech and music in their work. They experiment with the space, and with their own roles and those of their audience, both on and off the stage. Not all of these theatres restrict themselves to the latest experimental art. Archa, for instance, prefers presenting “stars” and “star titles”, both domestic and foreign, when it comes to non-traditional theatre. The Archa is the sole theatre in Prague to have adopted this approach. It also recently opened its Archa.Lab workshop and started providing space for young writers. Palác Akropolis is also focused on stars, preferably those of the contemporary music scene. So far as theatre goes, it presents the works of known writers as well as those starting to make their way in independent theatre. These institutions also carry out community (JOHAN Association, Zahrada), educational (Bazilika) and integration (Palác Akropolis) projects. They are often involved in local civic activities extending beyond the walls of the buildings they inhabit, they support cultural revitalisation and cultural animation of their towns and regions and create site specific projects. The Moving station in Pilsen, situated in an old railway station, is a prime example. Others include Alfred ve dvoře who realise site specific projects outside the theatre building, and Zahrada which carries out community projects. As previously mentioned, the operators of these buildings are usually various forms of NGO and they are dependant on local and regional government subsidies, grants from the Ministry of Culture, gifts and donations from foundations and funds, and sponsorship support. The exception is Divadlo 29 in Pardubice. This is a state budget organisation but even some of its activities have to be subsidised. No permanent company could survive this level of insecurity. An association can function with the bare minimum of on-site administrative, promotional and technical support provided it can raise sufficient funds. Some house companies partially fund their own performances. Most of the buildings are reconstructions. The Alfred ve dvoře, built in a Prague tenement courtyard, is a particularly good example. Although the theatre only uses the cellars from the original buildings, it has completely transformed the entire courtyard. Other Prague buildings are reconstructions of abandoned utility buildings. Zahrada, for example, had once been a kindergarten. Some buildings were designed as cultural places but were completely reconstructed afterwards. Palác Akropolis had a theatrical stage during the 1920s but this was closed during the communist era and cultural activities only recommenced after renovation in the 1990s. Archa has been reconstructed several times. It originally housed a concert hall and a bank before becoming a theatre. Since then, it has been completely reconstructed and the institution reorganised. ROXY/NoD is situated in a tenement which used to house a cinema. Outside the big smoke, Rozkrok in Varnsdorf used to be a restaurant, D29 in Pardubice was once a restaurant that later became a Salvation Army chapel, Bazilika in České Budějovice can be found nestled among former military bakeries and granaries, Moving station in Plzeň is an erstwhile railway station and Tramtarie in Olomouc is a reincarnated bank. Reconstructing these buildings and running culture programmes in them didn’t commence until at least the 1990s.

CZ/PL

117

These changes are inextricably linked to the political changes that have been taking place since 1989. The fall of communism sparked large property restitution and reconstruction and ushered in a new era for cultural organisers and creators who could finally fulfil their dreams and present their work in their own country. Subsidies were also introduced and civil society could function for the first time in more than forty years. Different types of association and foundation were set up, some of which continue to support cultural activities. However, the Czech Republic has never had an educational institution capable of developing cultural infrastructure or devising and implementing educational programs for managing NGO’s in line with today’s needs. Most of the current crop of theatrical managers went to the school of hard knocks. These people have taught themselves a tough business the hard way, from the bottom up, through trial and error and by trusting their intuition. Few professional courses can teach what they have learnt. But while they are deservedly recognised as professionals in their field and some even teach in educational institutions, the fact remains that the Czech Republic lacks an adequate education system for cultural managers. Theatre centres in reconstructed buildings allow for reflection on the characteristics and dynamics of Czech cultural life as typified by the pre-eminence of the capital. Until the end of the 1980s, institutional theatres would travel to traditional cultural houses in the “provinces” to present their “Prague” program. Today the “provinces” are giving Prague a run for its money. Pardubice’s D29 theatre has become a cultural hub for the whole of Eastern Bohemia in the space of just six years. Bazilika in Southern Bohemia has been presenting a remarkable regional programme of various cultural activities while JOHAN’s (Moving station) cultural, community and educational work has made it a force to be reckoned with in Western Bohemia. These institutions and others have been members of the Nová síť association since 2004. Nová síť was set up to support communication and cooperation between regional NGO’s presenting non-traditional theatre. During its three years of existence, it has managed to set up a nationwide network of cultural institutions occupying reconstructed spaces. By the beginning of 2008, Nová síť had networked more than 20 regional cultural organisations. Many of these are production platforms without their own premises. Nová síť also organises two festivals. Three of the five Prague theatres featured in this book (Alfred ve dvoře, Archa and ROXY/NoD), host an annual festival of new theatre known as Malá Inventura (Small Inventory) in February where Prague’s independent productions from the previous year are presented. Velká Inventura (Big Inventory) is organised jointly with regional partners. The Polish theatre companies featured in this book have converted all sorts of places, not just post-industrial areas, to suit their purposes. These buildings which today house the theatre companies described in this book used to be a farm house (Węgajty), a country mansion (Gardzienice), a town church (Srebrna Góra), an army boiler room in a small city (Skierniewice), a city hall basement in a medium-sized city (Toruń), and a vodka distillery in the capital (Warsaw). The new residents are artists who had been working in the theatre long before they got a place of their own. Finding a home was not so much an inauguration as the beginning of the next stage of operations. In large part the companies featured in this book have their origins in the counter-cultural alternative theatre. Some were even part of the first generation of alternative theatre. For example, Teatr Ósmego Dnia (Eighth Day Theatre), borne of the student movement in 1968, was the leader of the so-called young theatre movement while Ośrodek Praktyk Teatralnych “Gardzienice” (“Gardzienice” The Centre for Theatre Practices) has been operating on its fringes since the late 1970s. Their experience shows how theatres can start off as groups working outside institutions and without their own venue, and end up as cultural institutions performing their own works in their own spaces. Teatr Ósmego Dnia had been running for twenty eight years before the fall of communism made it possible to return from exile and finally settle down. Ever since “Gardzienice” commenced their activities in 1977, their home has been the village whose name they have. It was to be another twelve years, however, before they became the legal tenants of the

118

CZ/PL

buildings where they are now based. Teatr Wiejski “Węgajty” (The “Węgajty” Village Theatre) also take their name from their home village. The company was only officially established in 1982, four years after moving to the countryside although its founders had been working together since the 1970s when they created “Pracownia” (Workshop), an interdisciplinary research and creative in Olsztyn. The venues featured in this guide play host to companies from later generations of the alternative theatre movement such as the Brama, Kana, Teatr Realistyczny, Stajnia Pegaza, Wiczy, Zielony Wiatrak and Stacja Szamocin theatres, all of which settled in one place at the turn of the 20th and 21st centuries. Before that, most of them used to work in rented space in the culture institutions where their leaders worked. Teatralna Srebrna Góra (Theatrical Srebrna Góra) is an example of how theatres from different generations can work together in the one venue. The Stowarzyszenie Teatralne ”Chorea” (“Chorea” Theatre Association), a group of former “Gardzienice” members, works here with Brama Theatre, a group founded in the 1990s. The Sopot-based stage Off de Bicz is home to Stajnia Pegaza (founded in 1981), Teatr Zielony Wiatrak (founded in 1994) and Teatr Okazjonalny (founded in 1991). The last of these has no roots in alternative theatre, similarly to the Warsaw-based theatre Wytwórnia. Teatr Okazjonalny has its roots in dance theatre, while Wytwórnia came out of an institutional theatre. Wytwórnia has the distinction of being founded on the day reconstruction began on the building it occupies. Its founders had not been an artistic collective before and even today do not have a name for the group – what brings them together is the venue. Wytwórnia is not so much a home for a theatrical ensemble comprising actors and a leader as a place for the creative ventures of its resident playwrights and directors with different actors participating in each project. The Jerzy Grotowski Institute is another venue not managed by an artistic ensemble. The building it occupies today was adapted for Jerzy Grotowski’s Teatr Laboratorium (The Laboratory Theatre) after it had moved to Wrocław from Opole in 1965. The Institute also owns a site in the village of Brzezinka and it is currently renovating the venue in central Wrocław. Today, the theatre only holds guest performances as part of the Institute’s educational, research and artistic activities. These cultural centres mostly operate as associations which do not receive ongoing funding. They finance new projects by taking part in competitions organised by local and state authorities, and Polish and foreign NGOs. Others, such as Ośrodek Teatru Ósmego Dnia and ”Gardzienice”, have been granted official cultural institution status (The Jerzy Grotowski Institute, Ośrodek Teatralny Kana, Sopocka Scena off de Bicz) and receive ongoing funding from the city or voivodship authorities or the Ministry of Culture. The programmes of the theatres and institutions account for the open structure visible in the architectural plans of the converted buildings. Many of the projects described in this guide illustrate that the traditional division into theatrical types and genres loses relevance in a space which can accommodate representatives of many different theatres, namely regular institutional companies, alternative theatre, puppet theatre, folk theatre, dance groups and physical theatre. These venues are also open to other art forms and concerts, contemporary art exhibitions and book talks are all welcome. These theatres may well be the only places in Poland to boast such artistic diversity and co-existence. The most significant extension, however, lies in the definition of audience and in the blurred distinction between the active and passive elements of a play stemming from the spatial arrangement of the venues. This sort of theatrical flexibility allows the audience to be included in the creative process. Many of the institutions described here carry on educational activities, offering the public theoretical classes, talks with experts and artists, debates, and practical programmes including internships and workshops. Some also run various kinds of open theatre like “Gardzienice’s” Akademia Praktyk Teatralnych (Academy for Theatre Practices), “Węgajty’s” Inna szkoła teatralna (The other theatre school,) and Alternatywna szkoła teatru (Alternative theatre school ) in Teatr Ósmego Dnia while the Jerzy Grotowski Institute, Kana and Wytwórnia run series of workshops. These activities constitute culture animation projects in which the audiences are active participants rather than passive viewers.

CZ/PL

119

These cultural animation activities transcend the theatre walls, and even the performances themselves, to reach out to the local community and become part of the immediate surroundings. Some groups’ visions are strongly connected with their buildings. The mission statement Po nowe środowisko naturalne teatru (In search of a New Theatre Natural Environment, ) (Staniewski 1982, 36-42) penned by Gardzienice’s leader Włodzimierz Staniewski is a case in point. Staniewski’s intention was to infuse the theatrical experience with the countryside where he found “an audience whose minds were uncontaminated by routine responses to theatre” and which he saw as an opportunity to learn about theatre “from scratch”. The decision to call the Węgajty company a ‘village theatre’ illustrates the strength of bonding with a place and the cardinality of traditional performative forms and rituals from the local calendar to some artists. Apart from staging plays, many of these institutions initiate cultural animation projects for their local communities and regions. The location and participants dictate the nature of the projects. “Węgajty”, for example, gets locals involved in seasonal rituals and runs projects for children and the elderly. Children, whose access to culture is naturally restricted, are the beneficiaries of the activities of Stacja Szamocin, Brama and Teatr Realistyczny. Some companies travel around their region to give performances and hold workshops or debates in fire stations, meeting houses and small cultural centres (Teatr Realistyczny, Stajnia Pegaza, Zielony Wiatrak, Teatr Okazjonalny). Stacja Szamocin also supports local non-governmental initiatives. This diversification means that issues other than the purely theatrical can be canvassed within the walls of these converted buildings. The Teatr Ósmego Dnia centre has become a forum for social dialogue and debates while the Jerzy Grotowski Institute organises conferences and cultural seminars in which theatre is merely a point of departure. CZ/PL is a useful tool for locating interesting theatrical venues as well as an overview of cultural and theatrical centres in the Czech Republic and Poland . It was designed as a map of innovative cultural centres and a catalogue of the projects and ventures undertaken there. So far, few of these institutions have collaborated either domestically or internationally. The virtual map presented here may serve as a catalyst for real communication and an exchange of programmes, ideas, tools and methods of operation in the cultural milieu. To trigger collaboration between institutions, the sections on each company feature full contact details and stage parameters such as size, seating capacity and the possibilities for rearranging the auditorium. We sincerely hope that such cultural exchanges will extend beyond the theatres featured in this book to embrace other artists, cultural animators, traditional cultural centres and local authorities. This guide aims to promote an ongoing exchange of information and knowledge transfer between two countries undergoing political transformations. The English language version will hopefully broaden this cultural exchange even further. Brook Peter: The Empty Space, Mac Gibbon& Kee, London 1968. Hall Edward T.: The Hidden Dimension, Doubleday & Company Inc., New York 1966. Staniewski Włodzimierz: Po nowe środowisko naturalne teatru in: Sztuka Otwarta. Parateatr II, Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur”, Wrocław 1982. Stanislavski Constantin: My Life in Art., t ransl. J. J. Robbins, Methuen, London 1980. Wiles David: A Short History of Western Performance Space, Cambridge University Press, Cambridge 2003.

Publikace vznikla v rámci projektu ANIMATOR (program evropské komise Leonardo da Vinci) „Program vzdělávání a dalšího vzdělávání prostřednictvím praxe v oblasti animace kultury” (PL/06/B/P//PP/174050) a byl financován z prostředků Evropské komise a současně z prostředků Mezinárodního Višegrádského fondu v rámci projektu „Taking the Second Breath for Live Art in Visegrad” realizovaného sdružením Nová síť. Publikacja powstała w ramach projektu ANIMATOR (Program Leonardo da Vinci Komisji Europejskiej) „Program edukacji i re-edukacji przez praktykę w dziedzinie animacji kultury” (PL/06/B/P//PP/174050) i została sfinansowana ze środków Komisji Europejskiej oraz Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego w ramach projektu „Taking the Second Breath for Live Art in Visegrad”. The publication was created as part of the ANIMATOR project (Leonardo da Vinci Programme of the European Commission) “Programme of education and re-education in culture animation through practice” (PL/06/B/P//PP/ 174050) and was funded by the European Commission and the International Visegrad Fund as part of the project “Taking the Second Breath for Live Art in Visegrad”. www.culturalanimation.net

Publikace vznikla v rámci spolupráce Institutu polské kultury Varšavské univerzity, občanského sdružení Spolek Richelieu, Spolek posluchačů, absolventů a přátel DAMU, občanského sdružení Nová síť a sdružení „Katedra Kultury“ z Varšavy. PL: Publikacja przygotowana w ramach współpracy Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, Stowarzyszenia studentów, absolwentów i przyjaciół DAMU – Spolek Richelieu, Stowarzyszenia Nova síť i Stowarzyszenia „Katedra Kultury“ z Warszawy. ENG: The publication was created in collaboration between the Institute of Polish Culture at Warsaw University, Students’, Graduates and Friends of DAMU Association – Spolek Richelieu, New Web Association and “Katedra Kultury” Association from Warsaw.

Instytut Kultury Polskiej Wydział Polonistyki Uniwersytet Warszawski

Tento projekt byl realizován za finanční podpory Evropské unie. Za obsah publikací (sdělení ) odpovídá výlučně autor. Publikace (sdělení) nereprezentují názory Evropské komise a Evropská komise neodpovídá za použití informací, jež jsou jejich obsahem. Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną. This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.