Meer dan ooit te voren heeft
CADILLAC de leidende positie, dank zij: E E R S T E KLAS WERK
KARELI
EERSTE KLAS SERVICE Algemeene tevredenheid K. L A N D E W F E R UTRECHT-AMSTERDAM
Eet nu Eieren Roomverscho Barneveldsche Eieren. Worden geleverd met datumstempel en plaats van herkomst. Particuliere verkoop per kilo. Sliiters rabat.
Fa.
HET GIRONUMMER
HEINEKENS
van De Vrijdagavond is
V 872, Gemeente
van
Giro te
LINOLEUMWAS
de
Amsterdam.
BIER
- MEUBELWAS
BARVOET °
p
^ _ _ N
D
G E R I C H T 1 8 7 7 STOFFEERDER BEDDENMAKER G
E
R
« E G U L I E R S D W A R S S T R A A T 44 ."'"••AAS W I T S E N K A D E 45 " • " S T E R D A M , T E L E F O O N 31962 Op aanvraag stalen verkrijgbaar van ^ N O L E U M ,
MEUBEL-
EN
TAT> TAPIJTEN, BEHANGSELPAPIER ^ K E T O N N E S ENZ. ENZ. __ *°Pg«vg wordt vooral gaarne verstrekt. B
E
S
P
A
N
N
I
N
G
S
S
T
O
F
F
E
N
Prii
TAFELZILVER . '
U n a
Uitsluitend: wett. gewaarborgd fabrikaat. Voordeafige prijzen.
H. LAMMERS
JUWELIER A° 1845 ^"kgracht 149 - UTRECHT . Telef. 12317
A. OUDKERK
G E L D E R S C H E K A D E 19, A M S T E R D A M . Telefoon 3 4 2 4 8 , na 6 uur 2 8 4 1 3 .
Abonneert U heden a 3 gulden per halfjaar Telefoonnummer 25243 - Amsterdam
HET MEEST GETAPT C. L. v. ORMONDT Jr. Remisier in effecten T E L E F O O N 80105 Kantoor: 11—12 u u r v o o r m . en 1.30—3 uur namiddags, 's avonds 7—9.
Amsterdam-W., Nassaukade 175
Peefe & GloDDenbnin - i nisterdam
Hol!an(lsclieSocie!ei(AI7 ?
Heerengracht 475. Amsterdam C.
K I S T E N F A B R I E K P- J, P I T T E R S Prinseneiland 36-136 A M S T E R D A M Telefoon No. 49449 SPECIAAL VOOR EXPORT EN TRANSPORT
Het J ^ / Tarief Sluit uw levensverzekering of lijfrente bil 1)1
OUDSTE MAATSCHAPPIJ mei de STERKSTE PREMIERESERVE.
GIMMY N.V., Rozengracht 57 brengt een groote verrassing op RADIO- EN GRAMOFOONGEBIED Gramofoon * m
Abonneert U heden ik 3 gulden per halfjaar TELEFOONNUMMER 2S243 - AMSTERDAM
6 /a
f
f 1.- per week
Radio v/af. . . . f2.- per week —
GEEN VOORUITBETALING —
JODEN VAN NEDERLAND! Het is een opvallend verschijnsel, dat het jongere geslacht begint te heseffen het gemis in ontwikkeling, door het ontbreken van de meest elementaire kennis van de geschiedenis en de cultuur van het volk, waartoe het behoort. En dit zeer zeker niet met hun wil. Het is de fout der ouders, die verzuimd hebben in den geschikten tijd hun kinderen daarin te doen onderwijzen. En de jongeren voelen dit thans als een bewijs van domheid, als een kenmerk van onbeschaafdheid. Het steeds verplichte zwijgen in gezelschappen als gesproken wordt over zaken, het Jodendom betreffende, verkleint hen in eigen oogen. „De Vrijdagavond" tracht daarin tegemoet te komen. In dit blad wordt de cultuur van het Joodsche volk besproken, zoowel uit het verre verleden als van den huidigen dag. Men vindt er de biografieën van onze groote mannen en vrouwen uit vroegeren en tegenwoordigen tijd. Van onze geleerden en kunstenaars, staatslieden en philantropen. Het geregeld lezen van „De Vrijdagavond" verschaft U bekendheid met de Joodsche Cultuur en is een bron van hoogstaand genot. Het is het familieblad voor het Intellectueele Jodendom. Abonneert U nog heden a f 3.- per half jaar.
gave N.V. Uitgevers Maatschappij „EXCELSIOR", Amsterdam, Van Eeghenstraat 189 HOOFDREDACTEUR:
JOODSCHE ARMENZORG
J- S. D A SILVA ROSA SECRETARIS M.
V A N DE
REDACTIE
UIT
GAARKEUKEN.,
MEDEWERKERS : Rabb. M . C O H E N , Rotterdam. Upperrabb. S . DASBERG, Leeuwarden. Upperrabb. I. M A A R S E N , Den Haag. Kabb. D r . B . ISR. R I C A R D O . D . M . S L U Y S , Amsterdam. y - D . S . JESSURUN CARDOZO. . OSEPH G O M P E R S . J- M . H l L L E S U M . Arts M . J . P R E M S E L A . »s. SANTCROOS D L Z N . SEELIGMANN. JOOP W. F . S T O P P E L M A N , Londen.
'npro - ma -s
ir
De eerste der beide samen gelezen afdeelingen der week ademt geheel een geest van echte weldadigheid en naastenliefde. Het is daarom niet te verwonderen, dat in Israël van oudsher opofferingsgezindheid en goedhartigheid jegens ieder, die steun en opbeuring noodig had, tot karaktereigenschappen zijn geworden. Zelfs vele anderen. de kleinste Joodsche gemeente behoort een weldadigheidsvereeniging te bezitten, om in REDACTIE E N ADMINISTRATIE : stilte nood te kunnen leenigen, waarin vooral Van Eeghenstraat 189, Amsterdam, onze vrouwen een mooie taak voor zich vinden telefoon 25243. weggelegd: „haai hart opent zij den aime, en den behoeftige reikt zij gaven." ). L O S S E N U M M E R S k 15 ets. Tot nu toe kunnen wij met recht constateeren, VERKRIJGBAAR BIJ dat het weldoen onder Israël niet verloren is gegaan. Maar wordt het op die wijze uitgevoerd DEN JOODSCHEN BOEKHANDEL die de Torah van ons verlangt? E AMSTERDAM. Echte menschlievendheid wacht niet, totdat ingrijpen noodzakelijk is, en wellicht te laat ABONNEMENT • kan zijn. „Wanneer uw broeder begint te verƒ O ' { '~T P half jaar, bij vooruitbetaling ver- armen, steun hem dan". Reeds onze populaire Bijbelverklaarder Rashie merkt bij deze Torahhoogd met 20 ets. incasso. woorden op: „Laat hem niet zoo diep dalen, ° o r het buitenland ƒ 5.— per half jaar. dat hij valt en het moeilijk is, hem weer op te richten, maar reik hem steun van het oogenH0UDS0PGAVE : blik af, dat zijn hand begint te zinken". E n Joodsche armenzorg. hij vergelijkt deze soort hulp met het geval van een lastdier: zoolang de last nog op den • F. Monossohn: Belangrijke figuren onder de Chasrug van het dier is, kan één persoon het grijpen Boris Raptschinsky: Markante persoonlijkheden en op de been helpen; is het dier echter reeds p -..?™ arl , bach Joden in Oost-Europa. op den grond gevallen, kunnen vaak vijf perA M \9 r \ Reisbrieven sonen het niet meer op de been helpen. • VI. yaz Dias : Heeft Spinoza in ,,'t Opregte Tappeijt Komen wij immer tijdig met onze hulp, of nuis gewoond? wachten ook wij niet vaak te lang, zoodat S A T P. Indiaansche en Joodsche folklore. Sal Iv " i , ^ merkwaardig taalverschijnsel. onze broeder reeds te diep gevallen is? e n
1
]
e r
V
I N J
r
er
d
e
Q
:
G O
e r s :
T
a
l t s
n
:
E
e
n
J ^ H i r s c h e l : Bachoeriem. • d. S. R. ; Boekbespreking.
J
Moeten wij met onze hulpverleening soms wachten totdat onze broeder geheel verarmd, broodeloos en naakt is? Of totdat hij zijn nood' manifesteert en vóór onze deur komt? „Als uw broeder begint te verarmen en zijn hand zinken laat".
DE AFDEELING DER WEEK „Als uw broeder begint te verarmen en zijn hand zinkt, steun hem dan, hetzij hij een vreemdeling is of bij u gevestigd, opdat hij naast u leven kan. Neem geen rente of overwinst van hem, vrees uw Gd, opdat uw broeder naast u kan leven".
) Spreuken 31, 10.
- Tel. 25243
Maar niet slechts de „broeder" in het geloof heeft aanspraak op onze hulp: „hij moge zijn een vreemdeling of iemand, dis zich onder u gevestigd heeft", zegt de Torah. Kan het duidelijker en openlijker uitgedrukt worden dat wij bij ons menschlievend werk geen verschil mogen maken tusschen Israëliet en heidenschen vreemdeling? E n dit is in volle overeenstemming met den geheelen geest van het Jodendom, die ten alle tijde van ons verlangt, G d na te volgen. Die „goed is voor allen, en Wiens medelijden zich uitstrekt over al Zijn werken" ). „Uw broeder!" Of hebben wij, kinderen van den modernen tijd, ook van onze hulpverleening een organisatie gemaakt, met invulbiljetten en loketten, met kantoor en personeel? Waar is de echte, individueele Joodsche zorg voor den arme? Duurt, uit vrees dat een enkele misbruik van onze goedheid zal maken, het onderzoek omtrent den werkelijken behoeftige wel eens niet zóó lang, dat de hulp óf te laat komt öf niet meer toereikend is? Is niet in plaats van persoonlijke armenzorg de georganiseerde bezig overal door te dringen? E n zijn niet velen van meening, reeds aan hun door de Torah opgelegde verplichting te hebben voldaan, indien zij lid zijn van één dezer vele organisaties, zoodat zij met hun persoon zich niet meer in dienst behoeven te stellen van hun misdeelde broeders? En zijn wij met onzen plicht gereed gekomen, als wij in het gunstigste geval den arme een grootere of kleinere gave schenken? Kan deze hem steunen, hem redden van den val? Stilzwijgend veroordeelt onze Torah deze wijze van steunen, door dadelijk te laten volgen: „neem geen rente of woeker van hem". Zij denkt dus in de allereerste plaats aan leenen als afdoende hulp. Geen aalmoes kan den 1
J
) Psalm 145, 9.
DE
82
verarmde m zijn vorigen toestand herstellen, wel een leening, opdat hij zijn bedrijf weder tot bloei kan brengen en onafhankelijk kan worden. Maar zonder rente, zonder voordeel daarvan te genieten, op welke wijze ook: ook niet m eer en reputatie. Doch niet iedereen is in staat, te leenen. Maar wel kan bijna iedereen met ernstigen wil door zijn ingrijpen relaties, werk of onderhoudsbronnen verschaffen voor hem, die begint te zinken. Dit is echte steun, beter en weldadiger dan welke gift ook, waarmede de ontvanger niet duurzaam geholpen is.
VRIJDAGAVOND
menschenvrees, dan komt onze menschhevendheid niet uit het hart voort. Uit rem menschehjk medegevoel behooren wij goed te doen; ons geheel in te denken in den treurigen en troosteloozen toestand van anderen en daarbij te bedenken, dat de misdeelden niet minder mensch zijn dan wij, met dezelfde waardigheid en dezelfde neigingen om naast ons te leven. Wien betaamt zulks meer dan den Israëliet? Zijn wij dan groot geworden op de zachte kussens van het geluk, dat wij het heillooze genot en den pronkzuchtigen wedijver van onzen tijd willen deelen? Israël moet
BELANGRIJKE FIGUREN ONDER DE CHASSIDIM door E. F. Monossohn, Antwerpen. (Vervolg)
R. Simche Bunem uit Przysucha.
De eerste bloeiperiode van het chassidisme, die in 1740 na het optreden van den Baalschem een aanvang nam, kan in 1815 gevoegelijk als afgesloten beschouwd worden. In dit jaar immers hadden de meest op den voorgrond tredende chassidimleiders der oudere generatie het ondermaansche reeds, verlaten zonder, in vele gevallen, aequivalente opvolgers na te laten; in 1814 n.1. waren de rebbe's uit Lubhn, Kosiniec en Rymanow, die de komst van den Messias forceeren wilden, overleden, terwijl R. Levy Jitzchak uit Berditschew in 1810, R. Baruch uit Miedziborz in 1811, de „Raaw" en R. Salomo Karhner in 1812 en tenslotte R. David Lelower reeds in 1813 het tijdelijke met het eeuwige verwisseld hadden. Het jaar 1815 luidt derhalve een nieuw tijdperk van kentering, van inzinking in, welke zich het meest in Polen deed gevoelen. Daar was nl. tusschen de aanhangers der oudere chassidimrebbe's en die van den „Jehoedie" uit Przysucha een ernstige scheuring ontstaan, veroorzaakt door R. Simche Bunem uit Przysucha, die tot dreigende conflicten aanleiding gaf. Laatstgenoemde, een zoon van den Wojdislawer Maggid — de evenknie van den beroemden Dubner Maggid — had in zijn jeugd in de medicijnen gestudeerd, zich vervolgens in Dantzig een tijdlang als apotheker gevestigd en was, dank zij zijn studies, met afvallige elementen der pas opgekomen reformbeweging in contact gekomen. Een gesprek Evenals voor twee jaren, toen het luchtschip „Graf Zeppelin" een Poerimvisite aan Palestina heeft gebracht, heeft het ook dit jaar gedurende eenige uren boven het Heilige land gekruisd Op elf April verscheen het met R. David Lelower was echter voldoend; gevaarte boven Jeruzalem. Boven de Russische Kathedraal bleef [het gedurende ongeveer vijf minuten met om ook hem tot een vurig chassid te bekeeren. afgezette motoren zweven. Het bevond zich toen circa vijftig meter boven den grond. De bevolking bereidde Hij reisde alsnu naar den Ko9iniecer Maggid, het luchtschip een enthousiaste ontvangst. — Op onze foto: De „Graf Zeppelin" boven oud-Jeruzalem. vervolgens naar den Lubhner Rebbe en sloot Voorkomen is beter dan genezen. Als wij den voelen, hoe het den arme te moede is; Israël zich tenslotte bij den „Jehoedie" uit Przysucha kinderen der maatschappelijk gezonkenen heeft de ellende in al haar gedaanten gezien aan, tot wiens beste leerlingen hij behoorde. bij het opleiden tot ambachten en beroepen en aan den lijve gevoeld. Nog immer hooren Toen hij nu, na den dood zijns Meesters, tot onzen steun verleenen, kunnen wij daardoor wij velen uitroepen: Israël zal eeuwig onder opvolger gekroond werd, is hij met een nieuw systeem voor den dag gekomen — door zijn in de naaste toekomst het getal Joodsche ont- ons, en niet gelukkig naast ons leven! vangers van aalmoezen sterk verminderen. Daarom behooren wij eiken bedrukte door leerling, R. Mendel uit Kotzk, verder uitDaarmede zullen wij ook den zwaren last onze krachtige deelneming te laten merken, dat gewerkt — hetwelk in de chassidische wereld, kunnen helpen verlichten, die op zoovele wij ons gevoelen als den naast hem levenden om zoo te zeggen, een revolutie veroorzaakte, doordat het op verschillende punten diamegemeenten rust en die het tot stand komen deelgenoot in lijden en ontbering. traal tegen de heerschende systemen inging. van zooveel zaken, die van algemeen belang In de eerste plaats heeft hij in den organisatiezijn, tegenhouden. E n daardoor werken wij bouw een ingrijpende wijziging aangebracht; niet alleen aan het behoud van hun lichamelijk één der hoofdprincipes van het chassidisme welzijn, maar ook van hun eergevoel en geesbestaat n.1. in het erkennen en als zoodanig telijke zelfstandigheid, die den mensch in zijn I l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l I l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l ! ^ vereeren van een tsaddik, d.i. een boven de armoede zoo gemakkelijk verlaten. intellectueele Jodendom leest massa uitstekend leider, bekleed met een Maar bij al onze daden moeten wij denken Het autoritair gezag, wiens uitspraken en beslisaan de woorden der Torah: „opdat uw broeV R I J D A G A V O N D " singen voor alle aanhangers bindend zijn. der naast u kan leven". Laten wij ons, bij onze „DE R. Bunem nu heeft in zijn organisatie dit weldadigheid, leiden door menschengunst of IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIU principe, het z.g. „tsadikkisme", grootendeels uitgeschakeld, deze veeleer op — indien men het zoo noemen mag — meer democratische leest geschoeid. Onder zijn aanhangers vond men n.1. betrekkelijk weinig rebbe's, voor het verwerven welker waardigheid bovendien — dit in tegenstelling tot andere chassidim — Heeft gunstigen invloed
op de spijsvertering.
DE
VRIJDAGAVOND
SUIKERFABRIEK S C H O L T E N -
GRONINGEN — = Vraagt onze diverse soorten
—
TAFELSTROPEN
RABBINAAL TOEZICHT AANGEVRAAGD
83 corporatie kon haar arbeid ongestoord voortzetten. Men leerde den geheelen nacht om in de vereischte stemming voor het gebed te komen, dat men in een ommezien verrichtte en kortte zich dan den dag — naar Markus getuigt — met kaartspelen, om toch vooral voor het oog der menschen zijn vroomheid te verbergen. In verband hiermede circuleert bij de chassidim het bon mot, dat een dief wel eens bij zijn nachtelijk werk gevat wordt, doch dat men er nooit in heeft kunnen slagen een Kotzker chassid bij zijn nachtelijke studie te betrappen. R. Bunem overleed den 12 Elloel 1826.
R. Mendel uit Kotzk.
geen directe afstamming van chassidimleiders vereischt werd. De verklaring van dit verschijnsel moet hierin gezicht worden, dat na het afsterven der groote leiders uit de vorige generatie weinig gelijkwaardige opvolgers gevonden werden, die door de macht hunner persoonlijkheid de massa aan zich wisten te boeien. Door zijn groote menschenkennis en invloed slaagde R. Bunem er in enkele vooraanstaande talmoedgeleerden, n.1. R. Isaac Meier, R. Enoch Alexander, R. Isaac Warker en vooral R. Mendel, den later bekenden ..tvotzker Rebbe", naar zijn kamp over te balen, bij welken generalen staf zich nagenoeg de geheele jeugd aansloot. Aldus werd een corporatie van grootendeels jeugdige elementen gevormd, die geen autoritair gezag van eenigen rebbe erkenden, de aanhangers van andere chassidimleiders integendeel met spot en hoon overlaadden en die een buitengewone activiteit aan den dag 'egden om nieuwe aanhangers te winnen, wier taak het tevens was voor de uiterst beperkte levensbehoeften der gezellen zorg te dragen, fiun programma bestond voornamelijk in een intensieve talmoedstudie benevens het bestudeeren van godsdienstphilosophische werken, zooals b.v. de geschriften van Ibn Ezra en den „Mouré Newoóchim" van Maimonides, terwijl het gebed bij hen niet die plaats innam, die het de Baalschem en zijn leerlingen in het religieuze leven ingeruimd had. R. Bunem beeft echter nog een andere hervorming van meer vèrstrekkenden aard ingevoerd, waarop reeds^ R. Bachai in zijn „Chouwous Halwo° u s zinspeelt. Daar heet het: „Wanneer de kwade neiging in U reeds op alle mogelijke Jzen tevergeefs beproefd hebben zal U te verleiden, zal hij aan U w afkeer voor hypocrisie, voor onwerkelijke, slechts op den bijval omgeving berekende vroomheid appelleeen en U zeggen: Om U aan den bijval der me8 t e te onttrekken, moet ge niet alleen uw godsdienstige handelingen in niemands tegenwoordigheid verrichten, maar ook oogensehijnlijk het tegendeel toonen wat van er in w gemoed omgaat; het gebed in zoo kort ogehjken tijd afdoen en door niets hierbij Uw intentie of extase verraden. Wanneer ge houro leeren wilt, behoeft niemand er kennis an te dragen, behalve U w Schepper. Ge moet ook geen enkele goede eigenschap demonstree\ • ^ ° P ° l g g der voorschriften geheel indifferent toonen. Kortom, ge moet door niets uw vroomheid laten blijken, opdat e n u niet deswege eer bewijze. Om deze w
Wi
r
r
m
u
m
v
ei
m
i n
e
v
m
veinzerij zoo goed mogelijk te doen slagen moet ge den omgang met alle klassen zoeken en U in U w levenswijze aan hen aanpassen. Ook hoeft gij voor een leugen niet terug te deinzen en dient gij U in geen enkel opzicht van hen te onderscheiden". „Aldus", besluit R. Bachai, „zal de jeitzer horang U van U w geloof berooven, zonder dat gij er erg in hebt". R. Bubem nu heeft deze gevaarlijke levenswijze voor zijn tijd als dè geschikte bevonden en liet zijn aanhangers hun godsdienstige handelingen onder een masker van i religieusiteit verbergen. Hij meende op deze wijze ook de van het rechte pad afgeweken elementen en de materialisten voor den godsdienst te kunnen terugwinnen. Ter illustratie hunner levenswijze diene, dat het gezelschap zich eens—naar men vertelt — op een Rousj-Haschonodag ongemerkt tegen half zeven in een kelder verzamelde, het gebed inclusief het Schoufarblazen in een half uur doorjoeg en dan, alsof er niets gebeurd was, in het Beth Hamidrasch verscheen om den verderen dag met talmoedstudie door te brengen, zonder dat iemand vermoeden kon, dat het gebed, dat op de Hooge Feestdagen bij de chassidim nagenoeg den geheelen dag in beslag neemt, reeds verricht kon zijn. Deze handelwijze deed echter de maat overloopen; tot nu toe had men op alle aanvallen en brutaliteiten van deze zijde niet gereageerd en over alle waaghalzerijen der nieuwe methode de schouders opgehaald, doch deze profanatie van den „Joum Hadin" ging te ver. Men wendde zich nu tot R. Abraham Jehoschua Heschel uit Apt, den nestor zijner generatie, om deze nieuw opgekomen secte in den ban te doen. Op een bruiloft te Ostila, waar een huwelijk tusschen twee kinderen van vooraanstaande chassidimleiders voltrokken werd en waar nagenoeg alle rebbe's aanwezig waren, werd dit punt ter sprake gebracht. R. Bunem, die hiervan bericht kreeg, zond drie zijner voornaamste aanhangers, waaronder den genoemden R. Isaac Meier, om zijn systeem te verdedigen.Voor een vergadering van 60 rebbe's met den Apter Rebbe tot voorzitter, werd over deze kwestie van gedachen gewisseld, waarbij R. Isaac Meier als advocaat van zijn leermeester fungeerde. N a een lange discussie, waarbij over en weer argumenten aangehaald werden, heeft R. Heschel uit Apt zijn afkeuring over het nieuwe systeem uitgesproken en den vertegenwoordigers der aangeklaagde partij een vermaning toegediend. Hiermede was deze aangelegenheid afgehandeld en de nieuwe
Nog tijdens het leven van R. Simche Bunem, die op gevorderden leeftijd het gezichtsvermogen verloor, had zich onder leiding van diens leerling, R. Mendel uit Kotzk, naast de zijne een zustervereeniging gevormd, R. Mendel, een zwager van genoemden R. Isaac Meier, sproot uit een eenvoudige familie uit de volksklasse voort en was wegens zijn buitengewone scherpzinnigheid en belezenheid in den Talmoed beroemd. Hij, die den geheelen Talmoed van buiten kende, was besloten het systeem van zijn leermeeester tot het uiterste door te voeren en de talmoedstudie tot de eenige godsdienstige handeling te verheffen. R. Mendel vreesde n.1., dat de Thourostudie bij de chassidim, die hoe langer hoe meer hun aandacht bijna uitsluitend aan de met hitlahawoet verrichtte tefillo gingen wijden, op den achtergrond geraken zou en om te voorkomen, dat het chassidisme in een oppervlakkige extasebeweging ontaarden zou, heeft hij tot het andere uiterste zijn toevlucht genomen. Aldus kreeg het chassidisme in zijn eigen kamp een gevaarlijker tegenstander dan den Wilnaer Gaon, die in dat opzicht niet zoo extreem was. De aanhangers van R. Mendel b stonden hoofdzakelijk uit jonge lieden uit de buurt van Tarnogrod, lui met scherpzinnige hoofden, die onder elkaar een „Burschenschaft", gelijk Markus het noemt, vormden, waarin met alle heerschende conventies en etiquette gespot werd. Zoo kameraadschappelijk, ja, broederlijk, als ze onder elkaar waren, even onverdraagzaam waren ze echter tegenover andersdenkende chassidim, hetgeen in een georganiseerd verzet tegen ieder, die de corporatie op eenige wijze in den weg stond, tot uiting kwam. R. Mendel uit Kotzk, wien het programma van zijn leermeester niet radicaal genoeg was, eischte van zijn chassidim, eerlijk gezegd, een ononderbroken, intensieve talmoedstudie, in welk opzicht hij zelf zóó ver ging, dat hij op een zomerdag — volgens getuigenis van een zijner aanhangers — 14 uren achtereen, een zwaren talmoedfoliant in de hand houdend, Alfassi bestudeerde. Zijn standpunt inzake tefillo was, dat het tot de onmogelijkheden behoorde het gebed langen tijd met intentie
GEBR. EVRENIAN PERZISCH T A P U T H U I S L E I D S C H E S T R A A T 6, A M S T E R D A M T E L E F O O N 35078
DE
84
V R I J D A G A V O N D
zou, heeft R. Mendel zich als opvolger geproclameerd; met uitzondering van R. Isaac Warker hebben nagenoeg alle collega's zich aan zijn leiding onderworpen. Alhoewel door de chassidim als een destructief element beschouwd, stond R. Mendel bij de misnagdim in de hoogste achting, die hem als het ware letterlijk verafgoodden. Hij overleed in 1859, na de laatste jaren zijns levens geheel geïsoleerd in een afgesloten vertrek te hebben doorgebracht. (Wordt vervolgd.)
M. J. VISSER
vattingen van Borochow lang niet door alle leden van de partij gedeeld werden, was hij de erkende leider en theoreticus. In het voorjaar van 1906 werd te Poltawa het orgaan van deze partij opgericht (in het Russisch). Het was Borochow, die onder verschillende pseudoniemen het blad vulde. Bijzonder belangrijk was zijn groote studie „Ons program", waarin hij de sociologische en economische basis voor het Poalé-Zionisme gaf („de zware artillerie", zooals de tegenstanders de studie noemden).
Tandheelkundige Overtoom
89,
Amsterdam, Tel.
83333
SPREEKUREN: M A A N D A G - W O E N S D A G - V R I J D A G 11—3 D I N S D A G - D O N D E R D A G 3—5 en 7—9
TIMMERFABRIEK
MODERNE
FA. BRUSSEL
WINKELPUIEN
VERBOUWEN ONDERHOUDSWERKEN Kantoor-fabriek: Binnen Wieringerstraat No. 9-8-10 AMSTERDAM. Telefoon 40278
Photographisch Atelier
MERKELBACH Ingang Leidscheplein Telefoon 36050 Gebouw Hirsch & Co. AMSTERDAM Lift
te verrichten, zonder daarbij door vreemde gedachten in zijn aandacht afgeleid te worden; hij eischte derhalve langdurige voorbereidingen vóór de tefillo, ten einde alle aandacht daarop te concentreeren, terwijl het gebed zélf in een ommezien verricht diende te worden, opdat niets van de intentie hierbij verloren zoude gaan. In het algemeen kenmerkt zich zijn streven hierdoor, dat hij bij alle godsdienstige handelingen op de absolute zuiverheid der intentie, waaraan geen enkele nevenbedoeling verbonden mocht zijn, het hoofdgewicht legde. Als uitvloeisel hiervan verlangde hij ook dat de talmoedstudie — gelijk hierboven aangetoond — in het geheim geschiede, opdat de leerende bij zijn studie vooral geen nevengedachten, zooals b.v. de zucht om voor de massa geleerd te schijnen, zou kunnen koesteren. Évenzoo waarschuwde hij zijn aanhangers, die, gelijk gezegd, zich vooral met philosophische en metaphysische studiën bezig hielden, voor zelfoverschatting ten opzichte van hun eigen persoon, welke neiging hij ten zeerste bestreed. Toch vond zijn systeem geen genade in de oogen der andere — en vooral Gahcische — chassidimrebbes, hetgeen ook tot voortdurende wrijvingen aanleiding gaf. Wee den kleinen rebbe, die, zonder over een voldoend aantal aanhangers te beschikken, het waagde, zich tegen de nieuw ingevoerde methoden te verzetten! Hij kon er verzekerd van zijn, dat hem te eenigen tijd een poets gebakken worden zou, die hem nog langen tijd zou heugen! Toen R. Bunem stierf en de vraag ter sprake kwam, wie de leiding der organisatie op zich nemen
BEZOEK VAN DE „GRAF ZEPPELIN" AAN PALESTINA.
Het luchtschip boven het nieuwe gedeelte van Jeruzalem.
MARKANTE PERSOONLIJKHEDEN O N D E R D E J O D E N IN OOST-EUROPA door Dr.
Boris
II.
Raptschinsht) •
B. B O R O C H O W . (Slot).
In mijn opstel over Zjitlowsky heb ik reeds het een en ander over de splitsingen in die beweging verteld. Eerst scheidde zich de groep af, die Palestina als kolonisatie-gebied ongeschikt achtte en zoo ontstond de partij der Zionisten-Socialisten, onder leiding van den bovengenoemden Jacob Lezsczynski. Daarna vond de coup van Zjitlowsky plaats en zoo ontstond de partij der z.g. „sejmowtsen" (Joodsche Socialistische Arbeiders-Partij), die het Marxisme ontrouw waren geworden en min of meer tot de opvattingen der narodmki overhelden. Borochow, die een orthodoxe marxist was en een voorstander van de opvattingen van Lenin, stichtte de Joodsche Sociaal-Democratische ArbeidersPartij „Poalé-Zion", die op een streng marxistisch standpunt stond en Palestina als het eenige kolonisatie-gebied voor de Joden beschouwde. Ofschoon de bolsjewistische op-
Het was in dien tijd, dat onze vriendschap bijzonder hecht werd. Ik leerde toen Borochow kennen niet alleen als iemand met een geweldige eruditie, niet alleen als den philosoof, den denker, maar voor alles als een mensch met een kinderlijk gemoed, naïef, grenzeloos goedhartig, onpractisch (dit belette hem echter niet overtuigd te zijn, dat hij een man met een practischen geest was), zacht, een ideale vriend, op wien je steeds kon rekenen, trouw. Hij kon om elke kleinigheid als een klein kind lachen, was bereid met zijn vrienden den laatsten roebel te deelen, liep rond met phantastische, onuitvoerbare plannen en kon niet begrijpen, waarom die plannen afgewezen werden. De tijd van betrekkelijke pers-vrijheid duurde niet lang. De tegenstelling tusschen de Eerste Doema, die toen vergaderde, en de tsaristische regeering nam steeds scherper vormen aan. De Doema verlangde naar groote hervormingen, naar een beperking van de autocratie des tsaren, en de tsaar, die van zijn angst in de October-dagen van 1905 reeds bekomen was, wilde niets van dergelijke beperkingen van de „goddelijke instelling" der autocratie weten. Een conflict was dus onvermijdelijk. De regeering besloot de Doema uiteen te jagen. Daar dit tot een opstand kon leiden, besloot de regeering in denzelfden nacht, wanneer het Doema-gebouw door troepen zou bezet worden, in geheel Rusland alle personen te
Kunsthandel ,,'T KLEURHUIS"
N.V. G R O E N E V E L D ,
J. A. G R E E F K E S Keizersgracht 543 - Telef. 30772 Nieuwe Heeren.gr. 19 - Tel. 48167 MAAKT LAMPEN EN DOEKEN BIJ ELK INTERIEUR
J. A . F . H O U W E L I N G L O O D - E N ZINKWERKER SANITAIRE - BADEN - GE IJSERS SPECIALE AFDEELING RADIO CENTRALE VERWARMING
HORNA D.
O V E R T O O M 165
i
Dapperstraat 14 - Amsterdam (O.) Magazijn van: Tapijten - Karpetten Linoleums - Vloerzeilen - Vitrages Gordijnstoffen - Behangselpapieren,
BART
"
DE
RUIJTERKADE 41—43
TELEFOON 52936.
& Co.
. AMSTERDAM
ELECTRISCHE INSTALLATIÊN
ff\ËkjnrÊk | ^ £ L W W r l * I I 3A ^ff"l
Delicatessen - C o m e s t i b l e s FijneVleesch-en Kruidenierswaren
Sckeldeslraaf 175 hoek N I E R S T R A A T - T e l . 2 6 9 8 5
P TI A IM Allü kl ft| Jlf
BOEKHANDEL = = EN LEESBIBLIOTHEEK
fcpF
Herculesstraat 1S4 - Telef. 22662
- T E L . 80044 V
E. G . J . D I S T E L
Aardappelen - Groenten - Binnen!r?f*;i. >»landsch fmit en delicatessen MAASSTRAAT 85, hoek Roerstraat , Filiaal: Hoofdweg 386
V A N DER POLL
ELECTROTECHNISCHE FABRIEK
I [
I
M l r
l \ r
l l
IJZERWAREN, GEREEDSCHAPPEN, HUISHOUDELIJKE ARTIKELEN. S C H A R E N , M E S S E N , HUISVLIJTBENOODIGDHEDEN
I
F.THORBECKE
|
-
Roelof Hartstraat 38
-
AMSTERDAM
te
Tabak-, Sigaren- en Sigarettenmagazijn Wed. GROOTHELM
bezorgen zonder prijsverhooging.
u , s
Weesperstraat 91
AMSTERDAM
Begunstigt onze adverteerders
I
W.
RAMAN
Jr.
- Telefoon 50895
GEEN
-
FILIALEN
SCHILDER
gj
1
;
I
GEBRUIKT UITSLUITEND jpv A
|
I
r\l
THEELICHTEN -
NACHTLICHTEN,
1 g
\^\JKJLJ/\-
1
KONINKLIJKE STEARINE KAARSENFABRIEK GOUDA.
SCHEMERLICHTEN -
NOODLICHTEN
35 cent per doos
1
|
p |
DECORATIE en SPECIALITEIT IN WATERVERVEN
^ ^ ^ ^ ^
ADMIRALENGRACHT 239
-
AUTO-TRANSPORT
T E L . 81014
-
AMSTERDAM
ONDERNEMING
door geheel Nederland. - U belt op No. 42901 en de zaak komt in orde.
TJWEERS Jr.. Singel 4. AMSTERDAM RECLAME-ATELIER
KI 11 I A N D I^WI-J^l^l^
Utrechtschestraat 82 AMSTERDAM Ontwerpen en uitvoeren van doeltreffende reclame. Speciaal adres voor artistieke reclameplaten en tentoonstellingsstands. Door het geheele land te ontbieden.
A.
J. BLOK
-
BONTWERKER
3e HELMERSSTRAAT 37 — A M S T E R D A M -
— T E L E F O O N 80246
ONTBIED ONZE COUPEUSE
laten arresteeren, die bij een eventueelen opstand de rol van leiders zouden kunnen spelen. Lr werden lijsten van deze personen opgesteld en de gendarmerie kreeg bevel hen allen te arresteeren. In de lijst voor Poltawa kwamen °-a. Borochow en ik voor. Wij ontmoetten elkaar dus opnieuw in de gevangenis, pet was geen gewone gevangenis, maar zooiets als een soort vesting. Er heerschte echter een hooge mate van vrijheid en wij konden elkaar, althans in het begin, spreken. Dit was I in strijd met de reglementen, maar erg royalistisch is de Rus nooit. Borochow voelde Jn arrestatie als een zwaren last, omdat hi] °P deze wijze zijn werk, zijn studiën, zijn °eken miste. Hij was overtuigd, dat ons verblijf m de gevangenis niet van langen °-uur zou zijn, dat spoedig een revolutie zou tbreken en den tsaar met zijn ministers gvagen. E r zou dan een constitueerende vergadering komen, die de grondslagen voor de Russische federatieve republiek zou vaststellen. Hij wilde zich candidaat stellen voor eze constituante en daarbij niet in een door W e
Zl
b
Ul
We
d
BRANDSTOFFEN bij
EIJKENDUIJN'S Brandstoffenhandel voorheen G . V A N D E R S L U I S
Van
Ostadestraat 63 bij de Dusartstraat. Telef. 2 6 0 8 3
IJZERWAREN - HUISHOUDELIJKE - ARTIKELEN - GEREEDSCHAPPEN I SCHAREN - MESSEN - HUISVLIJTBENOODIGDHEDEN T O U T li ]f T T \ H T WOUSTRAAT193 I V
I J + O ^ O M I I J I
FIRMA I. V A N SOLT
~
A
N
AMSTERDAM
|
^ c Z S ^ ^
V a n T u y l l van Serooskerkenweg 17 - Tel. 26202 - Amsterdam
Joden bewoonde stad, maar op het platteland. Hij wilde als een met gezag bekleede man in de constituante spreken en dat kon alleen de vertegenwoordiger van de boeren doen. Voor mij was het toen duidelijk, dat de verwachting van een nieuwe revolutie ïjdel was, dat wij m plaats daarvan een periode van toenemende reactie tegemoet gingen. Dat leidde tot emdelooze twistgesprekken, die echter geen afbreuk aan onze vriendschap deden. Toen de verwachte revolutie uitbleef en de macht van Stolypin, den nieuwen gunsteling van den tsaar, met den dag grooter werd, kwam Borochow tot de conclusie, dat hij, als leider van een partij, verplicht was op de een of andere wijze uit de gevangenis te vluchten. E n hij bedacht telkens weer nieuwe plannen voor zulk een ontvluchting. Die plannen waren, als de meeste practische plannen van Borochow, onuitvoerbaar. Ik dacht met angst aan de mogelijkheid, dat hij een dier phantastische plannen zou willen uitvoeren, hetgeen zeer slecht voor hem zou kunnen afloopen (de stad bevond zich in staat van „verscherpte
bewaking" en onder deze omstandigheden zou hij door de militaire rechtbank voor een poging tot ontvluchting met geweldpleging op een cipier ter dood veroordeeld kunnen worden). Gelukkig is het mij gelukt hem van deze dwaze plannen af te brengen. Kort daarna (na een halfjaar opsluiting) werd hij onder cautie (er waren geen directe aanwijzingen tegen hem) in vrijheid gesteld. Een paar maanden later werd ik ook in vrijheid gesteld en tot de behandeling van mijn proces (ik werd, evenals Borochow en de overige personen, die tegelijk met ons gearresteerd werden, beschuldigd van het voorbereiden van een omwenteling, van het streven tot omverwerping van de bestaande staatsorde enz.; voor deze misdrijven stond in tsanstisch Rusland een straf van 8 jaar dwangarbeid) onder toezicht van de overheid geplaatst. Kort vóór mijn proces vluchtte ik. In het buitenland ontmoette ik opnieuw Borochow. De reactie woedde toen in Rusland met een ongekende kracht. De jeugd had zich van de revolutionnaire partijen afgewend.
86
DE
VRIJDAGAVOND
N*V* London Caramel Works BREDA - BRUSSEL - ESSCHEN
produceeren per week 98V MILLIOEN STUKS CARAMELS en TOFFEE'S 2
Hoeveel gebruikt U er van? w i l d e niets meer v a n politiek weten, dacht alleen aan pleizier, aan persoonlijke v o o r d e d e n . O n d a n k s dat alles h i e l d B o r o c h o w aan zijn werk vast en zette zijn arbeid onder de Joodsche werklieden voort. Eerst vanuit O o s tenrijk, later vanuit L u i k leidde hij de P o a l é Z i o m s t i s c h e beweging i n R u s l a n d , roeide tegen d e n stroom, leed honger, maar het niet los. E e n tijdlang correspondeerden wij met elkaar. D a a r n a vertrok ik o p n i e u w naar R u s l a n d , en hoorde slechts sporadisch iets over Borochow. H i j heeft i n dien tijd een belangrijke evolutie doorgemaakt. H i j verhuisde naar A m e r i k a , w e r d „ J i d d i s j i s t " , werkte aan een groot Joodsch dagblad te N e w Y o r k , schreef zeer lezenswaardige s t u d i ë n over de p h i ologie van het Jiddisj en werkte aan zijn standaardwerk over „ e t h i c a " , dat overigens o n v o l t o o i d is gebleven, hoewel dat zijn levenswerk was en veel belangrijker d a n zijn functie v a n partijleider, dan zijn politieke werkzaamheden en a l het overige. Ik kende de g r o n d i d e e ë n v a n zijn E t h i c a sinds h u n ontstaan, i k volgde de evolutie ervan, d e n groei en de o n t w i k k e l i n g van zijn gedachten en het speet me daarom steeds, dat hij te zeer i n beslag w e r d genomen door de betrekkelijk onbelangrijke d i n g e n o m dat grootsche werk te voltooien, dat h e m een plaats z o u hebben verschaft onder de grootste denkers v a n de menschheid. M a a r een droomer v a n het G h e t t o is nooit i n staat zijn werk te voltooien, dat is n u eenmaal het noodlot v a n dat type begaafde en geniale menschen. In 1917, n a het u i t b r e k e n v a n de Russische revolutie, keerde B o r o c h o w naar R u s l a n d terug. H i j geloofde toen, dat zijn d r o o m e n i n verv u l l i n g k w a m e n , dat de Messiaansche tijden waren gekomen. K o r t n a zijn komst stierf hij echter. O p deze wijze werden h e m de ontgoochelingen v a n de verdere o n t w i k k e l i n g der gebeurtenissen i n R u s l a n d bespaard. H i j stierf te Odessa. Z i j n begrafenis droeg het karakter van een geweldige manifestatie. A l l e winkels i n de straten die de geweldige, vele duizenden menschen tellende rouwstoet v o l g d % waren gesloten, overal hingen vlaggen halfstok. E n het Russische Telegraafagentschap seinde dat ook naar het b u i t e n l a n d door. Ik herinner m i j , hoe een m a n dat telegram i n een H o l l andsche krant las en verontwaardigd was, dat de Russen over d e n d o o d en de begrafenis v a n een onbekenden m a n , een B o r o s j o w , seinden. „ W e e t u soms, wie die rare snuiter is?", vroeg de m a n m i j . Ik gaf geen
a n t w o o r d ; i n m i j n hart weende iets o m d e n genialen m a n , d e n t r o u w e n v r i e n d , die zoo w e i n i g verwezenlijkt h a d v a n hetgeen hij verwezenlijken k o n . D e partij, aan het hoofd waarvan hij jarenlang h a d gestaan, is natuurlijk uiteengevallen i n elkaar beoorlogende groepen, en elke groep beschouwt zichzelf als de erfgename van B o r o chow, m i s b r u i k t zijn naam i n haar kleingeestig en nietig gedoe. K o r t geleden o n t v i n g i k van een dier groepen het verzoek iets over B o r o c h o w te schrijven. Ik weigerde, omdat ik wist, dat het niet o m de nagedachtenis v a n den m a n , die mij zoo dierbaar was, ging, maar o m nietigen partijstrijd. In Palestina bestaat n u een dorp, dat d e n naam v a n B o r o c h o w draagt. H e t is het eenige wellicht wat d e n naam v a n d e n genialen d e n ker voor v o l k o m e n vergetelheid zal bewaren, het eenige m o n u m e n t dat het Joodsche volk voor h e m heeft k u n n e n o p r i c h t e n .
REISBRIEVEN door Esriel
Carlebach. (Slot)
BIJ D E N G R A A F D E M O N T E C H R I S T O . D i t is een m e r k w a a r d i g p u n t . E e n e i l a n d i n de havenbocht v a n M a r s e i l l e . Overblijfselen van een paar trotsche bergtoppen. D e m e n schen v o n d e n , dat deze woeste, de zee v r i j w i l l i g trotseerende rotsen z i c h uitstekend leenen voor een gevangenis. ,,IIe d ' ï f " hebben zij het genoemd en donkere kerkers hebben zij i n de harde steenen gehouwen en arme menschen, i n ketenen gesmeed, daarheen gebracht. T u s s c h e n d e n hemel en de zee. M e r k w a a r d i g : de rotsen hebben het z i c h laten w e l gevallen. D e m e n s c h h a d weder eens de natuur bedwongen, geprostitueerd, h a d ik bijna gezegd. H i e r hebben T u r k e n , hertogen, koningen z i c h i n de vensterlooze holen g e k r o m d , onder z i c h de bruisende kokende zee. H i e r toont men n o g het gat, niet veel grooter d a n een h a n d , waardoor de G r a a f de M o n t e C h r i s t o is o n t v l u c h t . M e t kaarsen i n de handen k r u i p e n jonge F r a n s c h e n door de onderaardsche gangen en sidderen. A l s zij z i c h b u k k e n en niets zien d a n duisternis en leegte, zwijgen zij voldaan. Rechts daarvan aan de kust ligt N i c e , waar de rijke lieden sterven. Iets verder M o n t e C a r l o , waar de stuiversblad-romans beginnen. Ik zit op de binnenplaats der gevangenis,
m i d d e n i n de gloeiende z o n en ik b e n moede. V o o r m i j n oogen schemert het. T o e r i s t e n k r u i p e n de kerkerholen i n en uit. N u ik scherper oplet, zie ik uit het donker een J o o d op mij toekomen. Ik heb hem, geloof ik meer gezien, In W a r s c h a u of i n Pressburg, i n Jeruzalem of i n B e r l i j n . M i s s c h i e n ergens i n een d r o o m . M a a r i n ieder geval ken ï k d i e oogen, d i e n eenigszins w i l d e n baard, dien neus, en de verschoten en verstelde jas. D e J o o d gaat zitten. „ N u , e n ? " , vraagt hij „ N i e t s , heelemaal niets , zeg ik, „veel gezien van verre en dichtbij, v r e e m d en eigen. Zooals de wereld n u eenmaal i s : klein en g r o o t ' . „ E n de J o d e n ? " „ P r e c i e s eender, overal anders en toch overal hetzelfde". „Hetzelfde? Waarin". „ I n h u n baarden en i n h u n nooden. E e n beetje ook i n h u n hoofden en harten". D e J o o d schuift naderbij. „ Z i e j e , " zegt hij, „ d a t beetje, daar komt het juist o p aan. D a t wat niet verandert, dat wat m e n ons niet kan ontnemen, geen d u i z e n d jaren, geen d u i z e n d landen, geen O r i ë n t en geen d u i z e n d heeren van d u i z e n d l a n d v e r h u i z i n g e n naar het W e s ten, dat wat zij ons niet k u n n e n afnemen en wij onszelf ook niet. D a t kleine puntje, de g r o n d stof, de k e r n , d e . . . . begrijpt U ? " „ E n wat is dat?" vroeg i k . „ R a a d eens", zei hij. „ D e geest, de T h o r a ? " „ D a t is als de zee", zei de J o o d en blikte vaag i n de verte, „ D a t is een bezit, maar geen deel van het hart, dat is Van m i j , maar dat b e n ikzelf niet. „Het Goloes?" „ O c h k o m , dat maken t o c h de anderen' . „Jeruzalem". „ O neen, iedereen verlangt slechts naar zijn Zion". „ T r o t s , het u i t v e r k o r e n z i j n ? " „ M a a r gij k r u i p t i m m e r s , uitverkoren o m te lijden?" „ D e liefde voor elkander? V o o r Israël? S a a m hoongheid?" „ D a t maakt ge U zelf wijs. Z i j haten elkander. Z i j vechten. Z i j zijn vreemden voor elkaar . „ W a t d a n ? " vroeg ik o n g e d u l d i g . „ I k zal het u zeggen. Juist dat er een kerntje, een laatste iets i n h u n allen ligt, dat zij zelf niet kennen en niet k u n n e n kennen e n dat het deze atoom is, die hen d w i n g t J o d e n te zijn, zonder h u n w i l , tegen h u n w i l , zonder h u n omgeving, tegen h u n verstand en dat wij weten het k a n niet uitgeroeid e n niet verdelgd w o r den, niet door hen en niet door anderen . „ G a door alle l a n d e n " , vervolgde de oude m a n , ,,en trek h u n uit wat zij over z i c h heen hebben geworpen aan gewoonten en herinneringen, aan stal-instinct en aan gebroken trots, weerleg h u n h u n geloof, h u n ongeloof en h u n bijgeloof — want er bestaat geen logische ideologie en geen rehgieuse liefde, die z i c h niet weerleggen laat, neem h e n allen al het J o o d sche en a l het niet-Jodsche af, wat zij aan z i c h hebben en d a n z u l t gij stooten op een punt, dat niet af te nemen is en niet k a n w o r d e n aangevat. A l l é é n , het is er. E n dat zij allen dit hebben, het voelen, z i c h ertegen verzetten, of het ontkennen — dat geen hunner het e c h ter begrijpt — dat is het.
DE
87
VRIJDAGAVOND
tot de bewoners dezer in de geschiedenis der Amsterdamsche Joden zoo vermaarde plek heeft behoord, bracht eenige bescheiden onder mijn aandacht, welke mij deden betwijfelen of Michael d'Espinosa ZEER G E A C H T E MEJUFFROUW! Deze geheele geschiedenis vertel ik eigenlijk ooit dit huis heeft bealleen voor u. E n ik moet dit zoo openlijk woond. doen, omdat ik tot mijn spijt uw adres niet Door een meer nauwkeurig onderzoek heb weet. Ik weet van u alleen, dat gij in een café zat iktoen gepoogd, dezen en het blad las, waarin mijn reisbrieven waren twijfel op te heffen. opgenomen, terwijl ik aan een tafeltje naast het uwe plaats nam. U w vriendin keek over Het feit, dat Spinosa op de Houtgracht heeft uw schouder in uw lectuur en zei — dat gewoond, schijnt bij overlevering bekend te had betrekking op mij — „die heeft het goed. zijn geweest. Immers, reeds Spinosa's oudste biograaf Ik zou daar ook wel eens een rondreis willen Collerus vertelt, ,,'t is zeker dat zijn ouderen maken." Wat dat goed hebben betreft, kon ik u een „deftige Portugeesche Joden waren, hebbende lange geschiedenis vertellen, maar die zal „in een fraai koopmanshuis op de burgwal u wel niet interesseeren. Doch over het onder- „naast de oude Portugeesche kerk gewoont". werp, waarover gij daarna met zooveel belang- Bij Johannes Monnikhoff vinden we het huis stelling hebt gesproken, over het bijna aange- nader aangeduid. „Amsterdam was de stad boren medeleven met de Joden in de geheele „zijner geboorten, die aldaar op 24 November wereld, met hun leven en lijden, met hun „1632 voorviel, uit aanzienlijken Portugee„schen Joden welke hier ter plaatse op de doen en hun denken, over dit onderwerp „Houtgracht naast de oude Portugeesche heb ik u de ontmoeting van Marseille geschil„kerk woonden in een fraai koopmanshuis derd, geachte mejuffrouw. Herinnert gij u nog? Gij trachttet u zelf te „waarvoor in 't jaar 1743 een nieuwe gevel verklaren, hoe het toch komen mag, dat „en in dien 't Oprechte Tapijthuis is gezet". gij belang stelt in Marokkaansche Joden, die, Ofschoon Monnikhoff hier duidelijk heeft zooals gij terecht opmerktet, toch met u in gezegd dat het huis eerst in 1743 ,,'t Oprechte t geheel niets gemeen hebben. Gij zijt er Tapijthuis" werd geheeten, vindt men bij de niet in geslaagd. Gij stranddet op het bewuste latere schrijvers steeds vermeld: „Spinosa woonde in 't Oprechte Tapijthuis". „punt". En daarom wilde ik u een vriendelijken groet Het is dus zeker niet overbodig te bewijzen,
Een verouderde theorie, nietwaar? De zee knaagt aan het Ile d' If. Een motorboot loeit. Ik wil terug naar de stad. Het is koud geworden. Mijn oude Jood is heengegaan. Heb ik hem later nog weer gezien. Aan den ingang van de haven, voor een klein armelijk kosjer restaurant? Ik weet het niet. In ieder geval zat daar iemand, die op hem leek.
toezenden en u zeggen, dat dit hetzelfde punt was, waarop ik strandde bij een gesprek niet een talmoedleerling in Fez, toen hij zich erover verwonderde, waarom hij, die anders zoo zwijgzaam was, mij een halven nacht lang over de Joden van Duitschland heeft uitgevraagd. Indien gij wilt, ligt het antwoord geheel en al in het feit van de vraag zelf. Dat gij beiden vraagt „Waarom?" Dat is het wellicht.
HEEFT SPINOZA IN ,,'t OPREGTE T A P P E Y T HUIS" GEWOOND? door A. M. Vaz Dias. Zonder uitzondering vindt men in alle biographieën van den grooten wijsgeer Baruch dEsp'nosa het thans nog bestaande huis op het Waterlooplein (No. 41) ,,'t Opregte Tappeyt Huys" genaamd, als het huis aangewezen, waarin de wijsgeer in zijn jeugd bij zijn vader Michael d'Espinosa heeft gewoond. Een, in verband met een ander onderwerp mgesteld onderzoek, naar de eigenaren en bewoners der huizen aan de Houtgracht (thans Waterlooplein) ten tijde dat ook Spinoza
HET E E R S T E H O T E L VAN EUROPA
dat deze benaming eerst van een honderd jaren later dateert. In den gevelsteen, welke zich thans nog in den gevel bevindt, staat uitgehouwen: ,,'t Opregte Tappeyt Huys 1743". Klaarblijkelijk is dus deze steen niet vóór het jaar 1743 geplaatst, en diende als uithangteeken van de tapijtzaak, welke in het huis was gevestigd. Dit wordt ook door het volgende bewezen: In de „Amsterdamsche Courant" van 14 M e i 1743 vindt men geadverteerd: ,,'t Amsterdam bij Jacob Senior Coronel in ,,'t Oprechte Tapijthuys op de Joode Groen,,markt naast de geweeze Joode kerk, zijn te „becomen oprechte Smirnse vloer tapijten „van allerlij lengten en breedten na proportie, „Tafel tapijtjes, extra dubbele Carpetten, „fris goed, nu eerst uyt zee gekomen en ge„lost, alsmede curieuse Spaensche en Turk„sche vloermatten, van de allernieuwste „patronen die ooit in deze landen zijn geweest; „ook curieuse tapijtjes voor sloepen en C a „juiten". Aangezien ook uit een Quytscheldingsacte (AA 2177. fo. 24) blijkt, dat het betreffende huis door David Senior Coronel Jr. op 21 April 1742 is gekocht, is het dus buiten twijfel, dat het eerst in 1743, in verband met de tapijtzaak welke in het huis werd gedreven, de benaming ,,'t Opregte Tappeythuis" verkreeg. Ten einde nu te weten of Spinoza in het huis in questie heeft gewoond, begon ik met te onderzoeken aan wien het heeft toebehoord. Ik vond het volgende: 1. In de reeds genoemde Quytscheldingsacte, dat David Senior Coronel het bedoelde huis op 21 April 1742 heeft gekocht van de erven van Abraham de Miranda (alias Manuel Fernandes) 2. In het register van Quytscheldingen A A A . fo. 82, een Quytscheldingsacte, waaruit blijkt dat genoemde Abraham de Miranda het huis van Abraham Van Juda Touro, (alias Gasper Fernandes Vega) op 15 September 1682 had gekocht. 3. In het register V . V . fo. 109 een acte waarin vermeld staat, dat Abraham Van Juda Touro heeft gekocht van Isak Mendes d Asuire op 13 November 1676 een huis en erve M A U R I C E VAN IJZER. p de Houtgracht naast de geweesene PorDirecteur der Koninklijke Vereeniging „De Vereemgde tugeesche Jodenkerk en uitgebouwd boven 0
Zangers'^ en van de Philharmonische Kapel Mozart , welke beide vereemgingen op Woensdag LL A p r i l een
j
^
welgeslaagde uitvoering te Amsterdam hebben gegeven.
schole (dezelfde toestand, welke thans nog
(Voor „De Vrijdagavond" geteekend door I. L.Bedding).
bestaat).
s
s
geweesene Portugeesche «>
DE
88
N . V . Timmer-, Metsel- en Aannemersbedrijf
V . H . H, E . R A D E M A K E R O.Z.
V O O R B U R G W A L 222-224 T E L E F O O N 42437
VRIJDAGAVOND
CEINTURES ROUSSEL G
BERNOSKI
Hobbemastraat 13 Amsterdam Z. Telefoon 90081
4. In het register SS fo. 118 een acte ver- staat vermeld, „Woont op Vlooyenburg". meldende, dat Isak_ Mendes d'Aguire op 2 Vermoedelijk zijn er lezers, die het vreemd Mei 1672 het huis heeft gekocht van de Par- zullen vinden, dat de aanduiding „woont op nassins der Portugeesche Joodsche gemeente. Vlooyenburg", een bevestiging wordt ge5. In het register V fo. 28, dat Isak Coronel noemd van de overlevering, welke de Houtvoor rekening van de Gemeynte van Joden gracht als woonplaats noemt. Een verduidelijvan de Portugeesche Natie op 26 Mei 1644 king is daarom misschien niet overbodig. heeft gekocht van Loys Trip een huis en erf Een straat of gracht, Vlooyenburg genaamd, op de Houtgracht genaemt de Vossekuil be- heeft hier nooit bestaan. Wel noemt men ook lent de Synagoge en Claes Pietersz Italiaen thans nog in den volksmond de Lange en met de bepaling, dat het huis niet gebruikt Korte Houtstraat gezamenlijk Vlooyenburg. mag worden voor vergrooting van de Syna- Voorheen echter was de naam Vlooyenburg goge of schole ) de officiëele benaming van het geheele com6. In register R . A . 2167. fo. 30, de oudste plex, begrensd door Breestraat, ZwanenburgQuytscheldingsacte die ik betreffende dit wal, Bmnen Amstel en Leprozengracht huis heb kunnen vinden, waaruit blijkt dat (thans Speelplaats Waterlooplein). Dus voor Louys Tripop 14 Januari [637heeft gekocht de Houtgracht aan beide zijden. Waar men uit den nagelaten boedel van Willem Sweerts nu meestal, ingeval iemand binnen dit comeen huis en erf op de Houtgracht genaemt plex woonde, niet de bepaalde straat of de Vossekuil. gracht genoemd vindt, maar alleen woont op Behalve dat hieruit blijkt, dat Michael d' Vlooyenburg, is het vanzelfsprekend, dat in Espmosa nooit de eigenaar is geweest, lee- het onderhavige geval de aanduiding in het ren we uit de twee oudste acten dat het huis puiboek de overlevering bevestigt. in questie vroeger de Vossekuil heeft geheeten. Bovendien heeft men zelfs een nog duidelijEen bewijs dus te meer, dat de benaming ker bewijs kunnen aanwijzen. ,,'t Opregte Tappeythuys" van later da- Ter weerlegging van de door verscheiden teert. schrijvers naar aanleiding van de aanduiding m het puiregister „woont op Vlooyenburg" Het spreekt vanzelf dat de omstandigheid, geopperde meeningen, in hoofdzaak hierop dat Spinosa's vader niet de eigenaar was, neerkomende, dat Spinosa eerst in een van de geenszins uitsluit dat hij er toch in gewoond Houtstraten in een armelijke buurt en later op de meer aanzienlijke Houtgracht zou geheeft. Ik geloof echter te kunnen aantoonen, dat woond hebben, heeft Dr. Carl Gebhardt in Chr onicum Spinosanum II een artikel geook dit met het geval was. Zeker is het dat Spinosa op de Houtgracht schreven getiteld: Das Geburtshaus Spinosa's. In dit artikel heeft de geleerde schrijver, aan de heeft gewoond. Immers de overlevering dienaangaande wordt documentair beves- hand van het Kohier der 8e penning, anno 1650—52, (belasting op de huizen en erven) tigd doordien in het register van de pui (D. T. en B 676. fo. 18) bij de huwehjksinteeke- bewezen, dat Michael d'Espinosa inderdaad mng van Michael d' Espinosa met zijn derde op de Houtgracht heeft gewoond, en wel in vrouw Hester de Spinosa op 11 April 1641 een huis dat aan een zekeren Willem Kiek behoorde. ') Ofschoon uit de omschrijving in Quytschelding 3, Hiermede is dan ook hopelijk voor goed afge„uitgebouwd boven de gang van de geweesene Portugeese schole reeds duidelijk blijkt dat deze quytrekend met allerlei bedenksels, meer gebascheldingen het z.g. Tappeythuis betreffen, maakt de seerd op den ietwat onappetietelijken naam aanduiding naast de Synagoge, welke woordelijk onjuist is, een nadere omschrijving van de situatie noodzakelijk. Vlooyenburg, dan op topographische kennis van het oude Amsterdam. Gelijk ook thans nog de toestand is, staat tusschen
Gij draagt Uw kleeding eens zoo lang En spaart belangrijk uit, Als gij U tot „MY VALET" wendt. Neem dus dat wijs besluit!
Telefoon 44915, 20333 en 21449
1
de voormalige Synagoge (thans gebouw „Waterloo") en het Tappythuis nog een huis. Aangezien nu dit huis ook aan de Portugeesche gemeente behoorde, en voor school en andere doeleinden werd gebruikt, werd dit ook als tot de Synagoge behoorende beschouwd, en dus niet als een afzonderlijk huis aangemerkt. Vandaar dat ook in Quytschelding 5 staat: belent de S y n a g o g e , en C l a e s P i e t s z o o n I t a l i a e n ; terwijl er eigenlijk moest staan „belent de Portugeesche gemeente of de Jootsche school en.Claes Pietersz. Italiaen." Bovendien, de voorwaarde dat het bedoelde huis niet voor Synagoge of school mag gebruikt worden, toont duidelijk, dat hier niet het huis naast de Synagoge, waarin reeds de school gevestigd was, kan bedoeld zijn. Claes Pietersz. Italiaen en Jan Pietersz. Italiaen, zijn broeder, waren Portugeesche Joden, wier eigenlijke naam was, Jacob de Jehuda Leon en Isak dejehuda Leon. Jan Pietersz. Italiaen vond ik als tabakskoopman genoemd. Beiden bezaten, blijkens het kohier der 8e penning 1650-52, een groot aantal huizen in het complex Vlooyenburg,
Onbegrijpelijk is het echter, dat D r . Gebhardt tevens tot de conclusie komt, dat het huis waarin volgens het kohier Michael d'Espinosa heeft gewoond en dat aan Willem Kick toebehoorde, het door Monnikhoff genoemde huis is, t.w. het z.g. „Tappeythuys". „bei genauer Berechnung kommt man Ik citeer den betreffenden tekst: „mit so gut wie völhger Sicheiheit auf „Weiter lasst sich die Lage der Wohnung „das bisher ja durch Monnikhoff als S p i „Spinosa's bestimmen, den die Steuereintra„nosa's Haus bezeugte Opregte Tappijt„gung steht ïm He Wijck, dem eigenthchen „huys". „Judenviertel, „zwischen dem V E R G E E T N I E T bij uw feesten, tooneelcostuums te huren bij „Huyssitten Costuummagazijn 'T VOETLICHT „steech undder „Joodsche Sy- G E R A R D D O U S T R A A T 3a, A M S T E R D A M - T E L E F O O N 24673 Goedkoopst en meest gesorteerd adres. „nagoge, und Leverancier van vele vooraanstaande Joodsche vereenigingen en particulieren.
DE ANTON VLASMAN v.h. P. WIEDIJK
Banketbakkerij en Kokerij W E ES PERSTRA AT 136.
Speciaal adres voor Slagroomtruffels 28 ct. per ons Eigen fabrikaat. Verwerkt uitsluitend le klas grondstoffen.
Ik verstout mij, in deze den geleerden schrijver te bestrijden.
S9
V R I J D A G A V O N D
1672 het eigendom van de Portugeesche gemeente is geweest, Ergo kan het dus niet juist zijn dat Spinosa in dit huis heeft gewoond, aangezien blijkens het kohier het huis, waarin Michael d'Espinosa woonde, aan Willem Kiek toebehoorde. Vervolgens toont het kohier, dat zich tusschen de Synagoge en het huis aan Willem Kiek toebehoorende, zeven huizen en een slopje bevonden, terwijl het z.g. Tapijthuis, dat aan de Portugeesche gemeente behoorde, naast de Joodsche school (op het kohier onder één nummer met de Synagoge) stond. Bovendien werd het in 1650 door hak de Prado bewoond. Ter verduidelijking volgt hier een copie van het gedeelte van het kohier, waarop van alle huizen tusschen de Huiszittensteeg (Lazarussteeg) en de Synagoge de eigenaren vermeld staan. Quohier van Verpondingen 8e Penning (belasting op huizen en erven) nieuwe stad ao.
P. W . W E Z E N B E E K POSTJESWEG 38 TELEFOON 81638 BAARSJESWEG 237 TELEFOON 80887 HOOFDDORPWEG 19 TELEFOON 80665 FERDINAND B O L S T R A A T 169, A M S T E R D A M TABAK- EN SIGARENMAGAZIJNEN
8— 4 Idem de Jootsche Synagoge . . 75— 5 Waar twee namen bij een huis vermeld staan is de tweede naam de bewoner van het huis, die de belasting betaalt. Ik geloof dat hiermede bewezen is, dat Michael d'Espinosa niet in het huis heeft gewoond dat in 1743 het ,,Opregte Tappeyt Huys" is genoemd, maar in een ander huis op de Houtgracht, dat een eind verder naar de Lazarussteeg toe was gelegen. Teneinde nu, zoo mogelijk, een van de nog
GEVELSTEEN UIT ,,'T OPREGTE T A P P E Y T H U Y S 1743",
dat tot nu toe algemeen voor de woning van Spinoza werd aangezien.
1650-52. Gemeente Archief. (Thes: Extra 33.Ca.) fo. 161. 11 e wijk. achter de Breestraat nae d'oude stadt begint hoek Huiszittensteeg (Lazarussteeg). g. st. 2—12 Gerrit Lambertsz.Goyer . . . . 12—10 2—12 Jacob Jansz. Pijl 16—5 2—12 Jacob Baratso 20—5 2— 12 Gonsalvo dias Patto 21 — 5 2—12 ) Willem Kick- P- Michiel tspmosa .... 16— 5 2—12 Matheus Lopes. p. Davidt Tores 25 2—12 Manuel Rodrigos Monsanto ..40 2—12 Cornelis Jansz 16 2— 12 Elias van Heulen, p. Cornelis Jansz 20— 7 3— Idem 4 ptijen in 't S l o p g e n . . . . 7—10 2—12 AnthonydePas 18—5 2—12 BentoOsorio 12—10 2—12 Claes Pietersz. Itahaen 31— 5 2—12 ) De Jootsche Gemeente p. Izak de Prado 19 1
Reeds uit de hiervoor vermelde Quytscheldmgsacten blijkt, dat het door Monnikhoff aangewezen (z.g. Tappijthuis) van 1644 tot
H. C. F. V A N GOOL Behanger - Meubelmaker Keizersgracht 16, Amsterdam, Telef. 44402
2
') Het huis waar Spinosa gewoond heeft. ) Het latere z.g. „Tapijthuis".
2
bestaande oude huizen op dit gedeelte van het Waterlooplein als het werkelijke Spinosahuis te kunnen aanwijzen, heb ik ook de gegevens van later tijd, het huis van Willem Kick betreffende, nagegaan. Tot mijn spijt kwam ik hierdoor tot de ervaring, dat het huis niet meer bestaat. Ter plaatse staat thans een gedeelte van de Mozes en Aron kerk. Het was het huis, dat vlak naast No. 57 heeft gestaan. Het behoorde reeds in 1734 aan Johannes Rademaker, priester der Roomsche kerk.
Gelooft gij in geesten ? „Gelooft gij in geesten?" Als men dit eens zou vragen Aan den modernen zakenman van nu, van deze dagen Dan antwoordt hij U : „Ja, Want ik zal nooit negeeren Den G E E S T van dezen tijd, die mij doet adverteeren".
DE
90
School voor Bewegingskunst P. Pauwstraat 1. Telef. 3 0 6 7 9 Directrice:
LILI
GREEN.
I n l . en inschr., ook v o o r v a k l e e r l i n g e n , dagelijks ten kantore der S c h o o l . K l a s s i e k e danskunst
en
plastiek.
Modern
dansen,
Clubs
v o o r volwassenen, kinderklassen. G y m n a s t i e k . Prospectus
op
aanvrage.
INDIAANSCHE E N JOODSCHE FOLKLORE door Joseph Gompers, Amsterdam. W a l t e r H a r t B l u m e n t h a l , redacteur van „ T h e A m e r i c a n H e b r e w " , heeft eenige maanden geleden een studie gepubliceerd onder den titel „ O l d A m e r i c a " , die een bespreking i n dit weekblad alleszins waard is. In dit boekje van circa 80 bladzijden, uitgegeven door de W a l t o n B o o k C o m p a n y te N e w Y o r k , behandelt de geleerde schrijver de analogie der folklore der Joden en der A m e r i k a a n sche i n b o o r l i n g e n , de Indianen. O v e r dit onderwerp zijn reeds vele geleerde verhandelingen verschenen. D e litteratuur hierover is z ó ó uitgebreid, dat zij den onderzoeker overweldigt. H e t is B l u m e n t h a l ' s verdienste, dat hij i n dit boek, dat een uittreksel is van een nog onuitgegeven werk, de essentieele dingen naar voren brengt op een wijze, die zelfs den leek belang inbcezemt. B l u m e n t h a l w i l i n dit w e r k niet de oude theorie dat de A m e r i k a a n s c h e i n b o o r l i n g e n de t i e n verdwenen stammen van het V o l k Israël z o u den zijn, onderschrijven. T o c h meent hij, dat ontegenzeggelijk sporen van de semietische c u l t u u r bij de oude A m e r i k a a n s c h e volksgroepen te constateeren zijn. D e schrijver, die een geweldige belezenheid op dit gebied heeft, noemt tal van b r o n n e n , die hij voor zijn studie heeft geraadpleegd en wijst h e m , die z i c h voor dit speciale gebied der folklore en etnografie interesseert, den weg voor verdere studie. B l u m e n t h a l heeft zijn boekje i n tien h o o f d stukken verdeeld. I n het eerste hoofdstuk behandelt hij de overeenkomst tusschen het geloof aan den Messias der Joden en der Indianen. H u n m y t h o l o g i s c h en religieus systeem loopt vrijwel parallel. H u n leiders waren priesters, die de G o d h e i d i n h u n d r o o m e n aanschouwden en i n visionnairen toestand aanwijzingen kregen, hoe zij onder bepaalde omstandigheden moesten handelen. Zooals Jacob, eenzaam i n de woestijn, te slapen ligt en i n een droomgezicht een ladder aanschouwt, waarlangs engelen opstijgen en neerdalen, en verneemt dat G o d een groote toekomst voor het v o l k Israël heeft bestemd, zoo vertelt de Italiaansche legende van W o v o ka, den P a i u t e n m e d i c i j n m a n en droomer, den Messias van den Geestendans, dat hij z i c h eens te slapen had gelegd op een berg, den Indiaanschen hemel w o r d t b i n n e n g e l e i d d e n
VRIJDAGAVOND
dan van den Indiaanschen G o d verneemt, dat zijn ras weder groot en krachtig zal w o r d e n . A b r a h a m w o r d t door G o d beproefd en is ber e i d zijn zoon Isaac te offeren. E e n Indiaansche parallel hiervan is C o y o t e , die i n een droomgezicht het bevel krijgt zichzelf te offeren ter w i l l e zijner kinderen. De wolkachtige o m g e v i n g w a a r i n , volgens W o v o k a , de Indiaansche G o d verschijnt, doet eveneens denken aan de bijbelsche beschrijv i n g . B i j den S i n a i zegt de Schepper i m m e r s tót M o z e s , dat H i j verschijnen zal, g e h u l d i n een dikke wolk en wanneer M o z e s d a n - d e n berg bestijgt, rust de Majesteit G o d s i n een w o l k op den berg. Ook aan den religieuzen dans der I s r a ë l i e t e n en dien der Indianen wijdt B l u m e n t h a l eenige bladzijden. Het tweede hoofdstuk behandelt het oude probleem of O p h i r i n de N i e u w e W e r e l d lag. C o l u m b u s reeds beweerde, dat hij i n H i s p a n i o -
WALTER
HART
BLUMENTHAL.
la ( H a y t i ) de mijnen had ontdekt, waaruit S a l o m o het g o u d betrok, dat hij bezigde bij den t e m p e l b o u w . M e n moet hierbij niet uit het oog verliezen, dat C o l u m b u s , na zijn ontd e k k i n g van A m e r i k a , i n de meening verkeerde, dat hij een onbekend gedeelte van A z i ë gevonden had, een deel van I n d i ë en van het rijk van den grooten K h a n . Bij de H a y n a R i v i e r i n H a y t i waren diepe uitgravingen ontdekt, mijngangen, die niet meer g e ë x p l o r e e r d w e r d e n . T o e n C o l u m b u s deze mijngangen zag, en i n de m e e n i n g verkeerde, dat hij i n O o s t - A z i ë was, maakte hij de conclusie, dat dit de eens zoo beroemde mijnen van O p h i r moesten zijn. Dat ook Joodsche geleerden deze theorie aannamen, bewijst B l u m e n t h a l uit een passage van het w e r k „ M e ' o r ' E n a y i m " van de h a n d v a n d e n 16den-eeuwschen geleerde A z a n a h dei ' R o s s i ( M a n t u a , 1673—75), welke aldus luidt: f
„ O f s c h o o n de geleerden van den T a l m o e d de aarde als vlak beschouwden, wisten zij toch
Algemeen Assurantiekantoor P. G. GERLINGS JOH.
V E R H U L S T S T R A A T
191
A M S T E R D A M (Z.) T E L E F O O N
20055
reeds, hetgeen sinds dien bevestigd w e r d door de Spaansche zeevaarders, die de N i e u w e W e r e l d op de N o o r d e l i j k e H e m i s p h e r e ontdekten, dat er menschen bestaan, w i e r voeten bij het loopen i n de r i c h t i n g der onzen z i j n . . Reeds k o n i n g S a l o m o wist van het bestaan van dit l a n d a f . . . . H e t Bijbelsche O p h i r is het l a n d P e r u i n Z u i d - A m e r i k a . N o g d u i d e l i j ker wordt naar het l a n d P e r u der Spanjaarden verwezen i n K r o n y k e n 3 : 6, onder den naam Parvaim". D a v i d G a n s geeft i n zijn werk „ N e h m a d w e N a ' i m " (geschreven i n 1613 en gedrukt i n 1743) een beschrijving van de N i e u w e W e r e l d en haar o n t d e k k i n g en verklaart, dat hij het v o l k o m e n eens is met de stelling van D e i R o s s i , dat het Bijbelsche O p h i r identie'< is met P e r u . H i j geeft zelfs den weg aan, d i e n Salomo's vloot moet hebben afgelegd o m het g o u d uit dat land te halen. Zelfs M e n a s s e h B e n Israël heeft het vraagstuk van het A m e r i k a a n s c h e O p h i r behandeld i n zijn b e r o e m d w e r k „ M i k weh I s r a ë l : Esperanca de I s r a ë l " ( A m s t e r d a m , 1650). In 1671 gaf A r n o l d u s M o n t a n u s te A m s t e r d a m zijn „ N i e u w e en onbekende W e e r e l d " u i t . D a a r i n verklaart h i j , dat P e r u niets met O p h i r te maken heeft en dat „ S a l o m o n s vloot is niet gevaeren na P e r u " . O o k deze stelling v o n d vele verdedigers. M o n t e s i n o s , een D o m i n i c a a n s c h e m o n n i k , die, op zijn reizen i n dienst der z e n d i n g , P e r u tusschen 1629 en 1642 tweemaal heeft bezocht, meent dat P e r u eenvoudig een verbastering van O p h i r is. Eerst sprak m e n van O p h i r , daarna w e r d het P h i r o en langzamerhand w e r d dit v i a P h i r u en P i r u , P e r u ! D e z e belachelijke theorie w e r d weer omver geworpen door G a r c i l a s s o , die beweert, dat de naam P e r u geheel onbekend was aan de Inca's. P e r u zou een verbastering zijn van P e l u , dat rivier beteekent, w e l k w o o r d door de i n b o o r l i n g e n uitgesproken z o u zijn, toen de zeevaarders voet aan w a l zetten, met het gevolg, dat de b e m a n n i n g van de vloot i n de waan k w a m , dat dit de naam van het l a n d was. O f s c h o o n tal van geleerden h u n denken en krachten aan de oplossing van dit probleem gaven, is m e n nog steeds niet verder gekomen. Zelfs i n onzen tijd laat het vraagstuk de geleerde w e r e l d nog niet los. O p 5 Januari 1931 verscheen i n een dagblad van R i o de Janeiro een mededeeling, w a a r i n bericht w e r d , dat er op de rotsen i n de A m a z o ne-vallei inscripties ontdekt zijn, welke men voor Phoenicische houdt. D e z e h i e r o g l y p h e n w e r d e n door D r . Barbosa gevonden i n de nabijheid van de C u m i n a R i v i e r i n den staat Para. H e t bericht luidt verder: O o k op andere
DE
plaatsen in het Amazonedal zijn sporen der Phoeniciers gevonden. Waar de Solomao en Negro Rivieren samenvloeien, heeft men op een klein eiland, Padra genaamd, een inscriptie gevonden, dat, naar men vermoedt, een Phoenicisch schip voorstelt. Het heeft dus allen schijn, dat de oude legende, dat Ophir in de Nieuwe Wereld lag, nog steeds niet dood is. Een andere merkwaardige overeenkomst in de folklore der Indianen van Amerika en de Joden is het karakter van het getal zeven. Ook hieraan wijdt Blumenthal eenige bladzijden. Wanneer men zijn aandacht wil schenken aan de beteekenis, die bepaalde getallen bij verschillende volksgroepen hebben, zou men moeten beginnen met te onderzoeken, hoe de beschouwing van den primitieven mensch dienaangaande was. Door de kracht der traditie, waaraan menig bijgeloof zich vasthechtte, hebben bepaalde getallen de cultuur beïnvloed op een wijze waaraan wij nauwelijks denken. Pythagoras reeds, die leerde, dat ieder getal zijn eigen bijzonder karakter en waarde had, schreef: Zeven is een getal, dat veel invloed op het goede en op het kwade uitoefent. Het staat speciaal in verband met heilige zaken. Hippocrates verdeelde den levensduur, die den mensch beschoren is, in zeven perioden, een indeeling, welke ook Shakespeare volgde. Zeven is een heilig getal bij uitnemendheid geworden. In het oude Babylonië rustte men op den zevenden dag, omdat men de phase, waarin de maan dan verkeerde, beschouwde als noodlottig voor zaken, die men op zulke dagen ging ondernemen. Zeven neemt een vooraanstaande plaats in in tooverformules. Ook in het astrale systeem neemt het getal zeven een fundamenteele positie in. Dit getal werd ook als heilig beschouwd om redenen van astronomischen aard: de zeven planeten, de verdeeling van de maan-maand in vier kwartieren van zeven dagen. Zoowel bij de oude Amerikanen als bij de Joden had zeven een gewijd karakter. Allereerst mogen hier enkele voorbeelden uit de Joodsche litteratuur een plaats vinden. De zevende dag is de Sabbathdag, het zevende jaar het Sabbathjaar. N a zeven sabbathjaren werd het Jobeljaar gevierd. De zevende nieuwe maan in het Joodsche jaar wordt gevierd als het heilige Rosh-Hasjana. Voorts komt het getal zeven voor in de week van zeven dagen der schepping, in het ritueele sprenkelen van het bloed bij de offerande, in de zeven altaren en in de zeven lichten van de heilige Menorah. Men kent de zeven dagen van treur, terwijl ook bepaalde perioden van boetedoening en reiniging op dit getal gebaseerd zijn. De bijbel verhaalt van de zeven vette en de zeven magere jaren gesymboliseerd door de zeven vette en de zeven magere koeien. Simson's bruiloftsfeest duurde zeven dagen en op den zevenden dag gaf hij zijn vrouw de oplossing van zijn beroemd raadsel. Hij werd met zeven nieuwe koorden gebonden en zeven lokken van zijn hoofdhaar werden afgeschoren. Nebukadnezar bracht zeven jaren van zijn leven als een beest door. Gedurende zeven dagen bliezen zeven priesters op zeven bazuinen voor de muren van Jericho en op den
91
V R I J D A G A V O N D
zevenden dag liepen zij zeven malen om de muren der stad. God gelastte Noach zeventallen der reine dieren en der vogels in de arke te brengen, want na zeven dagen zou Hij den Zondvloed zenden. In de zevende maand rustte de arke op den berg Ararat. Nadat Noach de duif had uitgezonden, wachtte hij zeven dagen voor hij haar opnieuw liet uitvliegen. Dit alles wijst er wel op, welk een groote beteekenis het getal zeven bij de Joden heeft gehad. Hommel vestigt er de aandacht op in „Der Gestirndienst der Alten Araber", dat de stam van het Hebreeuwsche werkwoord voor zweren overeenkomt met het Hebreeuwsche woord voor zeven en meent, dat hier een verband ligt tusschen de handeling van het zweren en de zeven planeten. E n Addis zegt in „Documents of the Hexateuch": Het Hebreeuwsche woord voor zweren beteekende oorspronkelijk: onder den invloed van het getal zeven komen. Bij de oude Amerikanen zien wij dat zeven eveneens van groote beteekenis is: De Aztecs spreken van zeven voorvaders, waarvan zij afstammen. Voorts kent men de zeven steden van Cibola, de zeven heilige planten van de Creeks, de zeven vuren der Dakotas, den vastentijd van zeven dagen der Cherokees, de raad van zeven hoofden in Omaha, de zeven heilige kleuren bij de Zunis, en zoo voort. Sommigen brengen de heiligheid van het getal zeven in verband met de zeven „ruimten:' Boven, beneden, hier, noord, west, zuid, oost. Anderen schrijven de heiligheid van dit getal weer toe aan den invloed, dien zon, maan en de vijf voornaamste planeten op de menschheid hebben en wijzen erop, dat dit nog te bespeuren is in de namen van de dagen der week. Ook bij andere volksgroepen neemt het getal zeven een belangwekkende en invloedrijke plaats in. Doch zeker is het merkwaardig, dat in bepaalde opzichten een analogie te bespeuren is tusschen de opvattingen van de oude Amerikaansche inboorlingen en de Joden met betrekking tot dit „heilige" getal. Zij, die een diepere studie van dit onderwerp willen maken, zullen zeker in den „zevenden hemel" komen, wanneer zij de uitgebreide opgave van litteratuur hieromtrent in het boekje van Blumenthal vinden.
EEN MERKWAARDIG TAALVERSCHIJNSEL Door S. A. van Witsen, Apeldoorn. Met de opname van de volgende bijdrage willen wij niet geacht worden het met alle conclusies van den geachten schrijver eens te zijn. Het feit, dat woorden in verschillende talen ongeveer gelijkluidend zijn, kan — naast de zekerheid van een zelfden oorsprong— ook louter toeval zijn. Dat het Hebreeuwsch de oertaal zou zijn, is aan grooten twijfel onderhevig; dat deze
taal echter op verschillende talen sterk heeft ingewerkt, is met te ontkennen. (Red.) „Gij zult heiligen het vijftigste jaar en in het land een vrijlating uitroepen voor al zijne bewoners; een jubeljaar zal het voor U zijn". (Levit. 25:10). Wanneer we de vertaling van het Hebreeuwsche jouweil opzoeken, zien we dat het eigenlijk niet vertaald wordt, althans niet in een der moderne talen; het is vervormd tot het Nederlandsche jubel, verfranscht tot „ a n m e du jubilé", verengelscht tot het daarmee gehjkgeschrevene Jubile. In het Etymologisch woordenboek van prof. D r . Johannes Franck vind ik bij „jobel" opgeteekend: een afleidsel van jubelen (men zou het tegenovergestelde verwachten!), op zijn beurt ontleend aan het van de kerk overgenomen jubilare (latijnsch). Als echter de Professor zijn onderzoek naar de herkomst van jubel wat verder had uitgestrekt, had hij het Hebreeuwsche jouweil (Portugeesche uitspraak: jobel) als bron kunnen vermelden. Dat jubelen echter de beteekenis heeft gekregen van juichen, althans van min of meer luidruchtig, doch op behoorlijke, gepaste wijze uitingen van vreugde geven, is ieder bekend. Maar is die beteekenis uit het woord op te maken? Immers neen. Rabbiner Hirsch vertaalt jouweil door het Duitsche „Heimbringer" en in zijn verklaring vinden we o.m. het volgende: „Het stamwoord jowaul, overgebracht in den z.g. Hifngielvorm, beteekent: brengen; meer bijzonder het brengen van een persoon naar een plaats waar hij oorspronkelijk behoort of van een voorwerp naar een persoon bij wien dat voorwerp thuis behoort te zijn. Zie Jeremia 31 : 9, waar het in die beteekenis gebruikt wordt: „weenend zullen zij komen, met smeekingen zal Ik hen brengen" en Jesjaja 1 8 : 6 „In dien tijd worden den Eeuwige Zebaoth geschenken gebracht". Vandaar ook jewoel d.i. de opbrengst van den aardbodem, m.a.w. wat de aardbodem den bezitter als 't ware thuisbrengt; zoo beteekent het ook: k l' waterleiding, een constructie, een middel waarmee water gebracht wordt daarheen, waar er behoefte aan bestaat. Evenzoo heet de horen, waarop de tonen worden geblazen om de kudde bijeen te roepen: k. hajjouweil en (ik kan niet al het vermelde daaromtrent citeeren) wanneer jouweil met het Chaldeeuwsche dogro (ram) wordt gelijkgesteld, is zulks aannemelijk te maken daardoor, dat de ram immers de afgedwaalde schapen tot de kudde terugvoert. Rabb. Hirsch zegt nu verder: „het jubeljaar is dus krachtens de beteekenis van jouweil een jaar, dat iets herstelt, terugbrengt in den oorspronkelijken toestand: de slaaf wordt weer vrij man, het land komt weer in t bezit van den oorspronkelijken eigenaar of van diens rechtverkrijgende. De nieuw geschapen toestand in het „jubeljaar" gaf dus aanleiding tot in meerdere of mindere mate verheugd zijn en duidt dus „jubelen" oorspronkelijk aan: „het gevolg van een tot vreugde stemmenden toestand aan den dag leggen"; het gevolg dus genomen in plaats van de oorzaak. anaa
eren
E n hiermede kom ik tot het opschrift boven dit opstel. In de Nederlandsche taal zijn vele
DE
92
PARIJS
HOTEL
ROYAL HAUSSMANN 2-4 B O U L E V A R D
HAUSSMANN
NIEUW GEOPEND Het nieuwste en modernste Hotel in Parijs. Buitengewoon gunstig gelegen, in de onmiddellijke nabijheid van Theaters en groote Warenhuizen
200 K A M E R S
-
200 B A D K A M E R S
WINTERPRIJZEN: Een-persoons kamer vanaf 80 frs. per dag. Twee-persoons kamer vanaf 120 frs. per dag. In de prijzen der kamers zijn inbegrepen de „taxes de luxe" en de „taxes de ville .
Directie: A . M E L L A v/h Directie Ritz, London en Madrid en Negresco, Nice. Telegram-adres : „Royalhaus, Paris"
N.V. Amsterd. Garage, voorheen
C. L DE GROOT O V E R T O O M 197-205
-
AMSTERDAM
Chevrolet - Buick Oldsmobile G.M.C.-trucks REPARATIEN
woorden, die de taalgeleerden „oorspronkelijk" noemen, in tegenstelling met afgeleide en samengestelde. Oorspronkelijke zijn dan zulke, die kennelijk niet afgeleid zijn van een ander woord in dezelfde taal, als: man, vrouw, kind, hoed, jas enz. Men zou een diepgaande studie moeten maken van Etymologie, waarom de woorden de beteekenis hebben of hebben gekregen, die er algemeen aan gehecht wordt, m.a.w. men kan de beteekenis van een z.g. oorspronkelijk woord niet opmaken uit het woord zelf. En nu zijn er in het Nederlandsch (ook in 't Engelsch, Fransch en Duitsch) woorden aan te wijzen, die de taalgeleerden oorspronkelijk noemen, doch 't inderdaad (dat is de meening van schrijver dezes) niet zijn, maar die terug zijn te brengen t o t . . . . het Hebreeuwsch. Ik heb hierbij niet het oog op
VRIJDAGAVOND
de woorden als: Bolleboos, Goochemerd, Sjibboleth, stiekum (dit laatste van het Hebr. sjosouk — zwijgen, stil zijn) en soortgelijke, waarbij duidelijk de Hebreeuwsche afkomst naar voren springt, maar op zulke, die doorgaan voor zuiver oorspronkelijke, Nederlandsche woorden. O m duidelijk te zijn nog het volgende. In het Hebreeuwsch kan uit den woordvorm de beteekenis worden geput. Het Hebr. „sjono" Gaar) zegt ten duidelijkste, dat daaronder verstaan wordt de steeds zich herhalende kringloop van de aarde om de zon, want „sjonau" beteekent immers herhalen. Waarom, „het kleinere licht" (Genesis 1 :16) in 't Nederlandsch maan heet zal niemand kunnen zeggen: wél waarom het in 't Hebreeuwsch lewono genoemd wordt; dit beteekent: wit, blank. We vinden dezelfde medeklinkers, als we de Portugeesch-Joodsche uitspraak raadplegen n.1. l.b.n. terug in Albion; het land met de witte krijtrotsen; zoo is ook ontstaan album, dat zeer zeker albun is geweest; en van albino (een wit dier met roode oogen; olifant, konijn) heeft deze of gene zeker óók wel eens gehoord. Van maan is afkomstig maand, de naam van de tijdruimte die de maan noodig heeft om haar kringloop om de aarde te volbrengen; uit het woord zelf is dat alweder niet op te maken; behalve het Hebreeuwsche Jérah, dat zoowel voor „maan als „maand" gebezigd wordt, kennen we voor „maand" het meer gebruikelijke Choudesj, d.i. letterlijk: vernieuwing, en het zegt door zijn beteekenis wat daaronder is te verstaan; in dit geval het tijdstip van de vernieuwing van dien kringloop, wat — gelijk reeds betoogd — uit „maand" niet is te concludeeren. N u zal men misschien denken: dat is alles heel aardig voor de taalgeleerden; maar juist omdat die 't ook niet steeds bij 't rechte eind hebben kan 't zijn nut hebben op een en ander de aandacht te vestigen; velen onder hen weten niet — bijna schreef ik „kunnen niet weten dat zij om den werkelijken oorsprong van vele woorden te kennen, moeten raadplegen.... het Hebreeuwsch. Blijft over de vraag: „welke of hoe is de weg geweest, dien die woorden hebben afgelegd om later door te gaan voor „ingeburgerde Nederlanders"? E n niet alleen in onze taal komt iets soortgelijks voor. 't Is vrij algemeen bekend, dat de woorden zes en zeven in bijna alle talen min of meer gelijkluidend klinken. Zou men met zeggen dat b.v. „mesure" (maat) zuiver Fransch is; terwijl we 't in 't Hebreeuwsch als „mesoero" terugvinden (Leviticus 19: 35). Het Nederlandsch geworden „magazijn" (Fr.: magazin) dat eigenlijk zooveel als opslagplaats beteekent, vinden we terug in Jesaja 33 : 5 waar we lezen: „„welou jijgosijn" (let op de consonanten g.s. en n) d.i. „en wordt niet weggesloten of bewaard". Is het toeval, dat het degel ij kste, het voornaamste bestanddeel van eenig voorwerp of — figuurlijk gebruikt — van een aangelegenheid, een onderwerp, genoemd wordt de \ern daarvan; is dit niet onwedersprekelijk het Hebreeuwsche „keren", letterlijk het inwendige massieve deel van den hollen horen? De ruwe delfstof uit den aardbodem wordt erts geheeten; is die benaming niet het zuivere „erets"? Waarom heet een afgebakende ruimte per\ of park, al heeft
dit woord in den loop der tijden ook de engere beteekenis gekregen van tuin; is het niet duidelijk terug te vinden in het Hebreeuwsche pérek? En de titulatuur Czar, Sire, Keizer, Cesar, Sir, het „sieur" in monsieur is dit alles niet afgeleid van het Hebreeuwsche S:r vorst, althans heerscher of heer? Wij komen tot nog meer verrassingen — noeme men het een spitsvondigheid, soit! — 't is echter wel de moeite waard er even bij stil te staan. In Ezechiël 27 : 5 en in Jesaja 30: 17 en 33: 23 vinden we voor staak (dus een boven de omgeving uistekend voorwerp) tour en; kan daaruit niet — door welke evolutie ook — het Nederlandsche toren geboren zijn, en zou een tweesnijdend, glinsterend mes wellicht niet daarom dolk heeten (dit evenmin als „toren" laat uit den vorm de beteekenis raden) omdat er een flikkering van uitgaat, alweer het Hebreuwsche dolauk. In de lofzegging vóór het ontsteken van de bijzondere lichten ter eere van den Sabbath en de feestdagen, ook bij die voor het Chanoekofeest staat: \ehadlkk d.i. letterlijk: „om te laten opvlammen". Aartsvader Jacob verwijt zijn schoonvader Laban o.m. (Genesis 31 :36) „kie Jo/a^to agaroi"; alweder dezelfde medeklinkers; het „vlamt" in Laban, Jacob eens goed de waarheid te zeggen. Een (overigens voor ritueel gebruik niet ongeoorloofd makende) onregelmatigheid aan de longen is o.m. een zekere verhevenheid bel'ieto genaamd. Zou het nu inderdaad gezocht zijn, in die benaming den oorsprong te zien van bult en belt} Nóg opmerkelijker is het volgende: „Prins", in de moderne talen evenzoo luidend en bijna gelijk gespeld, vinden we terug in het (zij het dan ook) later-Hebreeuwsche p&rn&s; alweder dezelfde opeenvolging der medeklinkers. De oorspronkelijke beteekenis zal dan ook wel zijn niets anders dan: trouw, edel, verzorger. — Het vaak op minachtende wijze gebruikte kaffer is hoogstwaarschijnlijk terug te brengen tot het Hebr. £e/ar — dorp Het zuiver Nederlandsche kring (d.i. „ring" met afgevallen k; vergelijk nijver en ijver) n.1. een in zichzelf terugkeerende gebogen lijn, min of meer regelmatig, vertoont dezelfde opvolging van medeklinkers als het Hebreeuwsche ^orauang (zich krommen, buigen). De geleerden zitten (figuurlijk gesproken) in hun maag met de afleiding van etmaal; enkelen meenen: et is twee, dus twee maal twaalf uur; ik denk dat 't logischer is het thuis te brengen bij 't Hebreeuwsche esmaul (port. etmol). De door mij genoemde prof. Franck vermeldt daarbij dat et vroeger ed was, dat 't terug, opnieuw, weder zou beteekenen, maar dat de eigenlijke oorsprong niet opgehelderd is.Wanneer twee lijnen elkander snijden, ontstaat een kruisfiguur; ook ontstaat die als 't mes geplaatst wordt op het voorwerp dat gesneden zal worden. Is de beteekenis van kruis op te maken uit den woordvorm? Volstrekt niet. Maar in 't Hebreeuwsch gebruikt men voor snijden fcjraus (opnieuw dezelfde opeenvolging van medeklinkers); bovendien vertoont dit woord ook al weer bij de moderne talen vrijwel in alle hetzelfde woordbeeld. Let op feriesoes in Dt. 24:1 in de uitdrukking „seifer keriesoes" = scheidsbrief; die als 't ware den huwelijksband door midden snijdt. „Verstand" wordt in 't Hebreeuwsch weergegeven door seigel ;
DE
de 2 daarin wordt gewoonlijk phonetisch weergegeven door ch —• is het n u alweer niet opmerkelijk dat c!e gelegenheid, waar verstand of doorzicht k a n w o r d e n opgedaan en ontw i k k e l d , in 't N e d e r l a n d s c h school heet; o p nieuw de s-ch en 1-klank als in 't oorspronkelijk H e b r e e u w s c h . N u kan men w e l zeggen — en dat is recht — school stamt van het D u i t s c h e Div. DAGSCHOTELS 9Q cent Schule, maar ook dit heeft de medeklinkers i n dezelfde volgorde. P r o f . F r a n c k echter zoekt het — naar m i j n bescheiden meening — veel te diep; hij haalt er het M i d d e l - N e d e r l a n d s c h H O T E L CAFÉ R E S T A U R A N T bij, verwijst naar 't Fransche école en het Italiaansche scuola, wat alles heel goed mogelijk als b r o n kan gelden voor de afkomst, maar de REMBRANDTPLETN 37—39 allereerste oorsprong v i n d e n we ontegenzeggeA M S T E R D A M - T E L E F O O N 34150 lijk terug in het H e b r e e u w s c h . N i e m a n d z a l N I E U W E EXPLOITATIE tegenspreken, dat het N e d e r l a n d s c h e beamen MODERN COMFORT zijn oorsprong vindt in het Hebreeuwsche RESTAURANT DEN GEHEELEN DAG O m e i n (portug. uitspraak amen). P r o f . F r a n c k is w e l zoo galant bij d a t w o o r d naar het H e Zalen voor vergaderingen en feesten I Hkbreeuwsch te verwijzen; en t e n slote w i l ik nog wijzen o p : l e „ b a b b e l e n " waarvan mijn woordenboek laat lezen, dat het is „ e e n k l a n k nabootsend en dus niet aan strenge p h o n e t i sche wetten gebonden w o o r d met velerlei schakeering in klinker en m e d e k l i n k e r " ; terwijl het voor de h a n d ligt dat de oorsprong — die prof. F r a n c k i n 't geheel niet vermeldt — alweder i n 't grijs verleden ligt en in het Hebreeuwsche Babel ( — v e r w a r r i n g — alles door elkaar spreken ) moet w o r d e n gezocht. 2e. „ L a w a a i " , waarvan de meer door mij genoemde professor zegt: „ w a a r s c h i j n l i j k de verbastering van een F r a n s c h w o o r d voor „ m u z i kale morgengroet", i n n i e u w - F r a n s c h 1'aubade — geruisch, gekijf, afgeleid v a n het R o maansche alba d . i . morgenrood (latijn; albus = AARDAPPELEN - GROENTE EN FRUITHAL wit, b l i n k e n d ) " . W a t een geleerdheid! Z o u het niet veel meer voor de h a n d liggen het te le Jan Steenstraat 68, b/d. Ferd. Bolstraat. Telefoon 25547, Amsterdam. beschouwen als een afleiding v a n lewajo — begeleiding; i n d i t geval b e d o e l d : v a n een Levering aan Hotels, Restaurants, Joodsche instellingen en ook aan particulieren. doode; waarbij (al is dat voor het J o d e n d o m niet vleiend) het vroeger niet steeds zoo deftig . e n s t e m m i g toeging als tegenwoordig met al dat z.g. „ W e s t e r s c h " d e c o r u m .
Hotel-Rest. HIEGENTLICH's
ïïaRECLAMETr Maandabonnement. 10 Diners af 12
„HET GOUDEN HOOFD"
H. J . HOENDERDOS
SIGARENMAGAZIJN E. J . VAN WISSING
Utrechtschntraat 8 b/h. Rembrandtsplein - Tel. 33972 Levering ook voor f e e s t e l i j k e
gelegenhedei
[Hotel „Veterend" I iiuiiuiiuiiitiiHiniiiiiiiiiiiimiitiutiHiinuiifniiinuiiiinniiHiiimumi
Gelegen tegenover de Ruïne van Brederode IMMUUUI
iiiimiiimniiiiittminiiiiimiiiiMiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiii
TELEFOON
SANTPOORT
22282
(Station)
P. L. E N D E N B U R G TANDHEELKUNDIGE
SCHELDESTRAAT 3 Spreekuren: van 10-3 uur behalve Zaterdags, andere uren volgens afspraak. T E L E F . 26093
93
VRIJDAGAVOND
de noen (n). H e t Hebreeuwsche sjilfaun beteekent immers „ h e e r s c h a p p i j " (zie Prediker 8: 8). Sultan beteekent dus eenvoudig heerscher. Z o o w e l al deze laatst aangehaalde woorden als alle i n d i t artikel genoemde k u n n e n dus niet doorgaan voor z.g. oorspronkelijke, maar is daarvan de herkomst — gelijk aangetoond — wel degelijk aan te wijzen. M i s s c h i e n is er voor taalvorschers o p 't door mij betreden gebied n ó g veel meer te v i n d e n en i n d i e n deze pretentielooze beschouwing hen mocht aansporen het onderzoek naar de herkomst van z.g. oorspronkelijk^ w o o r d e n u i t te breiden, d a n z a l daarbij misschien wat meer aan 't licht k o m e n — wat vaak ongemotiveerd ontkend wordt — dat het klassiek H e b r e e u w s c h de oertaal moet geweest zijn, maar — gelijk reeds gereleveerd — 't zal de kunst zijn d e n juisten weg aan te wijzen, die gevolgd is van den oorsprong af tot aan het eindpunt. V o o r o p m e r k i n g e n t e n deze h o u d i k mij i n tusschen gaarne aanbevolen.
BACHOERIEM door Sal. Hirschel,
Antwerpen.
In een treurig-donker hoekje v a n het volle B e i s - H a m i d r a s j zit de jonge „ b o c h o e r " diep en ernstig na te denken. Z w a r t e oogen, lange peious sieren zijn ï n bleek gelaat dat, door vele zorgen reeds ger i m p e l d , vaal-grijs ziet i n 't licht d e r lampen die slechts matig 't C h e i d e r belichten. H e e l alleen zit hij i n 't hoekje, n i e m a n d stoort h e m i n zijn gepeins, trouwens hij w i l niet gestoord zijn. N i e t als anders is hij bezig met het a n t w o o r d eener kasje, ook leert hij met uit den T a l m o e d . Z i j n oogen b l i k k e n - ver, ver over de breed uitgespreide folianten u i t , b l i k k e n m 't o n e i n d i g e . . . . D i c h t bij h e m , o p een ander eenzaam plekje zit ook n o g een jonge Bochoer. V r o o l i j k , o p gewekt en b l i j , leert hij T a l m o e d , redeneerend, discuteerend, sprekend met zichzelf, dat geen ander 't kan verstaan. 3e. „ M u z e l m a n " ; wat is d i t anders als het N o c h de een, n o c h de ander bemoeit z i c h A r a b i s c h e moslim, o p zijn beurt afstammend met de beweeglijk-rumoerige groep menschen van d e n radix sjoloum. Z o o ook Islam, dat „ z i c h overgeven" z o u beteekenen, omdat de v ó ó r hen, die op d e n tijd van het mangarievgebed wachten. Z i j k u n n e n niet zoo schmoeM o h a m m e d a a n s c h e G o d s d i e n s t heet te zijn zen en roddelen over alles wat gebeurd is i n de een geheel zich overgeven aan A l l a h (dit laatste afgeloopen dagen. D e een heeft geen tijd getrouwens = het Hebreeuwsche Eil = M a c h t ) . D e beteekenis zit ' m h i e r i n niet zoozeer in het noeg te denken, de ander is niet uitgeleerd. A a n de tafels, die geschaard staan langs de z i j z i c h overgeven alleen, wat uit het w o r t e l den v a n de zaal, zijn n o g meer bachoeriemw o o r d inderdaad niet is o p te maken, maar groepjes. veel meer in het z i c h geheel, volkomen overO n d e r leiding van een rebbe leeren vier, vijf geven; Sjo/aum verwant met sjo/eim beteekent jonge jongens met n o g baardelooze wangen i m m e r s : v o l k o m e n . I n Jozua 1 1 : 1 9 leest m e n : „ J e r o e s c h a l r j i " . M o e i l i j k is dat. M e n kan 't „ E r was geen stad, die met de kinderen Israëls merken aan h u n diep nadenkende oogen, die vrede gesloten h a d " , enz. m.a.w. z i c h geheel op 's meesters l i p p e n rusten o m zijn w o o r d e n had overgegeven. I n d e n H i f n g i e l v o r m v a n op te vangen. A l s de rebbe 't uitgelegd heeft dat w e r k w o o r d — Gesenius wijst erop — moet een bochoer 't overzeggen en o h wee! komt het d a n ook in d i e beteekenis voor in wanneer hij mist, want dat is een groote het bedoelde vers. schande. Schaamtevol en v o l berouw, met terneergeslagen oogen, wacht de ondervraagde 4e. „ S u l t a n " . D e woordenboeken vermelden bochoer of zijn makker 't w e l zal weten. „ W i s t h i e r v a n : „titel v a n Oostersche v o r s t e n " . D e kenner van 't H e b r e e u w s c h ziet met een en- hij 't n i e t " . H i j mag 't niet hopen. D e Kasje kelen oogopslag, dat sultan afstamt v a n d e n wordt nog verder ontleed, nieuwe kasjes weer gevraagd, bezwaren te berde gebracht, b e r a d i x sjo/auf = heerschen, met achtergevoeg-
DE
94
Dames» en Heerenkapsalon
W. A. BENNEKER Vaillantlaan 2 6 6 -
Den Haag
S P E C I A A L ADRES VOOR BRUID KAPPEN
Breng Handenarbeid in Uw huis! Abonneert U op
„ H E T BLIJDE THUIS" Een maandblad vol lessen en patronen ADM.
:
VOSMAERLAAN 6,
VRIJDAGAVOND
wijsvoeringen geleverd, tot een eindresultaat komt men echter niet. De rebbe zegt slechts: „überchazzeren" en begint voor zich zelf te leeren. „Überchazzeren" is wel het prettigste wat een bochoer te doen kan hebben. M e n begrijpt al wat de vraag is, het antwoord kent men reeds, overleeren moet men echter om het nooit meer te vergeten en om, bij tijd en wijl, met zijn kennis te pronk te loopen: nieuwe kasjes kan men vinden, antwoorden op de ingewikkeldste kwesties, bewijsplaatsen aanhalen, waaraan geen ander ooit denken zou. En de talmiediem van den rebbe chazzeren
foutjes, helpt bij haperingen, knikt goedkeurend, moedigt aan. Iedereen is druk aan't leeren, behalve dat kleine groepje mannen, die helaas, nu zij wel tijd hebben, „Diwrei Thouro" verzaken om met alledaagsche zaken hun tongen te verslijten. De rebbe ziet dan ook voldaan op zijn talmiediem neer: de hoop in Israël is nog niet verloren, het heilige vuur nog niet gebluscht. Even verdonkert zijn gezicht; hij bespeurt den bochoer, die in het donker hoekje nog altijd in gedachten is verzonken: 't is het Westen dat hem trekt. Och, hoevelen zijn reeds verloren, verloren voor altijd, omdat
HILVERSUM.
BAREND ZEGERIUS FIJNE V L E E S C H W A R E N . E e n i g adres voor fijne warme Croquetten.
Specialiteit in
opgemaakte S c h o t e l s en diverse S a l a d e n . VAN
WOUSTRAAT 2 3 6 • A M S T E R D A M
Zadelmakerij H. D. Huyer N.Z. VOORBURGWAL 88, AMSTERDAM. TELEFOON 40958
Lederen en Fibre Koffers Speciale Reparatie-inrichting
Eerste Amsterdamsche Sigarenen Sigaretten Verkoop Centrale F. J . R A V E N S L O O T DE
- AMSTERDAM
C L E R C Q S T R A A T 85, - T E L . 80751
Leveranciers voor diverse Joodsche Instellingen
INDUCO TAXI DAG
EN NACHT GEOPEND
Telefoon 52633.
Telefoon 52643.
Garages: Weesperplein 18 - Alb. Cuypstraat 33
AARDAPPELENHANDEL Heropend de aardappelenwinkel voorheen Oudegracht 96, thans O U D E G R A C H T 235 tusschen Hamburgerbrug en Weesbrug U T R E C H T - T e l . 14217 - J. A . v. d. G R I F T
Chocolaterie HERMANIDES B E U K E N P L E I N 10 MAASSTRAAT i5 -
Groote
A M S T E R D A M O. A M S T E R D A M Z.
sorteering Suikerwerken
Leverancier aan Joodsche instellingen.
Vraagt onze Advertentie-tarieven
DE TWI
ijverig 't reeds geleerde om zoodoende uit te blinken, 't meest te weten, 't meest te vragen, 't best een antwoord te kunnen vinden. Tot de rebbe plots: „Sja " roept om de stemmen, die hardop Gemoro lezen, tot stilzwijgen aan te manen. De uitleg van de kasje is gevonden: men kan verder gaan met discuteeren. Hier en daar, aan de tafels, zitten paren: telkenmaal een kleine jongen met een reeds ouderen bochoer: 't zijn de nieuwelingen die, onder leiding van reeds volleerde bochoeriem, met hun hoogopluikende stemmetjes afratelen wat dezen hen onderwezen. Ook voor hen is Talmoed moeilijk. Ingespannen zenuwachtig, met groote blauwe kringen onder de oogen van hun bleek- doorschijnende gezichtjes, met nerveus trillende neus vleugeltjes, zeggen ze hun „pilpoel op, rillerig bang een woord verkeerd uit te spreken. De oudere verbetert zacht de kleine
ÏLAAR.
Naar een olieverf-schilderij van J. Kaufmann.
zij de fascineerende blik van het Westen, van het westersch gedoe, van het westersche leven niet konden doorstaan. Hoevelen zijn weggegaan en nooit weergekeerd, begonnen met denken, te denken als de bochoer in den hoek, eenige dagen achtereen en dan, op een avond, is de plaats leeg. Niet voor lang, een ander volgt wel weer. Waarom toch? Welke reden? Straf? waarvoor? De rebbe weet het niet, kan slechts feiten constateeren. Maar de hoop blijft immers bij, want nog altijd leeren bachoeriem, zijn talmiediem hier te vinden, talmiediem die avond aan avond komen, zelfs talmiediem die, helaas ! zonder peious, zonder gordel, zonder baard, niet geheel en al nog hooren bij hen, die hij bachoeriem noemt, maar gelukkig hebben dezen niet in 't hoekje van den Satan kunnen denken.... Onbegrijpelijk blijft deze kasje echter voor den r e b b e . . . .
DE
GEOPEND
PEERLESS TAXI OUD-DIRECTIE BEREBEIT-TAXI.
Dag en nacht 15 ct. per K.M. Prinsengracht 797 - Ruysdaelstraat 54-56 Telefoon 3 6 4 4 4 - Telefoon 2 3 2 3 2
95
VRIJDAGAVOND
neering der oude Jodenbuurten genoopt waren, zich te verplaatsen, en waarheen hadden deze menschen — die slechts een lagen huurprijs kunnen betalen — zich moeten wenden? Het verslag vermeldt o.a., dat thans uitvoering is gegeven aan de wettelijke bepaling, dat woningen met lage huren verhuurd behooren te worden aan gezinnen, wier inkomsten van dien aard zijn, dat zij voor een woning
nen, om dit werk intensiever te kunnen doen. Voor de Joodsche arbeidersklasse is het van groot belang, dat binnenkort in de Transvaalbuurt circa 300 gemeente-woningen zullen worden betrokken door menschen, die op geen andere wijze aan goedkoope woningen kunnen worden geholpen. Het verslag geeft verder een overzicht der exploitatiekosten. J. S. d. S. R.
NIEUWE 8-CYL. W A G E N S .
f\
•
• •
e
r
i
worden
Gezichtsharen •"••»-
_
v
w
i
j
d
e
r
d
Zrs. M. en A. BUIS - Beethovenstraat70 Spreekuur 2-3 - Telefoon 23514
BOEKBESPREKING Jaarboek van de Nederl. Israëlietische Gemeente te Arnhem, hare Instellingen en Vereenigingen, 5690-5691 (1930— 1931), 28 p. p. in f°.
De Joodsche Gemeente te Arnhem heeft de loffelijke gewoonte, haar leden jaarlijks een overzichtelijk beeld te geven van haar toestand en van dien harer talrijke instellingen en vereenigingen. Zij doet dit op een royaal uitgevoerde wijze, die andere gemeenten in den lande tot voorbeeld kan strekken. Het jaarboek begint met een In Memoriam Opperrabbijn Wagenaa-, door een leerling gewijd aan den betreurden man, die lange jaren Arnhem's geestelijke leider was. Het bevat verder een overzicht van hetgeen door het Bestuur der gemeente gedurende het afgeloopen jaar is verricht; de namen der verschillende bestuurs-colleges, ambtenaren met adressen en gegevens omtrent de openstelling der gemeentelijke instellingen. Daarna volgen verslagen omtrent de Godsdienstschool, Ned. Israël. Armbestuur en van 19 vereenigingen, hetzij zelfstandige organisaties of afdeelingen van landelijke vereenigingen. Men kan dus gerust zeggen, dat het Joodsche verenigingsleven in Gelderland's hoofdstad bloeit. Een schaduwzijde is slechts het geringe aantal geboorten gedurende de beschreven periode. Tegenover slechts 13 geboorten (5 jongens en 8 meisjes) staan 24 overledenen (15 mannen en 9 vrouwen). Volgens het laatst verschenen Provinciaal verslag wonen er in Arnhem 1363 Joden, in Velp 24^ in Eist 18 en in Oosterbeek 9. Kerkelijk gehuwd zijn 10 paren. Het Kerkbestuur der Joodsche gemeente in Arnhem verdient zeer zeker een woord van dank voor de wijze, waarop het den band met haar gemeenteleden tracht te versterken. Mogen andere gemeenten zich daaraan spiegelen! Verslag van de Stichting „Bouwfonds Handwerkers Vriendenkring" over het jaar 1930.
Ofschoon deze stichting niet van specifiekJoodschen aard is, meenen wij toch in ons blad op deze voor zoovelen onzer geloofsgenooten nuttige instelling te mogen wijzen. Want onder de bewoners van de nieuwe blokken bevinden zich talrijke Joden, die door de sa-
D E SYNAGOGE VAN ARNHEM.
met toeslag in aanmerking komen: de Stichting heeft dan ook een aantal woningen doen bouwen, die voor drie tot vijf gulden per week beschikbaar zijn, en er wordt nauwkeurig onderzocht, of reflectanten naar zulke woningen daarvoor in aanmerking komen. Hun, die eenmaal zulk een woning hebben gehuurd en, door hoogere inkomsten, een duurdere woning kunnen huren, wordt de huur onmiddellijk opgezegd. Het aantal woningen, dat de Stichting „Bouwfonds Handwerkers Vriendenkring" exploiteert, bedroeg over de periode van het verslag in de Transvaalbuurt 599, en aan de N . Uilenburgerstraat 71, totaal dus 670. Het verslag slaakt de verzuchting, dat voor de bewoners niet veel werk van maatschappelijk werk wordt gemaakt en meent, dat voor een organisatie, die over voldoende geldmiddelen beschikt, in deze buurt een groot terrein braak ligt. Misschien is dit voor velen een aansporing, het werk van Beis Jisroeil, welke nuttige vereeniging kort geleden aan de Transvaalkade een Zwaluwnest heeft geopend, te steu-
Mededeelingen van de Administratie Alle betalingen aan „De Vrijdagavond" hunnen geschieden door overschrijvingen op onze rekening bij de Gemeentegiro No. V. 872.
„DE Z O N " . Er is wel eens beweerd, dat winkelzaken geen reden van bestaan meer hebben en dat zij gedoemd zijn tot ondergang, evenals trouwens de geheele middenstand. Het is hier de plaats niet nader op deze bewering in te gaan, doch wel kan worden geconstateerd, dat in het tijdperk, waarin wij leven, van dien ondergang nog zeer weinig te bespeuren valt. Integendeel. Hoe meer de stad zich uitbreidt, hoe grooter het aantal winkels wordt en hoe grootscher, rijker en voornamer hun inrichting. Als een treffend voorbeeld daarvan mogen in de eerste plaats zeker wel genoemd worden de winkelpaleizen van de firma A . Janus, N . V . „De Zon", die gevestigd zijn Ferd. Bolstraat 89—83 en Kinkerstraat 196—
96
DE
198. Deze firma heeft in zeer korten tijd een vlucht genomen en een uitbreiding ondergaan, die bewijzen, dat de detailhandel nog steeds een dringende behoefte is voor het publiek. Voor ons ligt de keurig uitgevoerde voorjaarsprospectus der firma Janus voor 1931. Bij het doorbladeren daarvan treft ons al dadelijk het enorme aantal artikelen, dat deze firma in haar magazijnen in voorraad heeft. Men vindt er meubelen en bedden, tapijten en karpetten, tafelkleeden en gordijnen, loopers en linoleums m alle mogelijke uitvoeringen en kwaliteiten. Karpetten van tapis beige staan reeds voor vanaf ƒ 9.75 genoteerd in oploopende variaties tot het Wilton karpet van ƒ 145.—. Een reclame kapokmatras van ƒ 16.90 en een m linnen damast van ƒ /9.50. Een eiken huiskamerameublement van ƒ 79.— en een dito van ƒ 475.—! Het ligt niet in onze bedoeling deze prospectus in den breede te bespreken. Wij deden er slechts een greep in om onzen lezers een beeld te geven van de rijke verscheidenheid aan artikelen en de groote keuze in elk dier artikelen, welke door de firma A . Janus worden geleverd. De groote uitbreiding, die deze zaak in den loop der jaren heeft onder-
E E N DER
V R I J D A G A V O N D
gaan, is een gevolg van de degelijke grond- van Serooskerkenweg en Agamemnonstraat slagen, waarop zij is gegrondvest en die culmi- gevestigd het magazijn van comestibles, neeren in den stelregel „Betere bediening, Betere kwaliteiten, Lagere prijzen". Het personeel bestaat uit vakkundige menschen, die hun ken nis gaarne in dienst stellen van het publiek en het voor lichten bij de keuze tot inrichting en verfraaiing van een woning. Ook dan, wanneer men niet direct iets wenscht te koopen, wordt een bezoek aan haar magazijnen door de firma Janus ten zeerste op prijs gesteld. Vol gens haar Twee der ételages van de FIRMA I. VAN SoLT, in Koloniale waren, Chocolaterie, Wijnen, Comestibles en Fruit, Van Tuyll van Serooskerkenweg 17, Amsterdam. eigen woorden „is alleen reeds het toonen van de rijke verscheidenheid van onze ar- koloniale en grutterswaren van den heer tikelen, ons steeds I. van Solt. Wij publiceeren hierbij een foto van een gedeelte der etalageruimte, die een een genoegen . De helaas op zoo goed beeld geeft van den omvang dezer tragische wijze ver- zaak. ongelukte direc- De heer Van Solt, die in den groothandel teur dezer ven- in zuidvruchten en cacaoboonen een groote nootschap, wijlen mate van vakkennis heeft verworven, heeft de heer A . Janus, de eischen des tijds begrepen en toont dit die ook in Joodsche door de royale wijze, waarop hij zijn onderneming heeft opgezet, door de groote colkringen zooveel sympathie genoot, lectie comestibles en chocolaterie, die hij in heeft door zijn voorraad heeft, door de prima kwaliteiten reëelen handel, zijner artikelen en door zijn modern verkoopsysteem. Als een voorbeeld daarvan vermelden door zijn ijver en bekwaamheid deze wij, dat ieder, die bij den heer Van Solt zaak gebracht op een flesch Spaansche, Kaapsche, Samos of de hoogte, die zij Gallipoh wijn koopt, voor den reeds lagen prijs thans heeft bereikt. van ƒ1.10, gratis als reclame een flesch prima Op zijn zoon, den sinaasappel-, citroen-, grenadine- of frambozenlimonade ontvangt. Verder stippen wij tegenwoordigen uit de uitgebreide prijscourant van den heer directeur, rust thans de taak dezen Van Solt nog de volgende speciale aanbiearbeid voort te zet- dingen aan: Zalm in blik, heele blikken50cent. ten. Ook hij zal Ananas op sap: groote blikken 75 c , kleine niets onbeproefd blikken 40 cent. laten, om het ver- En zoo stelt de heer Van Solt zich voor dcor trouwen, dat de regelmatige reclame-aanbiedingen de befirma A . Janus ge- langstelling van het publiek levendig te niet, waardig te houden. blijven. Met volle De heer Van Solt zal ook gaarne in aanmerking overtuiging kun- komen voor groote leveranties aan ziekennen wijjhaar bij huizen of andere Joodsche instellingen. Onzeronze lezers aan- zijds bevelen wij hem gaarne aan. Men noteere het adres: I. van Solt, Van Tuyll van Seroosbevelen. kerkenweg 17, telefoon 26202. BIJ H E T STADION. I lil III111 !• 1191 Illllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll! I IIIM I I II II In de nieuwe stad, die in ongelooflijk GEDRUKT BIJ korten tijd in de NA/. Uitgevers- en Drukkersbedrijf omgeving van het Stad ion is verreJ . A. B O O M , H A A R L E M . MACAZIJNEN VAN , , D E Z O N " FIRMA A. JANUS, zen, is op den hoek van den Van Tuyll iiHiiiiimiiiiiiitmiiiiiiii Ferd. Bolstraat 89-93, Amsterdam. niiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Dingen van den Dag H. W. R O O L K E R , Valentijnkade 45 (O.)
—
Telefoon 50465
TIMMERMAN-AANNEMER
ADMINISTRATIE EN ONDERHOUD VAN HUIZEN SCHERP
CONCURREEREND
De wereldbond van Zionistische vrouwen .,Wizo" houdt zijn zesde twee-jaarlijksch congres, onmiddellijk voor het X V I Ie Zionistencongres te Bazel van 23 tot 28 Juni. De agenda bevat een aantal vraagstukken der Zionistische vrouwenbeweging en van het opbouw-werk in Palestina. In het voorjaar van dit jaar zal in Dresden een internationale hygiëne-tentoonstelling worden gehouden met medewerking van het Duitsche rijk, den staat Saksen en de stad Dresden en gemeenschappelijk met het Duitsche museum voor hygiëne te Dresden. Bijna alle landen der wereld zullen aan deze tentoonstelling deelnemen. De arbeid der Joden op het gebied der hygiëne en der volksgezondheid zal in een bijzondere afdeeling worden geëxposeerd, die door den bond van vereenigingen voor Joodsche gezondheidsbescherming O.S.E. en diens dochtervereeniging T . O . Z . in Polen, zal worden georganiseerd. De opening dezer tentoonstelling zal in begin van Mei plaats hebben. De middelen voor de aanschaffing daarvan werden opgebracht door een inzameling die werd gehouden door de Bnei Brith loge in Honoloeloe na de godsdienstoefeningen die dit jaar op Rousj Hasjono en Joum Kippoer voor de eerste maal in Hawaï werden gehouden.
uit Roemenië 84 Joodsche mannen, 52 vrouwen en 18 kinderen. U i t Litauen 29 mannen 15 vrouwen en 11 kinderen. U i t Palestina 10 mannen, 8 vrouwen en 10 kinderen. Aan al deze immigranten werd hulp verleend door het door de New-Yorksche afdeeling der H . I.A.S. onderhouden Joodsche centrum van Havana, waar ook een kliniek, een door 242 leerlingen bezochte Hebreeuwsche school en een bibliotheek met leeszaal gevestigd is. GROOTE
SORTEERING.
SMIT & TEN HOVE SIGARENMAGAZIJN „SELECT" SCHELDESTRAAT 5 — TELEFOON 26627
De United Synagoge van Amerika heeft het eerste Sefer Thora naar Hawai gezonden.
F*. P. F. GLADDER GALERIJ 21 (P.v.V.) -
AMSTERDAM
Specialiteit in FEEST- EN B R U I L O F T S A R T I K E L E N Bekroond voor het vervaardigen van Surprises
De burgemeester van Tel Aviv, M . Dizengoff, is naar Frankrijk vertrokken, vanwaar hij zich verder naar Italië en daarna naar Rhodos zal DAM ES - K A P S A L O N
C. P E E T O O M GEDIPL. D A M E S K A P P E R Ged. Oude Gracht 11 (tegenover het postkantoor)
HAARLEM
In den loop van het jaar 1930 zijn 1374 Joden naar Cuba geëmigreerd. Het grootste deel daarvan kwam uit Polen (560 mannen, 328 vrouwen en 172 kinderen). Verder kwamen HH'iiiHimiiiimimiuiiiitiatiiitiitiiiiiiBititmifg
| B. Koster - Amsterdam (O.) § 3 Hoogeweg 124 - Telefoonnummer 53084 g Complete Woning-inrichting 5 2 Behangerij - Stoffeerderij 5 Annex Reparatie-inrichting g aiiiiiiiuiNiuiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiuiK
Voor feesten aan huis te ontbieden.
begeven. Hij wil uit deze landen kunstvoorwerpen meebrengen voor het nieuw opgerichte Museum in T e l Aviv. Volgens een officieele statistiek studeerden in 1930 aan de universiteit te Weenen 2287 Joodsche studenten op een totaal aantal van 12006 studenten. Van de Joden hebben slechts 958, dus nog niet de helft, zich als Jood laten inschrijven.
WILT GIJ UW ZAAK onder de aandacht brengen van het koopkrachtige Joodsche publiek, plaatst dan een advertentie in
»De Vrijdagavond" Vraagt nog heden onze Advertentie-tarieven
MELKINRICHTING
C. VAN KOESVELD
Rijnstraat 122
tegenover de R.K. Kerk T E L E F O O N 29251
De minister van Post- en telegrafie in Polen heeft aan de postkantoren medegedeeld, dat in het vervolg telegrammen in de Hebreeuwsche taal, zoowel voor het binnen- als voor het buitenland moeten worden aangenomen. Telegrammen in de Jiddisje taal kunnen alleen in het binnenland worden aangeboden. Dit is de eerste maal, dat in Polen het Jiddisj ambtelijk wordt erkend. Telegrammen in het Hebreeuwsch en in het Jiddisj moeten in Latijnsche letters worden geschreven. Tijdens zijn reis naar Japan is op 15 April overleden de Amerikaansche textielfabrikant M o r ton Meinhard. Voor Joodsche liefdadige instellingen heeft hij een millioen dollar gelegateerd. In het Akademie-Verlag te Berlijn is zoo juist verschenen het tweede deel van de groot opgezette jubileumsuitgave der verzamelde werken van Mozes Mendelssohn, zoodat thans vier deelen gereed zijn. Dit deel bevat de geschriften over philosophie en aesthetiek uit den vroegsten tijd van Mendelssohns schrijversperiode tot aan 1766, uitgezonderd de door Mendelssohn zelf als „Philosophische Schriften" gepubliceerde verzameling uit denzelfden tijd, die in hun geheel in het eerste deel werden opgenomen. De bewerking van het thans uitgegeven deel geschiedde door Fritz Bambergen en Leo Strauss. Een verhandeling over muziek-theorie werd door H . Borodiansky ingeleid en verklaard. Tevens bevat het werk een Duitsche vertaling van het in het Hebreeuwsch geschreven commentaar op de „Logik" van Maïmonides.
GARAGE DE VISSER, HAARLEM KONINGSTRAAT No. 36 T E L E F O O N 15572 STALLING VOOR AUTO'S REPARATIËN - BENZINE O L I Ë N EN B A N D E N V E R H U U R I N R I C H T I N G VAN L U X E AUTO'S
: Postzegel
BESTELKAART
| c£ |
Aan de Administratie van
DE V R I J D A G A V O N D Van Eeghenstraat 189
Administratie:
VAN
E E G H E N S T R . 189 - A M S T E R D A M
AMSTERDAM
Dingen van den Dag. De eerste volkstelling werd te Palestina in PALEIS VOOR VOLKSVLIJT 1922 gehouden. Er werden toen in totaal was dicht bij de geteld: 757.182 inwoners, waaronder 590.890 WIJNHANDEL „PIETER PAUW" Mohamedanen, 83.794 Joden, 73.024 ChrisH E T O U D S T E ADRES VOOR WIJNEN. E T C | 2e Jan Steenstraat7 -Tel. 90080 | tenen, 7028 Drusen, 163 Sameritanen, 265 Pieter Pauwstr.2a - Tel.31049-Amsterdam | Handel in Aardappelen, Groenten, § Bahais, 156 Metawallis, 1454 Hindoes en A. SCHMIDT. | Binnen- en Buitenlandsch Fruit. § 408 Sikhs. Op 1 Juli 1927 werd de Joodsche ir u li umimimitim u i bevolking van Palestina door het departe82.000, „Freiheit" met 30.000 exemplaren. Bij gelegenheid van den zeventigsten ver- ment van gezondheid der regeering getaxeerd De 345.000 lezers dezer bladen vertegenjaardag van den burgemeester van Tel Aviv, woordigen ongeveer 18 % der totale Joodsche M . Dizengoff, publiceert het „Palestina Bulbevolking van New York City; gemiddeld letin" eenige cijfers omtrent de ontwikkeling lezen dus elke familie van vijf personen een van Tel Aviv, waaraan wij het volgende Jiddisj dagblad. Jacob van Campenstraat 53 ontkenen: Tevens verschijnt eiken dag een in de EngelTel. 21670 - AMSTERDAM Jaar Inwoners Aantal huizen Inkomsten Uitjaven sche taal gedrukt bulletin (Jewish daily bulle1910 300 60 tin) uitgegeven door het Joodsche telegram1911 500 65 476 462 Specialiteit in Kunstschildersmenagentschap, het eenige Engelsche dag1912 790 94 530 557 artikelen - Encadrementen blad, dat bovendien geheel neutraal is en 1913 980 111 815 750 zich volkomen onthoudt van agitatie, proRestaureeren van Schilderijen 1914 1491 139 2365 1726 paganda en commentaar en uitsluitend JoodOver het geheele land te ontbieden 1921 3604 242 149% 12289 sche nieuwsberichten publiceert en gebeur1922 12892 1007 53197 42709 tenissen uit de geheele wereld. 1923 16554 1474 38833 36792 1924 21610 1936 75623 61001 op 147.687 zielen. Op 31 Maart 1929 bestond In het geheel bestaan in de Vereenigde Staten 1925 34200 2612 143631 121078 de bevolking van Palestina volgens een statis- van Noord-Amerika 190 Joodsche couranten 1926 38000 73056 90500 tiek in de „Times" te Londen uit 557.649 en tijdschriften. Daarvan verschijnen vijf 1927 37729 3281 77928 96735 Mohamedanen, 149.554 Joden, 78.463 Chris- in het Hebreeuwsch, 72 in het Jiddisch, 12 1928 38239 3394 84317 74585 tenen en 8850 belijders van andere godsdien- in het Jiddisch en Engelsch, 98 in het Engelsen, één in het Duitsch en één in het Span1929 40000 3600 91817 87480 sten. ioolsch. 1930 42000 3767 97599 95898 De oppervlakte der stad bedroeg in 1910 In de Mei-aflevering van het Orgaan der 120 Dunam, in 1922 reeds 1500, in 1924 Joodsche gemeente van Berlijn deelt G . In Maart van dit jaar immigreerden in Palestina 771 Joden. In de beide eerste maanden 3850 en thans 6880 Dunam. In 1915 had totaal 303 Joden. Van de in Maart in het land Tel Aviv 16 scholen met 2751 leerlingen, terwijl VAN BERKEL's Radio cn Gramophone gekomenen waren 636 in bezit van certifiin 1930 het aantal scholen 92 en dat der leerOvertoom 68 — Amsterdam — Telefoon 80818 caten van de Jewish Agency, 103 kwamen als lingen 12321 bedroeg. Gehoorzaal en Radio Service Station van Erres, familieleden van in Palestina wonenden en Philips, Seibt, Lorenz en Ducretet Apparaten. Onder leiding van de adjunct-secretaris der 32 waren immigranten met eigen middelen. Columbia-, Odeon- en Polydor Koffers regeering van Palestina, Mills, wordt reeds 519 kwamen uit Polen, 69 uit Rusland, 26 Aanbevelend, Fa. VAN BERKEL & Co. thans gewerkt aan de voorbereiding van de uit de Vereenigde Staten en de rest uit andere in 1932 te houden volkstelling; in den loop landen. der volgende week wordt daarvoor een speciaal Hirschfeld eenige bijzonderheden mede ombureau geopend. trent de Joodsche pers in New York. Er wonen daar twee millioen Joden, die onregelSIGARENMAGAZIJN matig verdeeld zijn over deze reuzenstad met haar tien millioen inwoners. Er verschijH. J . AMENDE nen vier dagbladen in de Jiddisje taal: „Der GEDIPL. RADIO-MONTEUR-TECHNICUS W e t e r i n g k a d e , hoek Pletterijstraat Vorwarts", met een gemiddelde oplage van Speciaal 1e klas toestellen en moderniseeren Telefoon 71966 — DEN HAAG 143.000 exemplaren. „Jiddisches Morgen Maasstraat 71, Tel. 2 4 6 8 0 , Amsterdam-Z. Journal", met 90.000, „Tog" (Dag) met
MHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIK
ï
R BOSSE
J. H. V A N BEEK
R A D I O „FARAD"
„RADIOLA"
Administratie van DE VRIJDAGAVOND, Van JLeghenstraat 189, Amsterdam.
Invullen,
Ondergeteekende abonneert zich hiermede tot wederopzegging op DE VRIJDAGAVOND, tegen ƒ 3.— per half jaar, ) (20 ct. Incasso). x
Naam:
—
Straat en Huisnummer:
—
-
-
Woonplaats: Dattan ;.
—
-
Uitknippen en
(Handteekening) : (S.o.p. duidelijk invullen).
*) Over het abonnementsgeld gelieve U te disponeeren met 20 ct. incasso aend ik U heden postwissel.
Verzenden
