Osmo- en volumeregulatie De water- en zouthuishouding van het lichaam
Anne Lohuis - 7 Februari 2013
Doelstelling ‘Het verduidelijken van twee belangrijke functies van het menselijk lichaam, met daar aan gekoppeld twee ziektebeelden’
Inhoud • Fysiologie van osmo- en volumeregulatie • Verdeling van water en elektrolyten over het lichaam • Functie van de nieren • Osmoregulatie • Volumeregulatie
• Stoornissen in de osmo- en volumeregulatie • Diabetes Insipidus • Syndrome of Inappropriate Anti Diuretic Hormone (SIADH)
Fysiologie van osmo- en volumeregulatie -
Verdeling van water en elektrolyten over het lichaam
-
Functie van de nieren -Osmoregulatie -Volumeregulatie
Vraag: Voor hoeveel % bestaat het menselijk lichaam uit water?
Man +/- 60% Vrouw +/- 50%
Fysiologie osmo- en volumeregulatie De verdeling van water en elektrolyten over het lichaam
• Water in menselijk lichaam is verdeeld over 2 compartimenten: - 2/3 intracellulair - 1/3 extracellulair • De elektrolytensamenstelling intra - extracellulair verschillen fors; handhaving door actief transport volgens principe ‘elektroneutraliteit’
• De compartimenten zijn niet strikt gescheiden, alle stoffen passeren de capillaire wand via diffusie
Vraag : Een 28-jarige man weegt 70 kg. Hoeveel liter water bevat hij?
Lichaamswater = 0,6 x lichaamsgewicht 0,6x70= 42 liter 27L = 2/3 =intracellulair 15L = 1/3 =extracellulair
Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren
Waterhuishouding lichaam op peil houden door: 1. Osmoregulatie - Het regelen van het gehalte aan osmotisch actieve stoffen extracellulair en in circulerend bloedvolume; m.a.w: het stabiel houden van osmolariteit 2. Volumeregulatie - Regelen van grootte van het extracellulaire volume en circulerend bloedvolume - En daarmee regelen van bloeddruk
Vraag: We spreken over mmol/l… Wat is een mol?
-1 mol is een hoeveelheid stof; uitgedrukt in deeltjes - Molariteit: hoeveel mol stof er in een liter is opgelost
Vraag: Wat is osmolariteit?
• De concentratie van osmotisch werkzame stoffen per kilogram oplosmiddel • Normaalwaarde: 270-290 mosm/kg
Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Osmoregulatie
• Osmolariteit Extracellulair = Osmolariteit Intracellulair • Elektrolyten extracellulair en intracellulair niet gelijk! • Osmolariteit wordt door de nieren binnen nauwe grenzen gehouden;
verhoging of verlaging van de osmolaliteit wordt geregistreerd door • osmoreceptoren in de hypothalamus • osmoreceptoren in de derde ventrikel
Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Osmoregulatie
Verhoogde osmolaliteit - hypertoon plasma Wanneer het lichaam veel water verliest via transpiratie, urine, diarree, etc. wordt het bloedplasma hypertoon en stijgt de osmolaliteit. Hierdoor zal de afscheiding van het ADH worden verhoogd, terwijl er ook een dorstgevoel zal optreden.
Oorzaken: -
Verhoogd glucosegehalte bij DM Hoog natrium bij DI
Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Osmoregulatie
Verlaagde osmolaliteit - hypotoon plasma Een verlaging van de plasma-osmolaliteit treedt op bij een wateroverschot of anders gezegd, een teveel aan circulerend water.
Oorzaken: -
Verkeerd vochtbeleid Te sterke uitscheiding van ADH door hypofyse bij SIADH
Vraag: Als de plasmaosmolariteit hoog is, zijn cellen dan opgezwollen of gekrompen?
Hoge plasma- osmolariteit ‘veel deeltjes’ in je plasma ontrekt water uit de cel kleine cellen Lage plasma-osmolariteit ‘weinig deeltjes’ in je plasma duwt water naar intracellulair grote cellen
Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Volumeregulatie
•
Volumeregulatie = regulatie van het effectief circulerend volume
•
Waarom zo belangrijk?
- Te veel volume hoge bloeddruk / hypertensie
- Te weinig volume hypotensie / shock
•
Volumeregulatie = Natriumregulatie Renale zout-uitscheiding varieert rechtstreeks met het effectief circulerend volume. - Toename circulerend volume verhoogd Na+ en wateruitscheiding - Vermindering circulerend volume leidt tot Na+ en waterretentie
( Volume-regulatie via Renine-Angiotensine-Aldosteron-Systeem (RAAS) )
Vraag: Hoe meet het lichaam je bloeddruk eigenlijk?
Via baroreceptoren in: - hals (carotiden) - aorta
Samenvatting De waterhuishouding van het menselijk lichaam wordt geregeld door de nieren. Dit op basis van osmolariteit , osmoregulatie en volumeregulatie.
Stoornissen in de osmo- en volumeregulatie 1. 2.
Diabetes Insipidus Syndrome of Inappropriate Anti Diuretic Hormone
Stoornissen in de regulatie Algemeen
Stoornissen in de waterhuishouding geven aanleiding tot een afwijkende osmolariteit. Aangezien natrium veruit de belangrijkste elektrolyt in het intra- en extracellulaire vocht is, zal de plasma-natriumconcentratie door een stoornis in de waterhuishouding het meest zijn aangedaan.
Vraag: Wat gebeurt er met je natriumconcentratie bij…? 1…een relatief teveel aan water? ………….natriemie 2…een relatief tekort aan water? ………….natriemie
1. Hyponatriemie 2. Hypernatriemie
Stoornissen in de regulatie Diabetes Insipidus
Ontstaat door: - een verminderde secretie van ADH (centrale DI ) of - een afgenomen reactie van de nier op de ADH (nefrogene DI);
Gevolg: de nier kan onvoldoende water terugresorberen en heeft daardoor een verminderd concentrerend vermogen
Vraag: Wat gebeurt er je plasmaosmolariteit bij DI (dus; een verminderde dosis ADH)?
Hyper-osmolair Door veel plassen, en dus waterverlies
Stoornissen in de regulatie Diabetes Insipidus Oorzaken:
Kenmerken:
• Onvoldoende productie van ADH door de hypothalamus
• Dorst, met een voorkeur voor koude vloeistoffen
• Geen afgifte van ADH door de hypofyse aan de bloedbaan
• Polyurie en nycturie (nachtelijk plassen): 4-20 liter per 24uur, dit is minder uitgesproken bij de nefrogene vorm
• Beschadiging van de hypothalamus of hypofyse • Erfelijkheid • Gebruik van geneesmiddelen bijv. Lithium
• Soortelijk gewicht urine meestal normaal/verlaagd ( <1,010kg/l ; 1,010kg/l is normaal, zuiver water is 1,000kg/l) • Urine-osmolariteit meestal verlaagd (<300 mosmol/kgH2O (meestal lager) • Hyperosmolariteit van het plasma • Hypernatriemie
Stoornissen in de regulatie Diabetes Insipidus
Behandeling:
1. Aanvullen van het vochttekort met infusies bijv. NaCL ,45% of waterige glucose-oplossingen 2. Toedienen van ADH in medicamenteuze vorm Minrin / Desmopressine
Aandachtspunt:
Als patiënten met DI niet kunnen drinken, bijv. door coma, kan het Na+ gehalte sterk oplopen, en leiden tot ernstige cellulaire dehydratie, m.n. van de hersencellen. Dit kan sufheid, epileptische insulten, coma en zelfs de dood tot gevolg hebben.
Stoornissen in de regulatie Syndrome of Inappropriate ADH-secretion (SIADH)
Ontstaat door: - een verhoogde secretie van ADH
Gevolg: de nier is onvoldoende in staat om maximaal verdunde urine uit te scheiden waardoor - het circulerend volume toeneemt - de osmolaliteit in het plasma steeds verder daalt - (laag-normaal tot sterk verlaagd serumnatriumgehalte)
Stoornissen in de regulatie SIADH Oorzaken:
Kenmerken:
• Neurologisch CVA, meningitis, encephalitis, abces,tumor, Guillian-Barre • Longaandoeningen Tuberculose, carcinoom,aspergillose, pneumonie • Geneesmiddelen Antidepressiva, antipsychotica • Overige Post-operatief, verschillende maligniteiten
• Hyponatriemie en hypoosmolaliteit van het plasma • Urine-osmolariteit vaak iets verhoogd ; >100mosmol/kgH2O • Urine-Na+-concentratie >40mmol/l
• Normale nier- en bijnierfunctie
Stoornissen in de regulatie SIADH
Behandeling:
1. Bereiken van negatieve waterbalans d.m.v. vochtbeperking en bestrijden oorzaak 2. Bij onvoldoende effect: medicatie die het effect van ADH op de nier remt. (effect na 5-8 dagen)
Aandachtspunt:
Bij ernstige hyponatriemie(Na <120mmol/l) kunnen verschijnselen van hersenoedeem worden gezien: -hoofdpijn, misselijkheid, braken, epileptische insulten, coma Behandelen met: - IV-toediening van hypertone zout (NaCl 3%, eventueel gecombineerd met Furosemide) - Niet te snel corrigeren!
Vraag: Bij SIADH hyponatriemie geeft dit grote of kleine (hersen)cellen?
Grote cellen; dus kans op hersenoedeem!! Door lage osmolariteit extra-cellulair, verplaatst water zich naar intra-cellulair, waardoor oedeem.
Samenvattend Urine productie Diabetes Insipidus SIADH
Serum Natrium
Urine Natrium
Behandeling
Vochtsuppletie Minrin
Vochtrestrictie Diuretica / Demeclocycline
Afsluiting
Doelstelling:
Het verduidelijken van twee belangrijke functies van het menselijk lichaam,
met daar aan gekoppeld twee ziektebeelden’
behaald?
BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT !!!
Literatuurlijst • Presentatie Elektrolytstoornissen bij de neurologische patiënt
Door K.J. Woittiez internist-nefroloog Fellow IC
Power-Point: Waterhuishouding Door Tim Lisman • •
http://nl.wikipedia.org/wiki/Bloeddrukregulatie
Boek: Endocrinologie Auteur Krenning ISBN 9035229363 •
Boek: Leerboek Intensive Care verpleegkunde Deel 2 Auteur:van den Brink & Lindsen ISBN 9035225872 •
Boek: Leerboek Spoedeisende Hulp Verpleegkunde Auteur Boel ISBN 903522888X •
Boek: Acute geneeskunde Auteur Thijs ISBN 9035227549 •
