ourdailybread-logo.jpg

Deel 1 1 Voedsel “En geef ons heden ons dagelijks brood.” (Jezus Christus, het Onze Vader.)

1.1 Our daily bread

beelden/ourdailybread-logo.jpg

Geyrhalter filmde tussen oktober 2003 and oktober 2005 in heel Europa. Een rund wordt in een enorm vat geleid en krijgt een schot tussen de ogen. Een paar tellen later bungelt hij aan zijn achterpoten, klaar om te worden verwerkt; het volgende rund staat al weer klaar. Duizenden zachtgele kuikentjes stuiteren op een lopende band, varkens worden in een veewagen naar het slachthuis vervoerd. Een machine met een reusachtige grijparm schudt binnen een paar tellen alle olijven uit een boom, een sproeivliegtuigje loost een lading pesticide boven een uitgestrekt veld met zonnebloemen.

Geyrhalter gebuikt geen muziek in ‘Our Daily Bread’, geen voice-over, geen interviews, geen titels met plaats- en/of tijdbepalingen. Hij registreert alleen maar; met een feilloos oog legt de ¨ Oostenrijker de vernietigende efficientie vast. De repeterende beelden doen soms denken aan Modern Times, Charlie Chaplins aanklacht tegen de onmenselijke omstandigheden waarin de Amerikaanse arbeiders leefden tijdens de depressie; mensen, dieren en gewassen zijn ondergeschikt aan de logistiek van de voedselproductie 1

1

bron: http:/www.cinema.nl

Cursus godsdienst – K. Wybo

1

beelden/dailybread-1.png

beelden/dailybread-3.png beelden/dailybread-4.png

Kuikentjes worden machinaal

Mannelijke biggetjes worden

Een rund wordt met een kogel

gesorteerd.

gecastreerd om de typisch

door het hoofd gedood.

kwalijke geur van het vlees te verzachten.

Hoewel Geyrhalter op een neutrale manier zijn beelden probeert te presenteren is het onmogelijk om als mens op afstand te blijven. De beelden ‘spreken’ want ze tonen een proces van ontstaan tot verwerking. Van ei tot kip aan de slachtband: het toont een het verloop van ‘leven tot de dood’. Het doden van de dieren wekt een emotie op, je kan als toekijker niet neutraal kijken. Je ziet en voelt / interpreteert. De reportage is in geen geval een oproep om vegetarisch te eten. Het is een registratie van de werkelijkheid en doet hopelijk nadenken over hoe wij in het Westen met voeding en voedselproductie omgaan. Om een completer beeld te krijgen moet je verder kijken dan ‘Our Daily Bread’ en zelf op zoek gaan naar de data, opvattingen, praktijken en personen die achter voedselproductie schuil gaan.

1.2 Food Inc. Food, Inc. Robert Kenner

beelden/foodinc-logo.jpg


Een stapje verder gaat de documentaire Food Inc. Hoewel men zich hier focust op Noord-Amerika is de boodschap van deze film over te zetten op Europa. Hoofd¨ proklemtoon ligt niet op het tonen van de industriele ductie van het voedsel. Er wordt gezocht naar een oorzaak: waarom worden ons voedsel op deze manier geteeld en geproduceerd? Er wordt ook een verklaring gegeven: ons voedsel wordt langzamerhand gemonopoliseerd door grote multinationale bedrijven. Zij controleren langzamerhand de volledige voedselketen: vanaf de aanmaak van het zaad tot het als product in de rekken bij de supermarkt ligt. Er worden verbanden gelegd met het consumptiepatroon van de doorsnee-Amerikaan, met de opkomende ‘epidemie’ van diabetes (geschat wordt dat 1 op 3 van de kinderen geboren na 2000 in hun leven te

2

Deel 1

1.2 Food Inc.

¨ maken zal krijgen met diabetes), met de exorbitante subsidiering van ma¨ıs en graan door de overheid, met de belangen van deze multinationals, enz.

beelden/foodinc-2.png beelden/foodinc-1.png

Als je kippen van vandaag vergelijkt met zo’n

Het gewicht van de moderne Westerse mens

60 jaar terug dan is hun gewicht meer dan

is de laatste 25 jaar spectaculair toegenomen

verdubbeld maar is ook de tijd om ze tot de

door

slacht op te kweken met 22 dagen vermindert

maar vooral de toename van suiker en vetten

tot nog geen 7 weken.

in het dagelijkse dieet.

DE BASIS IS FASTFOOD De voedselindustrie is begonnen met fastfood. In de jaren ’30 ontstond er een nieuw soort restaurant: de drive-in. De gebroeders McDonald hadden er succes mee. Ze wilden bezuinigen en het proces vereenvoudigen. Ze ontsloegen het bedienend personeel, het menu werd simpel. Ze kwamen met een revolutionair idee: De keuken werd opgezet als een fabrieksproces. Elke werk´ ding, steeds weer nemer deed maar e´ en opnieuw. Hierdoor konden de lonen laag blijven en het was eenvoudig om personeel te vervangen. Het eten was goedkoop, het smaakte goed en het McDonald’s fastfoodrestaurant werd een enorm succes. Die mentaliteit: uniformiteit, conformiteit en lage kosten heeft ongewenste gevolgen als je het op grote schaal toepast. McDonald’s is de grootste afnemer van gehakt in de Verenigde Staten en ze willen dat hun


de

‘verbeterde’

productiemethodes

hamburgers overal hetzelfde smaken. Ze be¨ınvloeden dus het productieproces. McDonald’s is de grootste afnemer van aard´ van de grootste van varkensappels. Een vlees, kip, tomaten, sla en zelfs van appels. Deze grote fastfoodketens willen grote leveranciers. Een handvol bedrijven heeft onze voedselproductie in handen. In de jaren ’70 hadden de vijf grote vleesleveranciers een kwart van de markt in handen. Nu hebben de vier grootste 80 procent van de markt in handen. Hetzelfde zie je bij varkensvlees gebeuren. Al eet je niet in fastfoodrestaurants je vlees wordt door dit systeem geproduceerd. Op etiketten staat steeds ’boer dit of dat’ maar het zijn maar drie of vier bedrijven die vlees leveren. We hebben nog nooit zulke grote en machtige voedingsbedrijven gehad. Tyson is bijvoorbeeld de grootste vleesleverancier ter wereld. Ze be¨ınvloeden zelfs

3

Deel 1

1.2 Food Inc.

het fokken van kippen. Kippen worden tegenwoordig twee keer zo snel gefokt en geslacht. Ze zijn ook nog twee keer zo groot. Mensen eten graag wit vlees dus wordt de kip zo gefokt dat de borst groter is. Niet

alleen de kip is anders, ook de boer heeft zich aangepast. De kippenboer heeft niets te zeggen over zijn kippen. Een bedrijf als Tyson is eigenaar vanaf het leggen van het ei tot ze geslacht worden.

1.3 De toekomst van ons voedsel. Panorama op canvas, 5 oktober 2008.

Wat brengt de toekomst op ons bord? Wordt het ambachtelijk of industrieel vervaardigd voedsel? Wordt het fast of slow? “Ik zou alleen maar eten wat je overgrootmoeder zou herkennen als eten,” zegt de gezaghebbende Amerikaanse journalist Prof. Michael Pollan, auteur van de bestseller The Omnivore’s Dilemma. Als centrale spreker schetst hij in deze uitzending de ontwikkeling van voedsel en voedselproductie in de Westerse wereld en laat hij zien waarom de VS hopelijk n´ıet model staan voor de toekomstige voedselvoorziening in Europa.

beelden/voedsel/Voedsel.jpg beelden/voedsel/voedsel.jpg beelden/voedsel/voedsel2.jpg

Michael Pollan

Hoe komt het dat voedsel zo

Nepvlees bestaande uit een

goedkoop te produceren is?

zuiveleiwit, palmvet en een enzym.

Gefascineerd door de vraag hoe we in de toekomst de groeiende wereldbevolking kunnen voeden, gaat regisseur IJsbrand van Veelen op zoek naar de mensen die werken aan het voedsel van morgen. Ligt de oplossing in de traditie, zoals de SlowFood-beweging beweert? Of moeten we vertrouwen op de moderne laboratoria van de voedselindustrie? In deze repor´ de vleesvervangers, tage krijg je uit beide werelden van de traditioneel gerookte prosciutto en ´ de magere mayonaise die volvet smaakt. van de Chianti Classico en Eind jaren tachtig richtte de Italiaanse journalist Carlo Petrini de Slow Food-beweging op als tegenhanger van de oprukkende cultuur van fast food en industrieel vervaardigd voedsel. Zijn beweging propageert lekker, puur en eerlijk voedsel en heeft inmiddels zo’n 80.000 volgelingen wereldwijd, van wie zeventienhonderd in Nederland. Petrini is tevens de grondlegger van de eerste Gastronomische Universiteit ter wereld in het Noord-Italiaanse plaatsje Bra.


4

Deel 1

1.3 De toekomst van ons voedsel.

beelden/voedsel/voedsel3.jpeg beelden/voedsel/voedsel4.jpeg beelden/voedsel/voedsel6.jpeg

Voedsel verkopen door in te

Carlo Petrini: geestelijke va-

Jan Weststrate: hoofd van de

spelen op de smaak van de

der van de slowfoodbeweging

Research and develepment

consument...

van Unilever

Daar volgt regisseur IJsbrand van Veelen de Nederlandse studente Nicole Berkelmans, die vorig jaar tot de prestigieuze universiteit werd toegelaten. Ook sprak hij uitgebreid met Petrini zelf, die ervan overtuigd is dat een ecologische ramp alleen te voorkomen valt als de wereldbevolking zich gaat voeden met lokale en regionale eco-producten. Onmogelijk, stellen Remko Boom en Jan Weststrate, respectievelijk professor Food Processing aan de Wageningen Universiteit en Hoofd Research en Development van Unilever. De wereld beschikt over onvoldoende agrarische mogelijkheden om de wereldbevolking te voeden. Daarom moet er volgens hen gezocht worden naar nieuwe producten en productiemethoden. Dat gebeurt onder meer in Wageningen, waar promovendus Koen van Dijke een revolutionaire techniek ontwikkelt om het vetgehalte in levensmiddelen drastisch terug te brengen. Een rondleiding door de laboratoria en proefkeukens van Unilever laat zien dat de industrie zelf ook zoekt naar oplossingen van het voedselprobleem. Wat wordt het, traditionele landbouw of laboratorium? Voor Michael Pollan ligt het probleem nog dieper en ziet hij meer dan enkel een ‘conflict’ ¨ landbouw. Als het waar is dat je bent wat je eet . . . dan tussen traditionele en industriele drinken we allemaal aardolie. Zowel de meststoffen, de pesticiden als herbiciden die we ¨ landbouw draaiende te houden zijn afkomstig van gebruiken om onze huidige industriele aardolie. Ook het transport van miljoenen tonnen ma¨ıs, rijst, soja en tarwe de wereldbol rond is gedreven door aardolie. 70 procent van deze voedingsstoffen gebruiken we trouwens om dieren te voederen die uiteindelijk in de vorm van dierlijke eiwitten in de supermarkt zullen terechtkomen. Er is dus zeker genoeg voedsel op de wereld voor iedereen, jammer dat we het verspillen om er vlees mee te produceren. De vier basisgewassen: soja, rijst, tarwe en ma¨ıs zijn meer en meer de basisgrondstoffen voor een veelvoud aan voorverpakte voeding. Het is nu eenmaal goedkoop om te produceren en door de lage inkoopprijs ook geliefd door de voedingsindustrie. Deze maakt bijvoorbeeld uit ma¨ıs een veelvoud aan voeding. Ma¨ıs is terug te vinden in ketchup, kaas, pindakaas, batterijen, diverse chips, sla-dressing, cola, fruitsap, snoep, pampers, houtskool, vleesbereidingen, fastfood, margarine, sacharine . . . en corn-flakes ;-) Ma¨ıs is ook vaak het hoofdbe´ van de gevolgen standdeel van de voeding van runderen, varkens, kippen en . . . zalm. E´ en is wel dat Amerikanen uit gemiddeld 60 tot 80 procent bestaan uit koolstof die afkomstig is uit ma¨ıs. Naast dit gegeven leiden deze afgeleide producten tot een duidelijke verschraling


5

Deel 1

1.3 De toekomst van ons voedsel.

aan voedingstoffen en kan het dus voorkomen dat hoewel iemands BMI duidelijk de grenzen overschrijdt men toch ondervoed is op het vlak van levensnoodzakelijke voedingsstoffen.

1.4 Home Home is een documentaire van Yann ArthusBertrand. Het toont panoramische beelden van de aarde en kent maar 1 camerastand: het adelaarsperspectief. Deze cameratechniek heeft beelden/home.png ook mee uitdrukking aan het opzet van de film: de aarde en zijn bewoners in beeld brengen en in vraag stellen. Home is dankzij de sub¨ sidiering van de Europese Unie en andere grote bedrijven een volledig gratis film dat door iedereen legaal van het net kan worden gedownload 2 . Geen excuus dus om hem niet volledig bekeken te hebben. Home toont de gevolgen van de agrarische revolutie. Hoe de mensen zijn overgestapt van ¨ landbouw die door landbouw die door mensenhanden wordt vervaardigt naar een industriele machines en aardolie wordt aangedreven. Het toont grote veehouderijen bestaande uit duizenden dieren en waar dagelijks tonnen voedsel worden aangevoerd om in de vleesproductie te voorzien. Het toont de ontbossing, de watertekorten, de overbevissing, enz. Een globaal ¨ productiewijze beeld van hoe de mens in zijn levensonderhoud voorziet en hoe de industriele problemen veroorzaakt die in de nabije toekomst niet meer houdbaar zullen zijn. Volgende tekst hoort bij het bekeken fragment: Met de uitvinding van de landbouw begon onze geschiedenis. Dit gebeurde geen 10.000 jaar geleden. Landbouw was onze eerste grote revolutie. Het resulteerde in de eerste overschotten, wat leidde tot het ontstaan van steden en beschavingen. De herinnering van duizenden jaren voedsel vergaren vervaagde.

beelden/home-graan.png

Nadat wij het graan tot ons basisvoedsel hadMarokko: het manueel oogsten van het graan. den gemaakt, vermenigvuldigden wij hun aan¨ tal varieteiten, en pasten deze aan aan onze bodems en klimaten. Wij zijn zoals elke soort op Aarde. Onze belangrijkste dagelijkse zorg is ons te voeden. Wanneer de grond minder vrijgevig is, en het water schaars wordt, kunnen wij grote inspanningen leveren om nog genoeg uit het land te halen om van te leven. Mensen vormden het land met het geduld 2

Zie hiervoor de website van home2009: http://www.home-2009.com/


6

Deel 1

1.4 Home

en de toewijding die de Aarde vereist, bijna volgens een offerritueel dat steeds weer wordt opgevoerd. Landbouw is nog steeds de meest wijdverspreide bezigheid. De helft van alle mensen bewerkt de grond, en meer dan driekwart onder hen doen dit met de hand. Landbouw is een traditie die van generatie op generatie wordt doorgegeven als zweet, zaaigoed, en zware arbeid, omdat het een voorwaarde is voor onze overleving. Na zich lang te hebben gebaseerd op spierkracht, vond de mens een manier om energie te onttrekken die diep in de Aarde ligt begraven. Deze vlammen zijn ook afkomstig van planten. Verpakt zonlicht. ¨ Pure energie. Zonneenergie die miljoenen jaren lang door ontelbare planten meer dan 100 miljoen jaar geleden werd opgevangen. Het is steenkool. En gas. Maar vooral: aardolie. Dit verpakte zonlicht bevrijdde mensen van hun zware landarbeid. Met aardolie begon het tijdperk waarbij wij niet langer gebonden zijn aan tijd. Met aardolie verwierven sommigen een ongekend comfort. En in 50 jaar, binnen een mensenleven, is de Aarde ingrijpender gewijzigd dan door alle vorige mensengeneraties. Op de velden vervingen machines mensen. Een liter aardolie levert evenveel energie als 100 paar handen in 1 dag. In de Verenigde Staten zijn nog slechts 3 miljoen boeren actief. beelden/home-tarwe.png Zij produceren genoeg graan om 2 miljard mensen te voeden. Maar daarvan wordt het grootste deel niet gebruikt om mensen te voeden. Hier, en in alle ge¨ındustrialiseerde naties, Tarweoogst in Amerika wordt het omgezet tot veevoeder, of ¨ biobrandstoffen. De verpakte zonneenergie deed de gevolgen van droogtes verdwijnen waarmee landbouwgronden geplaagd werden. Geen waterbron ontsnapt aan de noden van de landbouw, die 70 % van alle waterverbruik opeist. In de natuur is alles met elkaar verbonden. De toename van landbouwgronden en monoculturen bevorderde de ontwikkeling van parasieten. Pesticiden, nog een geschenk van de petrochemische revolutie, roeiden ze uit. Slechte oogsten en hongersnood werden een verre herinnering. Het grootste probleem nu is wat te doen beelden/home-pesticide.png met de overschotten die de moderne landbouw oplevert. Giftige bestrijdingsmiddelen sijpelden in de lucht, bodem, planten, dieren, rivieren, en oceanen. Ze drongen door tot de celkernen die Er wordt kwistig gesproeid... in Kenia. door alle levensvormen worden gedeeld. Zijn ze schadelijk voor de mensen die ze eerst van de honger bevrijdden? Deze landbouwers in


7

Deel 1

1.4 Home

hun gele beschermende kledij weten het zeker... Dan verschenen meststoffen, een andere petrochemische ontdekking. Ze gaven ongekende opbrengsten op tot dan onproductieve percelen. Gewassen die zich hadden aangepast aan de gronden en klimaten, moesten het veld ruimen voor de productiefste soorten, en deze die het gemakkelijkst zijn te vervoeren. Vorige eeuw zijn zo driekwart van de rassen uitgeroeid, die door boeren duizenden jaren lang waren ontwikkeld. Zover het oog reikt: onderaan meststof, en daarboven plastiek. De serres van Almer´ıa in Spanje zijn de moestuin van Europa. Een stad vol identieke groenten wacht dagelijks op honderden vrachtwagens, om hen naar de Europese supermarkten te brengen.

beelden/home-altamira.png

Hoe meer een land zich ontwikkelt, des te meer vlees zijn inwoners eten. Hoe kan aan Niet ver van Almeria: de serres die Europa bevoorrade groeiende wereldwijde vraag naar vlees den. worden voldaan, zonder veehouderijen die gelijken op concentratiekampen? Almaar sneller. Zoals de levenscyclus van het vee, dat nooit een weide zal zien. Vlees sneller produceren dan het dier is een dagelijkse routine geworden. In deze uitgestrekte voedselpercelen, vertrappeld door miljoenen runderen, groeit geen grassprietje. Vrachtwagens uit het hele land leveren tonnen graan, sojameel, en eiwitrijke korrels, om ze tot tonnen vlees te transformeren. Er zijn 100 liter water nodig om 1 kg aardappelen te produceren, 4.000 liter voor 1 kilogram rijst, en 13.000 liter om 1 kg rundvlees te maken. En dat is zonder de aardolie, verbruikt bij de productie en het vervoer.

beelden/home-vee.png

Onze landbouw wordt aangedreven door aardolie. Ze voedt tweemaal zoveel mensen, maar verving diversiteit door standaardisatie. Het heeft velen onder ons een ongekend comfort bezorgd, maar maakt ons wel totaal afhankelijk van aardolie.

Wij vergaten dat grondstoffen schaars zijn. 500 miljoen mensen leven in woesMassaveehouderij in Amerika. tijnen, meer dan de bevolking van Europa. Zij kennen de waarde van water. Zij gebruiken het spaarzaam. Hier is men afhankelijk van waterputten, gevuld door fossiel water, dat zich ondergronds verzamelde toen het in deze woestijnen regende, 25.000 jaar geleden. Met het fossiele water worden in de woestijn gewassen gekweekt, het voedsel voor de lokale bevolking.


8

Deel 1

1.4 Home

De cirkelvormige velden worden gevormd door pijpen die de velden bevloeien rond een centrale spil. Maar er moet een hoge prijs worden betaald. Fossiel water is beelden/home-waterwoestijn.png een niet-hernieuwbare bron. In Saoedi-Arabie¨ is de droom van in¨ landbouw in de woestijn dustriele reeds vervlogen. De lichte vlekken op dit lappendeken zijn verlaten percelen. De irrigatiesystemen zijn er nog. En ook de energie om het water op te ¨ veranderde de woestijn in pompen. Maar de fossiele waterreserves zijn sterk uitgeput. Israel akkerland. Alhoewel deze broeikassen nu druppelsgewijs worden bevloeid, blijft het waterverbruik evenredig met de uitvoer toenemen. De eens machtige Jordaan is nog slechts een beek. Zijn water is wereldwijd naar supermarkten gevlogen, als kratten fruit en groenten. Het lot van de Jordaan is geen uitzondering. Over heel de Aarde bereiken 1 op 10 grote rivieren de zee niet meer, enkele maanden per jaar. Zonder het water van de Jordaan daalt het niveau van de Dode Zee jaarlijks meer dan een meter. India loopt deze eeuw het meeste risico op een acuut watertekort. Massale bevloeiingen hebben de groeiende bevolking gevoed, en de voorbije 50 jaar zijn 21 miljoen waterputten gegraven. In grote delen van India moet de boor almaar dieper reiken om nog water te treffen. In het westen van India werden 30 Lagen met grondwater drogen uit. Enorme reservoirs vangen de moessonregens op om de lagen bij te vullen. In het droge seizoen graven vrouwen reservoirs met hun blote handen. Duizenden kilometer hier vandaan verbruikt men dagelijks 800 tot 1.000 liter water per persoon! Las Vegas verrees uit de woestijn. Hier leven miljoenen mensen. En maandelijks komen er duizenden bij. De inwoners van Las Vegas behoren tot de grootste waterverbruikers. Palm Springs is een andere woestijnstad met tropische vegetatie, en weelderige golfterreinen. Hoelang kan dit waanbeeld nog voortduren? De Aarde kan het tempo niet volgen. De ´ van de rivieren die niet meer naar Colorado, die water naar deze steden aanvoert, is e´ en ´ 2025 zee stromen. Langs zijn loop daalt de waterspiegel in de verzamelbekkens sterk. Vo´ or kunnen watertekorten bijna 2 miljard mensen treffen.

1.5 Voedsel rondom de wereld Hoeveel eet een gemiddeld gezin per week? Het antwoord op deze vraag is afhankelelijk van de plaats waar je woont. 9 verschillende gezinnen wereldwijd stallen hun wekelijks voedsel uit. Zoals je opmerkt is er een opmerkelijk verschil tussen a) de verhouding tussen dierlijke eiwitten, groenten en fruit, koolhydraten voorgebracht door tarwe, rijst en ma¨ıs b) de aanwezigheid van alcohol en suiker c) de hoeveelheid voorverpakte voeding (wat wijst in de richting van de aanwezigheid van een voedselindustrie versus lokale landbouw).


9

Deel 1

1.5 Voedsel rondom de wereld

Deel 1


beelden/voedsel/1-duitsland.png

Duitsland: 500 dollar per week.

beelden/voedsel/2-cairo-egypte.png

Egypte: 68 dollar per week.

beelden/voedsel/3-ecuador.png

Ecuador: 31 dollar per week.


10

Deel 1


beelden/voedsel/4-tsjaad.png

Tsjaad: 1,23 dollar per week.

beelden/voedsel/5-sicilie.png

¨ 260 dollar per week. Sicilie:

beelden/voedsel/6-north-carolina.png

US: 342 dollar per week.


11

Deel 1


beelden/voedsel/7-polen.png

Polen: 151 dollar per week.

beelden/voedsel/8-bhutan.png

Bhutan: 5 dollar per week.

beelden/voedsel/9-mexico.png

Mexico: 189 dollar per week. Heel veel opmerkelijke verschillen en wat kun je hieruit concluderen naar eerlijke verdeling van gezonde voeding?


12

Deel 2

2 Niet van brood alleen . . . “De mens zal niet leven van brood alleen, maar van ieder woord dat uit de mond van God komt.” (Jezus in de woestijn, getest door de Satan. Mt. 4, 4)

2.1 Over voedsel gesproken . . . Als mensen over voedsel spreken dan drukken ze ook een visie op zichzelf, de wereld en de relatie met anderen uit. Wordt voedsel metaforisch weergegeven als ‘benzine voor onze lichamelijke motor’ dan is dit niet zomaar een visie maar weerspiegelt het tegelijk ook hoe men omgaat met voedsel, wat hun interesse is naar bijvoorbeeld gezonde voeding, hoe ze aankijken ten opzichte van de agro-industrie, hoe ze omgaan met hun eigen lichaam. Beschouwingen zijn niet neutraal. Ze hebben een impact op de wereld. Daarom is het ook van levensbelang om de bestaande visie te bevragen. Niet enkel om een wetenschappelijk verantwoorde mening en dus gedrag te hebben maar ook om een op mensen- en wereldmaat gestoelde visie te hebben. In dit debat kunnen godsdiensten ook hun inbreng hebben. De vraag wordt vaak gesteld: wat heeft voedsel in godsnaam met godsdienst / geloof / religie te maken? In deze fase maken we geen onderscheid tussen de drie (volgt later) maar gaan we ervan uit dat het gaat over “mensen die geloven in iets meer”. Een definitie die in zijn simpliciteit oneer aandoet aan de complexe werkelijkheid. Eten doen we iedere dag. Het is biologisch noodzakelijke handeling. Zonder eten gaan we dood. In religieuze tradities is het besef levend dat eten meer dimensies heeft. Zoals: • Genieten in dankbaarheid tegenover gedachteloos consumeren • Rechtvaardigheid - overdaad tegenover honger. • Zelfbeheersing tegenover onmatigheid. • Reinheid: lichamelijk en religieus. • Het verlangen naar heelheid van het bestaan, voor allen en alles.


13

2.2 Christelijke spiritualiteit en voedsel


Deel 2

Luc Vankrunkelsven schrijft en artikel over het milieuprobleem maar spreekt ook heel veel over onze verhouding tot dieren, aarde en voeding.

2.2.1 Milieuprobleem is spiritueel probleem. Luc Vankrunkelsven, in Oikos, Politiek, milieu, cultuur, 18, 3/2001

De joodse christelijke traditie, waarin het kapitalisme bijvoorbeeld zeer goed in kon en kan gedijen, is antropocentrisch, de mens staat daarin centraal. Daartegenover staat het ecocentrisme waar eerder het ecosysteem centraal staat, met hierin de mens als onderdeel, zeker niet als ‘ heerser over’, verbonden met al wat leeft. Godsdiensten, zoals het hindoe¨ısme, het boeddhisme en diverse natuurreligies hebben veel meer een verbondenheid met de natuur. De eerste scheppingsmythe van de joodse Genesis ontstond als een ‘tegenverhaal’ in de Babylonische ballingschap. Een verhaal ´ tegen het Gilgamesjepos, een scheppingsmythe die onderdrukking en mensenoffers legitimeerde. In die context van ballingschap en onderdrukking is het joodse scheppingsverhaal eerder een bevrijdende ‘beginselverklaring’ (een visioen van hoe een samenleving in gerechtigheid en vrede op te bouwen) dan wel een verklaring over het ‘begin van alle dingen en van de levende wezens’. Probleem is dat deze (prima) beginselverklaring een samenleving schetst van mensen, tronend boven de andere schepsels. De mens kan over alles heersen en de ‘levende materie’ ten dienste stellen van hem zelf: als een Koning die zijn voet op de tegenstrever, de overwonnene, zet. Toch wel om koude rillingen van te krijgen, als we


aan de brandstapels denken tijdens de varkenspestdrama’s in Vlaanderen en meer recent tijdens de Mond- en Klauwzeeruitbraak in Groot-Brittannie¨ . . . ‘Vernietigen’ was en is het ordewoord in varkenspest-, dioxine, Gekke Koeien-, MKZ- en andere tragedies. Ons scheppingsgedicht culmineert in de schepping van de mens. Genesis 1, 26-28: “God sprak: ‘Nu gaan Wij de mens maken, als beeld van Ons, op Ons gelijkend; hij zal HEERSEN over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, over de tamme dieren, over alle wilde beesten en over het gedierte dat over de grond kruipt.’ En God schiep de mens als zijn beeld; als het beeld van God schiep Hij hem; man en vrouw schiep Hij hen. God zegende hen, en God sprak tot hen: ‘Wees vruchtbaar en word talrijk; bevolk de aarde en ONDERWERP haar; HEERS over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, en over al het gedierte dat over de grond kruipt.” Dit antropocentrisme valt niet te ontkennen,

14


. . . Psalm 8 zegt terecht dat de mens goddelijk is, maar zou ons kunnen doen vergeten dat de hele werkelijkheid goddelijk en heilig is. De strijd om bevrijding in de geschiede´ de heiligheid van heel de schepping nis en zijn vindplaatsen van de Eeuwige. ‘Schepping’ is een erg beladen woord geworden, maar het kan alleszins iets uitdrukken van de ruimte, die ons gegeven is om te leven: mensen en alles wat ons omgeeft, verbonden met en afhankelijk van elkaar. In de verbeten strijd tegen het polythe¨ısme werden de natuurverbonden religies in de loop van de laatste 1700 jaar onder de voet gelopen. Toch kan onze (heils)geschiedenisopvatting verrijkt worden door de cyclische levensvisie van de sjamanen, die als een onderstroom in bijna alle culturen en religies aanwezig ´ ok ´ in onze cultuur. De Aymara’s uit is.... O


Peru en tientallen andere indianenvolkeren houden ons een spiegel voor om onze eigen wortel(tje)s in de Aarde te herontdekken. Dit is onze grootheid; Dat wij alle dingen als met elkaar verbonden beschouwen: De mens, de aarde, de dieren en heel de natuur. Alles heeft met alles te maken En niets en niemand staat ge¨ısoleerd binnen het geheel. ´ enAlles in deze wereld is e´ en kele werkelijkheid. Het is de plicht van de mens om de harmonie van de aarde veilig te stellen. Zonde is: het natuurlijk evenwicht van de aarde verstoren. De aarde brengt vruchten voort naargelang de wijze waarop de mens met haar omgaat. Als het gedrag van de mens goed is, ontvangt hij goede oogsten en wordt het leven beschermd Als het gedrag slecht is, komen er natuurrampen en brengt de aarde niets voort. Men heeft ons gezegd dat de aarde er is om uitgebuit te worden, om ons te verrijken, om machtig te worden en over andere mensen te kunnen heersen. Maar volgens onze opvatting moet de aarde beschermd en gerespecteerd worden. Zij moet vereerd worden met geschenken en offers omdat zij ons het leven geeft. De aarde is voor ons Aymara’s de maat van de liefde. De aarde is voor ons niet zo

Deel 2

al wordt het in het verhaal zelf een beetje gecorrigeerd. Want, hoe centraal de mens ook staat als beeld en uitbeelder van God, toch is deze niet het uiteindelijke doel van de schepping, maar wel de zevende dag. Op de Sabbat kan de mens de arbeid staken en kan al wat leeft mee rusten(1). De grondtoon van de ‘mens centraal’ vinden we elders in de bijbel veel terug. Zo hernemen de psalmen als het biddende hart van de bijbel de hoofdthema’s van de schriften. In de (overigens prachtige) psalm 8 bidden we: “ (. . . )Wat is de mens, dat Gij hem gedenkt, en het mensenkind, dat Gij naar hem omziet? Toch hebt Gij hem bijna goddelijk gemaakt, en hem met heerlijkheid en luister gekroond. Gij doet hem HEERSEN over de werken van uw handen, ALLES hebt Gij ONDER ZIJN VOETEN gelegd: schapen en runderen en ook de dieren van het veld, de vogels in de hemel en de vissen in de zee.” Als een Koning dus.

15


Uit: Hans Van den Berg, De Aymara-indianen, Haarlem, 1989

Bescheidenheid kan ons sieren . . . Moeten we onze traditie dan maar naar de prullenmand verwijzen? Neen, er zijn in de bijbel en in de joodschristelijk-islamitische traditie (de grote drie van ’het Boek’) tal van andere tonen en (grond)houdingen op te delven. Zo zijn er in hetzelfde biddende hart van de bijbel andere psalmen te vinden, zoals bijvoorbeeld psalm 104 of het ‘Loflied van de schepping’ in Dan. 3. De mens is hier duidelijk opgenomen en leeft verbonden in het grotere geheel van de schepping. Er is ook de lofwaardige poging om de mens als ‘rentmeester’ te zien met een verantwoordelijkheid t.o.v. de schepping, maar hier zit toch weer een ‘tegenover’ en een ‘boven’ ingebakken. De ’Meester’ als variant van de ’Koning’. De lange aanhef in dit artikel over de hoofdtoon van de mensals-heerser wil vooral wijzen op het gevaar hoe bijbelse teksten materieel (nl. in onze houding t.o.v. de niet-menselijke wereld) en maatschappelijk kunnen uitpakken. Dit inzicht kan ons ook uitnodigen tot bescheidenheid: misschien hebben we minder in huis wat onze relatie tot de ‘Schepping’ betreft,


dan andere spirituele tradities op onze gemeenschappelijke planeet. In de kerkgeschiedenis vinden we ook interessante onderstromen. Zo was het Origines in de Oosterse kerk die als eerste stelde dat de natuur een boek van God is. Mede door hem werd de christelijke traditie wel op het Griekse (andermaal antropocentrische) spoor gezet. In de Westerse kerk had Augustinus in de vierde eeuw het over de twee boeken van Godsopenbaring: de ´ de natuur. De eerste monniken in bijbel en de woestijn leefden in die lijn. In de twaalfde eeuw, bij de opkomst van de steden, trok¨ ken de cistercienzermonniken zich terug in de wouden. Zij vonden God ’eerder in de wouden dan in de boeken’, al is hier een grote kloof tussen het ideaal in de statuten en de ontginningspraktijk achteraf. Francis´ cus van Assisi in de dertiende eeuw is het prototype van de christelijk-religieuze mens, die zich verbonden weet met alle schepselen. Hij spreekt de niet-menselijke andere aan met ‘broeder’ en ‘zuster’. Anno 2001 ‘broeder stier en zuster zeug zeggen’ zou ons misschien anders met de levende wezens doen omgaan. Het is een fundamenteel andere (ver)houding dan ’onder de voeten’. We zouden dan geen stieren meer castreren, geen zeugen meer ketenen en geen kippen meer in legbatterijen opstapelen. Latere mystici zoals Sint Jan van het Kruis houden een venster open op de ‘Eeuwige in de Schepping’. Zij hebben het over ontwaken en ademen, over lucht en licht, over water en vuur. ´ woede Ik heb zo het vermoeden Eerbied en dat ons milieuprobleem vooreerst een spiritueel probleem is. De joodschristelijke traditie staat vooral voor gerechtigheid, liefde

16

Deel 2

maar aarde. Zij is het centrum van ons bestaan, de bron van gemeenschapsleven en de oorsprong van onze tradities en gewoonten. We mogen zeggen dat de aarde het leven zelf is van ons volk. Zij is ook onze gemeenschappelijke en persoonlijke geschiedenis. De aarde is er niet om uitgebuit te worden maar om erop te leven in vrede, van generatie op generatie.


bied. Deze eerbied is de grondhouding die kan overvloeien in woede om al wat vernietigd wordt aan schepping. De profetische woede van de joodschristelijke traditie is hier op zijn plaats. De diverse spirituele stromingen die onze planeet rijk is, kunnen zo elkaar verrijken in de strijd om het behoud van de Schepping.

2.2.2 Vasten Vergeten christelijke praktijk.

1

Vasten vroeger en nu Vasten is het doelbewust afzien van voedsel of andere geneugten, ´ van de om zo ontvankelijker te worden voor de boodschap van Gods Liefde. Het is e´ en belangrijkste vormen van boetvaardigheid in de katholieke Kerk. Dit stuk gaat over de verschillen tussen vasten vroeger en nu. Hoe vastte men vroeger? In de Handelingen en de Brieven zien we dat de eerste christenen in navolging van Jezus vasten en bidden steeds samen lieten gaan. Vasten en bidden gingen dikwijls vooraf aan belangrijke stappen. Zo zond de kerk van Antiochie¨ Paulus en Barnabas met vasten en bidden uit (Handelingen 13, 2-3), en werden de oudsten van een gemeente met gebed en ¨ e´ en ´ vasten in hun ambt bevestigd (Hand. 14, 23). Paulus noemde ”dagen zonder etenals ¨ 6:5). van de dingen waaraan ”dienaren Gods”herkend kunnen worden (2 Korinthiers De vroege christelijke Kerk nam de joodse praktijk om tweemaal per week een dag te vasten over, maar plaatste de vastendagen op woensdag en vrijdag, in plaats van op maandag en donderdag. De woensdag herinnerde namelijk aan het verraad door Judas, de vrijdag aan het Lijden en de Dood van Jezus. Sommige streken kenden een derde wekelijkse vastendag: de maandag of, als voorbereiding op de zondag, de zaterdag. Op deze vastendagen at men op zijn vroegst pas om drie uur ’s middags.

1

auteur: Petra Merts


17

Deel 2

en vrede, maar zij focust zich hoofdzakelijk op mensen. Voor een respectvolle omgang met al wat leeft, moeten we eerder te rade gaan bij andere tradities en bij de gezonde onderstroom van verbondenheid die er toch in al die eeuwen – ook bij ons – geweest is. Verweven met al wat leeft, kan een mens in verwondering leven voor het wonder van de ‘Schepping’. Verwondering nodigt uit tot eer-

beelden/god-mammon.png

Vasten als voorbereiding op Pasen werd vroeg in de tweede eeuw gangbaar. Aanvankelijk vastten christe´ Pasen, later werd dat uitgebreid nen de drie dagen vo´ or naar de hele Goede Week. Pas op het einde van de derde eeuw kwamen de veertig dagen voor Pasen in zwang als een doorlopende tijd van vasten en boete. Gedurende de drie laatste dagen van de Veertigdagentijd onthield men zich volledig van voedsel.

De Rooms-Katholieke Kerk heeft in de loop der eeuwen de regels omtrent het vasten versoepeld. In de negende eeuw verschoof men de enige maaltijd van zonsondergang naar drie uur, vanaf de veertiende eeuw naar de middag. De vastenwet in Nederland gebiedt op Aswoensdag en Goede Vrijdag dat men bij twee van de drie maaltijden slechts ongeveer tweederde eet van wat men zou willen nemen. Vlees is bovendien in het geheel niet toegestaan.

“Modern vasten” Doordat de Nederlandse Bisschoppenconferentie de invulling van de vastenplicht in de Veertigdagentijd aan de gelovigen overlaat - zolang ze zich maar duidelijk in bepaalde genoegens beperken - is er in de afgelopen jaren een uitgebreide praktijk van ‘alternatief vasten’ gegroeid. Gelovigen laten bijvoorbeeld de TV veertig dagen uit, beloven niet meer de hele avond te internetten, of zweren voor veertig dagen het snacken af. Ofschoon er in veel gevallen van vasten in de traditionele zin geen sprake meer is, wordt in de kerkelijke media in dit verband graag van ’moderne manieren van vasten’ gesproken. Het vasten in de jaren zestig en daarvoor bestond uit een dieet zonder vlees, minder eten op Aswoensdag en Goede Vrijdag en het elke dag wegleggen van een snoepje in de streng afgesloten trommel, die met Pasen in een keer helemaal leeg mocht worden gegeten. Het moderne vasten, waar ongeveer een miljoen mensen aan mee hebben gedaan, zo las ik in de krant, bestaat tegenwoordig uit het doneren van geld voor de Vastenaktie, geen wijn drinken, minder internetten, extra bidden of geld geven aan de armen. Vasten is een moment van bezinning, nadenken, als je iets weggooit, over zoveel mensen die honger lijden of in armoede leven. Geen koekje nemen, geen gebak nemen wat je aangeboden wordt. Je kunt zien dat we in welvaart leven want dit alles wordt nu door de meeste mensen als normaal ervaren en op elke dag genuttigd als het enigszins mogelijk is. Toen ik er eenmaal aan gewend was vond ik het niet zo moeilijk als ik eerst dacht. Nadenken over de dingen die je dagelijks automatisch doet, ontvankelijk worden voor de boodschap van Gods Liefde zoals dit stuk is begonnen. Petra Merts


18

Deel 2



Vasten moet je doen met lichaam en ziel

Anselm Grun ¨ zet geschiedenis en nut en noodzaak van vasten uiteen in boekje ‘Vasten moet je doen met lichaam en ziel’. ‘Ons hele leven zou niet meer in zo hoge mate vervuld zijn van steunen en zuchten, als het vasten het leven zou bepalen.’ Dat schreef kerkvader Basilius de Grote vele eeuwen geleden, toen vasten nog gemeengoed was, vooral onder kloosterlingen. Vandaag de dag wordt er nog wel gevast – het is zelfs weer hip - maar de beweegredenen zijn totaal andere dan die van de vroegere kloosterlingen. Anselm Grun ¨ beschrijft in een boekje over vasten wat de oorsprong is van het gebruik, wat de functie ervan is en hoe ‘modern vasten’ er volgens hem uit zou kunnen zien. De Duitse benedictijner monnik heeft al vele bestsellers op zijn naam staan als het gaat om vormen van moderne levenskunst. Het boekje Vasten schreef hij al in 2002, maar pas recent kwam er een Nederlandse vertaling van uit. Vorige week woensdag, Aswoensdag, ging de veertigdagentijd in, die in de christelijke traditie de voorbereidingstijd is op Pasen. Vanouds horen gebed, beelden/grun-vastenboek.jpg ´ vasten in die veertig daverzoening, bezinning en gen. Vanouds – dat wil zeggen: sinds de derde eeuw, toen de veertigdagentijd door de christelijke kerk werd ‘uitgevonden’. Het vasten is dus voor veel gelovigen verbonden met deze tijd van het jaar, maar christenen moeten niet denken dat z´ıj het vasten hebben uitgevonden, ´ het christendom ontstond, schrijft Grun. Al vo´ or ¨ vastten de joden, en ook in andere (wereld)religies is de onthouding van voedsel een bekend fenomeen. Voor Boeddha bijvoorbeeld was vasten een van de wegen om tot onthechting te komen. Wel is het zo dat het vasten sinds het begin van het christendom ‘erbij hoorde’. In de vroege kerk werd iedere woensdag en vrijdag gevast. Terwijl de joden op maandag en donderdag vastten, deden de eerste christenen dat op woensdag en vrijdag, ter herinnering aan de gevangenneming en de dood van Jezus. 2

Geloof en Kerk vrijdag, 10 maart 2006. N.a.v. Anselm Grun, ¨ Vasten. Uitg. Ten Have Kampen, 96 blz.

http://www.frieschdagblad.nl/index.asp?artid=28293


19

Deel 2

2

De vastengewoonten veranderden die eerste eeuwen regelmatig tot aan het eind van de derde eeuw de veertig dagen voor Pasen de tijd bij uitstek werd om zich te onthouden van in ieder geval wijn en vlees. Sommige gelovigen, vooral monniken, waren nog wat strenger voor zichzelf en ontzegden zich ook gekookte groente en zuivelproducten. Vasten was in de oude kerk nooit een individuele exercitie. ‘Het vasten verbond de christe´ gemeenschap. Het was geen ascetische prive-aangelegenheid ´ nen tot e´ en maar een vorm van gemeenschappelijk bidden en waken’, schrijft Grun. ¨ Er is in de loop der eeuwen veel geschreven over de heilzaamheid van het vasten voor lichaam en ziel. Filosofenscholen in de oudheid schreven al dat het heilzaam is voor lichaam, geest en ziel om regelmatig niet of nauwelijks te eten. Het maakt de mens vrij. Grun ¨ is het met hen eens. Hij haalt ondermeer de Duitse arts dr. Buchinger aan, die in de tijd na de Eerste Wereldoorlog studie deed naar de lichamelijke geneeskrachtige werking van vasten. Vasten brengt het lichaam ertoe een zo ‘economisch’ mogelijke kringloop in gang te zetten, en alles wat niet per se nodig is, te verwijderen – ‘Pathologische uitzwetingen en afscheidingen, dode huid, sedimenten, lichaamsvreemde stoffen, etter, alles wat zwak is of op een of andere manier belastend is’, somde Buchinger op. Voor de werking die vasten heeft op geest en ziel is Grun ¨ te rade gegaan bij onder meer kerkvader Athanasius. Die vond dat vasten boze geesten verdrijft, verkeerde gedachten verjaagt en de geest grotere helderheid verschaft. De grote fout van het hedendaagse denken is dat lichaam en ziel als twee ‘componenten’ van de mens worden gezien, in plaats van als ´ ziet, begrijpt dat je niet kunt vasten voor of ´ een eenheid, vindt Grun. Wie die eenheid wel ¨ ´ de geest. Wie vast, vast met lichaam en ´ geest, en beide zullen de heilzame het lichaam of werking ervaren. Grun ¨ schuwt de grote woorden niet in zijn pleidooi voor eerherstel van het ‘echte’ vasten. Vasten maakt lichaam en ziel vrij, versterkt het gebed, maakt de geest ontvankelijk, scherpt de zintuigen, et cetera. beelden/grun.jpg Hij realiseert zich echter ook dat vasten de mens kwetsbaar maakt, en dan misschien niet eens in de eerste plaats lichamelijk. Trots is een van de grote gevaren die de vaster bedreigen, blijkt al uit de geschriften van de vroege kerkvaders, die verschillende voorbeelden hebben nagelaten van mensen die zich lieten voorstaan op hun vastengedrag. Grun ¨ beschrijft de kwetsbaarheid van de vaster: ‘We hebben niets meer waarmee we de leegte, die aan de oppervlakte komt, kunnen opvullen, en die de begeerten en behoeften die zich aandienen, kunnen verdringen. We worden op niets


20

Deel 2


ontziende wijze geconfronteerd met de krachten die in ons binnenste strijden om de heerschappij. Het gaat er uiteindelijk om of we in ons hart plaats inruimen voor de heerschappij van God of van satan.’ Wie zich laat voorstaan op zijn vasten, slaat de plank mis. Vasten geeft geen aanzien en het vasten op zichzelf verandert de mens niet. Sterker nog: wanneer de vaster zich beter voelt dan de niet-vasters, wordt hijzelf tot het ‘beest’ dat hij eigenlijk met het vasten onder de duim wilde krijgen. Voor het herkennen van deze trots bij zichzelf moet degene die vast, de reacties uit zijn omgeving serieus nemen, zonder zich daar tegelijkertijd te veel door te laten leiden, schrijft Grun. Vasten kan bij de omgeving agressie oproepen, omdat anderen door de kwetsbare ¨ opstelling van degene die vast, zich ‘geconfronteerd voelen met hun schaduwzijde’. Aan de andere kant kan die agressie ook wijzen op een te elitaire houding van de vaster, die daarom bij zichzelf te rade moet gaan waarom hij eigenlijk vast. ‘Als het vasten een gemeenschap zou verdelen waarin mensen elkaar niet kunnen verdragen, zou er iets niet deugen. (. . . ) Het vasten moet ons tot vriendelijker en barmhartiger mensen maken. Daarom moet het in het verborgene gebeuren, het moet voor ons de atmosfeer veranderen en niet tot een aanklacht jegens de anderen worden.’ Pas in het laatste hoofdstuk beschrijft Grun ¨ wat hij zich voorstelt bij hedendaags vasten – in de voorgaande hoofdstukken hebben toch de ‘hoge’ en ‘theoretische’ woorden overheerst. Grun ¨ is tegen het gemakzuchtige ‘vasten’ dat door verschillende (kerkelijke) organisaties in de veertigdagentijd wordt gepromoot: minder tv-kijken, geen chips eten, een avondje minder naar film of concert, of zelfs: eens per week de was laten drogen in de buitenlucht in plaats van in de droger (tip op de website van Kerkinactie). Vasten is vasten met lichaam en ziel, benadrukt Grun, ¨ en niet van dat hippe gedoe. Terwijl hij enerzijds aanraadt om ‘de lat niet al te hoog te leggen’, omdat dat nu eenmaal moeilijk vol te houden is en de kwetsbaarheid des te groter maakt, is zijn voorstel voor een vastenweek wel fors: het begint met een fruitdag, gevolgd door een darmspoeling of klysma (!), en dan komen er vijf dagen van alleen thee en water, aangevuld met eenmaal per dag vruchtensap of groentenat. Dit ‘regime’ kan het best gekoppeld worden aan een ‘bezinningsprogramma’; ook daarvoor doet Grun ¨ een voorstel. Wie een hele week vast, kan dat ´ of twee dagen vasten hoeft volgens Grun ¨ beter niet tijdens een werkweek doen, maar e´ en geen probleem te zijn. ‘Men moet zich alleen niet te snel laten leiden door het wijdverbreide vooroordeel dat je, als je moet werken, ook goed moet eten.’ De Stille Week, en zeker de laatste dagen voor Pasen, zijn volgens hem bij uitstek geschikt voor het vasten. Besluit tot het vasten in geestelijke vrijheid en begin er aan met een positieve grondhouding, raadt Grun ¨ aan. Dus niet: nou zal ik eens wat laten zien, of: ik moet nodig een paar kilo afvallen. Hij waarschuwt voor de teleurstellingen en aanvechtingen die ongetwijfeld langs zullen komen en raadt aan die niet te verdringen maar ermee in het reine te komen. Het voor de hand liggende ‘ik heb trek’-gevoel roert hij niet aan; in plaats daarvan spreekt hij over aanvechtingen als: wie ben ik werkelijk, wat zijn mijn diepste wensen en verlangens, waar ben ik ten diepste verwond? Vasten blijft een avontuur, als we Grun ¨ mogen geloven. De valkuilen en aanvechtingen zijn


21

Deel 2



vele, de verhouding met de omgeving kan erdoor onder spanning komen te staan, maar wie het goed doet, kan er baat bij hebben: hij komt dichter bij God, zichzelf en medemens.

http://www.vandaag.be/binnenland/61917_collectieve-vastenactie-weert-vlees-en-vis-vanhet-bord.html 9 maart 2011,

Alexia Leysen begint vandaag, de eerste dag van de vasten, aan haar jaarlijkse traditie: 40 dagen lang weert ze alle vlees en vis van haar bord. Het verschil met andere jaren is dat niet alleen haar vader, VBO-voorzitter Thomas Leysen, maar nog zo’n tienduizend andere ¨ geengageerde Vlamingen met de actie meedoen. De ‘vastenactie’, die verder totaal niet religieus getint is, is eigenlijk een uit de hand gelopen initiatief van de jonge Leysen om mensen uit haar directe omgeving bewuster te laten omgaan met hun vleesconsumptie. Uiteindelijk is de beweging uitgegroeid tot een evenement dat gepromoot wordt door BV’ers als Jonas Geirnaert, Geena Lisa en Erika Van Thielen.

beelden/dagenzondervlees.png

Via Facebook en een eigen website worden het idee en de achterliggende motivering verspreid. ”Veertig dagen minder of geen vlees en vis. Om collectief stil te staan bij de impact van onze voedingsgewoontes op het milieu. ´ De uitstoot van broeikasgassen door dierteelt ligt namelijk hoger dan die van de transportsector. Om nog maar te zwijgen over het hallucinant hoge water- en landgebruik van de vleesindustrie. Voor de productie van een kilo rundvlees is er zo’n slordige 15.000 liter water nodig”staat op beide pagina’s te lezen. De bedoeling is dat de deelnemers allemaal bijhouden hoeveel dagen ze tussen nu en Pasen geen vlees of vis eten. Elke vleesloze dag heeft immers een directe impact op hun ecologische voetafdruk: die verkleint per persoon met 11 vierkante meter, een derde van de normale voedselafdruk. Aan het einde van de actie, op 23 april, wordt berekend hoeveel de collectieve ecologische voetstap van alle deelnemers gekrompen is. “Het is een actie door vleeseters, voor vleeseters”, zegt Alexia Leysen in een Corelio-krant. “Ik eet zelf ook graag een stukje vlees. Maar het zou niet slecht zijn als we het met z’n allen met wat minder zouden doen. Op lange termijn kunnen we daarmee het verschil maken.”


22

Deel 2

Collectieve vastenactie weert vlees en vis van het bord

2.3 Verboden om te eten.

¨ Om maar direct een open deur in te trappen. Velen in onze Westerse wereld associeren godsdienst met inperking van de individuele vrijheid. Vooral godsdiensten worden ervan beschuldigd om de vrijheid serieus in te perken door onmenselijke regels en verboden op te leggen aan hun ‘tamme’ gelovigen. Ook op het vlak van voedsel zijn er vaak beperkingen. Vraag blijft of de gelovigen deze regels ervaren als een belemmering voor de individuele vrijheid of juist als een manifestatie van hun gelovige identiteit.

2.3.1 Jodendom Spijswetten: koosjer Een extract uit Leviticus 11 dat handelt over welke dieren voor menselijke consumptie toelaatbaar zijn, en welke niet. ¨ ¨ De heer sprak tot Mozes en Aaron: ‘Zeg tegen de Israelieten: Van alle landdieren op aarde mag u de volgende eten. Alle herkauwende dieren met gespleten hoeven mag u eten. Maar van de herkauwers of de dieren met gespleten hoeven mag u de volgende niet eten: de kameel, want hij herkauwt maar heeft geen gespleten hoeven: hij geldt als onrein; de klipdas, want hij herkauwt maar heeft geen gespleten hoeven: hij geldt als onrein; de haas, want hij herkauwt maar heeft geen gespleten hoeven: hij geldt als onrein; het varken, want het heeft wel gespleten hoeven maar het herkauwt niet: het geldt als onrein. Het vlees van deze dieren mag u niet eten en hun kadavers niet aanraken: zij gelden als onrein. Dit zijn de waterdieren die u mag eten: alle waterdieren die vinnen en schubben hebben mag u eten, zowel de zeevissen als de riviervissen. Maar van alle zeevissen en riviervissen die geen vinnen en schubben hebben, de kleine zowel als de grote, behoort u een afschuw te hebben. Verafschuw ze en eet nooit van dergelijke dode vis. Alle waterdieren zonder vinnen of schubben moet u verafschuwen. De volgende vogels zijn onrein, u mag ze daarom niet eten: de arend, de lammergier, de baardgier, de wouw, de verschillende soorten valken, de verschillende soorten raven, de oehoe, de kortooruil, de langooruil, alle soorten sperwers, de steenuil, de aalscholver, de ibis, de witte uil, de pelikaan, de visarend, de ooievaar, de verschillende soorten reigers, de hop en de vleermuis. Van alle gevleugelde viervoetige insekten behoort u een afschuw te hebben, behalve van de volgende die u mag eten: de dieren die springpoten hebben. U mag dus de verschillende soorten sprinkhanen eten: sabelsprinkhanen, veldsprinkhanen en treksprinkhanen. Alle andere gevleugelde viervoetige insekten


23

Deel 2



Deel 2

behoort u te verafschuwen. . . . Van de kruipende dieren gelden de volgende als onrein: de mol, de muis, de verschillende soorten padden, de egel, de varaan, de hagedis, de slak en de kameleon. Al deze kruipende dieren gelden als onrein. Wie zo’n kadaver aanraakt, is tot de avond onrein. Valt het ergens op – op een houten voorwerp, een kleed, een stuk leer, een zak, of op enig ander gebruiksvoorwerp – dat moet in het water gelegd worden; het is dan tot de avond onrein; daarna is het weer rein. Valt zo’n dood dier in een aarden kruik, dan is de hele inhoud onrein; de kruik moet u stukslaan. Komt het water uit die kruik in aanraking met voedsel, dan wordt ook dat onrein. Alles waarop zo’n dood dier valt, wordt onrein. Oven en haard moeten worden stukgeslagen; ze gelden als onrein en ze blijven dat. Een bron daarentegen, en een put waarin water verzameld wordt, blijven rein. Ligt er een dood dier in en raakt iemand dat aan, dan wordt hij onrein. Valt zo’n dood dier op zaaigoed, dan blijft dat rein; maar valt het op zaad dat in water staat, dan geldt dat als onrein. . . . Ik ben de heer, die u uit Egypte leidde om uw God te zijn. Wees heilig, omdat Ik heilig ben. Dit is de wet op de landdieren, de vogels, de waterdieren en de kruipende dieren, zodat u weet welke dieren onrein en welke rein zijn, welke dieren u mag eten en welke niet. Uit : Leviticus 11 Naast deze reeks verboden diersoorten zijn er ook regels met betrekking tot bloed en hoe ¨ deze ingredienten verwerkt dienen te worden. Zo mag melk en vlees nooit samen in 1 gerecht. Dit verantwoorden de joden door te verwijzen naar Bijbelse verhalen (in dit geval : ’Je zult het bokje niet koken in de melk van zijn moeder.’: Deuteronomium 14, 20). Vlees en melk dienen zelf gescheiden getransporteerd te worden en de apparatuur (mes, snijvlak, potten, enz. ) waarmee men het bereidt moeten grondig schoongemaakt worden zodat beide componenten nooit met elkaar in contact kunnen komen. Zo zijn er gescheiden borden, schalen, pannen, tafelgerei, dienschalen, broodschalen en zoutvaatjes nodig. Deze verschillende stellen eetgerei moeten in verschillende kasten bewaard worden. Ook zijn gescheiden afdruiprekken, afdruipplanken, vaatborstels en vaatdoekjes, schuursponsjes, theedoeken en tafelkleden nodig.

beelden/koosjer1.png

De

koosjere

vleeskost


grootkeuken:

(rode

kleur)

is

afgedekt.


Apart

rek

voor

(blauwe kleur).

melkkost


Er is een ‘inspecteur’ aangesteld die let op de koosjere regels.

24


Het klinkt allemaal verschrikkelijk voor de niet-Joodse mens. Men denkt al snel dat de Joodse medemens niet al te veel lekkers op zijn bord krijgt. Niets is minder waar. Dat bewijst onder andere het programma GoGo Kosher van de Nederlandse Joodse televisieomroep 3 . Eind 2009 laten ze 20 gerechten gebaseerd op 10 landen de revue passeren. Het meest ¨ opvallende zijn de koosjere ingredienten en ook de samenstelling van de jury: een rabbijn beoordeelt mee het koosjer zijn van de maaltijd.

beelden/gogokosher.jpg

Slachtvoorschriften Ook zijn er slachtregels: reine dieren dienen gedood te worden volgens voorschriften. Deze voorschriften staan niet in de Bijbel maar in de Joodse talmoed. In de bijbel staat enkel vermeld: “Gij zult de dieren uit uw kuddes slachten op de wijze die ik u beveel.” Als het dier geslacht en verwerkt is volgens deze voorschriften is het vlees koosjer = rein. De belangrijkste vereisten voor koosjer slachten zijn: • De slager moet een speciaal opgeleid iemand zijn, een ‘shochet’. • Het mes moet lang zijn (ruim 40 centimeter voor koeien en andere grote dieren en ´ ononderbroken beweging ruim 30 voor schapen) en vlijmscherp. Het dier moet in e´ en gedood worden. • De slager moet het mes keuren op scherpte en eventuele beschadigingen, voordat een dier wordt geslacht. • Voordat de slachtplaats wordt betreden, moet een zegening worden uitgesproken. 3

http://www.joodseomroep.nl/specials/gogokosher2009/


25

Deel 2

GoGo Kosher


• De hals moet compleet worden doorgesneden zonder schade te doen aan het ruggemerg.

Deel 2

• Het dier moet volledig leegbloeden.

2.3.2 Islam Spijswetten. Onder meer voor voedsel gelden speciale richtlijnen waar een moslim zich aan dient te houden. Deze regels zijn afgeleid uit de Koran, de Ahadith en daaruit afgeleide soenna. 3. Verboden is u het gestorvene, het bloed en het varkensvlees en al waarover een andere naam dan die van Allah is aangeroepen; hetgeen is geworgd en is doodgeslagen en hetgeen is doodgevallen of hetgeen door de horens van dieren is gedood en hetgeen door een wild beest is aangevreten, behalve wat gij hebt geslacht. Verder hetgeen voor afgoden is geslacht en wat gij loot door pijlen, dit is een overtreding. Heden zullen de ongelovigen aan uw godsdienst wanhopen. Vreest dus niet hen, maar Mij. Nu heb Ik uw godsdienst voor u vervolmaakt, Mijn gunst aan u voltooid en de Islam voor u als godsdienst gekozen. Maar wie door honger wordt gedwongen zonder dat hij tot de zonde is geneigd, voorzeker, Allah is Vergevensgezind, Genadevol. 4. Zij vragen u, wat hun geoorloofd is. Zeg: Alle goede dingen zijn u geoorloofd en hetgeen gij dieren en roofvogels hebt geleerd terwille van de jacht, zoals Allah u heeft onderwezen. Eet dus van hetgeen zij voor u vangen en spreekt er Allah’s Naam over uit. En vreest Allah. Voorzeker, Allah is vlug in het verrekenen. Koran, 5:3-4 De Tafel (Al-Maidah) De koran vertelt welke producten onrein (haram)4 zijn voor moslims : • Producten op basis van bloed. • Varkensvlees en afgeleide producten, evenals alle producten die in contact zijn gekomen met varkensvlees.

4

Dieren die halal (rein) zijn: cavia’s, chinchilla’s, duiven, ganzen, gazellen, geiten, herten, hoenders, hoppen, kamelen, karbouwen, kippen, krabben, koeien, konijnen, kwartels, lammeren, pauwen, reigers, runderen, schapen, struisvogels en vissen. Dieren die haram (onrein) zijn: aasgieren, apen, beren, cheetahs, eekhoorns, egels, gieren, hagedissen, haviken, hazen, honden, hyena’s, jakhalzen, jerboa’s, katten, kevers, kiekendieven, krokodillen, leeuwen, luipaarden, marters, muizen, muskieten, olifanten, panters, paling, ratten, schildpadden, schorpioenen, slangen, spinnen, tamme ezels, tijgers, valken, varkens, vleermuizen, vliegen, vossen, wespen, wezels, wolven, wormen en zwijnen.


26


• Het vlees van dieren die aan een natuurlijke dood zijn gestorven (niet geslacht) of die niet in naam van Allah werden geslacht.

Deel 2

• Het vlees van dieren die andere dieren eten, wilde dieren met slagtanden, giftanden of klauwen inclusief vogels met klauwen. • Het vlees van dieren zonder oren of van dieren die gif produceren. • Alcohol en andere verslavende of toxische stoffen. • Voor brood, andere graanproducten, groenten en fruit gelden geen beperkingen. • Melk en melkproducten afkomstig van gezonde dieren zijn eveneens toegelaten. Bij de productie van vb. kaas moet er wel op worden toegezien dat de gebruikte enzymen (vb. in het kaasstremsel) afkomstig zijn van een dier dat is geslacht volgens het halalritueel.

Regels voor het slachten ¨ over het heelal, maar nog meer over halal. Farid El Machaoud is Er bestaan veel theorieen ¨ en - recent - medestichter van de Halalfederatie. Die woordvoerder van Unie van Moskeeen voert gesprekken met het Federaal Voedselagentschap en het ministerie van Volksgezondheid om tot een door iedereen erkend Belgisch halal-label te komen. HUMO Legt u het ons uit: wat maakt een lap vlees halal? FARID EL MACHAOUD “ Tijdens het slachten moet het dier zachtjes op z’n linkerflank worden gelegd. Het moet qibla liggen: met het hoofd gericht naar Mekka. De slachter moet in ´ beweging de halsslagader en ´ - belangrijk - de luchtpijp doorhakken. Voor hij dat doet, e´ en moet hij ’Allah Akbar’ roepen, ’Allah is groot’. Dat is een dankwoord: omdat we het dier waar we al die tijd voor hebben gezorgd, mogen doden voor menselijke consumptie.” HUMO En dat volstaat? EL MACHAOUD “ Er zijn nog een paar dingen. Het dier moet nog leven op het moment dat de kop wordt afgehakt, want de profeet heeft gezegd dat we niet van dood vlees mogen eten. Het mes mag niet worden geslepen binnen het gezichtsveld van het dier. Het dier mag het mes zelfs niet te zien krijgen, en het mag ook geen getuige zijn van de slachting van een ander dier. Dat is allemaal zo bepaald omdat het dier vooral geen stress mag hebben. Daarom is er in de slachthuizen nood aan een aparte ruimte waar het, bij voorkeur een dag tevoren al, eerst even tot rust kan komen.” HUMO Een chill-outroom in het slachthuis? Jullie zijn nog liever voor de dieren dan Gaia! EL MACHAOUD “ Ik probeer Michel Vandenbosch al maanden duidelijk te maken dat hij zich van vijand vergist. Wij kanten ons heel erg tegen de agro-industrie. Zo’n kalfje of een kip


27


laten opgroeien in een kist of een kooi met amper ruimte om te bewegen, dat kan niet. Dat druist volledig in tegen onze principes.”

EL MACHAOUD “ In principe niet, nee.” Bron: http://www.humo.be/tws/deze-week/13318/ritueel-slachten-bij-moslims-

hoe-koosjer-is-halal.html

Halal en diervriendelijkheid Gaia toont gruwelijke beelden uit Belgische slachthuizen. Twee dagen voor het offerfeest heeft Gaia gruwelijke beelden uit Belgische slachthuizen openbaar gemaakt. Onverdoofd geslachte runderen, schapen en geiten lijden op de beelden zwaar en worden mishandeld. De dieren worden er geslacht voor de halal markt, maar zouden ook zonder etikettering in het reguliere circuit terechtkomen.

beelden/voedsel/gaia.png

Gaia vraagt met de beelden dat de uitzondering in de wet om dieren zonder verdoving te slachten, meteen wordt geschrapt. En dat de moslimgemeenschap slachten met verdoving zou aanvaarden om de dieren veel lijden te besparen. De beelden zijn niet voor gevoelige zielen. Geitjes die krijsen van angst terwijl hen de keel wordt overgesneden, dieren die hopeloos vechten om te overleven terwijl ze doodbloeden, etc. “Dit zijn onaanvaardbare, middeleeuwse wanpraktijken”, zegt Gaia-voorzitter Michel Vandenbosch. Zonder etiket beginnen slachthuizen volgens Gaia steeds vaker onverdoofd te slachten. Op dit moment wordt 92 procent van de schapen, 21 procent van de kalveren en 10 procent van de runderen zonder verdoving geslacht, aldus Gaia. Dat zijn ongeveer 250.000 dieren per jaar. Er bestaat in Europa veel discussie over het slachten van dieren. In Zweden, Noorwegen, Zwitserland en IJsland is slachten zonder verdoving al verboden. (gb) Bron: http://www.hln.be/hln/nl/2661/Bedreigde-Dieren/article/detail/1033793/2009/11/25/ Gaia-toont-gruwelijke-beelden-uit-Belgische-slachthuizen.dhtml

Groen!: “Onverdoofd slachten in strijd met Koran”


28

Deel 2

HUMO Een kip uit de agro-industrie kan nooit halal zijn?”

beelden/almaci.jpg

Groen!-Kamerlid Meyrem Almaci reageert geschokt op de beelden die dierenrechtenorganisatie Gaia gisteren verspreidde over het onverdoofd ritueel slachten van dieren. ”Een dier op deze manier slachten is in strijd met de Koran”, stelt Almaci. Zij pleit zelf voor verdoving bij rituele slachtingen en roept de moslimgemeenschap op om mee het debat aan te gaan.

Almaci betreurt het onverdoofd slachten van dieren. “Dieren zijn geen producten, maar levende wezens. Dat hier economische overwegingen boven dierenwelzijn primeren, is onaanvaardbaar en in strijd met de geest van het offerfeest, waar uitdrukkelijke criteria bestaan voor het slachten van een dier”, stelt Almaci. “Zo mag het dier zeker niet te jong zijn, zo min mogelijk pijn lijden en moet een gebed opgezegd worden voor de ziel van het dier.” Volgens Almaci moeten de moslimgemeenschappen in ons land mee opkomen voor een diervriendelijke manier van ritueel slachten. Zelf pleit ze voor het verdoven van dieren, naar het voorbeeld van Noorwegen of het Verenigd Koninkrijk. (belga/svm) Bron: http://www.hln.be/hln/nl/957/Belgie/article/detail/1034565/2009/11/26/Groen-Onverdoofdslachten-in-strijd-met-Koran.dhtml

Vragen:

• Welke verschillen merk je tussen Joodse en islamitische spijswetten? • Welke verschillen merk je tussen Joodse en islamitische slachtvoorschriften? • Rond het ritueel slachten is er de laatste jaren veel commotie ontstaan: het zou te veel dierenleed veroorzaken? Ben je het hiermee eens?

2.3.3 Jeruzalem: stad van vrede of stad van conflict? Streetfood: Reportage over voedsel in en rondom de stad Jeruzalem. Het mag dan gelegen zijn in het hart van het Joods-Palestijns conflict maar het bruisende stadsleven en de drukke markten beelden/streetfood.png van Jeruzalem maken zeker indruk op elke bezoeker. Binnen zijn muren is de spanning nooit veraf. Geschiedenis is gewoon een extra dimen¨ de vollesie van het heden. In 1967 heeft Israel dige controle verkregen over Jeruzalem. Toch is er weinig eenheid te vinden in een stad


29

Deel 2



Vragen

beelden/voedsel/hummus.png beelden/voedsel/hummus4.png beelden/voedsel/hummus3.png

Hummus: het gerecht

Hummus

in

een

typisch

Palestijns restaurant.

Wat is hummus?

Hummus

bij

de

Joodse

snack.

.........................................................................

............................................................................................ ............................................................................................ Is hummus een Joods of een Palestijns gerecht?

.........................................

............................................................................................ ............................................................................................

beelden/voedsel/joodsevis.png beelden/voedsel/kasjroet.png beelden/voedsel/eucalyptus.png

Een erkend verdeler van vis

Wie

begrijpt

het

volgens Joodse normen.

Kasjroetsysteem?

Joodse

Eucalyptus:

restaurant met

een bont gamma aan koks.

Detail: hoeveel kost een kilo garnalen in de viswinkels in Jeruzalem?

....................

............................................................................................ Wat betekent kasjroet?

..................................................................


30

Deel 2

waarvan de Palestijnen claimen dat het hun (bezette) hoofdstad is. In de strijd om de ziel van deze stad heeft ook voedsel een belangrijk aandeel. Voedsel is een belangrijk markeringspunt van identiteit in alle landen. Wat we eten drukt onze geschiedenis, cultuur en waarden uit. Voor de Palestijnen is dit zeker het geval . . .


............................................................................................ Welke verklaring hebben de joden voor de diverse wetten in het kasjroetsysteem?

.......

Deel 2

............................................................................................

2.3.4 Christenen En het christendom? Zoals geweten kent het christendom geen voorschriften waarbij het ¨ gebruik van bepaalde ingredienten verboden zou zijn. Garnalen, varkensvlees, rein -onrein, alcohol, . . . de christen heeft er geen enkel probleem mee. Sterker nog: de maaltijd met brood en wijn staat centraal in de eucharistie. Gemeenschap met je mede-gelovigen Nochthans was de stichter van het christendom: Jezus van Nazareth een thora-getrouwe Jood. Toch durft hij aan bepaalde zaken te twijfelen. Mc. 7, 17-23 Toen hij een huis was binnengegaan, weg van de menigte, vroegen zijn leerlingen hem om uitleg over deze uitspraak. [18] Hij zei tegen hen: ‘Begrijpen ook jullie het dan nog niet? Zien jullie dan niet in dat niets dat van buitenaf in de mens komt, hem onrein kan maken [19] omdat het niet in zijn hart, maar in zijn maag komt en in de beerput weer verdwijnt?’ Zo verklaarde hij alle spijzen rein. [20] Hij zei: ‘Wat uit de mens komt, dat maakt hem onrein. [21] Want van binnenuit, uit het hart van de mensen, komen slechte gedachten, ontucht, diefstal, moord, [22] overspel, hebzucht, kwaadaardigheid, bedrog, losbandigheid, afgunst, laster, hoogmoed, dwaasheid; [23] al deze slechte dingen komen van binnenuit, en die maken de mens onrein.’ De meesten zien hier een vrijspraak van Jezus in ten opzichte van de Joodse spijswetten. Als je de voorafgaande tekst echter goed leest dan handelt deze over het reinigen van de handen vooraleer men eet en niet de afschaffing van de Joodse spijswetten. Toch is de zin: “Zo verklaarde hij alle spijzen rein” doorheen de ontwikkeling van het christendom aangegrepen om geen restricties op voeding te aanvaarden. Ook voor Paulus zijn de spijswetten opgelegd door het jodendom niet belangrijk. De eerste christelijke gemeenschappen zijn immers een bont allegaartje van verschillende volkeren: joden, Grieken, Romeinen, slaven en heren, enz. Sommigen houden vast aan hun vroegere gewoontes. Hoe ga je als christen om met deze veelheid aan mede-gelovigen en evenveel opvattingen? Paulus adviseert het volgende:


31


Deel 2

Brief aan de Romeinen, hoofdstuk 14 [1] Aanvaard ieder die zwak is in het geloof, zonder zijn opvattingen te betwisten. [2] De een is ervan overtuigd dat hij alles mag eten, terwijl een zwakke alleen maar plantaardig voedsel eet. [3] Wie vlees eet, moet iemand die dat niet doet, niet minachten; en wie geen vlees eet, moet iemand die dat wel doet, niet veroordelen; God zelf heeft die ander immers als de zijne aanvaard. [4] Wie ben jij, dat je jezelf een oordeel aanmatigt over de knecht van een ander? Of hij staat of valt, gaat alleen zijn heer aan. Hij zal trouwens staande blijven, want zijn heer is bij machte hem staande te houden. De een maakt onderscheid tussen de dagen, voor de ander zijn ze alle gelijk. Gun ieder zijn eigen overtuiging. [6] Wie aan een bepaalde dag waarde hecht, doet het om de Heer, en wie eet, eet ter ere van de Heer, want hij dankt God. Wie iets niet eet, laat het ter ere van de Heer, en ook hij dankt God. [7] Niemand van ons leeft immers voor zichzelf alleen, en niemand sterft voor zichzelf alleen. [8] Zolang wij leven, leven wij voor de Heer, en sterven wij, dan sterven wij voor de Heer: of wij leven of sterven, Hem behoren wij toe. [9] Daarvoor is Christus gestorven en weer levend geworden: om Heer te zijn over doden en levenden. [10] Met welk recht veroordeel jij je broeder? En jij, waarom kleineer jij je broeder? Wij zullen allemaal verschijnen voor de rechterstoel van God. [11] Want er staat geschreven: Zowaar Ik leef, zegt de Heer, voor Mij zal elke knie zich buigen en ieders tong zal God bejubelen. [12] Zo zal dan ieder van ons tegenover God rekenschap moeten afleggen van zichzelf. [13] Laten wij dus voortaan elkaar niet veroordelen; neem u liever voor uw broeder geen aanstoot of ergernis te geven. [14] Ik weet, ik ben ervan overtuigd door mijn verbondenheid met onze Heer Jezus, dat niets onrein is uit zichzelf. Iets is alleen onrein voor hem die het als zodanig beschouwt. [15] Maar als jij je broeder grieft door een bepaalde spijs te gebruiken, handel je niet meer volgens de liefde. Stort met je eten niet iemand in het verderf voor wie Christus is gestorven. [16] Bezorg je goede zaak geen slechte naam. [17] Het koninkrijk van God is geen kwestie van spijs en drank, maar van gerechtigheid, vrede en vreugde door de heilige Geest. [18] Wie op deze wijze Christus dient, is God welgevallig en geacht bij de mensen. [19] Laten wij dus nastreven wat de vrede en de opbouw van onze gemeenschap bevordert. [20] Breek Gods werk niet af ter wille van voedsel. Zeker, alles is rein, maar het wordt slecht wanneer men door zijn eten aanstoot geeft. [21] Het is goed geen vlees te gebruiken, ¨ geen wijn of wat ook, wanneer je broeder daardoor geergerd wordt. [22] Behoud intussen je eigen overtuiging, ten overstaan van God. Gelukkig is hij die zich bij zijn beslissing niets heeft te verwijten. [23] Maar wie twijfelt en toch eet, is al veroordeeld, omdat hij niet volgens zijn geloofsovertuiging handelt. Alles wat niet steunt op die overtuiging is zondig.


32

ourdailybread-logo.jpg

Recommend Documents