pakpapier archeologievirus laat Van der Meulen niet meer los

Zijn fascinatie voor archeologische vondsten ontstond pas toen hij in contact kwam met de heer Van Sprang, de conservator van de Oudheidkamer. Theo van der Meulen weet nog goed hoe hij ‘besmet’ werd met het virus en dat hij het nog altijd niet wil missen. lees verder op pagina 5

archeologievirus laat Van der Meulen niet meer los

de scherven van middeleeuwse potten, in 2010 door Theo van der Meulen opgegraven op het V.A.T. terrein

Het Pakhuis centrum voor erfgoed natuur & milieu Molenaarsplein 24, 3851 MZ Ermelo 0341 760 777 [email protected] www.hetpakhuisermelo.nl redactie Aimée Wijnacker Steven van Loo Natalie Overkamp

1 pakpapier basisontwerp Hanneke Heerema BNO gedrukt bij SMIC (Arnhem)

2011

twee nieuwe medewerkers voor Het Pakhuis - vanaf de opening al ruim 3100 bezoekers - gezellige kerstmarkt groot succes- voorzitter wordt burgemeester - kinderen onderzoeken oude botten in de boekenkast In het centrum moeten vanzelfsprekend de boeken te vinden zijn die een relatie hebben met Ermelo. De collectie groeit dan ook, maar is op dit moment nog niet compleet.

even terugkijken en een blik vooruit Vanaf mijn aantreden in augustus zijn er heel veel mooie gebeurtenissen geweest in Het Pakhuis. Hieronder vind u daar een beknopt overzicht van. Vanaf januari is ons team versterkt door twee nieuwe medewerkers Judith Bartel als collectiemedewerker en Natalie Overkamp als educatiemedewerker. Verderop in dit blad stellen ze zich nader aan u voor. In de voorjaarsvakantie zullen er allerlei leuke kinderactiviteiten zijn, en in de week daarna begint het officiële nieuwe seizoen. De nieuwe wisseltentoonstelling zal tot het najaar in Het Pakhuis te zien zijn, daarna opent er een nieuwe tentoonstelling die tot aan het voorjaar van 2012 te zien zal zijn. Kortom een hoop nieuwe ontwikkelingen in Het Pakhuis, komt u gauw weer eens kijken?

Nieuw op de schap is boekje ‘Vervoer, honderd jaar over weg en spoor’, een uitgave van de Oudheidkundige Vereniging Ermeloo. Het handzame boekje biedt een inkijkje in een tijd dat postkoets en diligence over de Zuiderzeestraatweg reden. De postkoets heeft overigens niks te maken met het bezorgen van post, maar met de posten die onderweg aangedaan werden. Maar ook de komst van de trein, de bouw van het station Ermelo - Veldwijk en niet te vergeten de ontwikkelingen van de VAD in Ermelo worden er uitgebreid in beschreven. Bijzonder zijn de persoonlijke anekdotes van oud-medewerkers en de foto’s uit familiealbums. Eén conclusie blijft na het lezen van dit boek: Er is veel veranderd in die honderd jaar, ook in Ermelo. Het boekje is ook te koop in Het Pakhuis.

Aimée Wijnacker, directeur

activiteitendag Vogelbescherming Nederland en CJ Wildlife organiseren voor de zesde keer deze speciale week om het leefgebied van de vogels in tuinen te verbeteren. Het Pakhuis wil daar graag een steentje aan bijdragen met de activiteitendag op zaterdag 19 februari. Kom dus tussen 10.30 en 16.30 uur naar Het Pakhuis en timmer zelf een nestkastje! Voor meer informatie volg ook de website www.hetpakhuisermelo.nl.

kerstmarkt Op 6 december werd er een prachtige kerstboom op het molenaarplein neergezet en met de hulp van de Vakschilders uit Ermelo werden de lampjes er vakkundig in gehangen en straalde het plein. Op 18 december vond hier samen met Molen de koe een gezellige kerstmarkt plaats. Het Pakhuis geurde naar versgebakken koekjes en dennentakken. Er konden voederkransen gemaakt worden en er waren gratis rondleidingen in de molen en in het museum. Buiten waren er verschillende kraampjes met leuke kerstspulletjes te koop en kon men zich opwarmen met chocolademelk en pannenkoeken.

buitengewoon belangrijk Het Pakhuis valt en staat met een grote groep enthousiaste vrijwilligers. De afgelopen maanden hebben zij zich met grote overgave gericht op het openstellen van het museum en het gastvrij ontvangen en professioneel rondleiden van bezoekers. Met het nieuwe seizoen in aantocht bereidt het centrum voor erfgoed natuur en milieu zich voor op een grote hoeveelheid aan speciale activiteiten en reguliere openstelling tijdens het toeristisch seizoen. Hiervoor zijn wij op zoek naar nog meer enthousiaste vrijwilligers die het leuk vinden om werkzaamheden binnen het museum uit te voeren. Er zijn taken op het gebied van rondleidingen, baliewerk, diverse werkgroepen en begeleiding van groepen. Lijkt dit u wat? Meldt u dan aan of loop even binnen, wij kijken naar u uit!

2 pakpapier, het kwartaalblad van Het Pakhuis, centrum voor erfgoed, natuur en milieu

februari 2011

in opbouw... nieuwe medewerkers voor Het Pakhuis!

Natalie Overkamp:

Judith Bartels: Ik ben Judith Bartel-van Beckhoven en sinds 5 januari werkzaam als collectiemedewerker van Het Pakhuis te Ermelo. Van origine ben ik kunsthistoricus en museumkundige. Ik heb eerder als assistent-conservator gewerkt bij de provincie Noord-Holland te Haarlem en het Nationaal Historisch Museum te Arnhem. Wat mij direct enorm aansprak in Het Pakhuis is de toegankelijkheid van de collectie en de open sfeer die het gebouw uitademt. Ik kijk er naar uit om samen met mijn collega’s en de vele (zeer toegewijde!) vrijwilligers prikkelende, spannende, mooie, interessante en boeiende tentoonstellingen te maken waarin steeds weer een deel van de geschiedenis en de natuuraspecten van in en rond Ermelo wordt verteld. Graag tot ziens in Het Pakhuis!

Wat bijzonder om te werken in Het Pakhuis, het gebouw dat ik de afgelopen jaren tijdens afbraak en opbouw met mijn fotocamera gevolgd heb! Vanuit mijn journalistieke achtergrond heb ik vier jaar geleden de sprong gemaakt naar het zelfstandig ondernemerschap. Van daaruit startte ik met het ontwikkelen en begeleiden van educatieve projecten. Ik raakte betrokken bij projecten van het Natuur- & MilieuPlatform en maakte kennis met een aantal leden van de Oudheidkundige Vereniging Ermeloo. Ook de herbouw van Molen De Koe heb ik op de voet gevolgd. Tijdens tal van activiteiten werd ik geprikkeld door de verbinding tussen cultuur en natuur. Ik zie dan ook een grote uitdaging in mijn nieuwe baan als educatief medewerker van Het Pakhuis. Spelenderwijs een duik nemen in de geschiedenis en voelen hoe een das voelt, de meeste indruk blijft achter wanneer je het zelf kunt ‘beleven’.

In Het Pakhuis zal in het voorjaar een tentoonstelling te zien zijn over de instelling ‘s Heeren Loo. Één van de meest markante bewoners is Anton Smit (18941998) geweest, die beter bekend staat onder de naam ‘Kiteka’. Het Pakhuis heeft op dit moment een mooi portret van hem ten toon gesteld. Toen Anton als vierjarig jongetje in 1898 bij de instellingen terecht kwam, was dat het enige woord wat hij kon zeggen. Kiteka groeide op tot een baldadige en oersterke vent. Hij verdiende een centje bij door klusjes te doen. Lang was hij de assistent op de wasauto. Nog tot op hoge leeftijd sjouwde hij zware wasmanden vol vuile was van de diverse gebouwen naar de destijds nog bestaande wasserij. Van de centjes die hij ermee verdiende, kocht hij het liefste tabak.

Natalie Overkamp

Deze acquarel is een treffend portret van de pijprokende Kiteka. Heeft u nu zelf een leuk verhaal over ’s Heeren Loo en/of een voorwerp thuis naar aanleiding waarvan u iets kunt vertellen over het leven op deze instelling en zou u het leuk vinden als dit in de aankomende tentoonstelling komt, neemt u dan graag contact met ons op! [email protected]

Judith Bartels pakpapier, het kwartaalblad van Het Pakhuis, centrum voor erfgoed, natuur en milieu

op de thee met Eddy Bilder Nu het juist op besturen aankomt, verlaat voorzitter Eddy Bilder het ‘schip’. Weliswaar kijkt hij enorm uit naar zijn nieuwe uitdaging als burgemeester van Zwartewaterland, zijn taak bij Het Pakhuis is nog niet voltooid. ‘Eigenlijk komt mijn afscheid te vroeg,’ aldus Bilder.

De voormalig wethouder en Tweede Kamerlid is vanaf het begin betrokken geweest bij de plannen voor het Ermelose museum anex natuur- & milieu educatief centrum. Sinds twee jaar is Bilder ook betrokken als voorzitter van het bestuur. ‘Eigenlijk konden we concreet aan het werk nadat het museum geopend was,’ vertelt hij. ‘Tot die tijd lag de opdracht bij de gemeente.’ Maar Bilder is trots op het gerealiseerde. ‘Nu is het tijd om Het Pakhuis op de kaart te zetten en mensen er naar toe te trekken. Daar liggen grote kansen.’ Wie deze toekomstig burgemeester kent, weet dat hij een grote passie voor historie heeft. ‘Ik ben er van overtuigd dat je de dingen van het nú pas kunt begrijpen als je ook het verleden kent,’ zegt hij gedreven. Vooral de lokale geschiedenis zit in Bilders hart. ‘Het onderdeel Markante Ermeloërs kan in het museum voor mij dan ook niet groot genoeg zijn.’ De afgelopen jaren heeft hij zich ook ingezet voor restauratie van historische gebouwen waaronder bijvoorbeeld de molenaarswoning. Het pronkstuk van het museum is toch wel Jantje van Speulde. Maar er is ook nog een authentiek altaarstuk uit het voormalige klooster St Jansdal, nu ’s Heeren Loo. ‘Dit stuk is in particulier bezit, maar het zou mooi zijn als het een keer in Het Pakhuis kan worden tentoongesteld. Dat stuk hoort gewoon hier.’ Verder ziet Bilder mogelijkheden genoeg. ‘Ik zie een expositie over dominee Witteveen voor me. Er is nog één van zijn dagboeken. Of eens een expositie met foto’s van Gert Staal.’ De scheidende voorzitter zit nog vol ideeën, maar zal de taken overlaten aan zijn opvolger. Niettemin blijft hij de ontwikkelingen volgen. ‘Ermelo hoort bij mij en ik zal er nog regelmatig binnenlopen.’

4 pakpapier, het kwartaalblad van Het Pakhuis, centrum voor erfgoed, natuur en milieu

februari 2011

museumlessen voor Het Pakhuis- rondleidingen streekarchivariaat een groot succes - de terugkeer van het lijksilhouet - kom een nestkast maken - nieuwe tentoonstelling al in opbouw - een das op bezoek al ruim 3100 bezoekers Vanaf het laatste weekend van augustus heeft het Pakhuis haar deuren geopend voor publiek. Sindsdien hebben ruim 3000 bezoekers de weg naar het museum gevonden. Open monumentendag, Gelderse museumdag en de kerstmarkt waren slechts enkele van de vele gezellig drukke dagen in het Pakhuis. Vanaf 1 maart 2011 is het pakhuis geopend van dinsdag tot en met de zaterdag. Voorafgaand aan 1 maart zijn er nog verschillende speciale voorjaarsactiviteiten in de schoolvakantie. Hou de website in de gaten voor meer informatie.

lespakket archeologie De Gemeente Ermelo heeft EDU-ART de opdracht gegeven om het eerste educatieve aanbod voor het Pakhuis te ontwikkelen. De consulent van EDU-ART, freelancer Elly van der Velde, heeft een lespakket ontwikkeld waarin archeologie in Ermelo en omgeving centraal staan. Het lespakket sluit aan op de archeologiecollectie van Het Pakhuis en op omgevingssonderwijs. De doelgroepen zijn leerlingen uit het basisonderwijs uit de groepen 6/7. In januari 2011 zal het pilot-project afgerond worden met basisschool de Klokbeker als proefschool. Daarna kunnen alle basisscholen gebruik maken van dit educatieve project. Het pakket is lesstofvervangend en ook bruikbaar voor groep 5 en 7. Mail voor meer informatie naar [email protected]

‘Jantje van Speulde’ Op vrijdag 15 oktober is ‘Jantje’ op ludieke en symbolische wijze naar het Pakhuis gebracht. Op een boerenwagen met prachtige belzen van Jannetje de Ruiter werd het lijksilhouet vanaf de Varenlaan naar het molenaarsplein gebracht. Met de hulp van stichting Oogstfeest werd de wagen begeleid door veertien mannen in blauwe overall, op klompen en een boerenzakdoek. Bovenop de wagen zaten twee ernstig treurende vrouwen die neerkeken op de kist. In de jaren vijftig werd ‘Jantje’ door archeoloog Pieter Jan Remees Modderman ontdekt in een grafheuvel op het Speulderveld. Een lijksilhouet is een verkleuring in de grond waar het lichaam heeft gelegen. Bij het lijksilhouet van Jantje zijn ook nog enkele botfragmenten te zien. De afgelopen jaren heeft het Museum het Valkhof in Nijmegen en het Historisch Museum in Arnhem het silhouet in de collectie gehad. Met de komst van Jantje is het silhouet weer terug in het gebied van herkomst. Het Pakhuis heeft de archeologische collectie van de voormalige gemeentelijke oudheidkamer opnieuw vormgegeven. In de vaste tentoonstelling is er een grafheuvel nagebouwd met daarin allerlei vondsten uit grafheuvels in en rondom Ermelo.

pakpapier, het kwartaalblad van Het Pakhuis, centrum voor erfgoed, natuur en milieu

archeologievirus laat Van der Meulen niet los

Zijn fascinatie voor archeologische vondsten ontstond pas toen hij in contact kwam met de heer A. van Sprang, de conservator van de Oudheidkamer van Ermelo. Theo van der Meulen weet nog goed hoe hij ‘besmet’ werd met het virus en dat hij het nog altijd niet wil missen.

Van der Meulen zat in het leger (sportinstructeur) en belandde vanwege zijn werk in Ermelo. Hij behaalde op latere leeftijd zijn MO-akte geschiedenis en als het aan Van der Meulen gelegen had, was hij gegaan voor zijn doctoraal. ‘Maar zover is het niet gekomen,’ vertelt de man die sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw betrokken is bij de oudheidkamer. ‘Via mijn vrouw Tineke kwam ik in contact met Van Sprang die wel hulp kon gebruiken bij het beheer van de collectie.We waren het voor 99,5% met elkaar eens.’ Van der Meulen vertelt in geuren en kleuren hoe er een oud potje geruild werd tegen een maquette van het Romeins Marskamp bij het Stadsmuseum Harderwijk.

Maar nog spannender is zijn verhaal over zijn reis met het Romeinse beeldje Isis Fortuna. ‘Er kwam een brief van het Allard Pierson Museum met de vraag of zij het beeldje konden krijgen,’ begint hij. ‘Van Sprang had dat beeldje ooit opgegraven in Zwammerdam, maar wilde het niet geven.’ Toch besloot Van der Meulen jaren later, nadat Van Sprang was overleden, dat de Isis Fortuna een plek verdiende in het archeologische universiteitsmuseum van Amsterdam.Daarom verpakte hij het Romeinse beeldje in oude kranten, stopte het in een stevig koffertje en stapte hij in de trein naar de hoofdstad. ‘Ik werd ontzettend hartelijk ontvangen. Ik kreeg gelijk koffie en de conservator nam het object graag in de collectie.’ De verhuizing van de collectie, die jaren tentoongesteld lag in het gemeentehuis, naar Het Pakhuis had heel wat voeten in de aarde. ‘Ik moet zeggen dat we van iedereen heel veel medewerking hebben gehad,’ zegt Van der Meulen, die deze stap niet had willen missen. ‘In de wereld van de archeologie is veel veranderd. Vroeger stonden we zelf met de schop klaar als er ergens werd gegraven, maar tegenwoordig mag dat niet meer.’ De voorzitter van de Oudheidkamer gaat het nu wat rustiger aan doen. ‘Er zijn nu anderen die het moeten doen.’ Toch zal Van der Meulen nog regelmatig te vinden zijn in het museumdepot, daar waar een deel van de collectie is opgeslagen. Trots is hij op het resultaat. ‘En dat ik de eerste steen heb mogen leggen!’

6 pakpapier, het kwartaalblad van Het Pakhuis, centrum voor erfgoed, natuur en milieu

februari 2011

museumschatten 1

de Das (Melis melis) Het Pakhuis heeft een grote historische, archeologische en natuurhistorische collectie. Elke week beschrijft een medewerker van Het Pakhuis een bijzonder collectiestuk op de website van de weekkrant. Dit keer vertelt de collectiemedewerker Judith Bartel over de das in het Pakhuis.

een das op bezoek in Ermelo...

In Het Pakhuis is een aantal prachtige opgezette dieren te bewonderen. Een mooie manier om dieren die je in het wild bijna nooit ziet van dichtbij te bekijken. Een goed voorbeeld daarvan is de das. Daarnaast is de das de mascotte van het museum.

ander wezen in zijn burcht is geweest, ruikt de das dat meteen. Ze markeren hun territorium met hun muskklier welke zich onder hun staart bevindt. Iedere das heeft zijn eigen unieke geur en is voor de andere dassen daaraan herkenbaar als vriend of vijand.

De das is eigenlijk het grootste inheemse landroofdier in Nederland. Hij valt op door zijn bijzondere uiterlijk: de zwarte vacht met de witte strepen. De das is het kleine broertje van de bruine beer. De naam komt mogelijk van het Indo Germaanse woord ‘thachsa’ wat ‘bouwen’ betekent. Want bouwers zijn het, ook al doen ze dat ondergronds dus zien wij daar maar weinig van. Ze wroeten het liefste in zandgronden zoals hier op de Veluwe te vinden zijn. Veel dieren graven voor zichzelf een hol maar een das bouwt een heus kasteel ondergronds, met allerlei gangen en kamers . Ze graven zelfs ventilatieschachten uit voor frisse lucht. De das blijft meestal in de buurt van zijn ‘burcht’. Het zogende vrouwtje kan zo weer snel bij haar kroost zijn om ze weer te voeden. Bij de das is het reukvermogen heel sterk ontwikkeld. Als er een

Het gezichtsvermogen van de das is helaas niet zo goed. Van origine zijn het dagdieren maar in de loop der tijd zijn het nachtdieren geworden maar ze zien niet veel. Helaas komen jaarlijks veel dassen om door een aanrijding. Dus automobilisten: blijf goed opletten op deze kleine weggebruikers! Zie voor meer ‘museumschatten’ elke week vanaf vrijdag de website http://www.deweekkrant.nl/ermelo_s_weekblad

pakpapier, het kwartaalblad van Het Pakhuis, centrum voor erfgoed, natuur en milieu

gezocht: vrienden aanbod op maat breng de vogels onder dak en vriendinnen voor Het Pakhuis is uitermate geschikt voor het houden van Het Pakhuis! Om Het Pakhuis te onder steunen in al haar ambities vragen wij uw hulp. Voor slechts 15 euro per jaar (meer mag natuurlijk ook) kunt u vriend of vriendin worden van het centrum voor erfgoed, natuur en milieu. Dit heeft voor u vele voordelen: • U ontvangt gratis de nieuwsbrief ‘pakpapier’. Hierin vindt u bijdragen vanuit het museum over erfgoed, natuur en milieu in en rondom Ermelo. • U ontvangt als lid gratis toegang voor uzelf in Het Pakhuis. • U steunt in brede het werk van Het Pakhuis. Hoe wordt u vriend of vriendin? Via onderstaand strookje kunt u zich aanmelden. Deze kunt u inleveren bij Het Pakhuis, Molenaarsplein 24 3851 MZ Ermelo, of per mail naar [email protected]

lezingen, verjaardagpartijtjes en bedrijfsuitjes. Al deze activiteiten staan in het teken van erfgoed, natuur en milieu. Er is altijd gelegenheid ingeruimd voor een rondleiding en een kopje koffie. In september bezochten 25 personen van stichting inloophuis ‘de parasol’ het net geopend museum. Op zaterdag 16 oktober vond de start van de najaarsexcursie van de Drents Prehistorische vereniging in het Pakhuis plaats op zaterdagochtend het museum.

Hierbij wil ik mij aanmelden voor: Lid vereniging Vrienden van Het Pakhuis

naam voorletter(s) m/v:

adres postcode

In november was er een grote bijeenkomst van het streekarchivariaat waarbij er rondleidingen en lezingen werden gehouden in het practicum en het museum. Eind november was er een gezellig verjaardagspartijtje, waarbij de jarige met zijn vriendjes op zoek ging naar de verloren gouden munten. Er was taart en limonade en alle kinderen gingen met een zelfgemaakt Romeins knapzakje en lekkere chocolade muntjes tevreden naar huis. Op 8 december hield de Ondernemers Vereniging Ermelo zijn kerstborrel in het Pakhuis. Wilt u ook zo’n bijzondere ervaring? U wordt onthaald met een kopje koffie en er is voor iedere groep een aanbod op maat beschikbaar. Heeft u interesse? Neem dan contact op via 0341 760 777 of via [email protected]

8 pakpapier, het kwartaalblad van Het Pakhuis, centrum voor erfgoed, natuur en milieu

bouwtekening koolmees kast Tijdens de Nationale Week van de Nestkast, van 14 tot en met 20 februari, is er ook in Het Pakhuis extra aandacht voor de vogels. Op zaterdag 19 februari kan iedereen letterlijk helpen de ‘vogels onder dak te brengen’. Vogelbescherming Nederland en CJ Wildlife organiseren voor de zesde keer deze speciale week om het leefgebied van de vogels in tuinen te verbeteren. Het Pakhuis wil daar graag een steentje aan bijdragen met de activiteitendag op zaterdag 19 februari. Zo kunnen kinderen nestkastjes maken, pindaslingers rijgen en is er allerlei informatie te vinden over de vogels in de tuin. Wanneer broedt een zwaluw en welk nestkastje is geschikt voor de huismus? Op 19 februari is het practicum hét centrum waar vogels centraal staan. Vogels maken natuurlijk deel uit van de leefomgeving. Met de lente voor de deur wordt het weer een drukte van jewelste in tuinen en parken. Voor veel vogels is het ook het begin van het broedseizoen, de voortplanting en de zorg om hun jongen groot te brengen. Maar vogels kennen ook woningnood. Doordat huizen tegenwoordig goed geïsoleerd zijn, gaten en kieren worden gedicht en het boeren erf steeds minder wordt is er voor vogels weinig ‘huisvesting’. Waar vogels zich vroeger nestelden in hagen en heggen treffen ze nu kale schuttingen zodat ook deze locaties sterk zijn verminderd. Het belang van vogelhuisjes is daarom gegroeid. Iedereen kan de vogels helpen door het plaatsen van een goede nestkast. Het is hierbij belangrijk om deze op te hangen voordat het broedseizoen begint. Vogelbescherming Nederland wil graag een beeld krijgen van broedgegevens. Op de website www.weekvandenestkast.nl kunt u nestkasten melden en broedgegevens invullen. Zo zijn zij in staat om jaarlijks met statistieken veranderingen in kaart te brengen. Kom dus op 19 februari tussen 10.30 en 16.30 uur naar Het Pakhuis en timmer zelf een nestkastje! Voor meer informatie volg ook de website www.hetpakhuisermelo.nl.

indien onbestelbaar, graag retour sturen naar Molenaarsplein 24, 3851 MZ Ermelo februari 2011