OUTLINE. Yves Saint Laurent, visionair. Van 30 januari tot 5 mei 2013 in het ING Cultuurcentrum

OUTLINE

D e c e mb e r 2 0 1 2

I N G P r i v a t e B a n k ing M a g a z in e

Yves Saint Laurent, visionair Van 30 januari tot 5 mei 2013 in het ING Cultuurcentrum Beleggen: Aandelen niet ten dode opgeschreven ... binnen een gediversifieerde portefeuille Business: Verhoog de overlevingskansen van uw familiebedrijf Reportage: Achter de schermen van onze ING Private Banking campagne

Inhoud

Edito ING verkozen tot Beste Private Bank van België

4

7

Tijdens de Global Private Banking Awards

Markten 4/ Het glas is halfvol

2012 won ING de award Best Private Bank

Juridisch

ceremonie in Singopore begin november uitgereikt als slot van de Private Banking

7/ Crisis in de eurozone: tijd voor

Summit 2012 door PWM (Professional Wealth

duidelijke keuzes

Management) en The Banker Magazine. Dit zijn publicaties

Beleggen

De award werd in ontvangst genomen door een delegatie

10/ Aandelen niet ten dode opge­­­

van ING in Azië. Vandaag pronkt de trofee op mijn bureau.

schreven ... binnen een gediversifieerde portefeuille

Ik ben er bijzonder trots op, maar ik ben vooral trots op mijn team want deze erkenning is in de eerste plaats hun verdienste.

10

24/ ING Family Day trekt generatiebanden

Lifestyle 26/ Prestigewagens en kinderdromen 28/ Yves Saint Laurent, visionair

Reportage

maanden aan het hoofd van ING Private Banking Belgium en het is in de eerste plaats mijn ambitie om dat vertrouwen een duurzame relatie die gebaseerd is op uw specifieke

governance binnen het familiebedrijf

Evenementen

u hiervoor van harte te bedanken. Ik sta ondertussen zes

te blijven verdienen. ING Private Banking Belgium staat voor

20/ Partnership GUBERNA-ING: voor meer aan in Pairi Daiza

van de Financial Times groep.

Ik wil dan ook van deze gelegenheid gebruik maken om

17/ Verhoog de overlevingskansen van uw familiebedrijf

Belgium. Deze prijs werd tijdens een

Maar deze erkenning is ook te danken aan uw vertrouwen.

Business

32/ Achter de schermen van onze

24

ING Private Banking campagne

behoeften. In alles wat we doen trachten we uit te gaan van uw persoonlijke situatie, uw plannen en de prioriteiten van uw gezin en uzelf. Reken dus op ons, vandaag en in de toekomst! Wij zullen u op een proactieve manier blijven informeren over wat er zich afspeelt in de financiële wereld.

Outline – ING Private Banking magazine – december 2012 Redactieraad: Jean-Philippe Bonte, Sandra Crokaert, Luc Charlier,

26

Caroline De Moor, Vincent Juvyns, Marie Helsmoortel, Thierry Masset, Philippe Wallez, Danusia Zablocki Hebben meegewerkt aan dit nummer: Hubert Bosten, Dries Cools, Patrick De Schutter, Business Writers (Paule Alen, Chantal Samson, Marleen Wauters), Luc Charlier, Caroline De Moor, Pierre Hermant, Philippe Ledent, Thierry Masset, Florence Müller, Yves Noël, Florence Swaters, Guy Taillieu, Steven Vanackere, Petra Vankeirsbilck, Thierry Van Loocke, Danusia Zablocki Coördinatie/Eindredactie: Sandra Crokaert Grafische vormgeving: Isabelle Van Brussel Editing: Jo Mariën, Mireille Staelens Productie: Patrick Bataillie Illustratie: Belga Picture, Shutterstock, Raf Willems, Lemmert Photography, © Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent/ Foto S. Carre Cover: Yves Saint Laurent, Parijs 1969, fotografie Jeanloup Sieff © Estate Jeanloup Sieff, grafische montage ING Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe, Sint-Michielswarande 60 – B-1040 Brussel – Z45213N – 12/12

In de eerste plaats via uw private banker, maar ook via dit magazine. Ik wens u en uw familie een zalig kerstfeest en een voorspoedig 2013! Philippe Wallez General Manager ING Private Banking Belgium

32 2

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

28 o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

3

M arkten

Rechts: Times Square, New York City, © Songquan Deng Links: Shangai, Nanjing Road, © Robert Paul Van Beets

Philippe Ledent

Het glas is halfvol De algemene economische situatie is in 2012 erg complex gebleven. Ze werd ook gekenmerkt door een algemene vertraging tijdens het grootste deel van het jaar. Toch is er wat meer optimisme naar het jaareinde toe. De Verenigde Staten herrijzen In de Verenigde Staten heeft de aanhoudende, relatief hoge werkloosheid (hoger dan 8%) de Amerikaanse Centrale Bank (de FED) ertoe aangezet opnieuw een programma te starten voor de aankoop van obligaties op de markten, bovenop de handhaving van haar spilrente op het laagste niveau tot in 2015. Door zo geld in de economie te pompen en tegelijkertijd de rentetarieven op lange termijn te verlagen, hoopt de FED de economie, en dus de werkgelegenheid, aan te zwengelen. Haar doel is dus erg duidelijk en haar voorzitter, Ben Bernanke, kondigde zelfs aan dat de aankopen aan een maandelijks ritme van 40 miljard dollar zouden doorgaan tot dat de Amerikaanse arbeidsmarkt opnieuw een aanvaardbaar niveau bereikt. Hoewel het te vroeg is om de resultaten ervan te meten, heeft dit inschikkelijke monetair beleid in ieder geval al het vertrouwen in de economie versterkt. De nettowerkgelegenheidscreatie blijft trouwens hangen op gemiddeld 140.000 eenheden per maand, waardoor de werkloosheid beetje bij beetje afneemt.

© Ugo Cutilli

4

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Daarnaast zijn de vastgoedprijzen in de Verenigde Staten voor het eerst sinds het begin van de crisis weer gestegen, zonder dat ze

kunstmatig worden ondersteund door fiscale maatregelen, zoals dat het geval was in 2010. Naast de evolutie van de werkgelegenheid is de evolutie van de prijzen van onroerende en financiële activa een cruciale variabele voor de ontwikkeling van de eindverbruiken van de Amerikaanse gezinshuishoudingen. De stijging van de vastgoedprijzen, die in oktober 3% over de periode van 1 jaar bedroeg, heeft ook bijgedragen tot het toenemende vertrouwen van de gezinnen. In de komende kwartalen verwachten we daarom een voortzetting van de gematigde groei van de Amerikaanse economie. Die groei zal echter beneden het potentieel blijven (3% per jaar) omdat er in 2013 nog een netelig fiscaal dossier moet worden afgerond. De administratie van Obama en het overwegend Republikeinse Congres moeten namelijk nog een akkoord sluiten om de open­ bare financiën te saneren. Zonder dit akkoord zouden diverse fiscale maatregelen 'automatisch' van kracht worden en zwaar wegen op de groei. We denken dat er uiteindelijk wel een akkoord zal komen, maar dat neemt niet weg dat de fiscaliteit zal door­wegen op de inkomens van de gezinnen en dus op hun consumptie­gedrag in 2013.

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

5

M arkten

China landt zacht ... en stijgt weer op De Chinese economie zou in 2013 ook weer heropleven. De groei is in de afgelopen maanden wel duidelijk vertraagd. Niettemin kunnen we tot nu toe spreken van een zachte landing van de economie, aangezien het jaarlijkse groeicijfer van het BBP boven de 7% blijft staan. De meest recente economische indicatoren tonen trouwens eerste tekenen van een heropleving aan. Bovendien hebben de Chinese overheden, in tegenstelling tot de meeste ontwikkelde economieën, de capaciteit om dankzij de financiële reserves, indien nodig, de economie weer op te vijzelen. Met de komst van een nieuw regime aan het hoofd van de communistische partij zullen de Chinese leiders waarschijnlijk sterkere maatregelen treffen ten gunste van de groei. We moeten daarbij niet denken aan een economische boom zoals in 2010, maar een heropleving van de groei met zo'n 8,5% à 9% is aannemelijk.

De eurozone is haar recept voor groei kwijt ... De eurozone blijft slabakken. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, China of andere grote economieën is het moeilijk om vandaag duidelijk georiënteerde economische indicatoren te vinden. De groeicijfers van het derde kwartaal tonen nog maar eens het probleem van de eurozone aan: de groei van de hele zone zit in het slop (-0,1% in het derde kwartaal in vergelijking met het voorgaande kwartaal), maar dat probleem wordt verdubbeld door een toenemende kloof tussen de landen van de eurozone. Die aanhoudende verschillen in een monetaire unie zorgen voor instabiliteit. Bovendien zijn er staten die het vertrouwen van de kapitaalmarkten kwijt zijn en daardoor geen financieringen meer kunnen bekomen. De liquide middelen in de eurozone circuleren niet meer zoals dat het geval zou moeten zijn in een monetaire unie, wat leidt tot een fragmentering van de Europese financiële markten en de voordelen van de gemeenschappelijke munt tenietdoet. De financieringsproblemen van de staten en de finan­ ciële fragmentatie vergroten alleen maar de kloof binnen Europa, en dus ook de instabiliteit. Dit weegt op de moraal van de gezinnen en bedrijven, wat de economische groei ook weer verzwakt.

... maar heeft eindelijk een toekomst uitgetekend Gelukkig is de dynamiek sinds de zomer veranderd. Om de negatieve gevolgen van de verschillen het hoofd te bieden, bepaalde de eurozone een duidelijke en voor de financiële markten geloofwaardige strategie die dus bemoedigend werkt. Die strategie behelst solidariteitsmechanismen tussen de staten van de eurozone (Europese faciliteit voor financiële stabiliteit en het Europees Stabiliteitsmechanisme) waarmee staten die door de kapitaalmarkten uitgesloten zijn, gefinancierd kunnen worden met een waarborg van alle partners. Aan die solidariteit zijn voor de noodlijdende landen echter wel voorwaarden verbonden, zoals het doorvoeren van een reeks hervormingen van de openbare financiën en de

6

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Juridisch

arbeidsmarkt. Hoewel deze bezuinigingen door sommigen in vraag worden gesteld en de economische groei van de eurozone in het komende jaar waarschijnlijk zullen belemmeren, zijn ze absoluut noodzakelijk. Ze zijn bedoeld om de Europese economieën op termijn weer op elkaar af te stemmen en zo de kloven te dichten. De combinatie van een dosis solidariteit en stevige economische hervormingen moet de intrinsieke instabiliteit van de eurozone terugdringen. De strategie houdt daar echter niet op. De hervormingen, die hun eerste positieve effecten al laten voelen in een verbeterde concurrentiepositie van de perifere landen, hebben namelijk tijd nodig. De ECB heeft daarom deze zomer beslist de staten die hun verbintenissen nakomen, de daarvoor nodige tijd te gunnen. Concreet verbindt de ECB zich ertoe om op de secundaire markt staatsobligaties te kopen van landen die een beroep hebben gedaan op de solidariteitsmechanismen en die hun beloftes voor hervormingen houden en zo weer het vertrouwen van de kapitaalmarkten hebben teruggewonnen. Die aankopen, die tot nog toe nog niet effectief in gang zijn gezet, staan toe dat de financieringskosten van de openbare schuld op een redelijk niveau worden gehouden, wat het beheer van de openbare financiën dan weer verlicht. Tege­ lijkertijd kunnen we verwachten dat de ECB lage rentes zal aanhouden tot ten minste eind 2014. Tot slot zal een ander belangrijk thema voor 2013 de bankenunie zijn. Idealiter bestaat de bankenunie uit drie onderdelen: gemeenschappelijk toezicht, een resolutiemechanisme en een deposito garantiestelsel. De laatste twee elementen zullen in 2013 nog niet komen, maar er zal toch een akkoord komen over toezicht. Zeer waarschijnlijk zal de ECB deze functie op zich nemen. De eurozone heeft dus eindelijk voor een echte strategie gekozen waarmee ze de verschillende problemen kan beheren. De weg naar een duurzame stabiliteit is weliswaar nog lang en de ingevoerde strategie zal zich nog moeten bewijzen, maar de eerste tekenen van verbetering zijn er in ieder geval wel, ook al vertaalt zich dat nog niet in economische groei. Daarentegen herwint de eurozone trouwens enigszins het vertrouwen van de financiële markten.

Tot besluit ... Al te optimistisch zijn, is vandaag waarschijnlijk erg naïef, maar we kunnen toch vaststellen dat de donkere wolken boven de wereldeconomie en de Europese economie in het bijzonder, zich lijken op te lossen. Als het glas halfleeg is, is het tenslotte ook halfvol. En alleen oog hebben voor de risico's, doemscenario's en het einde van de wereld is niet bevorderlijk voor de huidige economische en financiële marktsituatie. We denken dus dat 2013 zonder nieuwe negatieve klap opnieuw een moeilijk jaar zal worden: vol obstakels, maar met een algemene verbetering van de economische situatie en met nog steeds zeer lage rentes. ■

Steven Vanackere

Crisis in de eurozone: tijd voor duidelijke keuzes Op 12 oktober ontving de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede. Volgens het Nobel­ prijscomité hebben ‘de Unie en haar voorlopers zes decennia lang bijgedragen tot vrede en verzoening, democratie en mensenrechten in Europa’. Precies een week eerder verwelkomde ING Private Banking Steven Vanackere, vicepremier en minister van Financiën en Duurzame Ontwikkeling voor een lezing over Europa. Minister Vanackere gaf zijn visie over hoe we in Europa en in België weer groei kunnen creëren. Meteen na de zomer bleek uit een record aantal faillissementen en een dalende autoverkoop dat het najaar zich niet rooskleurig aankondigde. Toch weigert onze minister van Financiën toe te geven aan de impressie dat enkel Europa een diepe crisis doormaakt: “Ook al heeft onze economie het zeer moeilijk, laat ons niet vergeten dat de Verenigde Staten op een aantal parameters slechter scoren dan Europa: denk maar aan het groter overheid­ stekort en het groter onevenwicht op de handelsbalans. Bovendien is Europa in de diepte aan het hervormen, al raken deze hervormingen in de media vaak ondergesneeuwd door de europerikelen.”

log mee te maken. Vandaag kunnen we opnieuw de keuze maken om in een project te geloven om Europa vooruit te helpen,” stelt Steven Vanackere. “Politici moeten luisteren, analyseren, keuzes durven maken en moeten de bevolking vragen achter deze keuzes te staan. Oorspronkelijk was Europa een vredesproject, waar economische integratie tussen de voormalige erfvijanden een grote rol in speelde. Die integratie is de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. Maar omdat de media vooral de problemen in het zuiden van de EU dag na dag opvolgen, zien we die vooruitgang niet zo duidelijk. Ik geloof sterk in de vier pijlers van het project van Herman Van Rompuy voor een sterker Europa. Dat is in de eerste plaats meer begrotingsdiscipline. Ten tweede betreft het de oprichting van een bankenunie met de landen van de eurozone. Dat moet oplossingen bieden voor landen met bancaire problemen die de schaal van het land overstijgen. Ten derde hebben we nood aan een diepere sociaaleconomische integratie, een aspect dat bij de creatie van de muntunie te weinig

“Politici moeten luisteren, analyseren, keuzes durven maken en moeten de bevolking vragen achter deze keuzes te staan.”

Een sterker Europa Het woord ‘crisis’ impliceert in het oud-Grieks een 'moment van waarheid', een moment waarop keuzes moeten worden gemaakt met een grote invloed op de toekomst. “De Europese Unie is ontstaan uit de wens om na de Tweede Wereldoorlog nooit meer oor-

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

7

Juridisch

Weinig speelmarge

“Het volgende interprofessioneel akkoord moet ook werk maken van een meer flexibel arbeidsregime.”

Na de lezing beantwoordde de minister nog een aantal vragen van Private Banking klanten.

aandacht heeft gekregen. Als laatste punt is er de democratische legitimiteit: de politieke keuzes die we maken, moeten door de bevolking gedragen zijn.”

Pensioenleeftijd en werkloosheidsuitkeringen Ook voor België weigert de minister te vervallen in defaitisme. “Ik begreep vorig jaar de roep voor een regering en was opgelucht toen die er eindelijk was.” En hoewel de minister niet zal ontkennen dat er nog bijkomende maatregelen nodig zijn, beklemtoont hij dat er al heel wat is gebeurd. “Zo werd de effectieve pensioen­ leeftijd verhoogd. Vandaag stoppen we vier jaar eerder met werken dan werknemers in andere Europese landen. Dat wordt nu verminderd tot twee jaar. Daarnaast nemen de werkloosheids­ uitkeringen af in de tijd en moeten werklozen tot zestig kilometer van hun woonplaats een passende betrekking aanvaarden. Al deze maatregelen én de samenstelling van een werkbare regering hebben ervoor gezorgd dat onze spread met Duitsland gevoelig is gedaald. Dat is een zegen als je beseft dat elk jaar een vijfde van onze overheidsschuld, d.i. 80 miljard euro, moet worden geherfinancierd. Elke daling van de rente met 1 procentpunt betekent een besparing van 800 miljoen euro.”

Een beter concurrentievermogen Maar hoe kan onze economie weer groeien? Volgens de minister van Financiën is dit geen eenvoudige, maar ook geen onmogelijke zaak. Steven Vanackere: “In België wordt 80 tot 88% van ons BNP gerealiseerd door export. Dit betekent dat schrootpremies of koopkrachtmaatregelen voor ons land maar weinig soelaas zouden brengen. Dit geld zou immers naar het buitenland vloeien. Weinig zinvol dus, zeker voor een land zoals België dat kampt met een hoge overheidsschuld. Waar België wel nood aan heeft, is een verderzetting van de structurele hervormingen. Daarvoor is politieke druk en politieke wil nodig. Politieke keuzes worden niet altijd ingegeven door economische redenen, maar ook door politieke druk.”

8

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Steven Vanackere

Minister Vanackere benadrukt drie specifieke aandachtspunten voor een economisch gezond België. “Om te beginnen moeten we stoppen om bij het begrip export enkel aan Europa te denken”, zegt Steven Vanackere. “Op dit moment gaat twee derde van onze export naar de buurlanden, terwijl de echte groei zich in India, Brazilië en het Verre Oosten situeert. Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat ons land fit is voor een vlottere export. Op dit vlak heeft de regering recent een aantal maatregelen genomen zoals een soepeler werkende douane en een gewijzigde Btwregeling voor invoerders. Daarenboven volgde Europa onze suggestie om exportfinanciering niet te zwaar te laten doorwegen voor de Basel III-normen, zodat onze exportfinanciering niet onder druk komt te staan. Alles samen moet dit van België een vlottere draaischijf maken, een echte toegangspoort tot Europa. Ten slotte moeten we competitiever zijn. Daar kunnen we niet onderuit. Er is in België een loonkosthandicap. Daar moeten we iets aan doen. Het volgende interprofessioneel akkoord moet ook werk maken van een flexibeler arbeidsregime. Dit raakt niet aan de koopkracht, maar verhoogt wel het concurrentievermogen.” ■ NB: Deze lezing vond plaats vóór de beslissing tot loonmatiging van het begrotingsconclaaf van 21 november 2012.

Hoe moet het met onze Brusselse beurs? Flink wat bedrijven worden overgenomen of worden van de beurs gehaald. Tegelijkertijd durven beleggers niet meer investeren in beurswaarden.

Ten slotte vrezen een aantal aanwezigen voor misbrui­ ken van het systeem met de monsterboetes van 309% die werkgevers riskeren indien ze hun voordelen van alle aard niet correct of spontaan aangeven.

Steven Vanackere: “De toename van de spaartegoeden, op

Steven Vanackere: “Ook al heeft deze regeling - die al een

dit moment ongeveer twee maal het BNP, wordt enkel over-

aantal jaren bestaat – niet de bedoeling een heksenjacht te

troffen door de toename van kredieten. Er zijn wel voldoen-

ontketenen, toch blijft er een zeker wantrouwen sluimeren.

de kredieten, maar niet voldoende ideeën. Het echte pro-

Daarom moeten we blijven verduidelijken dat de boetes ge-

bleem is de bereidheid om te investeren. We moeten mensen

baseerd zijn op het systeem van de geheime commissielonen.

aanmoedigen om te investeren, om risico’s te nemen. Ook de

Indien men in het verleden niet wilde verklaren aan wie een

financiële markten moeten voorstellen doen om spaargeld

bepaald bedrag werd betaald, werd hier een belasting van

om te zetten in risicodragend kapitaal.”

309% op geheven. Dat is het bedrag dat men verkrijgt wanneer men de niet betaalde belastingen en sociale bijdragen

Werkgevers roepen op om het ontslag eenvoudiger en goedkoper te maken, er zouden onmiddellijk heel wat extra aanwervingen volgen.

enz. optelt. In 2006 werd beslist dat indien men geen fiche

Steven Vanackere: “We staan voor een nieuwe overleg­­­ronde

vanaf 2012. Deze boetes zijn uitdrukkelijk niet bedoeld voor

voor het interprofessioneel akkoord. We hopen dat werkgevers en werknemers elkaar vinden, zoals dat ook in het verleden steeds het geval was. Het is geen optie om de hete aardappel naar de regering door te schuiven. We moeten tegen de zomer van 2013 een oplossing vinden voor het onderscheid tussen arbeiders en bedienden. Beide stelsels zullen naar elkaar toe evolueren, wat flexibiliserend zal werken. Verder mogen we ook niet vergeten dat België een

maakt voor een voordeel in natura, hier in hoofde van de vennootschap ook 309% op zou worden geheven. Op dat moment werd bepaald dat dit systeem in voege zou treden vergissingen en administratieve fouten, maar voor mensen die koppig frauderen. Niemand wil toch dat zijn naaste concurrent een competitief voordeel heeft omdat hij fraudeert? Tegelijkertijd zien we opnieuw een ruimer partnerschap tussen Financiën en het bedrijfsleven. We gaan ervan uit dat wie het spel eerlijk en correct speelt en belastingen wil betalen, in ruil ook tips moet kunnen krijgen om mogelijkheden te benutten waar het bedrijf zelf niet aan had gedacht.”

systeem van tijdelijke werkloosheid kent. Dit geeft ons nu werkloosheidscijfers die een stuk lager liggen dan in andere landen. Dit systeem is tijdens de crisis een goede stabilisator gebleken.”

NB: Na de besprekingen tijdens het begrotingsconclaaf werd op 21 november 2012 beslist dat de 309%-regeling niet van toepassing is op restaurantkosten. Op het conclaaf werd ook beslist de complexe roerende voorheffing van 21+4% te vervangen door een uniforme, bevrijdende roerende voorheffing van 25%.

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

9

B eleggen

Vandaar de vraag op de eerste pagina van de Financial Times eind augustus: is het nog zinvol om in aandelen te beleggen? Voor ons is het antwoord overduidelijk: ja. En dat vooral om drie redenen. Vooreerst deden aandelen het op lange termijn vrij behoorlijk, ondanks de herhaalde crisissen, en hun relatieve waardering aantrekkelijk is in vergelijking met andere traditionele activa­ klassen (obligaties en vastgoed).

New York Stock Exchange (NYSE) © ANP - Emmanuel Dunand

Vervolgens mogen aandelenbeleggers niet uit het oog verliezen dat ze nog altijd correct worden vergoed voor het risico dat ze lopen, op voorwaarde dat ze over een gediversifieerde portefeuille en een middellange/lange beleggingshorizon beschikken. Ten slotte moeten we ook in het achterhoofd houden dat er zich in periodes van financiële stress dikwijls financiële opportuniteiten voordoen. Om het met de woorden van Sir John Templeton te zeggen: "Stijgende markten worden geboren uit pessimisme, gedijen op scepsis, worden volwassen door optimisme en gaan ten onder aan euforie. De tijd waarin het pessimisme zijn hoogtepunt bereikt, is de beste tijd om te kopen."

Thierry Masset

"Equity diversification" Aandelen niet ten dode opgeschreven ... binnen een gediversifieerde portefeuille

Aandelen staan er helemaal niet zo slecht voor De beurzen hebben natuurlijk wel wat crisissen doorstaan, maar dat verhinderde ze niet om op lange termijn een spectaculair rendement te boeken. In 1979, na tien jaar middelmatige groei en inflatiedruk, verkondigde Business Week dat de aandelen ten dode waren opgeschreven ("Dead of Equities"), maar sindsdien is de S&P 500 met zowat 1.460% gestegen! Een prestatie die ertoe kan aanzetten om op korte termijn een zekere beursvolatiliteit te verdragen. Dat is zeker zo als de herbelegde dividenden in aanmerking worden genomen. Nemen we bijvoorbeeld de MSCI-index van de belangrijkste Europese "blue chips", dan zien we dat hun koers over de laatste tien jaar gemiddeld met amper 11% is gestegen. Dat rendement klimt tot 55% als we ook rekening houden met de dividenden en de geboekte winsten dankzij de herbelegging ervan! Op jaarbasis is dat een prestatie die gemiddeld 3% hoger is dan de inflatie.

Historische evolutie van de S&P 500-index Crisis van de subprimes Europese en de banksector, staatsschuldencrisis wereldwijde recessie

Valutacrisis en Russisch-Aziatische schulden

1460,7 1400

In zijn editie van 24 mei 2012 nam de Financial Times de provocerende titel van Business De "Dertig Glorierijke Jaren": opkomst van het kapitalisme en politieke stabiliteit in een periode van groei en weinig inflatie

Week in 1979 over, maar dan in de vorm van een vraag: Zijn aandelen dood? ("The death of equities?"). Een vraag die Thierry Masset, CIO van ING België, ontkennend beantwoordt: ook al blijven de fundamentals onzeker, toch beschikken de aandelen over bemoedigende technische parameters (zoals hun waardering en dividendrendement) die hoop geven dat de risicovolle activa het in de toekomst beter zullen doen. Aangezien almaar meer crisissen lijken op te duiken, worden de gebruikte modellen voor de activa-allocatie zwaar op de proef gesteld en de rendementsprognoses voor de aandelen die ze als basis nemen, blijken niet al te optimistisch. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de beleggers zich terughoudend opstellen tegenover de beurzen. Volgens een recente "Beleggersbarometer" van ING

10

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

verwacht minder dan een derde van de Belgische beleggers dat de aandelen over een horizon van twaalf maanden meer dan 5% zullen opbrengen. En niet alleen particulieren geven de aandelen weinig krediet, ook de institutionele beleggers blijken bijzonder behoedzaam te zijn: hun posities in cash en kwaliteitsvolle obligaties zijn nog altijd hoger dan het historische gemiddelde.

Olieschokken en afschaffing van de akkoorden van Bretton Woods > stagflatie (recessie en inflatie in de westerse landen)

Zwarte Maandag: de Dow Jones moet 22,61% prijsgeven

1600

1200

1000

800

Uiteenspatting van de hightechzeepbel, frauduleus faillissement van Enron, terroristische aanslagen van 9/11 en Golfoorlog

600

400

200

1970-1974 1975-1979 1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

11

B eleggen

Obligaties op een tweesprong? Richten we de schijnwerpers op de obligaties, dan mogen we ons terecht afvragen of we niet aan het einde van een stijgende cyclus van dertig jaar zijn gekomen: door de financiële repressie op aansturen van de centrale banken van de G4 is de nominale vijfjaarsrente van de als veiligst beschouwde staatsobligaties immers onder de drempel van 1% gedoken. Hoewel die staatsleningen qua kredietrisico nog altijd als weinig risicovolle beleggingen kunnen doorgaan, verliezen ze in de context van een strategische activa-allocatie toch een groot deel van hun aantrekkingskracht wegens hun uiterst laag rendement (vooral rekening houdend met de inflatie en het risico op een renteverhoging). Op het huidige peil weegt het verwachte rendement zelfs niet langer op tegen de potentiële inflatie. Beleggers met een grote risicoaversie die enkel uit zijn op het behoud van hun kapitaal zullen hun koopkracht dus onverbiddelijk zien verdampen als ze enkel op kwaliteitsvolle staatsobligaties vertrouwen. Qua waardering zijn de "veilige" staatsobligaties bovendien nog nooit zo duur geweest. Volgens een model ("term premium") van de economen bij de Amerikaanse Federal Reserve (Fed) boden de

VS-staatsobligaties op 10 jaar nog nooit zo een lage vergoeding voor het risico dat de beleggers nemen. Dat model houdt rekening met de rente-, groei- en inflatieprognoses en wijst op een historisch lage rente van rond -1%, tegenover een gemiddelde van 0,63% sinds 2000, aangezien beleggers op zoek zijn naar een toevluchtsoord om te ontsnappen aan de staatsschuldencrisis in de eurozone. Zelfs bij bedrijfsobligaties met een uitstekende kredietkwaliteit ("investment grade", dus obligatie-uitgiften met een hogere rating dan "BB+") lopen de beleggers toch nog een risico, in tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen. Ook de veiligste bedrijfsobligaties zijn niet gevrijwaard tegen een wan­ betaling: volgens Moody's hebben de "BBB"-obligaties een historisch wan­­­betalingsrisico (over twintig jaar) van gemiddeld 10%. Bovendien hangt de koers van een obligatie niet alleen af van het kredietrisico, dat concreet tot uiting komt in de "spreads" (risicopremie in vergelijking met het rendement van de risicoloze staatsobligaties). De koers wordt ook beïnvloed door het verloop van de rente en de rentecurve.

De Amerikaanse obligaties op 10 jaar waren nog nooit zo goedkoop Het "term premium"-model (een waardebepalingsmodel van de economen bij de Amerikaanse Federal Reserve) staat op negatief. Dat geeft aan dat de beleggers bereid zijn om staatsobligaties te kopen tegen een rendement dat niet langer opweegt tegen het risico dat ze lopen.

5.000

4.000

3.000

New York Stock Exchange (NYSE) © EPA - Andrew Gombert

Zich niet blindelings op vastgoed storten Er zijn vele soorten vastgoedbeleggingen. "CDO's" (Collateralized Debt Obligations of obligaties gewaarborgd door onroerende schuldvorderingen) en "ABS" (Asset-Backed Securities of effecten gewaarborgd door financiële activa van allerlei aard) richtten het financiële systeem bijna te gronde en zijn onrechtstreekse vastgoedbeleggingen. Maar de Belgische beleggers zijn vooral ge­ ïnteresseerd in residentiële beleggingen op lokaal niveau. Dat is niet zo verrassend: de afgelopen decennia zijn de woningprijzen immers veel sneller gestegen dan de lonen. Deze vastgoedboom werd nog versterkt door de verbetering van de financiële voorwaarden, een gunstig belastingstelsel en de vele overdrachten van spaargeld.

250

De forse stijging van de Belgische vastgoedprijzen

200

150

100

2.000

1.000

0.000

-0,9368 -1.000

1976-1979 1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014

RISKPRE G Index (RISKPRE) risk premium treasu FR Quarterly 01jan1975-17oct201

12

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Copyright © 2012 Bloomberg Finance L.P.

18-oct-2012 10:46:45

Maar voor het toekomstige vastgoedrendement is voorzichtigheid geboden, en dat om verschillende redenen. Eerst en vooral zullen de financiële voorwaarden waarschijnlijk niet verder verbeteren, gezien de ineenstorting van de effectiseringsmarkt (waarmee het mogelijk was kredieten te groeperen om ze in de vorm van gestructureerde producten door te verkopen aan beleggers) en de strengere eisen qua eigen vermogen van de banken. Op fiscaal vlak kunnen er eventueel Btw-verhogingen komen op sommige transacties. Voor de overdracht van spaargeld kunnen we ons ten slotte afvragen of de spaarders nog bereid zullen zijn om hun geld te steken in de aankoop van een huis.

50

80 83 86 89 92 95 98 01 04 07 10

Reële vastgoedprijzen in België (1995 = 100) Reëel inkomen per inwoner in België (1995 = 100)

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

13

B eleggen Waarom nog geloven in aandelen ... Soms krijgen we de indruk dat de beurzen de afgelopen jaren alleen maar onaangename verrassingen voor ons in petto hadden. Bovendien wordt algemeen aangenomen dat de economische groei onder haar langetermijngemiddelde zal blijven, wat uiteindelijk ten koste kan gaan van het beursrendement. Maar ondanks die negatieve fundamentals trachten de beurskoersen zich te herstellen onder impuls van het uiterst soepele monetaire beleid van de centrale banken en de positieve technische factoren (zoals de waardering en het dividendrendement) en herontdekken beleggers de markt voor risicovolle activa.

1. Aandelen blijven vrij goedkoop Afgaand op het verloop over twintig tot dertig jaar blijven de waarderingscriteria van de aandelen aantrekkelijk. In Amerika zijn de verschillende koers-winstratio's voor de aan­ delen van de S&P 500 niet zo overdreven hoog en schommelen ze tussen 14,7 en 22,3. In het slechtste geval blijkt de marktwaardering redelijk en in het beste geval uiterst laag. De Amerikaanse aandelen lijken ook redelijk gewaardeerd, wanneer de waarde van de ondernemingen wordt gemeten in verhouding tot de omvang van de economie van het land. De verhouding van de beurskapitalisatie van de S&P 500 en het bruto binnenlands product van de VS draait rond 83% na een piek van 101% in mei

2007, aan het einde van een vijf jaar durende marktstijging, en een piek van 131% in augustus 2000 net vóór de uiteenspatting van de internetzeepbel in de jaren 90. Ook aandelen uit de eurozone worden door 45% van de fondsbeheerders (een ongeëvenaard percentage) als het sterkst ondergewaardeerd beschouwd, alle regio's samen. Op basis van de MSCI Europe-index worden ze verhandeld tegen 12,1 maal de verwachte winst, terwijl hun gemiddelde koers-winstverhouding over de afgelopen twintig jaar rond 23 uitkomt. Hetzelfde geldt voor de verhouding koers/inventariswaarde: de Europese aandelen worden verhandeld tegen een veelvoud van 1,5 x tegenover een historisch gemiddelde van 2,2 x.

2. De aandelen bieden dividenden die niet moeten onder­doen voor de obligatiecoupons Aandelen genieten niet alleen een mooie absolute waardering, maar bieden ook een aantrekkelijke waardering tegenover andere activaklassen. Nadat de obligatiemarkt dertig jaar lang vooruitgang boekte terwijl de rente daalde, zijn de staatsobligaties ook niet gevrijwaard tegen een destabilisatie die zou kunnen voortvloeien uit een inflatoire of zelfs deflatoire cyclus. In die context bieden aandelen een grote troef: hun dividendrendement is veel royaler dan het rendement van de obligaties.

Amerikaanse aandelen zijn helemaal niet duur, of we de koers-winstverhouding in aanmerking nemen of niet. 1600

K/W (op basis van de winst van de laatste 12 maanden)

1400

30

S&P 500-index (linkeras) 25

1200

1000 20 800

600

3.000

Aandelen zijn duur in vergelijking met obligaties

2.000 1.000 0.000 -0,7944 -1.000 -2.000 7.000

... en de groei van het dividendrendement stemt nog altijd hoopvol (%)

6.000

Groei van het dividendrendement op twaalf maanden van de DJ Stoxx 600

5.000 4.000 -3.6817 3.000

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 .BYDYW U Index (bond yield divid yield worl) bnd yield divid yiel FR

Monthly 0

De bijdrage van de herbelegde dividenden in het totale rendement van een aandelenbelegging blijkt historisch groot te zijn. En zolang de markten volatiel blijven is voor de dividenden en de groeicijfers ervan misschien nog wel een belangrijkere rol weggelegd. We mogen niet vergeten dat de ondernemingen zeer goed in staat zijn om dividenden uit te betalen omdat hun liquiditeiten haast op een recordpeil staan. Bovendien stijgen de dividenden traditiegetrouw samen met de inflatie. Het is net dat dynamische aspect van de dividenden dat tot een extra rendement kan leiden in vergelijking met vastrentende instrumenten.

... en vooral in aandelen die als "investment grade" worden beschouwd

10

Rekening houdend met het historisch laag obligatierendement en de voorzichtigheid waarmee we het rendement van de vastgoedmarkt moeten benaderen, is het niet uitgesloten dat de kaarten opnieuw worden geschud ten voordele van aandelen.

0 5 1962-1964 1965-1969 1970-1974 1975-1979 1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2014 SPX Index (S&P 500 Index) S&P 500 Shiller P/E FR

14

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Monthly 31Jan1962-31-Jan1962

Copyright© 2012 Bloomberg Finance L.P.

16-Nov-2012 10:26:40

Wereld Europe

Aandelen zijn goedkoop in vergelijking met obligaties

15

400

200

Het verschil tussen het dividend- en obligatierendement wordt groot (%) ...

Doch beleggers voorrang blijven geven aan de bescherming van hun kapitaal en dit proces nog wel enige tijd kan aanslepen, lijken aandelen in staat om zich een belangrijkere plaats toe te eigenen

Copyright© 2012 Bloomberg Finance L.P.

18-Oct-2012 11:32:14

in de beleggingsportefeuilles. Met uiteindelijk een bijsturing van de strategische activa-allocatie die voor het ogenblik nog altijd de voorkeur geeft aan een defensief profiel. Toch moeten we erkennen dat beleggers voor een pijnlijk dilemma staan. Enerzijds is het moeilijk om op de obligatiemarkt tot een positief reëel rendement te komen zonder op zijn minst enkele risico's te nemen (beleggen in bedrijfsobligaties met een lagere kredietkwaliteit). Anderzijds worden in het huidige klimaat veel aandelen als risicovol beschouwd (slappe groei, instabiliteit van het banksysteem en onzekerheid over de staatsschuldencrisis). In die context geven wij de voorkeur aan "investment grade"-aandelen (om de terminologie van de obligatiemarkt te gebruiken), dus aandelen met een stevige voorgeschiedenis, een gezonde balans en een gestage dividendgroei.

Conclusie Tegelijkertijd verkiezen wij nog altijd een diversifiëring van de posities over verschillende activaklassen. Ongeacht de risicotolerantie en het beleggersprofiel is het uiteindelijk vooral die diversifiëring, meer nog dan de timing van de beleggingen, die de risicograad van de portefeuilles kan verlagen. ■

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

15

B usiness

Patrick de Schutter is bedrijfsrevisor en Senior Partner bij Deloitte. Hij is tevens medeoprichter en Gedelegeerd Bestuurder van het Instituut voor het Familiebedrijf en medeoprichter van FBNet Belgium.

Thierry Van Loocke is directeur bij Deloitte Bedrijfsrevisoren en academisch consulent aan de UGent, faculteit Economie en Bedrijfskunde. Samen schreven zij het boek : “Hoe succesvol is uw familiebedrijf? Over professionalisering en uitdagingen van morgen”, verschenen bij Uitgeverij De Boeck (2012). Dit boek is voorlopig alleen beschikbaar in het Nederlands.

Verhoog de overlevingskansen van uw familiebedrijf Familiebedrijven zijn de motor van de economie. In mature economieën is 70% van de bedrijven in handen van families. En toch overleeft niet meer dan 13% de 3e generatie. Patrick De Schutter en Thierry Van Loock bundelden hun expertise en schreven een prak­ tische leidraad die familiebedrijven helpt bij het nemen van moeilijke hindernissen. “Hoe succesvol is uw familiebedrijf?” is de titel van het boek dat zopas verscheen bij Uitgeverij De Boeck en meteen ook de vraag die elk familiebedrijf zich af en toe stelt of zou moeten stellen. Maar hoe kan men die vraag objectief beantwoorden? Met welke factoren moet men rekening houden, en hoe zwaar weegt de balans door? Patrick De Schutter en Thierry Van Loocke zetten in hun boek alles op een rijtje en ontwikkelden een handige tool om de professionaliseringsgraad van familiebedrijven te meten. Want het gebrek aan professionalisme is een van de struikel­ blokken die de familiebedrijven zorgen baren. “Eerdere onder­ zoeken uitgevoerd door het Instituut voor het Familie­

16

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

bedrijf hebben de drie belangrijkste pijnpunten geïdentificeerd, die het verschil kunnen maken tussen blijvend succes of roemloze ondergang: opvolging, governance en professionalisme”, ver­ klaart Patrick De Schutter. En vermits over de eerste twee punten al veel geschreven werd, besloot het duo de derde succesfactor onder de loep te nemen. “Het was een onontgonnen terrein, eigenlijk wereldwijd. Wij besloten de uitdaging aan te gaan en een boek te schrijven over de professionalisering van familiebedrijven, in de hoop dat eigenaars en CEO’s daar een paar nuttige denkpistes kunnen uithalen om de prestaties van hun bedrijf naar een hoger niveau te tillen.”

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

17

B usiness

Uitgaande van het Business Maturity Model van Deloitte werd een diagnosetool ontwikkeld om de graad van professionalisering van een familiebedrijf te meten.

De ronde van Vlaanderen Sinds half september is Patrick De Schutter begonnen met een “ronde van Vlaanderen”: per regio worden de 200 grootste familiebedrijven uitgenodigd bij een bedrijf waar het boek voorgesteld wordt, gevolgd door een presentatie van het gastbedrijf dat uitlegt hoe het die concepten in de praktijk toegepast heeft om een zo hoog mogelijke graad van professionalisme te bereiken. De eerste bijeenkomsten waren

zo bij­voorbeeld Singapore Airlines, of dichter bij ons, het lingeriebedrijf Van de Velde. Sommige bedrijven hebben een lichte mengvorm, maar er is altijd een uitgesproken richting.” Vervolgens komt het erop aan na te gaan of de processen van het familiebedrijf goed uitgelijnd zijn met de gekozen strategie.

alvast een groot succes. CEO’s en eigenaars van grotere familiebedrijven, voor wie deze avonden ingericht worden, stellen blijkbaar de concrete tips en overzichtelijke aanpak op prijs. En dan is er nog de netwerking. Niet voor niets werd het vierde

Van pionier tot netwerk Thierry Van Loocke

Missie, visie, strategie… de Bermudadriehoek? Voor de auteurs dieper ingaan op vereisten waaraan het familiebedrijf moet voldoen om een “high performance organisatie” te zijn, leggen ze eerst nog even duidelijk uit wat nu precies missie, visie en strategie betekenen voor een bedrijf, welk effect ze op elkaar uitoefenen en hoe zij perfect uitgelijnd moeten zijn als men optimale prestaties wil neerzetten. Bondig samengevat vertelt de missie waarom het bedrijf doet wat het doet, staat de visie voor het kompas dat het bedrijf op koers houdt en bepaalt de strategie met welke middelen de visie ingevuld zal worden. Er bestaan volgens Patrick De Schutter maar drie strategieën met bewezen succes: “Ofwel kiest men voor een 'productstrategie' en probeert men een zo perfect mogelijk product te maken dat alle andere producten in de sector overklast, zoals bv. Porsche dat doet. Men kan ook kiezen voor 'operationele excellentie' zoals Ryanair en ernaar streven om de producten of diensten zo efficiënt mogelijk en tegen de laagst mogelijke prijzen op de markt te brengen. De derde strategie is gericht op ‘customer intimacy’ en wil de klant een unieke ervaring bieden die hij nergens anders vindt,

18

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Uitgaande van het Business Maturity Model dat ontwikkeld werd door Deloitte Nederland, in samenwerking met professoren en onderzoekers van de Universiteit van Utrecht, wordt vervolgens een diagnosetool ontwikkeld die toelaat de graad van profession­a­ lisering van een familiebedrijf te meten. Marketing, verkoop, klantenbeleid, productie & logistiek, financiën en personeel worden ontrafeld in deelprocessen waarvan de graad van professionalisering gemeten wordt.

niveau van professionalisering “netwerk” gedoopt…

Drie vuistregels voor succesvolle familiebedrijven Patrick de Schutter

Patrick De Schutter vatte de talrijke tips voor familiebedrijven die hij en coauteur Thierry Van Loocke in hun boek formuleerden samen in drie vuistregels: >> Bepaal nauwkeurig uw strategie en stel die op

Patrick De Schutter: “Wij hebben de professionalisering van de processen – zeg maar de maturiteit – onderverdeeld in vier niveaus: 1. pionier 2. proces 3. systeem en 4. netwerk. Niveau 1 is heel basic en niveau 4 is de top. Daartussen bestaan natuurlijk verschillende gradaties. Men bepaalt voor elk proces op welk niveau men staat en wat het niveau zou moeten zijn als men een performant bedrijf wil zijn.” Dat betekent niet dat men over heel de lijn een 4 moet scoren om een professioneel familiebedrijf te zijn. “Alles hangt af van de gekozen strategie. Een bedrijf dat streeft naar operationele excellentie en zo laag mogelijke prijzen is niet goed bezig als het veel geld uitgeeft aan onderzoek en ontwikkeling of welbehagen van de klant. De processen moeten goed uitgelijnd zijn met de strategie,” aldus de auteur.

J. Cortès: een eigenzinnige merkenpolitiek De concepten die in het boek aangereikt worden, worden ge­ ïllustreerd met praktijkvoorbeelden uit het Belgische bedrijfsleven.

Zo wordt het merkenbeleid van J. Cortès toegelicht als de motor die van het bedrijf een wereldspeler op de sigarenmarkt maakte. Het bedrijf werd in 1926 opgericht door Maurits Vandemarliere en voerde na de overname door Guido Vandermarliere – nog steeds Managing Director – en diens drie broers en schoonbroer in 1965 een sterke expansie- en internationaliseringpolitiek. Met de overname van TAF in 1986 kreeg het bedrijf het merk J. Cortès in handen, meteen het startschot voor een eigenzinnige merken­politiek. Om de internationale, en dan vooral de Franse markt te veroveren, werd het merkimago opgekrikt en werd gekozen voor een exclusieve, blauwe verpakking die moest refereren naar de al even exclusieve Azurenkust. Dat druiste regelrecht in tegen de heersende regels die bepaalden dat blauw absoluut niet paste bij sigaren… maar het zorgde wel voor een enorme marketingpush. Die strategie van het zich onderscheiden van de concurrentie liet J. Cortès toe uit te groeien tot een top-10 bedrijf op wereldniveau. Het bedrijf pikt in op hiaten in de markt en zorgt telkens weer voor vernieuwende

geregelde tijdstippen in vraag. >> Zorg dat wat u in de praktijk doet uitgelijnd is met uw strategie. >> Stroomlijn uw operaties en activiteiten en probeer ze zo professioneel mogelijk te organiseren.

producten die perfect inspelen op nichemarkten. Om die reden is J. Cortès niet bang van multinationals die steeds sterker worden. “Multinationals en familiebedrijven zullen altijd naast elkaar blijven bestaan. Hoe dikker de olifant wordt, hoe meer plaats er zal zijn tussen zijn poten” is een treffende quote van Frederik Vandemarliere, die de case afsluit. ■

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

19

B usiness

Partnership GUBERNA-ING Voor meer governance binnen het familiebedrijf Aandeelhouders en bedrijfsleiders van familiebedrijven sensibiliseren voor goed bestuur en ze stimuleren om hun eigen structuren en werkwijzen verder te professionaliseren, dat is de doelstelling van het platform voor reflectie dat in het leven werd geroepen door ING en GUBERNA, het Instituut voor Bestuurders dat zich als missie heeft gesteld om “corporate governance” binnen bedrijven en organisaties te bevorderen.

Yves Noël en Hubert Bosten

NMC heeft niet gewacht op codes voor deugdelijk bestuur Ruim vóór “corporate governance” een modieus concept werd, zagen de familiale aandeelhou­ ders van de NMC groep toe op een professionalisering van de bedrijfsstructuren. De voorstel­

“Familiebedrijven die willen groeien en hun toekomst veilig stellen zijn wel verplicht om in te zetten op goed bestuur”, stelt Lutgart Van den Berghe, Executive Director van GUBERNA. “Vanaf een bepaalde omvang kan de familiale aandeelhouder-ondernemer niet meer alleen werken. Hij moet zich omringen met managers, en wie management zegt, zegt governance. Governance omvat immers tal van dimensies: Hoe worden bevoegdheden gedelegeerd? Hoe verloopt het toezicht op het management? En tijdens een volgende ontwikkelingsfase, waarbij het kapitaal wordt opengesteld voor een of meerdere externe partners, duiken er nieuwe vragen op: stemrechten, het dividendbeleid, het vetorecht, de prijs en de manier waarop in de toekomst aandelen worden overgedragen enz. Ten slotte dient er zich opnieuw een reeks vragen aan op het moment dat de onderneming wordt overgedragen aan de volgende generatie of bij de verkoop aan een derde partij. Op dat moment moet men nadenken over de verwachtingen van de aandeelhouders en de behoeften van de onderneming zelf. Het is ondenkbaar om deze scharnierperiode in het leven van een onderneming goed te beheren zonder governance. Goed bestuur is dus voor mij een zeer ruim concept, dat aansluit bij een langetermijnvisie van de onderneming.”

Het partnerschap tussen ING et GUBERNA rond het thema governance in het familiebedrijf kreeg onder meer concreet vorm in een reeks ontbijtdebatten in de verschillende regionale zetels van de bank. Elk van deze ontmoetingen is opgebouwd rond de presentatie van een casestudie. Sarens in Antwerpen, Desotec in Kortrijk en NMC in Luik gingen immers de uitdagende oefening voor meer governance al aan. “Het is een onderwerp dat me boeit”, verzekert ons Yves Noël, voorzitter van de groep NMC, waarvan u hiernaast het interview kunt lezen. Bij elke sessie kunnen tussen 50 en 70 eigenaars/aandeelhouders, voorzitters van raden van bestuur en directieleden van familiebedrijven onder gelijken meningen uitwisselen over het thema corporate governance. “Tijdens deze informele debatten worden heel wat interessante vragen aangekaart en ze bieden ook de mogelijkheid om na te gaan welke belemmeringen en obstakels moeten worden overwonnen voor de invoering van een beleid voor goed bestuur binnen het familiebedrijf”, vertelt Lutgart Van den Berghe. Een volgende stap is de installatie van ervaringskringen, met een beperkter aantal deelnemers die op voorhand hebben aangegeven welke thema’s hen in het bijzonder boeien.

“Goed bestuur sluit aan bij de langetermijnvisie van het familiebedrijf”

20

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

ling van hun “casestudie” aan een forum van bedrijfsleiders en aandeelhouders van familie­ bedrijven in het kader van de ontbijtsessies van GUBERNA-ING, kon op grote belangstelling rekenen. Outline bekijkt het model van familiale governance dat bij NMC werd ingevoerd. NMC uit Eynatten, in het hart van de Oostkantons, werd in 1950 opgericht door Gert Noël. Het bedrijf is gespecialiseerd in de productie van schuimplastic dat wordt verwerkt tot producten voor huishoudelijk of industrieel gebruik: sierlijsten en rozetten voor plafonds, sport- en kampeermatjes, maar evengoed producten voor technische isolatie en profielen voor verpakkingen. De onderneming, die ondertussen internationaal actief is, telt inmiddels 1200 werknemers, op een twintigtal sites. De NMC Groep wordt voorgezeten door Yves Noël, zoon van de oprichter, en geleid door Hubert Bosten, bestuurder en CEO sinds 2002.

Vanaf wanneer zijn de familiale aandeelhouders van NMC gaan nadenken over kwesties die men onder governance kan catalogeren? Yves Noël: Om de zaken juist te situeren moet ik misschien eerst vertellen dat mijn vader, Gert Noël, zich in 1982 heeft teruggetrokken uit het dagelijkse beheer om op dat moment de leiding aan mij over te laten. Vanaf 1992 cumuleerde ik enkele jaren het

voorzitterschap van de raad van bestuur en de rol van gedelegeerd bestuurder. De beslissing om het dagelijks beheer toe te vertrouwen aan een externe manager dateert van aan het einde van de jaren ’90. Op dat moment had niemand van de familiale aandeelhouders de leeftijd noch de competenties om deze functie op te nemen. Mijn beslissing was echter weloverwogen: ik had zelf al ondervonden dat het niet optimaal is om in een onderneming in volle expansie meer dan één petje te dragen.

Heeft de toetreding, in 2002, van Ackermans & van Haaren tot het kapitaal de professionalisering van de bestuursorganen versneld? Yves Noël: Vanaf 1992, dus ruim voor de toetreding van Ackermans & van Haaren, wilde ik werk maken van degelijke regels inzake corporate governance en hiervoor trok ik externe bestuurders aan – op dat moment praatte men nog niet over onafhankelijke bestuurders – die werden gekozen op basis van eigen verdiensten. In die tijd bestond er nog geen code Buysse noch de code 2009,

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

21

B usiness maar NMC bevindt zich op een boogscheut van de Duitse grens en we lieten ons inspireren door succesvolle familiebedrijven in het buitenland. De raad van bestuur installeerde ook een remuneratiecomité én een auditcomité. We hebben geen strategisch comité omdat de raad van bestuur dankzij de gerichte samenstelling ervan hiervoor een sleutelrol speelt. Via Hubert Bosten en andere leden van het directiecomité kan het management zich uitspreken over strategische opties.

Waarom werd als financiële partner gekozen voor Ackermans & van Haaren? Yves Noël: Ackermans & van Haaren is geen klassiek privateequity­bedrijf met een beleggingshorizon van vijf of zes jaar. Het was vanaf het begin duidelijk dat het een begeleidend aandeel­ houderschap zou zijn. Ik had ook bewust gekozen voor een bedrijf met een Belgische verankering dat onze strategische visie deelde. De vertegenwoordigers van Ackermans & van Haaren hebben zich geïntegreerd binnen de bestaande organen, door hun competenties en ervaring in te brengen. Een investeringsmaatschappij van dat type eist bijvoorbeeld een grote stiptheid inzake rapportering. Onder hun impuls zijn ook de informatie- en documentatieprocedures voor de raad van bestuur verbeterd. Hubert Bosten: Als CEO heb ik het gevoel dat het opentrekken van het aandeelhouder­ schap een positieve zaak is. Met de komst van Ackermans & van Haaren voelde het management zich ook ge­ sterkt voor zijn beleid voor de internationale ontwikkeling van het bedrijf. Tien jaar geleden was NMC een onderneming met focus op de traditionele markten (België, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk) en met slechts twee productiesites. Het bedrijf kende een sterke ontwikkeling sinds zijn aanwezigheid in Noord- en Oost-Europa, waarbij toch een aantal risico’s moeten worden genomen, in het bijzonder om in Rusland voet aan de grond te krijgen. Het management heeft echter, als ik het zo mag zeggen, het roer stevig in handen en is van nature optimist. Een nietfamiliale aandeelhouder stelt de juiste vragen en kan de risico’s van een operatie rationeler inschatten. Yves Noël: Het is een manier om veeleisender te zijn voor het management. Hun aanwezigheid vereist in het bijzonder een minutieuze voorbereiding van de raden van bestuur. Het feit dat bij de bijeenkomsten van de raad quasi altijd iedereen aanwezig is, getuigt van een groot wederzijds vertrouwen.

ondernemingsdynamiek. Ackermans & van Haaren zal gewoon de risico’s die met bepaalde initiatieven verbonden zijn – bijvoorbeeld bij een operatie voor externe groei of geografische expansie – anders beoordelen dan partijen met een strikte ondernemersvisie, of dit nu het management of de familiale aandeelhouders zijn.

Volgens een recent gepubliceerd boek (zie artikel op pagina 17) zou slechts 13% van de Belgische familiebedrijven de derde generatie overleven. Mijnheer Noël, u bent de vertegenwoordiger van de tweede generatie. Hoe zit het met de volgende? Yves Noël: Laten we het positief bekijken, ik zou dus zeggen dat we 13% kans hebben om te overleven! De belangen van de families Noël en Jolly worden vertegenwoordigd door de familiale holding Nomainvest, die 61% van het kapitaal van de NMC groep bezit. Sinds vijf jaar leveren we inspanningen om de familiale governance te verbeteren en de eindmeet van dat proces is nu in zicht. Er werd een familieforum in het leven geroepen om overleg te plegen over patrimoniale kwesties en zelfs mijn moeder van 86 maakt er een erezaak van om de bijeenkomsten bij te wonen. We zijn gebonden door een familiaal charter met onze waarden én een familiale aandeelhoudersovereenkomst die de rechten en plichten van iedereen binnen de familie juridisch regelt. De derde generatie bestaat uit tien jongvolwassenen jonger dan 35. Ik vraag hen niet om zich actief te engageren bij het beheer van het bedrijf maar om, met het oog op de toekomst, verantwoordelijke aandeelhouders te zijn die dezelfde waarden en toekomstvisie delen.

“Het feit dat bij de bijeenkomsten van de raad quasi altijd iedereen aanwezig is, getuigt van een groot vertrouwen in het bedrijf en zijn management”

Meent u dat de toetreding van een financiële partner aan de bestuurderstafel het elan van een onderneming kan afremmen? Yves Noël en Hubert Bosten

22

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Hubert Bosten: Ik ga hier geen algemene uitspraak over doen. In het geval van NMC zet het in geen geval een rem op onze

Ik heb niet de intentie om aan te sturen op een vervroegd pensioen, maar ziet u een van hen u opvolgen? Yves Noël: Niet noodzakelijk. Het is perfect denkbaar dat ik mijn voorzittersfunctie overdraag aan iemand van buitenaf.

Ziet u nog verbeterpunten op het vlak van corporate governance? Yves Noël: Wij blijven voortdurend werken aan verbetering. De laatste evaluatie van de raad van bestuur vond 2,5 jaar geleden plaats, weldra volgt er een nieuwe. Misschien vraagt de geografische ontwikkeling van de onderneming om een meer internationale raad van bestuur. Op dit moment zijn de drie nationale culturen er vertegenwoordigd, dat is al lang niet slecht. Anderzijds zetelt er in onze raad geen enkele vrouw. Het vertrek van Baudouin Michiels (ex-Kraft Jacobs Suchard) biedt ons misschien een kans om de man-vrouwdiversiteit te bevorderen. Ik ben alvast voorstander! ■

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

23

Business

ING Family Day versterkt de banden tussen generaties in Pairi Daiza

Foto's: Lemmert Photography Fotobewerking: TxT-IBIS

Pairi Daiza is de oudste benaming ooit voor het aards paradijs. En dat werd het gelijknamige dierenpark uit Cambron-Casteau op zondag 28 oktober ook even, toen grootouders en klein­ kinderen onder een stralend blauwe hemel deelnamen aan de ING Family Day. Een ludieke manier om de kleinkinderen even te laten nadenken over het familiebedrijf waarin hun groot­ ouders actief zijn. ING organiseerde de Family Day om de verschillende generaties binnen familiebedrijven even samen te brengen in een leuke context en hen bij die gelegenheid eens goed te verwennen. Deze keer ging alle aandacht naar grootouders en hun klein­ kinderen. Voor een keer werden de verantwoordelijkheden van de bedrijfsleiders even naar de achtergrond geschoven en waren zij gewoon opa en oma die samen met hun kleinkind(eren) genoten van een leuke dag. En dat stelden beide partijen erg op prijs. Yves Kuetgens, Private Banker, verklaart: “De klanten waren opgetogen over hun deelname. En voor mij was het interessant hen in een andere context te ontmoeten.. De dag stond in het teken van grootouders en kleinkinderen – toch een actueel thema als men bedenkt dat veel Belgische familiebedrijven in de komende jaren de fakkel zullen doorgeven.”

Een paradijselijk programma Ter gelegenheid van de nieuwe editie van de Family Day verwelkomde ING een vijftigtal eigenaars van familiebedrijven, afkomstig uit heel België, samen met hun kleinkind(eren) in Pairi Daiza, het bekende dierenpark gelegen aan de voet van de ruïnes van de Cisterciënzerabdij van Cambron. Deze wereldtuin van 55 hectare groot – ‘pairi daiza’ betekent letterlijk ‘afgesloten tuin’ – brengt meer dan 5.000 dieren samen in telkens andere, verrassende sites

24

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

zoals La porte du ciel, La terre des origines, La cité des immortels… Na de verwelkoming om 10 uur werden de gasten uitgenodigd om deel te nemen aan een tekenatelier. Alle kleinkinderen gingen aan de slag met kleurpotloden en papier om hun grootouders in hun werkomgeving te tekenen. Het feit dat de jonge generatie al zo goed op de hoogte bleek te zijn van opa’s en oma’s professionele activiteiten was voor vele aanwezigen een bron van fierheid. Maar ook de kinderen waren trots dat ze hun grootouders mochten uitbeelden in hun natuurlijke omgeving… hun familiebedrijf! Of er nu samen getekend werd of niet – de allerkleinsten waren blij met wat hulp van de oudere generatie – het werd voor iedereen een stimulerende, hartverwarmende en tegelijk interessante ervaring. Al die prachtige tekeningen werden vervolgens tentoongesteld en natuurlijk werden de inspanningen van groot en klein beloond met leuke prijzen. Daarna was het tijd voor een geleid bezoek aan het park – een van de hoogtepunten van de dag. De gids vertelde allerhande leuke weetjes over Pairi Daiza en zijn uitzonderlijke bewoners. Deze rondleiding gaf de bezoekers ook een goede kijk op welke delen van het park ze daarna wat uitgebreider wilden bezoeken. De 60 kleintjes, die ogen en oren tekort kwamen om al dat moois te bezichtigen, mochten de dieren ook voederen – een voorrecht dat erg op prijs gesteld werd! Een heerlijke lunch later

konden de inmiddels al dan niet gegrimeerde kinderen op stap door het park. Lambik, Suske en Wiske waren ook aanwezig – die zorgden zoals gewoonlijk voor veel jolijt. Bij het verlaten van het park ontvingen de volwassenen op hun beurt nog een aandenken – een stripverhaal gemaakt door ING en getekend door De Marck & De Wulf, “Family Khan”, dat het verhaal vertelt van een familiebedrijf dat de overdracht moet regelen. Vroeg of laat wordt het immers tijd om de volgende generatie aan het woord te laten…

Een onvergetelijke dag Volgens Jean-Robert Dardenne, stichter van het douanekantoor Société Eynatten Service E40, was het “een bijzonder geslaagde dag, ING heeft alles vlekkeloos georganiseerd, van de ontvangst tot het afscheid!” Hij kwam samen met zijn echtgenote, kleinzoon Clément (9 jaar) en kleindochter Éléonore (6 jaar) naar het dierenpark en genoot met volle teugen van de verschillende activiteiten. Vooral de roofvogelshow viel in de smaak. De arenden, buizerds, gieren, uilen en valken die tijdens de demonstratie rakelings over de hoofden van de bezoekers scheerden, vonden hij en zijn familie

geweldig. Hij schepte ook veel plezier in de tekenwedstrijd waar­­­­bij de kleinkinderen hun grootouders aan het werk moesten tekenen. Éléonore, met de hulp van oma, slaagde erin het gebouw en het logo mooi in beeld te brengen, terwijl Clément alleen aan de slag ging om opa achter zijn bureau te tekenen. “Wij vonden het fijn om wat tijd door te brengen met onze kleinkinderen en anderzijds was het aangenaam om onze private banker eens te ontmoeten in een andere context,” oordeelt de heer Dardenne. De talrijke animaties voor de kinderen vielen erg in de smaak van Clément en Eléonore, terwijl de volwassenen verwend werden met een verzorgde lunch. De strip die Jean-Robert Dardenne ontving bij het verlaten van het park heeft hij nog niet gelezen, maar hij is het wel van plan. “Wij komen zeker nog eens terug naar Pairi Daiza, het was een bijzonder aangename dag”, besluit de tevreden ondernemer. ■

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

25

Lifestyle Dream Cars for Wishes © Belga Picture, Alain Rolland

Op het Autosalon, van 17 tot 20 januari 2013

Prestigewagens en kinderdromen Na het schitterende succes van 2011 wordt uitgekeken naar de tweede editie van Dream Cars for Wishes: in januari zullen tijdens het slotweekend van het Autosalon van Brussel ten voordele

Dream Cars for Wishes, © Belga Picture, Alain Rolland

van ernstig zieke kinderen 54 exclusieve wagens worden getoond. Het nuttige aan het aangename paren. De meest waanzinnige auto’s aan het grote publiek tonen en de winst van het event gebruiken om zieke kinderen een moment van geluk te schenken, dat is de uitdaging die werd aangegaan door de organisatoren van Dream Cars for Wishes, een filantropieproject dat wordt gesponsord door ING Private Banking. Tijdens de vier laatste dagen van het 91e Auto­salon van Brussel zal Paleis 11 van de Heyzel worden omgetoverd tot een paradijs voor elke fervente autoliefhebber. Naast levensechte bolides zullen er ook enkele uitzonderlijke prototypes worden getoond, samen goed voor ongeveer 11.000 vierkante meter.

merken met een beperkte productie die, paradoxaal genoeg, nauwelijks promotie moeten voeren. We hebben toen onmiddellijk beslist om deze doelstelling te combineren met steun aan een goed doel. Wat is er immers mooier dan deze droom te delen met kinderen?”

“Dream Cars for Wishes toont bijzonder exclusieve merken met een beperkte productie die, paradoxaal genoeg, nauwelijks promotie moeten voeren”

Steun voor Make-A-Wish “Auto’s staan voor vrijheid en passie”, vertelt ons Pierre Hermant, algemeen directeur van het Salon. “Twee jaar geleden, bij de eerste editie van Dream Cars for Wishes, wilde Febiac (De Belgische automobiel- en tweewielerfederatie en organisator van het Autosalon) een mooie ruimte voorzien voor deze bijzonder exclusieve

26

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Naast de drie tentoonstellingsdagen, van 18 tot 20 januari, waarvoor een toegang van 7 euro gevraagd zal worden, planden de organisatoren van het Salon op donderdag 17 januari ook een liefdadig­heidsgala. Het belooft een zeer exclusieve avond te worden, met de aanwezigheid van sterrenchef Yves Mattagne, en ook ING Private Banking zal eraan deelnemen. Een belangrijk deel van de winst gaat naar de stichting Make-A-Wish die werd opgericht voor zieke kinderen voor wie de wereld tot dan gekenmerkt werd door onschuld en zorgeloosheid, maar nu moeten leven op het ritme van medische onderzoeken en vaak pijnlijke behandelingen. De stichting geeft hen de kans om een wens gerealiseerd te zien: een dag brandweerman worden, buitenlandse familieleden ontmoeten,

een grote reis maken op zoek naar dolfijnen, een dag een ster zijn, hun idool ontmoeten, enz.

Juwelen in een mooi schrijn In januari 2011 verdrongen niet minder dan 16.608 bezoekers zich rond de mooiste auto’s ter wereld, in een Paleis van de Heyzel waar men enkele dagen eerder nog vrachtwagens kon bekijken. Dream Cars for Wishes wordt immers om het jaar georganiseerd bij het “klein salon” waar de bedrijfsvoertuigen de hoofdtoon voeren. Ook bij de editie van 2013 zullen de bezoekers kunnen smullen van ontzettend veel moois, er worden niet minder dan 54 auto’s van 27 constructeurs verwacht. Een aantal zijn van Belgische makelij (zoals het merk Imperia), anderen ontstonden dan weer op de tekentafel van een landgenoot. Zo ontwierp Pierre Leclercq de laatste BMW X6, terwijl Lowie Vermeersch het design verzorgde van bijna alle huidige Ferrari’s. “Onze designers hanteren met verve de tekenpen en hebben oog voor mooie vormen”, vertelt Pierre Hermant, die graag de link legt met de rijke Belgische stripcultuur. De grote internationale merken blijven niet achter. Porsche, Ferrari, Lamborghini en Maserati zullen er vertegenwoordigd zijn. Net als de Aston Martin die James Bond zo dierbaar is. En wat dacht je van een mythische McLaren, de Franse Exagon of een elegante Bugatti?

Dream Cars for Wishes, © Belga Picture, Alain Rolland

Drive you dream Net als in 2011 sluit Dream Cars for Wishes aan bij een Salon dat volledig in het teken van de droom staat. Drive your dream is het overkoepelende thema voor het nakende automobielfestijn. We hoeven er dan ook niet aan te twijfelen dat deze apotheose de zintuigen zal prikkelen van iedereen met een zwak voor de esthetiek van auto’s. “Voor deze tweede editie van Dream Cars nodigden we ook zes prestigieuze horlogemerken met een passie voor technologie uit”, vervolgt Pierre Hermant. “Net als auto’s zijn horloges zeer symbolische voorwerpen. Voor ons leek het een logische combinatie. Een boek blijft het mooiste geschenk voor een vriend. Maar het meest speciale, het geschenk waarvoor je je voorkeur niet moet uitleggen, is een uurwerk … of een auto.” ■

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

27

Evenement

In het ING Cultuurcentrum

Yves Saint Laurent, visionair

© Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent / Foto S. Carre

Van 30 januari tot 5 mei 2013 wordt de bezoe­

© Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent / Photo S. Carre

ker in het ING Cultuurcentrum meegenomen voor een indrukwekkende tocht langs het bijzonder moderne universum van Yves Saint

in baalkatoen en paspoppen afgesteld op de maten van de klant … Het zijn stuk voor stuk emblematische silhouetten van de couturier, en ook grotendeels stukken die nog nooit eerder aan het publiek werden getoond. De stukken werden door Florence Müller met zorg gekozen in de bijzonder rijke archieven (ruim 5000 haute couture creaties en 150 000 accessoires, schetsen en diverse voorwerpen!) van de Fondation Pierre Bergé-Yves Saint Laurent. “Deze stichting is in Frankrijk de eerste instelling die een beleid ontwikkelde voor het bewaren van archieven die verband houden met mode. In de andere couturehuizen vind je nergens iets vergelijkbaars”, beklemtoont de specialiste modegeschiedenis.

Laurent. Florence Müller, tentoonstellings­ commissaris, licht voor Outline al een stukje van de mantel op. “Monsieur Saint Laurent, zo werd hij genoemd binnen de kleine wereld van de Parijse mode. Het was iemand die telkens iets volledig nieuws en rebels losliet op de maatschappij, hij gooide bommetjes, aldus zijn voormalige levensgezel en mecenas Pierre Bergé, eveneens medeoprichter van het couturehuis. Telkens iets nieuws en rebels, dat zou ook het leidmotief kunnen zijn van de tentoonstelling die binnenkort in Brussel de deuren opent dankzij het partnerschap tussen de Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent en ING. Hiermee breken we met de klassieke retrospectieven, we kiezen resoluut voor de moderniteit. “Yves Saint Laurent was de eerste modeontwerper die met de blik van een socioloog zijn tijd onderzocht, door zich in de vrouw te verplaatsen en te analyseren hoe ze zou kunnen gaan leven in een tijd waarin alles anders zou worden. Hij schonk de vrouw van de jaren '60 en '70 een allure die paste bij de periode en die perfect bij haar paste. Alle stukken die we kozen voor de tentoonstelling ‘Yves Saint Laurent, visionair’ verwijzen naar dat idee van moderniteit”, vertelt Florence Müller, tentoonstellingscommissaris. Het wordt een tentoonstelling met een honderdtal modellen, zowel haute couture als prêt-à-porter. Deze worden aangevuld met een indrukwekkend aantal accessoires, die overigens een bijzondere rol bekleedden in de esthetiek van de ontwerper. Daarnaast kan de bezoeker zich vergapen aan tientallen tekeningen en schetsen, staaltjes borduurwerk, hoedenvormen, originele modellen

28

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

Een nooit eerder beleefde ontdekkingstocht binnen de wereld van YSL

Geborduurde schoudermantel haute couture, Lente-Zomer 1988 Gele satijnzijde geborduurd met duifmotief geïnspireerd door Braque © Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent / Foto S. Carre

De bezoeker wordt bij het binnenkomen verwelkomd met een nooit eerder getoond portret van de ontwerper, waarna je wordt meegezogen door een uitgebreide tocht met heel wat stops. Om te beginnen de moderniteit van de jaren ’60 met de stoere caban met dubbele knopenrij, het broekpak, de jumpsuit, de eerste transparante jurk, een ensemble met lieslaarzen en het beroemde safarivest. Vervolgens het thema verleiding door een vermenging van stukken uit de vrouwen- en mannenmode. Zonder de explosie van kleuren te vergeten, met een vernieuwend palet gaande van diep zwart (YSL was de eerste die zou beweren dat zwart in de mode geen non-kleur is) tot intens roze ... En dan is er nog de overvloed aan juwelen die per vorm of materiaal worden getoond. Het hoogtepunt vinden we in de art-decotrap van het ING Cultuurcentrum: een trouwjurk in wit tricot uit 1965. Florence Müller: “Deze jurk symboliseert de bevraging van het begrip huwelijk in volle feministische revolutie. Het is het enige bijna onmogelijk te dragen kledingstuk uit het volledige oeuvre van Yves Saint Laurent.”

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

29

Evenement “Bij de tentoonstelling ‘Yves Saint Laurent, visionair’ wordt het kledingstuk niet enkel onderzocht als een te bekijken en te dragen opschik, maar ook als een artistiek element dat bijdraagt tot het decor van de tijd waarin het werd ontworpen.”

Juwelen, © Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent / Foto's S. Carre

Enkele belangrijke data in het leven van YSL >> 1936: Yves Saint Laurent wordt geboren in Oran, in Algerije, waar hij zijn volledige jeugd doorbrengt. >> 1953: Hij vestigt zich in Parijs, waar hij les volgt aan de Chambre syndicale de la Haute Couture.

ging van de total look”, verklaart de tentoonstellingscommissaris. Vanaf 1957, wanneer hij Christian Dior opvolgt, begraaft YSL de couturier-dictator en verwelkomt hij de couturier-stylist, die garderobes bedenkt waarmee elke vrouw haar eigen persoonlijkheid kan construeren. Een andere dimensie van moderniteit die in de tentoonstelling naar voren komt, is de creatie door Yves Saint Laurent van luxueuze prêt-à-porter, met de collectie Saint Laurent Rive Gauche. Deze mode-uiting richtte zich tot een veel ruimer publiek dat bestond uit vrouwen die nooit tot de groep traditionele klanten van de haute couture hadden behoord, maar niettemin naar een modern silhouet verlangden. “Nu volgt iedereen de modetrends op een ludiekere en vlottere manier, maar ook gerichter dan in de tijd dat de haute couture de ontwerpen domineerde”, herinnert ons Florence Müller. “Yves Saint Laurent oogstte met Saint Laurent Rive Gauche enorm veel succes, omdat hij prêt-à-porter kon creëren die geen slap afkooksel was van de haute couture, maar de voorbode van de huidige prêt-à-porter de luxe die de modetrends dicteert.” Met een groot aantal boetieks wereldwijd gaf dit merk al een voorproefje van de latere globalisering van de modewereld.

>> 1955: Hij toont zijn tekeningen aan Michel de Brunhoff, directeur van Vogue, die deze voorlegt

Mode, een realiteit die voor iedereen bereikbaar is Attitude, verleiding, zelfvertrouwen, dat zijn de drie woorden die volgens Florence Müller kenmerkend zijn voor de Saint Laurent esthetiek. Onder de toverhanden van de couturier wordt de vrouw veroverend, rebels, weerspannig ... Met andere woorden, totaal vrij. Bepaalde vestimentaire principes van Yves Saint Laurent blijven voortleven tot op vandaag: het dragen van broeken op het werk, het combineren van mannelijke en vrouwelijke aspecten, de keuze om voor een avondje uit eerder een smoking dan een lange avondjurk te kiezen, de short als onderdeel van een stedelijke look, de kleding die geïnspireerd is op uniformen of werkkleding, denk maar aan de jumpsuit die gebaseerd is op de kleding van gevechtspiloten ... “Voor ons is dit niet meer revolutionair omdat deze vernieuwingen werden geïntegreerd in de huidige kledingcodes”, verduidelijkt de tentoonstellingscommissaris. “De dromen van het wonderkind Yves Saint Laurent liggen aan de basis van de modewaarheid van vandaag: een realiteit die inmiddels toegankelijk is voor iedereen.” ■

aan Christian Dior. Deze neemt hem onmiddellijk in dienst. >> 1957: Bij de dood van Christian Dior volgt Yves Saint Laurent hem op aan het hoofd van het huis Dior. >> 1958: Zijn eerste collectie, Trapèze, wordt een overdonderend succes. Dat jaar ontmoet YSL Pierre Bergé en wordt de basis gelegd voor de meest miraculeuze tandem uit de volledige modegeschiedenis. >> 1961: Yves Saint Laurent en Pierre Bergé richten het couturehuis Yves Saint Laurent op. >> 1966: YSL start zijn prêt-à-porterlijn Saint Laurent Rive Gauche. >> 1971: De lente-zomercollectie, met de naam 40, doet stof opwaaien. Deze collectie herneemt de kledingcodes uit de jaren ’40 en vermengt ze met nieuwe trends. Commercieel is deze collectie een mislukking, maar ze anticipeert wel al op de mode van de jaren '70. >> 1978: YSL tekent de decors en kostuums voor "l'Aigle à deux têtes" van Jean Cocteau in het Théâtre de l’Athénée-Louis Jouvet. Het betekent een hoogtepunt in zijn regelmatige samenwerking met de wereld van de cinema, het theater en het ballet.

© Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent / Foto S. Carre

>> 1983: Retrospectieve in het Metropolitan Museum of Art van New York. Dit is een première voor een nog levende modeontwerper. >> 1989: Het couturehuis van Yves Saint Laurent is het

Niet te missen is ook het nooit eerder getoonde couturehuis met papieren poppen die Yves Saint Laurent bedacht vanaf zijn dertiende. “Van 1949 tot 1955 tekende Saint Laurent silhouetten voor defilés die hij in zijn verbeelding organiseerde, hij kleedde er mannequinpoppen mee, werkte programma's voor defilés uit, met namen voor zijn silhouetten, zijn mannequins en stoffen­ leveranciers. Hierin herkennen we al zijn toekomstige wereld als visionair modeontwerper. Zijn kledingstukken waren onderling inwisselbaar, terwijl de wereld van de couturehuizen nog altijd uit-

30

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

eerste dat naar de beurs gaat. >> 2002: Yves Saint Laurent neemt afscheid van de modewereld. >> 2008: Hij overlijdt op 1 juni, in zijn woning in Parijs.

Cocktailjurken, Collectie Haute Couture, Herfst-Winter 1966 © Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent / Foto S. Carre

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

31

Reportage

“Van mijn Private Banker verwacht ik dat hij me ook kan helpen met de overdracht van mijn familiebedrijf.”

Over de campagne In 2011 startte ING Private Banking met een campagne die zich richt tot diverse specifieke doel­ publieken. Hiervoor werd beslist te werken met zes verschillende foto’s van klanten van de bank. Met de campagne benadrukken we de troeven van ING Private Banking: >> ING Private Banking is een private bank binnen een universele directe bank en is dus in staat om een antwoord te bieden op alle behoeften van de klant, zowel privé als professioneel; >> ING Private Banking staat voor een globale aanpak met het oog op een langetermijnrelatie waar vertrouwen en luisterbereidheid centraal staan; >> ING Private Banking biedt oplossingen op maat dankzij expertise en know-how; >> ING Private Banking biedt een specifieke service voor familiebedrijven want ook het familiebedrijf maakt deel uit van het vermogen. De campagne zal verschijnen in een groot aantal en uiteenlopende binnen- en buitenlandse kranten en tijdschriften.

Achter de schermen van onze ING Private Banking campagne Hebt u al ooit onze advertenties bekeken en u afgevraagd wie de afgebeelde mensen zijn? Misschien dacht u wel dat het aangekochte beelden zijn? Of acteurs en actrices? Niets is echter

Vertrouw op uw Private Banker voor de overdracht van uw patrimonium. “If a man has family, he’s rich”, dat is een feit. Maar

te beheren, maar er ook voor zorgt dat de overdracht

uw familiebedrijf overdragen kan een erg delicate

van uw patrimonium uiterst professioneel verloopt, met

evenwichtsoefening zijn tussen familiale en financiële

respect voor alle persoonlijke gevoeligheden en wensen.

minder waar …

overwegingen. Bij ING is uw Private Banker een echte vertrouwenspersoon die niet alleen helpt uw vermogen

ing.be/privatebanking

ING België nv – Bank/Lener - Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel - BTW BE 0403.200.393 - BIC (SWIFT): BBRUBEBB - IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.

A4_ING_PrivateBanking_FamilyBiz_Erik_NL.indd 1

32

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

“Voor onze eindejaarscampagne van vorig en dit jaar namen met veel genoegen ‘echte’ klanten van onze private bank plaats voor de lens van Lieve Blancquaert. Authenticiteit staat bij ING Private Banking centraal, en dus ook in onze campagnes, het was bijgevolg een logische keuze om niet met modellen te werken, maar enkele trouwe klanten aan te spreken”, vertelt Danusia Zablocki, Marketeer Private Banking bij ING. Eind 2011 maakte ING al de eerste foto’s en recent werd de reeks uitgebreid met twee bijkomende portretten. Speciaal hiervoor werden Guy Taillieu en Florence Swaters op een mistige novembermaandag in Gent verwacht in een voormalig schooltje dat werd verbouwd tot een gezellig woonhuis annex studio. Outline was erbij en nodigt u uit voor een blik achter de schermen bij het inblikken van de tweede reeks portretten …

12u00 Het volledige team staat klaar voor ons eerste model. Styliste Marij De Brabandere verwelkomt de gasten met verse soep en broodjes zodat iedereen zich meteen op zijn gemak voelt. Ook het eerste model is ondertussen aangekomen. Visagiste Kim Printemps legt de jeugdige zestiger een kapmantel om en haalt haar make-up doos boven. Al snel ontspint er zich een geanimeerd gesprek. Over Gent, over reizen, over digitale en analoge fotografie, maar uiteraard ook over de campagne zelf. Guy Taillieu: “Ik heb al decennia een uitstekende band met ING Private Banking en het kantoor in Brugge, zowel privé als voor mijn bedrijf Orac Decor in Oostende. Daarom ging ik graag in op de uitnodiging. Ik word regelmatig gevraagd voor reportages, als bedrijfsleider en door mijn functie bij Voka, maar ik houd meestal de

29/11/12 17:00

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

33

Reportage

Fotoshoot met Florence Swaters

Lieve Blancquaert © Koen Broos

Over de fotografe Lieve Blancquaert (1963) studeerde aan de Gentse Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, zowel film als fotografie. Ze startte haar carrière als fotograaf in 1985, als freelancer bij diverse bladen. De voorbije jaren legde ze zich vooral toe op portret­ fotografie en documentaire fotografie. Ze is ook gekend van de spraakmakende Fairtrade campagnes Fotoshoot met Guy Taillieu

voor Oxfam. Lieve Blancquaert heeft ondertussen ruim tien boeken op haar naam staan, de meest bekende zijn “Vrouw” (2003), “Insjallah, mevrouw”

boot af. Maar dit was anders, leuker. En natuurlijk gefotografeerd te worden door Lieve Blancquaert maakte me wel benieuwd.” 13u15 De eerste fotoshoot zit erop, de mensen van het reclamebureau en de medewerkers van de marketingafdeling bekijken de portretten. “Ik ben natuurlijk geen volleerde mannequin en ben het niet gewoon om op bestelling te lachen, maar met de regieaanwijzingen van Lieve en Marij heb ik mijn best gedaan”, lacht Guy Taillieu.“ 14u00 Het volgende model arriveert, al even benieuwd naar wat haar te wachten staat. Florence Swaters: “Ik word regelmatig opgebeld door Thibault Janssens (private banker zone Centrum), maar deze keer had hij een speciale vraag. Of ik wilde mee­­­­­­werken aan de nieuwe campagne van ING Private Banking? Ik heb er geen seconde over moeten nadenken en heb meteen enthousiast

34

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

ingestemd. Ik bevind me momenteel op een keerpunt in mijn leven en eigenlijk vond ik dat daar wel een portret bij paste. Ik heb al een aantal jobs gehad, gaande van het organiseren van evenementen, het op orde brengen van een privéarchief over Ferrari en het vliegen met helikopters. En in januari vertrek ik nu naar Spanje om er in de regio rond Malaga voor een Belgische familie een oud domein met een indrukwekkende woning en 15 ha tuin te verbouwen tot een ruraal hotel en het vervolgens uit te baten. Ik leer op dit moment intensief Spaans, samen met mijn dochter van 19 die popelt om mee naar Spanje te vertrekken en daar aan de universiteit te gaan studeren. Noch zij, noch mijn zoon van 22 die hier in België studeert, weten iets over de fotoshoot. Ik ben dus benieuwd naar hun reactie wanneer ze me in een tijdschrift zullen ontdekken.” Terwijl Florence zich genietend overgeeft aan de deskundige handen van visagiste Kim, praten de mensen van ING nog na over de uitreikingen van de Award die ING Private

Banking recent heeft ge­wonnen. ING Private Banking werd door Professional Wealth Management en The Banker Magazine immers uitgeroepen tot Beste Private Bank in België. Aansluitend hierbij ontwikkelt er zich rond de tafel een diepgaand gesprek over de manier waarop de waarden van de bank het best vertegen­woordigd kunnen worden in de verschillende affiches. Die waarden bleken ook stuk voor stuk de waarden die onze modellen zelf net nog hebben aangehaald, dankzij een jarenlange band met hun private banker. Vaak startte die relatie al met hun ouders. Om het met de woorden van Guy Taillieu te zeggen: “Een bank draait om mensen, mensen die jou kennen en jij hen.” Ondertussen maakt Lieve Blancquaert met Marij een eerste selectie uit de foto’s van Guy Taillieu, en regelmatig klinkt er goedkeurend gemompel over zijn kwaliteiten als model. Af en toe kijken ze in de richting van Florence. Hoe zullen we haar fotograferen? Met of zonder bril, met of zonder oorbellen? Met het haar opgestoken of niet? Lieve Blancquaert hakt resoluut de knoop door, met haar geoefende blik als portretfotograaf: “Florence is een ferme madame, een klassevrouw boordevol energie en ideeën, een creatief en authentiek iemand!” 15u30 Ook de tweede fotoshoot zit erop. Niet alleen de hele crew, maar ook ons model is dolenthousiast: “Ik heb nog nooit zulke mooie foto's van mezelf gezien. Ik heb met plezier aan deze fotoshoot meegewerkt en ben erg tevreden over het resultaat.” ■

(2004), “A la limite” (2006) en “Mijn status is positief” (2006). De voorbije jaren trok ze de meeste aandacht met haar televisieprogramma's zoals “Made in Belgium” en “Voorbij de Grens”, dat ook uitmondde in een boek (2008). In 2011 vond in Gent een grote overzichtstentoonstelling plaats met haar werk van de voorbije 25 jaar. Momenteel werkt Lieve Blancquaert aan het project “Birth Day” en onderzoekt daarbij in welke mate de plaats waar iemand geboren wordt, bepalend is voor diens verdere leven. Elke dag worden er wereldwijd immers 365.000 kinderen geboren! Ze bezoekt hiervoor een groot aantal kraamklinieken in 15 landen wereldwijd. Het project zal in 2013 uitmonden in een nieuw boek, een televisiereeks en een tentoonstelling in het ING Cultuurcentrum (Koningsplein) in Brussel. ING is hoofdsponsor voor dit project. “Birth Day” wordt het eerste deel van een drieluik, waarin later ook “Huwelijk” en “Liefde” en ten slotte “Dood” aan bod komen. Lieve Blancquaert woont met haar echtgenoot Nic Balthazar en twee kinderen in Gent.

o u t l i n e

/

DECEMBER 2012

35

I N G P r ivate B an k ing

Uw bevoorrechte gesprekspartners bij ING Private Banking Algemeen Directeur Philippe Wallez Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 62 00 [email protected]

Chief Investment Officer Thierry Masset Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 79 68 [email protected]

Head of ING Private Banking Zone Centrum (Brussel) Marie Helsmoortel Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 498 25 13 37 [email protected]

Head of ING Private Banking Zone Zuid (Wallonië) Edouard Zurstrassen

Head of Portfolio Management Rudy Vandorpe

Office Park Namur Avenue des Dessus de Lives 8 5101 Loyers Tel. +32 496 58 80 22 [email protected]

Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 79 68 [email protected]

Head of Private Banking / Commercial Banking Benjamin Francq

Head of Business Development Kristof Kustermans Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 69 08 [email protected]

Head of ING Private Banking Zone West (Oost- / West-Vlaanderen) Kurt Lamquet Kouter 173 9000 Gent Tel. +32 478 21 71 37 [email protected]

Head of ING Private Banking Zone Oost (Antwerpen / Limburg-Leuven) Marc Vankeirsbilck Lange Gasthuisstraat 20 2000 Antwerpen Tel. + 32 475 37 01 57 [email protected]

Office Park Namur Avenue des Dessus de Lives 8 5101 Loyers Tel. +32 499 97 06 40 [email protected]

ing.be/privatebanking ING België nv – Bank – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel – Z45213N – 12/12 © Editing Team & Graphic Studio – Marketing ING Belgium.