PEMBANGUNAN EKONOMI INTEGRASI
De
mo
(V
isi t
htt p
://w
ww
.pd fsp
litm
erg
er. co
m)
ilk
Uni HC 460.5 R934 2009 RUJHAN
MUSTAFA
ýý
mo
De (V ://w
th ttp
isi ww
)
r.c om
erg e
litm
fsp
.pd
PEMBANGUNAN
EKONOMI INTEGRASI
ASIATIMUR
PEMBANGUNAN EKONOMI INTEGRASI
ASIATIMUR Mustafa
De mo
(V isi t
htt p:/ /w w
w.
pd
fsp l
itm
erg er. c
om
)
Rujhan
Universiti Malaysia Sarawak Kota Sarnarahan 2009
Cetakan Pertama 2009 0 Unimas
Hak cipta terpelihara. Setiap bahagian daripada terbitan ini tidak boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau dipindahkan kepada bentuk lain, sama ada dengan cara elektronik, mekanik, gambar, rakaman clan sebagainya tanpa izin bertulis daripada Penerbit Universiti Malaysia Sarawak.
isi
th
ttp
://w
ww
.pd
fsp
litm
erg
er.
co
m)
Diterbitkan di Malaysia oleh Universiti Malaysia Sarawak, 943(X) Kota Samarahan, Sarawak, Malaysia.
De
mo
(V
Dicetak di Malaysia oleh INDAH BUSINESS FORMS SDN. BHD. Lot 1191, Jalan Gedung, Pending Industrial 93450 Kuching,
Perpustakaan Negara Malaysia
Estate, Sarawak.
Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan
Rujhan Mustafa I'cmhangunan
ekonorni intcgrasi Asia Timur / Rujhan Mustafa. ISBN 978-983-9257-77-9 1. Fast Asia--Economic 330.95
conditions.
I. Judul.
KANDUNGAN Prakata
vii
Senarai Jadual dan Rajah
BAB 1
ix-x
PENDAHULUAN
1.1 Integrasi Ekonomi
Antarabangsa
3
1.2 Integrasi Ekonomi Asia Timur
BAB 2
GLOBALISASI ASIA TIMUR
12
DAN INTEGRASI
20
litm erg
20
p:/ /w
ww
.pd
2.1.2 Globalisasi Pengeluaran
20
fsp
2.1.1 Globalisasi Perdagangan
er.
co m)
2.1 Globalisasi
EKONOMI
20
isi t
htt
2.1.3 Globalisasi Mata Wang dan Pasaran Kewangan (V
2.1.4 Globalisasi Teknologi Maklumat De
mo
21
2.1.5 Globalisasi
Nilai Budaya dan Cara Hidup
21
2.2 Halangan Dalam Kerjasama Ekonomi
22
2.3 Perkembangan
23
Integrasi Ekonomi
2.3.1 Peranan ASEAN
23
2.3.2 Peranan China
26
2.3.3 Peranan Jepun
31
2.3.4 Peranan Korea Selatan
35
2.3.5 Peranan Kawasan Perdagangan Behas ASEAN (ASEAN FTA - AFTA)
40
2.3.6 Peranan ASEAN +3
43
2.4 Trend Baru Perjanjian Perdagangan Behas (FTA)
46
2.5 FFA ASEAN
47
China
2.5.1 Implikasi
Kemasukan China dalam WTO
50
FTA ASEAN
56
2.5.2 Keholehlaksanaan
-
China
V
2.6 Hubungan Ekonomi
Komprehensif
2.6.1 Kerjasama ASEAN 2.6.2 Dari ASEAN
BAB 3
ASEAN
Jepun -
59 59
+1
+1 kepada ASEAN
+3
62
EKONOMI
INTEGRASI PERKEMBANGAN EROPAH DAN ASIA
3.1 Proses Integrasi
66
3.1.1 Bentuk Perdagangan di Eropah
69
3.1.2 Bentuk Perdagangan di Asia Timur
72
3.1.3 Perbandingan
Eropah dan Asia Timur
Pertumbuhan
74
77
3.3 Kerjasama Asia-Eropah
83
litm
erg
PERANAN PELABURAN LANGSUNG ASING (FDI) DAN INTEGRASI EKONOMI ASIA TIMUR
(V i
Pelaburan Langsung Asing (FDI)
88
4.2 Integrasi Ekonomi ASEAN
De
mo
4.1 Aliran
sit h
ttp
://w
ww .
pd
fsp
BAB 4
er.
co
m)
3.2 Ke Arah Integrasi Ekonomi Kesatuan Eropah dan Asia Timur
94
4.3 Peranan FDI dalam ASEAN
101
4.4 FDI dan Integrasi Ekonomi Asia Timur
102
BAB 5
107
PENUTUP
Glosori
I11
Indeks
114
Rujukan
117
Apendiks
120
vi
Prakata Buku ini membincangkan komitmen kepada perjanjian perdagangan bebas (FTA) yang menjadi petunjuk kepada "perkongsian strategik (partnership)" berdasarkan geografi kawasan. Dua blok utama ekonomi serantau (regionalism) telah wujud di Eropah Barat dengan kemunculan Kesatuan Eropah (EU) dan di Amerika Utara dengan Kawasan Perdagangan Bebas Amerika Utara (NAFTA). Secara perbandingan, blok ekonomi sedemikian belum wujud bagi kawasan Asia Timur. Kawasan ini ternyatajauh tertinggal kebelakang. keadaan ini negara-negara Asia Timur telahpun mengambil beberapa pendekatan yang dijangkakan akan membawa kepada integrasi ekonomi menyeluruh kawasan Asia Timur. Kawasan geografi ini yang diketuai oleh ekonomi Jepun, empat ekonomi Negara Industri Baru Asia (ANICs) yang terkenal sebagai "Harimau Asia (Asian Tigers)" atau "Naga Asia (Asian Dragons)" (iaitu Hong Kong, Taiwan, Korea Selatan dan Singapura) dan empat ekonomi (Negaraerg
er. co
m)
Menyedari
De
mo
(V
isi t
htt p
://w
ww
.pd fsp litm
negara Industri Baru (Neºrlv Emerging Economiess) daripada Pertubuhan NegaraMalaysia, Thailand, Indonesia, Filipina) negara Asia Tenggara (ASEAN-iaitu sedang menggandakan usaha ke arah pembentukan blok ekonomi kawasan yang dapat mengimbangi EU dan NAFTA pada masa hadapan. Era globalisasi dan krisis kewangan yang telah berlaku pada tahun 1997 telah kerjasarna lagi usaha penyatuan ini dengan kemunculan mempercepatkan ekonomi ASEAN, ASEAN FTA (AFTA ), ASEAN + China, Jepun, Korea Selatan FTA (CAFTA), Japan(ASEAN+3) atau (ASEAN Plus Three), China-ASEAN ASEAN Comprehensive Economic Partnership (JACEP). Masa depan Ekonomi Asia Timur sernakin terserlah dengan penyatuan ekonomi ASEAN +3+3 (ASEAN Plus Three, Plus Three) dengan keniasukan tiga ahli Baru iaitu Australia, New Zealand dan India pada tahun 2(x)5 yang telah membentuk Komuniti Asia Timur (East Asian ComnuuritV).
Rujhan Mustafa
VII
De
mo
(V
isi
th
ttp
://w
ww
.pd
fsp li
tm
erg
er.
co
m)
Saya ingin mengucapkan terima kasih kepada Universiti Malaysia Sarawak (Unimas) kerana telah membiayai penyelidikan dan penerbitan buku ini. Saya telah banyak mendapat bantuan dan pertolongan daripada staf di Fakulti Ekonomi dan Perniagaan Unimas, terutama Cik Ivy Anak Mady yang telah bertindak sebagai Pembantu Penyelidik. Sokongan padu daripada keluarga- Rie, Saori, Ayuri, Yuuri-, dan rakan-rakan seperjuangan turut menyumbang kepada penerbitan buku Mi.
Senarai Jadual Jadual 1.1 Indikator
Blok Ekonomi
Jadual 1.2 Keahlian
Kesatuan Eropah (EU)
10
Jadual 1.3 Indikator
Ekonomi APEC
16
Jadual 3.1 Peringkat Integrasi Ekonomi Kesatuan Eropah
67
Jadual 3.2 Sumbangan Eksport di Kesatuan Eropah
70
Jadual 3.3 Sumbangan FDI kepada KDNK di Eropah
71
Jadual 3.4 Sumbangan Eksport di Asia Timur
72
Jadual 3.5 Sumbangan FDI kepada KDNK di Asia Timur
73
Jadual 3.6 KDNK
76
Serantau
3
Utama Strategi Baru Asia Timur itm
79
ww
.pd
fsp l
Jadual 3.7 Kandungan
erg
er.
co m
)
Per Kapita dalam PPP, 2(X)2
1993
85
(V
isi th ttp
://w
Jadual 3.8 Struktur Perdagangan Dunia berdasarkan Kawasan, De mo
Jadual 4. I Pengaliran Keluar Pelaburan Negara ASEAN
99
ix
Senarai Rajah Rajah 1.1 Kuasa Pendorong Integrasi Ekonomi
Antarabangsa
4
Rajah 1.2 Kawasan Perdagangan Bebas (FTA)
5
Rajah 1.3 Peringkat Integrasi Ekonomi dan Politik
7 43
Rajah 2.2 Trend FDI Jepun di China dan ASEAN, 1995-2000
49
Rajah 3.1 Struktur Kerjasama antara Asia, Eropah dan Amerika Utara
86
De
mo
(V i
sit h
ttp
://w ww .pd
fsp l
itm
erg
er. co m
)
Rajah 2.1 Peratusan Tarif 0-5% Dalam CEPT, 2004
x
BAB 1 Pendahuluan
Integrasi ekonomi serantau (regionalisme) menjadi trend ekonomi paling penting dalarn ekonomi global hari ini dengan kewujudan banyak Perjanjian Perdagangan Bebas (FTA).
Kejayaan
kawasan/rantau
Eropah bergabung
melalui
Kesatuan
ww
.pd
fsp
litm
erg
er.
co
m)
Eropah (EU) dan kejayaan kawasan/rantau Amerika Utara melalui Kawasan Perdagangan Bebas Amerika Utara (NAFTA ) telah mendorong kewujudan lebih banyak Perjanjian Perdagangan Bebas Serantau (RTA) ditandatangani. Jumlah
mo
(V i
sit
htt
p:/
/w
RTA telah meningkat dengan pesat dengan skop geografinya yang semakin Perdagangan Dunia data daripada Pertubuhan Mengikut (WTO) pada meluas. De
Mac 2002, sebanyak 250 RTA telah dimeterai dan sebanyak 168 kekal aktif. ini semakin Pada hari ini kita telah dapat melihat trend regionalisme tersebar Was dalam bentuk yang pelbagai dan kompleks. Pertamanya, kewujudan RTA menjadi lebih kukuh dan kuat. Pengenalan mata wang haru 'Guro' untuk dipakai oleh negara-negara anggota EU telah menjadikan ekonomi EU semakin kuat dan teguh. Kekuatan ini semakin hertambah apahila EU telah menerima 10 kcanggotaan dari negara-negara haru Eropah Timur pada Jun 2004. Kedua, ini kerjasama hari dihentuk merupakan antara satu RTA rangkaian ekonomi yang dengan RTA yang lain. Contohnya, kerjasama di antara rantau Eropah dengan Eropah-Perjanjian Kesatuan Kawasan Pasaran Selatan Amerika melalui rantau Umum Amerika Selatan (EU- MERCOSUR) dan kerjasama kawasan Pertuhuhan Negara-negara Asia Tenggara (ASEAN) FTA (AFTA)-ANZCERTA Perdagangan Hubungan
dengan rantau Ocenia melalui ASEAN Perdagangan Behas ASEAN-Kawasan
(Kawasan Ekonomi Rapat Australia-New
Zealand).
Ketiga,
RTA yang baru secara herterusan di setiap kawasan/rantau. Kejayaan yang dicapai di kawasan Eropah dan Amerika Utara telah mendorong rantau atau kawasan ekonomi yang lain untuk mewujudkan kawasan
kemunculan
1
Pembangunan Ekonomi Integrasi Asia Timur
Rantau Asia Timur
yang terkenal dengan prestasi dalam pencapaian ekonomi yang tinggi sebenarnya agak jauh ketinggalan kerjasama ekonomi seperti ini. Satu-satunya institusi formal yang telah wujud di kawasan Asia Timur ialah ASEAN yang ditubuhkan pada tahun 1967 atas
ekonomi
mereka sendiri.
politik. ASEAN hanya menukar objektifnya ke arah platform ekonomi pada tahun 1977 apabila mencapai persetujuan perjanjian tentang Peraturan Perdagangan Istimewa (PTA Hari Trading Arrangements). -Preferential ini, ASEAN fasa baru kerjasama dengan telah memasuki ekonomi menandatangani ASEAN FFA (AFTA). AFTA dibentuk hasil daripada Mesyuarat Kemuncak ASEAN pada tahun 1992 yang dihadiri oleh negara anggota asalnya iaitu Malaysia, Indonesia, Thailand, Filipina, Singapura dan Brunei. AFTA telah
platform bermula
.pd
ww
://w
ttp
th
memastikan permohonannya (WTO) yang akhirnya diterima
fsp
mereka dalam integrasi ekonomi. China dalam 1997) terpaksa menumpukan banyak masa untuk untuk menjadi ahli Pertubuhan Perdagangan Dunia isi
menunjukkan minat tempoh yang sama (sebelum
(V
kurang
litm
erg e
r.c om
)
berkembang ke seluruh rantau Asia Tenggara dengan penyertaan Vietnam (1995), Myanmar dan Laos (1997), dan Kemboja (1999). Sehingga tahun 1997, tidak ada tanda-tanda yang menunjukkan bahawa kerjasama ekonomi Asia Timur dapat diwujudkan selain daripada kewujudan ASEAN. Negara-negara maju di Asia TimurJauh seperti Jepun dan Korea Selatan
De mo
pada tahun 2001. Cadangan bekas Perdana Menteri Malaysia, Mahathir Mohamad pada tahun 1990 kepada negara-negara Asia Timur untuk membentuk Kumpulan Ekonomi Asia Timur (EAEG) tidak diterima oleh negara Jepun. Jepun menolak cadangan mi kerana tidak mendapat restu daripada negara rakan dagang utamanya, Amerika Syarikat (AS). Integrasi ekonomi di rantau Asia Timur tiba-tiba menjadi begitu penting terutamanya selepas krisis kewangan yang berlaku pada tahun 1997. Minat untuk mewujudkan kawasan perdagangan bebas Asia Timur oleh negara China, Jepun dan Korea hanya dapat dilihat selepas krisis kewangan 1997 (Cheong, 2002). Krisis kewangari yang bermula dengan kejatuhan nilai wata wang Thailand 'bath' telah merebak kepada kebanyakan ekonomi Asia Timur yang lain seperti Indonesia, Korea Selatan dan Malaysia. Krisis ini telah menjadi krisis ekonomi apabila keseluruhan
sektor ekonomi terjejas teruk seperti penguncupan dalam purata pertumbuhan Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) secara mendadak, peningkatan dalam pengangguran dan inflasi. [a telah memberikan kesan langsung dan tidak langsung kepada keseluruhan prestasi ekonomi Asia Timur yang sebelum itu dibanggakan
2
dengan `Keajaiban Asia Timur'
(Bank Dunia,
1993).
Pendahuluan
Jadual I Blok Serantau EU
.1
Indikator
Blok Ekonomi
Serantau
KLINK (PPP) (AS$)
Kawasan (km2)
Penduduk
4,325,675
496,198,605
12,025,415
24,235
27
jute
Per Kapita
N egara Anggota
EFTA
529,6(X)
12,233,467
471,547
38.546
4
CARICOM
462,344
14,565,083
64,219
4,409
14+1
21,588,638
430,495,039
15,279,(XX)
35,491
3
2,172, (XX)
4,044
10
NAFTA ASEAN
4,400, (XX)
SAARC
5,136,74()
1,467,255,669
4,074,031
2,777
8
422,614
37,816,598
159,536
4,219
5
CACM
Sumber: CIA World Factbook
2005. IMF WESO Database. Diperolehi
darf http: //en. wikipedia.
org/
m)
bloc erg e
r.c o
wiki/Trade
553,9(X),(XX)
De
mo (
Vi
sit h
ttp ://w
ww .
pd
fsp
litm
Krisis kewangan 1997 itu telah menjadi titik tolak ke arah kerjasama haru. Negara China dan Jepun telah memulakan usaha untuk membentuk kawasan perdagangan bebas dengan negara ASEAN. Kesemua negara anggota ASEAN juga telah bersetuju untuk membentuk kerjasarna haru dengan negara China, Jepun dan Korea Selatan dalam kerjasama ASEAN + 3. Namun begitu, usaha ke arah mewujudkan integrasi ekonomi itu tidaklah semudah seperti yang dilalui oleh Kesatuan Eropah (EU). Terdapat hanyak raharan yang muncul dan memperlahankan proses integrasi ekonomi itu. F3uku im dihasilkan hertujuan untuk mengenal pasti hentuk ekonomi kerjasamaAsia Tinurr, mengenal pasti kekuatan kerjasama ASEAN sehagai faktor di Asia Timur, mengenal pasti skop masa hagi regionalisme penting mcmperluas depan kerjasama ekonomi, dan mengkaji faktor-faktor ekonomi Jepun dan China terhadap masa depan pembangunan ekonomi Asia Tinnrr. hab ini, penulisan hertumpu kepada latar belakang integrasi ekonomi di Eropah dan Amerika Utara. iaitu FU dan NAFTA. Latarhelakang integrasi ekonomi Asia Timur juga akan turut disentuh sehagai perhandingan. Dalam
1.1
Integrasi Ekonomi Antarabangsa
Integrasi ckunumi antarºhan-sa harf im telah digerakkan oleh Liga rcrinokat kerjasama iaitu ýýluhal. knwýasan serantau clan kumuditi. Kerjasama hcringkat 3
Pembangunan Ekonomi Integrasi Asia Timur
berlaku
terutamanya menerusi perjanjian ekonomi antarabangsa atau Tarif kewujudan WTO Umum Perjanjian seperti yang menggantikan organisasi, (GATT). Kerjasama dan Perdagangan kawasan serantau pula peringkat dilaksanakan melalui pasaran wnum atau kesatuan, contohnya kewujudan EU
global
Manakala kerjasama peringkat
melalui kartel komoditi multilateral atau perjanjian, contohnya Organisasi Negara Pengeksport Minyak (OPEC) dan Perjanjian Kopi Antarabangsa (ICA) (Lihat Rajah 1.1):
dan NAFTA.
Rajah I
.l
kornoditi
dijalankan
Kuasa Pendorong lntegrasi Ekonomi Antarabangsa
Keilasama Peringkat Global
pd
fsp
litm
erg e
r.c o
m)
rý (V isi t
htt p:/
/w
ww .
Integrasi Iskonomi Antarabangsa (contohnya organisasi multilateral De
mo
seperti GATT dan WTO)
I
Ketjasama Pcnngkat Kawasan/Rantau (regionalisme seperii EU, NAFTA, dan AFTA)
4
Kerjasama Pcnngkat Komoditi
(seperti OPEC dan ICA)
PttndahuIuini
Berdasarkan tcori ekonomi intcgrasi, tcrdapat lima pcringkat inte,, rasi inteurasi ckonomi yang scrinu clilaksanakan adalah ckonomi. Bcntuk-bentuk scpcrti yang herikut: 1. Kawasan pcrclagan_an hcbas (Free IrucleAreu) 2. Kesatuan Kastam (Custom Uriinn) 3. Pasaran Unnun (Common Marko) 4. Kcsatuan Ekonomi (Economic Union) 5. Kcsatuan Politik Kawasan
Union)
(Political
perdaganl; an bebas, adalah terhasil clari Pcrjanjian Penlagangan
Bchas, yang mcmcrlukan anýýýýta mýn uran_kan atau ncgara-ncgara mcnghapus scmua hcntuk sckatan pcrclagangan di kalangan mcrcka schcrti tarif. kuota. clan sckatan hukan-taril'INT13s1. Contuh kawasan pcrclagangan hchas yang ada pada hari ini ialah NAFTA yang, telah mengurangkan tarif
itm erg
er.
co m)
clan NTBs antara Amerika Svarikat. Kanada clan Mcxiro. Walaupun ncgara anggota kawasan pcrclagangan hchas hersama-sama mcnpuran, zkan halangan clan sckatan pcrclagangan antara mcrcka, mcrcka masih hehas untuk
Vi
sit
htt p:/ /w
ww
.pd
fsp l
mcwujuclkan polisi perclaýýangam mereka sencliri tcrhaclap negara-negara hukan anggota. Mcrcka holch mengcnakan tiu-if clan sekatan hukan-tarif' kcpacla negara hukan anugota serara hchas. Cuntoh lain hagi kawasan FTA.
De
mo (
perdagangan hchas ialah ASEAN
Rajah 1.2 Ka\\ asan Pcrdauam-, an l3chas ( I`I'A )
r ----------
ý ý
NortheastAsia
= Tr1LTI1
5
Pembangunan Ekonomi Integrasi Asia Timur
2.
Kesatuan
persamaan dengan kawasan perdagangan anggota harus melaksanakan dasar atau polisi
Kastam,
mempunyai
bebas tetapi negara-negara perdagangan luar yang sama ke atas negara bukan anggota (common external trade policy), tetapi dalarn setengah kes, negara anggota menggunakan kuota import yang berbeza. Contoh Kesatuan Kastam ialah antara Switzerland Liechtenstein (semenjak 1924) dan EU - Kesatuan Kastam Turkey (semenjak (Sebutan dalam bahasa Sepanyol) 1996). Contoh lain ialah MERCOSUR untuk `Southern Cone Customs Union' Argentina, Brazil, Paraguay dan Uruguay. 3.
yang terdiri
daripada
negara
ialah tahap ketiga dalam proses pembentukan integrasi ekonomi sepenuhnya. Pasaran umum mengurangkan sekatan halangan perdagangan antara negara anggota dengan kadar tarif yang seragam dan
Pasaran
Umum,
kesemua negara anggota juga bersetuju mengenakan sekatan yang seragam bagi bukan negara anggota. Pasaran umum menjadi berbeza dengan Kesatuan Kastam
is turut
://w
ww .
pd fs
pli
tm
erg er. co m)
bebas faktor-faktor membenarkan mobiliti pengeluaran seperti modal, buruh dan teknologi antara negara-negara anggota. Contoh yang paling baik mengenai pasaran umum ialah Komuniti Ekonomi Eropah 1957 (EEC-Eropean Economic Community) dan Komuniti apabila
Eropah (EC-Economic
De mo
(V
isi
th
ttp
Community). Contoh lain ialah seperti Pasaran Umum Komuniti Caribbean (CARICOMCaribbean Community and Common Market, terdiri daripada Antigua and Barbuda, Bahamas, Barbados, Belize, Dominica, Grenada, Guyana, Jamaica, Montserrat, St. Kitts and Nevis, St. Lucia, St. Vincent and the Grenadines, Trinidad dan Tobago); dan Pasaran Umum Amerika Tengah (CACM-Centred American Common Market, terdiri daripada Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nicaragua). Komuniti 4.
Ekonomi ASEAN (AEC-ASEAN
Economic Community) yang akan
dicapai menjelang tahun 2020 adalah juga contoh terkini. Kesatuan Ekonomi, merupakan pasaran umwn khas yang melibatkan penyatuan dasar-dasar fiskal dan kewangan serta melambangkan integrasi ekonomi sepenuhnya antara dua atau lebih negara anggota. Negara-negara anggota memperkenalkan autoriti pusat untuk mengurus dan mengawal halhal tersebut supaya negara anggota secara mutlak menjadi negara tunggal yang berkembang dalam satu ekonomi. Contoh terbaik dalam kesatuan (The Belgiumnekonomi ialah Kesatuan Ekonomi Belgium-Luxembourg Luxembourg Economic Union). Contoh terkini ialah pasaran tunggal EU. yang telah menjadi
6
Kesatuan
Ekonomi
dengan termetrinya
Peijanjian
l'endanulu, ]n
pada tahun 1992. EU harf ini telah memperkenalkan nrUa wang tunggal untuk negara-Wegara ahli iaitu 'lawn'. Kesatuan Politik, memerlukan negara-negara yang terlihat untuk menjacli sate hangsa atau sate Wegara secara literal dalam makna politik clan ekonomi. Penyatuan ini mclihatkan penuhuhan parlimen hiasa clan institusi-institusi Maastricht
5.
politik yang lain. Contohnya ialah penyatuan 13 huah jajahan Amerika Syarikat seperti yang wujud pada harf ini. Rajah 1.3 Perinýýkat Intcgrisi
Ekonomi
m) er. co litm erg fsp
fach
ý ý
p:/
Wt all
ý' U. Iý't ýAI
/w ww .pd
(('U)
(CM)
De
mo (
Vi sit
htt
Perjanjiau Perdagangan Bebas UF"1'A1 1AF'1: 1.11 1k
Kesatuan Politik
Ekonomi
Umtun Kesaluan Kaslain
dan Politik
Kcsatuan
Pasaran
menjadi
Hari ini. s-yarikat-syarikat hcrhaclanan nwltinasiunal (MN('s) hcrhaclapan dengan Iamskah haru cialam hcrclagangan antcurahangsa mclalui hcningkatan intcgrasi ckonumi ini. MNCs haurus mcmahami hengaruh integrasi tcrhaciah ialah lehih di henting hcncriniaan yang yang ciun seluruh clunia operasi mcrcka harf ini dikawal ini. 1-luhungan intcorasi ckunumi terhadap antarahangsa strategik clan hanyak Pen, I)unia yang hcrjanjian clitanclatan`gani sejak clan herikatan mclctlui clihcntuk Kcdua. Institusi-institusi hcrkcnaan schcrti'I'ahung Kcý\ angan Ant, rahangsa (IMF) M ifihcr 1'crjanjian Antarahangsa T GAF Bank (MFA), Dunia Lilt (WB); clan clan ulch kepclhagaian
institusi
clan jaringan
hrinsih
yang kumhleks,
mcn,ggalakkan integrasi ekunomi glohal clan sekatan hcrdagangan bchas. pelahuran clan hcrkhiclnurtan antara Scmcntara itu, hanyak rantau atau suhrantau, clari I: rulth clan hingga ke Amerika Latin clan Carrihcan, tclah memhina hlok
telah mcmhantu
nicnghahuskan ncgara-ncgara. Amerika Utara ckonumi
yang
7
Pembangunan Ekonomi Integrasi Asia Timur
bersesuaian dalam kawasan masing-masing. Pelaburan dan perdagangan dalam kawasan, ternyata telah meningkat kesan daripada potongan dan penghapusan pelbagai sekatan perdagangan. Dalam hal ini, MNCs perlu menyusun semula dengan persekitaran yang semakin strategi perkembangan antarabangsa bersepadu, dan mereka sendiri juga terpaksa mengemudi integrasi ekonomi antarabangsa. Hari ini kita
terhadap banyak MNCs komited menyaksikan bersifat dalam dan integrasi menegak. yang global perdagangan organisasi Aktiviti-aktiviti ini melalui intra-MNCs dapat memperhebatkan aliran produk, perkhidmatan, modal, teknologi dan sumber manusia di antara kawasan serta merentasi sempadan. Kesannya, dunia kini memasuki era integrasi ekonomi yang baru, secara serentak memindah sistem sosial dan politik global. Integrasi ini dapat
dengan tahap tinggi globalisasi dan regionalisasi. Integrasi penghapusan ekonomi yang menitikberatkan
dicirikan
mo
De
modal antarabangsa, termasukjuga yang semakin pantas dan meluas.
(V i
sit
htt p:/ /w ww
.pd
fsp l
itm
erg
er.
co
m)
sekatan dalam dua buah terlibat negara yang perdagangan antara sekurang-kurangnya membentuk kerjasama dan penyelarasan antara mereka akan mendorong negaranegara di dunia ke arah globalisasi. Globalisasi im merujuk pada pergantungan jenis dan di dunia pelbagai negara-negara melalui peningkatan saiz seluruh dan barangan dan dalam aliran perkhidmatan, pengurusan merentasi sempadan melalui penyebaran teknologi
ekonomi juga telah meningkat ekonomi seperti yang ditunjukkan
Tahap integrasi
dan maklumat
dengan merujuk lima dalam Rajah 1.2. Satu
peringkat integrasi bentuk mungkin berubah ke bentuk lain sepanjang masa sekiranya semua negara bermula Sebagai EU bersama. terlibat contoh, yang yang mencapai persetujuan sebagai pasaran umum telah berubah sepanjang tahun kepada kesatuan ekonomi dan kini menjadi sebahagian kesatuan politik. Integrasi ekonomi global juga berlaku melalui kerjasama multilateral dan negara-negara yang terlibat masih dibatasi dengan undang-undang, prinsip atau tanggungjawab dalam perjanjian yang dipersetujui bersama. Berbeza dengan lima bentuk integrasi ekonomi sebelum ini yang semuanya terarah kepada integrasi ekonomi serantau, perjanjian multilateral sebahagian besarnya digunakan untuk menggalakkan pertukaran ekonomi di seluruh dunia. la mungkin 17 direka bentuk untuk mengawal sama ada perdagangan am, perkhidmatan atau pelaburan seperti WTO, aliran modal dan kestabilan pasaran kewangan seperti Bank Dunia dan IMF, atau bidang-bidang spesifik yang berhubung dengan komoditi-komoditi 8
khusus seperti Perjanjian
Kopi Antarabangsa
(ICA).
Pendahuluan
ekonomi berpotensi untuk menjana faedah ekonomi negaranegara yang terlibat. Kecekapan dalam pengeluaran mungkin bertambah dengan meningkatnya spesifikasi yang selaras dengan undang-undang faedah komparatif. Integrasi
Saiz pasaran yang meningkat telah memperbaiki skala ekonomi dan turut tahap pengeluaran. mempertingkatkan Seterusnya, kuasa penawaran kolektif negara-negara anggota adalah bertambah berbanding dengan negara-negara yang tidak terlibat. Kuasa ini mungkin mendorong perdagangan yang lebih baik, iaitu harga barangan import dari negara-negara yang tidak terlibat lebih rendah dan harga barangan yang dieksport lebih tinggi ke negara-negara tersebut. Bagaimanapun, harus diambil perhatian bahawa faedah ini adalah tidak terjamin, malah tidak mampu memperoleh faedah sama rata daripada integrasi. Contohnya penyatuan dasar-dasar fiskal dan kewangan, mungkin membawa
m)
impak berbeza ke atas negara-negara yang terlibat, yang mengalami keadaan makroekonomi dan tahap pertumbuhan ekonomi yang berbeza. Mobiliti bebas faktor-faktor pengeluaran seperti buruh dan modal mungkin membawa tekanan
pd
fsp
litm
erg
er.
co
berbeza terhadap tahap pekerjaan, kadar inflasi, pengagihan pendapatan atau keseimbangan perdagangan bagi negara-negara yang berada pada tahap ekonomi yang berbeza terhadap barangan dan atau pergantungan perkhidmatan dari negara-negara lain. Walaupun terdapat alasan yang kukuh terhadap kemungkinan adanya faedah ekonomi daripada integrasi, namun ww .
berbeza
integrasi
itu sendiri
bukanlah
De
mo
(V
isi
th
ttp
://w
yang
jalan
penyelesaian
untuk
memulihkan
semua
masalah ekonomi. FTA ialah salah satu langkah yang perlu untuk memajukan hubungan ekonomi dan politik serantau. FTA dan integrasi ekonomi kawasan serantau telah dibuktikan dengan kewujudan dua blok utama iaitu di Eropah Barat dan Amerika Utara. Contoh integrasi ekonomi yang paling berjaya ialah EU yang kini telah mempunyai 27 negara anggota. Keanggotaan EU telah bertambah mulai tahun 2004 meliputi 12 buah negara-negara Eropah Timur yang telah bergabung menjadi ahli baru, seperti yang ditunjukkan
dalam Jadual 1.2.
9
Pembangunan Ekonomi Integrasi Asia Timur
Jadual 1.2 Keahlian Kesatuan Eropah (EU) Negara Anggota
Penduduk
KDNK
(Data tahun 1992)
(Juta)
(AS$)
KDNK perkapita (Billion) (AS$)
Enam negaraasal
Tarikh Kemasukan
1,789.3 1,223.0 320.3
$20,880 22,260 21,700 23,030 20,460 20,480
1957 1957 1957 1957 1957 1957
5.2 3.5 57.8
123.5 43.3 903.1
26,000 12,210 17,790
1973 1973 1973
10.3 39.1 9.8 347.1
67.3 574.9 79.5 $6,671.4
7,290 13,970 7,450 $19,220
1981 1986 1986
7.9 5.0 8.7 21.6 368.7
$185.2
$22,380
93.3 220.8 $499.9 $7,171.3
21,970 27,010 $23,193 $19,450
1995 1995 1995
Belgium Perancis Luxembourg
10.0 57.4 0.4
$ 218.8 1,319.9 8.5
Jerman Itali Belanda
80.6 57.8 15.2
De
mo
(V isi
th
ttp
://w
ww
.pd
fsp l
Kemasukanbaru (2) Austria Finland Sweden JUMLAH JUMLAH, 15 anggota
co
er.
erg itm
Denmark Ireland United Kingdom Greece Sepanyol Portugal JUMLAH, 12 anggota
m)
Kemasukanbaru (1)
Kemasukan baru (Eropah Timur, mulai Jun 2004) Cyprus Republik Czech Estonia Hungary Latvia Lithuania Malta Poland Republik Slovak Slovenia Romania Bulgaria
10
Pendahuluan
EU telah terbentuk melalui tiga komuniti besar. Anggota-anggota awalnya ialah Jerman, Perancis, Itali, Belanda, Luxembourg dan Belgium yang terbentuk hasil daripada perjanjian kerjasama dalam Komuniti Arang Batu dan Besi Waja Coal and Steel Conununitr 1947). Organisasi kedua ialah Komuniti Ekonomi Eropah (EEC-European Economic Conununity) yang terbentuk menerusi Perikatan (Treaty) Rome 1957. Organisasi ketiga, iaitu Eropah (ECSC-European
Komuniti dibentuk
Tenaga Nuklear Eropah (European Atomic Energy CommunitY) yang komuniti ini akhirnya pada 1958. Secara rasminya, ketiga-tiga
membentuk Komuniti Eropah (EC-European Community). Pada tahun 1992 EC telah bertukar menjadi pasaran tunggal EU hasil daripada Perikatan Maastricht (Maastricht Treat.v). Keanggotaan EU yang semakin bertambah menjadikannya unit ekonomi supranational. Kernasukan negara-negara baru Eropah Timur telah mengembangkan saiz pasaran EU kepada hampir 5(X) juta penduduk, sama dengan jumlah penduduk keseluruhan benua Amerika Utara. EU telah mendorong Amerika Syarikat (AS) bersama-sama dengan Mexico dan Kanada menandatangani kawasan Perjanjian Perdagangan co m)
Kejayaan
Utara (NAFTA) pada 17 Disember 1992 untuk mengimbangi Syarikat EU di Eropah. Amerika dan Kanada sebenarnya telahpun menandatangani perjanjian bebas (FTA) sebelum NAFTA. Walau bagaimanapun, htt p
://w
ww
.pd
fsp
litm
erg er.
Bebas Amerika
untuk menandatangani NAFTA bersama Amerika Syarikat dan Kanada telah membuka dimensi baru Amerika Utara untuk mengimbangi kewujudan EU. De
mo
(V
isi t
kesediaan Mexico
telah disempurnakan pada 1994 untuk mengurangkan sekatansekatan perdagangan dan pelaburan di antara Kanada. Mexico dan Amerika Syarikat. NAFTA telah membentuk kawasan pasaran trinasional meliputi lebih daripada 360 juta penduduk dengan gabungan kuasa pembelian hampir AS$6.5 trilion untuk mencipta blok perdagangan atau Zon Perdagangan Bebas terbesar NAFTA
di dunia. kesemua pengukuran halangan dan sekatan bukantarif (NTBs) ke atas sektor pertanian di antara Amerika Syarikat dan Mexico telah dihapuskan pada I Januari 1994. Kesemua halangan perdagangan (trade barriers) telah ditukarkan sama ada kepada bentuk kadar tarif yang tetap atau Di bawah NAFTA,
import lesen Mexico dan biasa, telah yang pernah menjadi termasuklah sistem pun halangan besar kepada sektor pertanian Amerika Syarikat.
Kesemua tarif bagi barangan pertanian antara Mexico dan Amerika Syarikat akan dihapuskan. Sebahagian besarnya telahpun dihapuskan dan
11
Pembangunan Ekonomi Integrasi Asia Timur
sebahagiannya lagi dirangka untuk dihapuskan secara berperingkat antara 5-1015 tahun. Sebenarnya, lebih daripada setengah daripada nilai perdagangan barangan pertanian telah menjadi bebas cukai (duty free) apabila perjanjian NAFTA ditandatangani. Pengurangan tarif antara Amerika Syarikat dengan Kanada pula telah berlangsung Syarikat semenjak Kanada dan Amerika menandatangani perjanjian perdagangan bebas mereka sebelum NAFTA. Walaupun Mexico dan Amerika Syarikat masih melindungi sektor sensitif import mereka (import-sensitive sector) dengan jangkamasa penghapusan yang panjang melalui kadar tarif berdasarkan kuota (tariff-rate quotas) ataupun melalui `special safeguard provisions', akhirnya apabila menjangkau tempoh 15 tahun maka kesemua produk dan barangan pertanian akan menjadi perdagangan bebas (free trade). NAFTA juga telah merangka `peraturan tempat asal' (Rules of Origin) untuk memastikan keseluruhan manfaat hanya diberikan kepada barangan yang dikeluarkan di Amerika Utara atau anggota NAFTA sahaja.
Amerika
ww
.pd
fsp
litm erg
er. c
om )
Kesemua petani di Amerika Syarikat, Kanada dan Mexico telah mendapat manfaat daripada NAFTA. Perdagangan pertanian dua-hala di antara Amerika Syarikat dan Mexico telah meningkat lebih 55 peratus semenjak 1994, berjumlah AS$11.6 bilion pada tahun 2000. Perdagangan pertanian dua-hala di antara Syarikat
De
mo (
Vi
sit
htt
p:/ /w
dan Kanada pula telah meningkat lebih 50 peratus dalam jangkamasa yang sama dengan jumlah mencapai AS$16.3 bilion. Walaupun import Amerika Syarikat telah meningkat pesat di bawah NAFTA, sektor eksportnya juga turut meningkat. Tanpa NAFTA, Amerika Syarikat tentunya akan kehilangan peluang pengembangan eksportnya. Semenjak pelaksanaan perjanjian perdagangan bebas Amerika Syarikat-Kanada, eksport pertanian Amerika Syarikat ke Kanada telah meningkat dua kali ganda. Kanada menjadi pasaran terbesar ke-2 bagi eksport pertanian Amerika Syarikat berjumlah AS$7.6 bilion pada tahun 2000. Eksport pertanian Amerika Syarikat ke Mexico juga telah meningkat dua kali ganda. Mexico mengimport AS$6.5 bilion produk pertanian daripada Amerika Syarikat pada tahun 2000, menjadikannya pasaran pertanian ke-3 terhesar bagi produk pertanian www. fas. usda. goti/itp/policy/naf t(i/na fta. htnrl. ).
1.2
Amerika
Syarikat
(http: //
Integrasi Ekonomi Asia Timur
Asia Timur dengan pantas telah menjadi rantau yang sangat dinamik dan sangat penting di dunia. Kejayaan ekonomi Jepun menerajui Asia Timur dengan modal dan teknologinya telah mendorong kemunculan negara/ekonomi industri 12
Pendahuluan
baru (neºrlv in(lu. ctricrli, -,ing c"ourttrie. clecnnmrie. c) di Asia seperti Korea Selatan, Hong Kong, Taiwan dan Singapura, seterusnya kemunculan negara industri haru daripada kalangan negara-negara ASEAN seperti Malaysia, Indonesia. Thailand dan Filipina. Negara-negara sosialis yang mendokong ideologi peranan penuh kerajaan pusat seperti China dan Vietnam juga telah mula menganlalkan dasar huka pintu dan menlbuka ekonomi nlereka kepada modal dan pelahuran asing dan ini nlembawakan kawasan rantau Asia Timur ke arah dimensi baru perdagangan dunia. Pada era ahad ke-2I ini, trend seperti glohalisasi, revolusi infornwsi dan sikap saling hergantung antara negara, tidak holeh dielakkan Iagi dan ini nlenlhawa Asia Timur kepada cabaran baru dan peluang untuk kerjasama serantau. Global isasi ekonomi dunia bersanla-sanm dengan trend ke arah hlok perdagangan
m)
serantau nlembawa cabaran haru seperti keperluan untuk nlentakrifkan standard dan penglihatan global. menyelaras serta menyesuaikan peraturan-peraturan dalanl perundingan perdagangan multilateral. Isu-isu ini menuntut lehih hanyak
.pd
fsp
litm erg
er.
co
kerjasanm serantau dan koordinasi yang harus dipertinlbangkan, ternlasuklah suara hersanla untuk nlenmjukan kepentingan hersama di rantau Asia Timur.
De
mo (V i
sit
htt
p:/
/w
ww
Sehelunl ini. persaingan politik. sejarah pernmsuhan, perbezaan hudaya dan konfrontasi idcologi menjadi halangan dalani kerjasanla di kalangan negara Asia Timur. Ketidaksanlaan dasar-dasar ekonomi. tahap penlhangunan. perdagangan, kewangan dan ran`ýka kerja formal juga nlenghalang dalanl kerjasanm ekonomi yang lehih konlprehensif". I)ari sudut sosial dan hudaya. kemiskinan dan huta huruf nlasih nlenlhelenggu heºjuta-juta penduduk di rantau Asia. I3agaimanapun. ne-ara-negara Asia Timur vang herkongsi geografi yang rllenlpunyai pengalaman sejarah dan nlenlpunvai persanlaan dari aspek nornm dan nilai hudava. Krisis kewangan 1997-1998 yang herlaku dengan kcjatuhan nilai nlatinvang negara Asia'I'en-_ara. telah nlemheri dorongan yang kerjasania ekonomi nlereka. kuat kepada Asia Timur untuk nlengukuhkan hahawa nlereka perlu hari im nlengakui Oleh schah itu, Asia Tinlur herharllplran,
kcrjasanlanya
untuk nunyelesaikan masalah scrupa yang nuulgkin nlelanda pada nlasa akan datam, clan nlencegah masalah haru. Sehenarnya. usaha kerjasanla ekononli serantcur yang nlelihatkan antara kerajaan (int(r-guvernnu-nt). telahpun diu. aha dan dilaksanakan di rantau Asia sebelunl 1997 lap. Paling awal, pada tahun 1900, Jepun telah nnngatur konferensi mcnginstitusikan
Penlhang l: konomi Asia Tenggara. unan tctapi untuk pertanrr yang tiada tindakan susulan dilakukan. Pada tahun I968. Indonesia nlcncaclangkan Pusat Penlhangunan F.kononri Asia. nlanakala Korea Selatan pula nuncadan-kan kcmcnterian
13
Pembangunan Ekonomi Integrasi Asia Timur
De
mo (
Vi sit
htt
p:/ /w
ww
.pd fsp
litm
erg
er. co
m)
Pasaran Umum Asia pada 1970. Pada Mac 1988, Kementerian Perdagangan dan Pelaburan Antarabangsa (MITI), Jepun, mencadangkan Pembinaan Rangkaian Asia dalam dokumen yang bertajuk "Mempromosikan Kerjasama Ekonomi Komprehensif dalam Persekitaran Ekonomi Antarabangsa yang Mengalami Perubahan". Selain itu, Malaysia juga telah mencadangkan Kumpulan Ekonomi Asia Timur (East Asian Economic Group-EAEG) pada Disember 1990 dan pada akhir tahun 1991, EAEG telah ditukar kepada Forum Ekonomi Asia Timur (East Asia Economic Caucus-EAEC) (Noordin Sopiee, 1994). EAEC yang diilhamkan oleh Malaysia, sebenarnya merupakan satu penekanan yang diberikan oleh Asia terhadap kewujudan Komuniti Ekonomi Asia (AEC). Kebanyakkan program dan kerjasama yang diatur melalui ASEAN semakin jelas menghala pada kewujudan satu komuniti ekonomi serantau. ASEAN sebenarnya telah banyak membantu mempermudah proses pembentukan komuniti itu menerusi Majlis Perniagaan dan Rangkaian Pelaburan Asia Timur (East Asia Trade and Network Investment Council). Tetapi perkembangan Asia Timur amat perlahan dalam model regionalisme. Menyedari perkembangan tersebut, negara-negara Asia Timur telah mula mengambil tindakan penting ke arah integrasi serantau. Perjanjian Perdagangan Bebas Serantau tidak wujud di Asia Timur, sehinggalah ASEAN yang telah ditubuhkan pada 1967 mencapai persetujuan tentang Peraturan Perdagangan Istimewa (Prefc rential Trading Arrangements-PTA) pada tahun 1977. Bermula dan sini, integrasi ekonomi serantau telah meningkat di Asia Timur melalui langsung (Foreign Direct Investment-FDI) dan asing pelaburan perdagangan, kewangan. Krisis ekonomi Asia yang berlaku pada tahun 1997/8, serangan 11 September 2001 ke atas Pusat Dagangan Dunia (WTC) di New York, serangan Pernafasan Akut Teruk (Severe Acute Respiratory Sindrom Syndromewabak SARS), pengeboman Bali pada tahun 2002, wabak selsema burung, isu globalisasi dan sehagainya, telah mendorong para pemimpin ASEAN mempercepatkan komitmen mereka terhadap FTA dan pelaburan merentasi sempadan. Komitmen ASEAN dalam kerjasama serantau di peringkat sub-rantau ASEAN terbukti melalui VISI 2020 (LihatApendiks 1) dan Tindakan Rancangan Hanoi (Hanoi Action Plan) yang menggalakkan kerjasama rantau Asia Tenggara dalam semangat kesamaan dan hubungan yang menyumbang ke arah rantau yang dan makmur, meliputi aspek ekonomi, social dan politik. Di samping maju aman, itu. ASEAN juga komited terhadap FTA melalui Kawasan Perdagangan Bebas ASEAN (AFTA) dan (IAI-Integration ASEAN Initiative).
14
