Oorlogsbrieven van Alfons Sevens

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Opgetekend en ingeleid door zijn kleindochter Nicole Verschoore, met de onmisbare hulp van zijn dochter Livina Sevens, weduwe Paul Verschoore. . De biografie van Alfons Sevens (1877 - 1961) verscheen

I·

Daniël Vanacker en in de Encyclopedie

I

de naoorlogse

nummers

biografisch

Woordenboek

door Reginald De Schrijver.

11 (1985) van de hand van

Alhoewel

Alfons Sevens zelf in

van De Witte Kaproen en in Zij en wij. Sprokkelingen uit mijn ballingschap (1923) de redenen van zijn

arrestatie en zijn verbanning Wetenschappelijke

in het Nationaal

van de Vlaamse Beweging

uiteenzet,

Tijdingen

vindt men in het opstel Vlaams verzet tegen De Vlaamse Post van Daniel Vanacker in

43 (1984) de nauwkeurigste

in het licht van het ontluikend

analyse van de omstandigheden

activisme en het initiatief van de Jong-Liberalen

stichten, De Vlaamse Post. Het verzet van Sevens kan hier vergeleken lutie binnen de ANV -tak Gent. Een belangrijke

die tot zijn aanhouding

hebben geleid,

rond dominee Domela om een nieuw blad te

worden met dat van de andere flaminganten

bron was hierbij het dagboek van Paul Fredericq.

en met de evo-

Voor Sevens steunt Vanacker

op het dossier Sevens in het AMVC (S 592, H en B). In Zij en Wij ... geeft Sevens zelf een duidelijke 24 november

1918. Ook over de veroordeling

chronologie

van zijn verblijf in gevangenissen

en kampen, van 26 mei 1915 tot

laat hij geen twijfel bestaan:

"Ik werd door het Duitse krijgsgerecht

te Gent niet tot gevangenisstraf

tot 1 100 mark boete of1 10 dagen gevangenis.

Na mijn veroordeling

veroordeeld,

maar wel

op 21 juli 1915 gaf men

mij acht dagen tijd, om mijn boete te betalen. Talrijke personen boden zich dan bij mij aan, om het nodige geld voor de boete te storten of in te zamelen. Doch verschillende o. a. dr. 1. Goossenaerts Beweging

Vlaamse strijders,

en wijlen prof. Paul Fredericq vonden het wenselijker

en voor de strijd tegen het opkomend

voor de Vlaamse

activisme, dat ik de boete niet betaalde en mij

gevangen stelde. Hetgeen ik ten andere ook zinnens was te doen". Het verloop van de huiszoeking 9 juni, de heropening deling zijn eveneens

bij Sevens en zijn aanhouding

van het proces op 13 juli, de uitlatingen

op 26 mei 1915, zijn vrijlating op 3 juni, het proces-Sevens van Sevens voor de rechters op 21 juli en uiteindelijk

in hoger vermeld opstel van Daniel Vanacker uiteengezet

werd echter na 15 november

omgezet in regelrechte "Het eenvoudigste

verbanning,

Wehlheiden. gevangenis

(Wet. Tijd. 43, pp. 157- 160). De gevangenisstraf

tot het einde van de oorlog. Hierover

lezen we in Zij en Wij :

recht eiste dat ik mijn vrijheid terug kreeg na mijn gevangenisstraf

digd te hebben. Dat was de overtuiging

van de Duitse overheid in de gevangenis

En ik werd niet onmiddellijk

op

zijn veroor-

naar de kampen gezonden,

geëin-

van Cassel-

maar wel naar de politie-

van Cassel en nadien naar Allendorf a. Werra, waar de Duitsers zelf twee mark

daags voor mijn verblijf betaalden,

omdat men alle dagen de nodige bevelen verwachtte,

om mij

naar Gent terug te voeren. Doch ik had zonder de waard, dit is zonder de activisten gerekend. "Hij heeft, schrijft Sevens, na zijn gevangenisstraf" verwijdering Toen haar man niet terugkwam, een verklaring

meegemaakt,

en mijn opsluiting

deed zijn vrouw Jeanne Sevens-Beaufays

dantur te Gent. Onder de bedreiging, Commandantur

drie jaar kampleven

uit Vlaanderen

ondertekenen

/2

omdat de activisten mijn

eisten".

navraag op de Etappeninspectie

haar zelf in hechtenis te nemen en haar naar Duitsland

te deporteren,

en bij de Commandeed men haar op de

dat zij nooit meer naar haar man zou vragen. Ze had drie jonge kinderen en tekende.

Naar schatting zijn slechts een achttal brieven en kaarten van de oorlogscorrespondentie Verdwaalde

eenvoudig

in Duitsland

brieven worden meestal met grote duidelijkheid

tussen Sevens en zijn vrouw verloren.

vermeld in volgende brieven. Van Sevens zijn er in totaal 56 brieven

Boek en Bibliotheek - 1998 nr. 1

en 61 briefkaarten, gevangenissen,

alle in potlood geschreven

en door de Duitse censuur nagelezen. Een overzicht ervan volgt de verschillende

plaatsen en kampen, waarin Sevens van juli 1915 tot november

1918 verbleef:

Uit Gent I brief, uit Aken geen (twee brieven zijn verloren gegaan), uit Cassel 3 brieven (een brief verloren), uit Allendorf

10 brieven en 3 kaarten (een brief verloren),

uit Holzminden, uit Würzburg

6 brieven en 6 kaarten,

uit Holzminden,

tweede verblijf, 6 brieven en 8 kaarten,

uit Celle-Schloss uit Havelberg

eerste verblijf, I brief (een verloren),

9 brieven en 14 kaarten,

18 brieven en 30 kaarten.

Samen 56 brieven en 61 kaarten. Politiek ideaal en familieleven De oorlogscorrespondentie

1915 - 1918 maakt minder de politieke figuur

bekend dan de intieme persoonlijkheid volksopvoeder

hebbende echtgenoot, behulpzame pondentie

een attente vader, een oplettend

vriend. Zonder enige grootspraak hoe een ideaal in het dagelijks

tijdens de oorlog en in gevangenschap. A. Sevens in Holtminden

van de briefschrijver,

de idealist, de

en de moralist. Hij laat zich kennen als een bijzonder lieffamilielid en een

bewijst de intieme corres-

leven kan worden omgezet, zelfs Ze leveren een bijzonder gedetail-

leerd tijdsbeeld en in velerlei opzichten een verrassend

mentaliteitsbeeld.

Vlaanderen vóór het activisme Van zijn middelbare

studies af streed Sevens als flamingant.

romans, nam initiatieven medewerking

{

voor volkse kunstmanifestaties,

voor de Vlaamse

brieven en postkaarten

Hij schreef manifesten

en pamfletten,

novellen en stichtende

voerde het woord op talloze meetings en was onvermoeid

zaak. Bij het lijvige pak Oorlogsgbrieven

1915 -1918 zijn enkele dunne bundeltjes

van Doussy, Stijn StreuveIs, Richard De Cneudt, Toussaint,

Karel BuIs, Pol de Mont, Max Rooses en

Hyppoliet Meert. Een tweede groep brieven en kaarten uit 1916, van Maurits Sabbe, August Verrneylen gericht tot Mevrouw initiatieven

bereid tot gevoegd van

en Jan Bouchery,

Alfons Sevens en zullen later ter sprake komen. De eerste bundel heeft echter betrekking

zijn

op voordrachten

en

van Sevens van 1910 tot 1914. In korte flitsen belichten ze zijn activiteit en kunnen derhalve als algemene inleiding

dienst doen, vlak vóór de oorlog en vóór het activisme. Het zijn achtereenvolgend

een brief van Karel Buis, een lange brief en twee postkaarten

Rooses, een kaart van Hyppoliet

Meert, een van Dr. Doussy, een van Fernand Toussaint,

brief van Julius Hoste. In de briefwisseling in de omgang nooit gebruikt. Brief van Karel BuIs

van Pol de Mont, twee brieven van Max een van Stijn Streuvels en ten slotte een

spreken alleen Doussy en Streuvels Sevens aan met Fons. De voornaam Alfons werd

Sevens tekende zelf steeds voluit Alfons Sevens, maar voor familie en vrienden was hij Fons. Op wit briefpapier Bruxelles,

met zwarte rand:

11 jan vier 1910.

Monsieur, Je ne saurai (sic) assez vous féliciter d'avoir défendu, en français, la cause du flamand. C'est ce que je me suis efforcé de faire aussi. Trop longtemps cette cause n'a été défendue que dans la langue que ne comprenaient Votre plaidoyer substantiel

pas les adversaires

du flamand. On prêchait ainsi des convertis.

fera beaucoup pour Ie triomphe de notre cause. Comme je voudrais


/3

I'adresser à quelques amis contre lesquels je discute fréquemment dat de fr 5.50 pour que vous m'en adressiez tions I'expression

de mes meilleurs sentiments,

Buis wenst Sevens geluk met zijn pleidooi voor het Nederlands. exposée aux Wallons (Dhondt, 28 november

Oostende),

en de taaleisen,

groepen tegenover

het Vlaams.

een merkwaardige

1909 tekende Sevens La Questionflamande

De uiteenzetting

analyse van de toenmalige

van Vlaanderens

het verloop van de dag. Pol de Monts brief weerspiegelt

de stoutste verwachtingen. aan het Gentse stadsbestuur

Kunstdag te Gent bewijzen dat de reusachti-

Op 16 juli waren alle voormannen

politici en kunstenaars

's avonds het woord op het volksbanket.

Verscheidene

van Letterkundigen

versloegen

- tot laat in de nacht.

ren en duizenden jongeren

en Frans Van Cauwelaert voerden

geen beurt gekregen maar nam

het feest van 9 u. 's morgens - een algemene verga-

Aan tafel zat Van de Woestijne

de Bom en Valerius de SaedeIeer. Op de Kouter zongen honderden Antwerpenaars

voorbij het stadhuis waar burgemeester

overtrof

aanwezig om

Het plein zag zwart van het volk. In de Grote Schouwburg

journalisten

... uit

nog bestonden, wie ze waren en hoe talrijk ze waren. De

worden dat zij een eigen 'cultuur had. Louis Franck, Cam iel Huysmans

spraken het volk toe vanuit een tribune op Sint-Baafsplein.

dering van de Vereniging

en muziekkorpsen

de beginfase van het werk. De verwezenlijking

van de Vlaamse Beweging,

en de regering te tonen dat de Vlamingen

moest eraan herinnerd

de maatschappijen

Max Rooses, Sabbe, Jules Persyn en Pol de Mont het woord. Anseele had van de organisatoren

Emmanuel

Belgische bevolkings-

van juli 191 1 een initiatief van Sevens is geweest. Hij was niet alleen de bezieler, het volledige feest kwam tot

stand dank zij hem. Hij schreef alle brieven, nodigde de sprekers, de medewerkers,

bevolking

geeft naast een volledig overzicht

houding van verschillende

Kunstdag 1911

De brieven van Pol de Mont aan Alfons Sevens over de organisatie

en organiseerde

avec mes félicita-

een brochure met de teksten van het débat over de Vlaamse strijd te Luik op

Vlaanderens

ge manifestatie

la question, j'incIus un man-

Ayez Monsieur,

Buis.

Op 17 december

van hetzelfde jaar. Het bevat de tekst van Sevens' redevoering.

van de taalwetten

10 exemplaires.

met Herman Teirlinck,

en Brusselaars,

een stoet ging

Braun naast Louis Franck en René De Clercq de Vlaamse kamers van retorica zag defile-

die op spandoeken

een Vlaamse universiteit

eisten.

In de eerste brief van Pol de Mont over Sevens' plan, een Vlaams kunstfeest in te richten, zijn de taal en het denken van de briefschrijver tijdsdocumenten

geworden.

geschrift minder duidelijk

of vergeet hij zelfs woorden. We duiden de plaatsen met [] aan. De dichter René, van wie sprake is in

de laatste paragraaf, Briefvan

Hier en daar laat de gejaagde improvisator

zich meeslepen

door zijn gevoel en wordt zijn

is René De Clercq.

Pol de Mont

Pol de Monts briefpapier Antwerpen,

draagt als briefhoofd Koninklijk Museum voor Schone Kunsten:

1 1 mei 191 1

Waarde Sevens, Natuurlijk

aanvaard ik, en ditmaal met de innigste voldoening

gedachte, Vlaanderen doen communiceren,

met zijn kunstenaars van eerstaf overheerlijk

en onze kunstenaars

en met ware fierheid. Ik heb de met hun volk eens plechtig te

gevonden. Ik doe mee!

Maar - vooraleer mij te verbinden om nu juist de plastiek te behandelen, natuurlijk onze schilder-, beeldhouw-, Uw brief spreekt van een feestzitting gehele groep van de aanwezige

bouwkunst

in de grote schouwburg.

kunstbeoefenaars

Was 't niet eerst uw plan, de

den volke te vertonen op 't St. Baafsplein

Ik begrijp best, dat gij nu de voorkeur geeft aan een zitting-onder-dak, burg groot genoeg?

14

Was [] Casino niet beter geschikt, zo niet gelegen?


en hiermee hebt gij

bedoeld, wil il u enige vragen stellen. ?

maar is de Gr. Schouw-

Ten tweede. Persoonlijk

spreek ik liefst ... niet over dat ene onderwerp,

nis van de dag in een korte, maar - naar ik hoop - krachtige,

maar deed ik de beteke-

pakkende rede uitschijnen,

lerend

a) aan 't volk, dat het er recht op heeft, dat in de eerste plaats voor hem zij, hem vreugde en adel brenge, alle kunst door en uit dat volk gesproten, eerste plaats Vlaamse kunstenaars

b) aan de kunstenaars,

dat hun plicht is, in de

te zijn, wat hun kunst niet zal verhinderen

wereldkunst

te

zijn, als zij 't waard is door haar VI. zijn en haar innerlijke waarde, c) aan het Volk, dat het zijn Kunst en zijn Kunstenaars

Hel Lied van hel Rechl

in zich zelf [in zijn

kunst] moet liefhebben en steunen. Dan zouden 3 anderen elk van die 3 afzonderlijke

kunstuitingen

behan-

delen, bondig, klaar, lapidair. Rooses moet dan de plastiek voor

~

zich nemen. En hij zal 't doen, als

(in Volk.lranl)

men 't hem vraagt. [... ] Wie zal spre-

Gedicht van

ken over onze toonkunst?

't Moeten

mannen zijn met strot en met een

Pol de Mont

beetje vuur in 't oog! Sabbe ? Aanbevolen, Muziek van

hoor!

En nu, - ik vermoed dat gij de beoefe-

JEF VAN HOOF

naars allen samen in den bak, the pit, van de Schouwburg

zult doen plaats

nemen, - of ... op het toneel ?? Dit

Licdcrcnvcrzarnclia, •.aa ~brocdcrs JANS5EN5, Aalwerpca N 7S . (Lod.. Jou( J&BUca., op..•. ol'u) Prij_: fr. LSO

was wellicht mooier, eveneens alles in Casino mogelijk, meen ik. Rangschik

ze dan, a.u.b., zo, dat het

publiek, dat duizenden Titelblad "Het Lied van het Recht"

(

moet bevatten,

zonder moeite de groepen onderscheide; daar, op die rijen, de mannen

van de literatuur - daar, op die andere, de mannen van de beeldende van de muziek !, En - aan de ouderen, de oudsten, de ereplaatsen!

kunsten!

- daar de mannen

En - aan de letterkundigen,

die de strijd hebben ingeleid veel meer dan de anderen, schilders, enz., niet de laatste plaats! veeleer de eerste!

Dit zeg ik niet voor mij zelf! God, neen; maar voor de waarheid.

Vooral ... dat Roeland luie, triomf luie voor alles, en voor 't Volk, en voor de Kunst. Reeds zaterdagavond

moest hij luien. En dan - de hele zondag!

En nog een zot idee! lef Van Hoof heeft een monument het Recht. Dat moest, na afloop van die plechtigheid

!! van een lied getoondicht

of van die op St.Baafsplein,

: Het Lied van door een 4 à

500 man gezongen worden - zo dat heel het volk mee zou zingen! Men schrijve aan Van Hoof, Belegstraat, Dat lied, daar uitgevoerd,

zou reusachtige

5, Antwerpen. indruk maken.

En - nog - nog iets: Mannen als Baertsoen,

Alb., als Fred. de Rudder, als Montald, als anderen, die wel een beetje

veel - weinig VI. zijn in hun leven, die zouden toch moeten gevraagd

worden!

Baertsoen,

b. v.,

zou, als de Vlam. hem wat meer tot zich trokken, wel VI. -gezind worden. Maar - wij laten diegenen te huis die la langue de la mère Flandre in hun schriften versmaad


15

hebben; alleen Vlaams-schrijvende

zijn daar op hun plaats, is 't niet?

Bij voorbaat wens ik u en uw vrienden geluk! zege ! Laat René een lied dichten:

3 strofen:

't Moet en zal een dag worden als een Sporen-

elke stroof voor één vak ! En een 4e stroof als - toepas-

sing. Maar - iets als een Klok, als een onweder. Misschien jeuken mijn oude vingers nog eens en doe ik het nog zelf. Uw Pol de Mont in een kaart met poststempel

18.5.1911 voegt Pol de Mont nog allerlei bijzonderheden,

waarvan we er enkele overschrijven:

Uw komiteit moet ook zorgen dat het niet aan dames ontbreekt in de zaal, en op de beste plaatsen: de moeders en dochters van overleden VI. mannen, ook buiten Gent, konden wel gevraagd worden misschien. Voor de letterkunst

zoudt gij Vermeylen

moeten hebben.

? Claus

Kunt gij Claus niet gelasten met het vormen van een 3e Komiteit

en Minne b.v. ?

Hartelijk, Pol de Mont En uit een kaart met briefstempel

29.5.1911, naast tal van andere voorstellen, deze dri e: Waarde Sevens ! Een paar gedachten. Was 't niet mogelijke het toneel van de Fr. Schouwburg versieren met de borstbeelden Vuylsteke,

van Willems, Ledeganck,

Benoit, ja, waarom niet Vondel, geheel in 't midden?

Een mooie prentpostkaart

moest (werk vaneen

te

v. Duyse, Hiel, GezelIe, v. Beers,

goed artiestb.v.

, Doudelet,

E. v. Offel, of A. v.

Neste) die dag overal verkocht. Er zouden honderden mee te slaan zijn ten voordele van onze strijd. En vergeet Baertsoen en Buysse niet, de schilders. Wij moeten inpalmen

wat we kunnen.

Knoeiers mogen thuis blijven. Zulken niet. Uw Pol de Mont.

Het feest kwam er, ongeëvenaard

groot. Klokke Roeland kon niet luiden, er waren herstellingswerken

van het Belfort. Hij werd vervangen

door bazuinen,

op het toneel in de Grote Schouwburg. (Verzameld

Journalistiek

Karel van de Woestijne

pelen. Er was geleid bezoek van het stadhuis, het Gravensteen academische

maakt in zijn verslag van Vlaanderens

Werk 4, uitg. Ada Deprez, pp 483 - 505) gewag van 100.000 vreemdelingen

burg" o.l.v. Oscar De Gruyter gratis een voorstelling

en de ruïnes van de St.Baafsabdij.

van F1orimond van Duyse bijeenkwamen 25.000 deelnemers

uit Antwerpen

Kunstdag

in de NRC

die Gent kwamen overrom-

Terwijl in de "Vlaamse schouw-

werd gegeven met poëzie en Gentse koren, had in de Grote Schouwburg

zitting plaats. Op de Kouter zongen de Antwerpse

en Brusselse Liederavonden, reusachtige

om Vlaamse liederen aan te leren. 's Namiddags

alle Vlaamse streken en 450 maatschappijen.

aan de gang aan de toren

aan het station, in straten en pleinen, zelfs van de toren van St. Baafs en

een

groepen die op initiatief

liepen in de stoet 50 muziekkorpsen

uit

De cijfers zijn van Karel van de Woestijne in NRC. Hij maakt gewag van ruim

en 18.000 uit Gent. Julius Hoste ging 1200 Brusselaars

voor, met een banderol

voor de

Vervlaamsing van de Hogeschool. Van 's morgens tot laat in de nacht, tijdens officiële toespraken zowel als op het volks banket en op het Volksbal op de Kouter, klonk de eis van een Vlaamse Hogeschool.

Archieffoto van de menigte

De foto uit ons persoonlijk

archief (77,5 cm op 57 cm) die we op de volgende bladzijde afbeel-

den, werd in de namiddag van 16 juli 1911 genomen op het St. -Baafsplein,

waar in die tijd

acacia's groeiden. Tussen de bomen herkent men de gevel van de KNS. Minister van State August De Schrijver vertelde nog voor enkele jaren dat hij zich als knaap van lOof 12 jaar in deze menigte bevond. Zijn ouders waren er niet voor te vinden, dat hij die dag op straat zou lopen, maar hij glipte er vanonder door. De toeloop, de urenlange was onvergetelijk.

16


geestdrift!

De herinnering

E<.J

<:: <::l

tr,

00

';::

Vi

•.. <:: '" E:•.. ,S -'•..< ~•.. <::l Cl <.J ~ -<: "<::!<:: -,<' ~ ~ •..<:: '& <:: s <::l E:<.J ïg <::l ~ E: <::l -. ";l c.",. tr, -. c::5 -<:>•..Cl •..'" ';'":S •..<:: 0t'--,' "<::! -. '" .3 "<::! ~ "3l -.; I:! 2 s '-, -<: •.. ~ r-,

~.

00

~•.. 'E•.. Cl

Boek en Bibliotheek,

1998 nr. 1

~

'-

-.

IQ

•..<:: .s!::•.. •.. 2 <::'" <:: '" •.. ~ <::l ~ :::: -<:>

"-

., .,

E: ~ '"~ (l ::t: I:!

00

~ ~ •..I:! ~ E:

§

Cl '" "S

"-'•..< -•..s -<: <::

'" ~ (l c.",.~ '~

<::

'~

';:S

I:!

<::l

'"

17

In het verslag van de NRC is tot laat in de namiddag Sevens geen enkele keer te zien op de podia en aan de groene tafel, tot Pol de Mont hem na de officiële toespraken

eindelijk uit de menigte op het St-Baafsplein

te voorschijn haalt. Van de Woestijne noteert dat

Sevens dit alles heeft ingericht en teweeggebracht, een nederige Vlaming die verdient, een grote Vlaming te heten (p.50.2). Ook al weten we dat de kleine Vlaming de verslaggever gebeurtenis

met enkele vrienden een inrichtend comité had gevormd en ook al kunnen de cijfers van

zijn, toch kan men zich vandaag moeilijk voorstellen dat een éénmansinititief

wat overdreven

op een dergelijke

zou kunnen uitlopen.

Sevens is in dezelfde jaren eveneens vernederlandsing

bekend voor de 129.0.0.0.handtekeningen

van de Gentse universiteit.

Verriest- hulde eveneens spectaculair.

voor een petitie voor de aan de

Hij bracht 10.0.0.0.man op de been om eraan deel te nemen. Hetzelfde jaar had hij voor de

Vlaamse dagen op de Gentse Wereldtentoonstelling 17.0.0.0.zitplaatsen

die hij kon verzamelen

Ze berusten in de BRUG. In de zomer van 1913 was zijn medewerking het concert van Peter Benoits oratorio De Schelde georganiseerd

in de

tellende grote zaal van het Floraliënpaleis.

Brief van Max Rooses

Op briefpapier Antwerpen

met briefhoofd Museum Plantin-Moretus,

Hooggeachte

(sic).

Heer,

Ik heb wat geaarzeld en gedraald om te antwoorden 16njuli

Max Rooses Conservateur

11 juni 1911.

op de Kunstdag te Gent. Mijn gezondheid

op uw vererend verzoek om te spreken ten is wankelend;

ik loop op mijn laatste benen

en vreesde niet in staat te zullen zijn op waardige wijze op te treden. Ik voel mij vandaag wat beter en acht het mijn plicht op dit plechtig ogenblik bij te dragen wat ik kan om uwe edelaardige poging te steunen. Gij moogt dus mijn naam op uw programma

brengen, op één voorwaar-

de nochtans dat ik niet zal handelen enkel over Hedendaagse plastische Kunst, maar over

Vlaamse Kunst door de eeuwen heen. Mocht die wijziging niet stroken met uw plan gelief mij dan door een andere spreker te vervangen.

Met de meeste verkleefdheid,

Max Rooses.

Max Rooses, op hetzelfde briefpapier: Antwerpen

30. juni 1911.

Waarde Heer Sevens, Het doet mij genoegen u te kunnen melden dat ik mij vandaag frisser bevind en ik het wagen zal zondag 16 juli op te treden. Ik had niet gedacht dat het u moeilijk zou gevallen hebben (sic) mij te vervangen

en het is uw verklaring dat het u onmogelijk

was een andere spreker in mijn plaats

te vinden, die mij doet besluiten u te schrijven in de zin als ik doe. Om te grote inspanning verwijden

zal ik lezen en verzoek u te zorgen voor goed licht aan de lessenaar

te

waar ik zal plaats

moeten nemen. Aanvaard,

bid ik u, de verzekering

mijner bijzondere hoogachting;

Max Rooses.

Voordrachten en propaganda Sio.s. Fans

Een postkaart

van Dr. Doussy uit Kortrijk met postdatum

12-10-1912:

Waarde. Zeg Fons, Gij en gaat toch de mannen van Harelbeke,

waar er zoveel goed te doen is, in de

steek niet laten. De Cneudt kan niet gaan. Hij moet naar Saffelaere. Dus - un bon mouvement, Al dit circulairenspel, propaganda

eh ?

hoor, komt hier voor vandaag niet te pas. En wij rekenen op u daar de

te Harelbeke goed geleid scheen.

Ten 5 dus, zijt ge daar - en als 't kan breng René De Clercq maar mede. Hij is daar wel gekend. Uw Doussy.

/8


Van Femand V. Toussaint op een briefkaart van de Vereniging van Letterkundigen, Halle bij Brussel. Postdatum

Secretariaat,

1912 :

Waarde, Voor een 8-tal dagen zond ik u, zoals verzocht, 50 prospectussen Minnespel.

Mag ik u beleefd vragen of deze prospectussen

goed wilt zijn dit eerstdaags

voor het boekje Landelijk

al verzonden

te doen daar het boekje binnen een paar dagen verschijnt.

mijn Conscience - toespraak (in het Hallisch parochieblad)

ontvangen?

gedaan voor het inrichten van een comiteit voor onze voordrachten Hoogachtend,

Hebt ge

Ten slotte is er reeds iets

te Gent?

Met veel groeten.

Toussaint.

Van Hyppoliet Meert, op een kaart van het Algemeen Nederlands Secretariaat:

zijn? Anders of gij zo

20 Spiegelstraat,

Verbond, Groep België,

Gent:

G. 10-10-12, Geachte Heer Sevens, Het plan bestaat om op 20 oct.a. een openbare vergadering 5 uur over de Vlamingen

en de Gentse Tentoonstelling.

te beleggen in het Notarissenhuis,

Wees zo goed ons te laten weten of we

op U kunnen rekenen om daar het woord te voeren. Uw H. Meert. De Gentse tentoonstelling

waarover Hyppoliet

Meert het in zijn briefkaart heeft, is de Wereldtentoonstelling

moeite werden drie Vlaamse dagen ingericht als tegengewicht georiënteerde

gebeurtenis.

lijke congressen

in het Nederlands

eigen componisten,

van de door het franstalig stadsbestuur

Er was toneel voorzien uit Frankrijk,

van Gent volledig Frans

maar niet uit eigen bodem. Het ANV zorgde voor wetenschappe-

en 's avonds voor drie concerten,

het derde voor de uitvoering

van 1913. Met veel

het eerste van Vlaamse liederen, het tweede met werk van

van het oratorio "De Schelde" van Peter Benoit. De zaal zat vol. Op verzoek van

Sevens richtte Bonns zich na het concert tot het publiek. Emile Claus was zo onder de indruk van de schitterende te Londen, uit het geheugen,

de concertzaal

zaal, het publiek en de feeststemming

van het Floraliënpaleis

schilderde

dat hij jaren later tijdens de oorlog

tijdens de opvoering

terugkeer in België zocht hij Sevens op 'en gaf hem het doek, met een opdracht achteraan.

van De Schelde. Bij zijn

Het licht van die avond had hem

getroost, verwarmd en hoop gegeven in de donkere misten van Londen.

Het publiek, 1911


/9

De Witte Kaproen Stijn Streuvels

Een briefkaart met hoofding Frank Lateur, getekend Stijn Streuvels. Op de adreszijde Lijstemest

te Ingoyghem

: Het

:

29-IX-14. Bravo Fons. Ik meende al dat de Kaproen, met al de andere Vlaamse dingen, onder de grond gezonken

!

was

Hij zou moeten alle dagen verschijnen! Het mocht niet zijn. Streuvels'

kaart dagtekent

Genegen, Stijn Streuvels.

van de tweede oorlogsmaand.

Even later staakte De Witte Kaproen zijn uitgaven.

Om de inleiding omtrent Sevens' activiteit af te ronden met een tweede verwijzing van Julius Hoste, geschreven

datum, maar kan met zekerheid

vóór 5 januari

Kaproen. Hoste's tekst weerspiegelt stand kwam?

1919 worden gedagtekend,

Sevens' moedeloosheid

te worden van het AVV, het Algemeen reageerde

naar De Witte Kaproen, kiezen we een brief

na de terugkeer van Sevens uit Duitsland, eind november

1918. De brief van Hoste draagt geen

datum van het eerste nummer van de naoorlogse

in verband met de Vlaamse Beweging.

Vlaams Verbond dat hij wilde oprichten en dat uiteindelijk

Blijkbaar had Sevens geaarzeld.

Witte

Had Hoste hem gevraagd lid op 6 juli 1919 te Brussel tot

Ook in verband met De Witte Kaproen zal hij twijfels hebben uitgesproken.

Hoste

hierop door hem moed toe te spreken. Zelf was hij op dat ogenblik nog van plan De Vlaamse Gazet opnieuw uit te

geven, die nog heel wat beter zou worden dan voor de oorlog. Het geld waarvan in de aanhef van de brief gewag wordt gemaakt is misschien

het lidgeld van Sevens voor het A VVo

Julius Hoste

Op papier met briefhoofd

Het Laatste Nieuws, De Zweep, J. Hoste. Rechts bovenaan:

den ... (niet ingevuld), Sint-Pieterstraat,

Brussel,

30. Tel. 2291.

Dinsdag Mijn waarde, Stel u gerust; er gaat met dat geld niets roekeloos gebeuren. Wat gij mij mededeelt,

dat gij u zoudt terugtrekken

uit de Vlaamse beweging,

betreur ik ten

zeerste, ofschoon het mij voorkomt dat gij onder een tijdelijke indruk moet geschreven

hebben

en wel opnieuw de oude wordt. Iedereen heeft uren van moedeloosheid schuim naar de oppervlakte

en vertwijfeling

- vooral in deze tijden, waar zoveel

komt, maar ten slotte drijft olie toch boven.

En De Witte Kaproen die zou verdwijnen? Dan zou ik evengoed kunnen zeggen:

Dat kan en dat mag niet.

wij staken Het Laatste Nieuws, omdat deze of gene groep

niet meewil, of omdat het werk mij te lastig valt tengevolge

van de loomheid,

die veel mensen

thans kentekent. Maar daar is niets van. Hoe lastiger de taak, hoe lustiger het werk! Zo moet het zijn. Komaan,

vergeet deze veertien dagen en wees er wel van overtuigd, dat het evenmin in mijn

bedoelingen

ligt als in de uwe het Verbond van het rechte spoor te laten glijden of door wie ook

te laten gebruiken

en misbruiken.

Dit woordje zend ik u in allerhaast met de hoop dat het u nog tijdig bereike, opdat gij niets zoudt laten blijken van een besluit waarop gij wellicht straks terugkomt. Ons onaantastbaar niet versagen

ideaal heeft recht op onze volle toewijding.

Thans meer dan ooit. Laat ons

!

Met hartelijke groeten, 1. Hoste J. N.S. Een nieuw bewijs van moedeloosheid:

over een maand of wat geef ik opnieuw de Vlaam-

se Gazet uit; het blad moet heel wat beter zijn dan voor de oorlog en 't zal ! (wordt voortgezet)

20


(

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Opgetekend en ingeleid door zijn kleindochter Nicole Verschoore.

De biografie

van Alfons Sevens (1877 -1961) verscheen

Daniël Vanacker de naoorlogse

en in de Encyclopedie

nummers

biografisch

Woordenboek

11 (1985) van de hand van

door Reginald De Schrijver. Alhoewel

Alfons Sevens zelf in

van De Witte Kaproen en in Zij en wij. Sprokkelingen uit mijn ballingschap (1923) de redenen van zijn

arrestatie en zijn verbanning Wetenschappelijke

in het Nationaal

van de Vlaamse Beweging

uiteenzet,

Tijdingen

in het licht van het ontluikend

vindt men in het opstel Vlaams verzet tegen De Vlaamse Post van Daniel Vanacker in

43 (1984) de nauwkeurigste

analyse van de omstandigheden

activisme en het initiatief van de Jong-Liberalen

stichten, De Vlaamse Post. Het verzet van Sevens kan hier vergeleken lutie binnen de ANV -tak Gent. Een belangrijke

die tot zijn aanhouding

hebben geleid,

rond dominee Domela om een nieuw blad te

worden met dat van de andere flaminganten

bron was hierbij het dagboek van Paul Fredericq.

en met de evo-

Voor Sevens steunt Vanacker

op het dossier Sevens in het AMVC (S 592, Hen B).

Deel I1 Uit de eerste brief van Alfons Sevens aan zijn vrouw maakt men op dat de gevangene avondeten

moest zorgen. De familie mocht wel pakjes afgeven. Het aanplakbiljet

brief, spoorde de Gentse bevolking wie Alfons Sevens als makelaar oorlogsmaanden

aan niet met de bezetter te heulen. De Germania

werkte. De hoofdzetel

in De Nieuwe Wandeling

zelf voor zijn

Meer waardigheid, waarvan sprake is in de is de Duitse verzekeringsmaatschappij

was in Stettin, de vertegenwoordiging

voor België te Brussel. In de eerste

verloor Sevens een deel van zijn inkomen doordat hij niet buiten het Sperrgebiet

Gent klanten kon gaan opzoe-

ken. De stroop, de tonnen en de lege kuipen waarvan sprake is in de eerste brieven en kaarten slaan op het leeggoed del in appelstroop,

die Sevens was begonnen om zijn verminderd

voor

inkomen als verzekeringsmakelaar

van de han-

aan te vullen.

Defamilie De familieleden

die in de briefwis-

seling vermeld worden staan alle op de groepsfoto afbeelden.

die we hier

In het midden, groot-

moeder Eleonora Van Heeschbeke, echtgenote

Beaufays.

Rechts en

links van haar zitten haar getrouwde dochters,

elk heeft drie kinde-

ren. Rechts staat Alfons Sevens achter zijn vrouw, Jeanne Beaufays.

Alfons en Jeanne waren

gehuwd in 1910. Hun kinderen zijn Frank, Dirk (aan weerszijden van hun zittende moeder) en Livina, in de briefwisseling Livinatje

of Vinatje genoemd

grootmoeders


(in

armen). De tweede

/3

zittende jonge vrouw is Livine, gehuwd met Jozef Sevens, broer van Alfons. Twee broers waren met twee zussen getrouwd,

en de derde zus, de jongste, Margot (rechtstaande),

haar moeder, in een huis aan de Steurstraat

te Gent, schuin tegenover

Naar de leeftijd van de baby te oordelen, werd de foto in oktober

1914 genomen,

na het begin van de oorlog. Alfons staat er nog op, maar Jozef ontbreekt. na de oorlogsverklaring

als vrijwilliger

woonde nog bij

dat van Alfons en Jeanne. twee maanden

Hij had zich daags

gemeld. Wegens zijn kleine gestalte was Jozef - door

Sevens in een van zijn brieven ook de Kleine genoemd - niet als soldaat aanvaard maar als brancardier, zodat hij vier jaar lang als berriedrager Ondertussen De Gentenaar,

de gekwetsten

van het slagveld heeft geraapt.

verving zijn jonge vrouw Livine hem op de advertentiedienst

van het dagblad

waar hij te werk gesteld was. Het echtpaar had eveneens

drie kinderen, Theo,

Jeanne (beiden naast hun zittende moeder, links) en Nora, ook Eleonorke genoemd (in het midden, vóór grootmoeder).

De band tussen de drie kinderen van Livine en Jozef en de drie van

Jeanne en Alfons was bijzonder hecht. De twee werkende

moeders hadden bij grootmoeder

en

Margot een plek voor de kinderen die van school kwamen. De eerste brief van Sevens aan zijn vrouw draagt geen datum, slechts de vermelding houding op 26 mei en zijn vrijlating 21 juli veroordeeld.

zaterdag. De enige zaterdag tussen zijn aan-

op 3 juni is zaterdag 30 mei 1915. Een maand en elf dagen later werd Sevens verhoord en op

Hij ging zich zelf melden na verloop van acht dagen, op 28 juli.

30 mei 1915

Op de envelop: Zaterdag,

Vanwege Alfons Sevens, Cel 117, Nieuwe Wandeling

5 uur. Jeanne, Ik heb uw zending - en wat voor een zending!

- goed gekregen.

Seffens heb ik er weer mijn vrouwtje herkend, die mij goede schol zendt. Of gij mijn verlangens kunt raden!

's A vonds koop ik mij hier als avondeten een pint je bier en de schol zal daar heer-

lijk bij smaken. Of ik ze heel en al zal opkrijgen eer ik terug

IN VLAANDEREN

thuis geraak, hoop ik niet. Tot nog toe ben

VLAAMSCH!

ik slechts naar het verhoor geweest. Ik ben Vlaamsch In 't Onde~w/Js I Vlaamsah voor de Ileahtbank!

':;

"

In 't Bestau~ I In 't Lege~ !

Vlaamseh Vlaamsab

dus nog niet veroordeeld

û

8

Gij zult uw Y:uJuland

~

Oe Ti'at I, de

(J)

DeTaul

l-v""la-a-g>-.S-c""h-el

beminnen

en zijne Ta:.1 c~ zijnen l{~m.

lielilcr 1131;t,lij

i•.!lec~ts

het ccnigmcrk

is de natie lelf.

Meer waardigheid bij mij te hebben, dat in

f.'.f.n\\:I~~~·~::

waar men een land aan kent.

'I'u. VAN KnWYCK.

.~:'~Jb.~,'~:nr~kr~ij:,pr::tJ,;!cCt~:i.l:z~\~aV\~:I~:\g~~,~: il.ad~~ijl~~."e

Dem~t:~:~I~~rk~:~~~:~I~ii::IILI

.

•

G.\'~ZEU.II.

d=~1!~!~!.~~r:a~il ctt:c:f:'t~C~~~~c~'r~~~o!C \olk:

.le vrceecde talen m0t:cn.

Fr:ln'C:lm3nlIARTISIT.

de stad aangeplakt

werd. Naar het schijnt

zetelt het gerecht in de voormiddag.

Of het

Vlunrlrcn'l.liep 'I'crnc-derdc eerden Yr"lI"('o daden, maar geen woorden' j.\S KnwrcK,

dan mijn beurt zal zijn weet ik nog niet.

lft·t·VIB3~sche sJlnik en schreef

Wat de Germania

y",,,

1'011:

zijn

hnd ee ne 1;1>1I.Htl \~nofLl m,·t

rij.!f'n

';~~'ls;"~!:I~~td~~'f,~~:fe~·~.~: ,r;~~~'L~~h~,[)i3nt \~{i.;:[t~~~~~~1 T ZIJl! ~f'°nn:~~i~e~~

HUGO

_ Cat..11 riJ ke r krnon l):an eig en schoon.

~at"l\"~Ë:!'~~!I:e -.

DBI ho Zoo.\ ln

uitspraak,

Vr,l(IIII>.'T.

betreft, wacht tot na de

het komt op een paar dagen

niet aan. 'Yat de stroop betreft, tracht om

Lln(OAS('K,

nirl

.... : ,DIlt 't \j~~~u:h I;!teE:e!~iil .

en weet niet welke .

straf ik heb. Ik word beschuldigd het briefken

gelijk welke prijs de overige emmers te

1i\1~.:~nll;

OOIU sl3an;

.

verkopen en schrijf aan Vanderbeken

~~'d~J:::;~n"~~d ; ~~I i~ir~.~:~nn, "ij I

en

,

r. ,

'I En sul , ,

lol:/PO

. ';

I

G,.zULI.

,; ','.'.

!'-

Lambrechts

dat ik vast zit. Ze moeten

naar Gent komen om de tonnen terug te nemen en te verkopen.

Omslagen voor propaganda, Prlnsesstraat, H, Antwerpen, aan . .

5

te bekomen fr. de 1.000

bij de uitgevers Schoepen & Boe ckx, ; fr. 0.50 de 100'.

Wat de rekening

betreft, vergeet niet dat ik 1 14 fr. uitgegeven heb voor het transport en 45 cent voor de tram naar Antwerpen.

Envelop van de eerste brief van Jeanne aan Sevens in mei 19/5. Vlaamse propaganda vóór het uitbreken van de W.O./. Tekst van Conscience, J.-F. Willems, Th. Van Ryswyck, Jan Van Ryswyck, Ledeganek, G. Gezelle en Hugo Verriest. Met een uitspraak van Martinet over de studie van de moedertaal.

/4


Kalmte dus, en enige dagen geduld. En u niet te veel verdriet maken. Denk aan uw jongens,

bijzonderlijk

aan Livinatje.

U opwinden zou de kleine schaden. Altijd en in alle omstandigheden

waart gij een moedige

vrouw; nu zult ge het niet minder zijn. Als ge mij moogt komen bezoeken

breng Frank en Dirk maar mee. Ze mogen mijn hotel goed

zien en dan krijgen ze een kus op hun kaak dat het klinkt. Gij kunt mij een dienst bewijzen.

Zend mij in de eerst volgende zending

Vlaanderen door de

eeuwen heen 2de deel; het boek ligt in het salonnetje. Verder de Gentse gazetten sedert woensdag. Beste groeten aan Moeder, Livine en Margot. De eerste uren dat ik thuis ben drinken we koffie, want die laat hier te wensen !! En nu, goên avond. Mijn brief heeft een half uur geduurd. Gelukkig

half uur 1) omdat ik met

u kan spreken 2) omdat dit het eerste half uur is dat mij geen eeuwigheid

heeft geschenen.

Uw Alfons Sevens. Een afgescheurd

stukje bruin inpakpapier

draagt een kattebelletje:

Vandaag dinsdag geen tribunaal.

Niet zoveel brengen, ik krijg het niet op.

Twee maanden zonder nieuws Er zijn geen brieven bewaard van de tweede tijd in de Gentse gevangenis. resterende 102 dagen zal hij doorbrengen zijn straf uitgezeten. In latere brieven uit Cassel- Wehlheiden

twee maand weet zij niet waar hij is. De eerste kaart die van haar terecht komt,

is op 26 augustus in Gent gepost en van Aken naar de gevangenis op 19 september.

Daar is op 15 november

worden twee brieven uit Aken vermeld, die verloren zijn gegaan. Jeanne is sedert begin

augustus zonder nieuws van haar man. Gedurende en antwoordt

Op 5 augustus wordt Sevens naar Aken gebracht. De

in een cel te Aken (tot 12 augustus) en te Cassel-Wehlheiden.

te Cassel doorgestuurd.

Sevens ontvangt

hem op 18 september

Het is de eerste brief van de lange reeks uit Duitsland.

We lezen eerst Jeanne's eerste kaart en brief. De eerste kaart van Jeanne

Gent, 26 oogst 1915. Beste Fonske, Ik heb mij laten zeggen dat gij in Aken zijt en men verzekert mij dat uw schrijven beter zou toekomen Brussel. Indien gij dus schrijven bestuurder

indien uw brieven gericht waren op een adres in

kunt, zendt uw brieven naar het bureau van de Germania,

zal ze mij wel doen geworden

de

... Ik heb het nodige gedaan om terug in het onderwijs

te komen ... De kinderen zijn gezond en spreken zo, zoveel van vaderke. De boekenverkoop gaat allerbest ... De verzending

ledige kuipen is ditmaal goed geschied.

len het wel, Margot ook en wij zijn allen zo ongeduldig

Moeder en Livine stel-

iets van u te ontvangen.

Ons aller beste

kussen, van Vinatje ook want zij zendt al kussen naar het portret van vaderke. Tot later, Jeanne. De eerste brief

Gent, 3 oktober 1915. Mijn beste Fonske, U zeggen hoe gelukkig bij het ontvangen

van uw brief kan ik niet. Gedurende

ik gisteren avond geweest ben

de twee vervlogen

maanden had ik niets

kunnen te weten komen en de advokaat ook niet. Uw brief van 25 oogst is nooit terecht gekomen. Hoe spijtig voor u en voor mij! Ik heb geweend van blijdschap

wanneer ik uw schrift herkende.

En gij, arme Lieve, zult nog langer zonder nieuws van mij, van ons moeten blijven! kaat kon niets bekomen.

Ik ben een krijgsgevangene

in een kamp gaan opzoeken,

De advo-

die meende u

gezien te hebben. Uit hetgeen hij mij vertelde bleek echter dat gij het niet kondet zijn. Ik ben dan bij Urbain Boone gegaan, die stellig meende dat gij in Aken waart, maar daar had ik al een kaart gestuurd. Urbain heeft mij dan het adres gegeven van een inlichtingenbureel heb een brief er heen gestuurd, ook baron von Roedl gevraagd.


te Berlijn. Ik

een tweede was juist gereed toen de uwe kwam. Gensse heeft Verleden week vroeg Maurits Sabbe mij uw adres, en tevens of

/5

hij mij niet kon steunen in naam van de Vereniging zijn invloed te laten gelden, als secretaris

van Letterkundigen.

van de vereniging,

Ik heb hem gevraagd

om uw adres te bekomen. Einde-

lijk, ik heb het. Ik zal schrijven om de verloren tijd in te halen ...

Cassel- Wehlheiden, Sevens is op 12 augustus

te Cassel- Wehlheiden

de eerste is verloren gegaan. De eerstvolgende,

aangekomen.

identificatie

Name:

Sevens, Konfession

De gevangenen

van 19 september,

De drie bewaarde brieven uit Cassel, van september, jood. De gevangenen

12 augustus tot 18 december 1915

oktober en november

: K, het reglement

mochten slechts één brief per maand schrijven en

heeft Jeanne op 2 oktober ontvangen. 1915, dragen als briefhoofd

van het kamp. K stond voor katholiek,

mochten ook slechts één brief per maand ontvangen;

lating. In een van de brieven is een censuurstempel und Weiterbeförderung

gebleven:

der Kriegsgefangenensendung.

eerste brief afleiden uit de tegenspraak

afgegeven maar bewaard tot de dag van hun vrij-

Königl. Strafanstalt

Dat de briefschrijver

tussen Sevens' enthousiaste

P voor protestant en J voor

maar deze regel schijnt niet op Alfons Sevens van toe-

passing te zijn geweest. Pakjes van de familie werden niet aan de gevangenen (

in gotische letter, naast de

u. Gefängnis

Cassel- Wehlheiden.

Zur Prüfung

met het oog op de censuur schreef, kan men in de

beschrijving

van het eten en de allusie op honger maakt de

beste saus. Herfst 1915

Cassel,

19 september,

Lieve Jeanne, Ik heb deze week woensdag een grote vreugde beleefd. Uw

kaart van 26 oogst is uit Aken naar hier overgezonden

en mij overhandigd.

Ik heb uw geschrift

gezien, door het geschrift uw hand gevoeld, uw ogen zien stralen en uw hart horen kloppen. Dezelfde

dag heb ik vernomen

dat mijn tweede brief van zondag laatstleden

heeft en dat gij ook deze derde brief zult krijgen. Ik ben inderdaad J

geweest en dan met andere gevangenen

naar de gevangenis

u reeds bereikt

enkele dagen in Aken

te Cassel, diep in Duitsland,

overge-

bracht. Het berichtje dat boven op de brief in het Duits gedrukt staat, zal u leren dat ik hier noch pakjes noch sigaren mag ontvangen. Doch, nog eens, wees om mij niet bekommerd! Men zorgt hier voor alles! Om te beginnen heb ik klederen gekregen, belieft. Gedurende

heb ik mijn beste vest aan. Vers ondergoed

alle zaterdagen

tend stortbad. Ge ziet, men zorgt voor uw man! Properteit alleen uw schoenen,

twee tenue's, als 't u

de week draag ik de werkkiel, maar 's zondags, zoals ik nu zit te schrijven, en om de veertien dagen een uitmun! 't Moet hier alles blinken, niet

ook uw waskom, uw emmer, uw vuilblik, tot het binnenste

En 's morgens als kamergymnastiek, ken. Onze eet- en drinkkom

van het closet.

schuift gij de voeten in borstels en doet de plancher blin-

is in gleiwerk.

Wat het eten betreft, tot nog toe heb ik wat ik krijg niet kunnen opeten. Meer dan genoeg dus. Natuurlijk,

ge moet niet veel uw vorket of uw mes gebruiken,

rol speelt. Zelfs krijg ik hier mijn lievelingsplats

't is de lepel die de voornaamste

: tweemaal te week abberdaan

tjessaus en van tijd tot tijd een prachtige pekelharing

met echte kaan-

direct uit de pekel.

Dus ge kunt gerust uw pakjes te Gent houden. Zelfs mag Margot haar boter hebben. 'k Eet hier omtrent 50 dagen droog brood en 't smaakt mij beter dan met natuurboter, konfituur of met Lambrechts

extra appelsiroop.

Laat mij tot slot van mijn levenswijze soldaatjes

met grootmoeders

Ge weet toch wel wat de beste saus is.

nog bijvoegen dat ik elke week ongeveer

een tenue aanverf en dat ik zulk een schone kleurdoos

gekregen

zeker jaloers van zou zijn. 's Zondags verdiep ik mij daarbij in het studeren

900 blikken

heb, dat Frank er van de Duitse katho-

lieke litteratuur. Weet ge nu genoeg van mij? Ik hoop dat Miel Balliu sedert lang van zijn beestjes verlost is; dat

/6


--,-

- -I

aan tafel, 's middags beter dan zijn vader op tijd is; dat grootmoe-

Frank, mijn plaatsvervanger

der niet te veel hoofdpijn heeft; dat Margor niet te lang bij luliette

blijft babbelen als het slecht

weer is; dat Livine altijd voort veel werk heeft; dat Theo, leanne, Nora en Dirk niet te veel vechten; dat Vinatje reeds langs de stoelen kan lopen, en dat mijn wijf mij voort blijft geerne zien, al zit ik in 't gevang. Amen!

Schrijf dikwijls.

Ik hoop daarbij dat Gustaaf Degraeve

nog altijd veel nieuws heeft te vertellen en dat ik weldra

in 't Vlaams Huis zal drinken!

een goed glas Sotteghemsch

Uw Alfons Sevens, Gevangenis

Cassel. Cassel, 10 oktober 1915. Lieve Jeanne, Goddank! gehad!

Uw brief van 3 oktober is mij gisteren,

ditmaal heeft de post met ons compassie

zaterdag, om 12 u 's middags ter hand gesteld.

Dat ge zo ongerust waart geen nieuws van mij te ontvangen, van verre meegeleefd, nis gevraagd,

twee lange maanden!

kindje. Verleden dinsdag nog heb ik de heer Bestuurder naar Brussel vertrokken.

Nu, alles is in orde. En zulk een goede brief, zulk een deugddoende

vuile plek: dat ziek zijn van Margot. Dat ze toch goed oppasse! hoop dat ge een goed kwijtschrift

van de gevange-

om u van daar uit te

een brief naar de Gerrnania te Brussel te mogen schrijven,

laten weten waar ik zat. De brief is woensdag

Ik heb het

was de uwe. Alleen één

Wat Lambrechts

betreft, ik

hebt, de rest is van minder belang. Mijn tractement

moogt ge

aan de Gerrnania vragen, als ge 't nodig hebt of beter acht. Mijn crediet overtreft mijn debiet. Neen, ge moogt geen pakjes zenden; ik mag mijn eigen klederen en ondergoed het staat in mijn derde brief van 19 september.

niet gebruiken;

Daar staat ook in dat ik uw kaart van 26 wel ont-

vangen heb. Wens niet dat ge mij pakjes moogt zenden, want dat zou betekenen ben naar een kamp, en dat ware een erger kwaad, dat meer dan 110dagen

dat ik verhuisd

zou kunnen duren!

Mijn tijd kort rap. Ik heb reeds 73 dagen gedaan, twee derden waren gisteren

voorbij. Morgen is

't nog vijf weken en vrijdag nog een maand. la, ja, kindje, in de gevangenis maakt ge alle dagen allerlei aftrekkingen en samentellingen, juist gelijk in Theo's huiswerk. Ten ander, nog eens, ik heb hier niets te kort. 's Nachts wordt het een beetje killig, maar dat merkt een mens best als hij vijf winters lang geplaagd geweest is, bij een wijveken te moeten slapen. En dat ge nu 's avonds zo laat moet werken, kindje!

Ik niet. Om half acht in bed, 's zaterdags

om half zeven en 's zondags om half zes. Reken eens uit hoe laat dit is in Belgische vóór de kiekens!

Zie, ge hebt zeker ongelijk niet meer zoals vroeger, al was het maar van tijd

tot tijd, 's avonds een welriekend

potje koffie te drinken, van de allerbeste

maken. Och kindje, hoe straalt het toch uit uw brief welk een liefderijk moederken

tijd! Dit is

gij zijt. Wat doet dit deugd te weten, hoe uw kinders gelukkig

Wilt gij eens een Duits moederhart

kennen?

een stichtend blaadje, de BoniJatiusbode.

De katholieke gevangenen

In 't nummer van 26 september

die Margot kan

vrouwken,

krijgen hier alle weken stond een gedicht

Die Muffer. Het klinkt groots in zijn eenvoud. Die moeders schijnen niet gegroeid moderne tijden van zelfzucht, de res publica, het vaderland

maar in de heldentijden

der oudheid,

welk een zoet

zijn.

in onze

waar de persoon niets was,

alles. Luister hoe het in 't Vlaams klinkt:

De Moeder

Mij werden drie zonen geboren, Zij waren mijn troost en mijn eer.Ik heb hen in Vlaanderen

verloren,

Geen enkel keert ooit bij mij weer!


17

Ze trokken, de jonge soldaten, De wagens met groen opgesmukt, Naar 't slagveld tot roemrijke

daden:-

Dan heb ik mij biddend gebukt. Ik heb mijn zonen verloren, Ze stierven van huis toch zo wijd.Heb dank dat zij werden geboren Voor Duitslands

grote tijd.

Daarmee is mijn blaadje ongelukkiglijk

vol. Vergeet niet Jan Everaert

mijn beste groeten aan Emiel Balliu en de vrienden van de Vismarkt brengen. Ook aan Josephine

a.U.b. Dag Grootmoeder,

hartelijk te danken en en het Vlaams Huis over te

dag Livine, dag Margot. Dag mijn lieve

jongens. Dag mijn beste kindje. Alfons Sevens. Cassel, 14 november

1915. Lieve Jeanne, Ik schrijf u deze brief in de vaste hoop vroeger bij u

te zijn dan de brief zelf. Ik weet dat ik morgen de gevangenis

verlaat en de heer Secretaris heeft

me gezegd dat ik naar huis zal gebracht worden, maar de dag bepalen kon hij niet. Niemand weet hier juist wat er met ons gebeurt als de soldaten ons komen halen. Ben ik nog niet thuis als gij deze brief ontvangt, dan wacht ge voor ge schrijft tot ge verder nieuws krijgt van mij. De laatste maand in Cassel ben ik niet zonder brieven gebleven. 3 oktober, kreeg ik brieven gedagtekend

8 oct., 15 oct., 19 oct., 26 oct., 2 nov., verder een kaart

van 12 oct. en een van 29 oct. Ook heb ik een brief gekregen van Margot, een van Vermeylen toegekomen

van de vriend Degraeve,

en een van Sabbe. Gewoonlijk

dagen. Het gebeurt echter dat ze twee, drie weken onderweg vriend Degraeve

Na uw eerste lange brief van een kaart

zijn de brieven hier na zes

blijven. Ook zijn de pakjes van de

en ik krijg hier alles mee als ik wegga. Zulk een pakje is hier ook

na een zestal dagen. Dus heb ik een goede maand gehad en bij iedere brief die ik las van u, heb ik wel duizendmaal in mijn binnenste gehoord:

wat een goede, knappe, degelijke,

liefhebbende

vrouw!

Met dich-

Waar heb ik dat verdiend? , uit De Vlasgaard, Uw vriend, uw vriend, tot het eind mijner dagen ... Maar dan kwam de oude

ter De Clercq was ik dikwijls te wege erbij te voegen:

Vlaamse spreuk mij in 't gedacht: Hoe groter deugniet ... , hoe meer geluk. Van mijn jongens ben ik tevreden en laat het er mij maar bijvoegen,

van Frank ben ik fier. Peins

een keer: nog geen zes jaar en reeds brieven schrijven aan zijn vader! telt, kan hij reeds Vlaamse en ... Franse gedichtjes gemakkelijk

wegblijven.

En naar zijn moeder ver-

van buiten. Voor mijn part mag dat Frans er

Nu, voor het ogenblik zijn we gekweld met grotere kwalen.

En de kleine Dirk die 's avonds om zijn zusterken in slaap te krijgen de liedekens neuriet. Wat een verstandig

manneken

! Dat de kleinste kan lopen, doet me de wens uitdrukken

dat ze niet.

zoals haar broeders te veel van het trapken valt. Hoe verlang ik toch om terug bij u allen te zijn ! Met Margot wens ik het nieuw stoofken te bezichtigen, en dat ze algauw een teljoor mag bijzetten. En nu, lief kind, krijgt ge de brief voor dat ik thuis ben, bedank hartelijk de vriend Gustaaf Degraeve.

't Is heel lief van hem geweest. Doe ook de groeten aan de talrijke vrienden die naar

mij komen vragen en zeg hun dat ik nog altijd gezond van lijf en gezond van hart ben. Wat er ook met mij gebeure, moedig en trouw de te betreden weg afgelegd! de kinderen gezond zijn. Dag grootmoeder,

Ik hoop dat Eleonorke

ke, mijn liefste kindje, geef ik van verre een warmen kus, Alfons Sevens.

18


en

dag Livine, dag Margot. En u mijn allerbeste vrouw-

Ook in de brieven van Jeanne aan haar man wordt gewezen op het einde van de I10 dagen:

Jeanne schrijft

Dinsdagavond,

2 november

hoe meer uw terugkomst

1915. Beste Fonske, Nu kort de tijd rap. Ik ben zo ongeduldig!

nadert, hoe meer een gedachte

zulk een treurige thuiskomst

hebben:

mij kwelt:

En

mijn ventje zal misschien

een ledig huis, waar hij zelfs niet eens binnen kan, vrouw-

ke afwezig, kinderen weg! ... Ik had u zo gaarne in een warm huizeken kunnen ontvangen,

waar

men elk ogenblik u verwacht,

ben

waar alles gereed is om uw vrijlating te vieren ... Misschien

ik op school, en de kinderen ook, het feest zal voorbereid

zijn in ons harten, bij grootmoederken

vindt gij ook een thuis, maar ik zal de eerste niet zijn om u terug te zien, om u te omhelzen! Gent, 17 november.

Beste Fonske, Ik was voornemens

niet meer te schrijven,

...

ik dacht het niet

meer nodig en meende u reeds terug te hebben, maar, het mocht soms langer duren, gij zoudt niet weten waarom ik u zolang zonder nieuws laat ! Uw straf is uit sedert maandag avond 4 uur. Gij zijt sedertdien gedachten

nog geen ogenblik uit mijn

geweest ...

De straf wordt verlengd In Zij en Wij. Sprokkelingen uit mijn ballingschap (1923) schrijft Sevens : "15 november.Cassel."

Einde mijner gevangenisstraf.-

Die dag verliet hij inderdaad

"welgezind"

Overgebracht

de gevangenis

naar de politiegevangenis

van Cassel-Wehlheiden,

van

"in de zoete

hoop naar het station te rijden en op de trein te stappen naar België, naar Gent". Een half uur later werd hij in een cel geleid, waar zes bedden stonden. Hij kwam er niet uit gedurende 33 dagen. Zijn verblijf in de politiegevangenis de cel met Belgische

te Cassel werd van het hardste dat hij in zijn ballingschap

of Franse politieke gevangenen

op doortocht,

te doorworstelen

met van hun werk gevluchte

had. Hij deelde

Polen, met Duitse bandieten.

Hij

werd geen enkele keer buiten de cel gelaten en heeft in heel die tijd "de lucht niet gezien". In Zij en Wij ... vervolgt hij :

"Gij zult dan ook wel begrijpen, 1915 om 4 u. 's namiddags

dat ik tamelijk tevreden was, toen ik op zaterdag

uit de politiegevangenis

18 december

van Cassel stapte. Ik wist nu wel, dat ik niet

naar huis mocht, maar ik ademde toch de lucht in, en ik kon eindelijk een van de sigaren opsteken, die mijn vrienden uit Gent mij een paar maanden vroeger naar de gevangenis Wehlheiden hadden gestuurd".

van Cassel-

De Duitse overheid wachtte op bevelen omtrent de Belg en bracht hem onder in de herberg Zum deutschen Haus in het stadje Allendorf

al Werra. Uit Zij en wij vernemen

voorstelde Allendorf.

bij een dame zijn intrek te nemen, die in een villa een pension had geopend. Op 18 januari

we dat de overheid, niet wetende wanneer Sevens naar België zou terugkeren,

hem

19 I6 verandert zijn adres in

Allendorf af Werra. De roman "Bij Brave Mensen" Een eerste brief uit Allendorf

al Werra ontbreekt.

De volgende brieven vennelden

voluit:

De tweede, op Kerstavond

geschreven,

draagt bovenaan

derde, vierde ... tot en met de laatste en elfde brief uit Allendorf,

De derde brief bestaat in twee versies, een Nederlandse

en een Franse, de tweede waarschijnlijk

opgelegd

links een kleine 2. van 7 maart 1916. door de censuurcom-

missie. De vijfde brief bestaat alleen in een Duitse vertaling. Sevens woonde eerst in een herberg, daarna op pension bij een dame. Hij moest zich dagelijks

op het politiebureau

melden, maar leefde voor het overige op vrije voet.


/9

December

1915

Allendorf

al Werra 2), Kerstavond

1915. Liefste kindje, Ik heb reeds een paar maal in uw schrij-

ven bemerkt dat mijn brieven niet alleen door u, maar ook door de vrienden gelezen worden. Dat de vrienden belang in mijn lot stellen verheugt me natuurlijk,

en toch, liefste Kindje, heb ik

zo verlangd naar huis te mogen gaan, om u alleen te zeggen, of beter, u in 't oor te vezelen, dat, hoe wijder en hoe langer gij uit mijn ogen zijt, hoe dieper uw beeld mij in 't herte staat. Over een paar dagen lag de sneeuw in het dorp, bedekte de straten, omhulde de velden, en in de verte schenen op de bergruggen de bomen der bossen ontelbare zwarte stokjes, door de bengels in't witte goud gestoken. Dan heb ik gedacht aan de andere winter, toen wij samen in de koude sneeuw liepen en het ons voor de eerste maal zo heerlijk warm werd aan het hart. Ge weet het, al heb ik het u nooit bekend:

uw rein en oprecht ge-

moed heeft me dan met de wereld verzoend,

me opnieuw doen gelo-

ven in vrouwelijke eenvoud, vrouwelijke deugd en vrouwelijke kracht. En van geliefde zijt gij opengebloeid

tot waardige echt-

genote en heerlijke moeder. Hard en zwaar, en verschrikkelijk ondankbaar

was mijn strijd voor

mijn ideaal; doch naast mij stondt ge, en de blik van uw open, eerlijke, glanzende ogen vertelde steeds uw waardering Deze foto van Jeanne werd getrokken door Emiel Deca/uwe, fotograaf in de Mageleinstraat. Zijn vrouw was hoedemaakster en de hoed werd door haar vervaardigd in 1913- 1914. Dit alles, en nog veel meer, liefste kindje, beste wijveken,

voor mijn streven

en gold voor mij als de beste aanmoediging. dit alles, moeder van mijn kinderen,

wilde ik, moest ik u, aan u alleen, eens zeggen. Ik hoor van verre de kerstklokken

van Vlaanderen

luiden; 't nieuwe jaar ligt voor ons als het

land der belofte. Bij grootmoederke

zit gij met Livine en Margat in 't salonnetje.

De vlammen

spelen én knette-

ren in 't open vuur. De kinderen spelen en spartelen op het tapijt. Als 't God belieft, 't naaste Nieuwjaar

zijn Joseph en ik er weer bij! Uw Alfons Sevens.

Na deze tedere brief, klinkt de volgende bijzonder zakelijk. Hij bestaat ook vertaald in het Frans, op een afzonderlijke waarschijnlijk

om de censuurcommissie

droge aanspreekvorm

20

de taak te vergemakkelijken

Jeanne zonder adjectief, die slechts voorkomt


- nauwkeurig

op dezelfde manier ingevormd.

wanneer Sevens werkelijk

brief en -

Let ook op de

voor de censuur schrijft.

Derde brief uit Allendorf

al Werra. Nieuwjaaravond

1915. Jeanne, Morgen ben ik hier reeds

veertien dagen. Ik moet u natuurlijk niet zweren, dat de tijd hier rapper voorbijgaat

dan in mijn

twee pensionaten

kerstkoeken

te CasseI. Ik ben hier volledig ingeburgerd.

Ik heb de reusachtige

door de straten zien dragen, ik heb de keersjes van de kerstbomen

door de vensters zien flikke-

ren, ik heb de twee jongste kinderen van de waard en zijn eerste kleinkind de kerstliederen horen zingen. Nog meer:

ik heb in de wirtschaft

mijn vaste plaats aan de stamdis : in verstaanbaar

gezegd ik zit 's avonds naast de herbergpilaren, zo luidt het uitsteekbord

Vlaams

die het sieraad zijn van Zum deutschen Haus, _

van mijn logist.

En mijn spiegel vertelt me dat het beetje kleur van vroeger teruggekeerd

is !

Ik weet nu hoeveel men mijn waard betaalt om mij slaping en kost te geven. Daarmee kan hij mij moeilijk onderhouden gens bij de boterham, genoodzaakt

zoals hij het doet. Ik heb b.v. meest alle dagen driemaal vlees: 's mor-

's middags in de soep, 's avonds met de pataten. Ik voel me dan ook niet

een cent voor bijzonder eten uit te geven en moet mijn dankbaarheid

bewijzen op

de enige mogelijke manier, door een goede klant te worden. Dat gaat zoveel te gemakkelijker:

eerstens, omdat ik in mijn jonge tijd reeds herbergpilaar

gewezen ben; tweedens, omdat ik ongeveer 5 maand lang dorst ... naar bier heb gehad; derdens, omdat het bier hier beter is dan te Gent. Ik reken dan ook dat mijn dagelijkse

uitgaven de twee mark per dag zullen bereiken. Daar gij

weet, dat uw man moeilijk tegen geldzorgen mark zenden. Schrijf me eens, of de Germania

kan, zult ge hem best om te beginnen honderd

te Stettin mijn tractement

voort betaalt en geen aanmerkingen

maakt dat ik nog niet in België terug ben en nog niet kan arbeiden. En nu blijft uw man genoeg plaats over om u allen, alsook aan al de vrienden, uit gansen hert een zalig nieuwjaar te wensen, Alfons Sevens. In de vierde brief uit Allendorf

schetst Sevens zijn dagorde. Arbeiden

staat voor schrijven. Voor dit arbeiden

had zijn vrouw

Jeanne de diepste eerbied. Zij wist ook, dat hij gelukkig was wanneer hij schreef. Sevens heeft in die enkele weken te Allendorf al Werra zijn negende roman gepleegd, Bij Brave Mensen, die, zoals blijkt uit de correspondentie vrouw, begin mei bij Bouchery

te Antwerpen

tussen Jan Bouchery en Sevens'

werd gezet en op 10 juli 1916 klaar was om naar de censuurcommissie

te worden

verzonden. Het werd verkocht door Maurits Sabbe en August Vermeylen. In zijn brief denkt Sevens voor de verkoop aan Holland omdat hij veronderstelt dat de verkoop in bezet België niet mogelijk zal zijn.

Vierde brief uit Allendorf

al Werra. 7 januari

1916. Liefste Jeanne, Hoe ik hier te Allendorf

leef, zult gij waarschijnlijk 's avonds, als de koffie in ons keukentje ken, Livine en Margot besproken hebben. Tot nog toe ben ik laat opgestaan. arbeiden, zal dat verbeteren. dan een uurken rondlopen,

geurt, wel eens met moeder-

Met de lente als 't weer warmer wordt en ik zonder vuur kan

Arbeiden

tot 11 uur, dan naar het gemeentehuis

nagaan hoe de bergen en de dag eruitzien

om mij te melden,

en de gezonde berglucht

inademen. 's Namiddags nieuwe arbeid tot het duistert; daarna de gazetten overlopen zitten tot een stuk in de nacht. Mijn arbeid is tweeërlei. Ik heb de toelating bekomen,

letterkundige

en op café

arbeid te verrichten.

Ik

schrijf aan mijn roman Bij Brave Mensen en het begint te gaan. Als ik ermee veerdig ben, zal ik trachten het werk in Holland te verkopen. Verder leer ik Duits. Ik kan mij reeds goed doen verstaan. Ik bestudeer literatuur. Ik heb Jöm Uhl, de beroemde levensernst

- onderzocht

en doorgrond


de moderne Duitse

roman van Frensen - een prachtwerk

gewijd aan de

zoals ik tot nog toe met geen ander werk deed. Nu ben ik

21

bezig met Absolvo te van Clara Viebig. Misschien

herinnert ge u nog dat een Hollandse

kritie-

ker mijn Schoolmeester met arbeid van Clara Viebig vergeleek en mijn boek hoger schatte. Als het zeer schoon weder is zoals verleden zondag, loop ik de bergen en de bossen in en op. Mijn baas leidde mij zondag naar de Faulbomkopf.

Eerst een lange tocht door de dennebossen.

Wat zou die lucht hier goed zijn voor Margot ! Dan stap voor stap hevig klimmen onder de gladde en zwarte beuken en tot aan de knieën in de ruttelende doornen en heesters gekropen en eindelijk op de Faulbomkopf. verrukkelijk!

bladeren waden. Dan tussen de Kindje, dat was nu eens heerlijk,

Niet zo zeer die lagere berg aan onze voeten met het slot Rotestein;

het dal met de krinkelende als het speelgoed

en kronkelende

Werra en het stadje Allendorf,

niet zo zeer

dat daar gestrooid

lag

der kinderen.

Maar de bergen aan de overzijde

van het dal, beschenen

door de bleke winterzon

als men uit de

donkere bossen trad. De bomen schenen van verre te baden in een meiregen van licht. De zon had een doopkleed over de bergen geworpen, als wilde de natuur bewijzen,

dat ze herboren was

en aan 't herleven ging. Het zicht was zoveel te mooier daar daags te voren, op Nieuwjaarsdag

zelf, de ganse dag

zwarte wolken over de bergen hadden gehangen. Nu, de dichterlijke

wandelin-

gen hebben een prozaïsch gevolg, namelijk dat mijn schoenen

ras verslijten en dat

gij er goed aan zoudt doen mij mijn ander paar schoenen te zenden, dat ik deze hier kan laten herstellen. Tot nog toe heb ik u vier zaken gevraagd: sigaren,

tabak en

flanellen hemden,

100 mark en' schoenen. Ik heb nog geen nieuws van u ontvangen

sedert ik hier ben.

Ik verwacht er echter een dezer dagen: 1900, René De Clercq en Alfons Sevens zestien jaar eerder. De dichter en de schrijver, beiden op 23-jarige leeftijd, bij de stichting van hun tijdschrift "Jong Vlaanderen".

maandag

drie weken dat ik mijn eerste brief uit Allendorf

Het zal mij deugd doen weer eens van u te lezen, u te horen vertellen,


zond.

hoe het gaat met mijn

Frank en mijn Dirk en mijn Livinatje, en met Theo, de kleine Jeanne et het deugnietje

22

is het

Nora.

Hoe stelt het moederken gezeten?

En Livine?

? Hebt ge te Kerstdag en te Nieuwjaar

De publiciteit deze winter?

al te za men in ' t salonnetje

Nog altijd evenveel

werk met de pakjes?

En Margot ? Zendt zij nog altijd boter? Ik heb er geen nodig want hier is het de gewoonte ze dik, veel te dik op de boterhammen slachtfeest is !

te strijken. Ik word opnieuw vet, en zeggen dat het vandaag

Hoe stelt het Emiel ? Zit hij nog altijd 's middags bij Mees op de Vismarkt en 's avonds in 't Vlaams Huis?

En Gustaaf Degraeve, komt hij nog somtijds?

madame Decaluwe, den. Hartelijk,

Doe ook mijn groeten aan

aan Jan Everaert, aan De Corte, aan professor Fredericq

en de andere vrien-

Uw Alfons Sevens.

De vijfde brief uit AIIendorf is in het Duits: Fünften Brief von AIIendorf al Werra, den 22. Januar 1916, Jeanne, Die deutsche Obrigkeit hat mir befohlen, meine Briefe von jetzt an in deutscher Sprache zu schrei ben. Ich habe gegen diese Anordnung

Berufung eingelegt

Kort samengevat:

...

Sevens heeft zijn brief laten schrijven door een onderwijzeres

en wat Jeanne

betreft, prof. Fredericq zal zeker zo vriendelijk zijn deze brief voor haar te vertalen. Ze moet zich geen zorgen maken als ze een tijdlang niets van hem hoort. Hij is verhuisd, naar een Villa, Waldisstrasse,

563, een echte opluchting,

hij kan zich nu volledig wijden aan zijn roman. Hij

somt op wat hij in al die maanden ontvangen

heeft van Jeanne, vier brieven, rookgerief,

alle

kranten tot en met 18 januari. De pakken van de vrienden worden vermeld. Als antwoord op Jeanne's nieuws over de heruitgave

van De Schoolmeester

kondigt Sevens aan dat Bij Brave

Mensen binnen een goede maand klaar zal zijn. Ze zou met Emiel de uitgave. ervan kunnen overwegen,

als de Duitse regering ze toelaat. Voorts vraagt hij opnieuw geld, en wel 100 mark.

Meine beste Grüsse für alle, Alfons Sevens. Afgezien

van de vraag naar geld, is deze Duitse brief van 22 januari toch nog een vriendelijke

Sevens en zijn vrouw een tijdlang in twee aparte werelden. kant beschreven, taferelen van kinderwijsheid gen ofwel slechts even aangeroerd.

brief. Van de zesde brief af leven

Om hem te troosten had zij van het leven thuis uitsluitend

en fantasie, hulpvaardigheid,

plichtsbesef.

De moeilijkheden

de mooie

waren ofwel verzwe-

(wordt voortgezet)


23

Oorlogsbrieven

1915-1918

van Alfons Sevens

Derde aflevering, opgetekend en ingeleid door zijn kleindochter Nicole Verschoore.

Ter herinnering: gevangenis

Op 21 juli 1915 werd Alfons Sevens door het Duitse krijgsgerecht

veroordeeld.

leid (en dan weer vrijgelaten), dat in de stad aangeplakt

I( I

I I I

!

"Ik word beschuldigd die tot zijn aanhouding

blad De Vlaamse Post werd storend voor de Vlamingen zoals later Paul Fredericq,

daarbij gesteund door o.a. J. Goossenaerts betalen van de boete. Sevens werd in augustus

uitgezeten.

waar hij een eerste keer werd opge-

het briefken "Meer waardigheid"

rond dominee Domela en het Duitsgezinde

die met de Duitse bezetter wilden samenwerken.

Pirenne en vele anderen. Bij zijn veroordeling

en Paul Fredericq,

dat de gevangenisstraf

was Sevens de mening toegedaan,

beter de Vlaamse zaak zou dienen dan het overgebracht.

Sevens verliet, naar eigen zeggen, "welgezind"

33 dagen geen enkele keer aan de buitenlucht

orders van de overheid

wachtte".

activisnieuw

Sevens werd dan ook

In deze laaste gevangenis

de gevangenis

van Cassel- Wehlheiden.

Hij werd echter niet op de trein naar huis gezet, maar zonder enige uitleg in een cel van de politiegevangenis gedurende

bij mij te hebben,

hebben geleid werpen licht op het ontluikend

1915 van Gent naar Aken, en daarna naar Cassel- Wehlheiden

was de straf op 15 november

I

schrijft hij aan Jeanne:

werd". De omstandigheden

me te Gent: het verzet van Sevens tegen het initiatief van de Jong-Liberalen van Gent verwijderd,

te Gent tot 1100 mark boete of I10 dagen

In zijn brief van 30 mei 1915 uit Cel 117 van de Nieuwe Wandeling,

opgesloten,

waar hij

werd gelaten. Op 18 december kreeg hij ten slotte te horen" dat men op

Hij werd in het stadje Allendorf

aan de Werra in een herberg ondergebracht.

In deze herberg

begon hij een roman, Bij Brave Mensen, en schreef zijn eerste brieven uit Allendorf aan zijn vrouw Jeanne. Tussen 7 en 22 februari verhuisde Sevens bij een dame in een pension, gelegen Waldisstrasse

563, in hetzelfde stadje.

De dialoog Eind januari

1916 verkeert Alfons Sevens nog niet in geldnood.

rust en grote werkkracht.

Zijn brieven getuigen van

Ze komen nog niet hard aan in de Steurstraat

we het contrast tussen de vakantiestemming"

te Gent, wel merken

hier op mijn villa" en het drukke leven van

Jeanne in Gent. Laten we even luisteren naar de stem van Jeanne. Onmiddellijk

na het vertrek van haar man in augustus

1915, heeft de jonge moeder van drie

kinderen het nodige gedaan om opnieuw in het onderwijs

te stappen. Twee maand later, in

haar brief van 26 oktober, voelt zij de tijd van de vrijlating naderen. Binnen een maand zal haar man terug thuis zijn. Het ergste is voorbij! jaren zou duren, tot 24 november

We weten dat de afwezigheid

1918.

De brief van Jeanne van 26 oktober 1915 lijkt ons een geschikt uitgangspunt die beide echtgenoten Nederlands

jarenlang

nog drie volle

heeft bezield. De schrijftaal

dat gebruikt werd in de familiekring.

voor de dialoog

van Jeanne weerspiegelt

het

Wij vinden b.V. woorden zoals "sluffers"

voor" sloffen" zowel bij Jeanne als bij Alfons Sevens. Toen ze in 1910 huwde, was Jeanne al vijf jaar afgestudeerd gemeentescholen

van de Normaalschool

werkzaam.

te Brugge en als onderwijzeres

Ofschoon zij alles behalve een onmondige

tekende ze haar brieven aan haar man steeds met het troetelnaampje

Foto van Joseph, aan huis besteld in de Steurstraat op 21-11-1916. Door zulkefoto's lieten de soldaten aan hetfront weten dat ze nog in leven waren. Let op de eretekens.

gebruikte, "Kindje". In de brief is er sprake van "nieuws van Josephine". aan het front als brancardier

omwille van zijn geringe gestalte afgekeurd.

Hiermee is Joseph Sevens bedoeld, die

Hij werd aanvaard

van het slagveld geraapt en weggedragen.


indruk maakte,

dat Sevens voor haar

dienst deed. Deze broer van Alfons was bijzonder

gestalte. Hij had zich bij het uitbreken van de oorlog als vrijwilliger jaar lang gewonden

in Gentse

klein van

gemeld, doch werd

als ambulancier

en heeft vier

Sevens noemt zijn broer

/3

Joseph vaak "de kleine". In verband met Livine, zijn vrouw, en de kinderen Theo, Jeanne en Nora, spreekt Sevens over de "moedige vader". In de brief wordt eveneens Isabelle vermeld, de vrouw van een derde broer, Gustaaf Sevens. Ook hij bevond zich aan het front en zijn vrouw Isabelle woonde met haar drie kinderen in Engeland, waar de Belgische officiersfamilies een onderkomen hadden gevonden. In Duitse gevangenschap moest men zwijgen over broers aan het front. Vandaar Josephine voor Joseph en Isabelle voor Gustaaf. Daar Gustaaf voor zijn middelbare studies door zijn ouders als pupil naar het leger was gestuurd, had hij bij het uitbreken van de oorlog al verscheidene jaren dienst achter de rug. Grietje, eveneens in de brief vermeld, is een zuster van Alfons. Jeanne aan Fans

Woensdag, 26 oktober 19 I5. Beste Fonske, De Winter heeft hier zijn intreden gedaan. Is het bij u ook koud? Vanavond hadden onze gastjes allebei een paar schone rode wangen, net geschilderde zoals zij er verleden jaar ook hadden na onze goede zondagwandelingen ! Margot is er mede uitgeweest, ik heb vier pakken huiswerken moeten verbeteren, en dus geen tijd gehad.

(

Vier andere pakken, elke van dertig, wachten nog op mij! ... Toekomende zondag zal ik het beter hebben, want de maandag en dinsdag zijn voor mij verlofdagen. Van Josephine hebben we eindelijk nieuws gehad; zij wist sedert de lOde oogst dat gij weg zijt; zij heeft ons geschreven dat Isabelle het goed stelt. Nu zijn we gerust. Josephine doet u veel groeten. Emiels vrouw heeft veel van u gelezen, met veel genoegen. Coussens is naar Brussel en heeft nieuws meegebracht van Grietje. Henri De Cuyper, die mij in het voorbijgaan zo dikwijls nieuws van u vraagt, was heel gelukkig uw brief te mogen lezen. Onze bel staat 's avonds niet stil, de vrienden komen dan nieuws vragen van u. Binnen een maand zult gij reeds zelf nieuws kunnen geven, ik ben zo ongeduldig, ik zal zo gelukkig zijn! Eleonorke is niet al te wel, Livine gaat haar enige dagen tehuis houden, ik laat er onze kinderen zo weinig mogelijk bij, alhoewel het van geen erg is. Zijt gij nog altijd gezond? En hoe ziet gij er uit, beste Ventje? Frankske heeft gevraagd of zijn vader met een lange baard gaat terug komen; hij slaapt altijd met uw portret, vannacht heeft hij het in zijn slaap gekreukt, en hij had zulk een spijt dat hij zijn vaderken "gebroken" had. Dirk meent vast en zeker dat gij een regiment van de door u geschilderde soldaatjes gaat meebrengen; weet gij wanneer hij zijn gedichtjes opzegt en zijn liedjes zingt? 's Avonds, heel stil in zijn bedje, terwijl ik Vinatje in slaap doe, hij meent dat Sint-Niklaas hem een hele boel zal brengen omdat hij zo braaf is ! Zult gij meehelpen Sint-Niklaas spelen? Ik denk zoveel aan u ! Ik kan u niet zeggen hoe groot de leemte is, door uw afwezigheid gelaten! En ziet ge, als ge hier zijt, en het werk is wat lastig, of er gaat iets tegen, een goed woord van u, een blik, een kus is een ruime vergoeding, uw tegenwoordigheid is de blijmoedigheid in huis, ik weet niet hoe het komt, gesprekken zijn er schier niet, het nieuws is zo rap uitverteld! Ik verlang zo naar uw tegenwoordigheid hier, naar uw spelen met de kinderen, naar den rook van uw pijpje, met u komt de gezelligheid, het leven terug in huis! Nu dat de slechte tijd bijna over is, mag ik u dat wel zeggen. Mijn brief zal u nog bereiken voor uw vrijlating? Mijn verlofdagen zal ik mogen bezigen om broeken en kleren te maken voor de kinderen, 'k zal zo neerstig moeten naaien, er is toch zoveel nodig. Nu, beste Lieveken, tot later, wij zenden u allen onze beste groeten en hopen u weldra terug in ons midden te hebben. De kinderkens zenden u hun beste kussen, en een innige zoen van Uw kindje. Onder de handtekening van zijn moeder ("Uw kindje") heeft de oudste zoon Frank tussen twee met de lat getrokken strepen in potlood geschreven: dag vader een kus van Frank.

14


Vier maanden later is de correspondentie maand problemen

I februari niet ontvangen

en antwoordt

toeval, dat Jeanne de tweede paragraaf velige toon van haar echtgenoot

van de brief van I februari, met de vraag naar nog meer geld, niet heeft gelezen. De wre-

bekentenis

nog ongestoord

de veelzijdigheid

administratieve

regelingen.

eerst sprake van betalingen

brief. Ze heeft Fons' schrijven van

op dat van 7 februari, dat tevreden en zelfs gedreven klinkt. Het is trouwens een gunstig

zal haar pas later kwetsen.

Na de discreet hartstochtelijke

opbrengst

van en naar Allendorf nog altijd liefdevol poëtisch, alhoewel naar het einde van de

zullen rijzen. Jeanne's brief van 26 februari 1916 is nog een gelukkige

van haar gevoel in de brief van oktober 1915, weerspiegelt

van de verhouding

tussen de echtgenoten,

De brief van Jeanne van 20 februari, waarop gezinspeeld die de verzekeringsmaatschappij

Germania

Jeanne's brief van februari

hun attentie voor het gezin, het werk, de sociale en wordt, is zoek. Tussen de echtgenoten

aan haar makelaar moest uitbetalen,

vervolgens

is er

van de

van de nieuwe roman Bij Brave Mensen, waaraan Alfons Sevens in Allendorf werkt en tenslotte van de opbrengst

van

de derde uitgave van Sevens' roman Schoolmeester.

Praktische en sentimentele zorgen, maar de liefde wordt gelouterd door het lijden "EmOE E~ TIE"OE OUllE~D

Fons aan Jeanne Zesde brief uit Allendorf heb uw postmandaat

al Werra. I februari

1916. Lieve Jeanne, Ik

van 100 M. op zaterdag 22 januari ontvangen.

Het

geld is dus geen twee dagen op weg geweest. Het spijt me u te moeten

Schoolmeester

zeggen dat mijn mening aangaande

mijn uitgaven niet juist was, ik heb

meer dan 60 M. per maand nodig en verwacht einde februari 'opnieuw geld.

Hed endaagsche

Rom a n

'=

0 OOR

:-:

ALFONS SEVENS

===-=-:rc:::c:

:-:

Ik heb ook uw brief van 20 januari ontvangen.

Wat de Germania

Stettin betreft, in die solde ten voordele der Gerrnania 335.70 frank zijn eerstens begrepen al de kwijtschriften verzekeringen,

die gij ontvangen

door het bureel beschouwd Tweedens,

te

ten belope van van mijn twee

hebt. Met andere woorden, die worden

als betaald. Zij zijn begrepen

in uw debet.

er is een misgreep gebeurd in het bureel voor de laatst geslo-

ten verzekering

te Zottegem.

driemaandelijkse opgetekend.

Mijn commissieloon

voor de twee eerste

premiën werd niet richtig [sic] in de boeken te Brussel

Dat trek ik later in 't klare. Voorlopig

zullen we afwachten

wat de uitgave van mijn nieuwe roman Bij Brave Mensen of de derde uitgave van Schoolmeester

oplevert. Ik heb Emiel daarover geschreven.

Bespreek de zaak met hem en beslis. Het handschrift _IJ

OEH

SCHRIJVeR

STEUR5TRAAT.

7,

I

GENT.

J

I

BIJ

ALLI!!

eOEKHANDI!!l.AAI'I.

•.

van Bij Brave

Mensen kan volgens mijn schatting in maart in Gent toekomen. Slaat de uitgave niet in, dan zullen we de betaling mijner premiën bij de

Titelblad van "Schoolmeester", vierde en laatste uitgave, 112 p. Meer dan negenduizend exemplaren werden verkocht (een deel van de oplage bestaat nog). De roman van 1907 werd uit democratisch idealisme geschreven als een pleidooi voor het verplicht onderwijs, tegen de katholieken en de franstallgen. In het voorwoord van de derde uitgave, die Sevens net voor zijn gevangenschap had geschreven, voorspelt Sevens dat "Schoolmeester" een getuigenis zal blijven van de "dwang, die loodzwaar op Ylaanderens leven en ontwikkeling drukte, en van de opofferingsgeest en het idealisme, die Vlaanderens baanbrekers bezielde ".

Gerrnania voorlopig schorsen. De overeenkomst

met Semey is voorde-

lig. Doe wat ge kunt; maar vergeet niet dat gij altijd een zekere som liggend geld in huis moet houden. Deze brief is aldus een brief van geldkwesties ongelukkiglijk

geworden.

Ik heb gedroomd,

dat gij mij gedurende

het Paas verlof te Allendorf

kwaamt bezoeken en bij mij kwaamt ... uitrusten. droom werkelijkheid, bekomen.

Die moet men

ook bespreken. Misschien

als gij van de Duitse overheid

Voor de geldkwestie

wordt de

de toelating

kunt

moet gij het niet laten. Voor 3 M. daags

woont gij hier bij mij op mijn villa!


/5

En nu nog iets: ik heb tot hiertoe van de firma Bailliu en Co slechts 50 sigaren gekregen; eveneens

50 en een pakje tabak. Dat is te weinig. Ge weet dat ik veel rook, bijzonderlijk

veel schrijf. Peins daar eens op en groet allen van mijnentwege. Deze brief heeft Jeanne dus niet gelezen. De volgende

is vriendelijker

van u als ik

Uw Alfons Sevens.

van toon, alhoewel toch wat zakelijk naar het einde toe.

Sevens zit in zijn kamer voor drie foto's, die hem door zijn vrouw werden opgestuurd.

In het archief van Jeanne draagt een foto

van haar zuster Livine met haar drie kinderen Theo, Jeanne en Nora inderdaad de stempel van de Duitse censuur. De karakteriële opmerkingen

die Sevens over deze foto in zijn brief maakt bewijzen hoe nauw de relatie was tussen de gezinnen van de twee

broers Alfons en Joseph, getrouwd

met de twee zussen, Livine en Jeanne Beaufays.

Omtrent de foto waar Sevens zelf op voorkomt pardon, uit den Van Heeschbekewinkel" Bibliotheek

1998 nr. 2 hebben voorgesteld:

maakt de briefschrijver

zijn hoogstwaarschijnlijk grootmoeder

daad uit de kort voor de oorlog gesloten meubelwinkel

een grapje:

met" al de meubels uit den Beaufayswinkel,

alle familieleden

Van Heeschbeke, Beaufays-

bedoeld, die we op p. 13 van Boek en

de drie zussen en de zes kinderen. Allen komen inder-

Van Heeschbeke

in de Burgstraat.

In de zevende brief hebben wij voor" lawaai" het veel gebruikte "lawijd " bewaard, in Sevens' spelling (Van Dale beveelt "laweit" aan). Fons aan Jeanne

Zevende brief uit Allendorf waaraan ik dagelijks

al Werra. 7 februari 1916. Lieve Jeanne, Voor mij op het tafeltje,

arbeid, staan de drie portretten:

eerst dat, waarop ik zelf naast al de meu-

bels uit de Beaufays, pardon, uit de Van Heeschbekewinkel dan de twee koppen mijner jongens

prijk;

met Livinatje die dag-in dag-

uit de armen naar mij uitsteekt, en dan het laatst gezonden portret van Livine met haar kinderen. Waarlijk, dit portret is goed gelukt. Op en top natuur. Theo kijkt gewichtig, Jeanneke strelend, de kleine Nora verbaasd en de grote Livina smachtend,

alsof zij niet voor de fotograaf,

voor de geliefde vader en echtgenoot

maar

in hoogst eigen persoon

stonden. En 'k wens uit gans mijn hart dat de kleine dit portret reeds bij zich draagt. Ik kan me zo wel zijn grote vreugde inbeelden bij het ontvangen

der beeltenis!

doen dag na dag beter te begrijpen, de zijnen geacht wordt!

Wat moet het hem deugd hoe de moedige vader door

En bij hem ook stijgt dag aan dag de

achting voor de moedige moeder. Op het altaar der wederzijdse achting groeit en bloeit de heerlijke bloem der ernstige, doch zo zonnige liefde. En zoals het goud gelouterd

0

wordt door het

vuur, zo wordt de liefde van man en vrouw gelouterd

door het

lijden. Ge ziet dat ik hier op mijn villa tijd heb om overwegingen

te

maken. Zodra ik de ogen opendoe en aan mijn lavabo mijn kam in mijn handen neem, zie ik door het venster de kam der bergen; en zodra mijn kachel brandt, zit ik er nevens te arbeiden tot half zes 's avonds. 's Middags dineer ik met mijn hospita, een achtensSchoonzuster Livine met haar drie kinderen. De foto was bestemd voor Joseph aan het front. Jeanne stuurde een exemplaara naar haar man. Dit laatste draagt op de keerzijde de stempel van de Duitse censuur van Celle-Schloss, het voorlaatste kamp waar Sevens verbleef

16


waardige jonkvrouw

van in de zestig en in gezelschap

andere achtenswaardige

dame-pensionnaire

van een

van in de vijftig.

Veertien dagen lang hadden we 's middags ook de lente aan tafel, onder de gedaante van twee of drie onderwijzeressen.

Doch de

oven brandde niet goed genoeg, het eten liet zich een paar minu-

ten wachten en de lente is weggebleven.

Ook in deze grote tijd blijven de mensen klein.

's Avonds om 7 uur soupeer ik alleen. Betere plaats om te arbeiden kan men moeilijk dromen. Ook heb ik reeds 144 bladzijden drukkerij. Ik meende voort te filosoferen ben zonder de noodzakelijke ontvangen

kopij van mijn roman Bij Brave Mensen gans veerdig voor de

over mijn arbeid, doch ik zou opnieuw gans het papier voIkrabzaken te zeggen. Sedert mijn laatste schrijven - 1 februari _ heb ik

uw brief van 27 januari,

mijn schoenen, een pakje tabak en sigaren van de firma

Bailliu en Co, en een kist sigaren van Henri Van Waes, dokter Van de Calseyde en Leon Goffin. Heden morgen ontving ik 12 cols en 6 paar manchetten.

Ge bederft mij! Ik had verge-

ten u te schrijven dat ik mij zelf 5 lijnwaden cols had gekocht en een paar stoffen sluffers. (Daareven,

zoals alle maandagmorgenden,

brengen ze mijn was). Gelief allen in mijn naam te

danken, en te zorgen, dat ik voortaan verschoond

blijf van de geschenken

van Goffin. Ge zult

begrijpen dat ik met Goffin niets meer wil te stellen hebben. De gazetten komen zeer regelmatig

toe. Deze morgen heb ik de nummers van verleden donder-

dag gelezen. Meest alle morgenden, bij de koffie, ben ik op deze manier met mijn gedachten Vlaanderen, in Gent en in de Steurstraat. Sedert lang hoopte ik plaats te vinden om de menigvuldige beantwoorden.

In afwachting

in

brieven van mijn zoon Frank te

dat ik eens aan hem alleen een brief schrijf, zeg aan mijn grote

kleine vent Frank, dat ik zeer tevreden ben van hem. Zijn moederke van hem, zowel wat de school als wat de kelderkeuken

vertelt mij zeer veel goeds

betreft. Hij komt met Dirk goed overeen

en speelt neerstig met zijn zustertje. Ik hoop ook dat hij niet te veel la wijd maakt als hij samen discuteert

met Theo, en dat grootmoeder

niet te veel hoofdpijn krijgt.

Ja, Frank, ik peins er dikwijls op hoe 's middags als ik thuis was, gij en uw broeder Dirk elk op een van mijn knieën klauterdet, len meedoen,

om peerd te spelen. Hoe dat zal gaan, nu Livinatje ook zal wil-

weet ik nog niet; ik heb drie kinderen en maar twee knieën. Spreek daar eens over

met uw broeder Dirk, en als ik terugkeer, Frank, kunt gij mij het uitleggen. Tot slot, lieve Jeanne, herinner ik u dat ik er op reken regelmatig Geld verzoet de arbeid en de ballingschap. wijveken. Jeanne antwoordt

elke maand geld te ontvangen.

dag Livine, dag Margot. Dag

Kus de vrienden en groet de vrienden en de familie. Alfons Sevens.

Gent, 26 februari 1916. Beste Lieveken, Ik ben zo blij dat mijn schrijven ontvangen

Dag grootmoeder,

Deze morgen heb ik uw brief van 7 februari ontvangen.

van gisteren avond nog niet verzonden

was. Zie, geen nieuws

hebbende van u sedert een maand was ik een weinig zwaarmoedig,

de zwarte wolken uiteengedreven! te weten dat gij het goed stelt!

en uw brief heeft

Uw brief van I februari heb ik niet ontvangen.

Ik ben zo blij

De kinderen stellen het ook allen goed, grootmoederken

echter

niet al te wel, zij lijdt aan flerecijn. Wij hebben twee lastige maanden gehad, de kinderen van Livine hebben kinkhoest gehad, en wij hebben ze gedurende werkhuis,

wij hebben geen moeite gespaard om het overzetten

wij rijkelijk beloond geworden, samenzijn in Moeders salonnetje zulke triestige dagen geweest! Weldra zal op uw schrijftafeltje

aangezien

al die tijd afgezonderd

der ziekte te beletten. Ook zijn

onze drie kleinen ongedeerd

met Kerstdag en Nieuwjaar

op het

zijn gebleven.

is onmogelijk

Het

geweest. Het zijn

een vierde portret de drie vorige komen vervoegen:

ik heb van-

daag het portret van Vinatje laten maken voor u. Zij is het klein kindje niet meer van voor zeven maanden,

zij wordt een persoonlijkheid,

een eigen iets, vlug van geest, zenuwachtig,

evenals Frank, doch schalkser en tevens meer liefkozend.


Ik ben nieuwsgierig

geweldig

of het portret zal

/7

gelukt zijn. Zoudt gij mij in ruiling uw portret niet kunnen zenden?

Ik ben zo verlan-

gend te weten hoe gij er uitziet!

De ontle-

ding van het portret van Livine met haar kinderen heeft ons allen doen lachen, omdat uw opmerkingen

zo juist zijn. Livine meent

dat uw overwegingen

niet alleen voor haar

en Jozef gelden, maar ook voor ons beiden. Als wij samen waren was die liefde meer

à l'état latent, maar nu wij gescheiden zijn, is het in mij alsof de geliefde van vroegere jaren teruggekomen

was: ik spreek veel

van u, denk nog meer aan u, en leef in een voortdurend

verlangen.

U terug hebben bij

mij is mijn enige betrachting! Ik heb woensdag gehad:

zo'n bittere ontgoocheling

mijn laatste poging om u in vrijheid

te doen stellen scheen mij z9 veel belovend, en ik verwachtte

er zoveel van, en ... zij is

in duig gevallen!

... Tranen van spijt over

mijn onmacht

wellen mij nog in de ogen.

Nu, dat vertel ik u wel later eens. Herinnert gij u nog de dagen van hoop en teleurstelling,

die wij beleefd hebben voor

het uitvoeren

der driedaagse

muziekplechtigheid

Vlaamse

? Dat heb ik herleefd,

maar alleen, en voor een zaak, die mij nog oneindig veel nader aan 't herte ligt! ... "Yinatje brengt bloemen aan haar vaderken ". Zeven maanden zijn voorbij gegaan sedert de vader zijn dochtertje heeft gezien. Het portret wordt beschreven in Jeanne's brieven van 26-2 en 2-3-/9/6.

Ik heb de liefde voor onze kinderen, gij de liefde voor uw kunst ... Hoe nieuwsgierig ik ben de afgewerkte boek te ontvangen,

bladzijden

van uw

kan ik u niet zeggen, u

lezen, brengt u dichter bij mij! Wanneer en hoe gaat gij ze opzenden? der toekomende bij doen?

Wil ik ze komen halen? Maandag

zend ik u 75 fr. op, en in de loop

week, denk ik, een groot pak met uw bruin kostuum.

Gij hebt zeker reeds de nieuwe bottienen ontvangen?

meer; moet ik u dikkere kousen opsturen?

Wil ik er uw overjas ook

Passen ze u ? Is er niets anders

of zijn de stoffen sluffers genoeg?

Verzorg u maar

goed, beste Lieveken mijn, eerst voor u zelf, daarna voor uw drie kinderen en uw wijveken. Voor hetgeen Goffin betreft, il a fait amende honorable, en, Lieveken, hem, waart gij hier geweest, de hand niet zou geweigerd gij met René De Clercq ook zo gehandeld

ik heb gemeend dat gij

hebben. Ik herinnerde

hebt. Heb ik mij vergist?

mij immers dat

Gij weet toch alleszins, dat

ik gedaan heb om wel te doen. Verleden

vrijdag kwam de bestuurster

het bijzijn der leerlingen,

een les bijwonen. Zij heeft mij opmerkingen

en ik was daardoor zodanig van mijn stuk geslagen,

slechte les gegeven heb. Des anderen daags werd ik bij de bestuurster weinig vriendelijker.

18

Ik tracht in de praktijk te stellen:

Boek en Bibliotheek - 1998 IIr. 3

gemaakt in

dat ik een heel

geroepen.

Nu is ze een

"Doe wel en zie niet om". Ik ben ten

achteren met mijn werk. Deze week hebben wij vergadering gehad, zij heeft geduurd tot kwart voor zeven. VILLE DB OAND.

Nu, beste Fonske lief, ga ik eindigen, dan kan mijn

191

STAD OENT,~

brief morgen naar de P9st gedragen worden. Moederke,

tcole prolessiorulBllB communale

Livine en de kinderen zenden u hun

POUR

beste groeten, Frank, Dirk en Livina zenden hun

JEUNES FILLES

beste kussen. Ik verlang toch zo naar u, en moet mij ongelukkiglijk

tevreden houden, met u van

ver een innige hartekus op te sturen. Uw kindje. Grootmoeder

leed aan reuma: flerecijn

oude benaming

is een

voor de kwaal.

In deze brief van Jeanne komt ook voor het eerst de tegenwerking

ter sprake die Jeanne op de

Stedelijke Beroepsschool Tweebruggenstraat ce mejuffrouw

ondervond

dame

dat de vrouw van een

geen recht had op een baan in het

stedelijk onderwijs. mogelijke

van haar directri-

De Rudder. De franstalige

was de mening toegedaan flamingant

voor Meisjes aan de

Ze zou Jeanne op alle

manieren pesten. Na?e

oorlog zou

het nog lange tijd duren vooraleer de door haar leerlingen bijzonder Briefhoofd van de beroepsschool voor meisjes in 1916. Gekrabbelde opmerkingen van de directrice. Let op de taalfouten. In de brief: "... que Ie cacao soit transporter" i.p. v. "transporté". In het kattebelletje: "Pourquoi rangez-vous cette matières (sic) dans Ie systéme métrique ?"

benoeming directrice,

geliefde Jeanne een vaste

zou krijgen. Daarvoor zorgde de in overleg met de franstalige

sche-

pen van onderwijs.

Schrijverschap en geldnood Fons aan Jeanne

Achtste brief uit Allendorf ik anders niet ontvangen

al Werra. 14 februari 1916. Jeanne. Sedert mijn laatste schrijven heb

dan uw brief van 29 januari. Uit deze brief meen ik te verstaan, dat

Emiel Bij Brave mensen zal uitgeven. Onbelemmerd

rilt het werk voorwaarts,

en einde dezer

maand of begin maart is het zeker af. Alhoewel de roman beter lukte dan ik verwachtte, er toch niet zeer tevreden over. Ik voel zo'n dwang, niet meer de schaduwbeelden Vlaanderen

en mijn volk te schetsen, maar de zonnezijde.

het in mijn roman Bij Brave Mensen tot bijtend sarcasme. lekeurig op de achtergrond, Schoolmeester

ben ik

van mijn

En daar, in plaats van humor, komt De schone meisjesfiguur

treedt onwil-

en onder mijn pen groeit een vrouw, zo vulgair, dat mijn kwezel uit

er maar een flauw afkooksel van is. (Ze heet Marguerite

- geen Margot of Grietje i).

Ik had gemeend de oprechtheid

te loven, en ik gesel de huichelarij.

nenkort zelf lezen. Letterkundig

is het werk beter verzorgd. Daar ik echter zonder woordenboek

moet arbeiden, zullen de drukproeven aan Goossenaerts Natuurlijk

Nu, ge zult het, hoop ik, bin-

in Gent dienen gelezen te worden. Gelief dat te vragen

of aan Bailliu, aan Gustaaf D'Hondt of aan een leraar der middelbare

mag aan de volkswendingen

en spreuken,

worden. Ook weet ge dat ik mijn, uw, enz. onverbogen Die het werk overziet, zal gemakkelijk

Boek en Bibliotheek - /998

IIr.

3

school.

waarvan het werk wemelt, niet geraakt

mijn schrijfwijze

laat (mijn moeder, mijn goeden vader). kunnen nagaan.

/9

Wat het drukken van het werk betreft, natuurlijk laat ge dat aan Emiel over. Doch daar de tekst niet zo groot is als in Moeders Hoogmoed, dient men een kleiner formaat te nemen (lijk Schoolmeester). De roman zal ± 200 bladzijden druks beslaan en moet 2 fr. verkocht worden. Ik geloof, dat, indien Antwerpen meewerkt, men 1000 exemplaren kan trekken. Het drukken zal tussen 500 en 600 fr. kosten, en zo kunnen we enkele maanden voort. Voor Antwerpen zal ik zelf naar Bouchery schrijven. Tot slot, slecht nieuws. Ik zit door mijn broek. Ge ziet hoe de tijd vooruitsnelt. Zend mij dus mijn ander kostuum, en, indien het met een klein pakje kan, eerst mijn broek. Houd de nieuwe schoenen thuis. Met twee paar heb ik hier genoeg. De groeten aan allen, een kus voor u en de kinders. Alfons Sevens. In de latere briefwisseling zal Leo Bouchery, drukker te Antwerpen, een grote rol spelen. Hier wordt hij voor het eerst vermeld.

Communicatiestoornissen Een of meer brieven van Jeanne ontbreken, want in de negende brief van Sevens wordt gewag gemaakt van een klacht van Jeanne over haar oudste zoon Frank. Zulke klachten zullen later nog verschillende keren herhaald worden, maar tot nog toe was er in Jeanne's teksten mets in deze richting te bespeuren, wel integendeel, zij was steeds vol lof over Frank. Negende brief uit Allendorf al Werra. 21 Februari 1916. Jeanneken, Nu ik aan mijn wekelijkse brief begin, ben ik slecht gezind. Het nieuw paar schoenen heb ik verleden vrijdag gekregen, maar van tabak en sigaren, geen reuk of speur. Ik ben hier meer dan 2 maanden en heb in gans en geheel 50 sigaren van de firma Bailliu, 50 van de firma van de Roden Hoed en 50 van u ontvangen, en daarbij twee dozen tabak. Verder zit ik zo schrap als een student te Bij einde de trimester. En geen geld op zak is geen plezierige toestand. Voeg daar nog bij dat ik admirabel met het achterste door mijn Brave Menschen broek loop en geen middel heb om het te laten vermaken. En zo denkt uw man zich vergeten en verwaarloosd! HedcDdaagoc.be roman Maar het duurt niet lang. Ik sluit de ogen en ik zie u bij mij. Dan weet ik, dat gij aan mij denkt, en dat de kleine miseries - 't is altijd onder de kleine miseries dat een mens 't diepst gebukt gaat, - te wijALP~NS SEVBNS ten zijn aan misverstand, lastige postregeling, valse aanduidingen van mij, en goed gemeende, maar slecht gehouden beloften van vrienden, als de beste Gustaaf Degraeve. Ik ben overtuigd, Jeanne, dat ge mij voortaan dikwijls tabak en sigaren zult zenden, en ik hoop dat de uitgave van Bij Brave Mensen een middel zal zijn, om mij niet alleen regelmatig geld op te sturen, maar ook een appelke tegen de dorst te bezorgen. Ik heb zeer veel aan mijn roman gearbeid, en hoop binnen veertien dagen te mogen schrijven, dat het 1V,4, •• II,It.-at BiJ .u. STIIURSJRAAT 7, OB."I'f BOIl1[HANDBLAAU werk afis. Zeg eens aan Frank, dat ik van zijn moeder vernomen heb, hoe hij niet braaf is ! Dat heeft me verdriet gedaan. Ik meende dat Frank, als de oudste jongen, zag dat zijn moeder veel werk heeft. Daarbij, als Frank aan tafel de plaats van zijn vader inneemt, mag hij wel nu en dan, gelijk zijn vader, zijn moeder plagen, maar dan alleen, als Titelblad van "Bij Brave Mensen ", 136p., s.d. doch getekend op p. 136: Allendorf al Werra, 8 maart 1916. moederken het geerne heeft. Nu Frank boos is, heb ik ook geen lust Op de achterflap: Drukk. Jan Bouchery, hem een lange brief te schrijven. Hopland, 22, Antwerpen. 1.

20


De winter speelt hier zijn laatste kuren:

sneeuwjacht,

stormweer,

en nu vorst met heldere lucht

en lachende zon. Weldra doet de lente definitief zijn [haar] intocht. En zo vliegt de tijd! ... Gelief de vrienden en kennissen grootmoeder, complementen Een postkaart

te groeten (van juffrouw

te doen; en de kinderen voor mij te kussen. Dag Jeanneken.

van 28 februari met potlood in Duits schrift opgesteld,

Sevens' handtekening

Beffort nog niets ontvangen);

aan

Livine, Margot een hartelijke goendag te zeggen; de familie, dicht en verre, de

zijn door de Vlaming geschreven.

klinkt als een ultimatum.

Alfons Sevens.

Alleen de aanspreking"

Het begin van de tekst is goed leesbaar, de rest minder:

Jeanne" en

Bitte mir unver-

züglich 100 Mark ... Jeanne antwoordt

Gent, 2 maart 1916. Beste Lieveken, Ik heb deze morgen uw brieven van 14 en 21 februari samen met een kaart van 28 februari ineens ontvangen. ten dus reeds toegekomen

De zestig mark van 28 laatstleden

zijn. Die gedachte heeft mij getroost;

beste Fonske zulke moeilijke dagen beleefd heeft! En de uitgestane meer vergoeden.

Vandaag

miseries kan ik nu niet

heb ik een pakje met een broek opgestuurd,

uw zwarte beste kostuum, ziehier waarom:

moe-

het spijt me zo dat mijn arm en nog wel de broek van

uw andere broeken wogen te zwaar, men aanvaardt

geen pakjes zwaarder wegende dan 550 grammen, daarom ook heb ik er de knopen afgesneden en de gesp en ze u afzonderlijk vroeger heb kunnen helpen!

in een pakje opgestuurd.

Die laatste kaart, die dringende

nigd; moest mijn arm Lieveken opgestuurd, opgezonden,

Hoe spijtig, hoe spijtig dat ik u niet

zulke miseries hebben?

kreet om hulp heeft mij zo gepij-

Vandaag

heb ik u nog vijftig frank

en gisteren zond ik u een kist sigaren op. Ik heb u tot hiertoe nog geen klederen tot voor een tiental dagen koesterde ik nog altijd de hoop u terug te zien komen, en

die laatste hoop heb ik nu ook moeten opgeven, dat vertel ik u wel eens later. Nu, zaterdag zend ik u nog meer klederen. Indien gij de versleten broek en vest kunt terugzenden, maar, gij moet er geen zorg meer voor dragen, en ik kan ze gebruiken.

doe het dan

Of ik voortaan zelf voor

tabak en sigaren zal zorgen, moet ik u niet zeggen, dat weet ge, dat voelt ge, en een appelke tegen de dorst zend ik u zo spoedig mogelijk. Ik betrouwde er mij op, dat twee frank en half daags voldoende

Alle rechten zijn den Schrijver

voorbehouden.

waren, daarom zond ik de 28ste slechts 75 fr. Ik had het briefje van de belastingen

Alle exemplaren zijn genummerd en geteekend.

gekregen,

en er is huidig veel

meer nodig om de twee eindjes te kunnen aaneenbinden, ik moet dubbel uitgeven voor het huishouden

buiten

verleden jaar. Nu, dat komt alles weerom goed met het uitgeven van Bij Brave Mensen, hetgeen gij er mij over schrijft maakt mij meer en meer nieuwsgierig. ting om uw woordenboeken

Ik vraag ook de toela-

op te sturen, derwijze zult

gij in het vervolg gemakkelijker

arbeiden. Voor het

overzien van uw werk zal Emiel zich tot Vercouillie wenden (Goossenaerts dat Vercouillie

is krijgsgevangene).

de meest bevoegde

Emiel meent

persoon is om dat

werk goed te doen. Frank had verdriet dat zijn Vaderken wist dat hij niet al te braaf geweest was, hij werd er rood van tot achter zijn oren, en kwam daarna zijn moeder vleien; het was maar een kwade overgang, Alle exemplaren vall "Bij Brave Mensen" zijn getekend "Vrouw Alfons Sevens" ell genummerd. OIIS exemplaar draagt het nummer 1226.


weerom verstandig.

En de tijd vliegt!

best zien aan bijgaande

nu is hij

... Dat zult ge

portretje. Vinatje, zij is het,

2/

brengt bloemen aan haar vaderken voor zijn verjaardag, bewust was dat er iets gebeuren

Ernstig staat zij daar, het was alsof zij

moest; spijtig dat we haar niet hebben kunnen doen lachen; dat

de beeltenis u niets brengt van de uitdrukking

van ons kapoentje,

zij staat er veel te braaf op ! Ik

vind dat mijn papier altijd zo rap vol is ! Ik wens uit ganser hart, dat gij voor uw verjaardag reeds al de wenselijke

pakjes zult ontvangen hebben en eens te meer zien dat gij niet vergeten

zijt. Kussen van de kinderen en kussen van uw Kindje. Enkele nota's zijn in microscopische

Ietterjes in alle marges bijgevoegd:

Gelukkige

verjaardag

en groeten van ons allen, ook van Frits, hij is vandaag ten onzent geko-

men. Bij Brave Mensen wordt in de Plantijndrukkerij gevraagd omdat Mijnheer

De Guchtenaere

gedrukt. Everaert heeft dit aan Emiel

zeer behulpzaam

geweest is bij de verkoop der boe-

ken. Gij zoudt moeten horen hoe Frank uitlegt wat een gelijkzijdige gelijkzijdige

driehoek is. Moederke,

een

driehoek heeft drie gelijke zijden en .drie gelijke hoeken. Er zijn ook andere drie-

hoeken die een grote zijde hebben en twee kleine. En Dirk vertelt van de hemel alsof hij in de (

woestijn gewoond heeft. Zij hebben zo'n goede brave juffrouw! Jeanne zegt dat Goosenaerts

I

Duitse bezetting

"krijgsgevangene"

voor politieke

is. Niet alleen militairen

redenen werden gevangen

scheid tussen krijgsgevangenen

en politieke gevangenen

genomen,

maar ook burgers, die in verband met de oorlog en de

werden in die tijd "krijgsgevangenen"

genoemd.

Het onder-

werd pas later gemaakt.

Vermeylen, Sabbe, de Vereniging van Letterkundigen luiden een nieuwe tijd in Dezelfde dag, 2 maart 1916, schrijft Sevens zijn tiende brief uit Allendorf. wat maakt gij mij, ik wil het hopen onwillekeurig, niet ontvangen

hebt, is uw handelswijze

duchtig uit te schelden! hebben".

onverklaarbaar.

"Zelfs indien gij mijn brief van 1 februari nog

En dan schrijft ge: "Hebt ge niets te kort ?" Wat heb ik lust, u eens

Maar neen, ik zou niet recht handelen.

Sevens regelt voorzichtigheidshalve

"Jeanne, Deze morgen nog geen geld! Kindje, Kindje,

de dagen bitter". En verder:

Ik ken u te goed. In die ongelukkige

zaak kunt ge geen schuld

toch de toekomst en bepaalt hoeveel en wanneer Jeanne voortaan geld moet stor-

ten. Zo komt hij tot de bedenking:

Slot van de tiende brief uit Allel/dor! Het kan gebeuren,

dat gij persoonlijk

over de middelen niet beschikt of blijft beschikken.

u dan te richten tot mijn vrienden. Kunt gij daar het nodige geld niet bekomen,

Gelief

vraag het aan

Alfred Deneus. Alfred Deneus was apotheker minzaam en hoffelijk,

te Kortrijk, gehuwd met Alfons' oudste zuster, Leonie. Hij was een kunstminnend

franssprekend

doch zeker niet anti- Vlaams, integendeel.

en begoed man,

In een volgende brief wordt het duidelijk, dat de

hulp van Deneus niet meer nodig zal zijn. Krijgt ge het daar ook niet, schrijf me dat rechtuit. Ik ben mans genoeg, om de besluitselen

te

trekken, die deze zaak met zich meebrengt. Sevens somt de pakjes op, die hij heeft ontvangen. goed woord is gevallen,

We noteren rookgerief,

kleren en een pakje van Frank en Dirk, waarover geen

en dan de slotzin: Mijn werk is af. Ik ben bezig met de laatste 70 bladzijden ongeveer 290 bladzijden

af te schrijven.

Het handschrift

tellen. Beste groeten aan allen en kus de kinderen

zal

voor mij. Uw Alfons

Sevens. In de elfde brief uit Allendorf, door de Vereniging een gescheurde

van 7 maart 1916, is een nieuw geluid te horen. Sevens heeft Vermey len geschreven

van Letterkundigen

gesteund te worden. Op 2 maart was Sevens 14 dagen logies ten achter en liep hij met

broek. Drie dagen later komt het geld van Jeanne aan. De wrevel is voorbij. Het slecht humeur van de banneling

zonder tabak noch geld, was misschien

Mensen. Waarschijnlijk

ook deels te wijten aan de stress van de auteur die de laatste hand legde aan Bij Brave

zal Jeanne dit ook begrepen hebben. Op 7 februari telde de roman 144 bladzijden,

eindpunt was bereikt.

22

met de vraag,


op 2 maart 290, en het

Weldra zullen nochtans alle voorzorgen om in de villa in Allendorf met fatsoenlijke kleren en zonder achterstallige betalingen te kunnen blijven werken, overbodig blijken. De woordenboeken zijn aangekomen voor later werk. "Betere plaats om te arbeiden kan men moeilijk dromen" luidde het in de brief van 7 februari. De echtelieden vermoedden niet, dat Sevens weldra zou worden overgeplaatst naar het kamp van Holzminden. Elfde en laatste brief uit Allendorf

7 maart 1916. Jeanne, Sedert mijn laatste brief heb ik ontvangen 60 M. en 40 M., verder een doos tabak van de firma Bailliu en Co. Zondag heb ik uw brief ontvangen gedagtekend 1 maart, en daar uw voorlaatste brief gedagtekend is van 15 februari, vermoed ik dat er minstens een brief nog niet is aangekomen. Zo zijn er een paar zaken in uw brief van zondag moeilijk te begrijpen. Ook klinkt het slot treurig! Kindje, het hart niet laten zakken. Altijd omhoog kijken. We hebben samen reeds veel moeilijkheden doorsparteld, hier scharren wij ook door. Wat het geld betreft, staat in uw brief insgelijks een zeer donkere plek. Gij hebt 5 fr. gestuurd naar Camiel Masselis. Dat is zeer goed gedaan. Die Masselis is een arbeider, geen soldaat. In de politiegevangenis te Cassel bezat hij geen andere klederen dan deze, die hij aan het lijf had. Misschien kan Gustaaf Degraeve voor die jongen iets doen. Maar dan voegt gij erbij, dat gij die 5 fr. op uw bloezeke zult besparen. Verder klinkt het, dat ge zo nodig geld zult lenen, indien gij mij moogt komen bezoeken. Wat betekent dit alles? Zijt gij in geldnood? Ge beschikt toch over mijn jaarwedde bij de Germania, waarvan er slechts iets meer dan 500 fr. als premies dienen betaald te worden? Wat mij betreft, ik heb naar Vermeylen geschreven, om door de Vereniging van Letterkundigen gesteund te worden. Vermeylen heeft onmiddellijk geantwoord, dat Sabbe mij geld zal zenden. Zo hoop ik in 't kort u te kunnen verwittigen, dat gij de geldzendingen naar mij kunt schorsen. Overmorgen geef ik mijn roman hier aan de overheid af, met verzoek hem rechtstreeks naar de censuur te Gent te sturen, en door de censuur aan u te laten bezorgen. Uw voorstel, samen met mejuffer Heyman de drukproeven te overzien, is veel praktischer dan het mijne in mijn brief van 14 februari. Indien uw vriendin zulks wil doen, zal ik haar dankbaar zijn. Niet alleen de drukproeven dienen gelezen, maar het werk, vooraleer het bij de drukker gaat. Het werk is zeer zinnelijk geschreven, en moest ge, kindje, bij 't overzien voelen dat ik in een uitdrukking te ver ben gegaan, ge moogt ze schrappen of temperen. Maar voorzichtig a.u.b., want het is een wonderboek geworden. Ik vertrouw op uw fijngevoeligheid. Het is volstrekt nutteloos de drukproeven naar hier te sturen. Reeds heb ik aan de vrienden Bouchery, te Antwerpen, gevraagd enige exemplaren te trachten te verzetten. Ik hoop, dat de uitgave zal lukken. Mijn beste groeten aan Emiel, Gustaaf, Jan Everaert, Constant Coussens. 'k Hoop dat de kinderen genezen zijn en braver geworden. Ik wilde weI eens al de bewoners van de Steurstraat nr. 7 en nr. 10 in mijn armen pakken. Maar eilaas! ... Wachten is er goed voor! Dag Jeanne. Alfons Sevens. (wordt vervolgd)


23

(

(

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Vierde aflevering, opgetekend door zijn kleindochter Nicole Verschoore.

Een oorlogsuitgave bij Bouchery 19 I6 uit Allendorf

In zijn brief van 7 januari

maakt Sevens gewag van de toelating die hij van de Duitse overheid gekregen heeft,

en hem al de definitieve titel gegeven, "Bij Brave Mensen ''. Twee maand later, in zijn brief van 7 maart, laat Sevens zijn vrouw weten dat de roman af is en dat hij hem twee dagen om "letterkundige

arbeid te verrichten".

later aan de Duitse overheid

Hij heeft een roman ontworpen

mag bezorgen,

met het verzoek hem rechtstreeks

Gent zou dan, als alles meevalt, het goedgekeurde

naar de censuur te Gent te versturen. De censuur te

boek aan zijn vrouw bezorgen, voor de correctie

Onmiddellijk

na de brief van 7 maart begint voor Sevens een moeilijke tijd. Hij wordt overgebracht

Holzminden.

Het herenleven

in ballingschap

is voorbij. Het kampleven

Ook volgt de post van nu af aan zeer onregelmatig, wordt gebracht. Om het verloop van de gebeurtenissen

naar een eerste kamp, te

begint. Van romans schrijven zal weinig in huis komen.

het nieuws vlot niet tussen Gent en de verschillende

te volgen zijn we voorlopig aangewezen

In maart stuurt ze nog al haar brieven naar Allendorf,

van het manuscript.

kampen waar Sevens

op de brieven van Jeanne. 3, I I, 14, 17, 2 I, 23, 29

behlave de laatste v~n 30 maart. Ze zijn gedagtekend

en 30 maart. Op 17 maart beslist zij haar brieven te nummeren:

"Deze is mijn vijfde brief van maart". Voor de eerste keer sedert december is zij tien dagen zonder nieuws gebleven. Iets heeft dus de regelmaat Fons' wekelijkse

brief verstoord.

van

Haar acht-

ste brief van 29 maart, nog steeds naar Allendorf,

vermeldt dat "Bij Brave Mensen"

te Gent al is nagelezen

en naar de Gentse

censuur gebracht. Een eerste onderhandeling met de Plantijndrukkerij

van De Guchtenaere

leidt tot een aantrekkelijk

voorstel en tot de

druk van een modelexemplaar dik papier, geelbruin

op tamelijk

van kleur. De omslag is

grijs, zoals voor "Moeders Hoogmoed". De prijs, op basis van 1000 ex. van 150 pagina's, bedraagt 700 fr. "Mijnheer De Guchtenaere

l..

heeft het boek aan zulk een laag

tarief aanvaard",

aldus Jeanne",

hoopt, in de toekomst,

Envelop van Jeanne's brief van 21 maart. Verstuurd naar Allendorf, gaat hij daarna naar Holtminden en daarna naar Würzburg, waar Sevens hem op 12 mei ontvangt. In de hoek rechts boven,' stempel van de censuur te Gent, op 22-3. In de hoek links boven, Sevens' eigen aanduiding van de data, waarop de brief geschreven werd en waarop hij gelezen werd.

mogen drukken".

"omdat hij

nog meer werken te

Vriend Emiel Bailliu is

duidelijk de tussenpersoon

van de onderhan-

deling. Volgens Jeanne's brief van 11 april heeft een voorstel van Leo Bouchery

echter haar en

. Bailliu's plannen volledig gewijzigd. van 1 I april is gericht naar Holzminden. naar een gevangenenkamp

JO

De ontreddering

was overgebracht,

van de Gentenaren,

is voorbij. Er is goed nieuws:


die op 30 maart hadden vernomen,

De brief

dat de banneling

Derde brief van april 1916

Dinsdagavond

11-4-1916. Beste Lieveke, Sedert een maand reeds zijt gij in Holzminden.

Voor

mij ligt uw kaart van 19 maart, en neven mij uw boek. Op de omslag prijkt een rode stempel met: Zensurstelle

B 3129. Uw boek is dus aanvaard. Ik ben zo blij, zo blij! Uw roman mag dus

gedrukt worden. Vandaag is een goede dag geweest:

Nieuws van mijn Lieveke, die het daar

reeds gewoon is, en goed nieuws van de censuur. Ziehier wat er met uw roman gaat gebeuren: Zondag laatst heb ik een brief ontvangen

van Leo Bouchery,

waarin hij mij zegt, dat indien de

vrienden van Gent nog geen kontrakt gesloten hebben met de drukker, hij bereid is het boek te zetten en te drukken, en de exemplaren

te mijner beschikking

te stellen. Hij meende dat er maar

één bezwaar was: zou de toelating voor het drukken van het boek, in Gent gegeven, geldig zijn voor Antwerpen?

Daar ik deze namiddag vernomen heb dat de toelating geldig is voor gans

België, ga ik uw boek opsturen naar Antwerpen,

ik heb Emiel natuurlijk geraadpleegd,

hoe ik de verzending ga doen: morgen ga ik naar de Postprüfungstelle, een verzegeld pak gedaan en toegelaten om verzonden

daar wordt uw roman in

te worden, het nazien zal niet lang moe-

ten duren daar ik van de heer Reihbey, van de censuur, een schriftelijk dat het boek toegelaten

ziehier

bewijs ontvangen

is om orider druk te komen; daarna wordt het pak toevertrouwd

heer De Vriendt, en door zijn tussenkomst het wel goed zijn, niet waar?

met een schipper naar Antwerpen

heb, aan de

gebracht. Zo zal

Het voorstel van de heer Bouchery heeft mij eens te meer doen zien hoe trouw de vrienden van mijn Fonske zijn! Wat vindt gij ervan? Ik zal hem in uw naam bedanken. is voor u bestemd, zes moet ik er neerleggen ik ben! Deze brief van 11 april heeft Sevens niet te Holzminden Op 14 april werd hij inderdaad,

ontvangen,

samen met andere gevangenen

Beieren. Het eerste verblijf te Holzminden

Het eerste exemplaar

in de censuur. Ik kan u niet zeggen hoe ongeduldig

maar pas op 5 mei in een tweede kamp, te Würzburg.

uit Holzminden,

overgebracht

naar een kamp te Würzburg in

duurde dus een maand en twee dagen. Fons was zonder nieuws van thuis.

Jeanne's kaart van 13 april kwam eveneens op 5 mei aan te Würzburg: Op 25 april weet Jeanne nog niets van de tweede overplaatsing hele tijd zonder nieuws bleef. Ook Bouchery

"Beste Fonske, Uw boek is verzonden

van haar man, naar Würzburg.

wachtte tevergeefs

naar Antwerpen".

Het is zo goed als zeker, dat zij de

op een antwoord, zoals later zal blijken. Van Jeanne bezitten we

geen brieven aan haar man tussen 25 april en 16 mei, maar op die dag is haar brief, een bijzonder mooie liefdesbrief

die later nog

ter sprake komt, wel gericht naar Würzburg. nieuws ontvangen.

Ze had dus eindelijk nieuws gekregen, en Fons had haar brieven met het Antwerpse

Op 23 mei bevat haar schrijven

over de druk en de verkoop van "Bij Brave Mensen". Jeanne pent in deze lange brief

inlichtingen

ook een volledige brief van Bouchery extenso weer:

over, zoals dit gebruikelijk

was in tijden zonder fotocopiemachines.

Gent, 23 mei 1916. Beste Lieveke, Ik meen dat gij even gelukkig brief die ik deze morgen ontving van Bouchery : Brief van Bouchery

We geven hem in

zult zijn als ik. Ziehier de

Mevrouw, Gij moogt het mij niet ten kwade duiden dat ik u een beetje lang naar nieuws van mij heb laten wachten. Het handschrift

van Fons is in mijn bezit en wij zijn reeds aan het zetten bezig. Ik had

naar Fons reeds vroeger het voorstel geschreven

dat ik u gedaan heb betreffende

van het boek en ik dacht van hem enig nieuws te ontvangen uitgesteld

om u te schrijven.

het drukken

daarover. Ik heb daarmede

steeds

Ik heb van Fons geen nieuws meer gekregen.

Ziehier dus wat ik u voorstel. Er zullen door ons 1000 exemplaren "Bij Brave Mensen". Van die 1000 exemplaren

voor de 800 exemplaren die overblijven ter beschikking dus door het afstaan der 200 exemplaren bekostigen.


gedrukt worden van het werk

zouden we er 200 voor ons houden en u daarstellen. De ganse oplage zoudt gij ons

11

Wilt gij de goedheid hebben mij te laten weten of gij daarmede accoord zijt. Ik heb deze week de heer Sabbe te mijnent gehad, en die is bereid, gelijk hij het u al wel zal bericht hebben, te werken voor de verkoop van het werk te Mechelen. Ik stel hem deze week inschrijvingslijsten ter hand. Hij vond echter dat het wellicht nogal bezwaarlijk gaan zou, indien eerst de boeken naar Gent, en daarna naar Mechelen moesten gestuurd worden. Hij vroeg mij of er geen mogelijkheid zijn zou, dat zulks vanuit Antwerpen geschieden kon. Ik beloofde hem u daarover te schrijven. Hetzelfde bezwaar doet zich ook voor, voor wat het tekenen der exemplaren door u betreft. Indien de exemplaren eerst naar Gent voor het naamtekenen moeten gezonden worden en daarna terug naar Antwerpen, dan zal zulks vele moeilijkheden opleveren. Ik stel u dus voor, dat wij de exemplaren zullen nummeren en verder van uw handtekening een cliché zouden maken, dat wij naast het nummer zouden afdrukken. Gij laat mij dan weten welke nummers ik te Antwerpen kan houden. Ik denk dat zulks de zaak ten zeerste vergemakkelijken zal. Zodra het werk klaar zal zijn (ik denk in de helft der maand juni) dan zouden er twee exemplaren naar de heer Herman Baccaert moeten gezonden worden. Deze heer zal zorgen dat er een inschrijving opkomt voor de volksbibliotheken. De heer Lodewijk Herbert van Lokeren heeft me gevraagd u te melden dat ~ij inschrijft voor 10 exemplaren. Hij zal ook mede helpen voor de verspreiding ('). Zou Fans niet genegen zijn artikels te schrijven voor de Zondagsgazet, die wij thans uitgeven? Wij hebben juist nog iemand nodig. Ik zal er hem persoonlijk nog over schrijven. Wilt gij het in elk geval ook nog doen en dat hij dan terzelfdertijd opgeeft welk honorarium hij ervoor verlangen zou. Uw antwoord tegemoet ziende, bied ik u mijne beleefde groeten. L.B. Vervolg van de brief van Jeanne, op 23 mei 1916 Wat zegt gij daarvan, Fonske lief, vindt gij zoals ik dat alles om te best alzo geschikt is. Had gij ooit zulke voordelige overeenkomst durven verhopen? Ik heb er gisteren met Bailliu over gesproken. Hij vind dat het best zou zijn dat Bouchery slechts 400 boeken naar Gent zende, indien er dan boeken van Brussel of elders besteld worden, kan de bestelling vanuit Antwerpen gedaan worden. Voor het handteken zijn wij overeengekomen dat ik zal tekenen Vrouw Alfons Sevens, meent gij ook niet dat het best is ? En wat zegt gij van het laatste voorstel? Marcel Breyne mag dichtjes schrijven, zoudt gij de toelating krijgen artikels te schrijven? Indien het zijn kon, ik meen dat het voordelig zou zijn voor u, voor uw gezondheid, opnieuw te mogen schrijven, en er toe gedwongen te zijn. Hoe voelt gij u, Lieveke ? De laatste vraag verwijst naar de toestanden in de kampen. We laten de brief van 23 mei onvoltooid en keren terug naar Duitsland, met een achterwaartse sprong van twee maand.

Van Allendorf naar Holzminden,

11 maart 1916

De juiste datering van Sevens verblijf te Allendorf, te Holzminden, te Würburg en opnieuw te Holzminden, staat in de tabel "Datums uit mijn Gevangenschap, Ballingschap en Kampleven" in "Zij en Wij. Sprokkelingen uit mijn ballingschap" (1923).

(I)

/2

Wij zijn in het bezit van de correspondentie Mechelen en te Brussel.

van Sabbe en Vermeylen die het aantal inschrijvingen en vaak ook de inschrijvers vermelden. te


Uit "Zij en wij"

11 maart: overgebracht 31 maart: onderzoek 14 april:

Holzminden,

naar het gevangenenkamp

Holzminden.

door de Zwitserse geneesheren.

overgebracht

naar het gevangenenkamp

Goedgekeurd

voor Zwitserland.

Würzburg.

eerste verblijf

De eerste brief van Sevens uit Holzminden

is verloren. Waarschijnlijk

gaf hij hierin de beschrijving

van zijn transport naar het

kamp, want in latere brieven of kaarten komt dit niet meer ter sprake. Zeker oppert hij in de verloren brief ook vermoedens wie verantwoordelijk gesproken,

zou kunnen zijn voor zijn gevangenschap.

maar dat we nergens in zijn brieven terugvinden.

De verloren eerste brief uit Holzminden

houden zijn. Sevens verbood namelijk zijn echtgenote Briefkaarten

gecensureerd.

dezelfde inhoud hebben gehad en door de censuur achterge-

en zijn vrienden ook maar het minste te ondernemen

om zijn vrijlating te

waren bij het activisme.

en brieven dragen nu de vermelding:

Absender Sevens Alfons, Belg, no 8230, Lager Holzminden,

evenals twee stempels van de censuur, in Duitsland Inspektion

Later zinspeelt hij op een verbod, dat hij al eens zou hebben uit-

De brief waarin die zinspeling voorkomt is gedeeltelijk

zal dus hoogwaarschijnlijk

bekomen dank zij personen die betrokken

over

"Geprüft Kornmandantur

Holzminden

Prüfungsstelle"

Barak 38a,

en te Gent "Etappen-

Gent". In zijn lakonieke kaart van 19 maart beweert Sevens dat hij "het hier reeds gewoon" is. De stempel van de

Etappen-Inspektion

Gent is van 10 april. Tussen het kamp en Gent is de boodschap

dus 20 dagen onderweg

geweest.

Fons' eerste bericht uit Holtminden 19-3-Kindje,

Deze week ontvangen

van Miel. Ik zwem in overvloed.

2 kistjes sigaren en een doos tabak van u, alsook een doos

Vergeet niet aan Sabbe te schrijven dat ik zijn 100 M. ontvan-

gen heb. Uw brief van 26-2 is ook toegekomen. goed malkander

bijspringen.

Kindje, wat miseries!

Moedig stand houden en

Ik ben het hier reeds gewoon. Ik denk zoveel aan u allen. Alfons

Sevens. Dat het "zwemmen

in overvloed"

het roken alleen betreft, begrijpt zijn vrouw maar al te goed. Zij antwoordt

van 1I april die tot 5 mei onderweg

hierop, in de brief

zal zijn:

Ik ben zo blij dat gij voor het ogenblik overvloed

hebt aan rookgerief,

ik weet dat de tijd voor u

dan minder lang is en beter voorbij gaat, daarbij, roken bedriegt de honger. Kon een volgende kaart mij zeggen:

ik zwem in overvloed

van eten, ik zou zo gelukkig zijn! Maar voor alles zeg

ik u : zuinig zijn, er komt misschien een tijd dat ik niet meer of toch slechts minder zenden kan .. Het geld dat door Maurits Sabbe wordt gestuurd is de maandelijkse August Vermeylen voorgesteld.

tegemoetkoming

van de Vereniging

van Letterkundigen,

door

Fons' tweede brief uit Holzminden 5-4-16.

Liefste Jeanne, Ik heb reeds uw brief van 30 maart ontvangen.

ven en pakjes zijn uit Allendorf

naar hier overgestuurd.

Wees gerust, alle brie-

Alleen de gazetten blijven achter; 't best

is, er geen meer te sturen. Ik heb dus alle gezonden sigaren, tabak, cravatten, tuum en de woordenboeken ontvangen

gekregen. Ik heb grootmoeders

alsook het eerste doosje vleesconserve.

cervelat geproefd,

vleespastei.

cafés, restaurants!

Ik heb hier geen

Ik eet hier biscuits, eieren, verse vis,

Ik heb nu immers geld, en hier, zoals overal, koopt men met geld de boter ('). Het

eten dat ge nu opstuurt is geld te Gent voor mij uitgegeven

(')

dat van Livine

Slechts de 8ste brief is nog achter.

En nu, eens en vooral, eens voor altijd, maak u toch over mij niet zo ongerust. honger gehad. Er zijn hier kantienen,

de 80 M., het kos-

en door mij in Holzminden

gespaard.

Uit de volgende brieven en kaarten lal blijken' dat Sevens de welstand fel heeft overdreven. waarschijnlijk omdat hij Jeanne bezorgd weet ell vreest dat ze voor hem te veel geld uitgeeft. dat ze op haar eigen eten spaart en moeizaam met overuren samenraapt.


13

Het is dus onnodig geworden, kostelijke conserven te Gent te kopen of brood uit Zwitserland te laten komen. Een stuksken heilbot of kaas, of een goede haring, is meer dan genoeg. Zend geen klederen (1). Volgens het reglement van het kamp ligt mijn geld in depot en krijg ik wekelijks 20 M. Ik kan 7 weken voort. Doch vermits de mandaten niet onmiddellijk besteld worden, zend zo mogelijk vers geld begin mei. Voor de corvee's laat ik mij vervangen en mijn was wordt in 't vrouwenkwartier geslagen. Verder volg ik hier de hoogste leergang Duits, maar studeren of werken gaat moeilijk. Jammer dus niet over mijn lot; zorg voor uw gezondheid; troost mijn grote kleine Frank en mijn lieve Dirk. Kindje, wat heb ik toch veel op u gepeinsd in deze laatste tijden! Hoe verlang ik u weer te zien en mijn dochterke op mijn schoot te hebben. Wat zal het een heerlijke avond zijn, als we met grootmoederke al te samen in ons kelderkeukentje zullen zitten! Het spijt mij zeer, twee zaterdagen niet naar u te hebben kunnen schrijven: ik moest antwoorden aan Emiel Bailliu en Vermeylen, maar ik klap toch zo gaarne met mijn Kindje. Doe voort in uw boosheid en schrijf me dikwijls. Ik heb u zo lief. Uw Alfons Sevens. Hierbij mijn portret (4).

Medische controle in Zwitserland Twee kaarten

9-4-16. Jeanne. Sedert mijn schrijven van woensdag heb ik ontvangen uw brief van 29 maart, een brief van Leo Bouchery en een kist sigaren van Louis De Bock. Bouchery zal u reeds geschreven hebben over de uitgave van mijn roman. Hij wil hem zetten en drukken, maar zegt niets over de prijs van het papier. Gij en Emiel beslissen hierover. Alles goed. Beste groeten aan allen. Alfons Sevens. 13-4-1916. Sedert zaterdag heb ik ontvangen een brief van Frank - bravo, mijn grote kleine jongen! - en uw brief van 4 april. Zend geen pakken vooraleer ik u opnieuw schrijf. Er zijn hier Zwitserse geneesheren geweest, morgen vertrekken we met 400 man naar de Zwitserse grens. Mocht het geluk mee willen, dat ik in Zwitserland mag verblijven! Alfons Sevens.

Korte tijd te Würzburg Op 14 april werd Alfons Sevens dus samen met een groot deel van de gevangenen uit Holzminden overgebracht naar een kamp te Würzburg in Beieren, nabij de Zwitserse grens. Volgende brieven zijn geschreven op briefpapier met hoofding "Kriegsgefangenenlager Würzburg. VIDe Komp". 28-4-1916. Jeanne, Reeds negen maanden, dat ge mij uitgeleide deedt naar het gevang! En negen dagen later werd ik naar Duitsland vervoerd. Op de trein heb ik dan een paar rijmen te samen geflanst. De laatste strofe luidde: Nu Duitsland in ! De ballingschap begint! Te lief had ik mijn dierbaar vaderland. Doch rukt men 't lichaam weg, en wordt de geest vermand, Het hart klopt trouwen trots bij vrouwen kind.

(') (')

14

Sevens werd bij zijn aankomst te Holtminden kaal geschoren Hij kreeg aangepast schoeisel en waarschijnlijk kampkleren voor de corvee's. Eenfoto van de gevangene te Holtminden is afgebeeld in Boek en Bibliotheek 1998 nr 1, p. 13. Vermits in de latere correspondentie opnieuw sprake is van een portret en op de reeds gepubliceerde foto Sevens' haar al wat is gegroeid. kan niet met zekerheid worden uitgemaakt of we hem hier zien tijdens zijn eerste verblijf van 11 maart tot l3 april. of tijdens zijn later verblijf. Anderefoto's uit Holzminden en ult.Würzburg zijn niet bewaard gebleven.


Hoe langer de gevangenschap komt verschijnen,

duurt, hoe meer uw beeld bij dag of bij nacht voor mijn geest

hoe trotser ik op u ben geworden.

Ik wist, dat ik in de loterij dezer wereld een goed nummer had getrokken,

doch dat het nummer

zo hoog is, begrijp ik nu voor het eerst. Gij zijt zo verre en toch zo dicht bij mij. Het is reeds veertien dagen dat ik van u noch brieven noch pakjes heb ontvangen. van Holzminden

nog niets naar Würzburg achtergestuurd.

Men heeft

Ik denk niet dat het nog lang zal

duren. Het tweede onderzoek land is beëindigd.

voor Zwitser-

Ik ben afgekeurd,

dat wil

zeggen: ik ben niet ziek genoeg en moet in Duitsland

blijven. Ik leef hier dus hoofdzake-

lijk van het eten dat we krijgen. In de kantien is slechts kaas, chocolade pekelharing

en nu en dan een

te kopen. Doch beklaag mij niet.

Het eten in Würzburg dan in Holzminden,

is honderd maal beter en als het middag is, sta

ik flink in de rij om mijn portie te bemachtigen. Zo leef ik hier ook veel goedkoper. Voeg daarbij, dat ons kamp in een heerlijke omgeving gelegen is. En de lente is ten volle in 't land: 's avonds gonzen de meikevers over onze hoofden. Langs de éne zijde ligt een overgrote boomgaard.

De appelaars staan

in volle bloei. Tegen dat de vruchten zullen lachen en blozen in de septemberzon,

zal -

laat ons hopen - België's en Europa's vrijheid bevochten zijn. Als ge deze brief ontvangt,

begin opnieuw,

doch niet te ras na elkander,

pakjes te zen-

den, en schrijf naar Würzburg. dat we hier voorlopig Jozef Sevens, broer van Alfons. echtgenoot van Jeanne's zuster Livine, vader van het "drietal" Nora, Jeanne en Theo. Jozef had zich vrijwilliger gemeld vanaf de eerste dag van de oorlog, was afgekeurd wegens zijn kleine gestalte en zou vier jaar lang aan het front als brancardier dienst doen. Achteraan defoto staat: "Rampskapelle 1914. Naar een bombardement ziende". "Niet ziek genoeg", schrijft Sevens. Hij was eerst "ziek genoeg bevonden" naar Würzburg overgebracht. heid van haar man.

Verschillende

maar opsturen de derde week van mei. Ik ben zeer nieuwsgierig

om verder nieuws

van mijn roman te horen. Naar Jozef kan ik van hier niet schrijven.

Ik hoop toch dat het

met gans de familie goed gaat. Doe ook de groeten aan de vrienden.

om naar Zwitserland

Würzburg.

Dag Frank en Dirk,

dan Kindje. Alfons Sevens. te mogen vertrekken

plaatsen in de brieven van Jeanne tonen haar ten zeerste verontrust

De volgende brief van Sevens, met hoofding "Kriegsgefangenenlager gerustgesteld.

Het schijnt,

blijven. Geld moet ge

VIIIe Kornp.", zal haar gedeeltelijk

6-5-16. Jeanne, Gisteren is er eindelijk nieuws gekomen uit Holzminden.

en daarom

over de gezondhebben

Ik heb ineens ontvangen

uw brieven van 8-4, 11-4, 17-4, uw kaart van 13-4, een brief van Theo, een kaart van Frank en Dirk, een kaart van Sabbe en een brief van Van Roosbroeck. 's Middags zijn toegekomen gende kleine pakjes: 3 brood, 1 beschuit en zoetekoek,


de vol-

I boter en kaas, I spek, I kousen, I sigaren.

15

Margot heeft gelijk: we mogen maandelijks 4 kaarten schrijven en 2 brieven. Uit Holzminden heb ik aan u gezonden: den 12-3 een kaart, 16-3 een brief, 19-3 en 13-4 een kaart. De kaart van 26-3 heb ik gestuurd aan Emiel Bailliu en deze van 2-4 aan Vermeylen. Uit Würzburg zond ik u 1 kaart en 1 brief. Uit uw brieven verneem ik dat mijn brief van 16-3 niet aangekomen is. Daarin staat onder ander dat ik Livinatjes portret te Allendorf met zeer veel genoegen ontvangen heb. Reeds schreef ik u dat de gazetten in Holzminden niet besteld werden en verzocht u het zenden te schorsen. En nu Kindje, nog eens herhaald: ge zit te veel met mij in. Ik moet het u niet zeggen hoeveel genoegen mij iedere zending verschaft, en ik zie van hier, hoe gij daar al te samen om mij bekommerd loopt. Geloof mij, ge breekt u nutteloos het hoofd. Onnodig mij nog het minste ondergoed te zenden zonder dat ik het vraag. Slechts eten en smoorgerief dient opgestuurd. Het is echter volstrekt onnodig brood te zenden. Mijn portie bruin brood is voor mij voldoende en smaakt mij goed. Houd ginder de witte broodjes, die gij kunt bemachtigen, voor mijn en voor Livine's kinderen, en voor grootmoederke. Post en pakken gaan in 't algemeen regelmatig, ik verwacht dus alle dagen de twee pakken van 5 kilogram, door mijn verhuizing achtergebleven in Holzminden. Regelmatig kan ik voor mij laten wassen en sloten kopen voor koffers en kasten. Mijn brief is opnieuw vol en ik heb Theo nog niet gelukgewenst met zijn grote vooruitgang, Dirk nog niet in 't oor gefluisterd dat ik de eerste krabbelingen van zijn polleken lang heb bewonderd, Frank nog niet verteld, hoeveel plezier het mij zal doen, als ik met hem zal mogen toppen, en u nog niet herhaald, dat ik u geerne eens in mijn armen zou willen pakken. Wanneer we van Würzburg weer zullen weggaan en waarheen, weet ik nog niet. De groeten aan Emiel, Gustaaf en de andere vrienden, aan Bouchery, Sabbe enz .... Dag grootmoeder, dag Livine, dag Margot. Dag Kindje. Alfons Sevens. Twee kaarten met de stempel van Würzburg 8-5-16. Jeanne, Zaterdag was mijn brief pas weg, of ik kreeg het grote pak met 16 dozen conserven en de kas met de 2 stukken heilbot. Gisteren ontving ik uw brief van 20-4 en uw kaart van 25-4; daarenboven een nieuwe kaart van Frank en Dirk. Uit Luik laat men mij weten, dat mij uit Maastricht wekelijks twee broden zullen gestuurd worden. Bekommer u niet, dat gij per maand slechts 1 groot pak en 1 klein pak moogt sturen. Zend iedere maand tabak en sigaren. Ik verwacht mijn roman zo rap mogelijk. Een hartelijke kus. Alfons Sevens. 19-5-16. Ik zwem in geld, eten en brieven. Onnodig nog geld te sturen zonder vraag, het leven is hier zeer spaarzaam. De kaart bevat voorts nog een aanduiding van alle ontvangen en verstuurde correspondentie, en de vermelding: "sedert mijn laatste kaart geen pakken toegekomen, ook niet uw laatste mandaat". De kaarten dienen dus eerst en vooral om praktische afspraken te regelen. Deze maand, schrijft Sevens, beschikt hij nog over één kaart. De laatste kaart van de maand is die van 26 mei, met, zoals gebruikelijk, de opsomming van hetgeen uit Gent is verzonden. Daar zijn Jeanne's brieven van 14, 16 en 17 mei bij. Die van 16 mei is een vurige liefdesbrief, waarop we terugkomen. In de kaart, die het allernoodzakelijkst moet bevatten, reageert Sevens niet onmiddellijk op even persoonlijke wijze, tenzij lakoniek: "Gezondheid goed". Wel wordt een brief van Frank vermeld, met de opmerking: "die kerel wordt een echte briefschrijver !". Voorts laat Sevens weten dat hij dankzij de mandaten van Jeanne en van Sabbe nu "voor maanden goed" is. "Bedank onmiddellijk Sabbe in mijn naam".

/6


Liefdesbrieven en wat humor op een kaart Mijn stroozak dient voor bed, stoel en dis, en in mijn studiekamer leven en tempeesten ongeveer 250 medegevangenen. In de brieven van juni heeft de gevangene van de oorlog. Zijn gedachten van Jeanne (5).

zich neergelegd

bij zijn lot. Hij weet dat hij niet vrijgelaten

Op 16 mei 1916 heeft Jeanne eindelijk een brief van haar man ontvangen. kampadres

in Beieren. Haar brief zal waarschijnlijk

schrijft dan ook ongedwongen

zal worden voor het einde

gaan naar zijn gezin, waarvan hij het leven op de voet kan volgen dank zij de talrijke lange brieven

en zeer persoonlijk.

rechtstreeks

Er is orde op zaken gekomen.

Zij kent het nieuwe

besteld worden, en na een week de bestemmeling

De intieme brief is tegelijk een fraai voorbeeld

bereiken. Zij

van de taal die gesproken

werd

tussen de echtelieden.

eanne aan Fans

Gent, 16 mei 1916. Beste Lieveke, Sedert ik uw brief ontvangen

heb van 28 april, is in mij een

onuitsprekelijk

te gaan vervoegen.

verlangen opgerezen

om u in uw bannelingschap

goed waaraan gij lijdt. Zonder Van de stoffelijke

die gans zijn leven gedweept heeft met Vlaanderen, vreemde zonder nadeel voor uw gezondheid vroeger werkzaam

die plotselinge

verplaatsing

hebben kunnen doorstaan'

leven, naar uw omgeving,

Ik versta zo

welstand te spreken, hoe zoudt gij, de idealist, naar den

Gij hunkert naar uw

naar uw vrienden. Gij hebt heimwee

naar uw land,

naar uw taal, naar uw torens en kerken, naar de klank van de klokken, het lied van de beiaard. Gij hebt leed gescheiden

te moeten leven van uw huisje, van uw kinderen,

van uw vrouw.

Kondet gij krijgen, al hetgeen dat ik hier voor u bewaar, dan zou een milde troost u komen opbeuren,

een vaste hoop in de toekomst u opwekken'

de schat van toegenegenheid,

dankbaarheid,

mijn brief nieuwe levenslust willen overzenden, drang naar schrijven'

Gij zoudt ook zien welk een aangroeien-

verkleefdheid

het verlangen een ander werk aan te vangen, de

De inspiratie kwam gemakkelijker,

gij aan Moeders Hoogmoed

en liefde de uwe is. Ik zou u met als we samen in 't salonnetje

zaten, als

werktet ! Och, Lieveke, zeg het mij toch, is uw bannelingschap

de

oorzaak van uw ziek zijn? Gij zegt: Wij zijn zo ver en toch zo dicht bij malkaar; en ik voeg er bij: Een moeder ziet toch immers haar ongelukkig moederliefde

kind het liefst, en voor u ligt nu ook iets als

in mijn hart' Hoe spijtig toch dat onze brieven malkander

zolang op het antwoord

van deze brief zal moeten wachten'

kruisen, dat ik nog lang,

Binnen een dag of acht zal hij u

toch bereikt hebben, en misschien een klein iets van het goede dat ik er van verwacht,

teweeg

gebracht hebben' In uw brief spreekt gij van de meikevers.

Gij hebt zeker aan de kinderen gedacht?

Zij staan

's middags allen op de koer, een draadje in de hand, het kevertje geduldig na te gaan, tot het zich gewaardigt

de lucht in te vliegen, tot grote vreugde van het klein volkje. De mussen zijn onge-

looflijk gulzig naar het gevleugelde

speelgoed,

en gisteren heeft er een de meikever

geroofd, terwijl deze zijn beestje liet vliegen. Onbeschrijflijk die zich vernederd

van Dirk

was het verdriet van ons ventje,

gevoelde, omdat de dief in zijn bijzijn hem bestolen had, en rapper geweest

was dan hij. Veel groeten van ons allen, de sympathie

van de heer Van denberghe

van de biblio-

theek. Veel kussen van de kinderen en uw Kindje.

(')

We herhalen in deze aflevering voor de intieme brief van Jeanne de optie die we in Boek en Bibliotheek /998 nr / hebben uiteengezet,' we bewaren de taal van de oorspronkelijke correspondentie omdat we de woordenschat van Sevens en zijn vrouw evenals hun 'Jol/te" wel/dingen als een document van het authentiek taalgebruik willen bewaren. Hier en daar zijn enkele voorzetsels vervangen. niet alle. We hebben ze gelaten waar het dialect ze nog gebruikt en de correcte uitdrukking niet heeft overgenomen. Informatie over de in de brieven vermelde personen is hoogst welkom.


17

Fons aan Jeanne

2-6-16. Kindje. Ik ben gelukkig nu eindelijk een brief te kunnen schrijven. Ik zou u zo geeme eens zeggen, dat ge mij van dag tot dag liever en dierbaarder wordt, en uitleggen waarom. Maar de regels zijn geteld. Eens hoop ik het u te kunnen toefluisteren. Sedert mijn kaart van 26-5 heb ik ontvangen ... [volgt de nodige opsomming, zoals gewoonlijk], ... ook een brief van Livine (wat een genoegen haar heerlijke moed te bewonderen). Zeker zal de eerste hutsepot, die we al te samen zullen eten, goed smaken! 'k Geloof dat gij en ik zullen moeten oppassen, dat hij niet aanbrandt. Ontvangen: eveneens een brief van Bouchery. Ik heb hem zelf bedankt. De voorwaarden die de twee Bouchery's als trouwe vrienden stellen voor de uitgave van mijn roman, getuigen van hun vaste vriendschap. Of dit mij plezier doet te weten, dat ik mijn eigen kost kan verdienen en dat er nog iets voor de mijnen overschiet! Dikwijls heb ik aan grootmoederke gepeinsd, of de pachten van de huizen en de lijfrente regelmatig betaald werden. Ik moet u natuurlijk niet zeggen, Kindje, dat gij in oorlogstijd uw miserie's moet t'hoop leggen, en dat grootmoederke geen hoofdpijn mag krijgen door de dure tijd. Gij zelf, Kindje, geen avondschool meer aanvragen! Spijtig dat ik hier niet kan werken. Maar mijn stroozak dient voor bed, stoel en dis, en in mijn studiekamer leven en tempeesten ongeveer 250 medegevangenen. En ... veel kameraden zijn alles behalve interessant. Een groot aantal jongelingen hebben de Duitse gevangenschap boven de Franse loopgraven verkozen. Buiten een boek lezen is intellectueel werk, verre van romans te schrijven, hier totaal onmogelijk. Nu, laat ons dat opnieuw maar filosofisch opnemen. Ten eerste, de gedachten rijpen: ten tweede, ik lever aan het Vlaamse volk het blijvende bewijs, hoe de Duitsers de Vlaamse voormannen behandelen, die de ziel der natie, niet alleen van Franse, maar ook van Duitse drang wensen te vrijwaren. M. Eyckens is ongelukkiger, hij is deze morgen terug naar een officierskamp vertrokken. Het spijt mij aan mej. Heymans de gevraagde dienst niet te kunnen bewijzen. Familie en vrienden peinzen veel op mij tegenwoordig, over de zusters heb ik ook nieuws gekregen (6). Nog geen enkel brood uit Holland toegekomen; reclameren waar gij het besteld en betaald hebt. De groeten aan Miel, Everaert enz .... aan grootmoederke, Livine en Margot, en een hartelijke kus aan de kinderen en mijn kindje. Alfons Sevens. N.S. De gazetten komen toe; zend ze voort.

Een nota in de tekst gekrabbeld: "Hierbij mijn kopken, grote onmogelijk". Waarschijnlijk is hiermee een tweede foto bedoeld, die verloren is gegaan. Een dag na deze brief meldt Sevens per kaart dat een pak van 4 april is toegekomen - bijna 2 maand na de verzending -, evenals latere pakken, waarvan de opgesomde inhoud de liefde huldigt waarmee ze samengesteld zijn. Ook de broden uit Holland zijn binnen. Voor de dialoog tussen het kamp en Gent is ook de verwijzing naar de ontvangen brieven belangrijk. Deze morgen kreeg ik uw brief van 27-5 en uw kaart van 28-5 met uw droom ('). De werkelijkheid is anders. Ik heb gevaagd, keien geraapt op de weide, en vandaag geschuurd. Is dat niet veel interessanter dan romans schrijven en kunstfeesten inrichten? Vraag dat eens aan mijn advokaat. Beste groeten aan allen. Alfons Sevens.

(')

Lees,' "over de broers Cl/staaf en Joseph, beiden aall het front, heb ik ook nieuws gekregen". Zie hierover Boek en Bibliotheek

(')

De brief en de kaart zijn niet bewaard.

18


.

1998 nr 3, p. 13.

Jeanne aan Fons

Vrijdagavond

2-6-16.

Beste Lieveke, Het is spijtig dat gij het slapengaan

van ons drietal niet

kunt bijwonen. Zodra Vinake gedaan heeft met haar papke te eten, loopt zij naar het trapke van het schotelhuis,

en is gereed om de opklimming

naar de slaapkamer

te beginnen. Frank geeft het

teken van vertrek, Dirk volgt, daarna komt Vina, en ik sluit de slang. Ge weet, Frank stampt tamelijk op de trap, Dirk komt zachter aangetrippeld;

op de eerste trap, gaat Vina naar omhoog

gelijk de groten, zij houdt zich vast aan de balustrade, en mag niet gewaar worden dat ik achteraan haar nachtkleedje

vasthou. Op de tweede trap, helpt zij zich reeds met handen en voeten, en

de laatste trap kruipt zij op knieën, handen en voeten. En vlug dat ze is, vlug! De twee groten spoeden zich om in bed te zijn tegen dat ik boven kom, zij steken zich weg onder hun deksel, en dan heeft Vina zo'n plezier als bij het naderen van hun bed Dirk en Frank te voorschijn en nadat zij zusje en moeder en het portret van vader een klinkende trippelt ons kebbeke naar onze slaapkamer

komen,

kus gegeven hebben, dan

('). Zij vindt het veel min plezierig,

in haar bedje te

moeten gaan liggen. Haar verdriet als het licht uit is, haar schreien is echter van korte duur, en tegen dat ik beneden ben heerst de grootste stilte. En dan eerst kan ik voor school beginnen werken, en een brief schrijven aan mijn Lieveke, en hem vertellen hoezeer ik aan hem denk, hoe verschrikkelijk

ik naar hem verlang, hoe stil en treurig ons huisje is zonder hem, hoe gelukkig

de kinderen zullen zijn hun Vake terug te hebben, want de arme dutskens

beginnen er erg onder

te lijden. Ik doe nochtans mijn best om het hun goed te maken, maar Vaderke vervangen niet; ik wacht op nieuws van u en kus u innig, Uw Kindje Fons aan Jeanne

15-6-16

Kindje, Of gij niet te veel schrijft?

kan ik

C).

Wist ge, hoeveel genoegen ge mij daarmee

Alwat ge vertelt - en ge vertelt zeer goed! - over onze kleine wereld is belangwekkend Dan zie ik ons huisje en dat van grootmoeder,

doet! voor mij.

dan leef ik bij mijn kinders en mijn vrouw. De

brieven komen regelmatig toe. Reeds heb ik deze van 8 juni ontvangen en Dirks werk bewonderd. Nu zal ik beproeven

in telegrafische

we - gelukkig - geen vrouwenlager

stijl al uw vragen te beantwoorden. en - ongelukkig

matig voor mij gedaan. In de kantien kan men gewoonlijk enz ... kopen. In 't kort, nogmaals gezegd: dan Holzminden.

Te Würzburg

hebben

- geen lessen Duits. Mijn was wordt regelalleen kaas, chocolade,

marmelade

Würzburg is een veel beter en veel gezonder

Sedert ik ginder van kop tot teen geschoren

kamp

werd, had ik geen spiegel meer

nodig. Nu kan ik mij weerom kammen. Ik heb in de spiegel gekeken en ik ben tevreden. Enige grijze haren aan de slapen en enige grijze stoppels in de baard, en 't is al. Filosoof ben ik genoeg, om te weten, dat ik er levend en gezond moet trachten door te scharten. Triestig ben ik nooit, wel eens koleirig. Nu, ge slaapt lang genoeg bij mij, om mijn karakter te kennen. 'K Ben content, dat Vinatje's haar gelijkt op dat van haar moeder. Slechts één zaak wens ik, dat ze buiten haar moeders haar ook moeders hart en karakter geërfd heeft. Dan kan ze later een deugniet als haar vader gelukkig maken. Onmogelijk

naar Sabbe te schrijven,

voor haar kist extra sigaren. Niemand

mijn kaarten zijn op. Bedank hem, alsook juffrouw vergeet me ! Nu schrijven Vlaamse

vrienden

Beffort

uit Holland

en Frankrijk dat ze mij zullen eten zenden zoveel ik wil. Spijtig dat ik u al dat goed nieuws uit Frankrijk

niet mag overbrieven,

het is ons verboden als tussenpersoon

treden. Ge ziet dat ge over mij niet moet bekommerd ven niet in Würzburg.

(') (')

We ondergaan

in onze brieven op te

lopen. Onnodig boeken te zenden, wij blij-

in juli een nieuw onderzoek,

en zo ik dan de Zwitserse

Kebbeke betekent Schatje. Het woord komt voor in poëzie van René De Clercq, vriend aal/ huis van Fons ell Jeanne. Aan de brief is een blonde haarlok bevestigd, in een roze strikje.


/9

bergen niet mag gaan beklimmen - wat ik niet verwacht - moet ik mijn plezieren in Duitsland verder voortzetten. Dat alles is nevenzaak. 't Onweer is op zijn hoogste, en binnen korte maanden is het uitgewoed. Laat Frank maar, tot ik terugkom, naar dezelfde school gaan. Tot slot, laat de directeur der Germania lopen. Wat bevat uw brief van 6 juni? ('0)

)

j

il Van links naar rechts het jongste meisje Livine en de twee jongens van Fons en Jeanne, Dirk en Frank. De twee andere meisjes zijn kinderen van Joseph en Livine,' Nora en Jeanne. Hun zoon Theo sluit de rij af "Goed dat de kinderen 't hope staan, want nooit zijn de vaders en de moeders zo innig verbonden geweest als tegenwoordig".

Waarom mij nieuwsgierig en angstig maken? Uw ogen zijn klaar van oprechtheid en uw hart lag steeds voor mij open. Verduik me dus niets, noch vreugde noch smart. Ik slaap niet op stro maar op papier. Is dat geen bed voor een letterkundige? Ook slaap ik gelijk een roos. 'k Verlang naar de portretten van ons drietal met Jozefs drietal ("). Goed dat de kinderen 't hope staan, want nooit zijn de vaders en de moeders zo innig verbonden geweest als tegenwoordig. Is Margot helemaal gezond? En grootmoederke ? Een kus voor mijn kinderen en mijn Kindje. Alfons Sevens.

De kaart van 26-6 meldt dat de foto van de kinderen is toegekomen en dat "de portretten van al onze jongens en meisjes inderdaad goed gelukt zijn". Onnodig navragen in te vullen voor klederen en schoenen voor krijgsgevangenen. In de kampen krijgen de gevangenen laarzen, galochen, ondergoed en klederen. Van de goedheid en menslievendheid wordt hier schromelijk misbruik gemaakt. Van al de andere zusters en van Marcus goed nieuws ('2). Mijn kousen nog niet ontvangen. Groeten aan de trouwe vrienden. Dirks en Franks werk nagezien. Alfons Sevens. De brief

van

1juli

is gedeeltelijk

gecensureerd

1-7 -1916. Jeanne, ik krijg van twee kanten brood. Uit Maastricht is de tweede zending van 3 broden gekomen, en uit Zürich ontving ik tot nog toe 3 grote broden. Het Zwitsers brood is zeer goed, het komt van de maatschappij Etoiie Zürich. Indien gij het Hollands brood betaalt, zeg het op. Onmogelijk een ander portret te zenden; portretten trekken is in 't kamp verboden. Gelief aan Alfred en Grietje te schrijven dat ik hun kaart gekregen heb, hen bedank, maar onmogelijk kan antwoorden. Reeds moet ik deze maand een kaart sturen naar Joseph, een naar Frankrijk, enz .... Straks kan ik met u niet meer klappen! Zij moeten dat toch begrijpen! Zend Frank naar de school die ge verkiest, maar het is nutteloos, u een te grote last op de hals te halen.

I', I 'i

I·

('0)

(") (") t '

Hij is niet bewaard. De spelling wisselt. Bij Sevens vindt men voor zijn broer zowel Joseph als Jozef Bij Jeanne meestal Jozef Lees,' broeders aan het front. Met Marcus is waarschijnlijk de oudste broer Sevens bedoeld, Reinier. priester in de Amerikaanse staat Okiahoma. Was het mogelijk, van Amerika uit met Duitsland te corresponderen, en niet van Amerika naar bezet België? Voortsis ook de latere "koka in een muit" waarschijnlijk

20

een code voor iemand die gearresteerd zou zijn.

Boek en Bibliotheek

- 1998 nr. 4

Onmogelijk

door uw hand op het exemplaar voor juffrouw

Beffort mijn opdracht te laten zetten;

gij kunt toch uw eigen lof niet zingen en wat zou ik er anders kunnen opzetten dan hoe goed ge zijt? (B) De achtergebleven

gazetten heb ik nooit gekregen; toch is het nutteloos mij de eerste

nummers van de Waarheid of nog andere gazetten te sturen. 't Doet me plezier dat De Vlaamsche Post een zalige dood is gestorven. Ik hoop dat koka het goed stelt. Zit hij reeds in een muit? (IJ) Daar houden de koka's van! En nu de zaak van die advokaat. Reeds vroeger heb ik u uit Holzminden nutteloos was verdere voetstappen andere personen voetstappen Vana/hier

is wat meer dan een vierde

van de brie/zwart

geschreven

dat het

bij de Duitse Overheid te doen, zoals na Nieuwjaar

aanwenden,

("). Dat

verbied ik volstrekt.

gemaakt.

Dat alles wil niet zeggen, kindje, dat ik niet tracht en smacht naar u, en dat mijn hert niet klopt, als gij mij vertelt over mijn dierbare kinders. Dikwijls zoek ik in mijn binnenste, zie, Dirk of Frank, maar dan komen ze samen op mijn knieën geklauterd. mijn dochtertje,

die destijds nog zo onbeholpen

wie ik liever

En hoe verlang ik om

was, rond mij te zien trippelen. God geve dat ik

u allen nog eenmaal mag terug zien! En dat ik gezond blijve ! Ik heb nog zoveel te werken in mijn leven. Ik word zo oud, en voel me zo jong! (IS). Nu, ik blijf wel hopen, in mijn leven met Miel en de andere vrienden nog veel tripels in 't Vlaams Huis te drinken en met grootmoederke veel koffies in de Tivoli. Ik hoop ook nog getuige te zijn van Margots trouwen

peter van

Livine's vierde, en ik hoop nog dikwijls wakker te liggen bij mijn Kindje. Alfons Sevens.

Laatste brief uit Würzburg In de woelige kampen wordt de geest de ganse dag gefolterd door de volstrekte onmogelijkheid rustig te peinzen, verre van te werken, en 's nachts door de lange, lange uren van slapeloosheid veroorzaakt door de vlooien. Passage uit de kaart van 11 juli 19 16, waarin Sevens bevestigt dat hij afgekeurd is voor Zwitserland, in een Duits kamp te worden ondergebracht. Vandaag

dus nog gezond genoeg om

J I juli herdenken

vrijmaking

't belieft, herdenken

Vlaanderens

we Vlaanderens

van 't Franse juk in 1302. Als God we toekomend

bevrijding

zwart gemaakt gedeelte).

jaar

van (door de censuur Beste kussen voor

mijn kinderen en voor u. Alfons Sevens.

(IJ)

De aniline streep kan ten hoogste één woord hebben doorgehaald. Duitsland. De gedachte blijft duidelijk: "Als 't God belieft. herdenken we toekomendjaar Ylaanderens bevrijding van ... ".

Boek en Bibliotheek

- 1998 nr. 4

t") (Ij)

Juffrouw Beffortwas de lerares Frans van Jeanne geweest op de normaalschool te Brugge. Een levenslange vriendschap verbond de twee vrouwen. Alfons Sevens was jaloers op Jeanne's trouw aan deze vriendin, die bovendien geen woord Nederlands keilde. /11 de brieven van /9/6 vermeldt Sevens nochtans twee keer zendingen van "extra-sigaren" van juffrouw Beffort aall zijn adres in Duitsland. De brief is niet bewaard, waarschijnlijk achtergehouden door de censuur. Sevens was 39.

21

Kriegsgefangenenlager

Wllrzburg 20- 7 -16. Kindje. Ik zie dat het Margots naamdag is. 'k Wens haar, dat niet alleen ik, maar ook een ander krijgsgevangene

haar toekomend jaar mondelings

Hierbij toch een portret, door een Würburger getrokken. bekijken ('7). Ik ben zeer mistevreden grootmoederken

kan begroeten. ('6).

Frank mag hem slechts laatst van al

over hem, bijzonderlijk

omdat hij niet vriendelijk

is, die altijd zo goed, veel te goed, voor hem is geweest. Ondankbare

tegen kinders

wil ik niet. 'k Hoop dat hij sedert zijn laatste brief zijn leven gebeterd heeft. Van Marie een brief gekregen,

van juffrouw

chocolade,

margarine,

Beffort nogmaals 25 extra sigaren, van Kiewit de Jonge twee pakken met spek, worst, kaas en zoetekoek,

tot 14 juli. Ge weet waarschijnlijk

van u, Kindje, al uw deugddoende

dat de krijgsgevangenen

of beschuiten

meer mogen ontvangen.

AI het gezondene

overeenkomst

met België, doet gezamelijke

zendingen.

sedert I juli afzonderlijk wordt hier aangeslagen.

Natuurlijk

brieven

geen brood

Frankrijk, in

moet ge dus geen abonnement

op brood meer nemen. Nog geen nieuws van de ambassade in Holland ontvangen.

Ziehier wat er gebeurd is. Op 1 mei

heb ik met toedoen van de Hollandse afgezant te München een brief gezonden naar Van Deyssel, voorzitter van de Vereniging protesteren

van Letterkundigen

tegen mijn willekeurige

in Holland, vragende dat onze Vereniging

en wederrechterlijke

internering

zou

in Duitsland en tegen de

wijze, waarop ik hier behandeld word. De nieuw aanvaarde Zwitserland

zieken (!) vertrekken naar Zwitserland.

Natuurlijk

heb ik hartzeer.

was het middel om terug kalmte in de geest te krijgen. In de woelige kampen wordt

de geest de ganse dag gefolterd door de volstrekte onmogelijkheid werken, en 's nachts door de lange, lange uren van slapeloosheid De kop wordt loom en lam. En dikwijls betreur ik de eenzaamheid was inderdaad met mij te Holzrninden, een groot onderscheid

rustig te peinzen, verre van te veroorzaakt

door de vlooien.

der gevangeniscel.

en ik kan geloven dat hij in Zwitserland

De Lille

geraakt is. Er is

tussen hem en mij.

Ik begrijp niet, Kindje, hoe gij uw zo w~1 verdiende vakantie wilt bederven met bijzondere lessen te geven. Is het leven zo duur? Of betaalt de Germania te Stettin mijn traitement niet meer? Ik geloof waarlijk, dat gij mij wat verduikt. In alle geval, mijn roman is gedrukt, en die zal geld opbrengen.

Pas toch op uw gezondheid

Kindje en overspan de boog niet. Ik ben taai en kan tegen

een duw, doch sterven is menselijk en mijn kinders zijn nog zo klein! Zoals gij waarschijnlijk

reeds weet, heeft M. Eyckens van 't zelfde laken een broek gekregen

en ... zijn we dikke vrienden geworden. Doe mijn beste groeten aan de oprechte vrienden, aan Miel, Gustaaf Everaert, De Coster - ik heb een brief van hem gekregen - , de Cuyper enz .... 'k Begin ook te geloven, dat de vrede nog niet voor september

is en dat er eerst nog een winter

moet voorbij zijn. Nu, de 28ste is reeds een jaar voorbij, en dat zal wel de grootste helft zijn. Als het moet komen, schijnt het lang; eens voorbij wordt het rook! En we zien malkaar van dag tot dag liever. Ik kus allen. Alfons Sevens. (wordt vervolgd)

(/6)

(")

22

Jeanne 's zuster Margot had eell portret ontvangen, vall een zekere Lange Neus, die steeds maar dikker werd. Passage's zoals de volgende zijn bedoeld om aall de kinderen voorgelezen te worden. Vader ell moeder vergaten geen ogenblik hun taak als opvoeders. .


(

l

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Vijfde aflevering, opgetekend en ingeleid door zijn kleindochter Nicole Yerschoore. met de onmisbare hulp van zijn dochter Livina Yerschoore-Sevens.

Juli 1916: Würzburg Augustus en september 1916: begin van het tweede verblijf te Holzminden Op 14 april 1916 werd Alfons Sevens samen met andere gevangenen

vanuit het kamp te Holzminden

te Würzburg

controle ziek genoeg bevonden

in Beieren. Deze gevangenen

voor een verblijf in Zwitserland. Zwitserland,

overgebracht

naar een kamp

om in aanmerking

Twee maand later, op 11 juli, laat Sevens echter zijn vrouw weten dat hij afgekeurd

te komen

is voor

dus nog gezond genoeg om naar een Duits kamp terug te keren. Op 31 juli is het zover. Hij wordt opnieuw onder-

gebracht in een barak te Holzminden. officierengevangenenkamp Tussen de in aflevering

Op 2 november begint dan een volgende episode, in het

twee brieven en vier kaarten versturen.

4 van de Oorlogsbrieven afgedrukte

is er geen correspondentie

2-8-1916, brief

Ditmaal voor drie volle maanden.

te Celle- Schloss.

Per maand mocht een gevangene Holzminden,

waren door een medische

brief van 20 juli uit Würzburg (') en de brief van 2 augustus uit

van Alfons Sevens aan zijn vrouw bewaard.

Jeanne, luist een jaar, dat ik de laatste maal mijn kinderen heb gezien. Wat moeten ze veranderd zijn! Toch zie ik in uw brieven doorstralen,

hoe Frank zijn rumoerigheid

hebben bewaard. Ik dank u dat ge mij zoveel van mijn jongens Ik ben dus terug in Holzminden

en Dirk zijn teerheid

vertelt.

en heb er twee grote verbeteringen

aangetroffen.

Ik verlaat de

grote barak om in een klein kamerke te gaan (schrijf dus niet naar barak 64, maar naar barak 39) en 's morgens mogen we nu arbeiden in een zaal van het schoollokaal.

Het leven wordt ein-

delijk wat rustiger. Zoals ik het u reeds deed vragen, heb ik geld nodig. Zend mij aanstonds roman goed verkoopt,

100 M., en als mijn

zend mij drie weken

later nog 100 M. ('). Wat de pakken betreft, geen vis meer opsturen;

hij bewaart niet goed

genoeg. Zend maandelijks

een kilo tabak en

150 sigaren ('). Ik tracht eten te krijgen uit Holland en Frankrijk

en ben aldus verplicht de

twee volgende zondagskaarten ginder mijn adresverandering

"Alf Sevens en de toehoorders van zijn voordrachten 28-okt-1916". Het voornemen voordrachten te houden werd reeds aangekondigd in de brief van 2 augustus. Fans aan Jeanne : "Schrijf aan Vermeylen, dat hij mij een zending Vlaamse boeken doet, en onze hedendaagse schrijvers niet vergete. 't Kan gebeuren, als de gevangenschap nog lang duurt, dat ik hier aan de Vlamingen hun moderne letterkundigen leer smaken ". Sevens laat ook andere boeken komen, uit zijn eigen bibliotheek. Op de foto zit hij in het midden, vijfde van links.

JO

Boek en Bibliotheek

- 1999 nr. 1

i') (')

te besteden om te laten kennen.

Boek ell Bibliotheek /998 lil'. 4. Vergelijk hiermee de geldnood te Geilt, zoals deze blijkt uit Jeanne's brie veil van juli ell augustus. i') Jan Everaert, die de belabberde toestand vall de familie keilde, zou de zendingen tabak en sigaren vall Jeanne overnemen, geen kilo echter, wel 600 gr., omdat geoordeeld werd, dat het onmogelijk was, de aangegeven hoeveelheid op één maand tijd op te roken.

Ik begrijp niet, hoe het zo lang moet aanslepen, eer mijn nieuwe roman in de handel geraakt. Zend mij 3 exemplaren, Edelvrouwen

alsook 1 exemplaar Moeders Hoogmoed,

Dienstmeid

De Bloem der Herberg en

(4). André De Ridder heeft vroeger twee boekjes uitgegeven

studiën over onze hedendaagse

Vlaamse schrijvers. Ik heb ze waarschijnlijk

met

nog thuis liggen.

Zo niet, koop ze bij Van Goethem. In mijn bibliotheek zit De Oogst van Streuvels, De Vlasgaard van De Clercq, Een Mei van Vroomheid

van Sabbe, De Wandelende

dat alles samen. Schrijf aan Vermeylen,

dat hij mij een zending Vlaamse

hedendaagse

schrijvers

niet vergete. 't Kan gebeuren,

ik hier aan de Vlamingen Voor de dagbladen

de zending van de gazetten

dat het nutteloos was er nog andere bij te sturen. Nu, het is nutdaar men mij in Holzminden

Ik heb hier nieuwe Gentse kennissen

aangetroffen,

nooit de gezonden

gazetten

o.a. prof. Pirenne en Jan Lampens,

ik gisteren avond op het terras van het café Holzminden wordt natuurlijk

nog lang duurt, dat

leer smaken.

hadt ge mij niet verstaan. Ik had u niet gevraagd

teloos de zending te herbeginnen, overhandigd heeft.

in oorlogstijd

Zend

boeken doet, en onze

als de gevangenschap

hun moderne letterkundigen

op te schorsen, maar aangeduid

Jood van Vermeylen.

met wie

het eerste glazeke heb gedronken;

want

tussen de politieke vijanden van 't zelfde land, bijzonder als ze

tussen de klauwen van de overheerser

geraken, de vrede gesloten.

Reeds meer dan acht dagen zonder nieuws. Of ik verlang! In alle geval, trek u die schoolkwestie niet te veel ter harte. Wat snak ik ernaar, om opnieuw die boeien te breken en u heel en gans terug te geven aan uw eigen kinderen.

Vergeet niet aan Marie te schrijven,

dat ik haar brief ont-

vangen heb en uit te leggen, dat ik haar niet kan schrijven. Ik hoop, dat we toekomend jaar mijn naamdag al te zamen zullen vieren. Beste groeten aan familie en vrienden en een kus voor u en de kinderen. Alfons Sevens.

Twee zondagskaarten

21-8-1916, briefkaart

zijn gebruikt om aan voedselorganisaties

de adresverandering

van Würzburg

Jeanne, Uw brieven van I I, 12, 13, 14 rechtstreeks

naar Holzminden

naar Holzminden

gestuurd,

te melden.

zijn reeds toe-

gekomen. De 3 laatste brieven uit Würzburg zijn nog niet hier, doch de roman heb ik ontvangen. Uw laatste brieven laten' me ongekende meer kalmte van uwentwege.

geldmiserie

raden. Ik verwacht

klaarder nieuws en hoop

Waarom toch altijd ongerust zijn? Mij gaat het nu zeer goed. Ik

studeer ongeveer zes uur per dag. Onnodig eten langs Holland te sturen. Ik heb eten genoeg en zal nu ook pakken krijgen uit Zwitserland.

Nog eens moet herhaald - en laat het ditmaal de laat-

ste maal zijn -, dat ik niet wil dat gij voetstappen

bij de Duitse overheid

onderneemt.

Onnodig

voorlopig meer dan 100 M. te sturen. Joseph stelt het goed. De groeten aan de trouwe vrienden. Alfons Sevens.

28-8-1916. briefkaart

Jeanne, ik heb noch brief noch kaart van u gekregen. gedagtekend is dus verloren of ingehouden.

Zo weet ik niet waarom ge Cambier dient te bedanken!

me dat. Nieuws tot 2 I -8, doch ook brief of kaart van 17 ontbreekt. Margot's brief alsook verschillende

(')

(')

8, 9 of 10 oogst ('). Dat nieuws

boeken ontvangen.

Schrijf

Het mandaat van 5 M.,

Jozef was zeer gelukkig

het portret van

Drie titels van Sevens. Op de achterste binnenzijde van het kaft van Zij en Wij. Sprokkelingen uit mijn ballingschap door Alfons Sevens (/923) is de lijst afgedrukt van alle publikaties van de auteur. Edelvrouwen Dienstmeid wordt er voorgesteld als een volksroman. De Bloem der Herberg als een novelle en Moeders Hoormoed als een hedendaagse roman. BU Brave Mensen kreeg eveneens de ondertitel "Hedendaagse roman". Augustus.


11

onze jongens

te zien (6). Bedank uit ter harte Jan Everaert en Mie!. Ik: reken er vast op, dat de

vrienden uit Antwerpen, 800 beschikbare Herckenrath,

Mechelen

en Brussel zullen hun best doen als te Gent, en dat de

ex. heel in 't kort zullen verkocht zijn. Maak depots bij Van Goethem en

en zo nodig, in de Nederlandse

van dag tot dag hier. De werkkracht

Boekhandel

te Antwerpen.

Mijn toestand verbetert

keert terug. Veel groeten aan de trouwe vrienden en aan u

allen. Ik: kus u en de kinderen innig. Alfons Sevens.

7-9-1916

Mijn liefste Kindje, Ik: heb verleden week verdriet gehad. Omwille

van mij zelf. Ik: stel het zeer

goed; ik slaap goed, ik eet goed en ik werk goed. Maar om u. Ik had verleden maand, na mijn eerste brief, moeten wachten tot 16 oogst om u te schrijven,

daar ik mijn kaarten van begin

oogst naar de personen zond, die mij pakken sturen. Dat was lang voor mij, want ik klap zo geerne met u. Maar het was nog veel langer voor u, die - ik weet het - u zo gauw en zo nutteloos om mij beangstigt.

Nu, mijn brief van 16 oogst was heel en gans geruststellend.

ter niet doorgelaten;

Die brief is ech-

na negen dagen werd hij mij terug gebracht. Dat was een harde slag.

Waarlijk, enige dagen gevang waren een mindere straf geweest. Ik heb sedert dan alle achtergebleven

brieven gekregen.

Ik: weet, hoe ge sedert april mijn jaar-

wedde niet meer krijgt, en wat er begin oogst met uw jaarwedde allemaal tegen door mijn schuld, door mijn harde, onbuigbare bewust van uw wilskracht;

gebeurd is. Wat komt ge toch kop. Doch ik ken u; ik ben

als er eens een traan in uw ogen kruipt, is het 's avonds, als niemand

het ziet. Ik: ben fier op u, mijn liefste, mijn allerliefste en heeft hij de trotse eik ontbladerd

kindje. Denk er aan: De storm woedt uit,

en zijn takken gebroken en verstoord,

de stam is staande

gebleven. Eens keer ik terug. Dan zal ik u toefluisteren, ballingschap onwankelbare

als we gans alleen zijn, hoe ik u gedurende

mijn

meer en meer heb lief gekregen, en hoe ik zal arbeiden, om u te belonen voor uw moed en uw heilige trouw.

Uw laatste brieven hebben me vreugde verschaft. Vreugde, omdat de vrienden mij trouw blijven en de roman te Gent goed verkoopt. Ik: twijfel er niet aan, of te Brussel, Antwerpen

en Mechelen

zal het ook goed gaan, en zo zult gij een appelken tegen de winter hebben. Hierbij het gevraagd portret, niet met mijn opdracht, oogskens

maar met gans mijn hart. - Vreugde, omdat ik van verre de

van mijn jongens en van Jozefs jongens heb zien blinken ter gelegenheid

vakantietochtjes

C).

Dat Ledeberg is een echt paradijs voor de kinderen geworden.

van hun 't Verwondert

me niet, dat ze allemaal Jans vest vasthouden. Ik ben overtuigd dat Frank, nu hij op een echte jongensschool lang om zijn eerste brief te ontvangen. en grootmoederke

Ik: wens dat hij met de jongens

het niet te lastig krijgt met de aanstaande

Dirk is nog altijd vaders goede vriend. Ik: ben verduiveld rumoerige

gaat, zijn best zal doen. Ik: verniet te veel rumoer maakt

winter. En de kleine zachte vent

benieuwd

om Livinatje,

de kleine,

vlaskop te zien. Wat zal dat allemaal goed zijn!

Het is volstrekt onnodig mij klederen te sturen. Ik krijg hier de nodige klederen. Ik draag echter liever mijn eigen ondergoed.

Zend mij twee onderbroeken

en een slecht laken en niet meer of

niets anders dan wat ik vraag. Het pak van oogst (') is nog niet toegekomen; maal dat het zo lang op weg is. De laatst ontvangen

(')

(')

12

het is de eerste

brief is door u gedagtekend

25/8.

Uit de korte mededeling van 28-8-1916 blijkt dat Alfons Sevens nieuws kreeg van zijn broer Jozef aal/ het front. el/ hem zelfs de foto had laten geworden, die we in Boek el/ Bibliotheek 19981/r 3 hebben gepubliceerd. De mededeling is wat verscholen tussen twee boodschappen over Gel/I. Op 18- 9-1916 geeft Fans zelfs nieuws val/ zijn drie broers aal/ het front, COl/stal/I. Gustaaf el/ Jozef Yolgens familieoverlevering kwam dit nieuws uit Nederland. Sevens dacht dal hij beter geïnformeerd was dal/zijl/familie Ie Gent, en stelde ze onmiddellijk gerust. Meer hierover in aflevering 6.


uit de Gazet van Brussel te sturen. Ik lees hier meest alle dagen dit

Onnodig mij nog uittreksels

blad. Of ik plezier gehad heb als men mij een" passieve" een daad moest plegen, om in het gevang te geraken!

noemde!

En ik die meende, dat men

Er staat mij nog leute voor de deur, nadat

die treurige tijden om zijn. In alles handelt ge waardig, en opperbest. vrienden, en aan grootmoederke,

ik u eens flink in de armen, en ik kus u innig, mijn liefste, allerliefste In zijn brief van 7-9 bedoelt Sevens met "dat Ledeberg"

het huis van vriend Jan Everaert te Ledeberg,

Livine en Margot, tijdens de zomer elke zondag uitgenodigd

De groeten aan al de

Livine en Margot. Ik kijk u vlak in de trouwe ogen; dan neem kindje. Alfons Sevens. waar de drie zusters, Jeanne,

werden opdat de zes kinderen in de tuin zouden kunnen spelen.

Vandaar ook, verder in de brief, in verband met Ledeberg : de kinderen die aan" Jans vest" hangen. De zondagen

te Ledeberg

spelen een zeer grote rol in de brieven uit Gent. Jan Everaert zorgde eveneens voor de tabak en de koffie die aan vriend Sevens in Duitsland

werd verzonden,

en verkocht te Gent en omstreken

van het boek was broodnodig Dat Sevens een "passieve" brief verschenen te schrijven, 7 augustus

vraagt enige uitleg.

vermeldt Jeanne dat een zekere Woedstadt

haar de Gazet van Brussel heeft gebracht,

1916", waarin Sevens een" passieve"

meer dan de franskiljons

het persoonlijk

flamingant

genoemd

leven van de activisten

aan Alfons Sevens, gedagtekend

wordt, en de "passieven"

te doorsnuffelen

ervan beschuldigd

"Brussel, worden, veel

.. Jeanne wist niet dat haar echtgenoot

de Gazet van Brussel las. Sevens merkte, dat zijn brieven te Gent niet waren aangekomen,

waarschuwing,

waarin een

was "Voor Alfons Sevens", getekend A. P. "Zou dit Picard zijn ?", voegt ze eraan toe. Zij belooft, de brief over

wat ze de volgende dag ook doet. Het gaat over een open lezersbrief

Holzminden

van Bij Brave Mensen. De opbrengst

voor Jeanne.

werd genoemd,

In haar brief van 9 augustus

een groot aantal exemplaren

te

vandaar zijn herhaalde

dat zij uit deze krant niets hoefde over te schrijven.

Geldnood ... ongekende

geldmiserie,

allemaal

Waarom moest je Cambier dankbaar

Jeanne aan Fans 9-8-1916

door mijn schuld,

door mijn harde,

kop.

zijn?, vraagt Sevens.

Ge weet door mijn vorige brieven, dat ik op oorlogsvoet wilde mij een gevoelige

In dezelfde brief beslaat Jeanne's uitleg over de voetstappen drie volle bladzijden.

Bewijsstukken

augustus te eisen, waren bij de schepen niet voorhanden.

leefde met mijn bestuurster

slag van haar overmacht doen gevoelen,

van 250 fr. te trekken, mijn maandgeld wedde te bekomen,

onbuigbare

van 2 maanden, ontving ik slechts

die zij bij de schepen en andere instanties

over haar recht, als nog niet" voorlopig

onderneemt,

benoemde"

besproken

opnieuw op 6 september

Ondertussen

tegen geldgebrek.

vermeld.

De kinderen

(')

om toch haar

toch 125 Fr. voor

Het is Cambier die er aan denkt, in het budget van 1916 te zoeken of samenzweert,

en verloopt gunstig voor haar. De betaling wordt in een brief van 31 augustus en liegt de toon van de brieven er niet om : Jeanne voert een bijna wanhopige

strijd

en Fons hoeven het niet te merken, maar de toestand is ernstig. Daarom denkt ook een bevriende

kennis aan haar, om aan de kinderen gekondigd

in plaats

125 Fr.

haar wedde als interim daar niet vermeld werd. Cambier stuurt Jeanne naar een schepen, die niet met de bestuurster de zaak wordt in de gemeenteraad

(8). Zij

en voor de vakantie,

van de familie Wibo drie bijlessen per week te geven, aan 2 fr. per uur. Deze bijlessen, aan-

in haar brief van 13 juli, lokken bij Sevens in zijn brief van 20 juli de reactie uit:

Me). De Rudder, directrice van de Beroepsschool

voor Meisjes aal/ de Tweebruggenstraat.


13

Ik begrijp niet, Kindje, hoe gij uw zo wel verdiende vakantie wilt bederven sen te geven. Is het leven zo duur? Of betaalt de Germania

met bijzondere

te Stettin mijn traktement

les-

niet meer?

Ik geloof waarlijk, dat gij mij wat verduikt. In alle geval, mijn roman is gedrukt, en die zal geld opbrengen.

Pas toch op uw gezondheid

Kindje en overspan de boog niet. Ik ben taai en kan

tegen een duw, doch sterven is menselijk en mijn kinders zijn nog zo klein! (') geven, en door haar brief van 11 september

Jeanne zal ook avondlessen van de week avondlessen

vernemen we dat haar zus Livine nu eveneens elke avond

geeft, voor 40 fr. per maand. Sevens ziet de toestand te Gent niet in en blijft geld vragen. Hij rekent uit

dat de verkoop van Bij Brave Mensen rijkelijk geld in het laadje zal brengen. De oplage geraakt inderdaad uitverkocht, 2 fr, en het geld komt binnen, wat Jeanne met alle nodige nauwkeurigheid is een onmiddellijk

antwoord

in haar brieven vermeldt. Haar brief van 6 september

op de kaart van haar man van 21-8, waarin hij "ongekende

verwacht, evenals "meer kalmte van uwentwege"

800 ex. aan

geldmiserie"

raadt en "klaarder nieuws"

.

. 'anne aan Fans

u-9-1916

Hoe is het mogelijk dat mijn brieven iets hebben laten doorstralen

van hetgeen ik u slechts na

goed verloop van de zaak vertellen wilde? Ik geloof dat gij meer leest tussen de lijnen dan het geschrevene

zelf. Mijn vorige brieven zullen u volkomen op de hoogte gesteld hebben. Ik heb

het een ogenblik moeilijk gehad. Ik kan niet meer toekomen mijn traktement

met mijn maandgeld

voor het eten,

was al verteerd voor de maand verlopen was, en zonder de verkoop van uw

boek zou ik zeker geld moeten gevraagd hebben aan vrienden. Nu, ik ben betaald geweest voor augustus,

ik heb het nodige kunnen kopen voor het onderhoud

van de kinderen en mijzelf, ik

heb zelfs katoen en een broek voor ieder van de kinderen kunnen kopen, om de grote opslag niet te betalen binnen enkele maanden. iets herinneren,

Gij ziet dat het moeilijke

dat gij vroeger zelf weleens geschreven

nog eens over is, en ik wil u nu

hebt: het is onder de kleine miseries dat

een mens het diepst gebukt gaat.

15-9-1916

... ik ben aangeduid een vergoeding

als tussentijdse

onderwijzeres

op een avondschool;

twee uren per week met

van 25 fr. per maand; is dus reeds 125 fr + 25 fr + 20 fr bijzondere

lessen en

daarmee kan ik er komen ... De wedde van niet- vast-benoemde .~r ook speelde de tegenkanting brief van 24- 7 geeft ze duidelijk

lerares lag merkelijk lager dan de wedde waarop Jeanne als vast benoemde van de franstalige aan, dat ze allang

schepen van onderwijs

en de bestuurster

recht zou hebben .

De Rudder een grote rol. In haar

had moeten benoemd worden:

Ik kan niet geloven dat ik, die reeds vroeger twee benoemingen dienstig geweest ben bij de gemeentescholen,

gehad heb, die reeds vijf jaar

en nu opnieuw reeds een jaar interim doe, minder

recht heb benoemd te worden dan de leerlingen die dit jaar uit de normaalschool Op 31 september geld mandaten De geldnood

en andere post naar Duitsland. werd nijpend vanaf april, drie maand voor het ontbrekende

De verzekeringsmaatschappij

Germania

had inderdaad

vakantiegeld.

in april de betaling gestaakt van Sevens' wedde als inspecteur.

dit niet laten weten. Jeanne aan Fans

9-8-1916

(')

14

komen.

horen we opnieuw, dat het leven zo duur is. Jeanne zegt niet, hoe groot het deel is dat besteed wordt aan pakken,

De brief is gepubliceerd

In uw laatste brief meldet gij dat ik u iets verdook, en dat was ook zo.

in aflevering 4 van de Oorlogsbrieven,

Boek en Bibliotheek-

Boek ell Bibliotheek /998I1r4.

1999 nr. 1

Jeanne had

Zij schrijft dan ook de brief over, waarin de Germania langere overgeschreven

brief, en op 28 augustus het detail van alle rekeningen,

toe, dat het door haar verrichte men inderdaad

het einde van de betalingen

werk in vervanging

rechtvaardigt.

Op 26 augustus

volgt een veel

haar door de Germania gestuurd.

Ze voegt eraan

van haar man, niet in aanmerking

dat zij voor lopende zaken ingesprongen

is genomen.

In haar eerste brieven merkt

was.

Fans aan Jeanne

12-9-/916

Jeanne, Ik heb uw brieven over de Germania ontvangen. men, om er onmiddellijk

op te antwoorden.

Ik heb de toelating gevraagd

Mijn antwoord aan de Germania,

sloten vindt - en dat gij na kennis ervan genomen te hebben aanstonds

en beko-

dat gij hier inge-

naar Brussel zult door-

sturen - zal u leren:

I. Dat ik de lening op mijn polis nr 625200 aanvraag 2. Dat ik mij niet meer beschouw

als inspecteur der Germania en de maatschappij

verzoek, u

niets meer te inning te sturen Verder, als de lening gedaan is, moet gij zorgen dat de premies op de polis nr. 625200 regelmatig betaald worden; voor mijn tweede verzekering

is dit dan onnodig, daar zij zonder premie-

betaling toch in voege blijft. Alles opperbest

en hartelijk, Alfons Sevens.

Nieuws uit Gent 1 juli - 31 oktober 1916, brieven van Jeanne aan Alfons Sevens Sevens' eerste brief van september verplaatsing

van Würzburg

naar Holzminden

door Jeanne werden aangesneden. de informatie,

uit Holzminden

veroorzaakt

door zijn

op 31 juli, een deel van de thema's die de hele zomer lang in vaak dagelijkse

Om de verdere correspondentie

van de Oorlogsbrieven

20- 7 -1916. Te Gent zijn Jeanne's

na een lange storing van de briefwisseling

Van juli en augustus zijn 22 uitvoerige

die zij hem doorseinde.

De vorige aflevering

resumeert,

in Boek en Bibliotheek

brieven

brieven van haar bewaard. Sevens was aangewezen

te begrijpen,

op

moeten we terug in de tijd.

1998 nr 4 eindigt met Sevens' laatste brief uit Würzburg

op

brieven vanaf Ijuli relevant.

Uitgave en verkoop van "Bij Brave Mensen" Over de uitgave en verkoop van zijn begin 1916 te Allendorf Antwerpen,

geeft Jeanne's brief van Ijuli de lang verwachte

geschreven

roman Bij Brave Mensen, in druk bij Bouchery

te

informatie.

Jeanne aan Fons

1-7-1916

Beste Lieveke, Ziehier het afschrift van de brief, die ik deze morgen ontving van Maurits Sabbe: Mevrouw, Ik ben thans in het bezit van een aantal inschrijvingslijsten

op het werk van uw man. Verschei-

dene dier lijsten zijn al in omloop en zullen wel een goede oogst geven. Gaarne zou ik weten hoe gij verlangt, dat we het verzenden exemplaren

der boeken zullen regelen. Bouchery

meende u al de

te zenden naar Gent. Zou het niet wenselijk zijn een aantal ex., namelijk hetgeen

wij te Brussel en te Mechelen gemak van verzendingen

menen te kunnen verplaatsen,

te Antwerpen

te laten, voor het

en het besparen van onkosten.

Ik kan natuurlijk

niet zeggen wat de inschrijving

300 exemplaren

te komen. Mag ik met Bouchery

H. Baccaert

verlangt een exemplaar

bemiddeling

een bestelling

bij Bouchery

te laten om voor alle gebeurlijkheden

Boek en Bibliotheek - /999Ilr.

hier opbrengen

zal, maar hoop toch wel tot

daarover schikkingen

nemen?

ter lezing. Ingeval het boek voldoet, zal er dan door zijn

komen van ISO ex. Het ware dus wellicht goed, de helft der oplage

/

gereed te zijn.

t5

Vraag eens aan Fons, bij gelegenheid, ontvangen

of hij mijn tweede geldzending

(naar Holzminden)

nu al

heeft? Met genegen Vlaamse handdruk, Uw dw. Maurits Sabbe.

Zijt gij tevreden, Lieveke? die week misschien

Ik ook! Schrijf eens zelf een woordje naar Sabbe. M. Eykens kan

uw groeten doen door zijn vrouw, tenzij het mogelijk

naar mij te schrijven

met een ander handteken.

en ontvang regelmatig

is eens te zeuren en

Kan dat? Ik schrijf ook regelmatig

naar Masselis

brieven van hem. Ik sluit nogmaals met een kus, en ga spoedig met

Vinatje brieven en gazetten naar de post dragen. Dag, Lieveke, tot morgen. Jeanne.

Dagelijks leven Over de Gentse feesten, de Vlaamse 7 juli

cultuur, 11 juli en de leeuwevlag,

meldt Jeanne: 11 juli! Spijtig dat wij er niet voor moeten werken! ...

... Morgen Gentse Feesten en dinsdag Hoeveel beter was het in vorige jaren: melen der fondsen, feestnummer bereidingen.

de herhalingen,

de angst voor het weder, inrichten, inza-

van De Witte Kaproen!

... Gij leefdet in die bedrijvige

En het feest lukte altijd. Wanneer luisteren we nogmaals

wekkend beiaardconcert!

En nu zouden de ontroerende

samen naar zo'n indruk-

klanken der klokken een diepere weer-

klank vinden in ons hart, en nog beter dan vroeger begrepen worden! naar u , en naar ons vroeger bedrijvig

voor-

Ik verlang zo onzeglijk

leven en streven. Wist gij het nog niet, ge moogt over-

tuigd zijn, dat uw vrouw geheel en gans opgegaan is in uw gedachten!

Och, en weet gij nog van

vroeger, veel vroeger, ook op de Gentse Feesten, als wij samen naar de Ganda gingen, en die

la juli

vogelkens

moederke zo goed gesmaakt

's avonds!

Wij plagen er haar nog mee.

hadden en hoe de witte Bourgogne

haar vrolijk maakte

... Ik heb aan de kinderen verteld dat het morgen I1 juli is, dat in gewone tijden, moederke de leeuwevlag

zou laten wapperen

en dat het kermis zijn zou. En gelijk of Vina hoorde spreken

van Leeuw, zegde ze: Leeuw, vlag loop loop; en ze begon rond de keuken te trippelen. Zij meent, telkens zij een afgebeelde

leeuw ziet, dat hij loopt, omdat zijn poten open staan.

Ik heb vernomen door Livine dat Goossens in Taverne Royale in de Kammerstraat inricht. Ik wist er niets van, ik had zelfs geen omzendbrief je ontvangen,

een feest

het spijt mij, anders

was het nog iets voor de archieven. Bij de Gentse Feesten aansluitend, 13juli

een flits uit de Gentse actualiteit: In de nieuwe Circus wordt er een revue gespeeld, van 14 tot 20 juli, met als titel "4", en al de muren van de stad hangen vol met grote vieren gelijk in de tijd van de kiezing. Spijtig dat de kiezerslijst jes er niet bijzijn! ...

De politieke actualiteit

blijft op de voorgrond

Brussel Sevens een "passieve" verplaatst. Op 14 september

was genoemd,

in Jeanne's berichten,

stuurt ze Paul Fredericqs

fessoren aan de Gentse universiteit

zo wist ze begin augustus te melden dat in De Gazet van

maar ook in haar brief van 10 september dat Pirenne en Fredericq

naar Jena waren

antwoord op Picards brief en laat weten dat de namen van de nieuwe pro-

in de krant zijn verschenen.

Zij noemt er enkele. De opvoering

in Vooruit van De Vlasgaard

van René De Clercq, op muziek gezet door Jozef Vander Meulen, waarvoor haar man geijverd heeft, wenst zij niet bij te wonen:

11- 9-1916

Terwijl ik bij Bailliu was, is Jozef Vander Meulen gekomen, hij heeft het schrij fboekje gevraagd waarin gij de uitleg van de mise en scène van De Vlasgaard hebt geschreven.

Op 30 september

wordt het stuk gespeeld in Vooruit. Ik heb er naar gezocht in de bibliotheken

en niet gevonden,

en uw antwoord zal ik niet tijdig kunnen ontvangen!

26-9-1916

Mevrouw

Capasse is deze namiddag

twee kaarten komen brengen voor de vertoning

De Vlasgaard van zaterdag toekomende.

van

Ge begrijpt dat ik er niet naartoe gaan kan: als ge bij

mij waart zouden wij ook niet gegaan zijn! Ware het geen oorlog, ik zou volgaarne de Vlasgaard nog eens willen zien. Sevens had haar nochtans in zijn brief van 21 september

/6

geschreven,


dat ze er heen mocht. De brieven hebben elkaar gekruist.

Laatste septemberbrieven 18-9-1916

Lieve Marie-Jearme

uit Holzminden

('0), Het is volstrekt

tuum ligt hier in bewaring, die ik krijg. Nogmaals

onnodig mij een ander kostuum te zenden. Mijn kos-

en als ik wegga, trek ik het aan. Ik draag hier uitsluitend

de klederen

niets zenden zonder dat ik het vraag. Als het kan, verwacht ik opnieuw

geld. Tot hiertoe 100 M. ontvangen. ook een sargie zenden. Het handwerk

Ik hadjuist

één laken, geen twee gevraagd;

van Didi ontvangen.

zoon. 'k Hoop dat het beter gaat met grootmoeders

ge moogt mij

Dat is goed gewerkt van mijn tweede

tanden. Met Jozef, Constant,

Gustaaf (") en

met mij alles goed. Goede moed. Het blijft niet eeuwig duren. Groeten van mij aan al de vrienden. Uw Charles.

21-9-1916

Jeanne, Ik heb ook van Sabbe het nieuws gekregen, dat een tweede uitgave van mijn roman Bij Brave Mensen nodig zal zijn. Daar Bouchery op dezelfde wijze voor de uitgave wil zorgen, of ten minste, dat hij het werk wil drukken zonder geldelijk risico van uwentwege, zeer goede zaak. Dan ben ik gerust, dat gij de ganse winter van geldzorgen daarbij, dat ik u nu en dan een weerdienst

is dat een

zult verlost zijn, en

mag vragen, zonder dat het u zeer doet. Ik geloof zelfs dat een tweede uitgave eveneens

een grool

succes kan worden. Te Antwerpen

kunnen er

minstens zoveel boeken verplaatst

worden als te

Gent. Dan hebben we Latem, Oudenaarde, Eeklo, Kortrijk, Zomergem.

enz, enz. Overal

wonen er echte trouwe Vlamingen, die niet anders verlangen

passieven,

dan actief voor de ver-

koop van mijn boek te zijn. Doe mij hel plezier aan Bouchery, schrijven,

Vermeylen,

Sabbe, Baccaert te

dat ik ten zeerste getroffen

de blijken van genegenheid, van oprechte bedoeling

ben door

die de Vlamingen

op dit ogenblik

bewij-

zen. Zeg dat te Gent ook aan Everaert, Bailliu, Maes, Sado nes enz. Ik meende een bundel novellen of een nieuwe zielkundige In de brief van 2-8 luidt het: "... 's morgens mogen \\Ie /Hl arbeiden in een zaal van het schoollokaal. Het leven wordt eindelijk wat rustiger ... ". Op 21- 9 horen we echter dat Hoirminden niet rustig genoeg is om letterkundig werk te presteren, "en in een opgepropte studiebarak gaat het natuurlijk nog minder" .. De voordrachten houdt Sevens echter wel vol.

beginnen,

studie over de kleine burgerij maar ik ben gelukkig,

is. Alhoewel

te

dat het onnodig

ik in een klein kamerke woon, is

het er niet rustig genoeg om letterkundig te brengen, en in een opgepropte gaat het natuurlijk

voort

studiebarak

nog minder. Boeken schrij-

ven zullen we dus nog wat uitstellen. Te Allendorf

had ik kennis gemaakt met enkele der hedendaagse

Iiteratuur, hier in Holzminden

meesters

ben ik bezig met de Franse modernen

uit de Duitse roman-

te verslinden.

Alhoewel

ik

niet vloeiend Duits spreek, ken ik het goed; daarom herbegin ik nu met Engels. Reeds heb ik twee voordrachten

OVer De Loteling van Conscience gegeven; deze avond begin ik met Sabbe's heerlij-

ke Filosoof van 't Sashuis, die juist op tijd toegekomen

(10)

is. Dan komen Streuvels,

Vermeylen,

enz.

De briefkaart is getekend Charles Ghyselinck. Op die manier kon Sevens een kaart meer versturen.


/7

Zoek eens in mijn volledige

uitgave van Gezelle, of gij de Kerkhofblommen

niet vindt. Zo ja,

zend mij dat deel. Ja, Kindje, de uren vliegen hier voorbij! Mijn kop is zo flink als ooit. Ik kan acht uren per dag geestelijk

werk doen, zonder de minste vermoeienis.

Zelfs oefen ik mij in het

kalmer werken. Ik beproef, nu ik toch de tijd heb, de koorts van mij af te werpen, die mij gans mijn leven lang bij alle geestelijke

inspanning

romans de derde moest zijn: Een merkwaardig

als overweldigde.

zaam maar stevig in mijn kop groeit. Van de opvoering hij nu toch opgevoerd grootmoeder

Ge weet, dat in mijn reeks

bestaan. Dat wordt een groots werk dat langvan De Vlasgaard

wordt, hoop ik dat gij zult toegangskaarten

krijgen en dat gij dan met

naar Jena is vertrokken.

reeds in de Gazet van Brussel gelezen hebben, dat hij inderdaad

Nog eens, ik lees hier alle dagen dat blad. Het doet me wel pijn om 't hart,

doch ik behoef dat te weten. - Mijn antwoord aan de Germania Dat is alleszins voor mij een gelukkige A la bonheur!

aangezien

of Livine of Margot zult heengaan. Schrijf me dan eens uw indruk. - Ge vraagt mij

naar Pirenne. Ge zult natuurlijk

geweest,

gesproken,

zal er reeds toegekomen

zijn.

oplossing. - Zo, dat de drie zusters leren velo rijden! (")

Nu weet ik, hoe gelukkig Livine was, en hoe gerust gij zijt. Ware ik er bij

Kindje, dan zou ik de velo veel duwkens gegeven hebben, dat ge zo dikwijls mogelijk

in mijn armen viel. In afwachting

zeg ik de goede familie en de vrienden een hertelijken

goen-

dag en kus mijn kinderen en mijn Kindje, Alfons Sevens.

25-9-1916,

briefkaart

Kindje, Sedert mijn brief van woensdag

nog geen nieuws van u. Het komt gewoonlijk

eens, drie brieven en meer. Wat hebt ge mij bedorven met uw regelmatig zo goed inbeelden,

schrijven!

hoeveel werk u dat vraagt en toch durf ik u niet zeggen:

want uw brieven doen mij te veel genoegen. Het pak van september men. De sigaren zijn alle zeer lekker. Tabak heb ik nu in overvloed lakens heb ik als thuis geslapen. dels van Herman Broeckaert.

Zend mij toch mijn uitleggend

al op Ik kan me

verminder

wat;

is reeds vrijdag toegekoen tussen de twee verse

woordenboek

en de verzenbun-

Constant doet u ook zijn beste groeten, een aan de andere kennissen.

Wij hebben hier sedert een paar dagen heerlijk najaarsweer.

't Doet me plezier voor u en de jon-

gens. En het vervult mij met nieuwe en grote hoop op een spoedig wederzien.

Alfons Sevens.

Het zou nog twee jaar en twee maand duren. Hoe de vader thuis verwacht werd, blijkt uit volgende passage uit Jeanne's brief van 26 augustus

19 I6. Het dochtertje

Vina

is nog geen twee jaar:

26-8-1916 Deze morgen wordt er gebeld. Ik kom terug in de keuken, en Vina, mij vragend aanziende,

zegt: "Vava T',

Ik stond versteld. En gelijk of ik ontkennend

antwoord-

de, ging ze verder, en er lag zoveel spijt in haar stemmet je: "Niet Vavasche

!"

C').

Tranen kropen onwille-

keurig mij in de ogen. En ik heb haar teer, heel teer gekust. Zou zij verstaan?

111 Jan Everaerts tuin te Ledeberg. (") Jeanne schrijft SJJM voor sk. 1/1 een vorige brief heeft ze het er al over gehad. dat het dochtertje sk als sche uitspreekt.

(U)

Van links naar rechts:

/8

Dirk, Vina en Jeanne


...

De post speelde een grote rol in het leven van het gezin te Gent. Als Jeanne een brief besloot met de woorden met een kus, en ga spoedig met Vinatje brieven en gazetten naar de post dragen. Dag, Lieveke, tot morgen", zeker dat zij in een adem door luidop aan Vinatje de zin herhaalde. de kinderen deden werd aan Vader overgebriefd.

"Ik sluit nogmaals is het zo goed als

Naar de post lopen betekende Vader iets brengen. Alles wat

Men leefde in functie van hem en er ging geen dag voorbij of Moeder vertelde

wat hij zou hebben gedacht of gezegd, en wat hij zou zeggen en denken als hij haar brief zou lezen. Op de pedagogische ling van de ouders hebben we al gewezen.

wekt. Ze was een vrolijke moeder, er hing een prettige sfeer in huis, alle dagen werd er iets speciaals werk, wedstrijden

in allerlei vaardigheid,

slapen. "Zou zij verstaan?"

bedoe-

De toon van Jeanne's brieven over de kinderen is tijdens de vakantie bijzonder opgetaalspelletje

... Moedeloosheid

slaat op het gevoel van verlatenheid

en eenzaamheid

verzonnen.

Knip en plak-

komen 's avonds op, als de kinderen

en het ongeduld, waaraan Jeanne overdag niet toegaf.

In het begin van de zomer klonk het nochtans: 2juli 1916, postkaart

Beste Lieveke, Sedert het juli geworden

is, ben ik zo zwaarmoedig.

Wij naderen de verjaring

van droevige, angstige dagen. Bijna een jaar! Ik heb soms een krop in de keel als ik Vinatje bezie, en zeggen dat gij haar slechts tien maanden gekend hebt ! Ik verlang zo naar nieuws van u, en nog zo oneindig veel meer naar u zelf! van u spreek met de kinderen?

Wat moet ik u nog meer zeggen?

Dat ik zoveel

Dat ik Frank met meer liefde kus, omdat ik in zijn doenwijze

de

gebaren herken van Vaderke, dat ik Dirkske's zwarte bol, zijn handjes wel eens meer streel, omdat zij zo op de uwe gelijken, dat ik Vinatje wel wat meer bederf, omdat zij de liefde en de kussen van haar Vaderke moet missen. Uw Kindje. Na deze discrete aanduiding

wordt Jeanne tijdens de zomermaanden

die meer dan eens van uitzonderlijke verborgen gebleven.

7-7-1916

vrijgevochtenheid

veel openhartiger.

Zij beschrijft haar verlangen

in een taal

getuigt. Doch deze dialoog met haar man, dacht ze, was voor de kinderen

Ook Dirk, de tweede jongste van het gezin, wacht op zijn vader: Dirk heeft deze morgen geslapen

tot wanneer ik voortging. Ik ben zo blij dal ik het ventje heb

laten slapen. Hij heeft juist van zijn Vaderke gedroomd:

een grote wagenautomobiel

bleef voor

de deur staan, met een Duitse conducteur

die aan ons huis kwam bellen. En als de deur geopend

was, sprong Vaderke van de automobiel!

...

De rest van de brief beschrijft hel dochtertje,

hoe ze speelt, haar eerste woorden. Een lange rij.

vrienden stuurt groeten. Dag Lieveke, tot morgen. \

Hierbij sluit dan Jeanne's eigen voorstelling

7-9-1916

van de thuiskomst

Het is zonderling,

Fonske, als ik aan uw terugkomst

dat ik uw voetstappen u zal voorgelopen

aan:

zal herkennen

denk, meen ik altijd dal het avond zijn zal,

in de verte, dat gij op de persienne

zijn en de deur reeds opengemaakt

zult tikken, maar dal ik

hebben om u welkom te wensen. Wat zul-

len we dan gelukkig, gelukkig zijn! En gij zult aanstonds de kinderen willen zien, en samen zullen we naar boven gaan, en zij zullen u niet veranderd groot zij geworden

zijn. Onze slaapkamer

kindje dat gij bij uw vertrek achterliet, gij zult ze aanstonds

moeten liefhebben,

armpjes boven haar hoofd geslagen,

voorkomen,

zal u vreemd voorkomen:

zult gij niet meer herkennen

want gij zuil niet zien hoe de wieg is weg. Het kleine

in de Vina van toen. Maar

want zij zal daar zo lief liggen in haar wit bedje, haar

zo blank, zo roze, zo schoon van onschuld!

tevreden zijn van uw Kindje, en al de kussen, die gij aan de kinderen

En gij zult

niet geven kunt, zullen mij

ten deel vallen! En gij zult te lijden hebben van mij, ik zal van u niet kunnen scheiden. Vervolg val! de zomerbrieven

uit Gent in aflevering 6.


19

(

(

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Zesde aflevering, opgetekend en ingeleid door zijn kleindochter Nicole Verschoore

Zomerbrieven

uit Gent, 1916

In Boek en Bibliotheek 1999 nr. lis een briefkaart van 25 september gepubliceerd, waarin Alfons Sevens zijn vrouw bedankt: Wat hebt ge mij bedorven met uw regelmatig schrijven! Ik kan me zo goed inbeelden, hoeveel werk u dat vraagt en toch durf ik u niet zeggen: verminder wat; want uw brieven doen mij te veel genoegen. Enkele hoogtepunten van de zomer zijn al ter sprake gekomen, in de tuin van Jan Everaert te Ledeberg, waar de twee zusters Jeanne en Livine, echtgenoten van de twee broers (Alfons die in Duitsland gedeporteerd is en Jozef Sevens die aan het front dienst doet als brancardier), met hun kinderen gaan spelen. Nu verplaatsen we ons naar Gent. In juli is het vakantie, weldra beginnen de Gentse Feesten. Jeanne's brieven weerspiegelen zowat alles wat vroeger gebeurde, toen vader nog thuis was. Maar het leven gaat voort, zondagen en vakantiedagen worden in ere gehouden. De kinderen moeten hun deel krijgen. Het bezoek van tante Lisy naar aanleiding van de Gentse Feesten (I). Op 9 juli zijn Lisyen Jeanne met de kinderen op stap in het centrum van de stad: 9-7-1916

... gij waart bij ons door de herinnering aan verleden dagen, doch uw plagend woord ontbrak. ... Alleen aan de uitgang der cinema's volk, veel volk. En het speet mij te zien dat zoveel mensen hun gewoon leven voortleiden, en zich niet bekommeren om de droeve tijd, om het kanon dat buldert in de verte ... We hebben al de kinderen meegenomen, met de tram, hetgeen sinds lang niet meer gebeurd was; zij zijn bedorven geweest van tante Lisy, spekken, koekjes, die ze opzettelijk doen bakken heeft, en chocolade. Of het kermis was! En ik had Margot gelast, fruit te kopen, en er waren jenevers en kersen. Of ze gesmuld hebben, en grootmoederke had voor hun avondmaal: wit brood, aardbeien en melk. De uitstappen, die de drie bevriende leraressen op de beroepsschool voor meisjes aan de Tweebruggenstraat, Mevrouw Lampo, Mejuffrouw Heyman (') en Mevrouw Sevens - Jeanne - tijdens de vakantie voor hun leerlingen op touw zetten, werpen een bijzonder genuanceerd licht op de sfeer die toen heerste in het onderwijs. Hoe eenvoudig de genoegens waren, en hoe intens van de wandelingen genoten werd! Bij Jeanne en de kinderen begon de feestvreugde nog voor de eerste stap buiten werd gezet. De heerlijke vakantiedag roept ook allerlei vooroorlogse herinneringen op. Let ook op de culturele achtergrond die aan de dialoog tussen Sevens en zijn vrouw diepgang verschafte: 1-8-1916

Mijn huisje opgeschikt, boodschappen gedaan, 's middags bij Moederke gegeten, en om half twee hebben wij de kinderen gereed gemaakt om naar Heusden te gaan, bij boer Janssens, om

(')

Voor het eerst wordt hier juffrouw Beffort Lisy genoemd, zie noot 13 in Boek en Bibliotheek 1998 nr. 4. De lerares op de Normaalschool te Brugge stuurde sigaren naar Duitsland en was "tante Lisy" voor de kinderen. (') Madeleine Heyman was de vriendin van de Vlaamse dichter en hoogleraar in de aardrijkskunde Hegenscheidt. Zijn drama in verzen Starkadd (1898) genoot in de familie Sevens groot prestige. Madeleine en Jeanne waren vriendinnen. De kinderen Frank. Dirk en Livine gingen tijdens de oorlog geregeld met hun moeder op visite bij Madeleine, die aan de Hofstraat woonde. In de briefwisseling tussen Gent en Allendorf stelt Jeanne haar man voor, de drukproeven van Bij Brave Mensen door haar te laten leUII. In zijn brief van 7 maartl916juicht Sevens dit toe " "Uw voorstel, samen met mejuffer Heyman de drukproeven te overzien, is veel praktischer dan het mijne in mijn brief van 14februari. Indien uw vriendin zulks wil doen, zal ik haar dankbaar zijn. Niet alleen de drukproeven dienen gelezen. maar het werk, vooraleer het bij de drukker gaat".


3

op de ezelkens te rijden. De samenkomst had plaats aan de Zuid-Statie, waar de leerlingen van het 1ste studiejaar A, juffrouw Lampo en juffrouw Heyman en wij met de kinderen om twee uur moesten zijn ... En dan, in 't veld gekomen, rezen voor mijn geest al de goede wandelingen die ik met u vroeger deed: in die kleine dreef, laast gij mij een artikel van Van Hecke, maar dan begon pas de lente, en verder, aan de kromming van de weg, had gij mij een kus gegeven, en mij zo innig aan uw borst gedrukt, en somtijds waren we met ons vieren, in onze kleren van voor zeven jaren, langs de weg, en we plukten bloemen en Margot schertste met u! Spijtig dat gij onze wandeling van heden niet hebt kunnen mede doen! De leerlingen zijn zo vriendelijk geweest, en hebben zich zo goed vermaakt, en onze kleintjes dan! Nadat ze elk een grote pint melk gedronken hadden en enige lekkere boterhammen met mokken (van huis medegebracht) gegeten hadden, zijn ze op de bijze gaan schommelen, en nadien zijn de ezels voor de dag gekomen. En of onze kleintjes ervan hielden! Hebt ge weleens die middeleeuwse prenten gezien, waarop mannen op ezels gezeten, met een trage wijsheid naar een bedevaart trekken? Eh wel, in de verte gezien, had de rij een dergelijk uitzicht. In dezelfde brief van 1 augustus is blad 4 volledig gecensureerd. Onderaan blad 3 begint Jeanne de volgende zin : ik heb Paul Fredericq ontmoet ... Enkele weken later werd Paul Fredericq naar Duitsland gedeporteerd. In de eerste helft van september verlieten Fredericq en Pirenne Holzminden. Volgens Sevens' brief van 10 september 1916, werden ze naar Jena overgebracht; naar het officierenkamp Celle-Schloss, waar Sevens in november eveneens zou worden verplaatst. Kinderspelen zijn soms verrassend nauw verbonden met de Vlaamse zaak. Zo geeft zoon Frank aan zijn zevenjarig nichtje een stel "Verriestpostkaarten", waarmee het nichtje dol gelukkig is. In een kamer waar de moeder en de kinderen steeds samen zijn, blijven de kinderspelen eenvoudig: 13-7-1916

Deze namiddag heb ik toch zo'n plezier gehad met onze kleine bengels: zij hadden over hun handen en voorarm een papieren zak getrokken, en zo waren ze samen aan 't boksen.

3-7-1916

Gij vraagt ook: Is Margot helemaal gezond? Gisteren was zij aan 't spelen met Dirk: "Petekind van mij, ziet gij mij gaarne?" - "Ja, en moeke ook, en vake ook, en grootmoederke ook, en tante Livine ook ... " - "En waarom ziet gij mij gaarne?" - Zich achteruitschuivend op haar schoot, zijn handjes in haar handen, zijn schalkse ogen half toedoende, zegt hij, haar van verre beziende: "Omdat gij schoon zijt!" Hoeveel kussen hij voor dat antwoord gekregen heeft, kan ik niet zeggen! Zegt u dat genoeg over haar gezondheid?

Ook het huishouden wordt in kleuren en geuren geschilderd: 3-7-1916

Grootmoederke ... heeft tegenwoordig veel werk: elke dag is zij minstens twee uren bezig met groente kuisen, aardappelen schillen, rhubarbe gereed te maken enz. Er is heel wat nodig voor onze hoop, en de kinderen groeien.

Kinderspelen en huishoudelijk werk zijn nauw met elkaar verbonden: 17-8-1916

Vandaag heb ik de mansarde en de zolder gekuist. Frank heeft mij mogen helpen en hij was zo blij! Vina en Dirk zijn voorbeeldig braaf geweest. Zij hebben met bandeletten gespeeld.

20-8-1916

De kinderen hebben prenten in een boek mogen plakken ... Ze hebben zich zo goed vermaakt, en zijn zo braaf geweest!

4


Eenzaamheid en hartstocht in het preutse Vlaanderen De dynamische

stijl van Jeanne's geestdriftige

berichten over vakantie, feeststemming

met talrijke passages waarin zij uiting geeft aan haar gevoel van eenzaamheid.

en kindervreugde

Vergeleken

Vlaanderen in het begin van de XXe eeuw, is de helderheid van haar inzicht verbijsterend. gewaarwordingen analyseert lijkt ons uitzonderlijk openhartig, vrijgevochten en duidelijk. Haar eerste uitingen van tederheid zijn nog bescheiden,

uit

De taal waarin zij haar emotie en

zoals blijkt uit haar briefkaart van 2 juli 1916, afgedrukt in aflevering 5 ('),

Vrij snel laat de briefschrijfster beheersing aanbevelen.

echter alle schroom achterwege.

Op 3 juli klinkt het slot vaneen

opgewekte

3-7-1916

staat in schril contrast

met de literaire doeurnenten

Sevens zal geschokt antwoorden,

en - onrechtstreeks

- meer

brief plots bijzonder intiem:

En me dunkt, dat niettegenstaande

de droeve dagen die gij doorleeft,

Ik wens dat mijn lieve deugniet, die zijn vrouwen zo weet op te beuren, en de innigheid,

en schoonzusters

't plezier en de moed in huis brengt, maar heel rap terug

zal komen met al die goede dingen, die van het samenleven En als gij terugkomt,

gij niet zult verouderd zijn.

kinderen, en schoonmoeder

zullen anderen ook wederkomen!

zo'n gedurige

... Zie Lieveke,

plezierpartij

maken!

ik wou u nu in mijn

armen drukken, en uw haren strelen, en u op ogen en mond kussen, en u beminnen beminnen. Uw Kindje.

en mij laten

Twee maand later, op 6 september, bevat Jeanne's brief opnieuw schitterende vakantietaferelen, maar zij heeft merkbaar geleden onder de lange storing in de briefwisseling. Zonder nieuws van haar man, staat zij er minder sterk voor: 6-9-1916

En zie, ik ga u nu nog iets zeggen, en ge gaat niet kwaad zijn op mij, en niet bekommerd om mij: ik lijd door uw afwezigheid.

boven komen, ik heb mijn best gedaan om de wolken te verdrijven, gespeeld,

ik ben met hen uitgegaan,

zijn

En ik weet niet hoe het komt, ik heb het niet kunnen te ik heb met de kinderen

ik heb boeken gelezen, ik heb gewerkt, en toch ben ik altijd

ongerust; kon ik het maar eens goed uithuilen, een goede regenvlaag zou mij van dat drukkende verlossen! Het is uw schuld dat ik u zo lief heb! Zou er niet voor mij een goede brief op weg zijn? Als het nieuws weerom regelmatig ruimder zijn. De brief van 25-8 bevat ook zeer duidelijke 25-8-1916

zal ik dan ook weerom kalmer en opge-

sporen van neerslachtigheid:

Vroeger waren de avondstonden ons beidjes!

zal toekomen,

de beste uren van de dag, wat zijn wij gelukkig

geweest met

Nu is het hier zo eenzaam, zo stil. Het tikken van de wekker, het gekrabbel

pen op het papier, van tijd tot tijd een stap in de straat ... maar de uwe niet!

van de

... Fonske, Fonske,

ik heb u zo nodig! ... Ik mag nochtans niet klagen, ik heb geen reden om meer dan anders triestig te zijn: de stoffelijke

kant is verzekerd. Het boek verkoopt goed. Ik heb reeds twee honderd

vijf en zeventig frank ontvangen,

ik heb geen schulden meer aan Moederke,

ik heb het een en

ander kunnen kopen voor de kinderen, en ons lievekes zijn gezond alle drie, maar gij zijt er niet, ik was gewoon met u te denken, te leven; gij had mij in uw gedachten opgekweekt, ik leefde voor u ! En die leemte kan door niets aangevuld worden, zij wordt van dag tot dag gevoeliger, van uur tot uur zwaarder om dragen. Ik doe mijn best om dat te boven te komen, en vanavond valt het wat moeilijker. staat, verdrongen

Nu, dat zijn van die ogenblikken

ker doen doorgaan dan ik wezenlijk Ik houd van u, zoveel!

(')

dat de moedige op de achtergrond

door de verliefde. Dat weet niemand, maar voor u moet ik mij niet voor sterben, ten andere, gij zoudt het toch tussen de lijnen lezen.

Boek en Bibliotheek 1999 nr 1.


5

De liefdesverklaring

wordt vaak herhaald, Tot.,'"slot.• ."van aflevering 5 is .een.deel van de boef van.7 september gepubliceerd, j-; " , " ~." :.' .'

I • -I

I

,"

.."

'. .•

.(

,'.

I "."

•

'.

t'

,

,

••••

~.

."

waarin

,

Jeanne vertelt hoe ze zich de thuiskomst

van haar man voorstelt. De kinderen zullen al in bed liggen, en zij zal van de tederheid

genieten, die a~~er~ dy, kiI,19,enmzou,den

teq Reel,gevall,enzijn,De~rief :' "r' .' .'.

7-9-1916

.'i "

'I"

'_~"!

',--

'.'

Gijzult.moeten.dulden

...

i

I

,

J'\'

j

.,

bij u vleien, en' dan; danis

'I

!

'j.,'

. I:'

':'."

gloed zieruontvlarnmensdieikzo

. ben, en-ik zaluw.ogentoekussenènu

I "

.

;",-'.:

dat ik.uw wangen; streel; enu op de mond kus; en. u in de ogen zie, en ik

zal daarin de bruine..donkere ~ ~ il'

r., . ','i'

gaatverder

.

.'·t .•

goed.ken,

en gij zult mij liefheb-

ànstuimiga:immijn'hat(drukken:en

alles' weergoed.En

mij dicht, heel dicht

dan bestaat die leemte niet meer; en kommer en

leed en werken zijn gedeeld en worden zo licht. En het geluk zal ons verjongen, .

.,:

In een brief van 1 augustus .. if:.'

.':

.:

'i ,' ~.•':.,

;

.. ' ,.

I~

"

':·:,3f,I'::'.:·':"'~f'~·'.

..... '"

'''',',

Ij:

r,', .: . i.":;."

,:"

:

II

,! .)'1./

.';

(I:

r;

.,~ ...(,:."

,"

1,,-'

lijp:

-, ";":.\'

zalvoelenrusten,

.',

Lï:;:' .~!

maar blijft ingetogen, Jeanne, zit naast het portret van haar man: .:;t;~:

1..11i,';

ft:

,,"',11

";':"!I':':

",:

:

Il:~:,~

, ...

'~i

",lP

',',

··.Il_.

'~-,_:.

.:

',i

.

: 1: :L~:"_

1"',.",

ti\>{ blik. mijn ;'.'-,,_,1,;

1.':::"

I,"·

.

l;,'

"r : '

g~zeten,' aan 't schrijven ben,

.",

s:>.

!"l'~)

be,wegingenza(volg'en

'.1 ,.','~

.J,

1:

l-ll'~:!l'l'\I!""'t

"'I,

',,;

•..

schalkse,.li~fdevolle '.:

..~',

ogen opnieuw op mij

en wij 's avonds in ons rustig, gezellig

,J,,!!'

JI

J ..

':'j'"

huisje zull~n;>:jjn,!.Dupbf1l 2;alj!<,ulief hebben, ,wij virpe.n he,t verloren paradijs terug, is het ,:·1..

!; .:.

,.,.!

t •

\ .

",

;~.

',',

\,

"...

..• J.

1 i,.

I

i

' •• I,

'

r

"".

'.'

'i ' ..'

'.'

_

....•

rWllS ongelooflijk

veel.aangenamer.ten.rljde

,I

I'

;:::'

' .. " En f\u.llJlijn beste ..Lieveke, .een, goedeavond.l.Gisteren

"

"

') :,' i:.,!Jl':.

;"',;i";~

I • .'

niet? Ik verlang er zo 'naar, en ik wacht op u

15-9,-1~!6 .,';':/

.l"

,.,'

Wat zal ik gelukkig Zijn wanne~rik:uw,lievebruine

«Ó»:

,':ii

I;: ..

'st~b~\;/klji~ gi} ~aa~ 'mij :t~r~iJliIébp Hw'pi~~t~k~~

':Vandpde

''''.'', '!

:',

.,:(1;.: .~:.~

"I,;;~

l

1-8-Ï9ld"'" ',Ijl'

is de toon even hartstochtelijk,

:1':\

:"1:;;"

','!':

\

Ir."

.

,."

heb. ik het.zo.koud.gevonden

als mijn slaapgezel.mijn

.inrbed, het

plaatsje reeds gewarmd»

had. Brr! ". ik ben bang voor de winter die aan de deur staat. Ik durf u schier niet meer zeggen 'ti

t :

I.

"':'!

"If

i,,' ""

Uiverlang én kus-u opde mond-innig.eü' lang.'Uw Kindje,

':',.:':' dat: ilczozeer-naar

".

Wie was'delyrischè

natuur-in 'clit'gèifn F'

>', '.,';'

'.:():i'·

I.

I 'Ll), .. : :,':' , ..

·J!fl·'·::;_'::J",~,,·j\·:'·\"~':.l(i~l~;·.l,.'.;:::,,\.:-:: ..•.. :;i~;F: ..!rîn';:··::r:',

l,i,;JiJ

,I;::. :.

11:_

"'.':'

(\1

,1",;

i:;,,'

:,:;;-::'.:'!'::::'I!jfi:

;.1

{:f';

vt :

J

.;;-.1:'

..)

I.:Ct.' .• :

1:1:': ~ ..·t~

:·..

,1,1

'(;.!

ii~:.i;,

1_'1'::

L,;':

ethtg~Iioo("'l~"

""";"":"Coriêspö~deiïti~',iirtnaanfValI:äë

':L (;.:! ,.,:. i'·r'lf ·_~/1;'.i.~: :i·- .. ;

)

:;';':1:',··.: .

::1 ~ '.:

,',1

;',11

;\'-,~,:.

'i,·.'''-

:·1;" . Jeanne brengt niet alleen haar man op de hoogte

, '';.':;;':

!.i

'.1'"

'!",

'

\.

'

.•.. ,

,I

van hergeen te G~nt gebeurt, zij voert in zijn ,", 'Ja,a~, d~:correspondenriernet

vrienden, w~rkg!O!i'.'.' ;

ver en drukker. Voor een beter begrip van de ·... oktober- en, novemberbrieven

. Debriefwisseling i! dèeërsie,

!''clè:róihiln' Bij

'!'

".; "

,' . .'\>

-'i',ii;' \/\."

=>: "

.": .;,)

J:~

i_::l~

,

{:i~;)j

".... , .. ", •

~-\:'J';,{

_'

... ,:. ,~, ;',/ "

\.1 ;'_.!.:':

1t

.,,-,!

'-'-,

.i1.':.t;;·;:.~.:I"

,

~,

;'.;]~,'

«" .de <,.~-: . ~~~ '::,:.1:f;!

:,,;,,'. •

.

'~'.:'.

. .'.il; :;/i .. <',.!::;!i·~·_,·,

"l.·.kf:a;~r,(tf!~a;~br;!..·c.~rrf,sfo,nrt~r~i~ ~f!,n'1.i(Me,c;~~7n(/f .'!1~i:l?l~I'\;·"·

î')

6

bespreekt

vërvolgehs

de modaliteiten

van

van de tweede uitgave van

Brd;;~ Mensen,

die Alfons Sevens

eerste pen ode van Sevens' gevangenschap. :=ii'!

j,~

•• :

:;i;

,';:;

I

Op 4'nov.~mber verhuist hij naar het officierenjll':.'.} ,,·.:.{J:/ •.!,~ ' .., J:i. "j

,i! ('I :.

~Wrp,è.t~ICel1e~.Sc.h.loss('),

In "Zij en Wij Sprokkelingen lIit mijn baWngfchav" ( 1923) schrijft Sevens hierover,' 28 oktober: - Overgebracht Celle-Schloss; geweigerd. terug Holtminden. 2 november: - Terug naar Celle-Schloss.


van Sevens, volgt ..· .,

.\' :",c: }',\~\

I

.~ . '.' /.

naar het officierengevangenkamp ',". '. .'., ,,'!. ',rl;'.' " .•.

. ,,".

''j

In 1918 ontstaat zijn tweede, in gevangenschap geschreven boek, "Vergeet-mij-nietjes", bestaande uit drie novellen. Ofschoon. de bundel pas veel later klaar zou zijn, had Sevens al in oktober 1916 te Holzminden het plan opgevat, eraan te beginnen. Daarover laat de hieronder gepubliceerde brief van 19 oktober uit Holzminden geen twijfel bestaan.

Briefwisseling tussen Jeanne en Maurits Sabbe Alle brieven van Sabbe aan Jeanne zijn bewaard gebleven. In een brief van 12 april 1916 heeft Jeanne Sabbe laten weten dat haar man niet langer te Allendorf verblijft. Onze goede Fons zal voor zijn schrijfarbeid niet meer zo rustig zijn, antwoordt Sabbe, maar "hij is wel flink genoeg om er toch wat op te vinden". In april wachten Bouchery en Sabbe op de toelating van de Duitse overheid, om "Bij Brave Mensen" te drukken. Sabbe wil ook weten of hij nog pakjes mag sturen. In een volgende brief regelt hij de verzending en de verdeling van het ondertussen verschenen boek. Hij neemt initiatieven om het Jeanne gemakkelijk te maken en wil graag vernemen of Fons al zijn tweede geldzending naar Holzminden ontvangen heeft. Meestal schrijft Jeanne in haar brieven aan haar man de brieven van Sabbe over. Deze van 12 mei echter niet.

i

Sabbe aan Jeanne, 12 mei 1916

I

Envelop van de Antwerpse drukker Jan Bouchery, de laatste van de vooroorlogse soort. Na 1 april 1916 worden voor de correspondentie enveloppen en oorlogspapier gebruikt. De sierlijke letter is daar ook vervangen door een alledaagse.

Schuttersvest 22, Mechelen. Zeer geachte Mevrouw Sevens, Uw brief goed ontvangen. Ik zend aan Fons 100 mark. Gisteren was ik te Antwerpen bij Bouchery, die al een heel deel van het boek gezet heeft. Ik besprak met hem middelen om te Mechelen en te Brussel exemplaren aan de man te brengen. Dat zal gaan. Met zeer hartelijke groet, Uw Tg. Maurits Sabbe.

Brieven van Sabbe in Antwerpen aan Jeanne in Brussel gingen eerst naar de Etappen-Inspektion te Brussel, met vermelding van 'Iet adres van de geadresseerde en van de afzender op de voorkant van de envelop. Zo zijn twee brieven bewaard, die eerst door de censuur zijn gegaan, daarna naar de Steurstraat 7. Sabbe aan Jeanne 18 mei 1916

Mechelen, Mevrouw Sevens, Op 15 mei zond ik 100 mark aan Fons te Holzminden. Ik hoop wel dat hem dit mandaat naar Würzburg zal volgen. Ik verwittig hem nog heden. Ook aan U schreef ik op 15 mei. Met beste groeten, U zeer genegen, M. Sabbe.

Sabbe aan Jeanne 18juli 1916

Mechelen, Mevrouw! Uw kaart van 6 juli deed mij vee i genoegen. Het is ons altijd aangenaam wat van onze goede Fons te horen. Wij hebben met enige vrienden, Vermeylen, L. Franck, Pol De Mont en ik, een verzoekschrift ten gunste van Fons aan de bevoegde personen gezonden. Wij vragen of dat men hem vrijstelle, of naar Zwitserland zende of met een zachter regiem behandele. Laten we hopen, dat wij zullen aanhoord worden. Met hartelijke groet! Uw dw. Maurits Sabbe.

Het verzoekschrift van Sabbe en vrienden dagtekent van juli 16. Sevens werd naar Würzburg gebracht op 14 april 1916, en terug naar Holzminden verplaatst op 31 juli van hetzelfde jaar. Zijn volgende verplaatsing gebeurt op 2 november 1916. Daar zou hij de professoren Pirenne en Fredericq terugvinden.


7

I

Wat Zwitserland betreft, we weten uit de briefwisseling uit Würzburg dal dank zij voorspraak gezonde gevangenen bij de zieken werden gevoegd, om aan de Duitse kampen te ontsnappen. Sevens was daar in juli 1916 niet bij. We vinden misschien het spoor van het verzoekschrift van Sabbe, Vermeylen, Franck en De Mont terug in Sevens' brief van 19 oktober, alhoewel Sevens hier op een ander spoor gebracht wordt: "Gisteren ben ik geroepen geworden, en men heeft mij gezegd, dat de aanvraag tot mijn vrijstelling verworpen was. Ik heb gevraagd, wie deze vrijstelling aangevraagd had, en heb vernomen, dat gij zelf, na uw aanvraag in december, een nieuwe aanvraag in mei had gemaakt. Ge kent mijn mening aangaande deze zaak" (zie verder in deze aflevering). Over de tweede oplage van Bij Brave Mensen schrijft Sabbe : Sabbe aan Jeanne 8 september 1916

Mechelen, Mevrouw! Met het boek van Fons gaat het zeer goed. Bouchery moet met een tweede oplaag beginnen. Het geld van de Mechelse inschrijvers zal ik U half oktober zenden. Er zijn veel leraars op verlof onder de kopers en die komen eerst begin oktober terug. Dat schreef ik U reeds vroeger. Ik zal aan Fons zelf schrijven. Hartelijke groet. Uw dg. M. Sabbe.

Op 4 oktober 1916 kondigt Maurits Sabbe een mandaat van 400 fr. aan, de verkoopprijs van 200 exemplaren. Op 27 oktober alweer een nieuw mandaat van 139 mark, met de vraag, een ontvangstbewijs te laten geworden. Drie dagen later volgt een tweede kaart over hetzelfde mandaat, omdat "mijn kaart niet voorzien was van de supplement-zegel van 3 centiemen" en daarom wellicht niet zou zijn toegekomen. In de loop van de maand oktober werd de frank als betaalmiddel vervangen door de Duitse mark.

Briefkaarten

van August Vermeylen

Van August Vermeylen ontvangt Jeannevolgendebriefkaart: Vermeylen aan Jeanne 22 augustus 1916

Vermeylens

(')

8

briefkaart

Dieweg 53, Ukkel, Geachte Mevrouw Sevens, Ik had gehoopt dat onze bemoeiingen een beter resultaat voor Fons hadden opgeleverd ... Maar gelukkig zal het hem nooit aan moed ontbreken! Ik zal dadelijk zorgen voor die zending Vlaamse boeken die hij verlangt ('). Mocht ik U in ·'t een of 't ander nog van enige dienst zijn, gelieve over mij te beschikken. Hoogachtend, AVermeylen.

ging eerst naar de Etappen-Inspektion

Briefkaart van August Vermeylen over de verkoop van Bij Brave Mensen. 16 december1916

In zijn brief van 2 augustus (Oorlogsbrieven, Vijfde aflevering. Boek en Bibliotheek 1999 nr. Ij verzoekt Alfons Sevens zijn vrouw, Yermeylen een reeks Vlaamse boeken te vragen. voor de Vlaamse gevangenen te Holzminden.


Andere briefkaarten van Vermeylen aan Jeanne vergezellen de betalingen van de verkoop van "Bij Brave Mensen", op 3 oktober 200 fr., op 9 december 38 fr. Op 6 februari 1917 schrijft A. Vermeylen: Ikvrees dat er in onzen kring van kennissen niet veel meer te doen valt, ze zijn nu allen bediend. In 1918 zal Vermeylen opnieuw inspringen voor de verkoop van de eveneens door Alfons Sevens in Duitsland geschreven bundel "Vergeet-mij-nietjes".

Sevens' brieven uit Holzminden, tweede verblijf Sevens' brieven tot eind september zijn in Boek en Bibliotheek, 1999 nr. 1 gepubliceerd. Sevens herinnert zich niet steeds precies in welke bewoordingen hij zich in zijn brieven aan Jeanne uitdrukt. Men vergelijke b.v. zijn zin van 25 september - "Ik kan me zo goed inbeelden, hoeveel werk u dat vraagt en toch durf ik u niet zeggen: verminder wat; want uw brieven doen mij te veel genoegen" - met de tweede zin van zijn kaart van 9 oktober: 9-10-16

16-10-1916

19-10-16

Jeanne, Al de brieven tot 26-9 inbegrepen zijn in mijn bezit. Ik schreef u reeds, dat gij zoveel brieven niet meer moest sturen; ge vermoeit u te veel. - Wat mijn correspondentie betreft, de Ie en de 3e woensdag mogen we een brief schrijven, en die blijft telkens voor u voorbehouden. Met welke vreugde zie ik iedere maal die woensdag naderen! Ontvangt ge mijn brieven niet, 't is dat ze niet doorgeraken. - Schrijf aan Louis Franck, voorzitter der Intercommunale Commissie en volksvertegenwoordiger te Antwerpen, dat ik de stad Antwerpen bedank voor de inschrijvingen op mijn roman en doe hem mijn beste groeten. - Ge ziet dat alles beter gaat dan ge meent en dat de echte Vlamingen mij niet vergeten. Geen zwarte gedachten, Kindje! Niemand kan voorzeggen, of ik deze winter niet te huis geraak: Mijn gedachten zijn steeds bij u. Groet allen en kus de kinderen. Ik kus u innig, Alfons Sevens. Lieve Marie-Jearme (6), De laatste brief die ik van u bezit is van 29 september. Ik meen daaruit te verstaan, dat gij mijn brief van 6 september ontvangen hebt C). Ik hoop het, want ik liet u daarin weten, hoe ik op u peins, en hoe ik met mijn kinderen begaan ben. Ik klap er hier zo dikwijls over met Jozef ('). Maar ik vrees dat ik u dit alles te weinig zeg. Ge verdient het toch zo ! Nu, ge kent mij; ge weet dat ik niet geeme liefdesverklaringen doe of schrijf. Als ik thuis ben, kunt ge mijn liefde in mijn ogen lezen of aan mijn doening zien. Nu ben ik verre. Geloof mij echter, dat mijn herte altijd even dicht bij u allen blijft. Ik stel het voort goed. Ik slaap rustig en ik werk neerstig. Ik verlang naar een kus van u. Uw Airné Vandenberghe. Kindje, Ik heb tegenwoordig geen kans! Eergisteren heeft men mijn brief van 5 oktober, in plaats van aan u te zenden, aan mij terugbezorgd! Welke angstige dagen zult gij weer doorleven

(')

De knort is getekend Aimé Yandenberghe.

(')

Er is geen brief van ti september, wel een gedagtekend 7-9, zie Boek en Bibliotheek 1999 nr. 1.111zijn kaart vall 23-10 maakt Sevens dezelfde OIl//a'IWkeurigheid.

(')

Het woordje "hier" moet de censuur misleiden. Jozefwas aan de Llzer, op het slagveld. Sevens kon echter met zijn broer achter hetfront corresponderen. Hij gaf hem het nieuws uit Gent en stuu;de Jozefs antwoorden naar Gent. In Jeanne's correspondentie ';eet Jozef vaak Josephine. Van zijn kant omzeilde Alfons alle gevaarlijke klippen op heel eenvoudige manier.' hij schreef b. v. dat hij Jozef de foto van zijn vrouwen kinderen ~ had, en dat deze daar heel gelukkig mee was. Vanzelfsprekend begreep men in Gent onmiddellijk dat Sevens de foto ~ had en daarna de reactie van zijn broer ontvangen. Wij weten niet hoe de verbinding tot stand kwam, langs Nederland om of door het Rode Kruis. Gent, dat Etaooen- gebied was, kon met de Belgische soldaten aan het front niet corresponderen. Brieven van Jozef naar Duitsland werden door Alfons Sevens niet bewaard.


9

in afwachting

van nieuws!

Gelukkig geraakt men in alles verhard. Nu is het mijn beurt om

angstig te lopen. Het laatste nieuws dat ik van u kreeg was op 10 oktober, namelijk uw brief van 29 september.

- Uw mandaat van 100 M. is mij sedert lang uitbetaald

werd mij aangekondigd.

Dus geldelijke

overvloed.

en dat van 160 M.

Ik ontvang en verteer het zoveel te geruster,

daar ik weet, door de verkoop van mijn roman, dat ook uw winter vrij van geldelijke zijn. - Gisteren ben ik geroepen geworden, vrijstelling

verworpen

zorgen zal

en men heeft mij gezegd, dat de aanvraag tot mijn

was, Ik heb gevraagd,

wie deze vrijstelling

nomen, dat gij zelf, na uw aanvraag in december,

aangevraagd

had, en heb ver-

een nieuwe aanvraag in mei had gemaakt. Ge

kent mijn mening aangaande deze zaak (9). Maar van u begrijp ik het zo goed. Het is zo menselijk als men vrouw is, en bemint zoals gij. Ik ben tevreden dat mijn antwoord

aan de Germania

te Stettin in uw handen is, en hoop dat de lening op de polis reeds is geschied.

- Vraag eens aan

de censuur te Gent of gij mij het klad van mijn schets Niet uit liefde moogt sturen. Ik ben zinnens te trachten ze hier af te maken, een drietal novellen er bij te schrijven en zo een bundel novellen te bereiden. Voor een dezer novellen heb ik de tekst nodig van de opera L'Africaine. Koop en zend mij dat tekstboekje.

Ge zult het vinden in de winkel in de straat die naar het

Theatre Minard loopt. Het kost, geloof ik, 30 centiemen.

Ge ziet het, dat voor het ogenblik de

werklust groot is, en dat ik mij allerbest gevoel. - Verder stuur mij Een dure Eed van Virginie

Loveling met haar levensschets geschreven ter gelegenheid van haar huldefeest, en een boek van Hugo Verriest. Wat ge mij schrijft over de nieuwe oplage van mijn roman verheugt mij ten zeerste. Wie ge allemaal in mijn naam moet bedanken, durf ik niet neerschrijven,

of wie weet,

krijg ik deze brief ook niet terug. - En nu dat de zaken afgedaan zijn, moet ik u zeggen, Kindje, dat ik mijn geweten onderzocht

heb, en dat ik mij te ... ikzuchtig heb bevonden.

veel van u. Meest al de brieven worden door u 's nachts geschreven, Begin eens met alle drie dagen te schrijven.

Ik ben waarlijk beschaamd

eigen vleugels wilt vliegen, en wilt leven uitsluitend

Ik verlang te

als ge moe gebeuld zijt. dat gij heel en al op

van uw loon. De eerste uitgave van

Bij Brave Mensen moet toch 1500 fr. zuivere winst opbrengen. Waarom er dan nog een avondschool bij gepakt ? Pas toch op uw gezondheid,

Kindje, en overwerk

grote gave, namelijk dat gij alle werk zeer stipt, zeer nauwgezet, voert. Het plichtbesef

('0) is bij u uitermate

Kindje, dat alles nu maar een doorpassage

ontwikkeld.

u toch niet. Ge hebt een

tot in de kleinste puntjes uit-

Doch steek het goed in uw hoofd,

is, en dat plichtbesef

geen synoniem

is van opoffe-

ring. Die doet wat hij kan is een eerlijk man. Dus niets ter harte trekken van school enz ... En Livine die nu ook school geeft. Verduiveld,

wat moeten Grootmoederke

en Margot overlast

zitten met werk! Ik geloof, dat in mijn klein wereldje te Gent de bedrijvigheid opgeslagen.

Nu, bedrijvigheid

is 't oorkussen

hun moeder, altijd op zo'n oorkussen gepeinsd.

haar troon heeft

van de engel! 'k Wens dat mijn kinders, evenals

zullen slapen. Ik heb op 15 september

Ze lacht mij in mijn kamerke toe, in gezelschap

op mijn dochterke

van Frank en Dirk, en mijn troost is te

weten, dat mijn Kindje hun moeder is. Wanneer zal ik ze eens aan mijn hart voelen? ling!

23-10-16, briefkaart

Dag lieve-

Alfons Sevens.

Jeanne, Sedert mijn brief van woensdag

is nu kermis geweest. Uw brieven van 28-9, 30-9, uw

kaarten van 4-10 en 6-10, daarbij een brief van Livine en Albertine ontvangen.

(')

Wat-doet het

In Nieuwsbrit:f /999 van de Stichting René De Clercq citeert Joost Vandomme/e een stelling van de Duitse historicus Dr. Winfried Dolderer, Duitslandcorrespondent van De Standaard. die bevestigt wat Alfons Sevens vanaf het begin vall de Duitse bezetting had voorgevoeld. We citeren: "Algemeen kali men stellen dat de cynische Duitse machtspolitiek en het schaamteloze gebruik van rechtvaardige Vlaamse eisen en sentimenten voor louter eigenbelang bij ons nog te weinig bekend zijn u. (10) De genitief -s was nog niet gebruikelijk.

JO


plezier te vernemen, dat het met al de zijnen goed gaat! Uw pak van oogst ('I) is op 7-9 en uw pak van september recht.

op 22-9 besteld geworden.

Nooit en in niets ongerust zijn, alles komt toch te

- Dus zijt ge tevreden van mijn brief van 6-9

C). Luister,

Kindje, ik ben te oud om u dik-

wijls te zeggen hoe steeds mijn hart vol is van u, hoe oneindig lief ik u en de kinderen heb. Gij zijt het enigste ideaal in mijn leven dat werkelijkheid ongevraagd

en ongedwongen,

is geworden.

Altijd en in alles zijn we het,

volledig eens geweest. Doch ... het schijnt mij dat ik onze liefde

verneder met er gedurig mede langs de straten te leuren. Men stelt zijn schatten niet ten toon. Ik kus u en de kinderen innig. Alfons Sevens. 2-11-16

Jeanne, AI uw brieven en kaarten tot 19 oktober ontvangen. Laat ons weer eens gauw de geldkwestie onderzoeken.

Sedert oogst ('I) heb ik van u ontvangen

50 M. + 50 M. + 80 M. +160 M.

+ 160 M. of samen 500 M. = 625 fr. Ge weet, dat ik daarvan in 't kamp alle weken 20 M. krijg, en dat ik dus nog 16 weken goed ben. Maar waarschijnlijk

geraak ik met dat geld veel verder.

Tabak en sigaren moet ik mij niet kopen, dat heb ik in overvloed. uit Holland regelmatig

toe, dan is het zeer spaarzaam.

Komen de pakken eetwaren

Anders ben ik verplicht in 't kamp eten te

kopen, en het kost hier volstrekt niet duurder dan te Gent. Daarom vind ik het beter dat ge mij geld zendt dan eetwaren. Dus voor maanden ben ik goed. Nu, de eerste uitgave van mijn roman zal u 1500 fr. opbrengen.

Blijft later te zien wat de tweede uitgave oplevert.

In alle geval, ik

i

II

I

De Vlaamse kerkzangers te Holzminden, oktober 1916. In de briefwisseling is nergens sprake van deze groep. Alfons Sevens zit op de eerste rij, vijfde van links. De foto werd dezelfde dag getrokken als het in de vorige aflevering gepubliceerde groepsbeeld van Sevens met de toehoorders van zijn voordrachten.

r i"} augustus. Het pak werd naar Wiirzburg verzonden.

Boek en Bibliotheek

- 1999 nr. 2

JJ

herhaal u: Ge moet in oorlogstijd met grootmoeder en Livine samen het huishouden en de kinders niet te kort doen. Begin dan maar met de 400 fr. die Sabbe u gezonden heeft, samen te gebruiken. Denk eens, welk genoegen voor mij gedurende mijn ballingschap, nog de mijnen te kunnen bijspringen! En hebben de angst en het hartwee ons niet allen tot één familie samengesnoerd? - Wat mijn verzekeringen betreft, ... Hier volgen aanwijzingen om de polissen te betalen. We hernemen de brief voor een aanduiding, die aantoont dat het kelderkeukentje, waar we de kinderen zien spelen, ook de plaats was, waar de vader zijn bureau had. De polis I. 206.124 en het depositobewijs van polis 625.200 zult gij vinden in een zijlade van mijn schrijftafel in het kelderkeukentje. De stukken van de Germania zend ik u in bijzondere brief terug, met een woord voor de Germania. Maak u dus niet ongerust, Kindje, over de geldzaken. Moest ik uw geldelijke toestand niet juist kennen, moest ge mij miserie's verdoken hebben, vraag gerust een lening aan de beste mijner vrienden. Zelfs dood, ben ik dank zij mijn levensverzekeringen, nog geld waard! Martel dus uw hoofd niet langer, Kindje! - Zoals gij het in uw brief van 18 oktober zegt, hebt gij na de twee leningen bij Germania te goed 15.55 fr. _ 't Spijt me natuurlijk, en of! dat ik van u geen regelmatig nieuws meer zal krijgen. Hoe gaarne hoorde ik u vertellen van Frank, Didi, Vinatje, Theo, de kleine serieuze Jeanne en het kapoentje Nora. 'k Zag onze bende naar school optrekken, 'k zag ze spelen en tempeesten, bekeven door de overlaste moeders, beschermd door mijn schoonzuster tante Margot, vertroeteld door ons beste grootmoederke. 'k Ben tevreden' over Frank en zijn nieuwe school. Ik houd van zijn jeugdig geweld. Dat heeft hij gedeeld van zijn moeder. 'k Houd van mijn ingetogen Dirk, met zijn guitig hart. Op wie zou die zoon gelijken, Jeanneke? Wat onze tirannieke, exclusieve Vina betreft, 'k geloof, dat ze wat van tante Margot mee heeft! - Ge zendt mij een portret van uw liefste - en lieve - vriendin. Het verwondert mij niet, dat het een vriendin van u geworden is. - Ge schrijft mij: De franskiljons vinden dat ik uit plantrekkerij in Duitsland blijf. Nu, als het hier zo goed is, niets belet die heren franskiljons een daad te plegen - occasie's daarvoor zijn er nu genoeg! - die hun toelaat hier ook enige maanden rabiau ('2) te kunnen eten! - Wat de heren flaminganten uit Vlaamsch Leven betreft, dat artikel over mij is een gemeenheid, waarop ik dan ook geantwoord heb. Troost u maar Kindje: 't Is aan de beste vruchten dat de wespen knagen. En ... Boontje komt vroeg of laat om zijn loontje. - Laat ons, Kindje, ons kruis gelaten dragen. Vergeten we nooit, dat in deze wrede tijd oneindig veel mensen een groter kruis dan het onze te dragen hebben. Ik ben gezond, ik heb niets, noch sluffers, noch kousen, noch schoenen, niets te kort. Ik werk neerstig en ik droom in de verloren stonden over het grote geluk, dat ik bij mijn aangebeden vrouwen mijn geliefde kinders genoten heb en over hetgeen me nog te wachten staat in de Steurstraat te Gent, nummer 7 en nummer 10 (IJ). Dag allerliefste Kindje! Alfons Sevens.

(wordt vervolgd)

Van het woord mi2.iJJJJ. vinden we geen spoor. wel van rabauw, Van Dale schrijft: schooier. 'landloper, van het Frans Iillmuk. en geeft als laatste betekenis: winterappel. Sevens gebruikt het woord als aanduiding van iets waardeloos. Kost voor landlopers? Opgeraapt oudfruit ? Misschien is verwarring ontstaan met het woord ~ oorspronkelijk uit het Zweeds. tijdens beide wereldoorlogen echter voornamelijk in het Frans gebruikt voor koolraap, de voedingswaar bij uitstek ter vervanging van aardappelen en groente. Het werd volstrekt niet geapprecieerd. i") Op nummer 10 woonde Grootmoeder. schuin tegenover het huis nummer 7 van Fons en Jeanne. (")

/2


(

l

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Zevende aflevering, opgetekend door zijn kleindochter Nicole Verschoore

Alfons Sevens werd op 2 november 1916 van Holzminden naar de Nedersaksiche stad Celle verplaatst, waar het hertogelijk slot als kamp voor officieren en belangrijke politieke gevangenen dienst deed. I

ï

I

I

[

De kaart van 10 november die Sevens in Celle aan zijn vrouw schrijft en die in deze 7de aflevering de reeks correspondentie opent, volgt onmiddellijk op Sevens' laatste brief van 2 november uit Holzminden, gepubliceerd in aflevering 6, Boek en Bibliotheek VI nr. 2, p.ll. Waarschijnlijk wist Sevens 's morgens niet dat hij diezelfde dag zou vertrekken. De zeven maanden die Sevens te Celle zal doorbrengen, betekenen een betere tijd in zijn lange gevangenschap, die hij vanaf nu duidelijk als ballingschap ervaart. Af en toe laat hij in zijn brieven minder optimisme doorschemeren: voorzichtigheidshalve schrijft hij: "die terugkeer! ... als dat ooit gebeurt..." Sevens werd in mei 1915 aangehouden te Gent, daarna vrijgelaten en veroordeeld. Eind juli 1915 ondergebracht in de Nieuwe Wandeling, daarna in Aken en Cassel- Wehlheiden. Zijn straf van 110 dagen gevangenis was op 15 november uitgezeten, doch werd hij niet op de trein naar Gent gezet. Hij belandde eerst in het dorp Allendorf. Daarna maakte hij kennis met het kampleven te Holzminden, waar hij twee keer lange tijd zou verblijven, met een onderbreking te Wurzburg. Begin november 1916 werd hij naar het officierengevangenenkamp Celle-Schloss overgebracht. In zijn brief van 28 november 1916 schrijft hij aan zijn vrouw Jeanne: '''t Is nu zestien maanden, dat ik u niet meer heb gezien". De kaarten die hij nu verstuurt naar Mevrouw Jeanne Sevens, Steurstraat 7 Gent België, vermelden in druk: Kriegsgefangenensendung. Absender Sevens Alfons, Belg. De censuurstempels in Duitsland en die van de Etappen-Inspektion Gent zijn er nog steeds. Sevens mag één brief per maand schrijven, drie vellen lang. Het briefpapier is echter groter dan dat toegelaten in Holzminden en Würzburg. Het is echter nog krap toegemeten. Sevens moet ook corresponderen met zijn vroegere werkgever, de verzekeringmaatschappij Germania, of met zijn uitgever Bouchery, zaken die hij zoveel mogelijk van te voren aan zijn vrouw voorlegt. Uit de brief van 27-12-16: "Met die zaak krijgt ge deze maand maar 1 brief en 3 kaarten. Ook toekomende maand moet ik waarschijnlijk elders dan naar u schrijven".' In vorige afleveringen is herhaaldelijk de slechte postverbinding tussen de Duitse kampen en Gent ter sprake gekomen. Uit Jeanne's brieven bleek grote ongerustheid en diepe ontmoediging van zodra de berichten van haar echtgenoot uitbleven. Soms duurde de storing weken. Sedert Sevens' verplaatsing van Holzminden naar Celle, is opnieuw zo'n toestand ingetreden. Uit de hier volgende kaarten en brieven blijkt, dat de balling zich aanvankelijk geen rekenschap gaf van het feit, dat men in Gent hoegenaamd niet wist wat hem overkomen was. Hij verneemt de storing pas op 12 december. Vanaf 1917 zijn de brieven en kaarten opnieuw genummerd.


13

In het slot van Celle kan Sevens na een tijdje opnieuw werken. In zijn brieven is er dan ook sprake van woordenboeken, van het tekstboekje van de opera L'Africaine, van de eerste versie van zijn verhaal Niet uit Liefde die thuis is blijven liggen (brief van 28-11-16). Hij wil de tekst nazien en afsluiten. Hij berekent de opbrengst van de tweede druk van zijn roman Bij brave Mensen die hij te Allendorf heeft geschreven en die ondertussen door Bouchery te Antwerpen is uitgegeven. Hij overweegt de vertaling ervan in het Duits (kaart van 6-12-16). Zijn brief van 28-11-16 aan zijn vrouw bevat een van de weinige intieme uitspraken over zijn ontberingen in gevangenschap, op . familiaal en op politiek vlak. In de brief van 27-12-16 gaat Sevens verder: hij spreekt zijn verkleefdheid aan zijn levensgezellin uit, zijn bewondering, zijn dankbaarheid. De brief is minder gereserveerd: "Kerstdag is een geschikte dag om zulks eens te zeggen".

(

Wat de eigennamen in de correspondetie betreft: Frank, Dirk en Vinatje zijn Fons' en Jeanne's kinderen. Sevens gebruikt de meervoudsvorm kinderen wanneer hij kinderen in het algemeen bedoelt. Heeft hij het over zijn eigen kinderen, dan schrijft hij kinders. Ook noemt hij zijn vrouw meestal "kindje", nu zonder hoofdletter. De intieme benaming. doet dienst als eigennaam, zoals "grootmoederke" voor zijn schoonmoeder, eveneens meestal zonder hoofdletter. Als moeder van de drie zussen komt grootmoederke in nagenoeg alle brieven voor. Zij woonde aan de Steurstraat 10. De in de kaarten en brieven uit Celle-Schloss vermelde Gentenaren zijn reeds allen in vroegere brieven vermeld. Onkel Jean of Jan is vanzelfsprekend vriend Jan Everaert. In de brieven uit Celle wordt vaker dan gewoonlijk Sevens' broer Jozef vermeld, echtgenoot van Livine en vader van Theo, "kleine" Jeanne en Nora. In de brief van 28-11-16 schrijft Sevens als antwoord op een relaas van zijn vrouw: dat de vreugde van de kinderen "van verre gedeeld (werd) door de vaders". In de oorlogsbrieven wordt nergens geschreven hoe de verbinding tussen Fons en zijn broer (of broers) tot stand was gekomen, maar Sevens had de familie in Gent duidelijk laten weten dat hij met Jozef contact had (ofschoon deze laatste achter de frontlijn aan de Ijzer verbleef). De aanduidingen zijn ontegensprekelijk. In Sevens' brief van 27-12-16 gaat het over foto's van Jozefs kinderen, die Jeanne hem gestuurd heeft: "Spijtig dat ik uit Holzminden weg ben, en ze aan Jozef niet kan tonen". Het systeem, mannen te "vervrouwelijken" om de censuur te misleiden (in vroegere brieven "Josephine" i.p.v. van Jozef) wordt niet meer toegepast, in latere brieven echter opnieuw. De kaart van 24-1-17 herhaalt onomwonden: "Onmogelijk de portretten aan Joseph te zenden" (Sevens schrijft zowel "Jozef' als "Joseph"). Plots blijkt uit de brief van 2-2-17, dat Sevens zeker met zijn broers Constant en Joseph heeft gecorrespondeerd. Hij verkleedt de omstandigheid, maar de zin is duidelijk, want de drie mannen die vernoemd worden - Eyckens, broer Constant en broer Jozef - evenals Sevens zelf, hebben elk een vrouw of een vrouwen kinderen thuis: "Hoe dikwijls, als wij aan 't klappen zijn met M. Eyckens, kapitein Constant, Jozef of andere vrienden", klinkt het: "Als ze het thuis maar zo goed hebben als wij !" Ter herinnering: Bij de transcriptie hebben we de oorspronkelijke woordenschat bewaard. "Peinzen" staat bijv. voor "denken", "denken op" voor "denken aan", "hert" voor "hart", "hertelijk" voor "hartelijk", "wezen" voor "gezicht", "luieriken" voor "luieren". Op de modernisering van de spelling en enkele aanpassingen in de interpunctie na, zijn er geen wijzigingen in de tekst aangebracht. Wel hebben we voor de eenvormigheid en om de leesbaarheid te bevorderen de vorm van de data aangepast: de datief, bijv. "den 16 October", wordt vervangen door" 16 oktober" of "op 16 oktober". De accusatief- en datief- n van het lidwoord en van de mannelijke naam~oorden is weggelaten, uitgenomen in staande uitdrukkingen. In vorige brieven schreef Sevens de titel van 'zijn in het begin van zijn ballingschap geschreven roman Bij Brave Mensen met drie hoofdletters. In de brieven uit Celle is het adjectief klein geschreven.

Uit het Officierengefangenenlager Celle - Schloss 10-11-1916, kaart

14

Jeanne, Ik ben hier nu acht dagen en zeer tevreden. Ik woon niet meer in een barak, maar op een kasteel, slaap in een echt bed en eet aan een gedekte en voorziene tafel. Alles absoluut zuiver. Ik wandel langs het water en onder de bomen in herfsttooi en ik zie de beweging der stad. Veronderstel dat het feestpaleis te Gent een oud slot is, en dat ik daar moet verblijven.


De Belgen van Gütersloh vrouwken

zijn hier nu ook toegekomen

en de schepen heeft mij van mijn moedig

verteld. Wie me van u spreekt of over u schrijft, 't strekt u alt!jd ter ere. Dat troost

me en 'k ben fier op mijn kindje!

- Zend mij mijn zwaarder entre-saison,

frak. - 't Leven is hier niet kostelijker

dan te Holzminden.

Hartelijke

dus niet mijn winter-

groeten aan de familie en

vrienden en een kus voor u en de kinderen. Alfons Sevens.

20-11-1916,

kaart

Jeanneken,

Vandaag zijn mijn eerste kaarten besteld komende uit Holzminden.

Nu zullen de

pakken ook wel volgen. De sigaren van nonkel Jean van 3 oktober zijn nog niet overgekomen. Nu, geduld is een schone deugd! mer, en ik stel het opperbest.

Sedert de aankomst der Gentenaren

(driekwart

is het leven nog aangena-

regel is door de censuur met anilinepotlood

twee lastige dagen heeft gehad. Frank en Dirk beginnen goed te schrijven. oefening,

28-11-1916,

brief

Hoe meer

hoe beter. Zij mogen zeker zijn, dat hun vaderken nog meer op zijn kinders en zijn

kindje peinst dan zij, want hij heeft ongelukkiglijk moederke,

Bravo!

gewist)

meer tijd. Aan u, Livine, Margot, Groot-

beste groeten. Alfons Sevens.

Kindje, Sedert mijn laatste kaart van over 8 dagen heb ik geen verder nieuws uit Gent ontvangen. De sigaren van 2 oktober, de dekens en de onderbroeken, stuurd, zijn ook nog niet aangekomen.

door u op 16 oktober wegge-

De pakken blijven ditmaal een beetje lang onderweg,

vindt ge het ook niet? Nu, hoe langer de oorlog duurt, hoe groter kwalen ons te wachten staan. Ik heb mij in mijn vooruitzichten

bedrogen,

nietwaar

kindje? Niet alleen hebben de appelen al gebloosd, maar de bomen, naakt en zwart, huiveren weer in de winterstormen.

We mogen er nog een jaar bijdoen.

Laat ons denken, dat men best, hoe zeer het ook doet, uit een zweer al de etter uitduwt. Anders geraakt ze niet genezen en verzweert

ze opnieuw.

Zoals ik u reeds schreef in mijn twee vorige kaarten, is mijn toestand anders veel verbeterd. zaak voor een gevangene,

De eerste

is een goed en zuiver bed

te hebben en 's nachts te kunnen rusten. Hier is dat zo ! Het tweede belangrijke

punt is: goed gekookt

eetbaar eten te krijgen. Want ge moogt al de conserven van de wereld krijgen, dat vervangt toch de echte keukenkost

niet. Welnu, hier bestaat er een

zeer goede inrichting.

Met dagelijks

leggen, krijgt ge extra-tafel. geen kermistafel

1.10 M. op te

En geloof me, is het

- dat moet en mag men in oorlogs-

tijd niet verlangen - de middagmaaltijd

is degelijk,

goed gereed gemaakt en zuiver opgediend. ren zondag:

een stuksken

als nagerecht gemengd

Zo, giste-

vlees, patatten en kolen, en

fruit; vandaag:

goede bonen-

soep, dan patatten met macaroni en als nagerecht gestoofde

pruimen; zaterdag:

gerookte vis en als nagerecht De administratie in Duitse kampen


natuurlijk,

de gamellen

gestampte ingelegde

zijn vervangen

patatten, appelen. En door teljoren

15

en de tafel is gedekt. De derde hoofdzaak, volgens mij, is te kunnen studeren en arbeiden. Niet alleen doodt men alzo de wegende tijd, stelt men paal en perk aan dolende en dwalende gedachten, maar daarbij verliest men zo weinig mogelijk van de korte en kostelijke tijd van 't leven. Te Holzminden hadden we een studiezaal. Hier hebben we dat ongelukkig niet, maar daarentegen woon ik in een ruime, hoge kamer. De zoldering is zelf in overlaste renaissancestijl gebeeldhouwd. In mijn kamer verblijven we met 12 man, waaronder Engelsen, Fransen en Roemenen. Is dat juist geen ideaal studeervertrek, het gaat toch en moet gaan. Daarbij, ik zit nu op een echte stoel met een leuning. Ten slotte, in de kamer is er bier, sigaren en tabak. Zult ge nu gerust zijn in uw man? Het ware natuurlijk belachelijk, om u gerust te stellen, te beweren, dat ik onder de gevangenschap niet lijd. Ik ben verre van u, kindje. Ik voel nu best, hoe goed en innig, en, laat er mij maar bijvoegen, hoe warm en lekker het is, getrouwd te zijn. Mijn huwelijk was een schone droom. Dat is wel de enige maal inmijn leven, dat ik de oppergaai afgeschoten heb. - Ik ben verre van mijn kinderen. Of ik die deugnieten geeme zie ! Boven mijn bed hangt een spiegelke. Van achter heeft een zogezegde kampartiest drie rondekens kurk uitgehaald. Daartegen plakken de portretjes van Frank, Dirk en Vinatje; daarrond lopen een rozenstengel en een paar rozenknopjes in waterverf, en daarboven staat in driekleurige letters: Mijn troost in Duitse gevangenschap. Zo heb ik mijn jongens altijd bij mij. Doch zo denk ik de ganse dag: - Wanneer zullen die deugnieten weer op mijn knieën kruipen? En wat zullen ze groot geworden zijn? Kindje, kindje, die terugkeer! God! wat zal dat goed zijn, als dat eens gebeurt! - Ik ben verre van mijn volk. Het is erg in de wrede tijden, die het Vlaamse Volk doorspartelt, weggerukt te worden; het is erg, de Vlaamse Vlag, waarvoor men zijn ganse bestaan heeft geofferd, door oude medestrijders te zien bevlekken en besmeuren, en geestelijk gekooid en gebonden onmachtig te moeten toezien. Niet alleen de lichamelijke ontbering, ook de zedelijke marteling heeft mij mijn vet weggenomen. Eedje Anseele zal niet meer moeten uitroepen "Zie hem daar eens staan, den democraat, met zijn dikken buik. De maden zitten in zijn lijf'. Maar ik ben opnieuw voor Zwitserland geweigerd, en dat is een goed teken. - Ik heb aan (een woord is door de censuur met aniline onleesbaar gemaakt, het is echter duidelijk dat Leo Bouchery wordt bedoeld) geschreven om te vragen wat hij denkt, dat de tweede uitgave van Bij brave Mensen kan opbrengen, en of hij binnen enkele maanden een bundel novellen zou uitgeven. Schrijft gij mij eens, of het ministerie en de stad Antwerpen reeds de gekochte exemplaren hebben betaald, hoe het met de verkoop te Gent gaat en wat het boek eigenlijk tot nog toe heeft opgebracht. Op mij moet ge voorlopig niet denken. Zoals ik u reeds schreef, het leven kost hier niet meer dan te Holzminden. Doch ik ben zo bekommerd om u, om Grootmoederke, Livine en Margot. - Wanneer zult gij mij eindelijk eens een portret van u zenden, kindje. 't Is nu zestien maanden, dat ik u niet meer heb gezien, en wat voor zestien zware maanden voor u. Ik wil u zien, kindje, hoort ge? Moogt ge nog gazetten wegzenden uit Gent? Zo ja, zend mij alle dagen, indien het blad te Gent verkocht wordt: Het Vlaamsch Nieuws, of anders: De Gazet van Brussel. - Ik blijf in afwachting van wat ik u gevraagd heb: Mijn ander entre-saison, mijn Verklarend Woordenboek, de brouillon van mijn schets Niet uit Liefde en het tekstboekje van de opera L'Africaine. - Ik ben zeer geroerd door de zo heerlijke vriendschap van onkel Jean. De vreugde, die hij aan de kinders van mijn broeder en van mij verschaft, wordt van verre gedeeld door de vaders. Geef mij één.ware vriend, en ik ben rijk! Doch ik weet, dat ik er meer heb, dat, niettegenstaande alles, getrouwe herten in Gent zitten. Ge zult aan die Vlamingen van 't rechte bed mijn hertelijke groeten overbrengen en mijn onwrikbaar vertrouwen uitdrukken in de grootse toekomst van het vaderland. - Bij het sluiten van deze brief ontving ik juist het Verklarend Woordenboek, doch

16


van uw pak van 2 en 16 oktober, geen speur. Gelief naar de Bagattenstraat onmiddellijk

een onderzoek

ten aan Grootmoederke,

te gaan en te vragen

in te stellen. Van mijn kant doe ik hier navraag. - Mijn beste groe-

Livine en Margot en een innige kus aan u en de kinderen. Alfons

Sevens. 6-12-1916,

kaart

Jeanne, Sedert mijn laatste schrijven 28-11-16 zijn 11 kaarten en brieven van u, de kinders en allerhande St-Niklaas

vriendinnen

uit Gent toegekomen

en met plezier gelezen. Gisteren voor mijn

een kistje lekkere sigaartjes uit Brugge - bedanken a.u.b. (bedoeld is Lisy Beffort) -

en een kostelijk pak uit Holland. Vanuit Gent, niets, dus nog altijd niet het pak van 2 oktober. Opsporingen

vragen in de Bagattenstraat.

Mensen. - Geen toestemming

talen, zonder dat ik alle voorwaarden die vertaling nu toelaten?

- Zend mij 5 ex. Bij brave

geven, om het werk in 't Duits te verken en goedkeur!

Zou Vermeylen

Vraag het hem. - Ik hoop dat St-Niklaas,

alhoewel het oorlog is, niet vergeten heeft de Steurstraat

7 en

la.

Dag!

Alfons Sevens.

Op 8 december heeft Jeanne vernomen dat haar man van Holtminden naar Celle is verplaatst. Zij verzocht de commandant van Holzminden, de - dure! - pakken na te zenden. bestemd voor haar man.

12-12-1916,

kaart

Jeanne, Vandaag

Antwoord van Holtminden. De administratie werkte gesmeerd, de vertraging kwam door storingen in de praktische uitvoering van bevelen aangaande de gevangenen.

verwittigt

Ik heb u geschreven:

mij hier de Overheid, dat gij zeer lang zonder nieuws zijt van mij.

Uit Holzminden:

in september

een brief op 6 en 20, een kaart op

24; in oktober een brief op 4 en 28, een kaart op I, 8, 22; in november Celle- Schloss:

in november

een brief op 4 met de documenten

la

en

een brief op I. - Uit

van de Germania

en op 28, een

kaart op 10 en 20. In december

een kaart op 6 en op 12. Pakken van 2 en 16 oktober niet toege-

komen, ook niets in november. Sevens.

Alleen een woordenboek


en enkele boeken. Alles goed, Alfons

/7

20-12-1916, kaart

27-12-1916, brief

I!

,, I

'1 'I

18

Jeanne, Vandaag zijn eindelijk twee pakken uit Gent over Holzminden toegekomen, dat van Jan met 6 kisten van 50 sigaren, iets meer dan 600 gr. tabak en I kg. koffie. Het getal was op het adres met inkt uitgevaagd; er waren 4 kistjes Neron Bouquet en 2 andere Nerons. In het groot pak tabak zat een klein pakje van ongeveer 30 grammen. Schrijf mij direct of het pak wel op deze manier verzonden werd. Bedank hartelijk de trouwe vriend voor zijn milde gift. Het tweede pak bevatte een sargie en twee onderbroeken. - Altijd goed aanduiden wat het pak bevat. Ik wacht op een portret van u. Ik stel het hier voort zeer goed. Alfons Sevens. Liefste Jeanne, Deze brief is op Kerstdag begonnen, nevens een tas geurende koffie uit Gent, met Gentse rookwolken rond het hoofd en bij een open vuurken, dat doet denken aan de zalige uren te Ledeberg, toen ik uw hert stool, en de verborgenste hoeken van mijn hert voor u ontvouwde. In uw ogen las ik dan die grote goedheid, die in 't leven de echte sterkte geeft. Wanneer zal ik die heerlijke ogen terugzien? Wat er ook gebeure, allerliefste kindje, een waar geluk is het mijne: Onze kinderen zullen hun levensbaan steeds door een milde zon beschenen vinden. Ziehier. Ik ben overtuigd, dat het zo goed is voor een mens, als hij op zijn eerste levensjaren terugdenkt, als hij nagaat de tijd, waarop het eerste geesteszaad aan 't kiemen ging, dat hij dan het beeld van vader en moeder rijzen ziet in een lucht van eensgezindheid, wederzijds vertrouwen en liefde. Dat beeld hebben we aan onze kinderen gegeven; dat is de zon voor al hun levensdagen! Het hoveerdige, wrede en dodende scepticisme zal hun leven niet ontzenuwen. Aan de wereld zullen ze nooit twijfelen, omdat ze aan hun ouders zullen geloven. - Maar nog een sterker, zaliger invloed oefent het beeld der moeder uit. Wanneer het kind, man geworden, op zijn moeder peinst, en dat het beeld geen schaduwen afwerpt, maar dat hij het omstraald ziet door neerstigheid, degelijkheid, toewijding, levenslust, eerbaarheid, dan blijft er altijd in zijn gemoed, hoe erg de levensstormen ook gieren en tieren, een schuiloord voor vrede en warmte. Gelukkig de mens, wie(n) het gedacht moeder de blos der fierheid, en niet der schaamte, op het gelaat tovert! Nu verstaan mijn kinderen nog niet, welk een moeder zij hebben. Ik echter, kindje, heb uw blik bespeurd morgen aan morgen, als de kinderen zich wakker wentelden en kraaiden. Zelfs na de lastigste nachten was uw blik altijd helder, nooit donker, en als eerste zonnestraal hadden mijn kinderen iedere dag de lach van hun moeder. Kerstdag is een geschikte dag om zulks eens te zeggen. Dan denkt men zich bij de zijnen terug, bij die deugniet van een Frank, die lieve Dirk en dat spooksken van Livinatje. Hebt ge 's achternoens al te zamen bij grootmoederke gezeten, in het salontje ? Hebben de zes bengels veel getempeest? Natuurlijk heeft het vrouwvolk van de afwezigen gesproken. Zeg, de naaste Kerstdag zullen Joseph en ik een beetje meeklappen en grootmoederke ook een koppel piepers geven met de hoogdag. Sedert lang hebben we van dat recht geen gebruik meer kunnen maken! En hoe staat het met Margot ? Ik krijg tegenwoordig kaarten van allerlei vriendinnen uit Gent, alleen van tante Margot niet. Laait de vlam nog zo hoog, ... en zo verre? - Nu ga ik zelf een beetje uit de hoogte neerdalen, want Kerstdag is voorbij en de vrede hangt wel in de lucht, maar is ongelukkiglijk nog niet gezakt. De 2lste heb ik uw brief van de 7de, rechtstreeks naar Celle gericht, ontvangen, alsook reeds twee zendingen gazetten. Enkele kaarten uit Gent zijn nog over Holzminden gekomen en andere moeten nog achter zijn, zodanig dat ik veel zaken niet juist versta. Eerst de geldkwestie. De brief van de Germania van 8 november gelezen. Ik geloof niet dat ge een hogere lening op de polis kunt bekomen. Ik meen, dat het geld der verkochte exemplaren, b.v. het geld van 't ministerie, nog niet binnen is. Misschien kunt ge daarop bij de vriend Jan een lening bekomen. Juist kan ik niet oordelen, want uw brief met uitleg en mijn schets is nog niet in mijn bezit. In elke geval, ik heb naar Holland geschreven, om te beproeven, daar de 800 ex. der tweede uitgave te plaatsen. Verder heb ik zelf aan Bouchery geschreven en antwoord bekomen. Als de oorlog blijft duren, zal hij binnen een drietal maanden een bundel novellen drukken. Met die zaak krijgt ge deze maand maar I brief en 3 kaarten. Ook toekomende maand moet ik waar-


schijnlijk elders dan naar u schrijven.

Wat mij betreft, geld heb ik niet meer nodig voor einde

maart. Zoals ik u reeds schreef, alhoewel ik de extra-tafel in Holzminden. gestempeld,

- Ik heb een ongedagtekende

koop, is het leven hier goedkoper

kaart van Theo ontvangen,

waarin hij zegt dat gij mij voor de tweede maal fr. 200 had opgestuurd.

waarschijnlijk

verachterd.

Na mijn brief van 2 november

en dat ik mijn schets reeds zal ontvangen

- Er

spreekt gij van een

hebben. Welk handschrift

schets heb ik ook nog niet. - Onnodig een kussen te zenden of pantoffels. nog niet aangekomen.

Die kaart is

heb ik geen geld meer ontvangen.

zijn nog andere dingen die ik moeilijk begrijp. In uw brief van 7 december handschrift

dan.

op 2(}"11-16 in Gent

is dat? Mijn

Het pak van november

Ik krijg de Gazet van Brussel niet meer. Wat schrijven ze, dat ik naar

Genève zal gaan? Tracht mij altijd zulke berichten te zenden. - Heeft Hooger Leven reeds mijn' antwoord opgenomen?

Op 29 oktober heb ik naar dit weekblad een kaart gezonden,

testeren tegen hun vuil-gemene

verdachtmakingen.

de kleine Nora ziet er bijzonder welstellend

- De portretten

om te pro-

van Livine zijn goed gelukt,

uit. Spijtig dat ik uit Holzminden

aan Jozef niet kan tonen. - Wat is er juist met Dirks oogsken gebeurd?

weg ben, en ze

Ik hoop toch dat het niet

erg is. - Zo ! dat St. Niklaas van Ledeberg de kinderen zo bedorven heeft! Het spijt me waarlijks nog geen kaart beschikbaar

gehad te hebben, om de trouwe vriend Jan eens uit ganser hert dank

te zeggen voor al wat hij doet. Die onwankelbare

verkleefdheid

ontroert me.

Vergeet niet, hem dat te zeggen, kindje. - Het wrede jaar 1916 gaat de eeuwigheid

in. Het draagt

ook van u oneindig

trouwen

veel lasten, zorgen, bekommernissen

stijgende

en lijden mee. Doch ik weet het, wat

er ook gebeure, aan moed zal het u, kindje, niet falen. En gij allen, geliefden en 10, steunt voort elkander. Gedeeld leed is half leed. Een nieuwjaarskus telijke nieuwjaarswensen aan al de trouwe vrienden. Alfons Sevens.

5-1-1917, kaart /

Op 30-12 heb ik uw brief van 9-11 ontvangen.

uit de Steurstraat

7

aan u allen. Mijn her-

Mijn schets Niet uit Liefde is nog niet aangeko-

men. Is ze door de Gentse Censuur verzonden, ja of niet? Ik heb ze nodig. Ik zou ze willen afwerken voor een bundel novellen, die ik voor 1 maart wil in orde hebben. Voor het drukken ben ik het eens met Bouchery.

- Enkele kaarten uit Gent gekregen,

waaronder

deze van onze

lieve jongen Frank van 17-12. Ik hoop dat de kinderen nu gans genezen zijn. - Ik heb zoëven een nieuw bakje sigaren Royal Seal uit Brugge gekregen. en de kinderen. Alfons Sevens.

15-/-/917, 1ste brief

- Ik denk zoveel op u allen. Ik kus u

Liefste Jeanne, Nu dat ik u deze eerste brief schrijf voor het nieuwe jaar, wil ik hem beginnen met een liedeke, dat ik aaneengeflanst

1.

2.

Twee ogen teer bestralen Mijn droeve levensbaan; Bij ochtend en bij avond, Steeds staren zij mij aan. Blauw als de blauwe hemel, Diep als de diepe zee; Ze brengen 't stormend herte Berusting, kalmte, vreé.

heb een der laatste nachten, toen ik op u lag te peinzen:

3.

Oprechtheid, lust en liefde, Toewijding, goedheid, kracht; Het spettert en het sprankelt, Als sterrenlicht bij nacht. 4. Ik kus u, vroom en innig, o ogen wonderbaar ... Zo engelen ogen hadden, Ze kregen zulk een paar! ...

Sedert mijn kaart van 5de dezer ben ik bedorven geweest. Ik heb uw pak van november lakens, sigaren en tabak ontvangen; al de door u gezonden boeken werden mij overhandigd; schets Niet uit Liefde en uw handschrift morgen uw brief van de Germania en van mijn jongens

heb ik ontvangen;

van 19 december,

eergisteren

mijn wens geraden. Openhartig


mijn

is uw portret en deze

en kaarten van verschillende

van 20, 24, 25, 28 december en 3 januari aangekomen.

de wens, die ik een paar maal geopperd

met

Gentenaren

- Met dat portret is

heb, vervuld, en zoals dikwijls in mijn leven, hebt gij

over dat portret gesproken,

ik ben niet tevreden over Frank,

/9

(wordt vervolg~)

zoals hij daarop staat. (Lees hem het volgende niet). (Wat scheelt er met het hartje van die kerel? Vanwaar die ongerustheid? Van wildheid ben ik niet bevreesd, integendeel. Maar men zou zeggen, dat er in zijn gemoed kiemen van hooveerdij, zelfs van hardheid liggen. Nochtans, ik weet, dat er zoveel goeds in hem zit, maar 't zit diep. Met vaste zachtheid moet men bij die kerel trachten 't goede boven te krijgen). - Ik heb vernomen met zeer groot genoegen, dat hij de eerste is van zijn klas. Bravo! Het is plezierig voor mij te horen, dat mijn oudste jongen zijn best doet. Vinatje ziet er struis uit, doch minder kapoenachtig dan op haar ander portretje. Dat is zeker het gevolg van haar ziekte? Dirk heeft altijd zijn zelfde sympathiek, ingoed en jongernstig wezentje op. Gij zelf, kindje, ziet er op uw best uit: wel wat versmald, alsof ge opnieuw jong geworden waart. Maar uw wezen bewijst dat ge goed door de tegenheden, de angsten, de zielesmarten gesparteld zijt. Wat ziet ge er fris uit - en laat het mij eens zeggen: wat ziet gij er schoon uit voor zo'n oude vent! Weet ge, 'k verlang mijn hert uit, om die zachte wangen te strelen, die bloeiende lippen te kussen, en die haren als een gouden krans rond uw hoofd op uw kussen te spreiden. Wanneer? .. Spreken uw ogen wat veel van lijden, van trachten en van smachten, en kijkt ge mij zo droef-ernstig aan, beslistheid, wilskracht en moed vertellen ze daarbij. - Ge hebt lastige wintermaanden, en gij schijnt al te zamen erg geplaagd met ziekten en kwellingen. Voor mij integendeel schijnen de vette dagen aangebroken. Buiten de overvloed van sigaren en tabak, buiten de gemengde koffie, liggen er in mijn kast biscuits, gerookt rundvlees, spek, worst, kaas, margarine, dozen melk, tot zoetekoek en cake toe. Kon ik dat alles naar Gent blazen en voor de jongens op tafel zetten! - Nu over de Germania gesproken. Op 8-1 heb ik een brief rechtstreeks uit Brussel gekregen en onmiddellijk beantwoord. Volgens de brief van 19 december aan u gericht, zijn de polis no 1206124 en het depositobewijs no 625 zodus te Brussel. Wat de "acte d'obligation" betreft, er is misverstand te Brussel en ik meen dat zij ze u niet gestuurd hebben. In een brief van 1 oktober, aan u gericht, in het P.S. stond: "VeuiIIez demander à votre mari de nous autoriser par écrit à régler cette affaire entre vos mains". Ik verkeer in de mening, dat gij in mijn plaats die "actes d'obligation" kunt tekenen; gaat zulks niet, ze kunnen ze rechtstreeks naar hier sturen. Ik dacht wel, dat de leningen niet konden verhoogd worden. Wat mijn solde betreft - die ongeveer fr. 200 beloopt - ik houd er volstrekt aan, dat ze betaald wordt, alsook de premies van december, januari, maart en april. Gij zult dus aan Everaert of Balliu - bij Deneus kunt ge niet geraken? - een lening vragen, voldoende om die zaak te effenen en om mij einde februari 80 M. te sturen; al te zamen ongeveer fr. 500. Sterf ik, het kapitaal mijner verzekeringen is onmiddellijk betaalbaar min de geleende sommen, die waarborg zal wel voldoende zijn. Ik wil in genen dele van de Germania nog afhangen. - Ge weet verder, dat ik beproef in Holland de tweede uitgaaf van Bij Brave Mensen te plaatsen, tegen 1 maart ben ik met mijn bundel van 3 novellen gereed. Met april kan het boek gedrukt zijn. Ik hoop dat het opnieuw in België zal aftrok vinden. Die zaak verplicht mij mijn briefwisseling elders te sturen, en zo moogt gij deze maand in 't ganse slechts twee kaarten en één brief verwachten. Onthoud het, kindje, niet achteruitkijken en niet te ver vooruit kijken. Iedere dag brengt zijn last genoeg mede, en hoofdzaak is er tegenwoordig door te spartelen. - Zoek eens in mijn kleerkast of er nog een oude vest en ondervest hangen en zend mij die; doch mijn redingote wil ik niet, iets nieuws ook niet en broeken heb ik niet nodig. - Ik heb gelezen al wat de goede Sint-Niklaas dit jaar voor onze kinderen gebracht heeft. Het is waarlijk te veel. Ik ben ten zeerste getroffen door die menigvuldige blijken van vriendschap van de vriend Jan. Wat zijn er toch edele harten in de wereld, kindje! - Ik bemerk ook, dat de vrienden allen trouw blijven. Gij zult ze wel allen mijn beste groeten doen. - Ik ontvang regelmatig de gazetten en ik stel het voort goed. Sedert Allendorf heb ik geen betere dagen gekend. - Zend mij ook nog een der Engelse zakwoordenboekjes, die wij thuis hebben. - Dag grootmoederke, dag Livine, Dag Margot. Dag kindje. Een kus voor u en . de kinderen. Alfons Sevens.

20


(

Oorlogsbrieven Achtste aflevering,

Ter herinnering: het hertogelijk

opgetekend

van Alfons Sevens

door zijn kleindochter

Alfons Sevens werd op 2 november slot als kamp voor officieren

Cclle doorbrengt,

betekenen

1915-1918

Nicole Verschoore

1916 van Holzrninden

en belangrijke

naar de Nedersaksische

politieke gevangenen

stad Celle verplaatst, waar

dienst deed. De zeven maanden die Sevens te

een betere tijd in zijn lange gevangenschap.

Uit het Officierengevangenenlager Celle - Schloss Genummerde brieven en kaarten van 1917 Alfons Sevens stelt zijn leven te Celle aangenamer Te Gent, dat in het Etappengebied

dan het is, om zijn vrouw Jeanne ("kindje" in de brieven) gerust te stellen.

ligt, is het bijzonder

brieven herhaalt hij dat de schulden

moeilijk om aan voldoende eten voor de kinderen

van zijn vroegere werkgever,

de verzekeringsmaatschappij

te geraken. In vorige

Germania,

moeten betaald worden.

Sevens schrijft om den brode. Hij belooft dat zijn bundel novellen,

AL FO NS

SEVENS

geschreven

"

'.

roman Bij brave mensen in Nederland

te publiceren.

Het zal niet ver-

lopen zoals gewenst. Hoe verkeerd Sevens de evolutie van de oorlog beoordeelt bewijzen zijn brieven en kaarten van 2-2-17:

«f1)

één der laatste van deze schrikkelijke vriendenhanden

,

I

:1

·11

drukken",

van 31-3-17:

ste staties van de kruisweg",

"in het begin der tweede maand - en

oorlog -", van 23-2-17 : "Ja, welhaast zal ik die " ... we geraken langzamerhand

aan de laat-

van 11-4-17: "Laat ons hopen dat ik thuis ben met de

.

vrede voor het werk gedrukt is".

VERGËET-MENIETJES

Wat zijn gevoelens geworden.

tegenover

zijn vrouw betreft is Sevens ietwat openhartiger

Vergelijk b. v. met de briefkaart van 23 oktober

theek 1999 nr 2, waarin Sevens zijn vrouw terechtwijst, liefdesverklaringen oA

.. cD

IE

n"""'" PRIJS:

'0"..•••••~.I)...G,nl

_ STEURSTRAAT.,?,.

2 FRANK

Ir·."

CIfJ)

1916 in Boek en Biblio-

na enkele vrijmoedige

van haar: "Gij zijt het enigste ideaal in mijn leven dat werke-

lijkheid is geworden.

Altijd en in alles zijn we het, ongevraagd

en ongedwongen,

volledig eens geweest. Doch ... het schijnt mij dat ik onze liefde verneder met er

li '~

.".

BOEKHANDELAARS

gedurig mede langs de straten te leuren. Men stelt zijn schatten u en de kinderen innig".

nis te Cassel, waar hij in 1915 verbleef. In de brief van 31-3-17, zijn eerizaamheid lange samenspraken

Na het eindwoord op de laatste bladzijde van "Vergeet-me-Nietjes" zet Sevens de datum: Celle-Schloss, 6 april 1917. In het kamp te Havelberg, waar Sevens van Celle-Schloss zal worden overgeplaatst, komt op 22 september 1917 de door Bouchery in Antwerpen gepubliceerde bundel aan. Het boek kent na de oorlog een tweede editie (Bibliotheek van de RUG nr. G 21 262). Het bestaat uit drie novellen: Niet uit Liefde, Proza en Het grote Verdriet.

niet ten toon. Ik kus

Nu klinkt het anders over dezelfde tijd, b.V. in de gevangespreekt Sevens over

aldaar, die hij met dromen vulde: " ... zonder te gewagen die wij hadden en de vurige liefdesverklaringen

In de brief van 15-1-17, verschenen

/8

Vergeet-me-nietjes

in maart persklaar zal zijn en probeert een tweede uitgave van zijn in ballingschap

zijn vrouw een liefdesgedicht,


bewaarde

"Kindje, liefste kindje, die mij sedert zeven jaar zo gelukkig

die ik u deed".

1999 nr 3 zendt Sevens

en nu komen de woorden vlotter:

verlang zo naar u, kindje", en in de slechts gedeeltelijk

van de

op 18-4-17: "Ik ook brief van 28-4-17 :

hebt gemaakt, ik kus u

van verre op uw lieve ogen, op uw zachte wangen, op uw warme mond". De briefwisseling

tussen de broers Constant en Jozef is hervat, op welke manier

weten we niet. Sevens moet ze geheim houden. Hij doet alsof onder elkaar gesproken wordt: als ze "aan 't klappen" zijn. Zo in de brief van 2 februari


1917: "Hoe dik-

wijis, als wij aan 't klappen zijn met M. Eyckens, kapitein Constant, Jozef of andere vrienden, klinkt het: Als ze het thuis maar zo goed hebben als wij! In de brief van 2-2-1917 is de zin "Ge weet, hoe ik vroeger over Vlaanderen geestdrift weefde, hoe de Vlamingen zinspeelt hier op "Vlaanderens De pedagogische

Kunstdag"

zorg om de kinderen

langzaam een grote keten van genegenheid

op mijn woord in machtige gelederen

naar Gent stormden"

en

geen holle grootspraak.

Sevens

V nr 1 besproken.

van 16 juli 1911 in Boek en Bibliotheek

blijft een thema in Sevens' brieven. Hij toont zich af en toe jaloers en verdraagt geen ont-

moediging. De vermelding

in de kaart van 22-3-17, dat het gevraagde

voerig toegelicht: Tenslotte

verwijzen

latere aflevering

we naar onze opmerking


vatten we verdere opmerkingen

over de tijdsbepaling

is toegekomen,

wordt in een latere brief van II mei uit-

is Vlaams zoals het nog gesproken vroeger taalgebruik

uit te wissen.

van de brieven. In een

woordenschat,

Door het "herschrijven"

karakter verloren, en wetenschappelijk

gallicismen

Sedert mijn brief van 15-1 heb ik ontvangen

van historische

is het niet verantwoord,

- o.a. De taal

teksten in

alle sporen van ons

uw pak van dec. met mijn overjas enz.; 6 ex. Bij

brave Mensen; het kleine portret; 3 postkaarten 3 jan. Natuurlijk

verouderde

naar het verleden) en over het "verkeerd" gebruik van voorzetsels.

wordt, maar niet of zelden geschreven.

gaat hun authentiek

2de kaart

1999 nr 3, p 14, over de transcriptie

samen over dialect, neologismen,

("over" i.p. v. "voor" verwijzend

modem Nederlands

24-1-1917,

woordenboek

Sevens zal Engels leren met een Engelse kapitein buiten dienst, in mei te Celle - Schloss aangekomen.

van u en Gentse vrienden, uw handschrift

doet me dat alles groot genoegen,

tot

doch er is een zure nasmaak bij: de vrees dal

het u te veel last berokkent. Ik zit toch zo met u in, kindje, ge zijt er zo nodig voor onze kinders. Voor mij moogt ge u absoluut geen last op de nek laden. Onmogelijk

de portretten

aan Joseph te

zenden. De groeten aan allen en in 't bijzonder aan Mme De Cal uwe en Mme Eyckens. Met mij gaat het opperbest.

Ik werk neerstig, de helft van mijn bundel novellen is af. Een innige kus.

Alfons Sevens. 2-2-1917,

2de brief

Liefste Jeanne, Daar ik u verleden maand slechts twee kaarten en één brief heb kunnen schrijven, verhaast ik mij in het begin der tweede maand - en één der laatste van deze schrikkelijke oorlog - een beetje langer met u te klappen. Sedert 24-1 ontving ik uit Gent de gazetten,

o.a. het

nummer van De Nieuwe Gazet van Gent, uw mandaat van 100 M. en deze morgen reeds uw pak van januari. - Bedank Henri voor de sigaren. - Ge weet, dat ik het geld slechts in maart nodig had, dus voorlopig

geen geld meer sturen. Nu ik sigaren, tabak en eten in overvloed

niet verplicht zoveel te verteren, en kom met veel minder dan in Holzminden

heb, ben ik

toe. Verder in

maart en april geen tabak zenden en alleen dan sigaren, als ge er in voorraad hebt. Voorlopig daarom geen geld uitgeven. - Ik ben hier vandaag drie maanden en leid hier een herenleven. Zeker hebt gij, met die vinnige koude en die blijvende sneeuw op mij gedacht en over mij geweeklaagd.

Zonder reden, kindje. Luister: juist voor acht uur sta ik op. Reeds brandt lustig

het vuurken drie stappen van mijn bed. Naar de badplaats en dan drie biscuits geweekt, terd, dik bestreken

met margarine of confiture.

Ziedaar mijn vroegmaal.

geroos-

Als de eerste klop van

negen uur op het oude slot slaat - want hier gaat alles geregeld dat het een plezier is - de eerste naamafroeping,

zulks in de gang, voor de kamer, dus nooit buiten. Nog zijn de negen slagen

niet geklept, of ik ben buiten met de eerste sigaar in de mond, genietend lucht. Om half tien de eerste briefuitdeling,

waar ik met de gazetten nogal veel bij ben. Van tien

tot twaalf ernstig werk. Op het ogenblik schrijf ik de bundel novellen. goed. Om 12 u. opnieuw een wandelingske.

van de zui vere morgen-

Om één uur noenmaal.

Het werk gaat vlot en

Ik eet nog altijd extra, en de

dagen dat we noch vlees noch vis hebben, braad ik mij enige schellekens

Boek en Bibliotheek - 199911r. 4

spek of rundvlees.

Om

/9

half twee luieriken aan het open vuurken met een tas van de heerlijke koffie van vriend Jan. Van twee tot half vijf ernstig werk. De tweede briefuitdeling is gekomen en de thee - ik vind nu thee zo lekker als tante Lisy - wordt genomen met zoetekoek. Om 5 u. tweede naamafroeping. Daarna lees ik. Om half zeven avondmaal met kaas, of worst of spek - want Holland zorgt meesterlijk voor mij. Ten slotte het gewoon avondpraatje met de vrienden. Om 9 u. derde naamafroeping en om lOu. licht uit. Vooreerst nog een blik geworpen op mijn kinderen en mijn kindje, en dan langzaam in uw lakens, onder uw deken insluimeren, peinzende op thuis, op alles wat mij dierbaar is ... en op later. Doch, ... 0, zo dikwijls denk ik op de miljoenen soldaten, die met die barre koude op post staan, in de loopgraven liggen of met hun warm bloed de sneeuwvelden verven, op die duizenden en duizenden arme vrouwen en kinderen, die met lege buiken bij het schaarse vuur kruipen. Ik denk op u, kindje, die ginder vroeg op zijt en laat slapen gaat en met verkleurde wangen door 't ijskoude sneeuwweer trippelt, op grootmoederke, Livine en Margot, die met de plooi van zware zorgen op het aangezicht donkere dagen beleven en God weet! welke donkere dagen tegemoet zien. - Ware het geen schande, dat ik moest klagen, en dat gij uw miseries nog moest vergroten met om mij bekommerd te lopen? Hoe dikwijls, als wij aan 't klappen zijn met M. Eyckens, kapitein Constant, Jozef of andere vrienden, klinkt het: Als ze het thuis maar zo goed hebben als wij! - Ik dien zelfs op te passen niet te veel varkensvlees te eten, want dat is niet goed voor een man, die achttien lange maanden leeft alsof hij belofte van zuiverheid had afgelegd. Ik zou zweren krijgen. - Zult ge nu voorgoed gerust zijn? Van mijn werk gesproken, ge verstaat dat ik hier in ballingschap anders niet dan klein werk kan scheppen, zo bv. Bij brave Mensen of nu deze drie novellen, waaraan ik arbeid. Hoeveel liever had ik in deze grootse tijd een breed werk aangelegd, zoals de derde roman van mijn reeks Een menswaardig Bestaan. De intrigue, de personen van dit werk heb ik in mij voelen groeien. Ik heb figuren opgebouwd, die hoog-menselijk zijn en er zal een frisse wind van schone werkelijkheid in dit anders donker beeld van mijn volk waaien. Doch ik heb noch de gegevens, noch de boeken, waaruit ik de kledij van deze roman kan samenstellen; ik adem niet de lucht in en ik leef niet het leven, die mij voor dit werk moeten bezielen. - Verder heb ik in mijn geest het grootste pogen voor de toekomst opgetimmerd. Ge weet, hoe ik vroeger over Vlaanderen langzaam een grote keten van genegenheid en geestdrift weefde, hoe de Vlamingen op mijn woord in machtige gelederen naar Gent stormden. Ge weet ook, hoe ik droomde die losse scharen door een financiële band ineen te snoeren; hoe ik droomde het Vlaamse leger, juist zoals Anseele het met de socialisten gedaan heeft, door stoffelijke, geldelijke organisaties naar zijn volle recht en zijn volle zegepraal te voeren. Dan waren in mij twee personen: de zaakman, die al zijn tijd aan de verzekeringen moest besteden en de Vlaamse idealist, die zijn uren van plezier en .dikwijls zijn zuurgewonnen centen aan de Vlaamse zaak hing. Met de vrede wordt dit anders, die twee personen zal ik meer versmelten. - Mocht ik blijven leven! Ik heb veel nagedacht en ik heb het vast, goed vast. In een paar jaren zal ik de fundamenten leggen van het machtigste bolwerk van Vlaamse eigendommelijkheid, Vlaams leven, Vlaamse volkskracht in het glorieuze België. - Houd u kloek, kindje. Gestaald en gesterkt keer ik terug. Als van een paard, dat te lang op stal gestaan heeft, zal mijn kracht vertiendubbeld zijn. Voor u, voor mijn kinderen, voor mijn volk mijn gehele kunnen en pogen. Ge ziet, dat al dat mollengedoe in Vlaanderen op het ogenblik mij bitter weinig ontstemt. Wie zou er beter dan ik in de Vlaamse Beweging de kleine mensen, de machteloze keffertjes, de gemene plaatskensjagers kennen? Met "eenenkele pennetrek liggen de maskers van veel van die seigneurs ten gronde. En dan zullen de meelopende sukkelaars weten dat er veel mensen afschuwelijk lelijk zijn, als ge ze naakt ziet. - Doe zoals altijd mijn groeten aan de trouwe kameraden Jan Everaert, Miel Balliu,

20


Gustaaf Degraeve,

Henri Van Waes, Maes, enz. En gij, mijn beste grootmoederke,

stige Livine, mijn schone schoonzuster

Margot, mijn allerliefste

werkt en lijdt samen in volle eensgezindheid,

beurt malkander

Ik kus u en de kinderen innig in de overtuiging

mijn neer-

kindje, helpt wat malkander, op. Dat roepen Jozef en ik u toe.

van een spoedig einde en een gelukkig weerzien.

Alfons Sevens.

12-2-1917, 3de kaart

Jeanne, Sedert mijn brief van 2-2 heb ik ontvangen de gazetten tot 7 februari, uw brief van 19-1 en 3 kaarten uit Gent. Inderdaad, ven en zal de polisleningen

de directie van de Germania

rechtstreeks

heeft mij een paar malen geschre-

met mij regelen. - Ik ben tevreden dat de vinnige koude

over is en hoop dat de kinders en gij niet van de koolnood lijden. Dat ik deze dagen met de kop zwaar loop aangaande

de voeding in België, zal u niet verwonderen.

Nu, dat zal wel geregeld

worden. In alle geval ge moet u kloek houden. - Uw brief klinkt droef. Wat betekent dat, kindje? Moed hebben wil zeggen tot het einde uithouden.

Alles goed met mij. Ik kus u en de kinders.

Alfons Sevens.

23-2-1917, 3de brief

Jeanne, Sedert mijn kaart van de 12de dezer heb ik van u geen nieuws ontvangen, van Theodoor, juffrouw

een van Frank, een van de vriendelijke

mevrouw Decaluwe,

Juliette en een brief - de tweede sinds mijn ballingschap

Gij zult wel deze drie laatste personen voor hun vriendelijkheid

wel een kaart

een van de lieve

- van de trouwe vriend Maes. en genegenheid

willen danken.

In de brief wordt opnieuw uw lof verkondigd:

veel hoedanigheidswoorden,

latief. Ook in de kaart van madame Decaluwe

lees ik, dat Goffin u verjongd vindt. Zo, zo, dat is

een erg en onverzien opgezocht

gevolg van de oorlog en de ballingschap.

en voor mij zelve opgedolven

naar die schat gericht, hem onderzoekende, moed van een gelukkige

en zelfs in de super-

De schat, die ik geheimzinnig

had, ligt daar nu bloot en bleek. En ziet ge al die ogen hem lovend en prijzend?

Het streelt wel de hoog-

bezitter, die ik ben; maar het is toch altijd min of meer ... gevaarlijk.

Weinig mensen kunnen een ontdekte schat rustig beschouwen;

sommigen

spannen zelfs lang-

durige pogingen in, om hem meester te worden. Nu, ik meen mijn schat nogal van dichtbij te kennen; hij houdt er wel een beetje van bewonderd

te worden, doch ... van verre. Tussen haak-

jes gezegd, ik geloof het niet; maar moest het nodig blijken, ik heb ginder drie goede wachters achtergelaten,

die, al hebben ze zwakke armkens, toch veel macht bezitten. Vindt ge niet, kind-

je, dat uw man, die als ge die brief krijgt reeds veertig volle jaren zal geworden ouderwets

te worden?

- Juffrouw

staat, en zulks als hij 6 jaar en 4 dagen telt. Weet Frank misschien vent gelijk hij, maar ook een grote man op deze manier gemakkelijk het hoofd afgereden weerkeren,

zijn, begint.

Juliette schrijft me, dat Frank op de tram springt, eer hij stil

wordt? Zoekt Frank misschien,

niet, dat niet alleen een kleine onder de tram geraakt en

dat als zijn vader eindelijk

naar huis mag

dat hij zijn oudste zoon aan de statie niet ziet, en naar 't kerkhof moet gaan, om hem

goendag te zeggen?

Wat er ook kan gebeuren,

heid zijn armen of benen afgereden

't is dat Frank door zijn onoplettendheid

wordt. Zonder benen kan hij naar grootmoederke

lopen, naar school niet meer gaan, in de Baudeloohof glijden als er ijs ligt, niet leren schaatsen, men gaan eten, niet mee optrekken.

en wildniet meer

niet meer spelen, niet meer op de grachten

en als we al te zamen naar Heusden koekeboterham-

En zonder armen? Niet meer tekenen, niet meer schrijven,

niet meer alleen eten en zijn armen niet meer kunnen rond moeders hals slaan. En dit alles, omdat hij geen minuutje kan wachten, tot de tram heel en gans stil staat. ' k Ben kwaad op u, Frank. Vroeger reeds hebt ge gevallen van uw velo en dan heeft de dokter de wonde van uw kinneke met een haakje moeten toedoen. Uw vader weet, kleine vent, hoe uw moeder dan verdriet had. En moet ze, nu ze zoveel werk en hoofdbreking om uw wildemansstreken

heeft, ganse dagen bekommerd

lopen

? Een mens heeft zijn armen en benen nodig, Frank, om te werken en


2/

Briefwisseling tussen de kampen was mogelijk. Deze kaart werd door graaf Maurice Lippens uit Gütersloh naar Alfons Sevens te Celle -Schloss gestuurd. Dezelfde foto van de Belgen in Gütersloh is gepubliceerd voor in Dr. E. C. Coppens Paul Fredericq. Uitg. Liberaal Archief 1990. Graaf Maurice Lippens staat op de achterste rij, de eerste links. Hij was de grootste van allen. Op de achterkant van de kaart staat alleen zijn handtekening, met forse hand in potlood.

GUDRUN COMITEIT GENT SI.C~IïU.I"Af

:

NIEUWI!HeOSCHSTR,uT,

11, GENT

~O"C;HI:C."CJl.NI,,(I, H~

GvO"u",

COI'IIT.IT:

'Dor V_ ••!I•• ,

'1>r.'i, •••,.,.,

'0..

p,....u, •.•••..

1), Lf/ ••• ,0..

e.Ft.I'

40.'.'

D"H •• dl.

All ••• 5 ••.•••. M ••••• I VI •• c,•••~

rr •••• ,. ,.~•.irl

•..•

••.

V.rl ••••••.

Eerste lijst dar Beschermleden.

I. De Heer Mauri" Lippens. Mi· nister ven Üpenbenr Onderwijs, Rru"cl.

V. 1.. 2.

2. De Heer AuguIl De Schrijver, Volksvertegenwcordigcr. Spi~J!cI'luat.Cenl.

V. L.

J.

De Heer Alron.!l SiHef, Schepen. Silvacn,lrut.

J

V. L. 24

Tussen graaf Maurice Lippens in Moerbeke - Waas en Sevens bestond een diepe vriendschapsband, getuige daarvan, in 1934, de steun van Lippens aan de door Sevens georganiseerde creatie van het Muziekdrama "Gudrun" van Albrecht Rodenbach in de "Franse Schouwburg". Het was in die tijd niet eenvoudig, te Gent Vlaams werk op te' voeren. GraafLippens staat als eerste op de lijst van het steuncomité, samen met August De Schrijver, Alfons Siffer, baron Henri de Kerchove, Edward Anseele en Louis Franck. Zij zijn de eerste zes van een merkwaardige lijst van 150 bescherm leden, een weerspiegeling van patriottische vlaamsgezindheid.

fr. 200

zoo

Fr.

Gent.

4. Beren Henri de Kcrchove d'Ësacrde, Senator, Ouderhagen. 44. Geil!. J,

1001",.

De Heer Ed .•.•iHtl Anseele. 3tllllt,~

V. R. 33-3)

V. 5. 14

;OF,.

minister, Vulluvl:rlt:Hr:n.,'l"Qord .• Haudelcon reet. Ccn1.

6. Dt: Ht:er Louis F,ilnd., Sl/111tsmini.ler, 10, Wildt: Wuud,t,lU\~,

V. S. 18·16

18 jaar later. Op de lijst der inschrijvers voor het Huldebetoon Alfons Sevens van 1952 (hier rechts) staat hij zevende op de lijst, nog voor senator Hoste, uit Brussel. Volgens de familiale overlevering zei Sevens van Maurice Lippens, dat hij, hoewel franssprekend, "een echte Vlaming" was. Vlaamsvoelend was hij zeker.

22

I(IOF,.

1:IruJ.Sd.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. JO.

MAGNF.L Oustaaf, Hoogleraar, Gent • Gencrnal Majoor TEMPER MAN Remi, Gent DE BIE Josoph, 1"· Advocaat Generaal, Gent VAN DER AUWERMEULEN G., Gon! ROS Lécpold, Ingenieur, Brussel VAN HAUWAERT 0., Ere Inspecteur, Gent Graaf MauriGe LIPFENS, Brussel VAN DAELE-BEAUFAYS, Architect, Gent HOSTE, Senator, Brusael Generaal MI\RICHAL, R. O. A., Gent.


Frs.

lOD,100,100,JOO,200,100,500,500,200,ZOO,-

om te vechten voor zijn vaderland. gelingen en huisvaders

t Is al erg genoeg, dat er nu duizende en nog duizende jon-

in de wrede oorlog verminkt worden. Ik wil dat Frank alle avonden, na

zijn gebed, belooft voorzichtig

te zijn. - Ik heb hier ontvangen

Vlaamsche Studenten en Voordracht van DosJel. Hebt gij mij die gezonden? regelmatig

De gazetten komen

toe. Het is best, dat ik op de hoogte gehouden ben van de toestand in Vlaanderen.

oorlog blijft niet eeuwig duren en het is documentatie,

Misschien

waarom hij Vergeet-me-nietjes heet? Het zijn drie eenvoudige,

figuren, de vrouw die niet trouwt voor haar oude sukkelachtige die met al haar verdoken moed en wilskracht

De

die ik later niet meer moet opdoen, dus

het is tijd gespaard. - Mijn nieuwe bundel novellen is wat verachterd. afgevraagd

Aan de

twee vlugschriften:

hebt ge u

nederige vrouwen,

moeder, de kleine burgersvrouw

door de wereld spartelt, de verloofde,

die zich

opoffert om de geliefde omhoog te helpen en door hem voor 't geld verlaten wordt. Het is geheime en heldendom

schéönheid

in 't klein. Ik heb de wereld aangekeken

gaat voort goed met mij. Voorlopig, bekommerd

met mijn beste ogen. - Alles

zoals ik u schreef, moet ge zelfs voor 't geld niet met mij

zijn. Ik heb niets nodig. Het leven is hier buitengewoon

goedkoop

geworden.

- Uit

Holland heb ik nog geen vast nieuws. - Ik hoop dat ge reeds 'mijn andere brieven ontvangen hebt en dat mijn oude vesten, mijn redingote uitgezonderd,

op weg zijn. - Het is hier een prach-

tige dag. De zon zit in een heldere zuivere lucht en de stralen zijn lekker mals geworden. voelt voor de allereerste

maal de adem van de naderende

daarmee dat ik hier zo hoopvol zit? Dat ik u allen, grootmoederke, gens met een hoopvolle het keukentje

Livine, Margot en al de jon-

glimlach op de wezens zie? Juffrouw Juliette huppelt hups en haastig

binnen, madame De Caluwe nadert moedig en goed gestemd als altijd. Daar is

Mie! met zijn ruwe schors en zijn gulden hart, daar komt onkel Jan, studerende vernieuwende

gave der goedheid best ongemerkt

en optimistisch

hoe hij de immer

kan laten vloeien, daar nadert steeds gewichtig

Gustaaf, in de verte gaat Maes, trouwen

helder als staal. En daar zijn er zoveel

anderen, Henritje Van Waes, Merlijn, de baas van 't Vlaams Huis, de vriend Vandamme Moerloze.

Men

lente door de natuur varen. Is het

Ja, welhaast zal ik die vriendenhanden

zich en moeten nog losbarsten. God weet! Vlaanderen

drukken. Zeker, vreselijke

Ijselijke rampen zullen 't mensdom

doen schudden

en beven en

teisteren. Maar 't is 't laatste. De boog kan niet sterker gespannen

den. Moed en betrouwen,

en de

orkanen vormen

kindje, de lente doet de natuur van verlangen zinderen,

wor-

zoals de

mensen naar de vrede. Ik wens. u allen een hartelijke goendag, breng u de groeten van die u dierbaar zijn, kus de kinderen, en zoen u, kindje, lang en innig. Alfons Sevens.

6-3-1917, 4de kaart

Jeanne, Sedert mijn brief van 23-2 heb ik ontvangen

drie kaarten uit Gent waaronder

een van Frank. Ik heb er zeker op gepeinsd, Frank, dat ge zes jaar geworden wel ge gekomen geweest zijt, over zes jaar, bij vader en moeder! pak met ISO sigaren en tabak en dat met vest en ondervest paar exemplaren

van mijn toneelwerken:

kende nummer 49 van De Gentenaar. 't

Doe voort uw best. - Ook het

zijn in mijn bezit. - Zend mij een

Zonne en Ge moet trouwen. Zend mij ook het ontbreSchijnt dat de Nieuwe Gazet van Gent een polemiek

voert met Vooruit over de Vlaamse Beweging. kus. Alfons Sevens.

14-3-1917, 5de kaart

Kunt gij die nummers niet zenden?

Jeanne, Gisteren heb ik uw kaart van 20-2 en de kaart van Bertha van 15-2 gekregen. nieuws is schaars en blijft lang onderweg. 3de brief van 23-2 zult ontvangen vraagt. - Alhoewel

de uwe en

zijt. Wist ge, hoe

Een innige

Het

Ik denk toch dat gij mijn 2de brief van 2-2 en mijn

hebben, en de inlichtingen

er in gevonden,

ik anders niets doe dan aan de novellen arbeiden,

die gij over mij

geraak ik niet ten einde.

De laatste gaat niet. Het is nochtans zo nodig, dat ik er mee gereed geraak. De Vereniging Letterkundigen

zal opnieuw aan de verspreiding


meehelpen.

van

Wat betekent die fr. 450. JO van de

23

I.

Germania? Vervallen premieën ? Het nieuwe boek kan daarvoor te pas komen. Ik ben zo met u allen bezig! Met mij alles goed. Alfons Sevens.

(

24

22-3-1917, 6de kaart

Jeanne, Sedert mijn laatste kaart ben ik zonder nieuws van Gent. Noch kaarten, noch gazetten; slechts het woordenboek is toegekomen. Aangezien ge er aan houdt mijn portret te zien, zal ik vragen om mij te laten trekken. In alle geval, ge zult mij verbeterd vinden. Ik heb eten in overvloed. Alleen de grijze haren worden talrijker. Toch gaat het werken moeilijker en de laatste novelle geraakt niet ten einde. Ik denk zoveel aan u en de kinders. 't Zijn zulke wrede, lastige maanden. Moed, kindje, het einde nadert. Ik groet u allen hertelijk en kus u en de kinders. Alfons Sevens.

31-3-1917, 4de brief

Liefste Jeanne, In de laatste tijden leef ik hier een beetje van u vereenzaamd. Sedert veertien dagen kreeg ik enkel een kaart van grootmoeder, op 25-2 geschreven en op 23-3 ontvangen. Ik heb gewacht tot de laatste van de maand om u te schrijven, altijd nieuws verwachtende. Doch deze morgen was er nog niets bij. Ge moet weten, de Vlaamse brieven worden hier gewoonlijk een dag of twee later overhandigd dan de Franse, daar ze naar een andere censuur moeten. [Twee regels gewist]. Nu een beetje min of meer, we spartelen er toch door en we geraken langzamerhand aan de laatste staties van de kruisweg. Gisteren heb ik ineens een groot pak gazetten ontvangen. Dat zijn gewoonlijk de voorlopers van ander nieuws. Ik heb eindelijk met mijn bundel novellen gedaan gekregen en ben aan het overschrijven. Binnen een vijftal dagen zal ik het handschrift kunnen afleveren. In de laatste novelle heb ik de treurigste meisjesgeschiedenis geschetst, die ge wel ooit zult gelezen hebben. 't Is wonderbaar, hoe ik mij moet weren, om mij in toom te houden. Zelfs als ik de mensen op hun best wil schilderen, groeien figuren vol kleinzieligheid, schijnheiligheid en slechtheid onder mijn pen. Ik ben waarlijk boos op mijzelve, dat mijn pen zo bitter is, doch wat ik schrijf is zo echt, zo waar, dat ik vrees te liegen, als ik er de kleur wat minder ver en vet opleg. Telkens weer wil ik mij overtuigen, dat de wereld zo slecht niet is.als ik hem uitgeef. Dan denk ik op de Steurstraat, 7 en 10 en op de goede hoedanigheden, die ik bij de mensen gedurende mijn ballingschap ontdekt heb. Nu, elke vogel zingt zoals hij gebekt is. Ik heb aan Bouchery geschreven naar twee personen in Holland honderd exemplaren van Bij brave Mensen te sturen. Verschillende vrienden in Holland zijn bereid de handen aan 't werk te slaan. Ik weet echter niet, of boekenzendingen uit België naar Holland toegelaten zijn. Ik hoop van ja. Verder zal ik, zodra mijn eerste kopij naar Antwerpen is, een nieuwe kopij van mijn novellen voor Holland bezorgen. De Vereniging van Letterkundigen zal beproeven, letterkundige bijdragen van mij in Nederlandse tijdschriften te plaatsen. Ge ziet, ik zit van langs om met meer werk op de winkel en de dagen vliegen voorbij. Ik ben hier overmorgen reeds vijf maanden. De barre - dat woord is meer dan ooit op zijn plaats - winter is over; de lente, hoe nijdig ook de winter evenals de oorlog zijn laatste kuren uitspeelt, is in aantocht. Aan de jasmijnstruiken, die juist naast de ingang van het oude slot staan, kruipen de eerste bruin- groene ogen tussen het schijnbaar verdorde hout. Zoudt ge geloven, dat die vijf maanden als een rook weg zijn, en dat ik elke avond de dag voor de taak toch te kort vind? Gevangenisstraf is kolossaal erg, omdat men op zijn vrouw, op zijn jongens, op zijn broeders, op zijn familie, op zijn land, op zijn verantwoordelijkheid denkt, en dat men de kostbaarste schat, de vrijheid mist. Maar wat de dodende verveling betreft, die krijgt me nooit in haar klauwen. Sluit me op in een cel, zonder papier of potlood, dan schep ik mij een wereld van beelden met wie ik leef, spreek en redeneer. Meent ge misschien te Cassel in 't gevang, als men mij de portretten van mijn kindje en van mijn kinderen afgenomen had, dat ik u bij mij niet had? 's Avonds als ik mijn bed van de muur nedergelaten had, zette ik mijn driepikkeitje juist naast mijn hoofd, en dan kwamen beurtelings


Frank, Dirk en de kleine Vinanaast

mij zitten. Hoe dikwijls heb ik dan niet met mijn kinders

geklapt en ze in het oor gevezeld, dat ik hun moeder zo gaarne' zag, en dat ze zo braaf was, en zo naarstig en zo moedig. Dan nam ik mijn lieve Dirk op mijn knieën: kloek moest ik zijn armen vasthouden,

want krachtig helde hij zich diep achterover

en dan weer voorover, tot hij moege-

speeld zijn polletjes rond mijn hals sloeg. Soms zag ik mij in ons keukentje

over het tapijt krui-

pen. Eerst wipte Frank op mijn rug; dan klauterde Dirk erbij. 'k Voelde grootmoederke haar bril lonken en 'k hoorde haar lachen. En moederke,

door

die op de komst van de kleine Vina

wachtte en dacht, was tevreden van mij. Voeg daar nog bij de artikels die ik in mijn hoofd schreef, de redevoeringen

die ik in mijn geest uitsprak, de romans die ik opbouwde

voor later die ik tekende (zonder te gewagen van de lange samenspraken vurige liefdesverklaringen

die ik u deed), en ge zult begrijpen,

veel werk had. [Niets of] Niemand bezigheid

en de plans

die wij hadden en de

dat ik zelfs in mijn cel te Cassel

in de wereld, kindje, behalve de ziekte, kan me zonder

stellen, en dat is een groot geluk in mijn ongeluk. - Ik heb gelezen in grootmoeder-

kens kaart dat Frank weer 24 punten bekomen heeft en de prent. bewaart tegen dat ik thuiskom.

En hoe stelt het Dirksken op school?

van de kleine lieve vent tevreden zijt. Rekent hij nog zo gaarne? zo rustig en kalm te werken?

Ik hoop,

dat Frank al de punten

Ik ben zeker, dat gij ook

En zit hij 's avonds nog altijd

Kan hij nog zo goed de vriend spelen van tante-meter?

tevreden dat de schone dagen aankomen en dat het bendeke deugnieten weldra met hoepels en toppen onder grootmoeders

waakzaam

oog in de Baudeloohof

nen spelen. 't Zal nu de beurt zijn van de kleine Vina om te leren hoepelen. Als de wereld kraakt zoals op dit ogenblik,

achten als hij er heelhuids

van onder geraakt. Schrabben

7 en 10

zal kun-

- Ik hoop dat gij het

allen zo goed mogelijk stelt in die tijden, wanneer iedere dag zijn nieuwe en zwaardere zorgen meebrengt.

Ik ben zo

uit de Steurstraat

lasten en

mag een mens zich gelukkig

en kneuzingen

worden heel vlug ver-

geten. Met mij gaat alles voort goed. Vergeet niet mijn beste groeten te doen aan de vrienden en in 't bijzonder

aan onkel Jan. Zijn hof moet ook aan 't herleven gaan. Beste groeten ook van de

vrienden hier, van Jozef en compagnie.

Ik groet u grootmoederke,

Livine en Margot en ik kus

mijn liefste Jeanne en mijn kinderen. Alfons Sevens. 11-4-1917,7de

Kindje, Zoals ik het had voorzien,

kaart

is de correspondentie

uit Vlaanderen

heb van de kinders, van Margot en van u zelf goed ontvangen.

in eens aangekomen.

Ik

Ik ben tevreden dat Frank in de

school zo goed zijn best doet en wens hem geluk met zijn plaats, ook schrijft hij mij op de tram niet meer te springen. - Mijn portret heb ik nog niet laten maken, men geraakt hier zo moeilijk geschoren.

Zo nodig laat ik mij ongeschoren

naar Antwerpen

en Bouchery

gezonden.

trekken. - Mijn handschrift

is gisteren rechtstreeks

Laat ons hopen dat ik thuis ben met de vrede voor het

werk gedrukt is. 't Is hier een witte Pasen geweest. Best groeten aan allen. Alfons Sevens. 18-4-1917,

8ste kaart

Ik heb zoëven uw kaart van 7 maart ontvangen, mijn plaats, ik zou hem zelf schrijven,

die dus verachterd

was. Bedank de vriend Jan in

maar ik heb zijn juist adres niet. Ik heb mijn portret laten

maken en zend het u, als het gereed is. Joseph was zeer gelukkig

het portret van Livine en de

kinderen te zien. - Zoek eens in de kleerkast achter een oude broek, gelapt is ook goed, en zend ze mij. De lente blijft weg, maar het einde van de oorlog nadert. Ik heb hier als kamerkameraad een kennis van de vriend Coussens gekregen, slaan samen de kok. Gezondheid Derde blad van een niet gedagtekende

namentIijk Tyberghyn,

schepen te Menen; we

blijft goed. Ik ook verlang zo naar u, kindje. Alfons Sevens.

brief

Nota.' Door de vermelding van deze brief in de volgende van 11 mei, weten we dat het blad afkomstig is van de 5de brief en geschreven werd op 28 april. Enkel het derde (en laatste) blad van de brief is bewaard. Het eerste, waarschijnlijk zoals alle brieven uit Celle aan beide kanten beschreven, is verloren.


25

Zoals ik u reeds schreef is er op mijn kamer een Vlaamse schepen gekomen,

die zo goed kan

koken als ik slecht. Voeg daarbij dat hij overlast zit met eten en pakken krijgt uit allerhande onzijdige landen en bevriende naties. Hij heeft mij voorgesteld

een gezamentlijke

schappij te stichten. Hij heeft niet lang moeten pleiten om mij te overtuigen,

kookmaat-

want beter kan ik

geen actiën plaatsen. De doos, waarin onkel Jan zijn koffie zond, is, door een ingenieur als 't u belieft, in een kachel veranderd.

We stoken met bakkerskolen

en Frank zou goed te pas komen

om met onze blaasbalg het vuur aan te jagen. 's Avonds is er nu grote diner. Macaroni, spek of gruyèrekaas.

Witte bonen met pataten en spek. Suikerboontjes

spek en pataten. Gisteren waren het bloemkool likken! Laurierblaadjes, kleine beenhouwerij.

muskadenoten.

rijst met

of jonge worteltjes

met

met pataten en eiers. En saus om de vingers af te

niets te kort. Het spek en vlees in de kast gelijkt een

'k Heb beproefd u thuis te verrassen met een pak vlees, melk en choco-

lade, maar ik mag zulk geen pak naar Gent zenden. Kortom, kindje, de haan wordt gevet, en daar hij zo kort zit, is er gevaar dat zijn buik nog dikker wordt dan te Gent, waar hij zijn volle beloop had. 't Zou mij toch nog dubbel goed smaken, wist ik dat ge thuis kondet eten gelijk ik. Ik heb u een paar exemplaren

van Zonne en Ge moet trouwen gevraagd,

gen. Zend mij ook tien exemplaren

van De Moed en Vlaamsgezindheid

maar nog niets ontvanvan Eduard Anseele. -

Kindje, liefste kindje, die mij sedert zeven jaar zo gelukkig hebt gemaakt,

ik kus u van verre op

uw lieve ogen, op uw zachte wangen, op uw warme mond. Kus de jongens

voor mij, groet de

familie in mijn naam en in deze van de trouwe harten die verre van u allen zijn en zich van dag tot dag dichter voelen. Groet aan Jan en de vrienden. Altijd harten omhoog. De lente komt laat, maar toch. Alfons Sevens.

(wordt vervolgd)

26


(

(

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Negende aflevering, opgetekend door zijn kleindochter Nicole Verschoore. Met taalkundige aantekeningen van zijn dochter Livina Verschoore - Sevens. Vanuit Holzminden

schreef op 19 oktober 1916 Alfons Sevens aan zijn vrouw:

"Vraag eens aan de censuur te Gent of gij mij het

klad van mijn schets Niet uit liefde moogt sturen. Ik ben zinnens te trachten ze hier af te maken, een drietal novellen er bij te schrijven en zo een bundel novellen te bereiden" haalt Sevens op 28 november novellen vorderen gestadig.

(Boek en Bibliotheek

zijn vraag (Boek en Bibliotheek

Hij is rustig, de inspiratie vlot. Toch heeft hij heimwee naar ernstiger

theek 1999, nr 4). In zijn brief van 23 februari vernemen wel in een context die laat vermoeden,

figuren, de vrouw die niet trouwt voor haar oude sukkelachtige door de wereld spartelt, de verloofde,

verlaten wordt. Het is geheime In dezelfde brief verzekert buitengewoon

goedkoop

schoonheid

liever had ik in

we voor het eerst de titel van de nieuwe bundel, Vergeet-mij-Nietjes, en

dat in de bewaarde oorlogscorrespondentie

een kaart of een brief aan Jeanne ontbreekt:

waarom hij [de bundel] Vergeet-me-Nietjes heet? Het zijn drie eenvoudige,

hebt ge u afgevraagd

en wilskracht

werk: "Hoeveel

zoals de derde roman van mijn reeks "Een menswaardig Bestaan" (Boek en Biblio-

deze grootse tijd een breed werk aangelegd,

"Misschien

1999, nr. 2). In het betere kamp van Celle - Schloss her-

1999, nr 3). Op 2 februari 1917 is hij volop aan het werk. Zijn drie

moeder, de kleine burgersvrouw

nederige vrouwen,

die met al haar verdoken moed

die zich opoffert om de geliefde omhoog te helpen en door hem voor 't geld

en heldendom

in 't klein. Ik heb de wereld aangekeken

met mijn beste ogen".

Sevens zijn vrouw dat hij het goed stelt, zelfs 'voor het geld': "Ik heb niets nodig. Het leven is hier geworden".

De brief zal zijn vrouw zeker hebben gerust gesteld.

Voor een beter begrip van de brieven is het nodig bij dit werk even stil te staan. Samen met Sevens' roman "Schoolmeester" behoren de drie novellen van Vergeet-mij-Nietjes tot het best wat hij heeft geschreven. die men tevergeefs

Ze bevatten heel wat analyse en observatie

zoekt in andere literatuur van dezelfde tijd, zelfs bij groten zoals Streuvels en Buysse.

Sevens houdt van de vrouw. Hij gelooft in haar, hij rekent op haar. In drie zeer uiteenlopende speelsters

blijk van intelligentie,

psychologisch

menteel in de zin van Conscience's hyperrealistisch

te noemen,

keling' noodlottig

romantisch

inzicht, diplomatie, werk, ofschoon

met dien verstande,

en schrijnend

De psychische

ontleding

tred van het alledaagse

- samen - de beslissende

zijn meer dan typen, ze zijn karakters

schijnlijk aan de tand des tijds zou hebben weerstaan. nr. G 21 262, kan uitgeleend

die daardoor

in de ontwik-

wat nochtans geen In de drie verhalen spe-

voortreffelijk

gestructureerd

geworden. waarnemer

en voortreffelijke

psycholoog.

in zijn eigen taal genoten, hij zou met Vergeet-mij-Nietjes een werk hebben geschreven

nog zonder moeite gelezen worden. (Het exemplaar De historische

wel en wee van de personages.

rol in de ontwikkeling,

van het innerlijk leven is het werk van een fijngevoelige

Sevens van beter onderwijs

alles behalve senti-

het gevoel bij Sevens een zeer grote rol speelt. De tekst is het best

in het eerste en laatste verhaal, prozaïsch en alledaags in het middenstuk,

en de karakters

overkomt. De protagonisten

milieus geven de drie hoofdrol-

moed. Hun verhaal is nochtans

dat het leven van 1913 - 1914 onder de loupe komt. Er zi t dramatiek

ogenblik afbreuk maakt aan de bijna Balzaciaanse len de omstandigheden

altruisme,

In historisch

perspectief

van het seminarie

of als retro-ervaring

Nederlandse

Literatuur

Had

dat waar-

kan het boek echter vandaag

van de RUG, Blandijnberg

2,

worden).

waarde van het boek is onmiskenbaar.

Boon of Piet van Aken aantreffen.

Unieke getuigenissen

vullen het stadsbeeld

aan, dat we b. v. bij Louis Paul

Het eerste verhaal, Niet uit Liefde, speelt zich tussen buren af, in een straat met allemaal

gelijke huisjes. Men ziet er van de ene tuin in de andere, en het gebeuren huizen, en in de harten van drie mensen:

gaat zijn gangetje over de haag, in de kamers van twee

een goed hart, een bijna goed, en het derde hard, veeleisend

zich een liefdesgeschiedenis,

maar aan de verwachte

waarop Sevens er de oorzaak

van aanbrengt,

ontknoping

maar voornamelijk

moet worden verzaakt. Interessant de nauwkeurige

weerspiegeling

en egoïstisch.

Er ontwikkelt

zijn niet alleen de manier

van de intieme redenen en drog-

redenen van de vrouw die zich tracht te troosten.


/3

6GèiiJk'ê.l·
. nodê~ûltt\V~

dlenda.voór' ::",

b~

keu-

' ....'

·;··::EI!~~eurJl'(dêkërikëri;:ijr8èlitU;hl~icri.gànK8ken,nevëns

c

bot

Het laatste verhaal, Haar grootste Verdriet, roept als in een film het beeld op van de straten en pleinen van Gent in het begin van vorige eeuw, vol uitgaande mensen, voor het gewone vermaak en dat van de Gentse feesten. De gecompliceerde verhouding tussen een jonge vrouwen een opgroeiende jongen staat tegen de achtergrond van sociale ambities en het contrast dat ze vormen met de eisen van gewoon geluk. In het verhaal Proza werpt Sevens de hyperrealistische blik in zeer moeilijke omstandigheden in de buurt van de Oudburg. De evocatieve details zijn stuk voor stuk merkwaardige getuigenissen over het leven van toen, en de mentaliteit die heerste vooraleer alles werd zoals we het nu kennen.

J;~~~t~~.~~:~t~fd~~~.~~~~::~~

.aan

MilihiuureenJllànk' sösiagêni.lÎedekt,door 'ëén: gUet;' dlé .:álle:zat~~dagéi1.vern!éii,!d'werll. Opd~lplank;Jai. beï,)Niod, . . storid hot smoutIiotJe. derrièlkkan, driè teljoren' en~óe Itonuneri; .Aan een,vlerlÓ.1. verUndê.hiikéri' hingeii" depott~n .è'O·piimien. • Dor:óldei'w8.s dooreen haUhoog mûurkên:in':twee~nvèrdceld. .:'t Aebièi8t~818àpliamerljG ,trok Uclit; door twjie;gliïiéö ponnen, . 't veorste dooreen dnkv,onstiu1Je ... · ......)" .: .... Gebeel dowonlng,vanonderlot boven;}VM krailknctJri.ite keakc~ op de alUJdgtlinmende 'aioor,8!Ond '00 koperen 'kofflekelcleo blinkende kóftlekan.Llnks de acbbinvbevond Wat de taal betreft vertoont de bundel novellen dezelfde kensichêcri.kast. ZeW89 bedekt me.t roodpàplermetilitgoknlpte merken als de brieven, hoewel de auteur zijn tekst zorgvuldiger randen.: Daarop zag men een Lieve-Vrouwerlbeeldonder Itlok, heeft opgesteld en nagelezen. De waarde van Vergeet-mij. yhi'rgebloemd4) tassen en eenlge portretten,' delàde t4tcn de beaiê:teij6rèn/ ~ri Vierl4l' b~perlie3,ent: iorgvpld)fin Nietjes ligt in de rijkdom van Sevens' woordenschat. De oudere ge~kkèld,:zes JltiDkflnde,vorkóÎi; elf ~ én een, driètäl:, taI8!Vlaming herkent onmiddellijk zijn kleurrijke, subtiele, emotio'. ~~seD<,·:·'~~.::~. ~-/:-:.,:,::-.~~/' '. .. .:, .~:" .,'~". '. ",_._. : .".." >: <>:::.~.:';:~" .. -. neel geladen adjectieven en werkwoorden, hij herontdekt de . Recbts pronkte de groote kleorkos, zoo oud ala de geruite ~~ juiste zaaknamen van verloren gegane gebruiksvoorwerpen of doek; dien Treezeken op hur trouwdag droeg. " ' . .,. .' "Op hetveri8~rbIadpra4lden gerauluma motln'lmlddeii toestanden, en stelt ten slotte weemoedig of verbaasd vast dat eenmuekusbloe'rripJe: .Tegelll,l(lt.venster alond de J)ngovei'fde, door het weren van Zuidnederlandse woordenschat in woordufaenden keeren gewMschen Wet: .,' ....: '.,. denboeken en taalgebruik, een vrij aanzienlijk deel van onze Aan den muur Jllniièn oonhèlligo Jozef en een heilfg6 "Anlcnlria. van P4/JÛa. .', ,"'.' . . ...,. culturele identiteit is verloren gegaan.

de

van

In

papfu:

vier

Sevens schrijft wezen voor aangezicht. In zo goed als alle contexten verwijst de term tegelijk naar het voorkomen en het innerlijk wezen, welke laatste dimensie verloren is gegaan in de uitdrukking gezicht. In de beschrijving van het alledaagse "prozaïsche" leven van het tweede verhaal, wordt de lezer eraan herinnerd dat de spekslager alleen varkensvlees sneed, bereidde en verkocht, en dat de beenhouwer een andere beroep uitoefende, Geen van beiden waren slagers. Op de kermis lopen dubbele jongens rond, , dit zijn 'twee keer kleine jongens en toch nog geen grote jongens'. Sevens schrijft nog tegenheden voor toestanden die tegenstaan: en kwartier voor wijk, woorden die nog lang zowel in Verschueren als in Van Dale als gebruikelijk werden aanvaard, Ook aan Jeanne zegt Sevens, zoals in dit proza, dat 'zij zich door de oorlog zullen scharren', van scharren, Zuid-Nederlands, een werkwoord waar hij veelvuldig gebruik van maakt. Het frequantatief scharrelen bestaat nog. Over handgifte weet Verschueren in 1930 mede te delen dat hiermee de eerste aankoop van de dag wordt bedoeld, het eerste geld dat men aan de winkelier geeft. Bij Sevens is de handgifte de allereerste koop in een nieuwe zaak, en deze handgifte speelt een zo belangrijke rol in de hele buurt, dat niet kan getwijfeld worden aan de toenmalige specifieke betekenis. Kaantjes zijn het vliezig overblijfsel van een gebraad stuk vlees, bij Sevens en in het Algemeen Nederlands. Pens verklaren Verschueren en Van Dale met bloedworst. In Sevens' tijd was pens iets anders, nl. gemalen dieringewanden, d.i. slachtafval, in een darm gestoken. Uiterst goedkoop eten voor arme mensen. In de jaren 1940 zong men in de familie Sevens nog het "Liedje van de Duim", als aftelrijmpje voor de allerkleinsten. Eén voor één waren de vingers aan de beurt, met één versje per vinger. Het spel eindigde met een kriebel in de handpalm: Duimke gaat naar de markt. Hij koopt een koe, een beetje lever toe, [;enbeetje pense, voor de zieke mensen, en een klein, klein kriebelingske toe ... (Dan schaterde het kind het uit).

/4

Boek en Bibliotheek - 2000 nr. J

Voor werkster treffen we in Vergeet-mij-Nietjes werksterigge

de naam werkstering

voor werkster (zoals ook naaisterigge).

bijstond. Baker en kraamvrouw nen is hem iets misjunnen, lijk beide adjectieven

aan, dit is schrijftaal

Een achterwaarster

voor de gewone Gentse benaming

is de baker, de vrouw die dè kraamvrouwen

het kind

waren niet éénzelfde persoon. Bij Sevens praten de mensen niet, ze klappen. Iemand iets misgun-

en voor fluwelen kleding bestaatfolpen

begrijpen

en ook floersen.

Merkwaardig

lijkt ons wel, dat wij onmiddel-

als van fulp, een soort fluweel met lang haar, en van floers, fluweel, dat door Verschueren

nochtans niet als zodanig begrepen gaas", een bewijs dat de fluwelen

wordt. Verschuerens eigenschap

verklaring

onthoudt het zwart van de rouwstof en noemt deze "zwart

van floers totaal verloren is gegaan.

Niet voor ons. De floersen kraag leeft nog vandaag. Ander taalgebruik

ligt ietwat verder. Zo is volgens Sevens ijl voor leeg nog volledig conreet : we lezen ijlgebrand

brand en begrijpen dat ijl de lucht en de afwezigheid der inhoud betrekking

van muren en/of materie suggereert,

heeft.

We lezen laweit voor lawaai. Reke voor rij. Spinde voor spijskelder. kort stenen pijpje. Kersouwke

voor madeliefje.

ruk. Doening voor boerenhof zoals in het Algemeen

voor leegge-

terwijl leeg eerder op een volume zon-

Kenen voor rimpels of kloven. Baardbranderke

Groeze voor jeugdig groen en jeugdig loof. Sneukelen

of eigen bedrijf. Krinkel voor uitvlucht.

Nederlands.

voor een

voor snoepen. Snok voor

Piot voor soldaat, en niet als scheldwoord

voor dwazerik,

van het Franse bouvier. Nesch, in moderne spelling nes betekent

Een boevier is een ossedrijver,

zacht en week. En dan is er het juweeltje jijntig, dat in de gangbare

woordenboeken

blijkbaar niet bestaat. Fijnte mag er wel zijn,

in de wending "een graad van fijnte". Bij Sevens leeft het woord anders, hier komt eeti fijntig meisje voor, die fijnte heeft. Fijnte, finesse, naar geest en gevoel. Een jonge man is liber, en het begrip wordt nog omschreven

in Van Dale: vrij, ongedongen.

In welk opzicht zijn de laatste termen beter dan de eerste? De vraag geldt eveneens voor teljoor en bord of eetbord, kappertje voor een halve pint, bluffen en stoefen voor boffen, pralen, pochen. Menagie voor huishouden het Algemeen Nederlands,

tenzij onder de vorm menage in enkele specifieke

Sevens' proza menagie ook koppel kan betekenen

en aanleiding

betekenissen.

geven tot het liefdevolle

en huishouding

is onvindbaar

Terwijl nu nog in Vlaanderen, verkleinwoord

menagieken,

in en in

b. v. voor

het jong koppel dat, in Sevens verhaal hard werkt, of, om het in zijn taal te zeggen, zich door het leven schart door noeste arbeid. Bij Sevens is iemand versneld,

van versnellen,

sneller worden, dit is mooier worden. Men koopt bij hem nog op de plak in plaats

van op krediet, men doet iets op de kap van iemand, en niet veel abstrakter op kosten van iemand. Sevens kent nog plak voor schuld. Hij koopt een scheifpapaten,

de schelf zijnde de kleinste koperen munt ter waarde van 1/10 cent, dus zeer weinig geld.

Je koopt een schelf pataten als je bijzonder weinig nodig hebt. Sevens' mensen hebben er af en toe nood aan, een druppel te stekken, d.i. vlug nemen en vlug opdrinken. Kleur en evocatieve

kracht van de "verouderde"

beladen werkwoorden zwatelende

en adjectieven

menigte. Spatteren,

"Zuidnederlandse

taal" hoeven geen betoog. Klanknabootsingen

zijn er bij de vleet. Kissen is een sissend geluid maken. Zwatelen

frequentatief

en emotioneel

staat voor gonzen, een

van spatten, wordt verkozen voor de herhaling die het inhoudt. In de laatste regel

van het laatste verhaal Haar grote Verdriet staat het adjectief klibber, voor vlug van beweging of van geest, levendig, vief. Razerneren

voor driftig spreken is een creatieve volkse contaminatie

Oorlogsbrieven,

Boek en Bibliotheek

van razen, driftig zijn, en redeneren.

- 1999 nr 3, p.14 wezen we op het bij ons nog steeds gangbare

In aflevering

luieriken,

7 van de

dat meer is dan

gewoon luieren: men hangt de luierik uit. De nuance moet niet verloren gaan. De gaai stang met bovenop de gaai waar naar geschoten

werd, is in Sevens' proza nog de gaaipers. De volkstoeloop

kruisjas is Madame Vandevelde

gemaat met mijnheer Brusselmans.

ter ere van een heilige is een begankenis. Brusselmans

Bij het kaartspel

is haar maat, want het spel wordt in ploegen

van 2 gespeeld, meer moet men er niet achter zoeken. Zij is zijn maat. Boompjes zijn figuren bij het kaart jassen, en "zoveel boompjes jassen" is een uitroep van succes en vreugde. De jas of boer is de hoogste troef.

Het boek is klaar Laatste brieven uit Celle -Schloss Begin april 1917 stuurde Sevens het handschrift de brief van 11 mei geloofde Celle-Schloss,

dat begint langzamerhand

lessen Nederlands

van Vergeet-mij-Nietjes

vanuit Celle- Schloss naar Bouchery

te Antwerpen.

In

hij nog steeds dat de oorlog ten einde liep: "Een maand en half voor een brief van Gent naar naar het einde van de oorlog te rieken". In dezelfd~ brief vermeldt

aan de Walen. Meteen zijn in de nu volgende laatste brieven uit het officierenkamp

hij voor het eerst zijn

de thema's van de volgende

maanden aangekondigd.


/5

Nog enkele weken een "herenleven" De vorige aflevering 11-5-1917,

6de brief

van Sevens' oorlogsbrieven

besloot met de vijfde brief uit Celle, van 28-4-17.

Liefste Jeanne, Sedert mijn laatste brief van 28 april heb ik u niet meer geschreven. kaart kan zo weinig staan! Ik heb ondertussen

verschillende

gazetten ontvangen,

Gazetten komen in 't algemeen rap genoeg, doch kaarten en brieven! rekeningen

van de Germania

reeds tot 6 mei.

Ik heb uw brief met de

op 3 mei gekregen met een kaart van Eleonore en een van Jeanne-

Marie; uw brief van 24-3 is vandaag toegekomen. naar Celle-Schloss,

Op een

dat begint langzamerhand

Een maand en half voor een brief van Gent

naar het einde van de oorlog te rieken. Ik heb in

mijn laatste brief een portret gestoken en dan nog een afzonderlijk onkel Jan. De twee toneelstukken

gestuurd;

dit laatste is voor

en de andere gazetten nog niet ontvangen.

Van de Germania

weet ik, dat alles in orde is. De oude, brave Koeltlitz, die Neltstraete heeft, schreef mij onlangs een brief, waarin hij mij zijn gevoelens uitdrukte. Er zullen nog andere vogels schuifelen!

als directeur

vervangen

van achting en genegenheid

- Van de meid gesproken,

dat ge u alles zo

hard niet ter herte trokt, het zou met Jeannette beter gaan. Daarbij, alle dingen moeten op hun tijd verzorgd worden. De beste horloge, als men ze op tijd niet opwindt of nu en dan niet eens smeert en opwrijft, blijft haperen en stilstaan. - Kindje, kindje, wat verlang ik naar u ! Dat kloosterleven

in Duitsland

duurt een beetje lang; ik ben er niet voor geschapen;

mijn plaats is in

't Vlaams klooster van St Ariaan. En als ik met Joseph klap, is hij heel en gans van mijn mening. Nu, laat ons maar niet te veel op al die heerlijke dingen peinzen, bijzonderlijk als de vogelen paren. Dat schouwspel

kunt ge hier anders alle dagen bewonderen.

slot oud, de tuin zit sedert de eerste mei vol borrelend levensgeweld. we botten open en kwetteren draaien in een paardemolen tanjebomen

nagespeurd

ons andere vogels tegen. Veel beloop hebben we hier niet. We van enige honderd meters; maar het is er zo prachtig!

Nu ik schrijf, zie ik door de geopende

vensters de kastanjelaars

en daar tussen al dat frisse groen paalt als een reusachtige

van levenssap,

in volle bladertooi.

aan de boord van 't water hun lichtgroene

mijnstruiken

en daarop volgt een busseltje hagedoorn.

naar buiten. Sinds

klederen aangetrokken,

rood-purpere

korte dagen krijgen we nog andere ruikers. Juist naast de ingangspoort bomen en goudenregens.

Dag voor

de bolten van de kas-

en afgespied, ze zien zwellen en nog zwellen. Eindelijk de eerste schone

de eerste mei, kropen de eerste jonge blaadjes, zijpelend

hebben de treurwilgen

Want is het

Alle dagen springen nieu-

dag, uur voor uur hebben we in de tweede helft van de barre aprilmaand zomerdag,

in de meimaand,

ruiker een beuk. Binnen staat een busseltje jas-

En we hebben nog te verwachten

Het moet u dus niet verwonderen

en hier

tulpen-

dat de vogels hier gaarne nestelen en

vrijen, zoveel te meer daar ze hun nesten gans gereed aan de bomen vinden hangen. Van 's morgens vroeg kwetteren

de vinken en trippelen onbeschaamd

mijnen woont een koppel spreeuwen, zwaluwen

zien rondfladderen.

die teruggekeerd

naast u op de bomen. Nevens de jas-

zijn en over vier dagen heb ik de eerste

Sedert gisteren hebben we zelfs rozen aan onze vensters staan.

Ge moet weten, de oudste van onze kamer is een Engelsman,

een kapitein

buiten dienst. Het is

een beetje de vader van ons allen. Zo een appel met ruig uitzicht, doch eens gepeld loopt het sap er langs de vingers. Gisteren was het zijn verjaardag, drinken. Buiten de rozelaars,

en we hadden de toelating

wijn was er heerlijke koffie. Ge ziet dus dat het leven hier zelfs zoetigheden voor, onlangs heb ik hier de Vlaamse Leeuw gezongen, ring van de geboortedag

boven wijn te

lagen er op tafel anana's, cakes en pralines, en naast de slechte ter gelegenheid

van onze koning. Al de Belgen waren aanwezig,

meebrengt.

Stel u

van de toegelaten

vie-

en niet alleen de Walen,

zelfs Feyerick heeft beproefd mee te zingen. - Ik heb noch hemden noch ondergoed

nodig,

alleen stoffe om mijn broek te vermaken en mijn ander versleten broeks, zoals ik ze reeds vroeg.

/6


Ik lees met verbazing dat einde maart al de exemplaren van de eerste uitgave van Bij Brave Mensen verkocht zijn en dat men aan een tweede begint. Gent handelt goed voor mij, en Jan en Miel zijn prachtkerels. Ik hoop dat men reeds aan het drukken is van mijn bundel Vergeet-mijNietjes, alhoewel ik geen woord van de Bouchery's ontvangen heb sedert maanden. - Uw brief laat horen, dat mijn lieve jongen Dirk flauw geworden is. Ik hoop toch dat de gastjes niet te veel lijden van het gebrek aan waren. God! kon ik mijn chocolade naar Gent zenden! Ge weet, dat ik er niet van houd, en ik lig met pakken. Nu dat de schone dagen daar zijn, ben ik overtuigd dat onze drie gasten met Livines kinderen veel in de Baudeloohof zitten. Gelukkig dat men ons ten minste de lucht niet kan ontnemen! Het is wreed, hoeveel mensen er sterven te Gent en in België. Zorgt toch goed voor elkander, zorgt voor alles te zamen, helpt malkanders moed omhoog. Eeuwig kan het niet duren! - Deze morgen heb ik nog een paar nummers van Vlaams Nieuws en van Vlaams Leven gekregen. Voor mij moet ge Vlaams Leven niet kopen. Het is weggeworpen geld, want dit tijdschrift betekent zero. Ten ware de kinders gaarne naar de platen keken. - Met mij dus altijd opperbest. Ik heb tamelijk veel werk met de bereiding van mijn Vlaamse lessen aan de Walen, en ik leer zelf definitief Engels. Verder mijn kameraad - kok doet voort de zaken extra. - Mijn groeten aan de trouwe vrienden, in 't bijzonder aan Jan en Mie!. Ik kijk eens naar 't portretje en knik goendag naar Frank, Dirk en Livinatje. Voor u kindje is er een lange zoen bij. Spijtig dat hij van zover is. En natuurlijk een hartelijke groet in nummer 10. Alfons Sevens. Zoals blijkt uit volgende kaart kon Sevens, zo fijngevoelig in zijn 'letterkundige arbeid', aan zijn vrouw bijzonder kwetsend de waarheid schrijven. Bedenkt men hoe moeilijk het voor haar was aan zijn wensen te voldoen, niet alleen door het gebrek dat aan het thuisfront werd geleden, maar ook door de slechte postverbinding tussen Duitsland en Gent, dan kan men zich voorstellen hoe hard bepaalde kaarten aankwamen. Sevens was blijkbaar uit zijn humeur. 23-5-1917, 9de kaart

Jeanne, Sedert mijn laatste schrijven van 12 dezer heb ik uw kaart van 20-4 ontvangen en verder ook een kaartje van mejuffer Juliette en Josephine. Bedank hen zo mogelijk voor dit genoegen. Zoëven krijg ik uw pak van 14-5. Buiten de broek is alles nutteloos. Ondergoed heb ik veel te veel en zit hier alzo overladen met pakkerij. Bedank juffrouw Cruyt voor de kousen. Nog eens, zend niets zonder dat ik het u vraag, zend nu eerst wat geld. Ik ben begonnen kopij naar Holland te sturen, maar alles duurt lang. Natuurlijk zal ik bij opname het geld hier doen zenden. Van Bouchery ook nog altijd niets. Uw Alfons Sevens.

Van links naar rechts, de ontvangstbewijzen van Jeanne 's stortingen aan Fons in Allendorf (Einhundert M), in Holtminden (Fünfzig M) en in CeLle-Schloss (Zwanzig M). Van elke soort zijn ettelijke exemplaren bewaard.

Boek en Bibliotheek

- 2000 nr. 1

/7

Vrienden stuurden eveneens geld (links eh. Paquoy uit Sint- Truiden) en Maurits Sabbe (rechts). De bedragen van Sabbe komen van de opbrengst van Bij Brave Mensen. tweede uitgave, en Ver~eet-mii-nie(ies

De natuur inspireert

Sevens. In zijn beschrijvingen

directeur en archivist van Kortrijk Theodoor op zijn actief, waaronder en volwassenen

de natuurwandelingen

1848 - Kortrijk 1927) heeft niet minder dan 127 titels van publikaties

van de reeks "Ons schone Vaderland"

in de reeks "Bloemen en Vruchten".

van iemand, die geen radio-geluid

voor Jeanne is eigenlijk de zoon van zijn vader aan het woord. Leraar, school-

Sevens (Kinrooi

In de mei-brieven

hoorde en geen televisiebeelden

en de biologie voor de schoolgaande

uit Celle weerspiegelt

de natuurervaring

zag. Vandaag is Sevens' belangstelling

evenals zijn kleurrijke

woordenschat voor een groot deel verloren en in onbruik geraakt. Een laatste opmerking: de tijdsbepalingen van Sevens klinken in de volgende brief voor moderne oren bijzonder een maand verwijst naar het verleden, dag voor dag staat voor dag na dag ... De taal van vader Theodoor recter: Theodoor

had nog kunnen studeren aan de Normaalschool

terwijl zoon Alfons Sevens te Roeselare

te Lier, waar voorteffelijke

Wat de natuur - en ook het eten - betreft, nu volgen de laatste echo's van een gelukkige

31-5-1917, 7de brief

Hiermee is de meimaand gebladerde

de gouden-regens

de jasmijnbomen

hangen te bengelen

vinken zijn reeds stiller geworden

gewend aan de zwaar- en donker-

zijn sedert acht dagen heel en alopengegeurd

lijk spetters vuur in de broeiende

In 't begin tierden de mannetjes

en

ketel der natuur. De

zich zat om de lust der wiet-wiet

te

diepten van het lover, maar mijnheer de vink schijnt er' voor het

moment genoeg van te hebben en luierikt in 't zonnelicht borst zelfvoldaan

onderwezen,

is bijna voorbij.

nieuwe zonne en de roes der nieuwe liefde. Nu zit madame de vink melancholisch zuchten in de geheimzinnige

over

aan de deur werd gezet.

tijd. Het kasteelleven

ook weer voorbij. Ik ben allang

kastanjebomen;

stuntelig:

Sevens was veel cor-

leraars het Nederlands

in het Frans de lessen volgde en wegens zijn flamingantisme

jeugd

de leefwereld

vooruitgestoken.

De zottigheid

op de toppen der takken, met de rode

en joligheid

schijnen in de natuur plaats

gemaakt te hebben voor de ernst van de arbeid. De bloemen zijn van de bomen, de katjes vliegen rond; overal is men aan 't kweken. En over een maand speurde ik dag voor dag, waar en hoe het eerste blaadje zich uit de blinkende, de dagen voorbij. Waarlijk, een soort van praktische

natte knop zou worstelen!

En nog rapper als vroeger vliegen

ze zijn te kort. Ik geef drie uren les te week: Vlaams aan de Walen,

leergang met woordenreeksen,

oefeningen

enz. en dat vraagt tijd. Een

groot deel van de dag wordt besteed aan 't leren van Engels. Zo verre als nu heb ik het nooit

/8


gebracht. Nog een maand of twee, en 't is English spoken. Ik wilde van de lieve meimaand gebruik maken, om een psychologische fantasie over de echtelijke liefde in de kampen uit te broeien, en ik vond nooit geen drie uren bij elkander, om de sluizen der deugnieterij eens duchtig open te zetten. Ik rekende vast op de Sinxendagen. Maar de meimaand kreeg plots nog een ander resultaat. Ook mijn rechter bil begon te bloeien en te groeien, en een prachtige steenzweer, zo groot als een kleine Sinxenroos, maakte mij het zitten uitermate lastig. Ik verkoos dus een welverdiende rust te nemen en bracht de laatste dagen der meimaand liggende door, en stovende naar oud Vlaams gebruik. Mijn eetkameraad heeft me verzorgd. Serieus, zo goed als mijn kindje [zijn vrouw Jeanne, nota van de uitgeefster] zelf. En in de plaats van worst en spek, eet uw man nu een melkpapke of een beetje suikerboontjes met een eitje. Doch 's middags is het menu nu een heerlijke soep geprepareerd door onze Engelse kapitein met Engelse bouillon. Verdoemd, die is sterk, weet ge ! Enfin, ik laat me maar vertroetelen. 'k Zou u vergeten te zeggen, dat de baringsweeën maar drie dagen geduurd hebben [om de zweer te laten rijpen en uit te nijpen] en dat de nijpkens bij de gelukkige geboorte reeds lang vergeten zijn. 'k Heb van mijn gedwongen congé gebruik gemaakt om een paar nieuwe Duitse vertellers te leren kennen. Eerst de Zwitserse humorist G. KeIler; oud werk, zeer karikaturaal. Wat staat onze Sabbe daar verre boven. Doch heb ik een degelijk, breed aangelegd werk gelezen: Die Washoltens, van Herzag. Dat gedwongen bedliggen heeft ten slotte nog een ander resultaat gehad. Ge herinnert u misschien nog - de tijd is immers al zo lang over, dat ik bij u sliep - dat ik deze dagelijkse, of beter nachtelijke bezigheid, op de rechterkant uitoefen. Ja, waar zijn de goede nachten, toen ik u goên nacht kuste, eer ik mij eindelijke definitief keerde! Kortom, ik slaap nog rechts, of beter, ik sliep nog rechts, tot die steenzweer kwam. Nu lig ik links, met de kop naar de muur, waaraan gij te kijken hangt met de jongens. En za liggen we gestadig vlak in elkanders ogen te kijken. Dat heeft me nu zo dol en dom verliefd gemaakt als ik voorzeker in mijn leven - zelf in mijn gelukkigste ogenblikken - nog niet geweest ben. Goddank! de meimaand is over! 'k Hoop toch dat we hem toekomend jaar te zamen zullen mogen genieten, en dat de vinken alleen niet meer bij de gelukkigen zullen zijn. - De brieven, of beter kaarten, komen voort zeer slecht toe. Sedert mijn laatste kaart uit België niets, geen taal of teken. Nu, de moed verliezen we toch niet. We vloeken eens van razernij en daarachter filosoferen we een beetje. Maar onze echte Vlaamse kop, die houden we. En van tijd tot tijd herlees ik enige uwer oude brieven, om u te horen vertellen van mijn drie deugnietenen van de drie deugnieten van onkel Jozef! 'k Vertelde het gisteren nog aan schepen De Bruyne hoe ge mij verleden jaar schreeft over de moeilijkheden op uw school. Waar blijft de tijd? Nu, het jaar duurt nog zeven maanden en de ganse wereld schijnt vermoeid. Eenmaal, wie weet hoe vroeg? is 't onweer uitgewoed. Met mij gaat het anders opperbest. Het eten blijft overvloedig en mijn trouwe vriend kookt zo lekker. 't Ongelukkigste is, dat ik mij altijd inbeeld, dat het met u van dag tot dag slechter gaat. En dan denk ik aan grootmoederke, of de pachten der huizen betaald worden - en hoe! -, of de lijfrente uitgekeerd blijft. De publiciteit van Livine schijnt goed te marcheren, maar alles kost stukken van mensen. Dan meen ik, dat de kinders zwak worden bij gebrek aan melk, boter, eiers en vet. Ja, dikwijls komen zware gedachten als zwarte donderwolken opsteken. Maar we moeten allen trachten de kop boven water te houden. Hoofdzaak is niet te versmoren - Juist bij het sluiten van deze brief ontving ik de toneelspelen Zonne en Ge moet trouwen en de 10 exemplaren van mijn vlugschrift. - Breng de groeten aan de trouwe vrienden en in 't bijzonder aan onkel Jan, aan de trouwe vriendinnen en in 't bijzonder aan madame Decaluwe en mejuffer Juliette. Aan grootmoederke, tante Livine en Margot, aan Theo, de kleine Jeanne en Nora zeg ik hier zelf, en Jozef met mij, een hartelijke goendag. Ik kus mijn lieve Frank, mijn lieve Dirk en mijn hartelapke, onze kleine Livine. En voor u, kindje, ge weet het, ge voelt het, blijft mijn beste, innigste kus over. Alfons Sevens.

Boek en Bibliotheek - 2000 nr. I

/9

In het familiearchief zijn pakken kaarten en melkbonnen bewaard in verband met het jongste zoontje Dirk. Een geneeskundig getuigschrift was nodig om een rantsoen melk en/of wit brood te verkrijgen. In juli 1917 wordt het rantsoen toegestaan. Op 26 en 27 oktober kamen kaarten binnen die deze rantsoenen intrekken. En zo ging het verder ... Vragen, afwachten ...

Na het eindwoord op de laatste bladzijde van Vergeet-me-Nietjes zet Sevens de datum: Celle-Schloss, 6 april 1917. In het kamp te Havelberg, waar Sevens van Celle-Schloss zal worden overgeplaatst, kamt op 22 september 1917 de door Bouchery in Antwerpen gepubliceerde bundel aan. Het boek kent na de oorlog een tweede editie (Bibliotheek van de RUG nr. G 21262, seminarie Nederlandse literatuur, Blandijnberg 2, Gent). Het bestaat uit drie novellen: Niet uit Li~fde. Eiaza en Het grote Verdriet.

(wordt vervolgd)

20

Boek en Bibliotheek - 2000 nr. J

(

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Tiende aflevering, opgetekend door zijn kleindochter Nicole Verschoore.

Het strafkamp Havelberg Na de zevende en laatste brief van Sevens uit het gevangenenkamp

voor officieren

te Celle-Schloss

(') is het "kasteelleven"

hem definitief voorbij. Zijn brief is gedagtekend 31 mei 1917. Op 7 juni wordt de Vlaming, die in augustus gevangenisstraf Hannover.

werd veroordeeld

In de briefwisseling

en na 22 maanden nog steeds niet naar huis mag, overgeplaatst

wordt gealludeerd

schijnlijk van vrienden van de Vereniging gestelde, negatieve

uitwerking

in Nederland

hij nochtans een overzicht Havelberg

hebben gehad.

1923 in eigen beheer teGent

heeft uitgegeven,

"Datums uit mijn gevangenschap,

ballingschap

vermeld worden. Of dit protest zijn gevangenschap

keloos geweest?

een einde te maken - waar-

of van zijn vrouw Jeanne in België - een tegenover-

In zijn brieven uit Celle vermeldt Sevens nergens dat hij zelf zou hebben geprotesteerd Alfons Sevens in november

1915 tot 110 dagen

naar het kamp Havelberg,

op het feit dat de pogingen om aan zijn deportatie

van Letterkundigen

voor

Een enkele zin in een kaart van augustus

tegen zijn deportatie.

In een boekje dat

Zij en wij. Sprokkelingen uit mijn ballingschap, geeft en kampleven",

waarin protesten zowel te Celle als te

gold, dan wel andere toestanden,

wordt niet toegelicht. Is hij roe-

1917 aan zijn vrouw Jeanne lijkt in deze richting te wijzen:

niet hoe ge zo lang zoekt om te weten waarom ik van Celle naar Havelberg

werd gezonden.

Verduiveld,

"Ik begrijp

omdat ik immer blijf,

wie ik ben. Vergeet nooit het verzeke : Vrijheid verloren, veel verloren; eer verloren, meer verloren". Uit Zij en Wij. Sprokkelingen ... : "Datums uit mijn gevangenschap,

ballingschap

en kamp leven"

Jaar 1917 19 februari - Bezoek van een afgevaardigde Spaanse Ambassade 7 juni -

Overgebracht

2 juli -

Toegelaten

van de

in 't kamp. Mijn protest.

naar het strafkamp

van Havelberg.

tot de betere barakken.

Jaar 1918 2 maart-

Bezoek van een afgevaardigde Spaanse Ambassade.

16 maart-

van de

Nieuw protest.

Talrijke Belgen verlaten Havelberg

en trekken

naar Diest. De blijvende Belgen vragen mij voorzitter van het Belgisch Hadden we alleen de correspondentie

en deze summiere

optekening

zeker in het duister tasten naar de oorzaak van Sevens' overplaatsing waaruit blijkt dat de overplaatsing

van Ce/Ie naar Havelberg

zeker dat Sevens onmiddellijk

e) van

naar het Havelberg. wijlen voorzitter

toevoegen dat hij er de Kortrijkenaar

de enige is die naar Havelberg

We bezitten echter een ander document,

is geweest:

na zijn aankomst met Robert Gillon in contact gekomen

die te Celle verbleven,

te worden.

van data in Zij en Wij. Sprokkelingen ... , dan zouden we

niet zo uitzonderlijk

à Havelberg. Le statut juridique du prisonnier de guerre civil dat hij van de Gentenaren

Steuncomiteit

de publikatie

Une affaire d'évasion

van de Senaat Robert Gilion. Het is niet is. Op 16 augustus

schrijft hij inderdaad

gestuurd werd ..Hij zou hieraan hebben kunnen

Gillon had aangetroffen.

(') 111Boek ell Bibliotheek 2000,IIr 1, pp.18 en 19. (') Robert Gitlon: Vlle a.ffaire d'évasioll à HavelbeTf:. Le stalIlt iwidiQlle dil orisollllier de ~llerre civil. Larcier, Bruxelles 1919.


19

Gillon was samen met andere Belgische, Franse en Nederlandse gedeporteerde politieke gevangenen in het kamp van Havelberg op het ogenblik dat Alfons Sevens er op 7 juni 1917 aankwam. Geboren op 10 december 1884, was hij zeven jaar jonger dan Alfons Sevens (geboren op 10 maart 1877), maar te Havelberg toch de oudste van een groep van zes gedetineerden die in mei 1917, juist voor de aankomst van Sevens, een tunnel hadden gegraven om het kamp te ontvluchten en daarna, toen deze poging werd ontdekt, tot zes maanden celgevangenis zijn veroordeeld. Gillon was tijdens een eerste proces na de vluchtpoging, een tweede in beroep en een derde in cassatie als woordvoerder van de groep opgetreden. Allen waren bij het uitbreken van de oorlog als verdachten opgepakt, en zonder proces gedeporteerd. Ofschoon de vijf anderen intellectuelen waren, kon Gillon als jurist hun rechten verdedigen door zich op het internationaal recht van de krijgsgevangenen te beroepen ('). Op het ogenblik dat hij gearresteerd werd, was Robert Gillon sedert tien jaar advokaat aan de balie van Kortrijk, gemeenteraadslid te Kortrijk en plaatsvervanger in de Kamer. Hij werd van Celle naar Havelberg overgeplaatst enkele maanden voor Sevens. Gillons' publikatie Une affaire d'évasion à Havelberg. Le statut juridique du prisonnier de guerre civil. werpt licht op de manier waarop de gedetineerden hebben getracht een einde te maken aan hun deportatie: door uitleg te eisen over hun arrestatie, door aandacht te vragen voor de totale afwezigheid van redenen voor hun deportatie naar Duitsland, en uiteindelijk, door een vlucht-poging. Een van Gillons protesten te Havelberg gold het feit dat in het kamp de politieke gevangenen samen met misdadigers van gemeen recht waren ondergebracht. Zoals blijkt uit zijn correspondentie heeft ook Sevens bij zijn aankomst te :

Havelberg onder deze toestand geleden, gedurende "22 afschuwelijke dagen" samen met schurken van het ergste soort ondergebracht in een eer-

J

ste barak, een toestand zo onbeschrijfbaar gruwelijk dat hij in zijn brieven naar huis over de details ervan sprakeloos is gebleven. Het is dus niet uit-

r I

gesloten dat Sevens eveneens hierover zou hebben geprotesteerd. Zoals Gillon het onderscheid maakt tussen civiele krijgsgevangenen die zonder enig misdrijf te hebben gepleegd naar hun land terug willen keren om als soldaat hun land te kunnen verdedigen en de boeven van het kamp van Havelberg, zo maakt Sevens ook in zijn correspondentie het onderscheid' tussen de gevangenen van gemeen recht en de krijgsgevangenen. Holzminden was een kamp voor krijgsgevangenen. CeiIe eveneens. Havelberg niet. Politieke gevangenen noemden zich in die tijd krijgsgevangenen, prisonniers de guerre, in tegenstelling tot de gevangenen van

Kaft vall het boek van Robert Gil/OII

gemeen recht, prisonniers de droit commun. De krijgsgevangenen waren niet zoals later onderverdeeld in politieke gevangenen die als burgers werden gearresteerd, en krijgsgevangenen die tijdens militaire confrontaties

werden gevangen genomen. Sevens en Gillon noemen zichzelf krijgsgevangenen. Een enkele keer maakt Sevens het onderscheid tussen de politieke gevangenen, bij hem "civielgevangenen" , en de soldaten en officieren: In de brief van 8 mei 1918: "Langzamerhand draait de boel naar zijn einde. Ge hebt ook wel gelezen, dat er tussen Duitsland en Frankrijk een akkoord tot stand gekomen is, waarbij duizenden soldaten en al de civielgevangenen vrij komen".

(') op. eit. p. 1: "Le bilt que je poursuis en publiant les pièces dil procès inique qui flOIISflit intenté all cours de notre longue captivité en Allemagne, est 110/1 point tant defaire ressortir la laideur des procédés ennemis - d'autres preuves sont plus tristement éloquentes - que d'attirer l'attention des législateurs et des représentants des divers Etats alL>congrès intemationaux sur Ie statut juridiquc du prisonnier de guerre civil".

20


De protesten opgetekend begonnen,

in de hierboven

aangehaalde

chronologie

bij een eerste bezoek van de Spaanse afgevaardigde

van Zij en Wij. Sprokkelingen

op 19 februari

... zijn echter in Celle-Schloss

1917. In zijn weekblad DE WITTE KAPROEN

van 27 april 1919 herinnert Sevens in zijn artikel "Het inzicht en de daad" eraan dat hij in het kamp van Celle-Schloss Havelberg

pakketten

van de Yolksopbeuring, het hulpfonds

voor Vlaamse soldaten en gevangenen,

telkens met een daarbij horende kaart of brief waarin hij de reden van zijn weigering Vlamingen

die met de Duitse bezetter collaboreerden.

Het patriottisme

me zou volgens hem de Vlaamse zaak schaden. De hevigheid met zijn groeiende ontgoocheling boreren. Dit was "onvaderlands"

uiteenzette:

van Sevens aanvaardde

heeft geweigerd. Volksopbeuring

Hij deed het

ging uit van

geen compromissen.

waarmee hij de hulp uit Vlaanderen

over vroegere Vlaamse vrienden die in Vlaanderen

(')

en later te

heeft geweigerd

Het activishing samen

met de Duitse bezetter begonnen te colla-

en "onvlaams". In hetzelfde artikel van DE WITTE KAPROEN Spanjaard

die in Celle en te Havelberg

in mijn gevangenschap optreden,

in aanwezigheid de activistische Duitsland,

hoorde, dat het activisme,

veld won, heb ik te Celle-Schloss

Dr. Antonio Ferralges,

bladen desaangaande

te Berlijn,

verklaard dat ik, wat ook

schreven,

politiek afkeurde,

mijn

1917 aan

gehecht aan de Spaanse Ambassade

de activistische

"Toen ik

niettegenstaande

den 31 januari

van een Duitse onderofficier,

verwierp, de Duitse inmenging bekampen

noemt Sevens de

op bezoek is gekomen.

vijandig bleef aan

de bestuurlijke

in België's inwendige

scheiding

toestanden

zou

zoveel het in mijn macht was en trouw aan de zijde bleef van

het Belgisch gouvernement. Belgisch gouvernement

Ik verzocht hem deze verklaring

het front ze zouden kennen".

Hij herhaalt deze verklaring

1918 te Havelberg,

ditmaal "in aanwezigheid

van al de officieren

van dit kamp".

Ook in Gillons zaak trad Spanje bemiddelend l'Ambassade

d'Espagne

aan het

mede te delen, opdat mijn Vlaamse vrienden op

op: "Le 7 juin 1918,

à Berlin avait gracieusement

attachés, Don José Samso y Henriquez,

op 8 maart

van generaal Blaurock en

envo~é un de ses

auditeur de guerre, et son con-

seille Justizrat Priester pour suivre les débats". (') Het artikel van 27 april 1919 in DE WITTE KAPROEN

somt ook de

redenen op, waarom Sevens in 1915 te Gent voor de Krijgsraad veroordeeld:

"... eerstens, omdat de Duitsers

smaadschriften een ondertekende DE WITTE KAPROEN

(')

(')

van 27 april 1919

tegen Duitsland omzendbrief

hadden ontdekt; tweedens, had rondgezonden

aan de Duitse censuur te onderwerpen,

werd

in mijn huis zogezegde omdat ik

zonder hem eerst

waarin ik de onvaderlandse

en

DE WITTE KAPROEN gestie/a als strijdblad dat ZO/I verschijnen tot Gent vervlaamst was, verscheen als maandblad van november 1910. tot september 1914, vanaf het tweede nummer "verschijnende de 15de van elke maand". In 1919 was de vijfde jaargang een weekblad, "verschijnende elke zondag", tot en met de editie van 6 maart 1919. Van 13 maart 1921 werd hetformaat kleiner en verdween de vermelding van de zondag als dag van uitgave. Het blad bleef echter wekelijks verschijnen tot 25 december. Na zijn terugkeer uit Duitsland heeft Sevens in DE WITTE KAPROEN niet alleen de activisten, maar ook de economische collaborateurs aangevallen. De processen, die deze laatsten tegen hem insponnen, hebben hem heelwat geld gekost 1'11 hem doen beslissen de strijd op te geven De Centrale Bibliotheek van de RUG bezit de collectie. Plaatsnummer in de kelder onder de tijdschriftenleeszaal : J. 306. Waar is de Tijd? nr 5 (1998, p.110) geeft een uitvoerig commentaar over de Wille Kaproenen van het middeleeuwse Gent. Daaruit citeren we een van hun bevoegdheden, die zeker Sevens heeft geïnspireerd: "Vaak opereerden ze op het omliggende platteland. Daar maakten ze jacht op bannelingeil die zonder toelating terug in het land warl'Il gekomen of arresteerden de ondergedoken die veil 1'11 moordenaars. Ze zorgden ervoor dat de VOIInissen vall de Gentse schepenen ook buiten de stadsmuren stipt werden uitgevoerd en kwamen op voor de rechten vall de Gentse buitenpoorters. waar die zich ook in Ylaanderen bevonden In tijden vall voedselschaarste vormden ze 1'1'11 gewapende escorte vall de graantransporten naar Geilt". op. cit. p. 63.


21

onvlaamse handelswijze van de stichters van De Vlaamse Post aankloeg; derdens omdat ik

een geheime politieke vergadering had bijgewoond, waarin maatregelen werden beraamd, om het opkomend activisme te keer te gaan". Toen Sevens' in november 1915 zijn straf had uitgezeten en merkte dat hij in Duitsland zou blijven, begreep hij dat de straf zonder vorm van proces omgezet was ia deportatie. Het is daarom niet zeker dat hij op dezelfde wijze als de groep rond Gillon zou hebben geprotesteerd. Hij kende de mensen, die hem ver van huis wensten. In DE WITTE KAPROEN van 4 mei 1919: "Ik werd de eerste maal gevangen genomen de 26 mei 1915 en negen dagen later losgelaten, waarschijnlijk door tussenkomst van de bestuurder van de Germania te Brussel. In alle geval, meester Boddaert werd verwittigd dat mijn zaak geclasseerd was. Doch ik had zonder dr. Wirth en de "eerlijke" activisten gerekend. Begin juli 1915 kwam Hildward Van der Spurt, anders gezegd de domestiek van dr. Speleers - deze DE WITTE KAPROEN vall 27 april 1919 laatste de grootste oorzaak dat zoveel katholieke intellectuelen zich door het activisme lieten meeslepen, - mij spreken. Hij was in Antwerpen geweest. Gust Borms zou een Vlaams blad overnemen en de zuivere Vlaamse strijd strijden. Volstrekt niet in de aard van De Vlaamse Post, die Borms zogezegd afkeurde .... Ik antwoordde aan Van der Spurt dat ik Borms zou aanvallen zo goed als De Vlaamse Post, dat het onmogelijk was tijdens de bezetting Vlaamse Beweging te doen zonder Duitse politiek te voeren" ... Borms is volgens Sevens verder gegaan dan De Vlaamse Post en heeft "openlijk desertie aangepredikt". "Na mijn verklaring riep Van der Spurt uit: "Durft ge Borms aanvallen, dan hebt ge ons tegen". Waarop ik eenvoudig zei: "U of gelijk wie, het kan me niet schelen. Ik laat door niemand de Vlaamse vlag bevlekken". Van der Spurt sprak in naam van de "eerlijke flaminganten". Sevens stoorde de activisten. Zijn arrestatie, eenmaal omgezet in deportatie, zou hem buiten de stad houden. Binnen de Gentse tak van het Algemeen Nederlands Verbond was niet iedereen ingenomen met zijn patriottisme. In Duitsland zelf bleek meer dan eens onzekerheid te bestaan omtrent het lot van deze "civielgevangene" . Over de 33 dagen in de politiegevangenis van Cassel en zijn verblijf te Allendorf a. Werra, lees Boek en Bibliotheek 1998 nr 2, p. 19. Over de redenen die Sevens er toe aangezet hebben in 1915 de gevangenisstraf boven de geldboete te verkiezen, lees Boek el! Bibliotheek 1998 nr 1, p. 12. De groep rond Gillon had meer redenen om verontwaardigd de herziening van hun deportatie te eisen. Zij waren geen politieke agitatoren en konden in maart 1917, bij hun eerste protest, nog niet van muiterij noch van vluchtpoging worden beschuldigd. Ze waren van hun vrijheid beroofd als verdachten, zonder bewijzen en zonder verdediging. Marcel Sandrin, 16jaar oud, student in Chälons-sur-Marne, was opgepakt omdat hij in de Vogezen woonde nabij de Duitse grens. Jean Klein uit Arras, nog geen 18jaar, student aan de Ecole militaire van Saint-Cyr, was net voor het uitbreken van de oorlog op vakantie bij familie in de Elzas, die toen deel uitmaakten van het Duitse Rijk. Hij wilde naar Frankrijk terug waar hij als soldaat opgeroepen zou worden, en werd aan de grens aangehouden. Louis Herman, chemisch ingenieur te Rijsel, en Robert Gillon uit Kortrijk, waren beiden verdacht omdat ze in een grensstreek woonden en met velen in contact kwamen. Hetzelfde gold voor de Nederlander Barend Barends, staatsburger van een neutraal land, scheepsmakelaar woonachtig te Delfzijl aan de Duitse grens, in de provincie Groningen. Hij werd verdacht van spionage en gearresteerd. De zesde van de groep die te Havelberg aan de tunnel zou werken is de Nederlander Henri van Stratum uit Maastricht, woonachtig te Anderlecht. Allen werden pas op 12 november 1918 door Willem 11vrijgelaten, in een erbarmelijke fysische toestand.

I

Ook Sevens zal pas Havelberg verlaten na de wapenstilstand van 11 november, op 18 november 1918. Dit laatste kamp wordt dus het decor van zijn langste verblijf: zeventien maanden en elf dagen .

./ /

I I J

22

Boek el! Bibliotheek - 2000 nr. 2

Niet zonder reden noemt hij Havelberg in zijn brieven een "strafkamp". In officiële documenten verschijnt Havelberg nochtans gewoon als kamp. Kaarten en brieven worden met de melding "Kriegsgefangenensendung" geadresseerd "Den Heer Alfons Sevens, Camp 4 Cie I, nr. 23004, Havelberg Duitsland. De eerste uit Havelberg bewaarde brief is van 22 juni. In de berichtgeving is er dus een gaping van 22 dagen. In Gent duurt het nog langer tussen de aankomst van het laatste bericht uit Celle, op 7 juni, en de aankomst van de eerste melding uit Havelberg. Op 2 juli weet Sevens' vrouw nog steeds niet dat haar man uit Celle is vertrokken. Sevens' kaart van 12juli is hieromtrent verhelderend: "Verleden zondag kreeg ik een pak gazetten, gedateerd 2 juli en verzonden door u naar Celle. Dus had ge die dag mijn eerste brief uit Havelberg van 9 juni nog niet ontvangen, en wist ge nog niet '" " Deze brief van 9-juni is verloren. Opmerkelijk is zeker, dat Sevens zich voor het eerst ontmoedigd toont, en zelfs twijfelt aan zijn terugkeer. Op 22 juni 1917: "Die lange gevangenschap ondermijnt mij. Zal ik u nog ooit wederzien? Ik begin eraan te twijfelen." Hij maakt van de gelegenheid gebruik om met zijn vrouw' te bespreken wat na zijn dood zal moeten geregeld worden. Ook zou Jeanne moeten hertrouwen en op die manier het kalme geluk vinden dat zij verdient en dat hij haar zo weinig heeft geschonken. De briefschrijver nummert zijn brieven niet langer, wat zeker als een teken van wanhoop mag begrepen worden. Op het briefpapier dat de gevangenen gebruiken, is de datum gedeeltelijk voorgedrukt, zodat de briefschrijver slechts de maand en de laatste twee cijfers van het jaar hoeft in te vullen. Het briefpapier van het kamp heeft opnieuw het formaat van dat te Holzminden: vier kleine kantjes. Als briefhoofd staat in vette letters in het Frans: N'écrire que sur les lignes et bien lisible. Le prisonnier de guerre est autorisé à écrire une carte par semaine et 2 lettres de 4 pages en grosse écriture par mois. De Duitse overheid was bezorgd o~ de leesbaarheid ,van de tekst met het oog op de censuur. De Havelbergse censuur werkt niet met aniline om delen van de tekst onleesbaar te maken, de gelaakte passage's worden met de schaar weggesneden. 22-06-1917, brief

(')

Liefste Jeanne, Eerst en vooral goed nieuws. Een bericht uit de Antwerpse censuur had mij doen vermoeden dat mijn twee gezonden handschriften, 't ene bij Bouchery, 't andere voor Holland, verloren waren. Gelukkig, het is niet zo. Reeds heb ik in drukproef het eerste deel ontvangen van mijn novelle Proza, die in het juli- en augustusnummer van Morks' Magazijn te Dordrecht verschijnt (6). Hoe hoog mijn schrijversrechten zullen belopen, weet ik nog niet. In alle geval, ik hoop dat het geld, door mij onlangs gevraagd, het laatste zal zijn dat ik van Gent nodig heb. Mocht de volledige bundel novellen bij Bouchery aangekomen zijn, en deze rap aan 't drukken gaan! Kon ik zelf thuis wat bijspringen! - Ik heb uw kaart gekregen van 7 mei; ook Margotje, Jozefs vrouwen zelfs grootmoederke vergeten me niet! Bravo! Bedank ook madame De Cuyper omdat zij op mij blijft denken. - Het pak met sigaren, enz. nog niet gekregen. Nu, te kort heb ik nog niet. Maar waarom koffie zenden? Ik kan veel goedkoper koffie krijgen uit Holland of uit Frankrijk. - 't Doet me groot genoegen, dat de vriend Jan 't geld voorgeschoten heeft voor de Germania. Die lange gevangenschap ondermijnt mij. Zal ik u nog ooit wederzien? Ik begin

Hier vernemen we voor hel eerst dal Sevens zijn novellen uit de bundel Vergeel-me·Nielier niet alleen naar Bouchery heeft gestuurd, maar eveneens naar Morks' Magazijll. Hij rekende op de opbrengst vall deze publikatie 0111 de geldnood in Gent enigszins Ie verzachten.


23

eraan te twijfelen. Ik ben zeer tevreden, dat ik de verzekeringen heb

C ). Sterf ik, dan is het toch

een goede medehulp om een beetje orde in uw zaken te brengen. [weggeknipt deel] Zeker om al de miseries, die de strijd voor mijn ideaal mij meegebracht heeft! Nu; gij weet, kindje, hoe ik ben en gij hebt mij bemind. Gij hebt het gehele, het volle gegeven wat ik van een vrouw kon verwachten. Na mijn dood, kindje, mag uw jong leven, uw rijk gemoed niet verdorren. Ik hoop dat gij dan op een andere mannen borst het kalme geluk zult vinden, dat gij zozeer verdient, en dat ik u zo weinig geschonken heb. Vinatje zal wel niets van mij onthouden, doch de Frank en de Dirk, die zo dikwijls [achterkant van het weggeknipt deel] niet. Voor het ogenblik geloof ik

,i

vast, dat er weer kans bestaat de oorlog in de herfst te zien eindigen. Kwestie is nu ons elk van zijn kant te weren om de laatste maanden van de beproeving moedig door te spartelen. Dan valt mijn vooruitzicht van hoger verkeerd uit en [val] ik toch nog eens in uw armen. Mijn groeten aan de enkele trouwe vrienden en de beste goendag aan grootmoederke, Livine en Margot, Kus de kinderen voor mij. Voor u kindje, een lange zoen. Trots alles, hoop en vertrouwen. Alfons Sevens. 05-07-1917,

kaart

Jeanne, Ge zult zien dat ik in een andere barak ben, dat is een zeer grote verbetering en mijn toestand is opnieuw dragelijk. Sedert mijn laatste schrijven heb ik van verschillende kanten nieuws uit Gent gekregen, ook uw brief van 14juni met het zeer goed gelukt portret van onze zes lievelingen ('). Ditmaal staan ze er allen flink op. Wat is Livinatje lief! En de benen van allen spreken een goede taal! - Het pak met sigaren, koffie en tabak is ook aangekomen en uw mandaat van 20 M. werd mij aangekondigd. Dus, alles weer in orde. Ik kus u en de kinderen. Alfons Sevens.

08-07-1917,

brief

Jeanne, Sedert mijn laatste kaart kreeg ik enige woorden van de kleine Jeanne van 16-6 en het portret van Livine met het zo gelukt groepje. Hoe meer ik dat portretje bekijk, hoe meer ik erover tevreden ben. De kinderen zien er wezenlijk flink en op hun best uit. Spijtig dat ik weg ben

(')

(')

24

Onder meer in het laatste nummer van DE WIITE KAPROEN vall 25 december 1921 adverteert Alfons Sevens: "Levensverzekeringen Alfons Sevens" en stelt zich voor als "Makelaar in Levensverzekeringen ''. lil 1900, toen hij samen met René De Clercq het blad JONG VlAANDEREN stichtte, had hij het onderwijs reeds vaanvel gezegd, om onafhankelijk te zijn. Hij werkte eerst voor de verzekeringsmaatschappij Victoria van Berlijn, daarna voor de Germania van Stettin, waarvan in de oorlogscorrespondentie veelvuldig sprake is. Het actuele stelsel van sociale zekerheid is pas na WO 11 tot sta lid gekomen. Nog in de jaren dertig, na de crisis van 1929, waren de wetten schaars, die de melis op economisch en sociaal vlak beschermden tegen risico's en hem vnjwaarden van gebrek. In het verhaal Eaua uit de bundel Yer~eet-me-Nie(ies (Celle-Schloss, april 1917) schrijft Sevens dat het gelukkig paar, als IIlOn en vrouw 40 jaar werden, elk een levensverzekering afsloten, "als voorzorg tegen de oude dag en tegen vroegtijdige dood. En was de oorlog niet uitgebroken, ze zouden zeker binnen de tien jaar een eigen huis hebben gekocht. Vruchtbare arbeid is de tweede oorzaak vall overeenkomst". Sevens had bij het uitbreken van WO I al tien jaar in het Vlaamse land campagne gevoerd voor de toen nog revolutionaire "levensverzekeringen "van de Duitse verzekeringsmaatschappijen. De werker beschermen tegen risico's ell hem vrijwaren van gebrek werd zijn democratisch ideaal, zijn levenswerk. Om de omvang van dit levenswerk te schatten volstaat het naar de 125.000 handtekeningen te verwijzen, die hij in de jaren vall zijn functie als secretaris van de VNN-afdelillg te Gent (1909-1912) kon verzamelen "Voor de Vervlaamsing van de Gentse Hogeschool". Jaar in jaar uit liep hij het Vlaamse land af Daarom kende hij ook grondig de volksmens, zowel in steden als op het platteland, diens werk ell diens noden. Vall zijn tochten door Vlaallderen komt ook zijn grote verbondenheid met de natuur. Ook zijn flamingantisme was in de eerste plaats democratisch, geïnspireerd door zijn opvatting, dat ieder melis recht heeft op zijn eigen taal, zijn eigen rechten, en geluk. Hij noemde dit geheel "een menswaardig bestaan". Voor WO I had hij zelfs een boek geconcipieerd, dat Een menswaardig Bestaan zou heten. Het werd niet geschreven. De lijsten va;1 de petitie-actie voor de vérnederlandsing van de Gentse universiteit, die Sevens thuis heeft bewaard, heeft hij veel later, nadat de Gentse universiteit vernederlandst was, aan de RUG geschonken. Enkele van deze lijsten lagen in de kijkkast ACTIEMIDDELEN van de tentoonstelling "Kroniek van de strijd voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit", in 1980 in het Pand. De foto van de zes kinderen is gepubliceerd in Boek en Bibliotheek 1998 nr 4, p.20.


uit Celle en het portretje aan Jozef niet kan tonen (9). Nu, mijn mening versterkt dagelijks, dat de oorlog op zijn einde loopt. Kunnen we het nog enkele maanden

uitstaan, dan zien we ons in

levende lijve terug. - Zoals ik u in mijn kaart schreef, mijn toestand is hier verbeterd. Er bestaat te Havelberg komende,

een barak van bijzonderen,

verblijven.

22 oneindige

eer ik in barak 1 binnenmocht.

waar gevangenen,

meestal allen uit Celle-Schloss

dagen heeft men mij in een gewone barak gestoken, vooral-

We slapen hier met 6 in een kamerke en hebben een voorplaatske,

waar we kunnen arbeiden. Kortom, ik heb opnieuw goede nachten en kalme en rustige dagen. Ik ben bezig met mijn gezondheid,

die een lelijke sprong langs onder gedaan had, terug op te

knappen en werk opnieuw ongeveer spreken uw grote geldzorgen tengewoon

duur geworden

6 uren daags gelijk te Celle. - Uit al uw laatste kaarten

voor dit ogenblik, en de kleine Jeanne leert mij dat het leven buiis te Gent. Schulden

maken is het minste, maar ze kunnen maken,

dat de kinderen niets te kort en voedsel genoeg hebben, dat is de hoofdzaak. de verzekering

Nog eens, sterf ik,

is daar om de schulden te dekken, en blijf ik leven, in korte tijd help ik er ons

niet alleen weder op, maar schenk u allen de welstand die ge zo hard hebt verdiend. Het is in alle geval buitengewoon

treurig voor mij, dat ik volstrekt zonder nieuws blijf van Bouchery en

dat ik tot nog toe niet weet of mijn handschrift het gedrukt is. Ik had er toch zo op gerekend, hulp voor u en mijl? jongens

ginder toegekomen

zou geweest zijn. Vermeylen

mee te werken. Waarlijk, de moeilijkheden zeggen, dat te midden van al die zwarigheden

is, verre van te vernemen dat

dat de verkoop van de bundel novellen een goede had mij reeds geschreven

opnieuw

hopen zich langs alle kanten tegen mij op. Moet ik u mijn dankbaarheid

voor u stijgt en mijn liefde, als

dat kan, groeit en sterkt? Dat gij voor mij zoveel moet lijden, kindje! Als ge die brief krijgt, zal het twee volle jaren zijn dat ge moedig en trouw mij naar de gevangenis Hoe zal ik u ooit al uw opoffering

kunnen vergelden!

goed door schart en dat grootmoederke

uitgeleide deed ('0).

- 'k Ben tevreden, dat Livine ten minste er

het tamelijk wel stelt. Dat zal Joseph plezier doen. -

Vergeet niet mijn beste groeten aan de trouwe vriend Jan te doen en kus de kinderen voor mij. En voor u, kindje, een lange zoen van uw Alfons Sevens.

12-07-1917, kaart

Jeanne, Sedert mijn brief van verleden zondag kreeg ik een pak gazetten, gedateerd ~ juli en verzonden door u naar Celle. Dus had ge die dag mijn eerste brief uit Havelberg ontvangen, en wist ge nog niet hoe heel de werking voor mij uitgedraaid want in Holzminden eenvoudig

beproeven,

was ik op 't laatst beter dan hier

C').

van 9 juni nog niet

was op een verslechting,

Nu, de oorlog scheidt uit. Laat ons

de laatste maanden te doorspartelen.

Welhaast

beginnen we weer op te

bouwen. De groeten aan de vrienden en aan de familie. Een kus voor u en de kinderen. Alfons.

19-07-1917, kaart

Jeanne, Opnieuw 20 M. ontvangen. ontvangen

het portret van Josephine,

Voorlopig

geen geld meer sturen; wachten tot ik vraag. Ook

zeer flink! Natuurlijk

volstrekt onnodig een nieuwe broek

te sturen. Wat de lieve Dirk me schrijft stemt me zeer treurig. Is het zo ver met u thuis? Met de winter moet ge niet inzitten. 't Zijn zeker de laatste maanden.

Volgende

brief en kaart zijn elders

bestemd. Dus tot binnen veertien dagen. Alfons Sevens. "Aall Jozef tonen" betekent "naar Jozef sturen". Dank zij een bemiddeling uil Nederland kreeg Sevens lange lijd in Duitse kampen meer nieuws vall het front, waar zijn broer Jozef brancardier was, dan in hel etappegebied Gent, waar Jozefs vrouw en kinderen leefden. 111Havelberg was dil aallvankelijk anders. 111vorige afleveringen hebben we op de twee schrijfwijzen Jozef en Joseph gewezen, ell eveneens op hel feil dal Sevens, als hij nieuws vall zijn broer naar Gent doorstuurde, zijn broer Jozef "Josepliine" noemde. Op een bepaald moment is de verbinding tussen Havelberg en hetfront hersleid en krijgt de familie in Gent door Alfons andermaal nieuws vall Jozef Hel vrouwelijk maken vall de echtgenoot bracht dan ook de "vermannelijking" vall Jozefs vrouw Livine met zich mee. De moeder vall Theo, Jeanne ell Nora wordt dan Josephine 's man! i") Yanaf nu volgen de berekeningen vall de duur vall zijn ballingschap elkaar in versneld tempo op. Vall zijn eerste cel op 28juli 1915 in de Nieuwe wandeling Ie Gent tot zijn vertrek uil Havelberg op l S november 1918, is Sevens 39maalldell en 22 dagen weg geweest. i") .....heel de werking". Men weet nog sleeds nietwelke werking hier bedoeld wordt. Een actie uil Nederland door de Vereniging vall Letterkundigen om Sevens vanuit Holtminden in hel officierenkamp Celle over Ie brengen ? Pogingen vanuit Gent om Sevens op vrije voel Ie stellen ? 111 zijn kaart vall 17 augustus zal Sevens ook eigen schuld bekennen: •.... waarom ik vall Celle naar Havelberg werd gezonden ... Yerduiveld, omdat ik immer blijf wie ik ben". (')


25

16-08-1917, kaart

Jeanne, Ontvangen een kaart van Theo van 29-7 en uw brief, waar Frank zo schoon opgeschreven heeft. Dat Frank en Dirk alle' twee de eerste hunner klas zijn, dat doet me veel plezier en daar ben ik fier op. Nu, ik zie met genoegen dat alle kinders een goede plaats hebben en Joseph is ook tevreden. Wij stellen het alle twee goed en bieden u allen onze beste groeten ('2). Van de eigentlijke Gentenaars ben ik de enige die naar Havelberg gestuurd werd. Alfons Sevens.

Uit de volgende brief is eveneens een deel geknipt. 22-08-1917, brief

30-08-1917, kaart

Jeanne, Sedert mijn laatste kaart van 16 dezer, heb ik uit Gent geen letter nieuws ontvangen, en ook uit Brussel of Antwerpen komt geen bericht. Nu, ik ben lang genoeg gevangen, om te weten waaraan mij te houden. Wat ik u nog niet heb laten weten, 't is dat de generaal mij hier verboden heeft letterkundige arbeid te zenden naar België of Holland, doch hij vraagt [een woord van hoogstens acht letters onleesbaar door de knip] inlichtingen hoger. Zelfs [ vier regels weggeknipt] en ik was zeker in gelijk welk Hollands tijdschrift mijn kopij geplaatst te krijgen. 't Is dus een grote geldelijke tegenslag. - Mijn tijd breng ik nu door met de moderne Franse literatuur te onderzoeken, met Vlaamse schrijvers te ontleden en voort Engels te leren. Ongelukkiglijk ben ik mijn professor van Celle kwijt. Ondertussen is mijn gezondheid weer beter geworden. De grote neerslachtigheid, die meest altijd voortspruit uit lichamelijke miseries, en die zich voor de eerste maal van mij meester had gemaakt, wijkt langzamerhand [vier regels weg] lopig bijspringen. Het weegt me zo oneindig dat ge lijdt om mijnentwille en door mijn schuld. Gij wist welk gevaar ge liept, toen ge met mij trouwdet, maar dat hebben mijn kinders toch niet verdiend. Telkens weer komt die gedachte mij overvallen, mij kwellen, en mijn hart stormt. Spijtig, zelfs zijn hart openen aan zijn vrouw mag een krijgsgevangene niet. Wat er zich daarin ophoopt! Ge hebt er altijd goed kunnen in lezen, kindje, en zult wel verstaan wat ik niet uitdruk. - Wanneer ge deze brief krijgt, is het verlof weer over en gaan Dirk en Frank samen naar school. Wat moeten die twee hele kerels geworden zijn! Frank schrijft zeer goed. Ik hoop dat ze niet alleen goed hun best doen op school, maar ook braaf zijn thuis voor moeder, en grootmoederke niet te veel last veroorzaken. Zal dat een plezier zijn als ik die kerels terugzie! En dan de kleine Livina ! Die moet ik nog leren kennen, en zij mij. Maar dat zal niet lang duren en ze zal ook wel van mij houden lijk Frank en Dirk. Laat ons daar dikwijls op peinzen en over denken dat, hoe heviger 't onweer woedt - ge kunt het ginder beter horen donderen dan wij hier - hoe nader wij bij 't ~inde geraken. Nog enige weken, of, als 't slecht gaat, nog enkele maanden, en wij zitten weer samen in 't kelderkeukentje. De beste goede dag aan grootmoederke, Livine en Margot, een ferme kus voor de zes deugnieten van de gebroeders Sevens en een superlatief aan mijn kindje, .Alfons Sevens. Sedert mijn laatste brief heb ik uw kaart van 20-8 ontvangen. Ook mej. Juliette en Mme Heymans hebben me met een kaart verrast. Ik begrijp niet hoe ge zo lang zoekt om te weten waarom ik van Celle naar Havelberg werd gezonden. Verduiveld, omdat ik immer blijf, wie ik ben. Vergeet nooit het verzeke: Vrijheid verloren, veel verloren; eer verloren, meer verloren. Laat die zaak van uw school aan uw hart niet komen (IJ). Er door spartelen, that is the question. Alfons Sevens.

In de volgende brief schrijft Sevens: "sedert mijn laatste schrijven van 8-9 ... ". De brief ontbreekt echter. Met de correspondentie uit Havelberg naar Gent ging het blijkbaar niet zo best. In dezelfde brief lezen we: "Mijn kaart van 19-7 hebt ge ontvangen. Sedert dan zond ik u op 2-8 een kaart [ontbreekt], op 9-8 een kaart [ontbreekt], op 18-8 een kaart, op 22-8 een brief, op 30-8 een kaart, op 8-9 een brief [ontbreekt] en nu de 22-9 een. brief.

(") De correspondentie tussen Havelberg en het front is opnieuw mogelijk. (IJ) Er zijn dus opnieuw problemen op school! Zie over Jeanne's directrice en over haar werk el/ wedde aal/ de Stedelijke Beroepsschool aan de Tweebruggenstraat Boek en Bibliotheek 1998nr 3, pp. 18 en lv, evenals Boek el/ Bibliotheek 1999/1r 1, pp. 13 en 14.

26


voor Meisjes

22-09-1917, brief

Jeanne, Ik heb hier verleden zondag een exemplaar van Vergeet-me-Nietjes ontvangen met de volgende stempel: B. 2851-17. Politische Abteilung bei dem Generalgouvemeur in Belgiën.Pressezentrale. Für die Veröffentlichung zugelassen. Brüssel, den 2-9-1917. Ik hoop dat die toelating ook geldig is voor het Etappegebied (14) en dat in alle geval de verkoop reeds aan de gang is te Antwerpen, te Brussel en te Mechelen. Vermeylen schreef me, dat hij u onlangs 200 fr. zond voortkomende van een verkoop van Bij Brave Mensen en dat hij zich nu met de verkoop van Vergeet-me-Nietjes zal bezig houden. Ook Sabbe liet me weten, dat hij voor de verspreiding te Mechelen zou zorgen. En zo ben ik [ervan] overtuigd, dat ge voor deze winter een appel tegen de velerlei kwalen zult hebben, indien het per ongeluk moest gebeuren, dat de vredesbeweging, die alle volkeren langzamerhand overmeestert, niet tot een uitslag leidt. Ik blijf [er] nochtans [van] overtuigd, dat de vrucht van de vrede snel rijpt. Ik heb sedert mijn laatste schrijven van 8-9 [ontbreekt] uw kaart van 29-8, alsook een kaart van grootmoederke en van Mme Heyrnans gekregen. In de laatste tijd schreef ik u natuurlijk; minder, daar ik ook naar Antwerpen en Brussel moest corresponderen. Hetwas voor uw goed, kindje, en ge verstaat dat. Ik zit toch zo met u allen in. Mijn kaart van 19-7 hebt ge ontvangen. Sedert dan zond ik u op 2-8 een kaart [ontbreekt), op 9-8 een kaart [ontbreekt] op 18-8 een kaart, op 22-8 een brief, op 30-8 een kaart, op 8-9 een brief [ontbreekt] en nu de 22-9 een brief. Mijn gezondheid gaat voort goed, ik schart er weer boven op, maar beter is niet te boffen. Na 26 maanden krijgsgevangenschap krijgt de sterkste natuur een slag, bijzonderlijk te Havelberg, waar we opgesloten zitten als de kiekens in hun kevie. Voor ons beloop hebben we een oppervlakte van 77m x 14m. Gelukkig, leven we daar maar met bomen op, maar in de barak waar ik eerst zat, dient dat op sommige tijden voor wandelplaats voor [weggeknipt woord]. Voeg daarbij dat gans het kamp omgeven is niet door stekdraad, zoals elders, maar door een planken schutsel, en dat we hier niets zien van Gods wonderlijke , natuur. We zitten hier opgesloten als melaatsen. Nu, men geraakt aan alles gewoon. Ik was aan het vervaardigen van een Cours de flamand pour les Wal/ons. Maar men heeft me hier bij 't afkomen deze papieren afgenomen! Er is maar één Havelberg ! Krijg ik ze niet terug, dan schrijf ik een nieuwe roman: Mijnheer August. Ge ziet het, geraak ik niet thuis, mijn plan voor de winter is veerdig. Voor het ogenblik ongelukkiglijk zit ik zonder tabak, zonder sigaren ~n zonder geld. En ge weet, als ik niet rook, komen de gedachten niet. Tracht daar dus eens voor te zorgen. Mijn [weggeknipt woord] groeten aan de trouwe vrienden, aan grootmoeder, Livine, Margot en een kus voor u en de kinders. Alfons Sevens.

27-09-1917, kaart

Jeanne, Sedert mijn brief van 22 dezer heb ik geen nieuws uit Gent gekregen, buiten de gazetten. Ik hoop dat ge nu reeds mijn Vergeet-me-Nietjes gelezen hebt, en dat de verkoop tamelijk goed gaat. Zoals ik u schreef, verwacht ik geld en smoorgerief. Ik had gehoopt met mijn schrijversrecht uit Holland voort te kunnen, doch het gewonnen komt niet af en verder is die bron nu afgesneden. Wij hebben een prachtige nazomer en ik stel het goed. Morgen 26 maanden dat ik weg ben en grootmoederke, Livine, Margot en ons blondje niet meer gezien heb! Alfons Sevens.

4-10-1917, kaart

Jeanne, Sedert mijn schrijven van 27 ontvangen van u en de Gentse kennissen kaarten van 9, 11, 12,21 september. Ook Josephine schreef mij op 29-8. Onmogelijk Livine te voldoen. Ik verwacht de beloofde sigaren in grote dank en met groot ongeduld. Wanneer zendt ge geld en tabak? Ik begrijp niet, wat ge van mijn terugkomst schrijft. De vredesengel is zeker in de nabijheid,

(U) Na het treffen van 7 september 1914 te Melle tussen het Duitse en het Belgische leger, dreigde de Duitse generaal von Börn ermee, Gent te beschieten, Burgemeester Emile Braun ging hem opzoeken en bekwam van hem dat Gent zou gespaard blijven. Hij betaalde daarvoor met ontzaglijke hoeveel. heden hooi, sigaren, mineraalwater, fietsen en andere waren. In Waar is de Tijd? nr. 5 (1998, pp 121 tot 123) merken de redacteurs· waaronder Daniël vanacker- op dat deze afspraak kritiek uitlokte bij de legerofficieren die oordeelden dat een burgemeester zich met militaire aangelegenheden niet mocht bemoeien. Hoe dan ook, Geil/werd geen ruiile. Op 12 oktober namen de Duitsers de stad in en maakten vall Geilt de hoofdstad vall het Duitse etappegebjed dat de operaties organiseerde aan de Ijzer en de Ieperlee. Vier jaar lang vertrokken de Duitse soldaten valluit Gent naar het front. Voor de bevolking was de beperking van de vrijheid in het etappegebied veel groter dans elders in België. In Sevens oorlogsbrieven wordt hierop zeer vaak ge we zeil.


27

maar ik begin te vrezen dat hij ver.schuwd wordt door rumoer en laweit. Ik kus u en de kinderen. Alfons Sevens. In de bewaarde correspondentie steekt een kaart van Havelberg met een poststempel van 10 oktober 1917. Sevens schreef alleen het adres en vulde zijn gegevens van afzender in - kamp, barak, naam en starnnummer. De rest is blanco. Had men hem verboden naar huis te schrijven?

i'.·.····· ....•..

>

••..•••....••..•

8-10-1917, brie!

(wordt vervolgd)

Van 28 maart 1917 tot 28 augustus 1918 schreef Jeanne naar haar man een groot aantal kaarten ondertekend door haar zuster Margot, door Frank of Dirk, door andere vrouwen uit hun vriendenkring Madeleine, Berthe, Weduwe De Cuyper, Juliette ... Sevens mocht blijkbaar van zijn vrouw slechts een beperkt aantal kaarten per maand ontvangen. In zijn antwoorden bevestigde hij steeds de ontvangst van die kaarten met de vermelding van de ondertekenaar. Kindje, Terwijl gij ginder in het wrede oorlogsgeweld leeft - en wel eens beeft - zit ik hier rustig en kalm, mager en gezond, tevreden en opgewekt. Ik weet nu dat de fr. 200 van de door Vermeylen verkochte ex. Bij Brave Mensen u overhandigd zijn, dat de verkoop van Vergeet-me-Nietjes u in de naaste tijden zal helpen menage houden, en dat, zo nodig, door tussenkomst van WilIems mijn polissen op de bank verder kunnen beleend worden. Zie zo, mijn kindje zal wat minder hoofdpijn hebben en mijn kinders wat minder maagpijn. De doom is bij mij uit de voet, de bekommernis uit het hoofd en de zucht uit het hart. Als gij het maar goed stelt, en er niet moet naar zien het een en het ander te kopen voor de kinders. Stel u voor, ik heb een paar maal eieren uit Brussel gekregen. Ik heb natuurlijk geschreven dat ik ze beter kan missen dan de Belgen, en hoe heb ik ze in de Steurstraat gewenst! Ik weet, hoe mijn beste vent Dirk van een eitje houdt, en Frank, 'die zo goed leert, kan ze best gebruiken. En de kleine Vina dan ? Kindje, als ge geld hebt, verteer, wat het moge kosten. Tegen de verschrikkingen van het ruwe wapengeweld kan geen mens wat, maar het is mij onuitstaanbaar, als ik moet denken, dat ge het thuis minder goed hebt. Ik houd toch zoveel van mijn drie gasten, en ik zie u toch zo gaarne, kindje. Aan deze ziekte hebben uw klare ogen en uw warme lippen schuld. Of is het uw helder hoofd en uw heerlijk gemoed? Of uw stalen wil en uw fiere moed? In alle geval, deze ziekte neemt niet af. Laat mij u dat eens zeggen, kindje, in de hoop, dat ik het eens op uw mond mag uitkussen. En waarom niet weldra? Ik schreef u in mijn laatste kaart, dat de vredesduif rondfladdert, en dat men ze door laweit tracht schuw te maken. Maar het beestje wordt moe en heeft lust zich, niettegenstaande al dat laweit, toch te zetten. Doch, blijkt het nodig voor de vrijheid van ons land en de toekomst van ons volksbestaan, dat er nog een vierde winter bijkomt, dan zullen we hem dragen moedig, onwrikbaar als de andere; - Ik zend u mijn laatste portret. Ik sta daarop in gezelschap van de andere Gentenaar van Havelberg (15). Sedert mijn kaart van verleden donderdag heb ik alleen van Lily ('6) nieuws gekregen. Tabak en geld uit Gent nog niet toegekomen. Die zending zal welkom zijn. Het spijt me zeer Livine de genoegens niet te kunnen doen, die zij mij vraagt. 'k Ben tevreden, dat Frank nu niet meer met de tram naar school moet rijden. Gaat Dirk met hem naar school? Hoe stelt het grootrnoederke in die verschrikkelijke tijd en zonder goede koffie? En Margot. Is ze nog in briefwisseling met de krijgsgevangene? Ik bemerk daar niets van. En met de vrienden? Met oom Jan ? Met Miel ? Met Gust? Mogen zij nooit een kaart schrijven? Groet ze allen. Ik kus de bewoners in de Steurstraat 7 en 10. Alfons Sevens.

(") Defoto ontbreekt, de tweede Gentenaar kan niet geïdentificeerd worden. (") Lily staat voor Sevens' broer Constant, die eveneens aan het front aan de Ijzer verbleef De gewoonte, de in de oorlog betrokken broers met de naam van hun vrouwaall te duiden, hing ook samen met de scherpe controle vall de briefwisseling in het etappegebied Gent. Voor Jozef heeft mell alleen Josephine. Voor Constant vindt men ofwel Lily, de naam van zijn I/roUW,die naar Engeland was gevlucht, of ook nog Constantine (brief van 17 januari 1918).

28


(

(

Oorlogsbrieven Elfde aflevering,

opgetekend

1915 1918

van Alfons Sevens

door zijn kleindochter

Nicole Verschoore.

~--------------1 i

il,

'S RIJKS

NORMAA~SCHOoLl;

I~

t)EFI~S~t.:1I0Ur.

1

GENT

1. Wie

Wal

Ik

do~"

~ I m ee

t !

seuotc wet w il reeren .'hlt! :lIn weull'r :\IIIIJ cercu: t\imnltr ru,lr hij ItlliC wtlert, ICf

;\1:1;'5 uoen IUC't hL:'! en "IHII \\'('('<1'11, luIH"tn. :HhrlJvcn, luw, W.lIlll'I('I1,I(t'rtll!rttflzlj"tljJ; V:tLltr, .\tod!,'r ,~:.:thn lII,j : .• WI~ ~~~Clttee r t is .,llIjLJ hllj I •

Ilrrrnt"s

1'.\.UU.:::t

UL'UHSS.

I>JII.·lifllf ••~r .,

De

L"/'l:

Belfottt:1l

~~/Ü

~:L ~~\':II\ ..IlI~:·-:

I

nirl sttlk is, "ol" wils zijn, WÎ~ niet 01001 ij, kan tiet mn, niet ,Ijk is, kan br.nf ailn. \\'i~

Wî(

SIC I

nlct

ult

bH

tlloqell,

W,II J:t ht.1C'1I J.~(n kunt. ,;

Prenten door dl' Oefenschool als beloning aan verdienstelijke leerlingen uitgereikt. Hetfamiliearchief bezit een indrukwekkende verzameling van deze prenten. Een oudste en kleinste soort is van twee stempels voorzien: "'.I' Rijks Normaalschool van Gent, Oefenschool" en "L'lnstituteur en ChefR. Parmentier". Een tweede heeft het formaat VOII een postkaart. De namen van beide scholen zijn erop gedrukt. Links prijkt een foto - van de Congreszuil. een abdij, een historische figuur, een standbeeld, het belfort van Brugge -, rechts een didaktische tekst. Het zijn "Leer- en Zinspreuken" en "Gedragsregels", af en toe zelfs directer getiteld "Opgepast", "Wat ik doen moet ... ". Op de volledige breedte VOII de achterkant komt een encyclopedische toelichting. Zo biedt de bewaarde collectie gegevens over de "omwentelingsperiode van 1848", de oorsporug van Bergen en Nijvel, over Breydel et! De Coninck, de Boerenkrijg, de belforten als model VO/I burgerlijke organisatie, de bescherming VOII de oudste abdijen VOII België Aulne (656), Orval (1070), Afflighem (1086), Villers (1147). Uit de correspondentie blijkt dat de prenten in 1917 gegeven aan zeer jonge kinderenwerdenuitgereikt, geboren in 1911 en 1912. Het is daarom volstrekt zeker dat de ouders van de verdienstelijke leerlingen, die noch door de overvloed van geïllustreerde informatie werden overstelpt noch beschikten over televisie.film en schilferend bevoorrade openbare bibliotheken, de kaarten lazen en zorgvuldig bewaarden. De sc/wol vormde op die manier ook de volwassenen. Sevens schrijft in zijn brief van 22 oktober 1917: "Frank en Dirk moeten al hun gekregen prenten en bulletins bewaren".

22-10-1917,

brief

Jeanne, Sedert mijn laatste brief van 8 dezer heb ik u niet meer geschreven.

Ook de eerstvolgen-

de kaarten moet ik elders sturen. Ik ontvang uw kaart van 2-10, een kaart van mej. Juliette van

I.

24-9 en een van de schone schoonzuster

van 4-10. Het portret van de kleine Frank is insgelijks

aangekomen.

Josephine

schreef me op 13-9. Wat heeft het portret van Theo en Cie haar genoe-

gen gedaan!

Eergisteren

werd ik bericht dat uw mandaat van 80 M. van 13-10 hier is. Nu ver-

wacht ik nog ... met ongeduld

de 250 sigaren en de tabak van oom Jan. Voortaan echter kan ik

mij gerieven met smoorgerief

uit Holland of elders. Ik weet, hoe oom Jan van zijn pijpken houdt,

en hij mag dat voor mij niet derven. In 't kort zend ik u een ander portret van mij om aan dat trouwe hart te geven. Sabbe verwittigt Antwerpen

(') antwoordt

zou ontbreken, (')

la

mij, dat hij u fr. 200 heeft gestuurd en Franck uit

mij. Ik heb gemeend maatregelen

te moeten treffen, opdat er u niets

nu de winter voor de deur staat. Oom Jan heeft u tot nog toe heerlijk bijgespren-

Louis Franck.

Boek en Bibliotheek

- 2000 nr. 3

gen; maar voor hem ook moeten het moeilijke stonden zijn. De verkoop van Vergeet-me-Nietjes zal uw eerste bijstand zijn. Hebt ge verder last, ge hebt advokaat der achterdocht

zelfs de onderbreking adres opgegeven.

der briefwisseling

Antwerpen.

tussen Gent en Antwerpen

Franck had

voorzien, en een Gents

Ik deel het u niet mee, daar ik er niet van houd, dat gij u tot deze persoon

richt. Ge zult mij nochtans verwittigen,

zo het u nodig mocht schijnen. Voorlopig dus, buiten

oom Jan, kunt ge u richten tot Vermeylen, ogenblik!

Willems. Ook kunt gij u zon-

wenden tot Louis Franck, volksvertegenwoordiger,

Willems of Franck. Niet te fier zijn, kindje, op dit

Ik moet u en mijn kinders gezond en kloek terugzien.

ik er genoeg. Doch, wil ik het plan doorvoeren,

Geld is niets; na de oorlog win

dat in mij broeit, dan heb ik u nodig. Gij zijt

altijd mijn rechter arm geweest, en ge weet welke ontzaglijke

arbeid wij sedert ons huwelijk

afgelegd hebben. - Dat Dirk zo goed zijn best doet op school, verheugt me zeer. Geef hem een vette kus van mijnentwege.

Frank en Dirk moeten al hun gekregen

Als ik thuiskom, wil ik ze alle zien en onderzoeken; haar adres vergeten heb. - Gezondheid

prenten en bulletins bewaren.

- Aan Lisy kan ik niet schrijven, daar ik

is voort goed. Mijn bijzonderste

bezigheid is tegenwoor-

dig koken. Als ik schrijf, moet het een geestig boek zijn, en daarom moet ik mij eerst wat vetten. Ik slaap rustig, veel rustiger dan gij waarschijnlijk dan een weinig de eentonigheid

en waarschijnlijk

wenst ge ook wel nu en

van ons bestaan. Ja, lijd ik, gij ook hebt grote, grote miseries.

Wat zullen we later de rust, de vrede, het geluk hoogschatten!

Een kus aan de ganse collectivi-

teit! Alfons Sevens.

Schrijver om den brode Nog een volledig jaar in Havelberg 01-11-1917,

kaart

Jeanne, Zalige hoogdag voor u, mijn lieve kinders, grootmoederke, Jeanneke en Nora. Sedert mijn brief van 22-10 heb ik ontvangen: de regel en allersmakelijkst, Vina's allerliefste

Livine, Margot, Theo, de sigaren en tabak, goed in

Dirks kaart van 13-10, knap geschreven,

uw kaart van 18-10 en

portretje. Ze ziet er goed uit, zeer goed; mijn kindje haalt eer van haar werk! -

Dank ook Jan. Geen geld meer sturen, vooraleer ik het vraag. Ik ben goed voor lang. Veel groeten aan de trouwe vrienden. Ik kus u en de kinders. A. Sevens. 15-11-1917, kaart

Jeanne, Vandaag is het twee jaar, dat mijn celgevangenis

0

geëindigd

is. Ge ziet, dat Vlaamse

strijder zijn somtijds hard gestraft wordt. Nu, ik houd de kop recht, doe dat ook, kindje, al duurt het een jaar langer. Mijn gezondheid ik uw kaart van 2-11 gekregen.

is voor 't ogenblik zeer goed. Sedert mijn laatste kaart heb

Uw tweede mandaat van fr. 100 eveneens

ontvangen.

Ge over-

drijft, kindje, dat mandaat was onnodig ('), Ik heb niets nodig. Mijn beste groeten aan vrienden en familie en een kus voor u en de kinderen. Alfons Sevens. De brief van 22 november

telt 6 kan ties, ofschoon het gedrukte briefhoofd

autorisé à écrire une carte par semaine el 2 lettres de 4 pages en grosse Sevens op dit ogenblik

van een bijzondere

la dagen relgevangenis

nog steeds vermeldt:

"Le prisonnier

de guerre est

écriture par mois. Mag hieruit worden afgeleid dat

gunst geniet? De brief is voorzien van de gebruikelijke

censuurstempels.

werd uitgezeten vall 28juli 10/15 november 19/5, in de Nieuwe Walldelillg, Ie Aken en te Cassel-

(')

De veroordeling Weh/eidel/.

t')

Zulke opmerkingen kwanten waarschijnlijk flard aal/. Alf 011.1' smeekte om geld, Jeanne stuurde er, De pos/ kwam soms met maanden vertraging, zodat Jeanne niet lip de hoogte was vall de jongste evolutie in Duitsland. Sevens "ad daarmee rekening tnoeten houden.

/0/

/


11

I I'

I

"

ROZEN

I

I

.

I

." t,

'

,

UIT ur r K.\.I\PLIlYEN

.

'

.

\

TOT ~E:-i

IJlJtESli~OAAR[}

i i

"

!

Ruiker

I

, .....•

..

~.,'

t

Vrouwen

DOOR

•.. \'~RDODe~

nOOR DE nUITSCIiE

UWUUIl

22-11-1917, brief

t')

n

/2

111'-

J.I,~ II.Ol'CI'IL~II.

.-

i

,

voor de verre

'.

Heeft Sevens in het begin van zijn ballingschap in de gunstige omstandigheden te Allendorf a. WeITa de volksroman Bij Brave Mensen hoofdzakelijk voor zijn plezier geschreven, dank zij de goede verkoop van het werkje in Vlaanderen is hij later, waar het enigszins mogelijk was in de moeilijke omstandigheden van de kampen, "om den brode" beginnen schrijven. In Gent was de geldnood nijpend, zijn vrouw werkte voor een hongerloon in het onderwijs, drie kleine kinderen moesten worden gevoed, de huiskamer verwarmd. De bundel novellen Vergeet-me-Nietjes, die hij in april in Celle-Schloss heeft afgewerkt, verkoopt vrij goed in het thuisland. Het boek brengt geld in de lade. Het behoort met Schoolmeester tot het beste wat Sevens geschreven heeft: volksliteratuur die aan reële leesbehoeften beantwoordde in de taal van het ongeletterde volk; over lotgevallen uit het alledaagse leven die ook nog vandaag kunnen ontroeren, op menselijk vlak en als historisch document. Uit het Oog, uit het Hart, dat Sevens te Celle-Schloss is begonnen en dat hij nu te Havelberg kan afwerken na de opheffing van het verbod intellectueel werk te verrichten, is het enige boek dat een directe getuigenis biedt van Sevens' aanwezigheid in Duitse kampen. We vinden er Holzminden, Würzburg, Celle en Havelberg. Het dagelijkse leven, de barakken, de precaire gezondheidstoestand van de gevangenen en hun woede, omdat ze zonder redenen opgesloten zijn terwijl thuis vrouwen kinderen honger lijden. "We hebben hun geroepen dat onze plaats thuis is, om voor ons huisgezin te werken l" (') Een van de leidraden door de vlotte aaneenschakeling van schetsen is het heimwee naar de vrouw, dat Sevens tekent in sfeervolle intieme hoekjes. Het somber decor van de XXe eeuwse barakken wordt verlicht rond een bed, rond enkele levensnoodzakelijke objecten en kleren, rond de portretten van vrouwen kinderen. De ondertitel van het werk luidt dan ook "Rozen uit het Kampleven bijeengegaard tot een Ruiker voor de Verre Vrouwen".

CENSUUR

,..u,"'-,

H;.Il'''~n..•.•.

..•

De portretten vormen e_ensoort typologie van de mens in het begin van de XXste eeuw. De sociale belangstelling van de waarnemer maakt van het geheel een interessant sociologisch geheel. Sevens toont aan hoe de gedachten, gevoelens en gedragspatronen van de enkeling door zijn omgeving zijn geconditionneerd. Het milieu waarin hij is opgegroeid is doorslaggevend. De karakters die dit per land van herkomst moeten bewijzen, vertonen merkwaardige overeenkomsten met de personages die pas veel later, bij het begin van de internationale reizen, in de film hun intrede zouden doen. De Japanner en de Moslim hebben hoegenaamd geen aandacht voor de vrouwen misprijzen het heimwee van de Rus, de Fransman, de Nederlander ... Het boek werd pas in 1919 gedrukt, bij Jan Bouchery in Antwerpen. Op het kaft lezen we: "Verboden door de Duitsche Censuur". Het leven in de kampen is hier zo voelbaar, het verlangen van de mannen naar huis en naar hun vrouw zo hevig, dat het achteraf beschouwd vanzelfsprekend lijkt dat de Duitse censuur de uitgave ervan heeft verboden.

Liefste Jeanne, Uit Gent wordt het nieuws van langs om zeldzamer. Sedert mijn laatste kaart van over acht dagen, geen letter meer. Constance en Josephine CS) in tegendeel schrijven me regelmatig en hun brieven doen me veel genoegen. Om te beginnen, ik zwem in 't geld. Niet

Uit het Oo~ lIit het Hart p. 58. Zijn broers Constant ell Jozef, beiden aall het front aan de Ijzer.


alleen hebt gij mij fr. 200 gezonden maar Bouchery stuurde er mij fr. 250. Hebt gij reeds exemplaren van Vergeet-me-Nietjes of geld voortkomende van de verkoop te Antwerpen, te Mechelen en te Brussel? Zo ja, hoeveel? Schrijf me dat onmiddellijk na ontvangst van deze brief. Ik wil natuurlijk spreken van ontvangen gelden boven de fr. 200 van Vermeylen en de fr. 200 van Sabbe. - Tweedens, ik leg de laatste hand aan een nieuw werkje. Ik was daaraan begonnen te Celle, maar hier bij mijn overkomst had men mijn nota's afgenomen. Kortelings kreeg ik ze terug, en ik ben onmiddelijk en driftig aan de arbeid gevallen. Het zijn schetsen uit het kampleven, getiteld: Uit het Oog, uit het Halt, en er is een opdracht bij voor u. Het geheel is een bijzondere soort van liefdesbrief. Het zal slechts een klein boekje zijn, maar gans mijn hart zit er in, en mag het gedrukt worden, dan ben ik zeker van een overgrote bijval (6). AI de vrouwen, die een man in gevangenschap hebben, zullen het willen lezen. Ik heb reeds aan Bouchery over het uitgeven geschreven. Het boekje mag slechts één frank kosten. Ik zal het binnen enkele dagen rechtstreeks naar de Antwerpse censuur sturen. Ik moet nog eens terugkeren op Vinatjes laatste portret. Ik was er zo van .aangedaan, dat ik er een versje op geschreven heb. Wat is dat een lief kind geworden! En dat haar jonge jeugd in zulk een storm moet opgroeien! We zullen dat hartje dobbeIe blijdschap moeten bezorgen, om de schrikbeelden uit dat jonge geestje te krijgen. Er lopen hier sedert geruime tijd allerhande geruchten rond aangaande de Belgen; men vertelt, dat al de Belgen naar een kamp in België zullen overgebracht worden. Nu, grote verwachtingen heb ik nooit gekoesterd. Ik heb zoveel vijanden. Doch worden we naar België gevoerd, het zal een grote verzachting zijn. Hoe dichter thuis, hoe beter. Het zien van het geboorteland alleen, bijzonderlijk als men er veel voor geofferd heeft en zo lang verbannen werd, moet een grote vreugde zijn. Anders, ik ben het hier nu weer gewoon. Het werken is lastiger; en er is te veel rumoer, maar het gaat toch. Ook word ik tegenwoordig goed met pakken verzorgd en ik ben een hele kok geworden. De gazetten komen regelmatig toe. Ik heb onder ander gelezen dat Reinhard van mijn petitionnement C) ten voordele van de vervlaamsing der Gentse hogeschool heeft gesproken. Hij heeft er waarschijnlijk vergeten bij te voegen, dat van de 125.000 handtekeningen er minstens 120.000 van mijn mening zijn. Wat is het laag, het werk van een mens op deze manier te misbruiken. Nu, geduld is een schone deugd; mijn beurt komt nog eens (8). Het domste is dat al die gebeurtenissen mij zo hard ergeren. Laat mij liever weer denken aan u, kindje, aan mijn Frank, Dirk en Vina, aan grootmoederke, Livine en haar kinderen, aan Margot, aan u allen, die mij zo onzeglijk dierbaar zijt, en die ik toch hoop gezond terug te zien. Zal dat hoogdag zijn, als grootmoederke voor de eerste maal chocolade zal maken voor haar kleinkinderen en koffie voor haar schoonzoons! Het kon toch zo goed zijn bij ons, nietwaar, kindje, zo innig. Men had maar de deur van het kelderkeukentje open te steken, om te voelen dat er daar overeenkomst woonde. (') Sevens' voorstelling vall zijn werk in de mededeling bestemd voor zijn vrOlllVkan in geen geval als blijk vall trots of eigendunk begrepen worden. Het gaat hier om een intiem gesprek tussen man en vrOl/w.

(') Frans Reinhard (1850 - 1921), geboren Brusselaar, secretaris van Karel BI/Is, actief als progressieve liberaal en flamingant,

()

was voor Sevens het voorbeeld van de democraat. Bij de oprichting vall de Liberale Vlaamse Bond (1885), als redacteur van FLANDRIA, voor het WillemJfonds in de jaren 1890 eerst secretaris (1882 - 83), dan voorzitter (1898) vall het Yerbond der Vlaamse Grievencomiteiten. bezieler vall zowel de Landdagbeweging en de oprichting vall het Nationaal Vlaams Yerbond te Brussel (1891) als vall de massale optocht in 1897 voor de Gelijkheidswet inzake bestuurszaken, was Frans Reinhard voor Sevens zeker het voorbeeld vall de strijdende Vlaamse democraat. Dat hij daarna evolueerde 11001'het activisme en het federalisme, strookt 11iet met Sevens' patriotisme. Voor de petitie-actie verwijzen we naar voetnoot (') in Oortagsbrieven 10,' Boek ell Bibliotheek 2000 nr. 2 (juni}. Het voornemen later wraak te nemen klinkt hier al door. 111latere brieven uit Havelberg, vall 22 april, 8mei ell 10 juni 1918 (zie volgende aflevering} wordt Sevens veel heftiger. Hij belooft "rekeningen te vereffenen"! Deze wraak zal de na-oorlogse jaren vall het gezin beheersen. Zie hierover voetnoot t') over DE WITTE KAPROEN in Oorlogsbrieven JO: Boek ell Bibliotheek 2000 lil'. 2.


13

Hoe lang nog? Wie weet, komt de vrede niet onverwachts, niet bliksemsnel C) ! De wereld davert. Altijd hopen en vertrouwen! Groet de trouw gebleven vrienden, en in 't bijzonder Jan en Emiel. Ik heb niets nodig en kus u en de kinderen uit ganser harte. De lucht is dezer dagen open, er zit klaarte in de hemel. Uw Alfons Sevens. 06-12-1917, kaart

Liefste Jeanne, Sint-Niklaasdag ! Ik hoop dat de goede heilige, niettegenstaande de oorlogstijd, toch mijn lieve kinders niet vergeten heeft. Ik heb het portret van Frank, Dirk en Vinatje gekregen; ik ben er zeer gelukkig om, 't is goed gemaakt. Eindelijk ook nieuws uit Gent; een kaart van grootmoederke van 20-10 en een van Bertha van 15-11. Ik heb u gisteren een mandaat van 100 M. gestuurd. De winter schijnt ruw te worden; tracht aan brandstof te geraken. Mijn werkje is af ('0). Ik kus u en de kinderen. Alfons Sevens.

20-12-1917, kaart

Jeanne, Sedert mijn brief van 8 dezer (") heb ik ontvangen uw kaart van 25-11 en 5-12 en Margots kaart van 27-11. Schrijf mij telkens het juiste getal (12) der verkochte ex. van Vergeetme-Nietjes, te Gent. Geen verbeterde opgaaf, kindje. Uw mandaat van 80 M. ontvangen; waarschijnlijk bereikte mijn mandaat van 100 M. u een paar dagen later. Nu we alle twee van die geldkwestie verlost zijn, is het een hoofdbreking te min. Zo dat de trouwe vrienden Sint Niklaas gesproken hebben! Dat doet de vader zoveel genoegen als de kinderen. Alfons Sevens.

De volgende brief telt opnieuw zes kantjes, ofschoon het briefhoofd de beperking tot 4 herhaalt en de censuurstempel de brief heeft goedgekeurd. 22-12-1917, brief

Jeanneke, Sedert mijn kaart van verleden donderdag is geen nieuws meer aangekomen. Ge vraagt mij of ik hier van de koude lijd. Neen, kindje. Ieder kamp heeft natuurlijk zijn voordelen en nadelen; maar alles bijeen genomen, en in de barak verblijvende waar ik ben, leeft men hier best na Celle. Verder hebben de vrienden nooit zo goed voor mij gezorgd als tegenwoordig. Eten in overvloed en vol verscheidenheid. Verder goede makkers, waaronder mijn oude strijdgenoot Goossenaerts, en weten, dat er thuis geen geld te kort is. Wat wilt ge, dat ik morre ! Als ik aan de arme soldaten en aan onze bevolking denk! Deze middag b.v. heb ik bruine boontjes gegeten, met een ferm stuk Hollandse worst in gekookt; daarvan saus van gesmolten spek, bloem en azijn en daarbij melende pataten. Als nagerecht had mij een kameraad droge appelen gekookt overgoten met custardsaus. Deze avond was het menu geroosterde biscuits met gruyèrekaas. Als drank echte koffie uit Zwitserland, thee uit Engeland, cacao of chocolade uit Holland. Het is met hartzeer dat ik u dat schrijf, want gij, mijn beste kindje, - en ge weet, hoe ik een heerlijk leven voor u droomde - en mijn kinders, hebben dat niet. Maar ik weet, en weet wel, dat uw grootste geluk in dit ogenblik is te vernemen, dat ik het in al mijn miseries goed stel. Ge moogt niet vergeten speciaal bij Emiel te gaan en hem te zeggen, hoe innig ik hem dankbaar ben voor hetgeen hij voor onze Dirk gedaan heeft. Ik weet wat een ei in Gent kost, kindje; laat u door de prijs niet terugschrikken. Niets kan te kostelijk zijn om mijn Dirk en onze jongens krachten te bezorgen. Ook niet vergeten, Libert, Mayens en de extra-vriend Jan te bedanken. In de tegenkomsten kent men zijn vrienden. Wij zullen later in onze beste plaats een galerijtje maken, waar al die trouwe zielen zullen prijken, en zorgen, dat onze kleine mannen de beeltenis ervan in hun hart bewaren. Dankbaarheid is een hoge, veredelende, opvoedende deugd, al wordt ze weinig

(') Hel zal nog éénjaar duren, lol Sevens op 18110velllber Have/berg zal kunnen verlaten. (10) Uil hel Qo~ uil hel Harl. e') De brief ontbreekt. t") Lees: aantal.

14


beoefend. - Mag ik u, kindje, ook een opmerkingske maken? Uw kaart van 5-12 is een beetje slordig geschreven, letters zijn vergeten enz. Van u, die gewoon zijt alles zorgvuldig te doen, verwondert mij zulks. Ge weet, krijgsgevagenen krijgen een zieke inbeelding en letten op de minste kleinigheden. - Dat Niet uit Liefde u en Margot best aangestaan heeft, was te verwachten. Gij hebt niet veel, dat eens is, maar toch dit: dat ge alle twee romantisch aangelegd zijt. 't Beste van die drie schetsen is Proza ('3). Het is gezond werk en dieper dan het er in zijn schijnbare luchtige oppervlakkigheid uitziet. Vergeet niet mij telken male, dat ge schrijft, het juist verkochte getal (11) exemplaren te schrijven, en tracht de lijst der kopers te bewaren, zoveel mogelijk. Ik liet u reeds weten, dat ik onder Vina's laatste portretje enige versregelen vrije - geschreven heb. Hier zijn ze:

I

Sevens had vall zijn jong gestorven moeder een buitengewone herinnering. Zijn verheerlijking vall de vrouw vindt hier zijn oorsprong. Hiervan getuigt het lied dat hij op 17jarige leeftijd voor zijn moeder heeft gecomponeerd. Het is getekend 15 oogst 1894.

Mijn kleine, lieve dochter, Wat kijkt ge mij ernstig aan! 0, 'k voel het, dat heeft de lange De vreeslijke oorlog gedaan. Wreed ploffen granaten en bommen, En storen uw jonge nacht; Ze schrikken u op in uw dromen Als engelendromen zo zacht. In de ogen der minnende moeder Leest ge immer angst en verdriet, En tussen haar strelen en kussen Voelt gij de traan die vliedt. Doch eenmaal keer ik weder, Voorbij is dan het gevecht. Dan wek ik in uw zielken De blijheid, der kindren recht.

Als ge deze brief ontvangt, is Kerstdag voorbij en hebben de drie dochters aan hun moeder en de zes kleinkinderen aan hun allerbeste grootmoederke hun beste wensen aangeboden. Laat ons hopen, dat Jozef en ik et toekomend jaar eindelijk weer bij zijn en dat wij grootrnoederke ook een flinke kus mogen geven. Ik wens u hoofdzakelijk allen te zamen voortdurend goede moed. Wij moeten ons land liefhebben zoals onze moeder, en alles, zelfs het bloed, ervoor over hebben. Ik kus u allen, en u, mijn liefste kindje, op uw trouwe mond. Alfons Sevens. 03-01-1918,

kaart

Liefste Jeanne, De eerste kaart van 't nieuwe jaar. Een ferme kus voor gans de familie vergezelt haar. Joseph, die u ook nieuwjaar kust, is [ervan] overtuigd dat het niet lang meer duurt. Laat ons hopen malkaar dit jaar terug te zien. Ik heb sedert mijn brief van 22-12 een kaart van 7-12 gekregen. 't Doet deugd te horen dat de vrienden zo degelijk voor u zorgen. Nu ik daar niet ben om u te verwarmen! En op nieuwjaarsavond kreeg ik uw pak tabak. Extra goed gekomen. 'k Was zonder. Wat zijt ge toch een wijveke! Alfons Sevens.

10-01-1918,

kaart

Jeanne, Sedert mijn laatste schrijven van 3-1 heb ik uw kaart van 18-12 ontvangen. Het heeft me verwonderd, dat ge geschenken voor de kinders aanvaard hebt van Doussy. Met Vlamingen

(IJ) Op het balzaciaans aspect vall de persannages en de tred vall dit hyper-realistisch brieven 9: Boek ell Bib/iotheek 2000 nr. 1; p. 13 en 14.

Boek

el!

Bibliotheek

- 2000 lil'. 3

ver/zaal uit de Oudburg te Geilt werd reeds gewezen in Oorlogs-

/5

van zijn slach (14) kan ik, noch mijn huisgezin, geen gemeenschap meer hebben. Het baantje van oom Jan - in dat slecht weer - moet verre van aantrekkelijk zijn. Daarbij, de cliënteel is verminderd en de belangstelling, na 30 maanden afwezigheid, bijna uitgestorven. Zo is toch de loop van de wereld! Ik stel het voort goed en kus u en de kinderen. Alfons Sevens. 17-01-1918,

kaart

Jeanne, Het nieuws wordt zelden, zelden! Sedert mijn kaart van 10 dezer, geen enkel woord van niemand, uit Gent. Ook de gazetten komen zeer onregelmatig toe. Ik hoop ten minste dat mijn nieuws u regelmatiger en rapper bereikt. Nu, hoe langer men gescheiden moet leven, hoe meer men haakt om bij malkaar te geraken, Jozef en ik peinzen toch zoveel op thuis. Anders, wij stellen het voort goed. Beste groeten aan de trouwe vrienden. Of het deugd zal doen, als wij ons niet meer op

22-01-1918,

brief

't

papier zullen kussen! Alfons Sevens.

Mijn liefste Jeanne, 'k Had ongelijk in mijn laatste kaart van 17-1 te veel te klagen. Al de nieuwjaarswensen vallen met het dooiweer binnen! Eerst de prachtige brief van Dirk met dat bundeltje rozen en vergeet-mij-nietjes van boven. Ja, Dirk, uw vaderke houdt van bloemen, en als ge groot zult zijn, zult ge denken zoals hij, dat de prachtigste rozen zonder de kleine vergeetmij-nietjes niet veel waarde hebben. En, Dirk, ik kon bijna mijn ogen niet geloven, als ik dit geschrift zag. Dat is flink, zeer flink, en ik ben fier op u. Daarbij stak een kaart van Vina. Wat zou ik toch gaarne haar polleke vastgehouden hebben, als Vinatje haar naam krabbelde. Van Frank nog niets. Zeker nog achter of verloren. In alle geval, ik weet, dat mijn oudste ook zijn vader uit ganser harte bemint, en ik hem niet minder. We hebben altijd goed overeengekomen, nietwaar Frank, en dat zal alzo voortduren. Ondertussen geeft gij, Frank, en Dirk en Vina aan uw liefste moederke de morgen- en avondkus, die uw vader niet meer kan geven. - Verder kreeg ik een kaart van grootmoederke, een deugd doende brief van Constantine (") en een allerhartelijkste kaart van Josephine. Hoe die haar man en kinderen liefheeft ! Verder tot slot een kaart van u zelf, liefste Jeanne, van 23-12. Uit uw schrijven, Jeanne, meen ik te begrijpen, dat Bouchery slechts 200 ex. Vergeet-me-Nietjes naar Gent heeft gezonden. Blijft te zien of er meer beschikbaar zijn voor Gent. De stad Antwerpen heeft mij laten weten, dat zij voor een groot gelal (11) zou intekenen. En Jan en Miel hebben in zo'n korte tijd alles aan de man gebracht! Zie, als ge na dertig maanden gevangenschap voelt, dat twee vriendenharten als deze nog even warm en trouw kloppen voor u en uw huisgezin, dan wordt het wel een beetje week van binnen en dan hebt ge een overgrote lust om zonder spreken, die vriendenhanden eens dapper te schudden. Dat doe ik ook van ver. Doe gij het, liefste Jeanne, voor mij van dichtbij. Ik weet nog niet of mijn nieuw werkje Uit het Oog, uit het Hart reeds in Antwerpen is en de uitgave toegelaten werd. In alle geval, ik ben [ervan] overtuigd, dat de verkoop geen last zal opleveren. Ik hoop, dat het zal gezocht worden, lijk boter, alhoewel het niet zo kostelijk zal zijn. Ik ben tevreden met de uitslag der compositiën (16) zo goed voor Frank als voor Dirk. Men kan niet altijd de eerste zijn; 'r bijzonders te is in [de] klas oplettend en vlijtig te wezen. En dat is

i") De schrijfwijze met -ch kwam te Gent in het begin van de XXe eel/w vrij vaak voor op Ol/de uithangborden en in uitstalramen, bij Sint-Jacobs b. v, in 'I Kloef]e, of in de Goudstraat, in 1927. Daar stond te lezen: "Goederen van alle slach ". Doussy, naar wiens vriendschappelijke brief uit Kortrijk aal/ Alfons Sevens van 12 oktober 1912 in Boek el/ Bibliotheek 1998 nr. I, p. 18 venvezen wordt, was tijdens Sevens' ballingschap lid van de Raad van vloanderen geworden. Dat Sevens objectiefover Doussy kon oordelen blijkt uit zijn later werk. Activisme Frolllisme ell Vlaamse Bewegillg (1929) p. 61: "111 de zitting vall 6mei 1917 [val/ de Raad vall Ylaanderen] drukte Doussy de wells uit dal een afvaardiging zich zau naar Berlijn begeven, opdat men geen getrouwde werklieden meer lOl/ opeisen of mannen die Ol/der dan 40 jaar waren ". De onverzettelijkheid die hier uit Sevens' opmerking blijkt, is tot hier toe in de correspondentie al meermaals gebleken. Jeanne weet echter 1I0g niet hoe haar mali te Celle ell later ook te Havelberg de hl/lp vall Yolksopbeuring heeft geweigerd. Zie daarover Oorlogsbrieven JO in Boek ell Bibliotheek 2000 IIr. 2.

t") Sevens' broer Constant. t")

16

lil

de jaren 1944 -1950 op de lagere school Emile Braun te Gent heetten de examens 1I0g steeds "compositiën ''.


Frank toch zeker! Ge hebt heel goed gedaan de piano beneden te halen. Spijtig, dat ze zo slecht is. Ge hebt ze toch laten stemmen, zeker? Frank heeft kans (") van zulk een lieve professor les te ontvangen! - Nu, Jeanne, voorlopig zult gij wel uit de geldnood zijn, maar Livine? Ik heb gezien, dat de aankondigingen zo beperkt zijn. Kan zij nog de eindjes samenkrijgen ? Onze broeder René (18) vraagt, of we geen geld nodig hebben. Ik geloof, hoe meer we op eigen vleugels vliegen, hoe beter, maar als 't nodig is, schrijven. Nooit vergeten: hoofdzaak is er ons al te zamen doorscharten en zorgen dat de kinders goed verzorgd blijven. Ge moet geen wijze zijn, om te weten, dat we op het einde zullen geraken. Liefste Jeanne, ik weet het, dat ge tot het laatst de sterke vrouw blijft. Ik kus u en de kinderen, en ik pak - 't is ongelukkig maar van ver - grootmoederke, Livine, Margot, Theo, Jeanneke en Nora in mijn armen. Welhaast in werkelijkheid!!! Alfons Sevens. Geadresseerd aan: De heer Frank Sevens 31-01-1918,

kaart

Mijn lieve, beste jongen, Ik heb nu ook uw hertelijken en wel geschreven nieuwjaarsbrief ontvangen. Te zelfder tijd is talrijk nieuws uit Gent gekomen: tante Margots portret en kaart van 4-1, een kaart van juf. Juliette van 12-1, van mad. De Cal uwe van 15-1, en eindelijk van uw allerliefste moeder van 4-1. Ik ben [ervan] overtuigd, dat gij uw belofte braaf te zijn, zult houden. Als oudste moet gij tot voorbeeld dienen aan Dirk en Vina. Ik kus u alle drie, en kust gij uw moeder voor mij. Tot weldra. Alfons Sevens.

Uit deze en voorgaande kaarten en brieven spreekt het vertrouwen, dat de oorlog weldra ten einde loopt. De volgende kaart is van 7 februari, niet van 7 januari, zoals Sevens verkeerd dagtekent. Uit de inhoud is dit onmiddellijk duidelijk. Ook is de eerste stempel van 9 februari, de tweede - na de censuur - van 21 februari. 07-02-1918,

kaart

Jeanne, Sedert mijn laatste kaart van 31-1 heb ik ontvangen een kaart van Josephine van 18-1. 't Doet mij groot genoegen te vernemen dat gij het allen goed stelt. De verkoop van de novellen is opperbest geweest te Gent. Dank ook de vriend Ghyselbrecht. Morgen schrijf ik u geen brief en over acht dagen waarschijnlijk geen kaart. 'k Moet elders schrijven. Maak u dus niet ongerust. Ik ben verplicht ook eens een fermen kus aan Livine te geven van verre! Dag kindje. Alfons Sevens.

14-02-1918,

kaart

Liefste Jeanne, Sedert mijn kaart van 7-2 geen nieuws dan een kaart van Josephine en een pak gazetten. Ik schreef u, dat de Belgen zouden naar Diest gaan. 't Schijnt dat zulks nu in 't kort zal gebeuren, maar de gevangenen uit de Etappe ('9) blijven hier, dus ik blijf. 't Weer is zeer zacht; ik hoop hetzelfde voor Gent, en zo sukkelt de winter gelukkig naar zijn einde en zonder erge koude. Beste groeten aan de vrienden, die vrienden blijven! Dag grootmoeder, dag Livine, dag Margot. Ik kus u, kindje. A.S.

08-03-1918,

brief

Liefste Jeanne, Sedert mijn brief van 22-2 ('0), heb ik een kaart gekregen van Frank van 3-2, een van Margot van 8-2, van juffrouw Juliette van 9-2 en van de vriend De Caluwe van 11-2. De vertellingen, die mijn lieve Frank leest, had ik ookjuist uit Antwerpen gekregen. Kan Frank

il/ klas voor il/ de klas el/ heeft kans voor heeft geilIk zijl/ letterlijke vertalingen uit het Frans el/ dasse et a de la chance. In de Normaalschool Roeselare werd alleen Frans onderwezen, geen Nederlands. (") Broer Rem! of Reil/ier Sevens, parochiepriester in Enid, Oklahoma. (") Zie voetnoot Boek el/ Bibliotheek 2000 1/1'. 2, p. 27 t"). ('0) Ontbreekt. (")


te

17

deze vertellingen

al alleen lezen? Of moet zijn moeder hem of Theo hem helpen? En vertelt hij

ze dan ook aan Dirk en Vina ? - Zo, gij hebt grootmoeders

huizeke geverfd ? Zeer goed. Hoe

donker en vuil het er buiten ook uitziet, moet een mens altijd zijn huis en zijn binnenste proper en helder houden. Dat is het begin van alle philosophie

en die hebben we allen nodig. - Het is

triestig, dat mijn brieven zo lang overweg (") blijven, maar, wat wilt ge, we moeten de beker tot de bodem ledigen, en tot nog toe zien we de bodem niet, hegeen maar best is. Sedert Nieuwjaar heb ik u geschreven

op 3-1,10-1,17-1,22-1,31-1,7-2,14-2,22-2

uit kan, schrijf ik elders. - Het verwondert

en nu. Slechts als ik er niet

me niet, dat de kleine Dirk zulk een goed gehoor en

geheugen heeft, en het doet mij plezier, dat hij de lessen van Frank kan delen. Het is mijn grote vreugde te vernemen dat al de kinders zich goed verstaan en goed overeenkomen, ders en grootmoederke

dat hun moe-

over hen tevreden zijn. Het is te hopen dat Theo, nu hij verre van zijn

vader zijn eerste, plechtige communie

gaat doen, een voorbeeld

voor al de kinders en een troost

voor zijn moeder zal zijn. Moet ik u zeggen, dat ik er in gedachten onlangs hun chocolade,

die ze gekregen hadden, opdronken!

van Vergeet-me-Nietjes

gelezen en het bericht dat de verkopers

bij zat, als de kinders

- In de Gentenaar heb ik de kritiek het boek op aanvraag zullen

bestellen. Ik verwacht daar veel van, en ik betwijfel niet, Jeanne, dat gij daarover met de vriend Degraeve een overeenkomst

hebt gemaakt en een groot percentage

aan de verkopers hebt afge-

staan. Zodra ik een kaart vrij heb, zal ik de heer Piens om zijn ondersteuning Bouchery mij schrijft, wordt er in Vlaanderen werken aan zijn uitgave Allemansvriend. volksuitgave

mag verschijnen,

tegenwoordig

bedanken. Volgens

veel gelezen. Hij vraagt mij mee te

Ik heb hem geschreven,

dat mijn nieuw werkje in

maar er is een grote maar bij. Ik weet zelf niet, waar mijn hand-

schrift steekt. De lust om te schrijven ontbreekt gemakkelijk,

als men niet weet als (") een hand-

schrift ja dan neen, en God weet na hoeveel maanden, doorgezonden werken met Vergeet-me-Nietjes

wordt. Tracht dus goed te

en schrijf me, of de verkoop door middel van de Gentenaar

mees laat. - Volgens ik uit uw brieven opmaak, zijn de scholen gesloten. Betaalt de stad, niettegenstaande

dat, uw jaarwedde

voort uit? Vergeet niet mij zulks te laten weten. Ik zie, dat Sabbe

voort geld stuurt, maar het lijkt mij onvoldoende geld, voortkomende

en ik verneem niet, dat Venneylen

van de verkoop van Vergeet-me-Nietjes,

toch al die mensen weinig van de bekommernissen, van zijn huis weggerukt gevangenenkampen.

is, gemarteld

Halfwege

wordt!

waannee

f') - Binnen

ben ik waarschijnlijk

gezonden

u reeds het

heeft. Wat begrijpen

een mens, die omtrent drie jaren

twee dagen leef ik twee jaren in

geraakt ('4). En het ideaal blijft onverduis-

terd. Houd u kloek, liefste Jeanne en groet mijn trouwe vrienden. de lente daar opnieuw met nieuwe hoop. Dag grootmoeder,

Als de brief bij u aankomt, is

Livine, Margot. Ik kus u en de kin-

ders. Dag, mijn liefste kindje. Alfons Sevens.

I

i:,

t" j

I'

(") Dal de zin, "Wal begrijpen toch al die mensen weinig ... " is' achteraf beschouwd

Lees: onderweg.

t") Uil hel Frans iguorer si, niet weten ais' i.p. v. of Zelfde opmerking als ("}. haald, hij 1001/1 zich later al/es behalve ondankbaar. (!I) Naar Danre's II/ezzo del mil/i//. Op 2 maart 1918 \Vos Sevens 41 geworden.

I! ., I,

I,

i:

/8

Boek en Bibliotheek - 2000

/11'.

3

101001

onrechtvaardig.

Deze opwelling val/ Sevens wordt nooit her-

«~f4>nll/ Stam

COU~11

INlbA ••••liooot•••• •.•.. 1O.do, •.••••

1loo'_"' ,'" '""

,

-

f."fJN9"

)('a.~ ~

d§drnllf lllaolt

••••

'111.-...,..

~1f'$."'J'kq.,1 114_p.t •• ll\_ TI_bot

••••

;p...

('.') Vermeylen stuurt even later vanuit Ukkel de opbrengst van de verkoop van Vergeet-II/e-Nietjes, In Duitse Mark: 30, 40, 96 en /60 M, De som wijst op heelwal verkochte exemplaren. ln een kaart van la december /918, geen maand na de terugkeer van Sevens uit Havelberg, schrijft Vermeylen hem een kaart met de lijst van de eerste abonnementen die hij voor DE WITTE KAPROEN heeft kunnen verkrijgen, Sevens had hem dus onmiddellijk zijn plan bekend gemaakt, het weekblad opnieuw uitte geven en Vermeylen had het er voor over, vrienden en kennissen ervoor waml te maken,

/o

~b,.(,

Ac , ? r .;/~<-

,U ••..... ,~_J-._/}I.-L~

I/~

-"\,

. J !~ (~_(~ .J''__--J_.

• IJ ..• ,

(~/r

-./

.?i%' Ä\,

<'I -'"'

•..

J.'l"~",~_A, (y,- •• ~'Ü:L.J,H,.•,1 r'/

t;•......... /{;..~...•

'" ,/I~'/~,

,J.,..,
{. :'::t.. f~

I

Z':.._'--t.<'\...4-'L."0>4.. '~.t

•.....•. _ .• -c,....\...._

.•....:,

Of .D' "",- (,:L.,.,d, •

.

r/oA:.~... tnu"'--.. t.

i"'l~{,-_..,t(',,-.vL

•

-C\'-"'Do.IZ.I.n,

,,~.(f1'~

(.<.. ~ ~--.p'.

k
~"",'-l<.l.

(

".

'1' •••.

,,'-

7i..<J'-_.l-L.-._

I ·j.L.--....c..4.,;..~"'l -", ./I ..... ,'./L..

-..(:

•'

./-k.

/

,I

Z /J>~'"

':'I

'1. ...•.•• 1 ••..•••.1..••.••••••

Ir

'IJ'''(/

J'

:..;

r+:.... _-,

.I,.'. ,. y-"

~.l,

1'. •

••

-'7/ - =: ..

(wordt ve rvolgd)


/9

(

(

:1

Oorlogsbrieven

11 11

van Alfons Sevens

1915-1918

II ,I

1

Twaalfde aflevering, opgetekend dool' zijn kleindochter Nicole Yerschoore.

,II '1

,I

Eind april 1918, wantrouwen en onverzettelijkheid

1

(,

II!' 11

Sevens

1,

is er van bewust dat hij in Duitsland

meer en beter eten krijgt dan zijn vrouwen

Toch gaat een groot deel van de correspondentie

1li

zij worden

I

over pakken

met rookwaren,

kinderen

in het etappengebied

die niet tot in Havelberg

Gent.

geraken ofschoon

aangekondigd.

I

Gent

Navraagformulieren

1')1Jo.t

22-04-1918, brief

Jeanne,

Ik heb uw zending

sigaren en tabak van 13 maart nog niet gekregen. te lopen, dat het pakket

In alle geval, stuur nooit zoveel sigaren

in eens. Ik weet, hoe schromelijk

is, en het ware te erg, moest zulk een kostelijk

er u te kunnen mochten

zenden.

/8

JO, Boek

eII

Bibliotheek

Wij kregen het bericht,

niet toekomen.

in België sturen. Ik dacht al aan chocolade,

bleek, dat de Etappe ("J.

2000 111'.2, p. 27 voetnoot


lil'.

4

uitgesloten

Het duurt dit-

of verloren

is.

duur rookgerief

Ik heb uw kaart van

uit. Theo doet zijn plechtige

dat wij alle maanden

aan koffie en suiker voor grootmoeder,

bij nader onderzoek

verdoold

Het kan toch niet erg zijn? Van koffie gesproken,

naar onze familie

de kinderen,

pakket

Ze ziet er een beetje wonderlijk

en heeft de mazelen!

Zie Oortagsbrieven

niet ontvangen pakken

maal zeer lang en ik begin erg bevreesd

4 april ontvangen.

(IJ

\'001'

Gand

communie

ik heb ook gemeend

een pakket van 5 kg. cacao en melk voor

aan spek, bonen en rijst voor u; maar ... was! (')

Hoe het met mij gaat? Goed, maar zenuwachtig, kindje, erg zenuwachtig. Hoe kan het anders, als er zulk een grote, bloedige partij in de wereld gespeeld wordt, als ons dierbaar land een deel van de inzet is, en als gij machteloos en zwijgend moet toezien met een vechtersnatuur als de mijne! En, het is eigenaardig, alhoewel ik niet meer van plan was te schrijven in krijgsgevangenschap, krieuwelen mij de gedachten zodanig, dat ik er mijn kop van kapot schart. Nu eens wil ik beginnen aan Mijnheer August, en een soort van Vlaamse Tartarin de Tarascon scheppen, maar lachen en spotten in deze schromelijke tijd !, dan weer voel ik lust een sentimenteel romantisch vrouwenfiguur - een soort van appel met ruwe pel en veel sap - te ontleden. Eindelijk word ik geplaagd door het beeld van een schoonmoeder - nog een vrouwenverheerlijking ! het schijnt wel een ziekte bij mij te worden! - die ik voornemens was in mijn roman Een menswaardig bestaall in te lassen. Zo blijft mijn COllI'S pratique de flantand pou I' les Wallol/S liggen, bijzonderlijk nu ik wat geloof heb in mijn presidentschap ('). Nu, ge kent mij, overvloed van plannen moet ik altijd hebben. 't Een doet 't ander rijpen, en als de zee daarbuiten en mijn hoofd hier wat kalmer zijn geworden, ga ik mij opnieuw aan 't werk zetten. Wie weet of ik niet eerst nog begin met een boekske voor Frank. In de grond, de kerel heeft gelijk: de boeken voor kinderen geschreven, zijn gewoonlijk treurig en nochtans, de kinderen, om gezond te blijven, hebben zon nodig, en vreugde. - Ik heb gelezen dat een paar mannen van onze oude Vlaamse Blok en een paar andere Vlaamse CEkameraden het niet, zoals ik, tot in de gevangenis maar tot op een schepenzetel van Gent gebracht hebben. Nu, elk zijn goesting. Maar, zoals ik u reeds een paar malen schreef, oppassen voor de zogenaamde vriendenhanden. Niemand verkeert bij mij Dat Sevens een rol heeft gespeeld als voorzitter vall de vlamingen in Havelberg wordt o.a. bewezen door een ontroerend kunstwerkje, voor hem door een Russische medegevangene vervaardigd uit een aluminium drinkpul, zoals soldaten en gevangenen er bezaten. De hartjes, bloemen en ragfijne hareeringen betekenen, santen niet de tekst, dag en en dagen geduldig werk, Volgende tekst is er in geg rijd: "Leve België.' Leve vlaanderen ! Vall de vtaomsche vrienden krijgsgevangenen Aall Alfons Sevens. dank en genegenheid ". 02-05-1918, kaart

thuis, die in de tegenwoordige omstandigheden niet de cel boven de schepenzetel verkiest. Voor de rest, kindje, houd goede moed en zweet voort moedig alle miseries uit. Eindelijk - het is niet te vroeg - geraken we aan de bodem van de beker. Het einde nadert snel. Welhaast ben ik drie jaar gevangen, maar als God me 't leven laat, is het dan amen en uit. Mijn betrouwen is vaster dan ooit. Groet de trouw gebleven vrienden hartelijk. Mijn beste groeten aan grootmoederke, Livine en Margot, gelukwensen aan Theo met zijn plechtige communie, en een kus voor u en de kinders. Alfons Sevens.

Liefste Jeanne, Sedert mijn brief van 22-4 kreeg ik slechts één kaart van Gent, van 20-4. Slecht nieuws! Al de kinderen ziek! Wat een miserie en wat een werk voor u ! Hoe erg dat die kinderziekten opkomen nu het eten zo schaars is ! Ik ken u genoeg om te weten, dat ge voor de kinders eiers zult bezorgen, het koste wat het wil. Ik hoop dat Frank, Dirk en Vina

(')

Waarschijlllijk heet] Sevens in een verloren kaart of brief laten weten dal hem het voorzitterschap werd aangeboden van eell club ofeen groepering vlomingen in Hevelberg. De gevangenen uit Gent en omstreken zijn inderdaad nog niet naar België overgebracht. Sevens is niet de enige die is tnoeten blijven. 111 zijn kaan mil l-tfebruari. verschenen in de vorige aflevering van de Oorlogsbrieven (Bod ell Bibliolheek 2000 111',3), laat Sevens horen dar de gevangenen uit hel Etappe- gebied Gent voor hel overgangskamp Ie Diest niet in aanmerking kwamen. 1'011

Boek en Bibliotheek - 2000 IIr, .J

/9

brave zieken zijn en gehoorzaam, om hun moederke geen nutteloze last aan te doen. - Sigaren en tabak niet aangekomen. - Moed, liefste Jeanne! Alfons Sevens. 08-05-1918,

I "

brief

Juist als ik mijn brief zou beginnen, kreeg ik de kaart van 27 april. 't Is al wat uit Gent toegekomen is sedert 2-5. Ge hebt mijn brief ontvangen van ~2-3, maar van mijn brief van 8-3 geen woord. En dan, ik zond een kaart aan de heer Piens op 14-3 en aan oom Jan op 28-3. Hebt ge niet gehoord of ze die ontvangen hebben? Uit de kaart van 27 april maak ik op, dat de kinders voort beteren. Maar, waarom daar niets meer over? Ge kunt u toch inbeelden, hoe ik door het nieuws van hun ziekte getroffen werd. Verder schrijft ge, dat ge zult beproeven mijn handschrift ginder te krijgen en toch te doen uitgeven. Nog eens, vergeet nooit, dat ik niet wil, dat de minste vraag gericht wordt tot vroegere strijdgenoten. Ik heb u reeds genoeg geschreven, dat ik met geen enkele van die mannen nog gemeens wil hebben, geen het minste, hoort ge ! Ik heb met die mannen een rekening te vereffenen. Ik wil daarin in niets belemmerd zijn en ik zal daarin voor niemand en niets achteruitwijken. Ik vrees altijd, dat men ginder sirenenzangen rond uw oren komt zingen. Ten andere, eer ge in zulke zaken voetstappen aanwendt, zoudt ge mij beter eens uitleggen, wat ge zinnens zijt te doen, en mijn raad afwachten. Ten slotte, ik heb over dit werkje aan Vermeylen geschreven. Laat de Vereniging van Letterkundigen met die zaak betijen - Ge vindt mijn toon een beetje triestig. Hoe dikwijls moet ik u nog herhalen, dat ik niet triestig kan zijn. Als men zoveel geleden heeft als ik, is de triestigheid sedert lang over. Men wordt eenvoudig vies van veel mensen, men walgt van veel vroegere vrienden, men haat, maar men is niet triestig. Drie jaar gevangenschap vermurwen geen karakter lijk het mijne; integendeel dat verpantsert al de weke plekken. Zelfs als ik op u lig te denken, beste Jeanne, of op mijn drie lieve kinders, kan ik niet meer triestig zijn, maar word ik razend, razend! Maar, laat ons daar niet te veel de kop mee breken. Langzamerhand draait de boel naar zijn einde. Ge hebt ook wel gelezen, dat er tussen Duitsland en Frankrijk een akkoord tot stand gekomen is, waarbij duizenden soldaten en al de civielgevangenen vrij komen. België heeft ook wat tot stand gebracht, maar hoe dat ineen zit, weet ik niet juist. Ten andere, ik reken slechts op het einde. Maar dat alles zijn juist kentekenen van het aanstaande einde. Het is een kwestie van maanden, misschien van weken. Ge weet, in 16 dacht ik het, en we kregen in december het eerste vredesaangebod (3), in 17 dacht ik het, en nu komt het uit, hoe de vrede aan een draadje heeft gehangen. Nu komt de vrede van zelf, als een appel, die, rotrijp, van de boom valt, zelfs als het niet waait. Dit jaar, zo we 't leven houden, zien we elkaar weer, en ik hoop de aanstaande winter wat anders uit te geven dan humoristische en gevoelerige schetsen. Het pakket tabak en sigaren nog niet toegekomen. Van 't overige met mij alles goed. Onze radijzen zijn reeds volgroeid (') en alle morgenden plukken we er enige voor bij onze koffie. Joseph stelt het ook zeer goed en heeft onlangs het portret van zijn kinders gekregen, wat hem zeer veel plezier gedaan heeft. Om te sluiten, de beste groetenissen aan grootmoederke, Livine, Margot, juffrouw Juliette, madame De Caluwe, oom Jan, de vrienden Miel en Gustaaf en de anderen, die trouw blijven aan de zuivere Vlaamse vlag. Een kus aan de kinders en een lange kus voor u. Dag kindje! Alfons Sevens.

Had door de vorige brief Sevens' vrouw Jeanne redenen te over om verontrust te zijn - o.a. door de heftigheid waarmee haar man op wraak zon -, de volgende brief zal haar hebben gerustgesteld. De stemming is omgeslagen. De sigaren en de lente hebben van Sevens een ander mens gemaakt. Sedert drie jaar vertoont de correspondentie een open neergaande curve. (') i'}

20

De invloed \'all het Duits is voelbaar. een verloren brie! heeft Sevens waarschijntijk

111

verteld, dat de gevangenen


radijzen hadden gezaaid.

De lente is doorgaans voor Sevens een goede tijd. Het zachtere weer en de ontluikende natuur herinneren hem aan betere tijden. Een van de charmes van de brieven ligt in de suggestie van de verloren gegane, toen zeer vaste gewoonten van het gezin. Er is toch zeker alle hoogdagen eerst bijeenkomst bij grootmoederke, vraagt hij, en daarna algemene wandeling? Waar trekt ge tegenwoordig naartoe? Naar Heusden-brug of naar de Nenuphar in Afsnee? 22-05-1918, brie!

I

1-

30-05-1918, kaart

(') t"}

Liefste Jeanne, Sedert mijn laatste brief van 8-5 is het een goede tijd geweest voor mij. Eerstens is de kostelijke zending tabak en sigaren van oom Jan in volstrekt goede staat aangekomen. Ik heb mij gehaast oom Jan persoonlijk te bedanken. Wat ben ik ongerust geweest over deze zending! Zulk een pakket is veel te kostelijk op onze dagen! Verder heb ik kaarten gekregen van Joseph, van Livine, van Madeleine en uw eigen kaart van 2-5. René (5) heeft me ook een goede brief geschreven. Joseph en ik zijn er alle twee content van. De sigaren en uw schrijven zijn beide een grote aanwakkering geweest tot werken. Niet dat ik lui ben. Het Belgisch Comiteit geeft me meer werk dan ik gedacht heb. Die COllI'S pratique de flantand pourles Wallof/s is een paardewerk. Maar ik moet geld verdienen voor vrouwen kinderen, en dat zo rap mogelijk! En die tegenkomste met mijn laatste handschrift hadden me gans lusteloos gemaakt. Nu is 't over. De twee overheerlijke Sinxendagen, met hun wijde blauwe luchten, en zo stralend, dat ge de leeuweriken niet kondet vinden, die levenslustig hingen te kwetteren, hebben met hun broeiende warmte vorm en leven gegeven aan sommige gedachten, die heel ver, als de leeuwerikken. zaten te piepen. Of hebben de witte en rode hagedoorn, die ze in de cantine verkochten, en die nu nog op onze tafel prijken, er schuld aan? Of deden het de geuren van Jans sigaren? Wiens schuld het ook zijn moge, het nieuwe kind is geboren. Ik heb het haastig gedoopt, omdat ik vreesde dat het vroegtijdig zou sterven. Het heet - verschiet niet - Het trouwboekje voor elkeen. Als ik die smaak in 't leven kan houden, zult gij, en veel mensen met u, er vreugde aan beleven, geloof me! Hij heeft een door en door schelmachtig gezicht, en schromelijke deugnierogen. die een vrouw letterlijk ontkleden en zelfs niet vrezen in de echtelijke alkoof te loeren. Maar genoeg daarvan! Eerst het werkje afmaken! Toekomende maal schrijf ik u hoeveel bladzijden ik heb. - Ik hoop, dat de Sinxendagen ook prachtig geweest zijn te Gent en dat ge van die nieuwerwetse leeuwerikken verschoond zijt gebleven (6). Er is toch zeker alle hoogdagen eerst bijeenkomst bij grootmoederke en daarna algemene wandeling? Waar trekt ge tegenwoordig naartoe? Naar Heusden-brug of naar de Nenuphar? Waar zijn de goede oude dagen! Zo vene en toch zo bij! Joseph laat ook nooit geen hoogdag voorbijgaan zonder op mij te denken! En hij vertelt ook van de ijver, waarmee hij na de oorlog aan 't werk zal vallen voor de teergeliefde vrouwen kinderen. Een mens moet eerst eens verre weg zijn, om te verstaan hoe goed het dicht bij is. Nu, de schone dagen naderen, en rap. Somtijds, kindje, droom ik dat ik de kinders rond mij heb en u, in mijn armen! Onder ons gezeid en elders gezwegen, 't zou nog mogen zo warm zijn als vandaag. Maar ik begin ... uit het bed te klappen; 't is best dat de brief uit is - Ge weet, dat ik Schoolmeester niet laat herdrukken gedurende de oorlog. Gezondheid goed en weinig of geen vlooien. - Dag Livine, dag Margor. dag mijn beste grootmoederke ! Een kus aan al de kinderen en een speciale aan de grote Jeanne! Alfons Sevens. Liefste Jeanne, Sedert mijn brief van 22-5 heb ik een kaart ontvangen van Josephine van 24 april, een van Mme De Cuyper van 11-5 en van M. Heyman van 20-5, en een van mijn

Se\'l'IIS' broer Rmt'. zi« Oorlogsbrieven 11. Boek Scvcns bedoelt hiermee de vliegtuigen in de /W/II.

1'1/ Bibliol/It'ek

Boek el/ Bibliotheek

2000 nr. 3, p. 17

- :WOO 1/1',

"

I'vell/IIIII

t")

2/

flinke jongens Frank en Dirk. Ik ben heel gelukkig dat de kinderen zich de tweede Sinxendag zo prachtig geamuseerd hebben en dus helemaal genezen zijn. Ik ben nu ernstig aan 't schrijven en het gaat. Reeds twee hoofdstukjes af. 't Werkje rijpt regelmatig. Voor de rest moed en vertrouwen. Ik kus u allen. Alfons Sevens. Aan de heer Dirk Sevens. 06-06-1918, kaart

Lieve Dirk, Sedert mijn kaart van 30-5 ontving ik een kaart van Vina van n-5 en een van grootmoederke van 25-5. Wat ben ik nieuwsgierig om u. en Frank en Vina terug te zien! Wat moet ge veranderd zijn! Het doet mij toch plezier te horen van moeder. dat gij even braaf gebleven zijt en altijd uw best doet. Na mijn thuiskomst, zullen we sparen voor een nieuwe piano. Ik kus u, en Frank en Vina van verre, en gij, lieve Dirk, sla uw armpjes eens ferm rond moederke en kus haar voor mij. A.S.

Je briefschrijver verkeerde meer dan ooit in de onzekerheid omtrent zijn post. Vaak komen in zijn brieven en kaarten herhalingen voor, omdat uit de berichten uit Gent blijkt, dat een deel van de correspondentie de bestemmeling in Gent niet bereikt.

10-06-19/8, kaart

Jeanne, Uw brief van 28 mei, gericht aan de Duitse Overheid om navraag te doen over de zending sigaren en tabak, is mij heden besteld geworden. Zoals ik u reeds schreef, is de zending sigaren en tabak van 18 maart mij hier op 14 mei afgegeven. De zending is in volstrekt goede staat aangekomen. Beste groeten. Alfons Sevens.

Het briefpapier van het kamp Havelberg is uitgeput. Sevens schrijft nu op breed A4 papier zonder gedrukt briefhoofd. De censuurstempel is die van Havelberg, In het kamp is er inkt. Sedert een tijdje gebruikt Sevens opnieuw pen en inkt in plaats van potlood. Hij schrijft ook de datum voluit. Op de volgende envelop staat een eerste stempel met datum 23-6, de censuurstempel van Havelberg is van 8-7-18, een tweede stempel van de "Postüberwachungstelle" van 30-7-18. De brief is dus vijf weken onderweg geweest. 22-06-/918,

22

brie!

Allerliefste Jeanne, Ik heb ontvangen een kaart van u van 1-6, van Madeleine van 3-6, van Margor van 6-6, van u van 10-6 met uw laatste portret. Gezien uw voetstappen bij de Gentse Censuur, heb ik het handschrift Uir her Oog, uit her Hart afgegeven met verzoek het rechtstreeks naar de Gentse Censuur te zenden. Ik heb er een brief bijgevoegd, vragende het handschrift, zo het niet aanvaard wordt, aan u te overhandigen, en zeggende, dat ik bereid ben, indien zij sommige veranderingen mochten eisen, te onderzoeken of ze met de geest van 't werk overeenstemmen. Veronderstel dat het handschrift in Gent geraakt en de uitgave toegestaan wordt, dan zendt ge het handschrift naar Bouchery, er bij voegende dat mijn vroegere toezeggingen vervallen zijn. Ziehier de nieuwe voorwaarden. Bouchery mag een volksuitgave drukken, maar de prijs moet zodanig gesteld worden, dat ik 25 cetiem per exemplaar hebbe, dus ongeveer 50 centiemen [per boek]; ofwel een gewone uitgave aan 1 fr. In geval van volksuitgave zal Bouchery te Antwerpen handelen met een volksboekhandel, doch in Gent moet gij algemeen depositair blijven. Gij kunt overeenkomsten maken met Degraeve, en met de verkoper van Vooruit. Verschijnt het werkje, ik reken vast op 10.000 exemplaren in een paar maanden. Zelfs voor een volksuitgave, moeten alle exemplaren genummerd en getekend zijn. Geen vertaling of overdruk in gazetten of tijdschriften mag zonder mijn schriftelijke toestemming geschieden. In alle geval het is beter een vogel in de hand dan honderd in de lucht. Daarom heb ik in de laatste maand goed doorgewerkt. Mijn Trouwboekje voor elkeen is halfwege. Reeds heb ik geschreven: I. Inleiding. 1. Trouwen is geen kinderspel. 2. Stel niet uit ... Il. De Kennismaking. 1. Die zoekt, die vindt. 2. Gezondheid is de grootste schat. 3. Met geld koopt men


lil'.

4

de boter. 4, Soort zoekt soort. Ill, De Vrijage.T, 't Gaat goed, en natuurlijk

Ik zal het handschrift

kan de Duitse

rechtstreeks

naar Bouchery

ve, aan dezelfde

voorwaarden

uit voor vandaag

met de handelszaken.

franke kijkers, vriendelijke wetende

als hierboven,

flink en vastberaden

vent, minder luidruchtig,

Vina, pakt uw moederke waarom

trekken

jongen

ons beste moederke

in welk kistje het juweel

waarom

in uw voorhoofd,

kinders.

Och, laat in al die stormen

heeft me zeer getroffen.

Het huwelijk.

getekend,

De censuur

momming

en kwam de kaart afgeven

/1-07-19/8,

te Havelberg

kaart

Heyman,

heeft ze doorgelaten,

Liefste

Mijn ander handschrift

Nicht Jeanne,

bergzame

Villa Mona, St-Denijs-

(J

Westrem.

Georges,

Bij ontvangst

van de kaart, herkende

Ik heb gisteren

zonder

heel de dag gepeinsd

zal blijven,

villa, met haar gulle bewoners?

kaart is gericht tot Madernoiselle afzender

van mad. De Caluwe Morgen

begin

heeft u zijn portret

is. Met mij alles goed. Uw Alfons Sevens.

voor Depauw)

voor zijn moederke

voor hun vriendelijke

-, vanwege

-

met mij,

De afzender

stamnummer.

is een fictieve

De kaart is niet

Mevrouw

Heyman

de ver-

in de Steurstraat.

zo liefdevol

de Penitentenstraat

Allright

is naar Gent, Hebt gij het

van en Joseph ook. Joseph

Die kleine vent heeft ons tot hiertoe veel genoegen

De volgende

kindje, -

Het is zeer goed dat de kinders de vrije lucht hebben en zo

Ik heb er zelfs deugd

(waarschijnlijk

en vlagen

samen zullen doorbrengen.

en kus de kinderen.

maar niets van u ("). Mijn nieuw werkje vordert.

ik hoop dat het goed toegekomen Madame

Lepaon

Wat kan

Ze moet zich goed verzor-

Sedert mijn brief van 22-6 heb ik een kaart gekregen

ik aan het laatste deeltje:

kaart is geadresseerd

wat, dunne haren!

Na de storm fleurt ge weer op, mijn allerliefste

(1), - Groet de vrienden

nog niet, neem dan inlichtingen.

"soon of een medegevangene:

Ge schreit niet; en

Uw Alfons Sevens.

en een van mad. Heyrnan,

De hierop volgende

staan uw ogen zo triestig en

van uw hart zit! Maar beeld u toch niet in dat ge

van drie zulke schone

met Joseph en de vrienden,

hun hartje ophalen,

maar toch kapoenachtige

! Allons, Frank, Dirk en

kant een beetje naar onder?

gen; ik reken er voort op, dat we nog veel goede avonden

gezonden;

- Daarmee

eens ferm vast, en geeft ze een kus, dat ik hem tot hier hoor klin-

Zend uw portret aan Barends

Jeanne,

geschreven.

goed als koekebrood,

het! - Zeg eens, liefste kindje,

Uw slecht nieuws over grootmoederke

Liefste

sturen. Over de uitga-

kijkt naar die vader, die ze nooit bij haar weten omhelsd

maar een beetje uw hoofd hangen.

04-07- /918, kaart

genegenheid

J. De Vriendt,

Lepoan

Georges,

op onze lieve Dirk, die verjaart.

en troost gegeven.

En wanneer

Ik hoop dat hij steeds

kan ik eens medegaan

naar de her-

De eerste maal zal het zeker zijn om te danken

gedurende

rue de l'Esturgeon

zonder stamnummer,

mijn lange ballingschap.

Met hartelijke

- de Franse naam van de Steurstraat, maar dit keer getekend

groeten. vandaag

Georges.

Barend Barends .ras de Neder/Ol/der, die 1','1'111'1'1/.\ in Gillans publicatie let' sprake komt (Oorlogsbrieveu. aflevering 10, BiJek 1'11 Bibliolheek 2000 1'11 in Hevelberg 1111'1 Altons Sevens bevriend werd. 0,,1'1' hetn schrijft Sevens in Uil hel aOV /lil hel Hart : "De Hollande .. ik ZO/ler zoveel goeds moeten ,'all schrijven. - de kerel is zo door en door degelijk in al/es, "dal//lljll lIIellillg I/iel als objectie]. '\'1'1 als vooringenomen ZO/I0011schouwd wordcn,., De vriendschap heef: de oorlog lang overleefd. 111',2)

H,

i")

Nagelloeg all« venneldingen rail kaarten ontvangen 1'011 datnes zoals Mad. De Caluwe. Madeleine. Julietu: en: zijn in werkelijkheid antwoorden op kaarten, dil' JeOl/II" 11001' lillar //11111 stuurde 1'11 1111'1 dl' 110011/ ''0// vriendinnentekende.

Boek

('11

Bibliotheek - 2000

-

van mijn hart! Dirk, de zachte,

meer ingetogen,

toch staan er tranen in uw ogen. Wat, rimpels lelijk zijt, gij moeder

en naar Antwerpen

heb ik aan Bouchery

uw lippen langs de rechter

mij dat schelen

2. De liefde heerst.

vinden tegen de uitgave,

van mijn hart! En de kleine, poezelige,

heeft, meisje van mijn hart. En daarboven ken. Want ze verdient

geen bezwaren

- Uw laatste portret ligt voor mij: Frank, met zijn

in houding,

wat hij wil, ook een jongen

Vina, die een beetje verwonderd

De liefde ontwaakt.

Overheid

IIr, "

23

21-07-1918, kaart

Reçu votre carte du 15 ainsi que celle de Margor du 10. Tu peux m'expé-

Ma chère Jeanne, dier Ie portrait.

Maintenant

suis très heureux d'apprendre qu'elle souffre

l'un ou l'autre jour à tante Lisy. Je

que j'ai son adresse, j'écrirai

que Margor va de mieux en mieux, rnais j'ai appris avec regret

de surmenage.

Tu peux me les expédier.

Tu m'as annoncé

l'autre jour avoir reçu pour moi 50 sigares. trop à la fois ! Je r'ernbrasse,

Inutile d'en envoyer

chère Jeanne.

Georges.

28-07-1918, brief

Liefste Jeanne,

Ik heb een kaart van u gekregen

mij ook een kaart mijn deugniet Margot

wordt geschreven;

teruggekeerd gegaan,

van een Frank,

't is zeer spijtig

te Gent ook het uitgeven

mej. Heyman

Dat men het u afgegeven

geweigerd

is geworden

verschillende

tonen zingen,

gemakkelijke

taak. Op dit ogenblik

De pomp, de gordijnen,

dagen. Niet dat ik teneergeslagen

tot het einde kunnen

de stoel enz. Humor

doen luisteren,

verkopen

kan u slechts

herhalen,

loslaat, dat men de Belgische

dat het verboden

van het Belgisch

Comiteit

schrijft over het goed gedrag jongens.

meer speelziek

verheugt

koud hebben.

te sturen. Als

en meer leerzaam,

en meer zenuwachtig,

- Wat ge mij

me zeer. 't Zijn alle twee beste

heel en gans zijn moeder.

Frank is

heel en gans zijn vader. AI heeft zijn vader zulk een en aan zijn Jeanneke

tot nog toe heeft hij zich geen een van die twee belangrijke

precies

zijn dan hier. - Ik

naar het Etappengebied

dat heeft hem toch niet belet in de gevangenis

altijd de voorzienigheid

als men alle

alleen niet kan houden.

heb ik met eigen ogen de orders gelezen.

van Dirk en Frank

Dirk is meer oppassend

karakter,

is pakketten

Dat zijn:

dan ooit. Het nieuws is

Ge begrijpt,

En wil men mij te Gent niet, 't zal toch nog altijd beter in Zwitserland voorzitter

is geen

menage.

gaat echter niet alle

of ziek ben! Ik ben opgewekter

krijgsgevangenen

liedje op honderden

in de jonge

goed; de vrede nadert, en voor de vrede komt nog de vrijheid. Franse en Engelse

hier veel van weg te

Hetzelfde

schrijf ik: De meubels

de kachel,

dat

ik jaag mij zelf op, en het gaat

is een lastig karweitje.

en de mensen

't Is rap

mij, maar enfin, er is

Men spreekt

gaan, naar waar, weet ik niet. Ik zou het willen eindigen; niet. Nu, dat trouwboekje

Aan was, toch

heeft, schijnt mij te bewijzen,

(9). 't Verwondert

weeral niets aan te doen. Mijn nieuw werk slabbakt. helemaal

en mad. De Caluwe.

dat de kwaal, die zo lang weggebleven Uit hef Oog ... u is besteld geworden.

is. Zo, dat mijn handschrift

en het doet me plezier.

van 28-6 en een van 1-7. Verder zonden

zelf, kindje. Nu reeds zorgen,

Mocht ik u helpen verwarmen!

van geen ijzer en staal gemaakt.

daden beklaagd.

dat de kinderen

te geraken.

En

- Gij zijt nog

deze winter geen

Een mens zou er lust naar krijgen!

Men is

Drie jaar de armen van een vrouw missen,

in 't bij-

zonder als die armen zich zo trouw rond uw hals leggen; drie jaar de kussen van een vrouw derven,

in 't bijzonder

als die vrouw het kent om warm te zoenen,

gen dat ik zelfs de verdienste zondigen

van mijn deugd niet heb, aangezien

heb! In alle geval, een mens verstaat

wereld door om zeep gaat. De maatschappij brokkelen.

- Ik verneem

sedert maanden in Frankrijk

dat Vermeylen

lang en ze hebben

allemaal

beter?

Gij, kindje, schijnt

Uil hel Oo~

lIil

de

heeft. Naar mij schrijven in Holland,

in Engeland,

veel te doen. Voeg er nog bij, dat een menigte

zullen gelukkig

manier

van mij afgeraakt

in uw laatste kaart opnieuw

hel Hart werd na dl' oorlog. in /9/9 gepubliceerd.

Boek en Bibliotheek - 2000/11'. 4

vergeten

doet hij

Nu drie jaar is

Oog ... u slechts een paar dagen moed, vertrouwen,

(')

van

mee om haar eigen basis te ver-

zo goed in België,

mij compleet

ik geen gelegenheid dat de huwelijkstrouw

te hebben.

zijn op zulk een gemakkelijke

schijnen

helpt duchtig

u geld gezonden

niet meer. Alle flaminganten,

en andere streken,

langzamerhand,

dat is een straf ... En zeg-

te zijn.

- Is grootmoederke

teneergeslagen.

opgewektheid

nu

Heeft mijn Uit hef

bezorgd?

Ik had op meer

gerekend. 't Is op 't laatst, dat men de prijzen uitdeelt. Wat al tegenslag en nieuwe miserie ook op uw hoofd neerkomen, al barsten de tranen u misschien eens uit de ogen, voor u kijken, Met mij of zonder mij, ge hebt toch een bestaan, en ge zijt rijk aan drie knappe kinders, 33 jaar! Ge hebt nog een gans leven voor u, en indien de goede God ons weer samenbrengt, een man die de rimpels van uw voorhoofd zal wegkussen en uw doornenweg in een rozenpad zal veranderen, Kloek aan, kindje, we gaan naar 't einde! Ik kus u en de kinderen en groet de ganse familie. Alfons Sevens. Uit de hoger gepubliceerde kaart van 30 mei 1918 blijkt dat Jozef Sevens (Josephine in de briefwisseling) op 24 april een kaart naar zijn broer Alfons in Havelberg had geschreven. Het is niet met zekerheid uit te maken, of Jozef op dat ogenblik als brancardier aan het front verbleef dan wel in Gent. In de hieronder volgende kaart wordt het duidelijk, dat Jozef zich van het front naar het etappengebied Gent heeft kunnen begeven. In Sevens' kaart van 22 augustus wordt het helemaal dui( 'lijk, dat Jozef het Ijzerfront op bezoek is geweest bij vrouwen kinderen in de Steurstraat. 0/-08-/9/8,

kaart

Liefste Jeanne, Gelief mij onmiddellijk enig geld te sturen, het geraakt op. Ge\ief ook Josephine te bedanken voor haar talrijk schrijven; zo optimist als zij ben ik toch niet voor wat het einde van de oorlog betreft. Enige weken! God, kon dat waar zijn! Hoe gaat het met Margot ? Voort, beter? Morgen, 2 Oogst, is het drie jaar geleden dat ik mijn lieve kinders Frank en Dirk voor de laatste maal gezien en gekust heb. Vinatje was nog te klein om mee te komen. Ik kus u allen. A. Sevens.

/5-08-/9/8,

kaar' ('0)

Liefste Jeanne, Sedert 25-7 ben ik zonder het minste nieuws uit Gent, buiten van Josephine. 'r Zal zeker weer al op eens komen. Ik hoop toch dat er thuis geen slecht nieuws is en Margot nu gans genezen. Ter herinnering, over 14 dagen heb ik u gevraagd geld te zenden ("). Gezondheid naar geest en lijf opperbest. Ik eet naarstig, ik werk weinig voor 't ogenblik. Iets blijft altijd gelijk: mijn bezorgdheid om u en de kinders, Wanneer zal ik u eens in mijn armen voelen? Uw Alf. Sevens.

Een vurige liefdesbrief 08-/9/8,

brie!

Liefste Jeanne, Ik heb eindelijk een paar kaarten uit Gent gekregen van 22-7 en van 30-7, een portret van Livine en een nieuwe kaart van Josephine. Zo, zo, dat Josephine het goed stelt en dat zij over enige dagen de familie bezocht heeft, dat allen welvarend zijn, ook Constant en René. Zoveel te beter! Wat zij vertelt van de beste omhelzingen voor de kinderen, verwondert me niet. Doch ik geloof niet, dat we ons allen binnen enkele weken zullen terugzien, Zo optimist ben ik niet! Het portret van Livine en de kinderen is gelukt. Theo ziet er wezenlijk flink uit; Jeanneke kijkt flemend alsof ze bij haar liefste papa ware, en Noratje wordt een lief, een zeer lief meisje. Men leest echter op het aangezicht van Livine te veel de zorgen, 't Leven is natuurlijk bitter, maar we moeten het pakken zoals het komt. Uit de diepste smart wordt de hoogste vreugde geboren, en we naderen trots alles het einde. - Ik heb de uitslag van het schooljaar met verbazing en met fierheid gelezen. Frank, Dirk. Vina, alle drie de eersten van hun klas! Spijtig dat ik niet thuis was, we zouden dat

(") 5el'I'II.1'schrijf! 15-8-1917. Alles Wijsl erop dal dl' kaan niet in augustus 1917, maarwel degelijk in augustus 1918 is geschreven. De stempels I'all hel kamp l'II van dl' pOSI bewijzen hel, Gok lI'as srhrijven met inkt niet gebmikelijk in 1917, i''} lil Sevens' brieven treffen 11,' steeds hel voorzetsel 01'1'/' als aanduiding I'all hel verleden, ioals hel dialekt mak (11'1"1' in dl' plaats I'all POOl'gebruikt. Alleen waar dl' zin van dl' boodschap dreigde verloren Ie gaan. hebben we 0111'/' door 11001' vervangen. Zo ook in de Ilildmkkillg "33 jaar I Ge hebt lIog eell gans leven 1'001' 11 ". Hier stond oorspronkelijk arhter u,


25

zeker gevierd hebben. Nu,

't

zal voor toekomend jaar zijn. Mijn drie lieve kinderen zullen

voort hun best doen. Zij weten, dat ze hun vader geen groter vreugde kunnen verschaffen dan met goed te leren en thuis braaf te zijn. Frank, die nu al een grote vent geworden is, moet begrijpen, dat het voor zijn moeder van dag tot dag lastiger wordt om voor klederen en onderhoud te zorgen, en dat die lange afwezigheid van zijn vader zeer droevig is voor zijn moeder. Hij moet dus zien, als hij eens met Dirk of met zijn zuster aan het twisten en laweiten gaat, dat hij moeder niet te veel last aandoet. Ik geloof. dat mijn lieve Dirk dat ook reeds verstaat, en dat hij zijn moeder nu en dan eens streelt en kust in plaats van zijn vader. Ik hoop dat mijn drie kinderen nog alle avonden gedurende hun avondgebed een ogenblikje op hun vader peinzen. Als moeder hun dan zegt, dat ze van hen tevreden is, mogen ze overtuigd zijn, dat ik door moeders mond spreek. Geen avond gaat voorbij, of eer ik slaap, kijk ik lange tijd hun portretjes aan, die allemaal aan mijn hoofdeinde hangen. - Ik heb geen verder nieuws meer vernomen aangaande de kwellingen van grootrnoederke en de ziekte van Margot, en durf dus hopen, dat het met hen beiden nu beter gaat. Ten slotte, liefste kindje, heb ik nodig opnieuw een beetje met u alleen te klappen. Ik heb geen ander middel dan mijn koude pen en mijn arme woord om u te zeggen en nog te zeggen: ik heb u lief, lief, lief! 0, vroeger kon ik, nooit verzadigd, in uw trouwe. heldere ogen kijken; vroeger kon ik uw zachte wangen langzaam, langzaam strelen; vroeger kon ik uw gouden haren langs mijn vingers laten glijden; vroeger kon ik uw lippen, uw heerlijk warme lippen kussen en nog kussen; vroeger kon ik u voelen. Wanneer, kindje, wanneer? God, wat een straf! Drie jaren lang van zijn geliefde, teergeliefde vrouw gescheiden te worden! Ik steek mijn armen naar u uit, kindje: leun een ogenblik uw hoofd tegen het mijne; laat een ogenblik uw hart tegen het mijne kloppen; geef mij een ogenblik uw adem, uw ziel te genieten. Als een bedelaar kniel ik voor u, mijn liefste, mijn allerliefste kindje. Ik heb u zo nodig! Ge zijt mijn troost en mijn hoop, mijn fierheid en mijn kracht, gij, de enige vrouw, die ik, na mijn moeder, heb bemind. Maar aan alle lijden komt een einde. Eenmaal zie ik u weder, eenmaal voel ik u (jan mijn hert. Ik kus u en herkus u van verre. Kus mijn drie kinders voor mij, groet grootmoederke, Livine, Margot en de trouwe vrienden. Uw Alfons Sevens. In het Frans, waarschijnlijk om vlugger door de censuur te geraken: 26-08-1918, kaart

Jeanne, l'ai reçu votre carte du 9-8. Je suis très ému de ce que l'état de santé de mère s'aggrave. Vous faites très bien de louer une maison à la campagne, afin de procurer à mère la plus grande tranquilité possible. Je suis convaincu que mère sera éntourée des soins les plus affectueux et qu'enfin les enfants ne l'ennuyeront plus continuellement. J'espère recevoir bient6t de meilleures nouvelles. Salutations cordiales à mère et à la familie. Je vous embrasse. Alfons Sevens.

Drie dagen later is een volgende kaart opnieuw in het Frans opgesteld, geadresseerd aan Mad. Jeanne Beaufays, de meisjesnaam van Jeanne, rue de l'Esturgeon 10, het huis van grootmoederke. Als afzender fungeert een zekere François, van wie de familienaam onleesbaar is geworden. De kaart is in potlood geschreven, voor het eerst sedert ettelijke brieven en kaarten, alle in inkt. Afgezien van een latere brief van 22 september, gebruikt Sevens pen en inkt voor alle verdere correspondentie uit Havelberg. De Franse teksten gingen niet vlugger door de verschillende diensten. Op de kaart van 29 augustus is een eerste stempel van Havelberg van 18-9, een tweede, van de Postüberwachungsstelle,

26


111'.

4

van 3-10-18.

29-08-1918, kaart

Chère Jeanne, J'ai reçu des cartes du 1-8 et deux du 9-8, ainsi qu'une carte de Livine et de Theo. Joseph a appris avec grand plaisir Ie succès de Ia petite Jeanne et de Nora. Pour ce qui regarde Theo, iIdoit faire mieux. II sait quand il veut. Je reçois du tabac de Suisse et de France. Mais envoyez toujours les 50 sigares. L'argent demandé n'est pas encore arrivé. J'attends avec impatience de meiIleures nou veIles quant à Ia santé de mère et de Margot. Un gros baiser. François. De kaart van 3 september draagt dezelfde stempels als de voor-

Jaar 1918" 16 Maart. - T.llrijkc I:ldlól'n v ·rJ~ic", Havelh
23 November . .-.:.Naar 24 November.'

~

Terug

gaande, en kwam dus ook pas aan begin oktober. De kaart bevat een positieve beoordeling over het kamp van Havelberg . 03-09-1918, kaart Liefste Jeanne, Ik heb uw kaart van 25 aug. ontvangen. Ik heb het artikel in kwestie niet gelezen, doch het lijkt mij dat gij bekommerd loopt om mijn gezondheid. Daar bestaat geen reden voor. Mijn gezondheid is uitmuntend. Wat het kamp van HaveIberg betreft, sedert ik in barak 1 verblijf, vraag ik in gener wijze elders overgebracht te worden, zelfs niet in CeIle-Schloss. Ik

LC:.J\'cn.

in Gent om h~1I eH

'f.

nachts.

'

Alfons Sevens noteert de data van de laatste maanden Ie Havelberg in Zij ell Wij. Sprokkelillgell ...

Boek en Bibliotheek

- 2000

hoop dat ge nu gerustgesteld zult zijn en kus u en de kinderen. Hartelijke groeten aan de familie. Alfons Sevens. (Laatste aflevering in

lil', "

OIIS

volgend nummer)

17

l .

{

Oorlogsbrieven

van Alfons Sevens

1915-1918

Dertiende en laatste aflevering, opgetekend door zijn kleindochter Nicole Yerschoore

We naderen met grote schreden het einde De zomerbrieven uit Havelberg lieten een veranderde atmosfeer doorschemeren. Van 1 september tot Sevens' vrijlating uit het kamp van Havelberg op 18 november 1918, zijn er nog drie brieven en enkele kaarten. Alfons Sevens is voorzitter van een comité dat hulp verleent aan de Vlamingen in het kamp. Ook is het mogelijk geworden, zoals vermeld in zijn brief van 8 september, per maand twee brieven naar huis te sturen. Het is niet duidelijk sedert wanneer dit toegelaten was. Van mei ijn twee brieven bewaard, van juni, juli en augustus niet. Ook hebben Constant en Jozef hun broer elk een pak gezonden, en Sevens kan dit vrijuit schrijven. Voor de broers is de oorlog voorbij. Jozef is thuis, Constant in Engeland bij zijn vrouw en dochter. In de kaart van 19 september houdt Sevens zich nochtans veilgheidshalve aan de gebruikelijke vermomming: "Josephine" voor "Jozef" en "haar man" voor "zijn vrouw". Dat de briefschrijver zijn vrouw Jeanne nog steeds uitvoerig over roken en eten inlicht, gebeurt in de eerste plaats om haar gerust te stellen. Hij weet, dat zijn vrouw het te Gent nu veel moeilijker heeft dan hij, in het Duitse kamp. 05-09-1918, kaart

Liefste Jeanne, Zoals ik u reeds schreef, moogt ge aangaande mijn gezondheid heel gerust zijn. Gedurende de laatste maanden ben ik zeer goed. Ge weet ten andere dat ik veel gewerkt heb. Na uw kaart van 25-7 heb ik nog verschillende andere kaarten - ook van mijn lievelingen Frank en Dirk - ontvangen, alsook uw mandaat van 100 M. Daarmee kan ik gans de winter voort. Onnodig tabak of sigaren te Gent te kopen. Ik krijg rookgerief in overvloed uit Frankrijk. Frank mag niet treuren voor die tegenslag in 't conservatorium. Houd uw hoofd omhoog, kindje. Alles goed. Uw Alf. Sevens.

08-09-1918, brief

Liefste Jeanne, Sedert mijn laatste kaart heb ik slechts een pak gazetten ontvangen. Het nummer van Het Vlaamse Nieuws van 25-8 hebt ge vergeten te sturen. Het verwondert mij dat mijn twee brieven van juli u de 27 oogst nog niet toegekomen waren. Ge weet, liefste Jeanne, dat ik mijn twee maandelijkse brieven altijd naar u zend, en als ik per uitzondering eens een brief elders moet sturen, u op voorhand verwittig. Het is mijn grootste plezier in mijn ballingschap u alle maanden twee maal een beetje langer over alles wat ons dierbaar is, te kunnen onderhouden. Zoals ik u schreef, is mijn gezondheid in de laatste tijden zeer goed geworden. Sedert ik voorzitter ben van het Belgisch Hulpcomiteit ben ik verplicht een beetje meer in 't kamp rond te lopen. Dat geeft me wel werk, ook al eens hoofdbreking, maar het is toch een afleiding. Ik kook nu samen met een Westvlaming, die over een drietal maanden in onze kamer komen wonen is, en we maken vette keuken. Mijn buik begint langzamerhand terug te keren! In de laatste veertien dagen kreeg ik van mijn broeders drie grote pakken eetwaren. Daarenboven 1 posteolis met een honderdtal sigaretten, 500 gr. tabak en een pijp. Dat ge moest weten, hoe weinig zulk een pak rookgerief ginder kost, zoudt ge begrijpen, waarom ik niet verlang dat ge tabak of sigaren uit Gent zendt. Deze middag b.v. eten we een dikke erwtensoep met de velletjes van 't spek en bouilloncuben gekookt. Als dessert rijsttaart vervaardigd met gesuikerde melk en bestreken met confiture. Natuurlijk een tas allerbest koffie - geen zweem van ersatz, maar pas gemalen -, een ferme klomp suiker en een lekkere pijp Algeriaanse tabak. Zeg, kindje, loopt ge nu nog bekommerd om mij!

I /6

Boek en Bibliotheek - 2001/1/". 2

II' I

Hoe dikwijls heb ik gedroomd dat al mijn bussen melk en al mijn pakken chocolade van hier naar Gent in de Steurstraat 7 vlogen! Slaap maar op uw twee oren. Ge krijgt uw man gezond terug. En, al zijn zijn haren beginnen grijs te worden, aan levenslust en arbeidslust ontbreekt het hem niet, en nooit zal hij lang genoeg leven om al de plannen ten uitvoer te brengen, waarmee hij in zijn kop loopt. En nu een antwoord aan Frank. Die tegenslag in het muziekconservatorium is geen erge zaak; dat kan aan elkeen gebeuren. De muziek is niet het bijzonderste en van zijn leren op school ben ik zeer tevreden. Alleen zou ik wensen dat hij zijn geschrift beter verzorgde. Hij is te zenuwachtig. De een g is veel langer dan de andere. Hij moet trager arbeiden. Ik weet wel, dat ik ook een slecht geschrift heb; maar Frank is jonger en 't is nu dat hij de plooi moet nemen. Dirk zijn hand is vaster, regelmatiger. Hij volgt beter de lijntjes. Dat is eenvoudig omdat hij beter oplet en minder haastig is. Ik hoop dat de twee jongens daar op den buiten bij grootmoeder braaf geweest zijn. - Na uw kaart van 19 oogst schrijft ge mij niet meer over de ontsteking van uw rechter oog. Mag ik hopen, dat het daarmee gauw over geweest is ? Ik verneem dat Margot beter geworden is; ik reken er op, dat ze voorzichtig is. De oorlog duurt niet lang meer, en 'k zou ze gaarne in bloeiende gezondheid terugzien. 't Gaat dan nog zo goed om haar een beetje te plagen. Ik hoop insgelijks dat de buitenlucht en de rust grootmoederke heel en al zal herplaasteren. 't Is lang dat ik geen nieuws meer vernomen heb van oom Jan, en Miel en de andere goede vrienden. Hoe stellen zij het nog? Doe hun mijn beste groeten, ook aan Joseph. In 't kort zitten we weer al te zamen in 't Vlaams Huis te Gent. Voort goede moed, liefste Jeanne, dat is en moet altijd het eerste en laatste woord zijn. We naderen met grote schreden het einde. Ik kus mijn lieve kinders en mijn allerliefste kindje, en Joseph doet van zijn kant hetzelfde. Alfons Sevens. 19-09-1918, kaart

Liefste Jeanne, Uw kaart van 1 september gekregen, alsook een kaart van Josephine, die naar ik zie, nog altijd even optimist is, nog altijd even verliefd op haar man en verzot op de kinderen. - Is het nu wezenlijk beter met grootmoederke en met Margot? Uw schrijven maakt me ongerust. - Zeker denk ik dat het einde nadert. In alle geval blijven we standvastig betrouwevol en moedig tot het einde, nietwaar? Met mij goed. Ik zend u een nieuw portret. Dat zal u wel gans gerust stellen. Beste groeten aan familie en vrienden en een kus voor u en de kinderen. Alf. Sevens.

De volgende brief, op klein briefpapier, telt slechts vier kantjes, en is getekend Uw Louis. Op de envelop staat als afzender vermeld Louis Lep/at en de brief is verstuurd naar Madame De Cal uwe, Mageleinstraat 19. 22-09-1918, brief

Jeanneke, Ik ben tevreden u weer eens een woordje te kunnen schrijven. Ik heb met grote vreugde in uw kaart van 16 augustus gelezen dat al mijn broeders het zeer goed stellen, allen gezond en opgewekt zijn. Dat doet deugd. Mag ik nu eindelijk ook gerust zijn over moeder? Als het weer in Gent zo onstandvastig en nat is lijk hier, is het spijtig voor Marguerite, toch hoop ik dat ze er weer doorgeschart is. En hoe gaat het zoal met de oude vrienden, met oom Jan, met Emiel, met Gustaaf, met Henri, met Hector? Kan er geen een van die mannen mij eens een woordje laten geworden? Een vriendengroet doet altijd goed. Ik peins hier veel op onze kleine mannen. 'k Ben ongelooflijk benieuwd om eens onze kleine Vina in levende lijve voor mij te zien staan of beter, aan mijn hals te voelen. Want zij is mij veel kussen schuldig. Nu moet ik mij tevreden stellen met naar haar portretje te kijken. Dat moet al een flinke meid zijn geworden! Al zijn de twee anderen te groot geworden om nog op mijn knieën te klauteren, we zullen al te zamen, zoals in de goede tijd, nog veel aangename uur-

Boek en Bibliotheek - 2001/11'. 2

17

tjes hebben! En dan al te zamen optrekken naar de buiten. En dan 's avonds met ons vijven zo goed bijeen in ons keukentje. Nietwaar, kerels, dat zal plezierig zijn? En lang duren zal de oorlog zeker niet meer. Welhaast keer ik terug en dan is alle verdriet algauw vergeten. Nu, Jeanneke, op mij moet ge niet denken. Alles is goed. Weldra krijgt ge een nieuw portret. Ik heb daarop reeds mijn dikke winterkleren aan, vervaardigd uit bruine soldatenkleren. Ge ziet dat we hier van alles krijgen. Houd er maar goed de moed in, denk dat na regen zonneschijn komt. Moet ik u zeggen dat ik bezig ben met een hele hoop kussen te sparen en te vergaren? Er zijn er veel bij voor de kinders, maar er zijn er ook een karrevracht voor mijn allerliefste Jeanneke. En ik reken (') van u hetzelfde. Uw Louis totterdood.

Arrendissernent

..

__

...:~-..

_.._

_

. ._:......-_:_:.. .. ,__ .._:_ '.:.

_

_

···..··..··

.. .

.

: ._..,.=--- __,__:__ ...-__~.

...J

In vorige afleveringen hebben we reeds gewezen op de manier waarop zowel Jeanne als Alfons Sevens onderfictieve namen met elkaar correspondeerden, om op die manier meer dan de toegelaten kaarten Ie kunnen sturen. Bovenslaand voorbeeld beval Iegelijk een lyrische boodschap: totterdood.

02-10-1918,

Liefste Jeanne, Ik heb de eerste kaart van onze kleine Livina gekregen, de kaart van mad. Heyman van 6-gen uw kaart van 16-9. Goede kaarten. Beter nieuws van grootmoederke en Margot en allerbest nieuws van u. Zo is 't helemaal in de haak. Ge zijt het voort gans met mij eens; ge denkt en ge voelt als ik. En ge zijt vol hoop! Nu, we naderen het einde met reuzenschreden. Wat zal er al gebeurd zijn eer ge mijn kaart krijgt! Zeker, de vrede hangt in de lucht. Het is : tot weldra! Ik kus u en de kinders. Alfons Sevens.

kaart

De stempel van Havelberg is van 8-10 en die van Gent van 21 november! Sevens bereikte Gent en de Steurstraat enkele dagen later, op 24 november, als de kinderen al in bed waren. Begin oktober krijgt Sevens de toelating, voor een boodschap het kamp te verlaten. In de "vrije wereld" kijkt hij zonder animositeit - in tegendeel - naar de mensen die op het land werken. Het is alsof de briefschrijver over niets anders meer kan schijven dan over hoop, moed, en weldra: geluk. 07-10-1918,

(')

/8

Liefste Jeanne, Het was vandaag een heerlijke najaarsdag; en daar ik als voorzitter van het Belgisch Comiteit nu en dan voor het toezicht en nazicht naar de statie of de post meetrek, heb ik deze morgen een wandelingske naar het nabij gelegen steedje gemaakt en van het

brief

Lees: ik verwacht von

/I.


zonnige najaarsweder genoten. De mensen zaten tussen de vuile, roestige groezen aardappel naarstig te arbeiden en de rottende bladeren van de kastanjebomen kregen van de zon hun bronzen weerschijn, de laatste glans voor de dood. AI keert en draait de wereld zich in schrikkelijke, vreselijke wentelingen, de eeuwige, kalme, zelfde weg der natuur leert ons met de nodige kalmte al het menselijk gedoe betrachten. Een beetje kalmte in die onrustige dagen komt goed te pas. En uw dagen, liefste Jeanne, met als orkestbegeleiding de razende kanonnendonder over Vlaanderen, zullen nog wel wat onrustiger zijn dan de mijne! Nu ge weet dat na de hevigste bliksemschicht en de zwaarste donderslag 't onweer aan 't afdrijven is. Zo is de oorlog zeker aan 't afdrijven. De vrede is zeker in aantocht. Zal de brief u nog bereiken? Zal tegen die tijd de kanonnendonder definitief zwijgen? Zal Gent van het grote oorlogswee gespaard blijven? Zoveel vragen, zoveel onzekerheden, zoveelongerustheden ! En is het niet het zwaarste van mijn straf, dat ik op dit ogenblik niet bij u kan zijn, niet bij mijn kinders? Maar ik weet, dat ge moedig zijt, en dat die drie jaren van onzeglijk lijden en weedom uw ziel gesterkt en gestaald hebben. Op het einde van de lijdensweg aangekomen, zal, wat er nog moge gebeuren, uw moed onder geen enkele macht bezwijken. Doch, is het nog wel nodig mij door al die gedachten te laten kwellen? Deze nacht, morgen, overmorgen of dan toch in de eerste dagen en weken neemt het bloedvergieten eindelijk een einde. Dan kan de terugkomst niet lang meer verschoven worden. Herstel van België betekent eerst en vooral teruggave aan hun land van deze mannen, die tegen de uiteenspatting, de verbrokkeling, de vernietiging gearbeid hebben. In alle geval, keer ik terug of niet, deze winter reeds zal de honger naar ziel en lichaam van ons volk gelenigd worden. Naast meer voedsel voor hun lichaam, zal de zekerheid van het vrije, onafhankelijke vaderland de harten en de geesten opwekken. Welhaast zal de vreugdige arbeid in onze gewesten weer zijn intrede doen, en de lusteloosheid, die als een vuile, smerige mist over onze bevolking hangt, zal optrekken en plaats maken voor gezond zelfbetrouwen. 0 hoe verlang ik mijn hart uit, om terug te midden van de arbeid te staan! Te leven in mijn streek, omgeven met Vlaamse lucht, ornruist met Vlaamse klanken. Te drukken trouwe vriendenhanden ! Te spreken en te joelen, te kijken en na te speuren mijn eigen kinders! Te voelen dicht bij mij u, mijn liefste Jeanne, en samen te denken, te dromen, te genieten. Het nadert, kindje, het nadert. Zeg dat grootmoederke zich kloek houdt, dat Margot haar best doet om goed te genezen, dat Livine haar armen wijd open houdt voor Joseph, die misschien, ja, die waarschijnlijk nog eer zal thuis zijn dan ik. Voor ons allen nadert 't geluk! Ik kus u en de kinders. Alfons Sevens. Dit is de laatste bewaarde brief. Alfons Sevens verliet het kamp en Havelberg op 18 november. Hij stond voor zijn huis in de Steurstraat (') op 24 november om 10 u 30 's avonds. Elk jaar werd de datum van zijn behouden thuiskomst in de huiskring feestelijk herdacht.

24 november 1918 Van Alfons Sevens zelf kregen de kleinkinderen die hem ondervroegen geen verhaal over zijn thuiskomst te horen. Onze grootmoeder Jeanne vertelde meer. Zij had de deur achter zich dicht getrokken en stond op het punt de straat over te steken, naar het huis van Grootmoederke en Margot. Zij ging er altijd heen van zodra de kinderen in bed waren. Om huiswerken te verbeteren bij haar zus en haar moeder. Zo werd thuis verwarming en licht gespaard.

(2)

NII Penitentenstraat. aan Siut-Jakobs. met la, bewoond door Grootmoeder

eII

Beide huizen, het voormalige ,.lIS Margot, bestaan heden


IIr.

lil/lil/lier

7, bewoond door het gezin

1'1111

Alfons Sevens, en het voormalige

1111111-

lIog.

2

19

Mijn moeder

Livina Verschoore

was niet in de Steurstraat.

- Sevens,

Ze verbleef

de kleine Vina van de briefwisseling,

met haar grootmoeder

bij vrienden

herinnert

in Heusden.

zich een andere thuiskomst.

Vader ging haar de volgende

Zij morgen

opzoeken. "Ik herkende

hem meteen

van de portretten

het schijnt zegde ik bij elk nieuw portret:

die hij had gestuurd

en die Moeder

"'k Heb weer een nieuw Vake",

bijna dagelijks

in ons leven betrok.

en toen hij er eindelijk

Naar

was wierp ik mij meteen

in zijn armen, hem Vake noemend". Het dochtertje

dat hij als wiegekind

had verlaten,

~fc.I.,(,

(J

Ac . ?

, :'i)~~L<..--f~ ; !J~, •.t '1"<

.1

~)-",''"!.

was vier jaar en twee maand bij zijn terugkeer.

.L

d'--~_'" Ct:/I'.~./ A :w.-I\':.:

~.-t'''___...... "f

'~/

•

C'1f.'~' ..t,k ~ .A,!; <.A•••• '-.~'4.". , }1 r ~/X....:..• cf. { •••... V7~,

1

..,..v"-nd

J1' J ti

(.:? ,"'-4'-'1.1)

..V:-"-I I:~ k ..•.••.. .{. :1~.. Ct.-. u......-..-"1.- /I".../...I----~u.I.~ :z (,

~

..•........ .v..........•.."( P~l~f..~,,~Hn..4..Á_ IJ>'

c.k E

p~

:J>~~, ••..•~h,

"~·(-:""'.Y'"-,.l,,

y" ..(I, W~o-.J.•...c~""Ir.lj

7(~1.-il'6.""~

';~(f:':I./f.t ~,_.... ~~lr~

/

t

.3

..';lv4---L..Z J/~~

j?r/'-0,:::pI~,,:::_:~

---NIEUWE

Op JO december 1918, geen drie weken na Sevens' thuiskomst, heeft Vermeylen te Brussel al acht abonnementen op Sevens' blad DE WITTE KAPROEN geronseld. Benevens de sympathie van de intekenaars bewijst dit schrijven dat Alfons Sevens onmiddellijk aan het werk was gegaan en August Yermeylen hierover geschreven had. De eerste twee abonnees zijn Fernand Toussaint en Alfred Hegenscheidt.

PUBLICATIES

Kennismaking met de computer (61 blz.. 750 BEF,exc/. verzending) rijpt u wat er in een advertentie voor computers staat? Overweegt u de aankoop van een computer maar durft u de niet te zetten omdat dat ding zo hulpeloos ingewikkeld lijkt? Of bent u reeds gebruiker en heeft u behoefte aan wat basisinformatie? Dan is deze publicatie zeker iets voor u. Zij kan uw computervragen beantwoorden en uw problemen oplossen. In de publicatie komen items aan bod als de geschiedenis van de computer, de hard- en software, de muis, het toetsenbord, Windows, enz. Het is een hulpmiddel voor al wie zich beter wil oriënteren binnen het veelkleurige computerlandschap.

/ SLoP

Emotionele Intelligentie. Het voelende brein van de mens! (63 blz.. 750 BEF,exc/. verzending) Om in het leven te staan is er meer nodig dan alleen verstandelijke intelligentie ook een dosis emotionele intelligentie is van essentieel belang. 'Emotionele intelligentie' is een relatief nieuw begrip dat in de lage landen werd geïntroduceerd met het gelijknamige boek van Daniel Goleman. Hij beweert dat naast ons verstand onze emoties een doorslaggevende impact hebben op ons succes op het werk, in onze relaties en voor ons lichamelijk welbevinden. Deze publicatie wil eenieder inwijden in de boeiende wereld van het emotionele brein. Te verkrijgen bij: Dienstenassociatie Lidas - Vrijdagmarkt 25, 9000 Gent Tel. en fax: 09/233.03.83 E-mail: [email protected]


Oorlogsbrieven van Alfons Sevens

Recommend Documents