!
! ONTWERPER!IN!UITVOERING! Kansen!voor!middelgrote!architectenbureaus!! in!de!rol!van!uitvoerend!general!planner! !
Afstudeeronderzoek! 23F11F2015! ! ! Afstudeerbedrijf:! ! ! ! Bedrijfsbegeleider:! ! ! ! ! Opleiding:! ! ! ! Afstudeerbegeleider:! ! ! Examinator:! ! ! Student:! ! !
Korfker!architecten! Sportlaan!12! 8302!AZ!Emmeloord! ir.!W.P.G.!ter!Horst! functie:!hoofdarchitect!/!medeFeigenaar!
[email protected]! 0527!699!999!/!06!28652932! Hogeschool!van!Amsterdam! Bouwtechnische!bedrijfskunde! Uitstroomaccent:!projectmanagement! Koos!Johannes!
[email protected]! Claartje!Rakestraw!
[email protected]! Harm!Korfker! 500632950!
[email protected]!/
[email protected]!
!
! !
! ! ! Omslag:!Ontwerpconcept!agrarisch!expocentrum!door!Korfker!architecten!i.s.m.!BAUH!
!
! ! ! ! ! ! ! ! Voorwoord! ! Een!klein!jaar!geleden!werd!mijn!aandacht!getrokken!door!een!artikel!in! het!vakblad!de!Architect!over!het!opnieuw!uitvinden!van!de!rol!van!de! architect.!Het!artikel!was!gebaseerd!op!de!dienstenkaart!die!de!BNA!in! samenwerking!met!Alijd!van!Doorn!heeft!ontwikkeld.!Een!van!deze! nieuwe!diensten!was!de!bouwende!architect.!Een!dienst!waarbij!de! architect!de!risicodragende!coördinerende!rol!van!de!hoofdaannemer! overneemt.!Dat!klonk!als!een!spannend!en!uitdagend!onderwerp.!Gelijk! kwam!de!vraag!op!of!dit!voor!mijn!architectenbureau!ook!haalbaar!zou! zijn!en!welke!impact!dat!op!het!bureau!zou!hebben.!Zou!het!niet! prachtig!zijn!om!voor!je!opdrachtgever!een!mooi!plan!te!ontwerpen!én! te!realiseren?!OneFstopFshopping!in!de!architectuur!!Mijn!commerciële! antennes!vingen!kansrijke!signalen!op.! ! Een!idee!was!geboren.!Een!paar!maanden!later!ontving!ik!een!akkoord! op!mijn!onderzoeksvoorstel!en!kon!ik!van!start.!Inmiddels!ben!ik! honderden!onderzoeksuren!verder,!is!de!‘bouwend!architect’!meer!een! ‘uitvoerend!general!planner’!en!blijkt!het!een!rol!te!zijn!waarin!de! architect!niet!over!één!nacht!ijs!kan!gaan.!Het!is!een!interessant! onderzoek!geweest!dat!mijn!kennis!van!de!branche!en!de!bouw!heeft! verdiept.!Het!heeft!mij!in!gesprek!gebracht!met!vele!interessante! mensen!en!heeft!mooie!nieuwe!contacten!en!netwerken!aangeboord.!! ! Ik!hoop!dat!dit!onderzoek!een!bijdrage!zal!leveren!aan!de!opmars!van!de! uitvoerend!general!planner!in!de!bouwwereld,!beginnend!bij!u!als!lezer.! ! Harm!Korfker,!23!november!2015! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
2!
Inhoudsopgave! ! ! ! ! Samenvatting!..........................................................................................................................................!5! 1.!Een!prikkelende!gedachte!...................................................................................................................!7! 1.1.!Aanleiding!onderzoek!..................................................................................................................!7! 1.2.!Over!Korfker!architecten!..............................................................................................................!8! 1.3.!Leeswijzer!.....................................................................................................................................!9! 2.!Theoretisch!kader!.............................................................................................................................!10! 2.1.!Samenvatting!‘Bouwen!door!de!eeuwen!heen’!.........................................................................!10! 2.2.!Samenvatting!‘Haal!het!beste!uit!de!bouw!’!..............................................................................!11! 2.3.!De!nieuwe!architect.!Onderzoek!naar!de!recente!veranderingen!binnen!de!Nederlandse!bouw! en!de!positie!van!de!architect!...........................................................................................................!12! 2.4.!Samenvatting!‘Architectuur!en!Innovatie.!Ontwikkeling!van!mogelijkheden!tot!ketenintegratie! door!architectenbureaus.’!................................................................................................................!15! 2.5.!Can!an!architect!also!be!a!contractor!or!a!developer?!..............................................................!18! 2.6.!Can!BIM!put!architects!back!in!control!of!projects?!..................................................................!18! 2.7.!Fundamentals!of!Project!Execution!...........................................................................................!19! 2.8.!Conclusie!....................................................................................................................................!20! 3.!Vraagstelling!en!onderzoeksmethodiek!............................................................................................!23! 3.1.!Probleemstelling!........................................................................................................................!23! 3.2.!Doelstelling!................................................................................................................................!23! 3.3.!Hoofdvraag!.................................................................................................................................!23! 3.4.!Deelvragen!.................................................................................................................................!23! 3.4.1.!De!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk!.....................................................................!23! 3.4.2.!Redenen!om!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!te!vervullen!......................................!23! 3.4.3.!De!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!middelgrote!architectenbureaus!......................!23! 3.4.4.!Implementatie!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!bij!Korfker!architecten!...........!24! 3.4.5.!Ontvankelijkheid!van!professionele!opdrachtgevers!van!Korfker!architecten!...................!24! 3.5.!Methodiek!..................................................................................................................................!24! 3.6.!Enquête!......................................................................................................................................!25! 4.!De!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk!...................................................................................!27! 4.1.!Prijszekerheid!vanaf!dag!één!.....................................................................................................!27! 4.2.!Werken!met!onderaannemers!en!leveranciers!..........................................................................!29! 4.3.!Nieuw!competenties!voor!een!nieuwe!rol!.................................................................................!29! 4.4.!Integraal!contract!.......................................................................................................................!30! 4.5.!Rol!en!plek!van!opdrachtgever!en!gebruikers!............................................................................!31! 4.6.!Aansprakelijkheid,!risico’s!en!verzekering!.................................................................................!31! 4.7.!Financiële!draagkracht!...............................................................................................................!32! 4.8.!BIM!.............................................................................................................................................!32! 5.!Redenen!om!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!te!vervullen!....................................................!34! 5.1.!Wens!van!de!opdrachtgever!......................................................................................................!34! 5.2.!Behoud!van!werk!.......................................................................................................................!34! 5.3.!Verlies!van!kennis!en!kwaliteit!in!de!uitvoering!.........................................................................!35! 5.4.!Stabiliteit!brengen!in!een!fluctuerende!markt!...........................................................................!36! 5.5.!De!bouw!moet!weer!leuk!worden!..............................................................................................!36! 6.!De!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!middelgrote!architectenbureaus!....................................!38! 6.1.!Bekendheid!van!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!.......................................................!38! 6.2.!De!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk!................................................................!39! 6.3.!Redenen!voor!en!tegen!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!................................................!40! 6.4.!Profiel!van!praktiserende!bureaus!.............................................................................................!40! 6.5.!Aandeel!en!omvang!van!het!werk!..............................................................................................!40! 6.6.!Verwachting!voor!de!toekomst!..................................................................................................!41!
!
3!
6.7.!Samenvattende!conclusie!..........................................................................................................!41! 7.!Implementatie!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!bij!Korfker!architecten!.........................!43! 7.1.!De!inventarisatie!........................................................................................................................!43! 7.2.!Ready!to!roll!...............................................................................................................................!44! 7.3.!De!bottleneck!.............................................................................................................................!45! 7.4.!Conclusie!en!plan!de!campagne!.................................................................................................!45! 8.!Ontvankelijkheid!van!de!professionele!opdrachtgever!....................................................................!48! 8.1.!De!geïnterviewden!.....................................................................................................................!48! 8.2.!De!bekendheid!van!de!uitvoerend!general!planner!...................................................................!48! 8.3.!De!wenselijkheid!van!de!uitvoerend!general!planner!................................................................!49! 8.4.!De!voordelen!en!kansen!op!een!rijtje!........................................................................................!49! 8.5.!Nadelen!en!risico’s!.....................................................................................................................!50! 8.6.!Zekerheid!...................................................................................................................................!50! 8.7.!Kosten!versus!kwaliteit!..............................................................................................................!51! 8.8.!Korfker!architecten!als!uitvoerend!general!planner!..................................................................!52! 8.9.!Samenvattende!conclusie!..........................................................................................................!52! 9.!Conclusies!.........................................................................................................................................!54! 9.1.!Deelconclusies!............................................................................................................................!54! 9.2.!Eindconclusie!.............................................................................................................................!55! 10.!Aanbevelingen!................................................................................................................................!56! Nawoord!...............................................................................................................................................!57! Begrippenlijst!........................................................................................................................................!58! Literatuurlijst!.........................................................................................................................................!65! BIJLAGES!................................................................................................................................................!67! Bijlage!1:!Uitkomsten!enquête!..........................................................................................................!68! !
!
!
4!
Samenvatting! Architectenbureaus!verliezen!in!het!bouwproces!van!initiatief!tot!oplevering!steeds!meer!terrein.! Bouwprojecten!worden!complexer!waardoor!een!scala!aan!nieuwe!rollen!is!ontstaan!in!het! bouwproces!die!het!werkterrein!van!de!architect!hebben!verkleind.!Verder!leidt!de!dominantere!rol! van!aannemers!en!de!opkomst!van!geïntegreerde!opdrachten!tot!een!marginalisering!van!de!rol!van! de!architect!in!grote!overheidsopdrachten.!Dit!heeft!gevolgen!voor!de!omvang!van!de!beroepsgroep! en!kan!leiden!tot!verminderde!levensvatbaarheid.!Daarnaast!dreigt!de!architect!door!deze! ontwikkeling!in!een!vroegtijdig!stadium!grip!te!verliezen!op!de!kwaliteit!van!het!project.!! De!rol!van!uitvoerend!general!planner!is!een!interessante!reactie!op!deze!ontwikkeling.!De! hoofdvraag!van!dit!onderzoek!luidt:!Wat$omvat$de$rol$van$uitvoerend$general$planner$en$welke$ kansen$en$bedreigingen$biedt$deze$rol$voor$Korfker$architecten$als$middelgroot$architectenbureau?$ De!doelstelling!van!het!onderzoek!is!om!antwoord!te!krijgen!op!de!vraag!welke!toegevoegde!waarde! de!rol!van!uitvoerend!general!planner!heeft!voor!Korfker!architecten!en!wat!er!nodig!is!om!deze!rol! te!vervullen.!Met!de!uitkomsten!van!dit!onderzoek!moet!het!voor!het!bureau!mogelijk!zijn!een!plan! van!aanpak!op!te!stellen!om!deze!rol!te!implementeren!in!hun!dienstverlening.! Een!aantal!grote!servicegerichte!architectenbureaus!neemt!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!op! zich,!wat!inhoudt!dat!men!risicodragende!verantwoordelijkheid!neemt!van!initiatief!tot!oplevering.!! In!dit!onderzoek!wordt!gekeken!wat!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk!inhoudt.! Ook!wordt!onderzocht!waarom!architectenbureaus!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!naar!zich! toe!trekken.!Daarnaast!wordt!onderzocht!hoeveel!middelgrote!architectenbureaus!bekend!zijn!met! de!rol!van!uitvoerend!general!planner!en!hoeveel!van!hen!deze!rol!in!de!praktijk!brengen.!! Vervolgens!wordt!gekeken!wat!er!in!de!organisatie!van!Korfker!architecten!moet!veranderen!om!de! rol!van!uitvoerend!general!planner!te!kunnen!implementeren!en!wordt!onderzocht!hoe! professionele!opdrachtgevers!van!Korfker!architecten!hier!tegenover!staan.! Om!een!goed!kader!te!schetsen!voor!het!onderzoek!wordt!gestart!met!uitgebreide!deskresearch.!Dit! levert!vervolgens!weer!input!op!voor!case!studies!waarin!gebruik!wordt!gemaakt!van!interviews.!De! branchebrede!vraag!wordt!onderzocht!door!middel!van!een!enquête!onder!leden!van!de!BNA.!Voor! de!marktverkenning!onder!opdrachtgevers!van!Korfker!is!eveneens!gekozen!voor!interviews.!! De!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!biedt!verregaande!integratie!van!ontwerp!en!uitvoering! waarbij!de!kloof!tussen!ontwerp!en!uitvoering!effectief!wordt!gedicht.!De!aanpak!biedt!optimale! zekerheid!voor!de!opdrachtgever!zonder!dat!hij!invloed!verliest.!Dit!wordt!bereikt!door!maximale! transparantie.!Door!een!efficiënter!BIMFgedreven!proces!en!het!elimineren!van!faalkosten!blijft!er! meer!budget!over!dat!geïnvesteerd!kan!worden!in!kwaliteit.!Uitgangspunt!is!dat!de!architect!als!geen! ander!tot!het!einde!toe!gedreven!is!om!de!beste!kwaliteit!te!realiseren!binnen!het!beschikbare! budget.!Belangrijkste!drijfveren!voor!uitoefenen!van!de!rol!is!de!wens!van!opdrachtgevers!en!het! behoud!van!invloed!van!de!architect!tijdens!de!uitvoering.!! Branchebreed!is!de!rol!slechts!bij!25%!van!de!middelgrote!architectenbureaus!bekend.!Echter,!38%! van!de!geënquêteerde!bureaus!werkt!regelmatig!op!een!wijze!die!overeenkomt!met!de!uitvoerend! general!plannermethode.!! Voor!Korfker!architecten!is!er!nog!een!aanzienlijk!traject!af!te!leggen!om!klaar!te!zijn!voor!de!rol!van! uitvoerend!general!planner.!Het!bureau!moet!nog!met!BIM!gaan!werken!en!moet!meer!ervaring! opdoen!met!procesF/projectmanagement!en!directievoering.!Kritieke!punten!zijn!verder!het! verkrijgen!van!werkkapitaal!en!het!werven!van!een!pilotproject.!Opdrachtgevers!van!Korfker!zien!wel! de!voordelen!van!één!aanspreekpunt!en!het!ontzorgd!worden,!maar!het!onbekende!van!de!rol!werpt! nog!een!drempel!op.!Zodoende!is!het!belangrijk!dat!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!breder! wordt!ingevoerd!in!de!branche!en!Korfker!zelf!werkt!aan!een!succesvolle!referentie!middels!een! pilotproject.! De!belangrijkste!aanbeveling!voor!Korfker!architecten!en!andere!middelgrote!architectenbureaus!die! overwegen!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!uit!te!gaan!oefenen!is!het!maken!van!een!goede! raming!en!meerjarenplanning!wat!betreft!de!stappen!die!te!ondernemen!zijn!en!daarbij!tevens! rekening!te!houden!met!de!opbouw!van!de!eigen!vermogenspositie.!Hierbij!is!het!belangrijk! allereerst!te!focussen!op!de!stappen!die!bijdragen!aan!de!verdere!professionalisering!van!het!bureau.!
!
5!
Verder!moet!in!dit!plan!een!aantal!beslismomenten!worden!ingebouwd.!Momenten!waarop!kansen! en!bedreigingen!van!de!rol!opnieuw!tegen!elkaar!afgezet!kunnen!worden!en!besloten!kan!worden!of! het!bureau!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!daadwerkelijk!wil!gaan!uitoefenen.! !
!
!
6!
1.!Een!prikkelende!gedachte! Ieder!onderzoek!begint!met!een!idee.!Een!prikkelende!gedachte!die!de!nieuwsgierigheid!aanwakkert,! je!uitdaagt!om!je!ergens!in!vast!te!bijten!totdat!het!een!bevredigend!antwoord!oplevert.!In!dit! hoofdstuk!wordt!dat!idee,!die!aanleiding,!ingeleid.!Een!spannende!ontwikkeling!die!de! architectenbranche!mogelijk!uit!het!stof!kan!doen!herrijzen.!Verder!komt!in!dit!hoofdstuk!het! afstudeerbedrijf!aan!de!orde.!Een!architectenbureau!waarvan!de!auteur!tevens!medeFeigenaar!is.! Dat!gegevens!heeft!dit!onderzoek!mede!vervuld!met!een!gedrevenheid!die!soms!op!gespannen!voet! staat!met!het!drukke!leven!van!de!deeltijdstudent.!Voor!de!geprikkelde!lezer!volgt!daarna!in!de! leeswijzer!een!korte!uiteenzetting!van!wat!hem!in!de!daarop!volgende!hoofdstukken!te!wachten! staat.!
! 1.1.!Aanleiding!onderzoek! Sinds!de!start!van!de!kredietcrisis!verkeert!de!architectenbranche!in!een!diepe!crisis.!Tussen!2008!en! 2011!is!de!branche!in!omvang!gehalveerd.1!Gedurende!deze!jaren!van!sterke!krimp!heeft!er!zich!een! proces!voltrokken!van!ontkenning,!rouw!en!ten!slotte!acceptatie.!! De!afgelopen!jaren!zijn!er!nieuwe!initiatieven!en!ideeën!ontstaan!waarmee!op!actieve!wijze!gezocht! wordt!naar!nieuwe!werkgebieden!voor!de!architectuur.!Onder!de!noemer!‘ReFengineering!the! architect’!heeft!de!BNA!een!dienstenkaart!ontwikkeld!waarop!zes!nieuwe!diensten!en! verdienmodellen!voor!architecten!zijn!uitgewerkt.!Centraal!in!veel!van!deze!initiatieven!staat!het! besef!dat!de!architectuur!ondernemender!moet!worden.2!! Een!voorbeeld!van!zo’n!initiatief!is!de!rol!van!uitvoerend!general!planner3!–!ook!wel!bouwende! architect!genoemd!–!waarbij!de!architect!van!start!van!de!planvorming!tot!oplevering!een! risicodragende!verantwoordelijkheid!op!zich!neemt.!Dat!betekent!ook!zorg!dragen!voor!de! werkvoorbereiding!en!voor!de!coördinatie!van!de!uitvoering.!Enkele!grotere!servicegerichte!bureaus4! hebben!deze!rol!naar!zich!toe!getrokken.!Deze!initiatieven!zijn!ontstaan!als!reactie!op!de!trend!dat! aannemers!steeds!verder!naar!voren!schuiven!in!het!ontwerpproces.!Vakblad!de!Architect!stelt:! “Bouwende!architecten!onderscheiden!zich!van!traditionele!aannemers!door!hun!transparante! (financiële)!processen,!hun!betrekkelijk!eenvoudige!contracten!en!hun!inhoudelijke!betrokkenheid! bij!de!opdrachtgever!en!de!eindgebruiker!in!het!proces.”5!! In!dit!onderzoek!staat!de!vraag!centraal!welke!kansen!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!biedt! voor!Korfker!architecten!als!middelgroot!architectenbureau.!De!verwachting!is!dat!door!als! uitvoerend!general!planner!op!te!treden,!een!middelgrote!architectenbureau!als!Korfker!architecten! een!groter!aandeel!kan!verkrijgen!in!een!project!en!een!grotere!meerwaarde!kan!creëren.!! Daarnaast!wordt!gesteld!dat!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!zal!leiden!tot!verhoogde!kwaliteit! van!projecten!waarmee!het!belang!van!de!opdrachtgever!en!de!gebruikers!gediend!is.!De!vraag!is!of! dat!idee!ook!leeft!bij!de!opdrachtgevers.! Tot!slot!wordt!gesteld!dat!een!project,!waarin!de!architect!de!rol!van!uitvoerend!general!planner! vervult,!transparantere!(financiële)!processen!kent,!eenvoudigere!contractvormen!en!een!uitvoering! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 1
!BNA!(2012).!Benchmark$jaarcijfers$2011:$architectenbranche$gehalveerd.!Verkregen!van:!Geraadpleegd!op!12!maart!2015,! van!http://www.bna.nl/benchmarkFjaarcijfersF2011FarchitectenbrancheFgehalveerd.!! 2 !BNA!(2014).!ReCengineering$the$architect:$welk$verdienmodel$pakken$architectenbureaus?!Geraadpleegd!op!30!maart! 2015,!van!http://www.bna.nl/dienstenkaarten/.! 3 !‘Uitvoerend!general!planner’!is!de!benaming!die!in!dit!onderzoek!wordt!gehanteerd!voor!de!rol!die!architectenbureaus!op! zich!nemen!in!het!bouwproces!waarbij!de!architect!risicodragende!verantwoordelijkheid!neemt!van!initiatief!tot!oplevering! en!enig!aanspreekpunt!is!voor!de!opdrachtgever!gedurende!het!gehele!planvormingsF!én!uitvoeringsproces.!Deze!benaming! is!een!samenvoeging!van!‘uitvoerend’!–!wat!verwijst!naar!de!partij!verantwoordelijk!voor!de!uitvoering!van!een!werk!–!en! ‘general!planner’!–!wat!duidt!op!de!partij!die!tijdens!de!planvorming!eindverantwoordelijk!is.!Deze!rol!van!de!architect! wordt!ook!wel!aangeduid!met!‘uitvoerend!general!planner’.!Dit!schept!echter!nog!wel!eens!verwarring,!aangezien!de!term! ‘uitvoerend!general!planner’!ook!wordt!gebruikt!om!een!architect!aan!te!duiden!waarvan!ontwerpen!worden!gerealiseerd.! Om!verwarring!te!voorkomen!is!gekozen!voor!een!andere!benaming.! 4 !Cepezed!doet!dit!onder!naam!Cepezed!Projects!www.cepezedprojects.nl!en!Rothuizen!Architecten!Stedenbouwkundigen! doen!dit!onder!de!naam!BouwMeesterProMethode!www.bouwmeester.pro.! 5 !Van!Doorn,!Alijd!(2014).!Nieuwe$diensten,$nieuwe$kansen.!Den!Haag:!de!Architect!!
!
7!
onder!de!verantwoordelijkheid!van!iemand!die!meer!betrokken!is!bij!de!opdrachtgever.!Kortom:!de! rol!van!uitvoerend!general!planner!lijkt!architecten!een!uitgelezen!kans!te!bieden!om!zich!op!een! positieve!wijze!te!onderscheiden.!! !
1.2.!Over!Korfker!architecten! Dit!afstudeeronderzoek!heeft!plaatsgevonden!bij!Korfker!architecten.!Korfker!architecten!is!een! middelgroot!allround!architectenbureau!gevestigd!in!Emmeloord.!Het!bureau!bestaat!sinds!1988!en! is!opgericht!door!Alje!Korfker.!In!2011!is!het!overgenomen!door!Gerben!ter!Horst!(architect)!en!Harm! Korfker!(commercieel!directeur).!In!de!voorbije!jaren!heeft!er!een!verbreding!plaatsgevonden!in!het! portfolio.!Waar!eerder!voornamelijk!gewerkt!werd!voor!commerciële!partijen!en!particulieren!en! vaak!op!basis!van!jarenlange!relaties,!wordt!tegenwoordig!ook!veel!voor!overheid!en!semioverheid! gewerkt.!Ook!zijn!er!in!de!afgelopen!jaren!veel!nieuwe!opdrachtgevers!bijgekomen.!! Het!bureau!is!sinds!de!overname!tevens!gegroeid!van!4,5!naar!7!fte!en!is!bezig!met!een!verdere! professionaliseringsslag.!In!2012!is!de!discipline!interieurarchitectuur!toegevoegd!aan!het!bureau!en! sindsdien!wordt!er!geregeld!gewerkt!aan!grootschalige!interieurprojecten!in!combinatie!met! renovatie.! De!verdeling!van!discipline!in!het!team!is!als!volgt:!ontwerp!(34%),!technische!uitwerking!(37%),! directievoering/toezicht!(6%),!ondersteuning!(14%)!en!(project)management!(9%).!! Het!bureau!heeft!van!oudsher!een!goede!reputatie!als!het!gaat!om!de!bouwtechnische!uitwerking.! De!ontwerpen!en!de!bouwtechnische!uitwerking!van!projecten!worden!aan!uitvoerders!kant!beleefd! als!logisch!en!maakbaar.!! Als!het!gaat!om!directievoering!en!toezicht,!dan!wordt!er!wel!geregeld!toezicht!gehouden!bij! projecten!om!de!directievoerder!te!ondersteunen!en!in!bepaalde!projecten!treedt!het!bureau!zelf!op! als!directievoerder!in!combinatie!met!toezicht.!Er!zijn!echter!ook!geregeld!projecten!waarin!de! opdrachtgever!zelf!directie!voert!en!toezicht!houdt!of!hiervoor!een!derde!partij!inschakelt.!Dit! verklaart!het!relatief!lage!aandeel!van!deze!discipline!in!het!team.! Wat!betreft!de!methodiek!en!techniek!van!de!technische!uitwerking,!wordt!er!binnen!Korfker! architecten!nog!niet!met!BIM!bewerkt.!De!technische!uitwerking!geschiedt!in!2D!in!Autocad.!Alleen! ten!behoeve!van!presentatiedoeleinden!worden!plannen!schetsmatig!in!3D!uitgewerkt!met!behulp! van!SketchUp,!handschetsen!of!Photoshop.!Er!zijn!wel!plannen!om!met!BIM!te!werken,!maar!het! ontbreken!van!deze!vraag!bij!opdrachtgever!en!beperkte!investeringsruimte!vanwege!de!overname! hebben!gemaakt!dat!deze!nog!niet!zijn!geconcretiseerd.!De!verwachting!is!dat!hiermee!aangevangen! zal!worden!in!2017.! Als!het!ten!slotte!gaat!om!bouwkosten!kennis!dan!is!er!kennis!aanwezig!binnen!het!bureau!als!het! gaat!om!ramingen!gedurende!de!initiatieffase!en!de!voorontwerpfase.!In!vervolgfases!worden!deze! werkzaamheden!buiten!de!deur!gelegd!bij!bouwkostendeskundigen.! Samengevat!is!Korfker!architecten!een!bureau!dat!volop!in!ontwikkeling!is!en!zich!in!haar!stap!van! klein!naar!middelgroot!midden!in!een!professionaliseringsslag!zit.!In!die!ontwikkeling!is!het!bureau! op!zoek!naar!nieuwe!markten!en!kansen.!De!rol!van!uitvoerend!general!planner!zou!zo’n!nieuwe! markt!aan!kunnen!boren.!! Medewerker
Functie
Gerben2ter2Horst Harm2Korfker Alje2Korfker Ben2Viskaal Albert2Dunning Christiaan2Remmelink Herman2Slooyer Sylvia2Dierkes Robin2Frings Bram2Vromans Daan2Mulder Totaal Percentage
hoofdarchitect commercieel2directeur senior2architect projectleider projectleider/tekenaar bouwkundige2tekenaar bouwkundige2tekenaar secretaresse architect2in2opleiding interieurarchitect interieurarchitect
Ontwerp
Technische2 Toezicht/2 uitwerking directievoering
Onder2 steuning
1,00 0,05 0,25
0,30
0,80 0,80 1,00
Totaal
0,65
0,02 0,20 0,20 0,70
0,90 0,08 0,08 2,36 34%
2,60 37%
0,42 6%
Figuur!1!–!Verdeling!fte’s!Korfker!architecten!over!de!verschillende!disciplines!binnen!het!bureau!
!
(Project)2 management
8!
1,00 14%
0,65 9%
7,03 100%
!
1.3.!Leeswijzer! In!deze!leeswijzer!wordt!een!bondig!overzicht!gegeven!van!de!verdere!inhoud!van!dit!onderzoek!en! wordt!per!hoofdstuk!kort!de!inhoud!beschreven.! In!hoofdstuk!2!wordt!het!theoretisch!kader!neergezet.!Belangrijke!bronnen!die!kaders!schetsen!voor! het!onderzoek!naar!de!architect!als!uitvoerende!general!planner!zijn!samengevat.!Het!hoofdstuk! wordt!afgesloten!met!een!samenvatting.! Hoofdstuk!3!gaat!in!op!de!vraagstelling!en!de!onderzoeksmethodiek.!Het!hoofdstuk!start!met!de! probleemstelling!en!deze!wordt!vervolgens!verder!uitgewerkt!in!een!doelstelling,!een!hoofdvraag!en! deelvragen.!Het!slot!van!het!hoofdstuk!gaat!in!op!de!onderzoeksmethodiek!waarbij!een!aparte! paragraaf!is!opgenomen!om!toelichting!te!geven!op!het!ontwerp!van!de!enquête!die!is!afgenomen.! In!hoofdstuk!4!wordt!op!basis!van!interviews!met!architecten!een!beeld!geschetst!van!de!uitvoerend! general!planner.!Er!wordt!ingegaan!op!de!belangrijkste!karakteristieken,!werkwijzen!en!vereisten!om! de!rol!uit!te!kunnen!oefenen.! In!hoofdstuk!5!wordt!het!onderzoek!naar!de!uitvoerend!general!planner!voortgezet!met!een! zoektocht!naar!de!redenen!om!als!architect!deze!rol!op!je!te!nemen.!Beschouwingen!van!zowel! praktiserende!architecten!als!betrokken!opdrachtgevers!passeren!de!revue.! Hoofdstuk!6!trekt!het!verhaal!vervolgens!breder!en!behandelt!de!uitkomsten!van!een!enquête!die! branchebreed!is!afgenomen!in!samenwerking!met!de!BNA.!Er!wordt!in!beeld!gebracht!hoe!bekend! de!rol!is!binnen!de!branche,!hoe!bureaus!er!tegenover!staan!en!in!welke!mate!hij!in!de!praktijk!wordt! gebracht.! In!hoofdstuk!7!wordt!het!onderzoek!verder!toegespitst!op!Korfker!architecten!als!afstudeerbedrijf.!Er! wordt!een!inventarisatie!gemaakt!van!waar!het!bureau!staat!als!gaat!om!kennis,!vaardigheden!en! bedrijfsmiddelen!en!overige!zaken!die!nodig!zijn!om!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!uit!te! oefenen.!Deze!inventarisatie!wordt!vervolgens!vertaald!naar!een!stappenplan!waarbij!hinderpalen! apart!worden!benoemd.!Vervolgens!wordt!dit!stappenplan!concreet!in!de!tijd!gezet!en!wordt! daarmee!de!haalbaarheid!van!de!rol!voor!Korfker!architecten!getoetst.! In!hoofdstuk!8!nemen!we!plaats!aan!de!andere!kant!van!de!tafel!en!komen!vier!professionele! opdrachtgevers!aan!het!woord!over!hun!kijk!op!de!architect!als!uitvoerend!general!planner.!Er!wordt! gekeken!naar!de!bekendheid!en!de!wenselijkheid!van!de!rol.!VoorF!en!nadelen!worden!behandeld!en! er!wordt!getoetst!of!een!belangrijk!grondbeginsel!van!de!rol!wordt!onderschreven.!Het!hoofdstuk! besluit!met!de!vraag!of!de!rol!bij!Korfker!past!om!vervolgens!in!een!conclusie!de!visie!van!de! opdrachtgevers!samen!te!vatten.! In!hoofdstuk!9!worden!komen!de!deelconclusies!en!eindconclusie!aan!bod.!! In!hoofdstuk!10!zijn!tot!slot!een!aantal!aanbevelingen!opgetekend!voor!Korfker!architecten.!Deze! zetten!op!een!bondige!wijze!op!een!rij!welke!stappen!het!bureau!moet!zetten!om!gevolg!te!geven! aan!dit!onderzoek.! Na!dit!hoofdstuk!is!nog!een!nawoord!opgenomen!waarin!de!mensen!die!mee!hebben!gewerkt!aan!dit! onderzoek!worden!bedankt,!verder!is!er!uitgebreide!begrippenlijst!toegevoegd!waarin!alle! belangrijke!begrippen!zijn!omschreven!die!in!dit!onderzoek!zijn!gebruikt.!En!na!de!begrippenlijst! volgt!de!literatuurlijst!waarin!alle!bronnen!zijn!vermeld!die!voor!dit!onderzoek!zijn!geraadpleegd.!! In!de!bijlage!treft!men!ten!slotte!een!samenvatting!van!de!uitkomsten!van!de!enquête.!
!
9!
2.!Theoretisch!kader! Om!onderzoek!te!kunnen!doen!naar!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!is!het!nodig!allereerst! een!gedegen!theoretisch!kader!te!schetsen.!Er!is!een!uitgebreid!literatuuronderzoek!gedaan!om! inzicht!te!krijgen!in!de!architectenbranche,!de!historie!van!de!rol!van!de!architect!en!zijn!huidige!! positie,!de!ins!en!outs!van!het!bouwproces,!ketenintegratie,!innovatie!en!dit!in!internationaal! perspectief.!In!dit!hoofdstuk!worden!verschillende!bronnen!samengevat!waarmee!een!kader!wordt! neergezet!waarop!in!de!rest!van!het!onderzoek!wordt!voortgebouwd.! !
2.1.!Samenvatting!‘Bouwen!door!de!eeuwen!heen’!! De!eerste!paragraaf!uit!‘Inleiding!bouwnijverheid’!staat!stil!bij!ontwikkeling!van!de!bouw!in!WestF Europa!door!de!eeuwen!heen.!Deze!geschiedenis!start!in!de!Middeleeuwen,!waarmee!men!doelt!op! de!tijd!tot!1700.!In!die!tijd!was!de!bouw!georganiseerd!als!een!nijverheid,!dat!wil!zeggen! handwerkslieden!verzameld!in!een!gilde.!Deze!handwerkslieden!werden!geleid!door!de! bouwmeester!die!het!te!realiseren!bouwwerk!in!zijn!hoofd!had!zitten.!Meer!dan!een!eenvoudige! schets!stond!niet!op!papier.!Verder!diende!bijvoorbeeld!een!kerk!in!een!naburige!stad!als!referentie.! Door!het!vakmanschap!van!de!gildes,!het!gebrek!aan!tijdsdruk!en!de!simpele!organisatiestructuur! was!het!niet!nodig!dat!het!bouwplan!vastlag!op!papier.!! In!de!periode!na!1700!begon!dit!te!veranderen.!Er!kwam!behoefte!aan!ander!soortige!gebouwen!die! een!meer!complexe!techniek!vereisten.!Daarnaast!maakten!de!ontwikkeling!van!techniek!dit!ook! mogelijk.!Daar!stond!tegenover!dat!het!niveau!van!ambachtslieden!achteruit!ging!en!er!daardoor! meer!behoefte!ontstond!aan!tekeningen.!Ook!de!opdrachtgever!wilde!vooraf!weten!wat!er!gebouwd! zou!worden!en!wenste!zodoende!ook!op!voorhand!schetsen!en!tekeningen!te!zien.!De!oplossing! hiervoor!werd!gevonden!in!een!scheiding!tussen!ontwerp!en!uitvoering.!De!architect!werd! verantwoordelijk!voor!het!ontwerp!en!de!bouwmeester!voor!de!uitvoering.! In!de!loop!van!de!18e!eeuw!ontstond!ook!de!behoefte!bij!opdrachtgevers!om!een!bouwwerk!voor! een!zo!laag!mogelijke!prijs!aan!te!besteden.!Gevolg!was!dat!een!ontwerp!nauwgezet!vastgelegd! moest!worden.!Hiervoor!zorgde!de!architect!met!compleet!uitgewerkte!tekeningen.!De! bouwmeester!gaf!een!prijs!af!en!nam!daarmee!alle!risico’s!voor!zijn!rekening.!Daardoor!werd!er!nog! wel!eens!een!loopje!genomen!met!de!kwaliteit.!Opdrachtgevers!reageerde!hier!vervolgens!op!door! de!architect!een!toezichthoudende!rol!te!geven!tijdens!de!uitvoering.!Op!deze!manier!is!de! traditionele!driehoeksrelatie!ontstaan!tussen!opdrachtgever,!architect!en!aannemer!die!we!tot!op!de! dag!van!vandaag!nog!veelal!tegenkomen.! In!de!periode!na!1900!ontstonden!steeds!meer!initiatieven!om!de!bouw!te!industrialiseren,!met!als! gevolg!verder!specialisering!en!versprokkeling!van!partijen!die!betrokken!zijn!bij!het!bouwproces.!Dat! heeft!ertoe!geleid!dat!de!belangrijkste!uitdagingen!van!de!bouw!gelegen!zijn!op!het!gebied!van! samenwerking!en!communicatie.!Daarnaast!is!de!scheiding!tussen!ontwerp!en!uitvoering!in!het! traditionele!proces!een!probleem.!Hierdoor!worden!uitvoerende!partijen!niet!betrokken!in!het! ontwerpproces!en!kunnen!geen!kennis!en!ervaring!inbrengen!op!het!gebied!van!de!maakbaarheid!en! de!daarmee!samenhangende!efficiëntie!in!het!bouwproces.! In!de!afgelopen!jaren!is!er!steeds!meer!een!beweging!waarneembaar!die!teruggaat!naar!het!model! van!de!middeleeuwen:!de!bouwmeester!als!verantwoordelijke!bouwcoördinator!van!het!eerste! initiatief!tot!oplevering.!Dit!heeft!zich!geuit!in!nieuwe!bouworganisatievormen!zoals!het! bouwteamconcept!en!turnFkeyFovereenkomsten.!Echter,!deze!nieuwe!vormen!lossen!ook!de! problemen!niet!zondermeer!op.!Door!de!eeuwenoude!aanbestedingscultuur!is!de!gewoonte!om!bij! ieder!project!weer!te!werken!met!gelegenheidsteams.!Hierdoor!gaat!de!opgedane!ervaring!in! communicatie!en!samenwerking!vaak!grotendeels!weer!verloren!voor!een!volgend!project.6!
! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 6
!Brinksma,!ir.!H.!(red.).!(2012).!Jellema$Hogere$Bouwkunde,$Inleiding$bouwnijverheid$(pp.!2F7)!(3e!druk,!1e!oplage).;! Amersfoort:!ThiemeMeulenhoff.!!
!
10!
2.2.!Samenvatting!‘Haal!het!beste!uit!de!bouw!’! In!de!handleiding!voor!opdrachtgevers!met!de!titel!‘Haal!meer!uit!de!bouw!’!worden!alle!ins!en!outs! van!een!bouwproject!op!een!heldere!wijze!op!een!rij!gezet!vanuit!het!perspectief!van!de! opdrachtgever.!In!het!keuzeproces!van!de!opdrachtgever!–!hoe!het!bouwproject!aan!te!vliegen!–! onderscheidt!de!handleiding!vier!belangrijke!stappen,!te!weten:!(1)!Wat!wil!en!kan!de!opdrachtgever! (2)!Analyse!van!de!bouwopgave!(3)!Welke!bouworganisatievorm!is!geschikt!(4)!Welke! aanbestedingsvorm!is!geschikt!en!toegestaan.!Deze!worden!vervolgens!in!vier!hoofdstukken! uiteengezet!om!te!besluiten!met!een!hoofdstuk!over!de!keuze!zelf.!Doel!is!om!de!innovatie!in!de! bouw!te!stimuleren!en!patronen!–!die!maken!dat!er!vanuit!gewoonte!gekozen!wordt!voor!een! traditioneel!proces!–!te!doorbreken.!! Dat!begint!in!hoofdstuk!1!met!de!wezenlijke!vraag!voor!de!opdrachtgever!om!te!omschrijven!wat!hij! wil.!Daarin!onderscheidt!men!drie!categorieën,!te!weten:!(1)!waar!voor!geld!(2)!zekerheid!en!garantie! (3)!zeggenschap!en!controle.!Als!we!kijken!naar!waar!voor!geld,!dan!heeft!het!begrip!waarde!voor! iedere!opdrachtgever!weer!een!andere!inhoud.!Voor!de!een!gaat!het!vooral!om!kosten!versus! opbrengt,!de!ander!wil!zo!min!mogelijk!hinder!van!het!proces.!Bij!zekerheid!en!garantie!moeten!we! denken!aan!het!hebben!van!één!aanspreekpunt,!vertrouwen!in!de!competenties!van!de! bouwpartners,!garantie!en!borging!van!het!resultaat.!Daarnaast!uiteraard!ook!aan!zekerheid!over! prijs,!functionaliteit,!kwaliteit!en!tijd.!Tot!slot!gaat!het!bij!zeggenschap!en!controle!vooral!over! controle!versus!loslaten.!Daarbij!worden!vijf!niveaus!van!mate!van!bemoeienis!onderscheiden.!! Een!tweede!belangrijke!vraag!is!wat!de!opdrachtgever!kan.!Dat!gaat!om!de!tijd!en!aandacht!die!hij! zelf!beschikbaar!heeft.!Over!zijn!competenties!en!eigen!bouwprofessionaliteit.!Maar!ook!over!zaken! als!samenwerkingsvaardigheid,!besluitvaardigheid!en!verplichtingen!verbonden!aan!zijn!functie! (bijvoorbeeld!als!politicus).! Hieruit!volgt!de!derde!belangrijke!vraag!en!dat!is!welke!rol!de!opdrachtgever!heeft.!Het!gaat!hierbij! om!zaken!als!publiek!of!privaat,!incidenteel!of!regelmatig,!professioneel!of!leek,!sturend!of!inkopend.! De!behoefte!van!de!opdrachtgever!hangt!in!belangrijke!mate!samen!met!zijn!profiel.!Als!de! standaard!profielen!niet!aansluiten!is!het!uiteraard!altijd!nog!mogelijk!om!aan!de!hand!van!een!score! op!competenties!en!wensen!een!eigen!profiel!op!te!stellen.! Hoofdstuk!2!spitst!zich!toe!op!de!analyse!van!de!bouwopgave.!Dit!begint!met!de!vraag!hoe!de! bouwopgave!eruit!ziet.!Daarbij!bepalen!schaal!en!complexiteit!de!aard!van!de!opgave.!Een!kleine! eenvoudige!klus!vergt!een!hele!andere!aanpak!dan!een!groot!en!complex!project.!Verder!is!ook!de! scope!bepalend;!wat!er!binnen!het!project!valt.!De!scope!kent!daarbij!drie!dimensies:!tijd,!ruimte!en! geld.!Als!we!weten!hoe!de!bouwopgave!eruit!ziet,!dan!is!het!belangrijk!te!kijken!waar!de!uitdagingen! liggen.!Dat!kan!deels!in!de!interne!context!zijn,!bijvoorbeeld!een!complexe!organisatie!of!een! complexe!techniek.!Maar!uiteraard!ook!in!de!externe!context,!bijvoorbeeld!de!markt,!regelgeving!of! het!politieke!klimaat.!Tot!slot!wordt!ook!voor!de!bouwopgave!een!zestal!profielen!opgesteld!waarin! zaken!als!groot!versus!klein,!complex!versus!simpel,!uniek!versus!repetitief!tegen!elkaar!af!worden! gezet.! Hoofdstuk!3!richt!zich!op!de!verdeling!van!de!taken!binnen!het!bouwproces.!Het!bouwproces!kent! een!zestal!fases!die!stuk!voor!stuk!een!onmisbaar!onderdeel!vormen!in!het!proces.!Hierbij!wordt! verwezen!naar!NEN!2574.!De!fases!zijn:!(1)!initiatief!(2)!conditionering,!d.w.z.!verwerven!grond!incl.! bouwvoorwaarden!(3)!financiering!(4)!ontwerp!(5)!uitvoering!(6)!instandhouding.!Iedere!fase!vraagt! om!verschillende!disciplines!én!iedere!fase!moet!gemanaged!worden.!PrijsF!en!contractvorming!kan! in!principe!in!iedere!fase!plaatsvinden.!Vervolgens!wordt!gekeken!naar!de!mogelijkheden!tot! samenwerking!in!het!bouwproces.!Belangrijk!in!deze!is!in!welke!mate!men!wilt!clusteren.!Dit!is!mede! afhankelijk!van!coördinatievermogen,!benodigde!kennis!en!positie!m.b.t.!grond,!geld!of!ander! procesbenodigdheden.!Er!worden!vier!hoofdvormen!van!samenwerking!onderscheiden,!te!weten:!(1)! traditioneel!(2)!teamvariant!(3)!geïntegreerde!bouworganisatievorm!(4)!strategische!samenwerking.! Er!zijn!echter!nog!ontelbare!subvarianten!op!iedere!hoofdvorm!afhankelijke!van!de!wijze!van! aanbesteden,!de!gunningscriteria,!het!moment!van!aanbesteden,!variaties!in!bonusFmalus!systeem! en!de!overdracht!van!het!bouwwerk.!Daar!komt!bij!dat!financiering!tegenwoordig!vaak!integraal! onderdeel!uitmaakt!van!een!bouworganisatievorm.!
!
11!
In!hoofdstuk!4!wordt!vervolgens!stil!gestaan!bij!wat!de!opdrachtgever!mag.!Dat!spitst!zich!allereerst! toe!op!de!wet!(Burgelijk!wetboek!en!AMvB’s7),!het!bouwbesluit,!vergunningsplicht!en!andere! vereisten.!! Daarnaast!speelt!mededinging!een!rol.!Als!het!gaat!om!de!mededingen,!dan!zijn!er!voor!de!private! opdrachtgever!niet!zo!veel!beperkingen.!Voor!publieke!en!semipublieke!organisaties!is!dat!een!ander! verhaal.!Zij!hebben!zich!te!houden!aan!Europese!wetgeving.!Daarbij!zijn!er!twee!routes!te! bewandelen:!(1)!marktwerking!waarbij!er!afhankelijk!van!de!grootte!van!het!project!Europees!en! Nationaal!aanbesteed!wordt!(openbaar!of!met!voorafgaande!selectie)!of!enkelvoudig!of!meervoudig! onderhands.!Een!andere!route!zijn!de!(2)!samenwerkingsvormen!zoals!Publiek!Private! samenwerking,!een!projectalliantie!en!een!joint!venture.! Als!men!specifieke!kennis!van!de!opdrachtnemer!nodig!heeft,!kan!er!ook!gekozen!worden!voor! onderhandeling.!Dit!is!tevens!een!wijze!van!aanbesteden!die!valt!onder!de!marktwerking.!! Hierbij!moet!in!acht!genomen!worden!dat!bepaalde!bouworganisatievorm!zich!niet!lenen!voor!een! manier!van!aanbesteden.!Kortweg!kan!gezegd!worden!dat!een!openbare!aanbesteding!zich!alleen! maar!leent!voor!de!traditionele!bouworganisatievorm!en!dat!deze!zich!op!haar!beurt!weer!niet!echt! kwalificeert!voor!een!aanbesteding!middels!een!onderhandeling.!Belangrijke!opmerking!die!de! schrijvers!van!de!handleiding!nog!maken!is!dat!men!niet!moet!vergeten!om!de!menselijke!factor!te! waarborgen.!Dat!wil!zeggen:!dat!men!weet!met!wie!men!bij!het!te!selecteren!bedrijf!gaat!werken!en! dat!er!een!klik!is.!Hoe!langer!een!proces!duurt,!hoe!belangrijker!dat!is.! In!hoofdstuk!5!wordt!tot!slot!gekeken!naar!het!maken!van!de!keuze.!Hier!wordt!nog!eens! schematisch!geresumeerd!wat!in!hoofdstuk!1!tot!en!met!4!is!behandeld.!Er!wordt!afgesloten!met!een! advies:!“Een$goede$samenwerking$ontstaat$vaak$niet$zomaar$vanzelf,$zo$blijkt.$Een$goede$ samenwerking$ontstaat$o.a.$als$gevolg$van$juiste$keuzes:$de$juiste$mensen$samenbrengen,$de$juiste$ competenties$samenbrengen,$en$oog$hebben$voor$de$uitdagingen$van$het$team$van$opdrachtgever$en$ opdrachtnemer.”!Op!die!manier!kan!het!beste!uit!de!bouw!worden!gehaald.8! !
2.3.!De!nieuwe!architect.!Onderzoek!naar!de!recente!veranderingen!binnen!de! Nederlandse!bouw!en!de!positie!van!de!architect! In!dit!door!Atelier!Kempe!Thill!Architects!and!Planners!uitgevoerde!onderzoek!is!gekeken!naar!de! structurele!veranderingen!die!gaande!zijn!in!de!bouw!en!de!verregaande!gevolgen!die!deze! veranderingen!hebben!voor!de!positie!en!de!werkwijze!van!architecten.!In!het!onderzoek!is!men!op! zoek!naar!de!wezenlijke!vragen!voor!de!architect!die!spelen!rondom!dit!onderwerp.! Er!wordt!gestart!met!een!kort!historisch!overzicht.!Dit!gaat!in!op!de!verhoudingen!in!de!bouw!in!de! afgelopen!400!jaar.!Allereerst!kijkt!men!naar!de!rol!van!de!opdrachtgever.!Hierover!is!redelijk!weinig! bekend.!Een!opmerkelijke!observatie!is!de!ontwikkeling!aan!opdrachtgeverszijde!van!rechtstreekse! beslissingsstructuren!naar!indirecte!beslissingsstructuren.!Dit!is!een!gevolg!van!toenemende! complexiteit!en!schaal!van!organisaties!en!van!de!komst!van!managementlagen.! Als!gekeken!wordt!naar!de!architect!dan!valt!op!dat!deze!functie!in!de!17e!eeuw!op!weinig!status!kon! rekenen.!Het!waren!mannen!met!een!schildersachtergrond!of!een!achtergrond!als!beeldhouwer,!die! enig!inzicht!hadden!in!het!bouwproces!en!aardig!konden!tekenen.!Verder!viel!op!dat!er!weinig!waren! en!dat!ze!slechts!bij!zo’n!5%!van!de!bouwwerken!betrokken!waren.!In!de!18e!eeuw!ontstaan! langzamerhand!meer!prestigieuze!projecten!en!zijn!er!enkele!architecten!die!met!steun!van!hun! vorst!gaan!studeren!aan!de!École!des!Arts!van!Blondel!in!Parijs.!Echter,!pas!in!de!19e!eeuw!groeit!de! erkenning!voor!de!rol!van!de!architect.!Architecten!krijgen!meer!de!leidende!rol!in!de!bouwprojecten! als!belangenbehartiger!van!de!opdrachtgever.!Dit!gaat!hand!in!hand!met!het!groeiende!culturele! bewustzijn!van!het!belang!van!de!stad!als!samenhangend!geheel.!Na!de!2e!wereldoorlog!zijn!de! architecten!nauw!betrokken!bij!de!wederopbouw!en!de!intensieve!woningproductie.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 7
!AMvB:!Algemene!Maatregel!van!Bestuur! !Keizer,!M;!Kuypers,!ir.!P.!en!MooimanFSalvini,!M.!(2006).!Haal$het$beste$uit$de$bouw!$Een$praktische$handleiding$voor$ bouwopdrachtgevers.!Rotterdam:!SBRCURnet.! ! 8
!
12!
De!ontwikkeling!van!de!rol!van!de!bouwer!wordt!ook!uitgebreid!omschreven.!Opvallend!is!de!groei! van!marginale!plek!in!de!samenleving!tot!een!van!de!belangrijkste!dragers!van!de!economie.!Door!de! jaren!heen!heeft!de!bouwnijverheid!een!enorm!ontwikkeling!en!emancipatie!doorgemaakt.!Het! streven!naar!winst!is!wel!in!alle!eeuwen!gelijk!gebleven.!Tot!in!de!19e!eeuw!domineerden!de! bouwers!de!bouw!en!hadden!architecten!–!die!in!opkomst!waren!–!een!kritische!houding.!In!1895! werd!de!“Aannemersbond”!opgericht!met!als!doel!de!belangen!te!behartigen!en!de!rechtspositie!te! versterken.!In!het!begin!van!de!20e!eeuw!treedt!er!een!grotere!professionalisering!op!in!de!bouw! wanneer!er!voor!het!eerst!ingenieurs,!afgestudeerd!in!Delft,!voor!aannemers!gaan!werken.!In!de! jaren!na!de!oorlog!maakt!het!enorme!bouwvolume!dat!de!aannemerij!een!explosieve!groei! doormaakt,!hetgeen!uiteindelijk!heeft!geleid!tot!de!sterke!machtspositie!die!Bouwend!Nederland9! vandaag!de!dag!heeft.! In!het!tweede!hoofdstuk!vormen!de!onderzoekers!zich!een!beeld!van!de!meningen!die!er!leven!bij!de! architecten!omtrent!de!veranderingen!in!de!contractuele!verhoudingen.!Opvallend!is!dat!85!tot!100%! van!de!opdrachten!nog!in!traditionele!vorm!plaatvinden.!De!andere!contractvormen!zijn!veruit!in!de! minderheid!of!helemaal!afwezig!in!de!portefeuille!van!de!bureaus.!! Als!verder!gekeken!wordt!naar!de!contractuele!verhoudingen,!dan!valt!op!dat!de!werksfeer!een!stuk! zakelijker,!harder!en!juridisch!ingewikkelder!is!geworden.!Architecten!worden!vaker!aansprakelijk! gehouden!voor!fouten!in!het!bouwproces!en!hun!rol!slinkt.! Werkzaamheden!worden!steeds!meer!naar!het!begin!van!het!proces!verschoven.!Het!voorlopige! ontwerp!krijgt!het!niveau!van!een!definitief!ontwerp!en!het!definitief!ontwerp!benadert!al!het! bestekniveau.!Het!gevolg!is!dat!de!zeggenschap!richting!de!uitvoering!afneemt.!Enkele!architecten! proberen!hierop!in!te!spelen!door!meer!te!ontwerpen!in!prefabFelementen!of!door!hufterproof!te! detailleren.!Dat!wil!zeggen!dat!de!detaillering!bestand!is!tegen!onoordeelkundige!wijzigingen!tijdens! uitvoering.!In!dit!proces!verliest!het!culturele!aspect!van!de!architectuur!het!vaak!van!het! pragmatische.!Dit!proces!voltrekt!zich!ook!bij!Design!&!Build!constructies.!Toch!biedt!deze! constructie!ook!kansen!zoals!het!maken!van!proefopstellingen!en!1:1!modellen.!Echter,!de!ervaring!is! dat!deze!tot!op!heden!niet!worden!benut.!Daarbij!moet!de!architect!zich!aanpassen!om!mee!te! kunnen!in!deze!processen.!Hij!moet!zich!ook!verdiepen!in!zaken!als!onderhoud!en!financiering.!Toch! komt!het!vaak!voor!dat!architecten!buiten!de!besluitvorming!worden!gehouden!zodra!een!selectie! gewonnen!is.! Bij!DBFMO!(Design!Build!Finance!Maintain!Operate)!projecten!moet!de!architect!in!ieder!opzicht! competent!zijn.!Zowel!op!bouwtechnisch,!budgettair!als!bouwmethodisch!niveau!wordt!verwacht!dat! de!architect!meedenkt.!Duurzaamheid!speelt!in!onderhoud!en!energieverbruik!een!grote!rol!bij!deze! projecten!aangezien!een!gebouw!ook!voor!langere!periode!onderhouden!en!geëxploiteerd!wordt.! Als!het!gaat!om!de!rol!die!architecten!aannemen!in!het!proces!dan!gaat!een!veelheid!aan!termen! over!tafel!die!wat!zeggen!over!de!reikwijdte!van!hun!betrokkenheid.!Bepaalde!bureaus!zien!hun!rol! vooral!als!generalist!en!regisseur!en!beperken!zich!tot!het!ontwerpproces.!Andere!bureaus!gaan!veel! verder!en!treden!daadwerkelijk!op!als!bouwmeester.!Architectenbureau!Cepezed!gaat!hierin!het! verst.!Zij!treden!te!allen!tijde!op!als!totaaladviseur!en!vervullen!regelmatig!de!rol!van!hoofdaannemer! en!zo!niet!dan!tenminste!de!rol!van!general!planner.!! Als!we!in!ogenschouw!nemen!hoe!opdrachtgevers!hier!tegenaan!kijken!dan!wordt!duidelijk!van!de! architect!verwacht!dat!hij!veel!verder!gaat!dan!de!esthetica.!Ook!kennis!van!technieken!en! materialen!is!essentieel.!Of!hen!opdracht!gegeven!wordt!voor!de!verdere!engineering!is!echter!wel! afhankelijk!van!de!aanwezig!kennis!en!kunde!in!een!bureau.! Kwaliteitsborging!is!een!belangrijk!aandachtspunt!in!de!werkzaamheden!van!architectenbureaus.! Vanuit!dat!oogpunt!geven!bureaus!er!de!voorkeur!aan!het!plan!volledig!uit!te!werken!en!tot!en!met! oplevering!betrokken!te!blijven.!Bepaalde!bureaus!weigeren!een!opdracht!aan!te!nemen!die!zij!niet! helemaal!zelf!uit!kunnen!werken.!Andere!bureaus!proberen!in!hun!ontwerp!te!anticiperen!op!het! ontbreken!van!invloed!gedurende!de!uitwerking!en!uitvoering.!Vaak!wordt!door!opdrachtgevers! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 9
!Bouwend!Nederland!is!een!Nederlandse!brancheorganisatie!voor!bedrijven!in!de!sectoren!bouw!en!infrastructuur.!!
!
!
13!
gedacht!dat!de!uitwerking!bespaard!kan!worden.!Men!realiseert!zich!onvoldoende!dat!de!kosten! voor!uitwerking!dan!alsnog!bij!de!uitvoerende!partij!worden!gemaakt.! Architecten!moeten!er!tegenwoordig!vaak!al!voor!vechten!om!esthetisch!toezicht!te!houden.! Toezicht!is!in!de!afgelopen!jaren!steeds!meer!verschoven!naar!de!opdrachtgever!en!is!in!de!loop!der! tijd!langzamerhand!schaarser!geworden.!Er!wordt!veelal!vertrouwd!op!de!kunde!en!vaardigheden! van!de!bouwers.!Rentabiliteit!is!vaak!belangrijker!dan!kwaliteit.! In!het!onderzoek!worden!vervolgens!twee!cases!uitgewerkt!waarin!DBFMO!afgezet!wordt!tegen!een! geavanceerd!traditionele!project.!Het!uitgewerkte!DBFMO!project!betreft!het!ministerie!van! financiën!waar!Meyer!en!Van!Schooten!Architecten!betrokken!is!geweest.!Het!geavanceerde! traditionele!project!betreft!Westraven!dat!door!de!Rijksgebouwendienst!is!ontwikkeld!voor! Rijkswaterstaat.!Betrokken!architect!is!hier!CEPEZED.! Interessant!is!in!dit!kader!het!interview!met!Liesbeth!van!der!Pol,!rijksbouwmeester!namens!de! Rijksgebouwendienst.!De!beweegreden!om!over!te!stappen!op!DBFMO!in!grote!aanbestedingen!is! dat!in!de!jaren!90!negatieve!ervaring!is!opgedaan!met!projecten!waarbij!tijdsplanningen!niet!gehaald! werden!en!budgetten!overschreden.!Vaak!zijn!dit!architectonisch!wel!gewaardeerde!projecten.!Met! een!geïntegreerde!contractvormen!als!DBFMO!wil!men!herhaling!van!dergelijke!projecten! voorkomen.!Men!is!zich!bewust!van!de!risico’s,!maar!meent!deze!af!te!kunnen!wentelen!door! elementen!van!het!traditionele!proces!in!te!brengen!in!het!DBFMO!proces.!Het!proces!biedt! architecten!zowel!kansen!als!bedreigingen.!Een!kans!ligt!in!de!ontwerpoplossingen!die!bij!aanvang! kostbaarder!zijn,!maar!voor!de!langere!termijn!wel!renderen!vanwege!bijvoorbeeld!minder!kosten! voor!onderhoud.!Tegelijkertijd!is!het!echter!een!gevaar!dat!de!rol!van!de!architect!in!het!gedrang! komt.!Als!in!de!uitvraag!niet!specifiek!wordt!afgedwongen!dat!de!architect!tot!het!einde!betrokken! is,!kan!het!ook!gebeuren!dat!de!architect!na!het!definitief!ontwerp!op!een!zijspoor!komt!te!staan.! De!onderzoekers!zijn!kritisch!in!hun!analyse!van!keuze!van!de!overheid!voor!DBFMO!contracten.!De! belangrijkste!kritiekpunten!op!een!rij:! • Er!wordt!getwijfeld!aan!het!realiteitsgehalte!van!de!budgetten!die!zijn!overschreden!in!de! jaren!90,!aangezien!vaak!met!een!politiek!motief!te!krap!wordt!gebudgetteerd.!! • De!visie!van!de!overheid!om!–!net!als!in!de!industriële!branches!–!de!ontwerper!onderdeel!te! laten!worden!van!de!uitvoerende!partij!gaat!naar!zeggen!van!de!onderzoekers!volledig! voorbij!aan!de!culturele!waarde!van!gebouwen!die!het!betreft.!Daarnaast!gaat!het!voorbij! aan!het!unieke!karakter!van!iedere!locatie!en!iedere!bouwopgave!waarmee!het!“product”! zich!nooit!zal!lenen!voor!“mass!costumization”.! • Er!is!kritiek!op!de!terugtrekkende!beweging!die!de!Rijksgebouwendienst!maakt.!Het!risico! bestaat!dat!de!invulling!van!het!publieke!domein!langzamerhand!in!handen!komt!van!private! partijen!en!de!democratische!beginselen!van!de!samenleving!geweld!aan!wordt!gedaan.! • Men!vreest!het!wegvallen!van!elke!stimulans!tot!innovatie!en!dat!zowel!in!de!architectuur!als! in!de!bouwtechniek!en!materialen.! • Het!doet!de!marktwerking!teniet,!aangezien!alleen!de!grote!organisatie!kunnen!voldoen!aan! de!complexe!eisen.! • De!termijn!van!25!jaar!is!niet!duurzaam!met!betrekking!tot!het!functionele!gebruik!van!het! gebouw!aangezien!veranderingen!in!gebruik!en!de!huisvestingsbehoefte!zich!veel!sneller! voltrekken.! ! Vervolgens!wordt!het!project!Westraven!besproken,!hetgeen!getypeerd!kan!worden!als!een! geavanceerd!traditioneel!model.!Opvallend!is!dat!dit!proces!veel!van!de!voordelen!in!zich!lijkt!te! hebben!die!worden!toegeschreven!aan!een!DBFMO!proces.!Reden!hiervoor!zijn!de!grote! deskundigheid!en!vaardigheid!van!het!architectenbureau!die!op!een!geïntegreerde!wijze!het!ontwerp! weet!te!engineren!tot!uitvoeringsgereed.!Verder!is!er!ook!sprake!geweest!van!professioneel!een! ambitieus!opdrachtgeverschap!waarmee!gekeken!is!naar!de!langere!termijn.! ! Samenvattend!wordt!de!vraag!gesteld!waarom!de!overheid!de!energie,!die!gestoken!wordt!in! geïntegreerde!contractvormen,!niet!steekt!in!het!verbeteren!van!het!traditionele!contract!ten!guste!
!
14!
van!onafhankelijkheid!van!de!architect!en!de!architectuur.!Verder!stelt!men!de!kritische!vraag!of!de! voorkeur!voor!geïntegreerde!contractvormen!niet!vooral!is!ingegeven!door!kostengedreven! argumenten!en!gedacht!vanuit!een!overheid!die!zich!meer!wenst!terug!te!trekken.!En!tot!slot!wordt! de!vraag!opgeworpen!of!DBFMO!contracten!niet!het!resultaat!zijn!van!de!lobby!van!grote! aannemers?! ! Men!eindigt!met!een!conclusie!en!oproep!waarin!centraal!staat!de!uitdaging!aan!de!opdrachtgever! om!in!te!zetten!op!het!verbeteren!van!de!traditionele!werkwijze.!Een!sleutel!om!dit!te!bereiken!kan! liggen!in!het!versterken!van!de!plichten!van!architecten.!Hierbij!kan!gedacht!worden!aan!versterking! van!technische!kennis!en!bewustzijn!met!betrekking!tot!kosten,!onderhoud!en!financiering.!Men! stelt:!“Opdrachtgevers!moeten!van!architecten!eisen!dat!ze!zich!niet!alleen!als!“conceptuele! ontwerpers”!manifesteren,!maar!als!een!breed!in!de!bouw!gepositioneerde!partij.”!Als!alternatieve! optie!wordt!verder!de!general!planning!structuur!onder!de!aandacht!gebracht.!Hierbij!werken!alle! ontwerpdisciplines!integraal!samen!onder!verantwoordelijkheid!van!de!architect!en!blijft!de! onafhankelijke!controle!gewaarborgd!door!de!scheiding!tussen!ontwerp!en!uitvoering.10! !
2.4.!Samenvatting!‘Architectuur!en!Innovatie.!Ontwikkeling!van!mogelijkheden!tot! ketenintegratie!door!architectenbureaus.’!!
Innovatie!is!een!belangrijk!onderwerp!in!de!Nederlandse!bouwsector.!Dit!kan!zowel!door!de! opdrachtgever!als!de!opdrachtnemer!geïnitieerd!kan!worden.!Studies!naar!innovatie!richten!zich! meestal!op!de!bouwende!partijen,!meer!in!het!bijzonder!op!hun!mogelijkheden!van!voorwaartse! integratie!in!het!bouwproces.!Het!verrichten!van!onderzoek!op!procesinnovatie!vanuit!het! perspectief!van!de!ontwerpers!is!niet!zo!gebruikelijk.!Op!basis!van!indicatoren,!zoals!het!niveau!van! de!innovatieve!kracht!in!ondernemerschap!en!procesintegratie,!kan!ongeveer!30%!van!de! ontwerpbureaus!in!Nederland!worden!beschreven!als!een!innovatieve!organisatie.!Daarom!kan!van! bouwkundige!ontwerpers!verwacht!worden!dat!zij!een!waardevolle!bijdrage!leveren!aan!innovatie! en!integratie!in!de!bouw.!Hoofddoel!van!het!onderzoek!is!een!bijdrage!leveren!aan!innovatie!in!de! bouwsector!vanuit!het!perspectief!van!de!architect!met!behulp!van!het!concept!van! systeemintegratie.!! ! Het!onderzoek!start!met!de!omschrijving!van!de!rol!van!systeemintegrator.!In!andere!sectoren! (software!en!product!design)!is!de!systeemintegrator!een!begrip.!Door!de!slimme!combinatie!van! procesintegratie!en!ondernemerschap!kan!de!systeemintegrator!een!motor!zijn!voor!innovatie.! Vanuit!dit!besef!is!bij!de!onderzoekers!het!idee!ontstaan!dat!de!architect!deze!rol!als! systeemintegrator!in!bouwkolom!goed!zou!kunnen!vervullen.! De!systeemintegrator!laat!zich!definiëren!als:!“De!aannemende!organisatie!verantwoordelijk!voor! het!ontwerpen!en!integreren!van!extern!geleverde!producten!en!diensten!in!een!systeem!voor!een! individuele!klant.”!(Renier,!Volker,!2008,!p.!8)! Een!andere!definitie!luidt:!“Systeemintegratoren!zetten!een!netwerk!van!verschillende!organisaties! op!voor!de!ontwikkeling!van!een!systeem!voor!de!individuele!klant.!Zij!kiezen!de!deelnemende! organisaties,!bepalen!de!onderlinge!afspraken!en!de!verdeling!van!de!werkzaamheden.!Na!het! opzetten!van!het!netwerk!coördineren!systeemintegratoren!de!werkzaamheden!in!het!netwerk.!Ze! stemmen!de!activiteiten!van!de!deelnemende!organisaties!op!elkaar!af!om!zo!de!consistentie!en! coherentie!van!het!systeem!te!waarborgen.”!(Renier,!Volker,!2008,!p.!8) De!mate!van!innovatie!is!daarin!gelegen!dat!er!voldaan!kan!worden!aan!veranderende!eisen!van!de! klant!of!aan!veranderende!regelgeving!in!het!algemeen.!De!onderzoekers!onderscheiden!daarbij! twee!vormen!van!innovatie:!modulaire!innovatie!en!architectonische!innovatie.!Modulaire!innovatie! richt!zich!op!een!enkel!project;!architectonische!innovatie!kijkt!naar!de!langere!termijn!om!zo!de! concurrentiepositie!van!de!onderneming!te!verbeteren.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 10
!Kempe,!André!en!Thill,!Oliver!(maart!2010).!De$nieuwe$architect.$Onderzoek$naar$de$recente$veranderingen$binnen$de$ Nederlandse$bouw$en$de$positie$van$de$architect.!Rotterdam:!Atelier!Kempe!Thill!Architects!and!Planners.!
!
15!
De!onderzoekers!concluderen!dat!architecten!in!theorie!zeer!goed!zouden!kunnen!functioneren!als! een!systeemintegrator,!omdat!ze!gewend!zijn!de!afzonderlijke!bijdragen!van!de!verschillende! disciplines!in!hun!ontwerp!te!implementeren.!Verbreding!van!de!activiteiten!van!de!hedendaagse! architect!zou!kunnen!leiden!tot!een!wederopstanding!van!de!architect!zoals!bekend!uit!het!verleden.! Echter,!om!innovatie!te!realiseren!moeten!het!organisatorische!klimaat,!de!organisatiestructuur!en! de!marktomstandigheden!goed!zijn.! ! Vervolgens!gaat!het!onderzoek!verder!in!op!innovatie.!Innovatie!kan!worden!onderscheiden!in! technologische!productF!en!procesinnovatie!(implementeren!van!nieuwe!of!verbeterde!producten!en! processen)!en!organisatorische!innovatie!(implementeren!van!veranderingen!en!technieken!in! organisatiestructuren).!De!literatuur!die!men!heeft!geraadpleegd!onderscheidt!verschillende!vormen! van!innovatie!met!betrekking!tot!de!rol!van!architecten:!productinnovatie,!procesinnovatie!en! marktinnovatie.!Deze!drie!types!kunnen!ook!worden!gezien!in!combinatie.!! ! Drie!belangrijke!succesfactoren!voor!de!implementatie!van!succesvolle!innovaties!zijn:!(1)!het! organisatorische!klimaat,!(2)!de!bedrijfsstrategie!en!(3)!de!marktomstandigheden.!! (1) Het!organisatorische!klimaat:!De!competitieve!waardemodel!van!Cameron!&!Quinn!(2005)! onderscheidt!vier!typen!organisatiecultuur:!(1)!clan,!(2)!adhocratie,!(3)!hiërarchie!en!(4)! markt.!Hierbij!worden!culturen!getypeerd!aan!de!hand!van!twee!dimensies:!interne!en! externe!focus!versus!flexibiliteit!en!controle.!Elke!organisatie!heeft!verschillende!culturen!die! bepalen!in!welke!mate!zij!om!kan!gaan!met!veranderingen!en!welke!mogelijkheden!zij!heeft! om!te!innoveren.!! (2) De!business!strategie!van!een!bedrijf!bevat!de!doelstellingen!van!een!organisatie!en!de!wijze! waarop!die!verwezenlijkt!zal!worden.!Om!deze!doelstellingen!te!bereiken!moeten! competenties!worden!ontwikkeld.!De!business!strategie!en!organisatieklimaat!zijn!van! invloed!op!het!niveau!van!risicogedrag!van!een!organisatie.!Om!innovatie!te!realiseren,! moeten!bepaalde!risico's!worden!genomen.!! (3) De!marktomstandigheden!hebben!ook!invloed!op!de!behoefte!aan!en!mogelijkheden!tot! innovatie.!Organisaties!in!een!dynamische!markt!zullen!eerder!innoveren!om!hun! marktpositie!en!marktaandeel!te!behouden.!De!huidige!Nederlandse!bouwmarkt!(situatie! 2008)!is!niet!erg!dynamisch!en!de!meeste!organisaties!lijken!zich!te!onderscheiden!op!prijs.!! Architecten!zijn!in!staat!om!zich!te!onderscheiden!door!het!ontwerpprofiel!en!servicelevel.!Volgens! de!EIB!(Nederlands!Economisch!Instituut!voor!de!Bouw)!is!een!aanzienlijk!deel!van!de! architectenbureaus!te!typeren!als!een!moderne!organisatie.!Dat!wil!zeggen!dat!zij!een!grote!mate! van!procesintegratie!kennen!en!op!een!innovatieve!wijze!ondernemen.!De!onderzoekers! concluderen!dat!als!architecten!bereid!zijn!om!hun!organisatorische!en!marketingstrategieën!te! veranderen,!ze!potentiële!kandidaten!zijn!voor!innovatie!in!een!dynamischere!bouwmarkt.!Men! voorziet!dat!de!huidige!financiële!crisis!zou!kunnen!leiden!tot!deze!verandering!in!de!dynamiek!van! de!markt.! ! Op!basis!van!de!resultaten!van!dit!onderzoek!kan!worden!geconcludeerd!dat!architecten!zeker! mogelijkheden!hebben!om!als!systeemintegrator!in!het!bouwproces!op!te!treden.!De!rol!van!de! systemintegrator!kan!worden!aangenomen!door!een!architect!als!individu!of!door!zijn!bedrijf.!Omdat! voor!de!rol!van!een!systeemintegrator!verschillende!disciplines!en!competenties!nodig!zijn,!hebben! organisaties!vaak!een!netwerk!opgebouwd!met!partners!of!besloten!om!de!eigen!organisatie!uit!te! breiden.!! Een!architect!kan!opereren!als!een!systemintegrator!op!twee!niveaus:! (1) De!architect!als!ontwerper!en!een!coördinator!in!de!bouw.!! Over!het!algemeen!worden!architecten!sterk!gedreven!door!hun!visie!en!ambitie!om!een! product!met!een!hoge!architectonische,!functionele!en!technische!ontwerpkwaliteit!te! creëren.!Om!gebruik!te!maken!van!generalistische!competenties!van!de!architect!en!de! specifieke!projectkennis!die!hij!in!het!ontwerpproces!heeft!verworven,!kan!de!architect!ook!
!
16!
worden!aangesteld!als!coördinator!van!de!bouwfase.!Dit!stelt!de!architect!in!staat!om!er!voor! te!zorgen!dat!zijn!ontwerp!volledig!wordt!gebouwd!zoals!het!is!ontworpen.! (2) De!architect!als!aanjager!van!innovatie!op!gebouwniveau.!! In!theorie!kan!het!architectonisch!ontwerp!worden!beschouwd!als!een!innovatie,!aangezien! het!ontwerp!een!unieke!oplossing!voor!een!probleem!betreft.!Dat!houdt!in!dat!het! innovatieve!karakter!van!een!ontwerp!zich!toespitst!op!de!haalbaarheid!van!dat!ontwerp,!het! bereiken!van!een!hoog!kwaliteitsniveau!of!het!vinden!van!een!oplossing!voor!een! projectgerelateerd!probleem.!Architecten!worden!namelijk!gedreven!door!architectonische! ambities!(productinnovatie)!aan!de!ene!kant,!en!het!verlenen!van!diensten!als!ondernemer!in! een!marktsituatie!(marktinnovatie)!aan!de!andere!kant.! Er!zijn!twee!soorten!strategieën!voor!een!architect!om!zich!te!ontwikkelen!tot!een! systeemintegrator!in!de!bouw:! (1) Verticale!integratie:!de!betrokkenheid!van!een!organisatie!in!de!andere!activiteiten!in!het! productieproces!van!een!product!in!dezelfde!branche.! (2) Horizontale!integratie:!het!uitbreiden!van!bepaalde!activiteiten!van!een!organisatie!naar! een!productieproces!in!andere!branches.! Ten!behoeve!van!verticale!integratie!moet!een!architectenbureau!zich!aanpassen!aan! marktomstandigheden!en!de!business!strategie!en!organisatiestructuur!veranderen.!Door!het! leveren!van!integrale!dienstverlening!kunnen!ze!hun!klanten!meer!productkwaliteit!leveren.!Om! verticale!integratie!te!realiseren!is!vaak!marktinnovatie!nodig.!Vaak!is!dit!een!bewuste! organisatorische!keuze!van!architectenbureaus!waarbij!tevens!ingezet!wordt!op!nieuw!te! ontwikkelen!competenties.! Horizontale!integratie!vindt!hoofdzakelijk!nog!op!experimentele!basis!plaats!en!is!vaak!het!gevolg!van! een!(gedeeltelijk)!ontbrekend!product!dat!nodig!is!om!het!beoogde!ontwerp!te!realiseren.!Als!de! architect!zich!doelbewust!wil!toeleggen!op!horizontaal!integratie,!dan!zal!hij!zich!moeten!profileren! als!een!algemene!ontwerper!of!zich!specialiseren!in!de!mode,!game!design!en!productontwikkeling.! De!opleving!van!de!architect!in!de!richting!van!een!systeemintegrator!heeft!consequenties!voor!de! huidige!praktijk!in!de!architectuur!en!bouw.!Zo!moet!de!klant!een!goed!doordachte!beslissing!nemen! over!de!focus!van!zijn!project!en!de!kenmerken!die!de!partij!die!de!rol!van!systeemintegrator!gaat! vervullen!moet!hebben.!De!wijze!waarop!een!architect!de!rol!van!een!systeemintegrator!vervult!in! een!project!verschilt!wezenlijk!van!de!wijze!waarop!een!aannemer!diezelfde!functie!zou!vervullen.!De! uitkomst!van!het!project!zal!daarom!ook!anders!zijn.!Dat!heeft!alles!te!maken!met!hun!verschil!in! focus.!Een!traditionele!aannemer!heeft!over!het!algemeen!het!doel!om!zoveel!mogelijk!producten!te! leveren.!Zijn!belangrijkste!doel!is!zodoende!het!opbouwen!van!capaciteit!op!te!bouwen.!Klanten! selecteren!hen!meestal!op!prijs.!Om!de!prijzen!te!verlagen,!organiseert!een!aannemer! productieprocessen!zo!efficiënt!mogelijk.!Architecten!daarentegen!onderscheiden!zich!meestal!door! de!originaliteit!van!hun!ontwerpen.!Bij!architecten!is!de!prijs!voor!klanten!over!het!algemeen!niet!het! belangrijkste!criterium!bij!de!keuze.!Architecten!beschouwen!zichzelf!liever!als!dienstverlener.!Ze! willen!voor!hun!klanten!maximale!kwaliteit!van!het!ontwerp!creëren.!Zodoende!zijn!ze!niet!bezig!met! procesefficiency,!maar!met!een!optimale!realisatie!van!een!product!binnen!de!grenzen!van!het! project.! Handelen!als!systeemintegrator!heeft!ook!gevolgen!voor!de!organisatie!van!het!architectenbureau.! Door!de!ambitie!de!hoogste!mogelijke!kwaliteit!van!het!product!te!willen!bereiken!ontstaat!een! focus!op!de!kernactiviteiten!van!het!ontwerpproces.!Wanneer!ze!de!rol!van!systeemintegrator!naar! zich!toe!trekken,!moeten!architecten!hun!activiteiten!verbreden.!Dat!geeft!enerzijds!de!kans!om!hun! ontwerpen!volledig!zo!te!realiseren!als!bedoeld.!Aan!de!ander!kant!brengt!dat!een!scala!aan! administratieve!en!bestuurlijke!werkzaamheden!met!zich!mee.!Dat!zijn!activiteiten!die!meestal!niet! tot!de!kerncompetenties!van!een!architect!gerekend!kunnen!worden.!Bij!de!meeste!bedrijven!die!de! rol!van!systeemintegrator!vervullen!is!sprake!van!een!nieuwe!spinFoff!organisatie!waarin!nieuwe! competenties!worden!ontwikkeld!om!het!gebrek!aan!deze!competenties!in!het!architectenbureau!te! compenseren.!Deze!spinFoffs!kunnen!worden!gekarakteriseerd!als!projectontwikkelingsbedrijven!of! projectmanagementondernemingen!waarvan!de!medewerkers!andere!kwaliteiten!hebben!dan!de! ontwerpers.!Samen!met!het!moederbedrijf!wordt!een!netwerk!gecreëerd!om!het!totale!gebouw!te!
!
17!
leveren!als!een!conceptproduct.!Verantwoordelijkheid!en!betrouwbaarheid!worden!meestal! overgenomen!door!de!spinFoff!organisaties!als!gevolg!van!zwakkere!financiële!positie!van!de! ontwerpbureaus.! De!onderzoekers!concluderen!dat!de!positie!van!systeemintegrator!nieuwe!mogelijkheden!opent! voor!architecten!die!worden!gedreven!door!innovatie!en!door!de!kwaliteit!van!het!ontwerp.!Door!uit! te!gaan!van!de!rol!van!een!systeemintegrator,!maken!ze!gebruik!van!hun!competenties!als!generalist! en!als!een!outFofFtheFbox!denker!terwijl!ze!de!controle!hebben!over!het!bouwproces!en!de!kwaliteit! van!het!gebouw!kunnen!waarborgen!zoals!bedoeld.!Door!deze!verbreding!van!hun!activiteiten! kunnen!architecten!opnieuw!hun!positie!van!'Baumeister'!claimen.!Dit!doen!zij!in!de!tegenwoordige! tijd!echter!bijgestaan!door!een!business!partner!voor!de!managementactiviteiten,!aangezien!die!vaak! niet!op!de!onverdeelde!aandacht!van!de!ontwerper!kunnen!rekenen.!Het!onderzoek!concludeert!tot! slot!dat!slechts!enkele!architectenbureaus!de!uitdaging!hebben!aangenomen!om!hun!competenties! breder!te!ontwikkelen!dan!alleen!in!het!ontwerpen,!ondanks!dat!er!een!groot!potentieel!lijkt!te!zijn! op!dit!gebied.!Hier!ligt!een!uitdaging!voor!de!architectenbranche.11! !
2.5.!Can!an!architect!also!be!a!contractor!or!a!developer?!! Deze!zeer!bondige!vraag!en!antwoordrubriek!met!de!directeur!van!het!RIBA!(Royal!Institute!of!British! Architects)!brengt!een!aantal!kernkwesties!naar!voren!als!het!gaat!om!het!vervullen!van!de!rol!van! hoofdaannemer!of!ontwikkelaar!door!een!architect.! Het!antwoord!op!de!vraag!of!een!architect!ook!aannemer!kan!zijn!of!ontwikkelaar!is!een!volmondig! ja.!Enkele!van!de!meest!succesvolle!ontwikkelaars!zijn!architect!of!hebben!grote!passie!voor! architectuur.!Een!belangrijke!restrictie!is!dat!je!niet!tegelijkertijd!adviserend!architect!kunt!zijn!en! uitvoerend!aannemer.!De!combinatie!van!beide!rollen!bij!een!project!resulteert!in!een! belangenconflict!dat!ingaat!tegen!de!gedragscode!van!de!RIBA.!! Als!je!de!architect!bent!voor!een!opdrachtgever!en!ook!als!aannemer!op!gaat!treden,!dan!moet!er! gewerkt!worden!met!een!‘Design!&!Build!contract’.!Een!regulier!JCT12!contract!volstaat!dan!niet.!13! !
2.6.!Can!BIM!put!architects!back!in!control!of!projects?!! In!dit!artikel!onderzoekt!Amanda!Birch!hoe!het!breed!uitrollen!van!BIM!de!architect!de!kans!biedt!om! een!meer!centrale!rol!te!spelen!in!projecten.! Historisch!gezien!was!de!rol!van!de!architect!uitgebreider!dan!vandaag!de!dag.!Ze!maakten!niet! alleen!het!ontwerp,!maar!waren!eveneens!projectmanager!en!directievoerder.!De!toename!van! complexiteit!van!bouwwerken!heeft!echter!geresulteerd!in!een!scala!aan!nieuwe!rollen!die!de!rol!van! de!architect!hebben!verkleind.!BIM!biedt!architecten!echter!kans!om!een!meer!centrale!rol!te! vervullen!in!het!proces.!Deze!kans!wordt!echter!niet!gegrepen!door!de!architecten,!met!als!risico!dat! ze!ook!deze!rol!verliezen!aan!een!nieuw!leger!van!BIM!managers.!! Het!is!weliswaar!zo!dat!alle!adviseurs!samen!werken!aan!het!model!in!de!cloud,!maar!er!is!wel! behoefte!aan!iemand!die!de!regie!houdt.!Architecten!hebben!de!regie!in!de!opstart!waar!ze!vorm! geven!aan!het!ontwerp.!Deze!rol!zouden!ze!gedurende!het!uitwerkingsF!en!uitvoeringsproces!moeten! houden.!! Russell!Curtis,!directeur!van!RCKa!architecten,!vertelt!hoe!zij!reageren!op!suggesties!van!andere! adviseurs,!maar!te!allen!tijde!zelf!het!laatste!woord!hebben.!Als!je!deze!rol!niet!naar!je!toe!trekt!loop! je!het!risico!dat!je!alleen!je!eigen!input!geeft!aan!het!BIM!model,!je!invloed!maar!zeer!beperkt!is.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 11
!Renier,!ir.!Barbara;!Volker,!ir.!Leentje!(2008).!Architectuur$en$Innovatie.$Ontwikkeling$van$mogelijkheden$tot$ ketenintegratie$door$architectenbureaus.!Delft:!Sectie!Design!&!Construction!Management!van!de!afdeling!Real!Estate!and! Housing,!faculteit!Bouwkunde,!TU!Delft.!! 12 !Een!JCT!(Joint!Contracts!Tribunal)!contract!is!een!standaard!contract!voor!bouwprojecten!dat!in!1930!is!opgesteld!door!de! Royal!Institute!of!British!Architects!(RIBA)!en!de!National!Federation!of!Building!Trades!Employers!(NFBTE).!Het!sindsdien! verschillende!malen!geactualiseerd.! 13 !Brindley,!Richard!(2008).!Can$an$architect$also$be$a$contractor$or$a$developer?!Building!Online.!Geraadpleegd!op!11!april! 2015,!van!http://www.bdonline.co.uk/canFanFarchitectFalsoFbeFaFcontractorForFaFdeveloper?/3106205.article!!
!
18!
Bij!RCKa!integreren!ze!de!input!van!de!andere!adviseurs!in!hun!model!en!behouden!zo!de!controle! over!het!model.! De!vraag!in!het!algemeen!is!of!architecten!zich!ten!volle!bewust!zijn!van!de!mogelijkheid!om! beheerder!te!worden!van!het!BIM!model.!Casey!Rutland,!partner!bij!en!leider!BIM!ontwikkeling!bij! Arup!Associates,!stelt!dat!sommige!architecten!deze!rol!schuwen!omdat!ze!er!geen!heil!in!zien.!Dat! heeft!mede!te!maken!met!de!wijze!waarop!BIM!is!gepromoot!en!het!gebrek!aan!promotie!voor!deze! belangrijke!rol!door!de!RIBA.!Architecten!zien!vaak!de!data!van!een!gebouw!niet!als!hun!werk.!Ze!zijn! liever!bezig!met!de!beleving!van!een!gebouw.!! Dat!onderschrijft!ook!Robert!Klaschka!van!Studio!Klaschka.!In!het!meest!gunstige!geval!beheren! architecten!het!BIM!model!gedurende!de!uitwerking!en!dragen!het!vervolgens!over!aan!de! aannemer.!Het!is!niet!ondenkbaar!dat!architecten!die!beherende!rol!blijven!vervullen!gedurende!de! uitvoering.!Echter,!men!moet!dan!wel!de!benodigde!vaardigheden!eigen!maken!en!bevatten!wat!de! rol!van!de!aannemer!als!BIM!manager!gedurende!de!uitvoering!inhoudt.! Klaschka!onderschrijft!daarbij!dat!architecten!zeer!geschikt!zouden!zijn!om!de!rol!van!BIM!manager! te!vervullen!aangezien!ze!rekening!houden!alle!aspecten!van!het!gebouw.!Deze!holistische!kwaliteit! brengen!ze!al!in!de!praktijk!rond!het!ontwerp.! Als!architecten!deze!rol!op!zich!nemen!gaat!dat!ook!andere!rollen!in!het!proces!veranderen.!Het!zal! er!in!resulteren!dat!men!meer!met!elkaar!gaat!communiceren.!Ook!de!architect!moet!daarin!een! belangrijke!bijdrage!leveren.!! Concluderend!kan!gesteld!worden!dat!BIM!architecten!de!kans!biedt!om!wederom!de!spil!in!het! bouwproces!te!worden.!Als!zij!zich!dit!realiseren,!moeten!zij!die!kans!grijpen!voordat!het!te!laat!is.14!
! 2.7.!Fundamentals!of!Project!Execution! Optimale!gebouwen!zijn!het!resultaat!van!een!goed!programma,!een!goede!creatieve!planning!en! een!professionele!uitvoering.!De!verantwoordelijkheid!van!de!projectleider!aan!de!zijde!van!de! opdrachtgever!is:!! 1. het!opstellen!van!het!programma!van!eisen;! 2. het!regelen!van!contracten!en!de!projectstructuur;! 3. besluiten!nemen!en!deze!vastleggen;! 4. vergunningenmanagement;! 5. monitoren!van!kosten,!planning!en!kwaliteit;! 6. voorzien!in!financiën!en!marketing.! Deze!verantwoordelijkheden!vallen!allemaal!binnen!het!scala!van!projectmanagement!en!om!al!deze! zaken!te!kunnen!bestieren!heeft!de!projectleider!een!team!van!experts!om!zich!heen!die!hem! ondersteunen!bij!die!opdrachtgeverstaken!die!gedelegeerd!kunnen!worden.!Dit!legt!ook!de!basis! voor!een!succesvolle!uitvoering!waarbij!ook!de!optie!bestaat!om!het!projectmanagement!over!te! dragen!op!de!aannemer.!! Het!boek!focust!op!bouwtechnische!projecten!hoewel!de!uitgangspunten!met!enige!aanpassing!ook! toepasbaar!zijn!op!civieltechnische!projecten.!Hierbij!dient!ook!in!ogenschouw!genomen!te!worden! dat!ieder!type!project!weer!andere!eisen!stelt!aan!een!projectmanager.!Zodoende!is!ervaring!met! een!bepaald!type!werk!(bijv.!ziekenhuis!of!stadion)!ook!een!vereiste!om!succesvol!te!kunnen!zijn.! Sommer!onderscheidt!vier!soorten!partijen!bij!een!project,!te!weten!(1)!de!opdrachtgever!(2)!de! planvormers!en!adviseurs!(3)!de!aannemers!(4)!de!vergunningverlener/autoriteiten.!! Aan!opdrachtgeverszijde!onderscheidt!hij!vervolgens!vier!types,!te!weten!(1)!de! opdrachtgever/eigenaar/!investeerder!(2)!de!projectontwikkelaar/Finitiator!(3)!de!projectmanager!(4)! de!gebruiker.!De!projectmanager!is!degene!die!namens!de!opdrachtgever!in!contact!staat!met!alle! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 14
!Birch,!Amanda!(20!maart!2015).!Can$BIM$put$architects$back$in$control$of$projects?!Building!Online.!Geraadpleegd!op!11! april!2015,!van!http://www.bdonline.co.uk/canFbimFputFarchitectsFbackFinFcontrolFofFprojects?/5074408.article!! ! !! !
!
19!
partijen!die!betrokken!zijn!bij!de!planvorming!en!de!uitvoering.!Hoe!groot!zijn!rol!is,!is!afhankelijk!van! de!managementcapaciteiten!van!de!opdrachtgever.! Sommer!gaat!verder!met!het!onderscheiden!van!verschillende!soorten!planvormingsorganisaties.! Het!aantal!planvormers!en!adviseurs!is!door!de!jaren!heen!enorm!toegenomen.!Dat!heeft!te!maken! met!toenemende!complexiteit!van!de!techniek!voor!en!in!gebouwen,!toenemende!ingewikkeldheid! van!vergunningen!en!toenemende!juridisering!van!grote!projecten.! Als!het!gaat!om!planvormende!partijen!dan!onderscheidt!Sommer!drie!organisatievormen! aangaande!het!planvormingsproces,!te!weten:!(1)!Individual!planners!(2)!Partial!parceling!(3)!General! planner.!! Individual!planners!wil!zeggen!dat!allemaal!individuele!experts!hun!bijdrage!leveren!aan!het! planvormingsproces!waarbij!de!architect!vaak!de!aangewezen!persoon!is!om!dat!te!overzien.!Vaak! blijkt!die!echter!niet!opgewassen!tegen!die!grote!taak!en!zodoende!komt!dat!weer!terecht!bij!de! projectmanager!van!de!opdrachtgever.!Partial!parceling$wil!zeggen!dat!bepaalde!expertises! gekoppeld!zijn!in!bijvoorbeeld!een!grote!adviesbureau.!Hierbij!kan!gedacht!worden!aan!de!diverse! expertise!op!het!gebied!van!gebouwinstallaties.!Met!de!General$planner$wordt!gedoeld!op!bureaus! die!alle!expertise!in!huis!hebben!of!aansturen,!inclusief!de!architect.!Op!die!manier!dragen!ze!de! complete!verantwoordelijkheid!voor!het!planvormingsproces!en!zijn!enig!aanspreekpunt!voor!de! opdrachtgever.!Over!het!algemeen!gaat!het!hier!om!speciale!planningsorganisaties!van! architectenbureaus.!Achilleshiel!voor!deze!organisatievorm!is!dat!hoogwaardige!gespecialiseerde! adviesbureaus!vaak!niet!als!onderaannemer!onder!een!General!planner!willen!werken;!in!het! bijzonder!architecten!van!naam!niet.!Daarnaast!zijn!de!managementvaardigheden!onvoldoende!om! de!financiën!goed!te!bewaken!en!het!proces!te!optimaliseren.15!
Figuur!2!F!de!drie!organisatievormen!van!het!planvormingsproces!schematisch!weergegeven.!
!
2.8.!Conclusie! Als!we!kijken!naar!de!geschiedenis!van!de!bouw!in!WestFEuropa!dan!zien!we!hoe!de!scheiding!tussen! ontwerp!en!uitvoering!is!ontstaan!en!hoe!dit!geleid!heeft!tot!de!traditionele!driehoeksrelatie!van! opdrachtgever,!architect!en!aannemer.!Deze!heeft!eeuwen!goed!gefunctioneerd!maar!onder!invloed! van!de!industrialisatie!is!het!bouwF!en!planvormingsproces!wel!steeds!verder!versprokkeld!geraakt.! Gevolg!is!dat!vandaag!de!dag!de!belangrijkste!uitdagingen!in!de!bouw!liggen!op!het!gebied!van! samenwerking!en!communicatie.!Dit!heeft!door!de!jaren!heen!geleid!tot!allerlei!nieuwe! bouworganisatieFvormen!die!trachten!de!kloof!tussen!ontwerp!en!uitvoering!en!tevens!als!doel! hebben!om!de!heersende!aanbestedingscultuur!te!doorbreken.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 15
!Sommer,!Prof.!Dr.!Ing.!Hans!(2010).!Projectmanagement!for!building!constructions.!35!years!of!innovation!at!Drees!&! Sommer.!SpringerFVerlag,!Berlijn.!Pag.!2F9!
!
20!
Toch!blijken!deze!vormen!van!procesinnovatie!aan!de!opdrachtgeverszijde!niet!eenvoudig!te!landen.! Dit!is!te!verklaren!vanuit!de!verschillen!die!er!zijn!aan!opdrachtgeverszijde.!Lang!niet!iedere! opdrachtgever!heeft!een!repeterend!bouwvraagstuk!en!lang!niet!iedere!opdrachtgever!is! professioneel.!Daarnaast!is!iedere!bouwopgave!weer!anders!qua!schaal,!complexiteit!en!scope.!Niet! iedere!opdrachtgever!staat!open!voor!innovatie!en!niet!iedere!bouwopgave!leent!zich!hiervoor.!Daar! komt!bij!dat!de!beslissingsstructuur!aan!opdrachtgeverszijde!door!de!jaren!heen!complexer!en! indirecter!is!geworden.! Als!we!kijken!naar!de!ontwikkeling!van!de!architect!door!de!jaren!heen,!dan!valt!op!dat!de!architect! zich!door!de!jaren!heen!heeft!ontwikkeld!tot!een!factor!van!betekenis.!Echter,!dit!staat!niet!in! verhouding!tot!de!dominante!rol!die!de!bouwer!door!de!jaren!geen!heeft!gekregen,!mede!dankzij!zijn! rol!in!de!wederopbouw!na!de!oorlog.!Deze!invloed!van!de!bouwer!neemt!nog!steeds!toe!wat!erin! resulteert!dat!de!rol!van!de!architect!langzamerhand!marginaliseert.!Een!vervolgstap!in!deze! ontwikkeling!is!de!introductie!van!DBFMO!en!Design!&!Build!contracten!door!de!rijksoverheid!in! reactie!op!de!vele!budgetoverschrijdingen!bij!overheidsproject!in!de!jaren!90.!Deze!contractvormen! hebben!de!potentie!om!de!rol!van!de!architect!verder!te!marginaliseren.!Om!hier!een!tegenwicht!aan! te!kunnen!bieden!pleiten!architecten!voor!een!geavanceerd!traditioneel!model.!Hiervoor!is!het!wel! noodzakelijk!dat!architecten!gestimuleerd!worden!om!weer!een!leidende!rol!op!zich!te!nemen!in!het! ontwerpproces.!En!om!daar!goed!invulling!aan!te!geven!moeten!zij!inzetten!op!een!brede!kennis!van! alle!aspecten!van!het!bouwproces.!! Een!andere!kans!voor!architecten!ligt!in!een!rol!als!systeemintegrator.!Het!organisatorische!klimaat,! de!business!strategie!en!de!marktomstandigheden!lenen!zich!goed!voor!deze!rol.!Dit!kan!op!twee! niveaus:!op!procesniveau!als!coördinator!van!de!bouw!en!op!gebouwniveau!als!aanjager!van! innovatieve!oplossingen.!De!meest!kansrijke!vorm!ligt!op!procesniveau!als!uitvoerende!architect.! Gezien!de!andere!rol!en!doelstelling!van!architecten!zal!de!focus!in!het!bouwproces!verschuiven!van! procesefficiency!naar!kwaliteitsoptimalisatie!hetgeen!de!gebouwde!omgeving!naar!een!hoger!niveau! kan!tillen.!Ook!deze!nieuwe!rol!vergt!een!verbreding!van!de!scope!van!het!architectenbureau.!Meer! kennis!over!uitvoeringstechniek,!betere!managementvaardigheden!en!grotere!financiële! verplichtingen.!In!de!praktijk!leidt!dit!vaak!tot!een!spinFoff!die!zich!laat!karakteriseren!als!een! projectontwikkelingsbedrijf!of!projectmanagementorganisatie.!Deze!treedt!dan!samen!met!het! ontwerpbureau!op!in!een!netwerkstructuur.!Deze!ontwikkeling!draagt!een!enorme!kans!voor!de! architect!om!een!centrale!positie!te!claimen!in!het!bouwproces.!Een!kans!die!tot!op!heden!nog!zeer! beperkt!wordt!gegrepen.!! Als!een!architect!deze!rol!naar!zich!toetrekt!is!het!belangrijk!om!de!positie!als!onafhankelijk!adviseur! te!herdefiniëren!of!juist!uitdrukkelijk!te!borgen.!Er!treedt!tenslotte!een!enorme!verbreding!op!in!de! rol!die!de!architect!vervult!in!het!bouwproces.!Daar!horen!ook!andere!contracten!bij.!! Deze!kans!sluit!goed!aan!op!de!kans!die!gelegen!is!in!de!opkomst!van!BIM.!De!BIM!methodiek!vraagt! om!een!regisseur.!Deze!rol!wordt!echter!in!de!praktijk!(nog)!niet!gepakt!door!architecten,!terwijl!hier! wel!een!belangrijke!kans!ligt.!Dat!dit!niet!gebeurt!is!mede!gelegen!in!het!technische!karakter!van!BIM! als!verzameling!van!gebouwdata!terwijl!architecten!graag!bezig!zijn!met!de!gebouwbeleving.!Toch! zou!de!architect!zich!goed!lenen!voor!deze!functie!aangezien!hij!gewend!is!alle!aspecten!van!het! gebouw!in!het!oog!te!houden.!In!die!zin!zouden!architecten,!door!een!leidende!rol!naar!zich!toe!te! trekken!in!het!samenwerken!in!BIM,!voor!kunnen!sorteren!op!een!rol!als!uitvoerende!architect.!! Als!we!ten!slotte!kijken!naar!het!planvormingsproces,!dan!zien!we!dat!de!planvorming!door!de!jaren! heen!eveneens!meer!versprokkeld!is!geraakt!door!allerlei!nieuwe!specialismen.!Dit!is!een!gevolg!van! de!toegenomen!complexiteit!van!gebouwF!en!installatietechniek!en!door!de!toegenomen!schaal!van! bouwwerken.!Er!zijn!verschillende!vormen!van!planvormingsForganisatie!om!dit!proces!te!sturen.! Vaak!worden!alle!partijen!los!ingehuurd!en!wordt!er!één!partij!aangewezen!om!dit!alles!te! coördineren!(Individual!planners).!Logischerwijs!komt!deze!rol!toe!aan!de!architect,!maar!die!weet! dat!vaak!niet!tot!een!goed!einde!te!brengen.!Het!meest!wenselijke!alternatief!is!om!al!deze!partijen! in!één!partij!te!verenigen!of!onder!één!partij!(General!planner).!Vanuit!het!oogpunt!dat!de!architect! als!BIM!regisseur!in!de!planvorming!het!hele!proces!aanstuurt!is!dit!ook!de!meest!wenselijke!vorm.! Bijkomende!voordeel!voor!de!opdrachtgever!is!dat!hij!dan!nog!maar!één!partij!heeft!om!mee!te! communiceren!en!te!contracteren!in!de!planvorming.!Dit!creëert!duidelijkheid!en!overzicht.!Vanuit!
!
21!
deze!rol!als!general!planner!kan!de!architect!doorgroeien!naar!een!rol!als!systeemintegrator!in!het! bouwproces!en!de!coördinatie!van!de!bouw!naar!zich!toetrekken.!En!wanneer!hij!dit!doet,!komt!de! stap!naar!een!risicodragende!coördinatie!als!uitvoerend!general!planner!binnen!handbereik.!
!
22!
3.!Vraagstelling!en!onderzoeksmethodiek! Ieder!onderzoek!begint!met!een!heldere!probleemstelling.!In!dit!hoofdstuk!wordt!de! probleemstelling!neergezet!tezamen!met!de!doelstelling!van!het!onderzoek.!Aansluitend!worden!de! hoofdF!een!deelvragen!op!een!rij!gezet.!Vervolgens!wordt!nog!ingegaan!op!de!methodiek!die! gebruikt!wordt!om!dit!onderzoek!uit!te!voeren.! !
3.1.!Probleemstelling! Architectenbureaus!verliezen!in!het!bouwproces!van!initiatief!tot!oplevering!steeds!meer!terrein.! Bouwprojecten!worden!complexer!waardoor!een!scala!aan!nieuwe!rollen!is!ontstaan!in!het! bouwproces!die!het!werkterrein!van!de!architect!hebben!verkleind.!Verder!leidt!de!opkomst!van! geïntegreerde!opdrachten!tot!een!marginalisering!van!de!rol!van!de!architect!in!grote! overheidsopdrachten.!Dit!heeft!gevolgen!voor!de!omvang!van!de!beroepsgroep!en!kan!leiden!tot! verminderde!levensvatbaarheid.!Daarnaast!dreigt!de!architect!door!deze!ontwikkeling!in!een! vroegtijdig!stadium!grip!te!verliezen!op!de!kwaliteit!van!het!project.!! Een!interessante!tegenreactie!is!de!rol!van!uitvoerend!general!planner.!Een!aantal!grote! servicegerichte!architectenbureaus!nemen!deze!rol!op!zich!wat!inhoudt!dat!men!risicodragende! verantwoordelijkheid!neemt!van!initiatief!tot!oplevering.!Voor!Korfker!architecten!roept!dit!de!vraag! op!welke!kansen!en!bedreigingen!deze!rol!van!uitvoerend!general!planner!voor!hen!biedt?!
! 3.2.!Doelstelling! De!doelstelling!van!het!onderzoek!is!antwoord!krijgen!op!de!vraag!welke!toegevoegde!waarde!de!rol! van!uitvoerend!general!planner!heeft!voor!Korfker!architecten,!als!middelgrote!architectenbureau,! en!wat!nodig!is!om!deze!rol!te!vervullen.!Met!de!uitkomsten!van!dit!onderzoek!moet!het!–!indien! deze!rol!voldoende!toegevoegde!waarde!biedt!–!voor!Korfker!architecten!mogelijk!zijn!een!plan!van! aanpak!op!te!stellen!om!deze!rol!te!implementeren!in!hun!dienstverlening.!
! 3.3.!Hoofdvraag! Wat!omvat!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!en!welke!kansen!en!bedreigingen!biedt!deze!rol! voor!Korfker!architecten!als!middelgroot!architectenbureau?! !
3.4.!Deelvragen! De!deelvragen!zijn!uitgesplitst!in!subFparagrafen!en!worden!kort!toegelicht.! 3.4.1.$De$uitvoerend$general$planner$in$de$praktijk$ Wat!houdt!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk!in?!Om!antwoord!te!kunnen!geven!op! de!hoofdvraag!is!het!belangrijk!dat!eerst!goed!in!kaart!wordt!gebracht!wat!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!in!de!praktijk!precies!inhoud.!Wat!komt!er!bij!kijken?!En!wat!doet!een!uitvoerend! general!planner!anders!dan!een!regulier!architectenbureau?! 3.4.2.$Redenen$om$de$rol$van$uitvoerend$general$planner$te$vervullen$ Waarom!trekken!architectenbureaus!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!naar!zich!toe?$Welke! redenen!hebben!praktiserende!architectenbureaus!om!deze!rol!van!uitvoerend!general!planner!op! zich!te!nemen?! 3.4.3.$De$rol$van$uitvoerend$general$planner$in$middelgrote$architectenbureaus$ Hoeveel!middelgrote!architectenbureaus!zijn!bekend!met!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!en! hoeveel!van!hen!brengen!deze!in!de!praktijk?!Er!zijn!een!aantal!(vaak!grotere)!bureaus!die!zichzelf! profileren!als!uitvoerend!general!planners.!Het!is!echter!onbekend!hoeveel!bureaus!bekend!zijn!met! deze!rol!en!deze!in!de!praktijk!brengen.!!
!
23!
3.4.4.$Implementatie$van$de$rol$van$uitvoerend$general$planner$bij$Korfker$architecten$ Wat!moet!er!in!de!organisatie!van!Korfker!architecten!veranderen!om!de!rol!van!uitvoerend!general! planner!te!kunnen!implementeren?!Het!is!onwaarschijnlijk!dat!men!de!rol!van!uitvoerend!general! planner!kan!uitoefenen!zonder!de!nodige!aanpassingen!aan!de!organisatie.!Bij!deze!vraag!wordt! onderzocht!welke!impact!het!implementeren!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!heeft!voor! de!organisatie!van!Korfker!architecten.!$ 3.4.5.$Ontvankelijkheid$van$professionele$opdrachtgevers$van$Korfker$architecten$ Hoe!staan!professionele!opdrachtgevers!van!Korfker!architecten!tegenover!de!rol!van!de!architect!als! uitvoerend!general!planner?$Hoe!kansrijk!een!nieuwe!rol!als!uitvoerend!general!planner!voor!Korfker! architecten!is,!heeft!ook!veel!te!maken!met!de!ontvankelijkheid!van!de!opdrachtgever!voor!deze!rol.! Daarom!is!het!wezenlijk!een!goede!selectie!te!maken!van!professionele!opdrachtgevers!van!Korfker! architecten!om!te!onderzoeken!of!zij!open!staan!voor!deze!rol?$ !
3.5.!Methodiek! In!deze!paragraaf!wordt!door!middel!van!een!onderzoeksmodel!en!toelichting!ingegaan!op!de! methodiek!die!gebruikt!wordt!om!de!vraagstelling!te!onderzoeken.!In!onderstaand!onderzoeksmodel! is!schematisch!in!beeld!gebracht!op!welke!wijze!het!onderzoek!plaatsvindt.!In!de!linker!kolom!is! opgesomd!welke!bronnen!geraadpleegd!worden.!Daarnaast!is!aan!deze!bronnen!gekoppeld!welke! onderzoeksmethode!daarbij!gehanteerd!wordt.!Om!een!goed!kader!te!schetsen!voor!het!onderzoek! wordt!gestart!met!uitgebreide!deskresearch.!Op!deze!manier!wordt!gedegen!inzicht!verkregen!in!de! branche,!de!geschiedenis!en!de!actuele!stand!van!zaken.!Dit!levert!vervolgens!weer!input!voor!de! case!study!waarvoor!interviews!worden!afgenomen.! !
! Figuur!3!F!Schematische!weergave!onderzoek!
!
!
24!
Er! is! bewust! gekozen! voor! kwalitatief! onderzoek! door! middel! van! interviews,! aangezien! er! maar! weinig! partijen! zijn! die! zichzelf! afficheren! als! uitvoerend! general! planner.! De! interviews! met! deze! praktiserende!partijen!(zowel!opdrachtgever!als!opdrachtnemer)!zijn!een!bron!van!informatie!om!de! rol!van!de!uitvoerend!general!planner!goed!in!beeld!te!brengen.! Om!een!goed!beeld!te!krijgen!van!de!bekendheid!van!en!het!draagvlak!voor!deze!rol!in!de!branche! wordt!in!samenwerking!met!de!branchevereniging!Bond!Nederlandse!Architecten!(hierna:!BNA)!een! enquête! uitgevoerd! onder! middelgrote! architectenbureaus! die! aangesloten! zijn! bij! de! BNA.! In! paragraaf!3.6.!wordt!deze!enquête!nader!toegelicht.! Tot!slot!is!er!voor!de!marktverkenning!eveneens!gekozen!voor!interviews.!De!verwachting!is!dat!de! rol!van!uitvoerend!general!planner!nog!niet!erg!bekend!is!onder!opdrachtgevers.!Vanwege!die! relatieve!onbekendheid!leent!het!interactieve!karakter!van!een!interview!zich!het!beste!om!de! gedachtegangen!van!opdrachtgevers!van!Korfker!architecten!in!kaart!te!brengen.!! !
3.6.!Enquête! Om!inzicht!te!krijgen!in!de!bekendheid!en!uitoefening!van!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner! wordt!in!samenwerking!met!de!BNA!een!enquête!afgenomen!onder!alle!ingeschreven! architectenbureaus!met!6!tot!25!fte.!De!BNA!vertegenwoordigt!60%!van!de!werknemers!in!de! architectenbranche!en!biedt!zodoende!met!haar!ledenbestand!een!representatieve!afspiegeling!van! de!branche.!In!het!totaal!worden!80!bureaus!aangeschreven!die!volgens!het!ledenbestand!van!BNA! voldeden!aan!het!middelgroot!fteFcriterium!of!dit!benaderden.!! Het!ontwerp!van!de!enquête!is!erop!gericht!geweest!om!informatie!te!verkrijgen!van!zowel!bureaus! die!bekend!zijn!met!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!als!van!bureaus!die!deze!rol!niet! kennen.!Daarnaast!wordt!er!een!onderscheid!gemaakt!tussen!bureaus!die!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!wel!en!bureaus!die!deze!rol!niet!in!de!praktijk!brengen.!Op!die!manier!zal!de!enquête! naar!verwachting!een!compleet!schetsen!van!de!kennis!en!de!praxis!van!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!onder!de!respondenten!en!tevens!inzicht!geven!in!de!achterliggende!redenen!en! verwachtingen!voor!de!toekomst.!Het!onderstaande!stoomschema!(figuur!4)!geeft!inzicht!in!routing! van!de!vraagstelling.! ! Bureaugegevens*(fte,*fte6 verhouding,*BIM*en* directievoering) Bekend*met*UGP?
nee Uitleg*+*vraag*gelijkenis* werk*UGP
ja Hoe*bekend*met*UGP?
(zeer)*beperkt
nee
(zeer)*goed Brengt*UGP*in*de* praktijk?
ja Kans*praktiserend*UGP*in* de*toekomst
nee
ja
(zeer)*(on)waarschijnlijk
Reden,*omvang,*aandeel* en*toekomstverwachting
Reden divers UGP*bij*steun*BNA? (zeer)*(on)waarschijnlijk Uitkomsten*ontvangen?
Legenda UGP*=*uitvoerend*general*planner fte****=*fulltime6equivalent BIM*=*Building*Information*Model
Figuur!4!–!Stoomschema!enquête!
! !
Naam*en*e6mail
! 25!
Voor!het!afnemen!van!de!enquête!wordt!gebruik!gemaakt!van!het!online!enquêteprogramma!Survey! Monkey.!De!aanschrijving!zal!plaatsvinden!middels!een!eFmailbericht!verzonden!door!de!BNA.!Na! twee!weken!zal!er!nog!een!herinnering!worden!verstuurd!en!na!vier!weken!zullen!de! aangeschrevenen!die!nog!niet!hebben!gereageerd!worden!nagebeld.!
!
26!
4.!De!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk! Wie!wil!weten!wat!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!precies!omvat,!komt!er!al!snel!achter!dat! hij!achter!zijn!bureau!weg!moet!komen.!De!uitvoerend!general!planner!is!een!rol!van!de!architect!die! niet!uitgebreid!omschreven!of!breed!gedocumenteerd!is.!Het!onderzoek!‘Architectuur!en!Innovatie’! van!Barbara!Reinier!en!Leentje!Volkers!van!de!TU!Delft!stipt!de!rol!wel!aan.!Het!gaat!om!de!architect! als!systeemintegrator!in!het!bouwproces.!Maar!hoe!dit!er!in!de!praktijk!uitziet!wordt!niet!duidelijk.16! Om!hier!een!goed!beeld!van!te!krijgen!zal!toch!het!nodige!veldwerk!moet!worden!verricht.!! Er!zijn!in!Nederland!twee!bureaus!waarvan!het!algemeen!bekend!is!dat!zij!deze!rol!in!de!praktijk! brengen,!namelijk!RDH!architecten17!in!Middelburg!en!Cepezed!in!Delft.!Om!een!goed!beeld!te! krijgen!van!alle!ins!en!outs!van!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!is!bij!beide!partijen!een! interview!afgenomen.!Bij!RDH!architecten!in!Middelburg!is!gesproken!met!partner!Ben! Westenburger!en!bij!Cepezed!Projects!met!directeur!Menno!Rubbens.! Verder!is!van!beide!bureaus!tevens!een!opdrachtgever!geïnterviewd!voor!wie!zij!in!de!praktijk!een! gebouw!gerealiseerd!hebben!in!de!rol!van!uitvoerend!general!planner.!Voor!RDH!architecten!is!dit! Ons!Middelbaar!Onderwijs!(hierna:!OMO).!OMO!heeft!als!medeFinitiatiefnemer!een!belangrijke!rol! gespeeld!in!het!tot!stand!komen!van!de!Bouwmeester!Pro!Methode!(hierna:!BMPM)!waarmee!RDH! als!uitvoerende!general!planner!opereert.!Bij!OMO!is!een!interview!afgenomen!bij!Hans!van!Dijk,! algemeen!directeur!en!secretaris!van!de!raad!van!bestuur.! Voor!Cepezed!was!dat!Ruben!van!Wijk,!de!directeur!van!drukkerij!Vanwijk.!Voor!hen!ontwierp! Cepezed!een!nieuwbouw!bedrijfspand!en!vervulde!daarbij!eveneens!de!rol!van!uitvoerend!general! planner.! !
4.1.!Prijszekerheid!vanaf!dag!één! Een!belangrijk!uitgangspunt!van!de!architect!als!uitvoerend!general!planner!is!dat!hij!prijszekerheid! biedt!vanaf!het!prilste!begin.!Het!is!gangbaar!dat!de!architect!bij!een!voorontwerp!of! haalbaarheidsstudie!een!raming!afgeeft,!maar!hier!vloeit!geen!garantie!uit!voort!dat!het!werk!ook! daadwerkelijk!voor!deze!prijs!gerealiseerd!kan!worden.!Niet!zelden!blijkt!een!ontwerp!na! aanbesteding!fors!te!duur!te!zijn!en!moet!er!bezuinigd!worden!of!extra!budget!worden!vrijgemaakt.! Bij!de!Rijksoverheid!heeft!dit!zelfs!geleid!tot!een!zoektocht!naar!nieuwe!contractvormen!als!Design!&! Build!en!DBFMO.18!! De!uitvoerend!general!planner!biedt!die!prijsF!en!budgetzekerheid!wel.!In!de!initiatieffase!wordt!een! prijs!afgegeven!op!basis!van!normbedragen!en!deze!wordt!vastgelegd!in!een!overeenkomst.!Hiermee! geeft!de!architect!de!garantie!dat!het!werk!ook!daadwerkelijk!voor!deze!prijs!gerealiseerd!kan! worden.!RDH!architecten!geeft!deze!garantie!risicodragend!af.!Zij!gaan!op!basis!van!de!prijs!een! contract!aan!met!de!opdrachtgever!en!huren!vervolgens!zelf!alle!uitvoerende!partijen!in!om!het! gebouw!te!realiseren!(zie!figuur!7).!Cepezed!neemt!wel!als!coördinator!de!rol!van!de!hoofdaannemer! over,!maar!doet!dit!niet!risicodragend.!In!hun!model!blijft!de!opdrachtgever!de!contractpartner!voor! alle!uitvoerende!partijen!(zie!figuur!8).!! De!prijszekerheid!komt!op!een!transparante!wijze!tot!stand!en!blijft!gedurende!het!gehele!proces! inzichtelijk.!Zo!gaf!Ruben!van!Wijk!aan!dat!Cepezed!vanaf!het!begin!werkte!met!een!Excelbestand! waarin!alle!posten!waren!uitgesplitst.!Dit!bestand!werd!gedurende!het!prijsvormingsF!en!bouwproces! steeds!upFtoFdate!gehouden!met!actuele!prijzen.!Ook!bij!OMO!was!er!gedurende!de!bouw!inzicht!in! alle!offertes!van!alle!percelen.!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 16
!Renier,!ir.!Barbara;!Volker,!ir.!Leentje!(2008).!Architectuur$en$Innovatie.$Ontwikkeling$van$mogelijkheden$tot$ ketenintegratie$door$architectenbureaus.!Delft:!Sectie!Design!&!Construction!Management!van!de!afdeling!Real!Estate!and! Housing,!faculteit!Bouwkunde,!TU!Delft.! 17 !RDH!architecten!is!de!statutaire!naam!van!het!bureau.!Het!opereert!op!het!moment!nog!voornamelijk!onder!de!naam! Rothuizen!architecten.!Tijdens!het!interview!kwam!echter!ter!sprake!dat!RDH!de!nieuwe!naam!wordt.!Zodoende!is!in!het! onderzoek!consequent!deze!naam!gebruikt.! 18 !Kempe,!André;!Thill,!Oliver!(2010).!De$nieuwe$architect.$Onderzoek$naar$de$recente$veranderingen$binnen$de$Nederlandse$ bouw$en$de$positie$van$de$architect.$Rotterdam:!Atelier!Kempe!Thill!Architects!And!Planners!.!
!
27!
Om!vast!te!kunnen!leggen!wat!er!wordt!gerealiseerd,!wordt!er!in!die!initiatieffase!tevens!een! gedegen!programma!van!eisen!opgesteld.!Hierin!wordt!vastgelegd!welke!functionaliteit!er!in!het! gebouw!moeten!zitten,!welke!materialen!er!worden!toegepast,!welke!kwaliteiten!het!pand!moet! hebben!en!binnen!welke!tijd!het!opgeleverd!moet!worden.!Op!die!manier!heeft!de!opdrachtgever! vrijwel!vanaf!het!begin!de!zekerheid!dat!hij!het!gewenste!object!verkrijgt,!binnen!het!beschikbare! budget!en!op!een!afgesproken!moment.!! Om!een!dergelijk!helder!omkaderd!plaatje!te!kunnen!schetsen!start!de!uitvoerend!general!planner!al! vanaf!het!begin!met!een!integraal!ontwerp!waarbij!alle!disciplines!betrokken!zijn.!Architect,! constructeur!en!installatieadviseur!bepalen!gezamenlijk!de!kaders.!Op!die!manier!zijn!alle!belangrijke! variabelen!van!een!gebouw!goed!in!beeld!en!wordt!vanaf!de!start!gebruik!gemaakt!van!de!kennis!en! ervaring!van!iedere,!voor!de!planvorming,!relevante!discipline.! De!aanpak!doet!denken!aan!een!turnFkey!benadering!(zie!figuur!6)!die!vanuit!de!aannemerij! aangeboden!wordt!om!opdrachtgevers!te!ontzorgen.!Echter,!waar!de!turnFkey!benadering!geen! ruimte!biedt!om!gaande!het!proces!nog!bij!te!sturen!is!de!aanpak!van!de!uitvoerend!general!planner! er!helemaal!op!gericht!om!opdrachtgever!en!gebruiker!tot!het!einde!toe!betrokken!te!houden!en!in! gezamenlijkheid!naar!het!beste!eindresultaat!toe!te!werken.!!Contractrelaties,Turn7Key,of,Design,&,Build,proces
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Opdrachtgever
Contractrelaties,traditioneel,proces Opdrachtgever
Opdrachtnemer, (aannemer)
Architect
Aannemer
Uitvoerende,partij, fundering
Uitvoerende,partij, plafonds
Uitvoerende,partij, staalconstructie
constructeur
Onderaannemer, plafonds
Onderaannemer, fundering
installatieadiseur
Onderaannemer, binnenwanden
Onderaannemer, staalconstructie
Uitvoerende,partij, binnenwanden
Uitvoerende,partij, gevelafwerking
Onderaannemer,E8 installates
Onderaannemer, gevelafwerking
Uitvoerende,partij,E7 installates
Uitvoerende,partij, dakbedekking
Onderaannemer,W8 installaties
Onderaannemer, dakbedekking
Uitvoerende,partij, W7installaties
Legenda contractrelatie werkrelatie
Figuur!5!–!Contractrelaties!traditionele!proces!(ook!wel:!klassiek!model)! met!architect!als!general!planner!(bron:!Hogere$Bouwkunde$ Contracteren,$p.$228$i.c.m.$Projectmanagement$for$building$ constructions.$35$years$of$innovation$at$Drees$&$Sommer$(p.$9).$! Contractrelaties,proces,uitvoerend,general,planner Opdrachtgever Architect,als,Uitvoerend, General,Planner constructeur installatieadviseur
Uitvoerende,partij, divers,(aannemer)
Uitvoerende,partij, fundering
Uitvoerende,partij, plafonds
Uitvoerende,partij, staalconstructie
Uitvoerende,partij, binnenwanden
Uitvoerende,partij, gevelafwerking
Uitvoerende,partij,E7 installates
Uitvoerende,partij, dakbedekking
Uitvoerende,partij, W7installaties
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Figuur!7!–!Contractrelatie!bouwproces!met!architect!als!uitvoerend! general!planner!(risicodragende!coördinatie)!(bron:!eigen!analyse! n.a.v.!interview!RDH!architecten)!
!
architect,,constructeur, en,installatieadviseur
Figuur!6!–!Contractrelatie!bouwproces!turnFkey!(bron:!Jellema$ Hogere$Bouwkunde$Contracteren,$p.$218)! Contractrelaties,proces,uitvoerend,general,planner !!
Opdrachtgever Architect,als, Uitvoerend,General, Planner constructeur installatieadviseur
Uitvoerende,partij, divers,(aannemer)
Uitvoerende,partij, fundering
Uitvoerende,partij, plafonds
Uitvoerende,partij, staalconstructie
Uitvoerende,partij, binnenwanden
Uitvoerende,partij, gevelafwerking
Uitvoerende,partij,E8 installates
Uitvoerende,partij, dakbedekking
Uitvoerende,partij, W8installaties
Figuur!8!–!Contractrelatie!bouwproces!met!architect!als!uitvoerend! general!planner!(alleen!coördinatie)!(bron:!eigen!analyse!n.a.v.!interview! Cepezed!Projects)!
28!
4.2.!Werken!met!onderaannemers!en!leveranciers! Een!van!de!krachten!van!de!aanpak!van!uitvoerend!general!planner!is!dat!er!in!zeer!nauw!overleg! met!leveranciers!en!uitvoerend!specialisten!wordt!gewerkt.!Hun!input!in!het!proces!is!van!wezenlijk! belang!voor!het!bereiken!van!de!beste!kwaliteit!en!oplossing!binnen!het!beschikbare!budget.!! Deze!specialistische!uitvoerende!partijen!en!leveranciers!beschikken!over!enorm!veel!kennis!en! ervaring!waar!het!gaat!om!materiaaltoepassing!en!uitvoeringstechniek.!Hun!bedrijfsmodel!is!echter! niet!gericht!op!advisering,!maar!op!verkoop!(leveranciers)!of!uitvoering!van!werk!(uitvoerende! partijen).!Dit!maakt!het!in!het!traditionele!proces!(zie!figuur!5)!lastig!om!deze!kennis!te!benutten.! Men!deelt!de!beschikbare!kennis!graag!met!de!architect,!maar!verlangt!als!tegenprestatie!in! aanmerking!te!komen!voor!leverantie!of!uitvoering!van!het!werk.!In!het!traditionele!proces!heeft!de! architect!daar!weinig!invloed!op!vanwege!de!tussenkomst!van!de!uitvoerende!hoofdaannemer.!Deze! is!geselecteerd!op!zijn!prijs!en!heeft!geen!boodschap!aan!de!kennis!die!door!leveranciers!en! specialisten!in!het!voortraject!is!gedeeld.!! De!uitvoerend!general!planner!wordt!niet!gehinderd!door!dit!verlies!van!invloed!tijdens!de!uitvoering! en!kan!leveranciers!en!specialisten!een!eerlijke!kans!bieden!op!betrokkenheid!bij!de!uitvoering! zonder!concessies!te!doen!aan!de!marktwerking.!Op!deze!manier!krijgen!samenwerking!en!goede! communicatie!al!in!een!vroegtijdig!stadium!een!belangrijke!plek!in!het!proces.!De!manier!waarop! gewerkt!wordt!heeft!veel!weg!van!de!concurrentiegerichte!dialoog.!Er!wordt!met!meerdere! leveranciers!en!specialisten!gesproken!en!zij!kunnen!in!die!gesprekken!hun!kennis!delen!en! meedenken!om!tot!de!beste!oplossing!te!komen.!Op!die!manier!zijn!er!tijdens!de!planvorming!soms! meerdere!partijen!die!in!dezelfde!discipline!een!bijdrage!leveren.!Uiteindelijk!wordt!per!project!uit! het!aanbod!voor!de!beste!prijskwaliteitsverhouding!gekozen.!Het!gaat!dus!zowel!om!kwaliteit!en! kennis!als!om!de!prijs.!Hier!komt!veel!vertrouwen!bij!kijken.!Aan!de!kant!van!de!uitvoerend!general! planner!vraagt!het!een!onweerspreekbare!integriteit!en!daarnaast!een!gedegen!deskundigheid!om! onderscheid!te!kunnen!maken!tussen!de!diverse!aangeboden!oplossingen.! !
4.3.!Nieuw!competenties!voor!een!nieuwe!rol! De!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!gaat!duidelijk!verder!dan!de!traditionele!rol!van!de! architect.!Dat!begint!al!in!de!planvormingsfase.!Een!raming!maken!bij!een!ontwerp!is!gangbaar!voor! architectenbureaus!en!ook!verder!gedurende!het!proces!worden!de!kosten!gemonitord!door!middel! van!meer!gedetailleerde!ramingen!en!begrotingen.!Toch!is!het!geen!onderwerp!dat!breed!onder!de! aandacht!is!onder!architecten.!Er!is!weinig!over!geschreven.!Er!is!ook!regelmatig!kritiek!op!de! bouwkostenkennis!van!architecten,!zowel!uit!de!hoek!van!onafhankelijk!bouwkostendeskundigen19! als!uit!de!hoek!van!constructeurs20.! Op!het!moment!dat!deze!kostendeskundigheid!dient!om!een!bouwsom!vast!te!stellen!waarop!een! bindend!contract!wordt!gesloten,!dan!is!het!afbreukrisico!van!de!bouwkostenraming!op!slag!van!een! compleet!andere!orde.!Het!beperkt!zich!niet!meer!tot!het!planvormingsrisico!van!de!opdrachtgever.! Het!strekt!zich!uit!tot!het!complete!uitvoeringsrisico!van!de!uitvoerend!general!planner!zelf.!Voor!het! uitoefenen!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!is!het!dus!erg!belangrijk!om!over!goede! bouwkostendeskundigheid!beschikken.! Ook!de!rol!in!de!uitvoering!verandert.!Architectenbureaus!die!tot!en!met!de!oplevering!betrokken! zijn!dragen!uiteraard!al!zorg!voor!het!bewaken!van!de!componenten!tijd!en!geld,!maar!de! verantwoordelijkheid!ligt!uiteindelijk!bij!de!uitvoerend!aannemer!die!het!werk!heeft!aangenomen.!In! die!zin!is!er!vaak!binnen!architectenbureau!al!wel!sprake!van!deskundigheid!op!dit!gebied,!echter! zonder!de!verantwoordelijkheid!die!bij!een!risicodragende!rol!hoort.!! In!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!komt!die!verantwoordelijkheid!voor!tijd!en!geld!opeens! helemaal!op!de!schouders!van!de!coördinerende!mensen.!Niet!iedereen!verdraagt!dat!gewicht.!Een! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 19
!Cobouw!(26!november!2013).!‘Kostenkennis$kost$niet,$maar$bespaart’.!Geraadpleegd!op!20!september!2015,!van:! http://www.cobouw.nl/nieuws/algemeen/2013/11/26/kostenkennisFkostFnietFmaarFbespaart!! 20 !Cobouw!(29!juni!2009).!‘Slimme$constructie$kan$bouwproject$uit$ijskast$halen’.!Geraadpleegd!op!20!september!2015,!van:! http://imdbv.nl/Nieuws/_ldquote_SlimmeFconstructieFkanFbouwprojectFuitFijskastFhalen_rdquote_!$
!
29!
gedegen!selectie!van!de!juiste!mensen!is!nodig!en!daarnaast!moet!de!reeds!aanwezige!kennis!nog! wel!verrijkt!worden!met!een!aantal!competenties!die!hen!hiervoor!toerust.!Ben!Westenburger!zegt! hierover:!“Daarom!is!het!selecteren!van!mensen!die!werken!voor!BMPM!strenger!geworden.!Niet! iedereen!binnen!het!architectenbureau!mag!voor!BMPM!werken.!Er!zijn!mensen!die!het!willen,!maar! het!niet!mogen.!Alleen!mensen!die!de!kwaliteiten!hebben!die!nodig!zijn,!mogen!voor!de!BMPM! werken.”! Een!voordeel!van!deze!benadering!is!dat!er!een!efficiëntieslag!gemaakt!wordt!in!de!organisatie!van! de!uitvoering.!Dit!speelt!zowel!op!het!gebied!van!het!opheffen!van!de!overlap!die!zit!in!functie!van! de!projectleider!van!de!architect!en!de!projectleider!van!de!aannemer.!Maar!speelt!ook!op!het! gebied!van!de!coördinatie!van!alle!uitvoerende!partijen.!Het!principe!van!vertrouwen!waarmee! gestart!wordt!tijdens!de!planvormingsfase!wordt!doorgezet!tijdens!de!uitvoering.!Partijen!worden! zelf!verantwoordelijk!gemaakt!voor!de!integratie!van!hun!werkzaamheden!in!het!geheel!en!de! afstemming!onderling.!Aangezien!zij!al!vanaf!een!vroeg!stadium!meedenken!in!de!planvorming!is!dit! een!logische!benadering.!Gevolg!is!dat!er!minder!algemene!kosten!en!minder!faalkosten!worden! gemaakt!op!de!bouw,!wat!resulteert!in!meer!budget!voor!kwaliteit.!Een!concreet!voorbeeld!in!deze! kwam!van!RDH!architecten.!Men!werkt!op!het!moment!van!het!interview!aan!een!project!met! waarde!van!20!miljoen!euro.!Normaal!gesproken!zou!daar!fulltime!een!uitvoerder!van!de!aannemer! aanwezig!zijn!om!alles!in!goede!banen!te!leiden.!De!projectleider!van!RDH!coördineert!dit!project! echter!met!slechts!20!uur!per!week.!De!besparing!die!daarmee!wordt!gerealiseerd!is!aanzienlijk.! Tot!slot!zijn!er!nog!wel!een!aantal!terreinen!die!echt!onbekend!zijn!voor!het!architectenbureau.! Daarbij!moet!gedacht!worden!aan!de!uitvoeringspecifieke!ArboFdeskundigheid!en!iets!simpels!als! een!bouwplaatsinrichting.!Dat!kan!wat!opstartproblemen!geven,!maar!is!naar!zeggen!van!Ben! Westenburger!snel!genoeg!eigen!te!maken.!
! 4.4.!Integraal!contract! In!de!werkwijze!van!de!uitvoerend!general!planner!is!er!geen!sprake!meer!van!een!hoofdaannemer! en!onderaannemers.!Het!architectenbureau!vervult!een!rol!als!opdrachtnemer.!Dat!is!ook!de!term! die!UAVFGC!(de!standaard!voorwaarden!voor!geïntegreerde!contracten)!hanteert.!! RDH!architecten!werkt!bij!haar!BMPM!op!een!manier!die!veel!weg!heeft!van!geïntegreerde! contracten!als!Design!&!Build.!De!contracten!en!voorwaarden!die!zij!gebruiken!lijken!dan!ook!sterk! op!de!voorwaarden!van!UAVFGC!2005.!De!meeste!recente!Uniforme!Administratieve!Voorwaarden! voor!Geïntegreerde!contracten.! Kenmerkend!aan!deze!geïntegreerde!contractvorm!is!de!bundeling!van!meerdere!bouwprocesF functies!die!in!het!traditionele!proces!gescheiden!zijn.!De!belangrijkste!zijn!in!deze!het!ontwerp!en!de! uitvoering.21!UAVFGC!2005!bestaat!uit!algemene!voorwaarden!en!een!modelovereenkomst!waarin! deze!voorwaarden!van!toepassing!worden!verklaard.!Verder!is!de!vraagspecificatie!een!enorm! belangrijk!document!in!een!geïntegreerde!contracten.!In!dit!document!worden!namelijk!de!eisen! opgenomen!waaraan!een!project!dient!te!voldoen.!Deze!vraagspecificatie!bestaat!in!de!regel!uit! twee!delen;!een!technisch!deel!en!een!procesdeel.!In!het!technische!deel!worden!de!technische! eisen!vastgelegd!waaraan!het!project!moet!voldoen.!Dit!dient!om!gedurende!het!proces!te!kunnen! toetsen!of!het!geleverde!product!voldoet!aan!de!eisen!die!zijn!afgesproken!en!aan!het!normale! gebruik.!In!het!procesdeel!worden!de!eisen!vastgelegd!waaraan!moet!worden!voldaan!gedurende! het!planvormingsF!en!realisatieproces.!Deze!vraagspecificatie!komt!tot!stand!in!het!initiatieffase!door! alle!eisen!van!de!stakeholders!te!inventariseren.!Deze!eisen!moeten!SMART!worden!geformuleerd!en! door!middel!van!een!analyse!worden!gerangschikt!in!belangrijkheid.!Verder!dient!deze!inventarisatie! om!eventuele!tegenstrijdigheden!op!te!sporen!en!te!elimineren.!! Bij!deze!vraagspecificatie!is!de!omschrijving!van!de!architectonische!kwaliteit!van!wezenlijk!belang.! Hierin!onderscheidt!de!architect!als!uitvoerend!general!planner!zich!van!een!aannemer!aangezien!hij! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 21
!Duin,!ing.!M.!Van!en!Sellenraad,!mr.!S.J.!(2011).!Jellema$Hogere$Bouwkunde,$Contracteren$(pp.!228)!(3e!druk,!1e!oplage).;! Amersfoort:!ThiemeMeulenhoff.!
!
30!
vanuit!zijn!vakkennis!veel!beter!kan!omschrijven!welke!architectonische!kwaliteit!een!gebouw!moet! krijgen.!
! 4.5.!Rol!en!plek!van!opdrachtgever!en!gebruikers! De!opdrachtgever!wordt!door!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!aanzienlijk!ontlast.!De! opdrachtgever!(en!eindgebruiker)!behoudt!wel!gedurende!het!gehele!proces!de!gelegenheid!om!bij! te!sturen,!maar!hij!draagt!niet!langer!de!eindverantwoordelijkheid!voor!het!project.!Op!deze!manier! combineert!de!uitvoerend!general!planner!de!vrijheden!van!het!traditionele!model!met!de! zekerheden!van!een!turnFkey!contract!of!Build!&!Design!contract.!! In!het!traditionele!model!heeft!de!opdrachtgever!optimale!vrijheid,!maar!draagt!daarbij!wel!de! eindverantwoordelijkheid!voor!de!realisatie!van!het!bouwwerk!binnen!de!beschikbare!tijd!en! middelen.!In!een!turnFkey!of!Build!&!Design!contract!is!de!verantwoordelijkheid!overgedragen!op!de! aannemer,!maar!dit!heeft!als!keerzijde!dat!er!een!minimum!aan!flexibiliteit!is.!! De!uitvoerend!general!planner!neemt!eveneens!de!verantwoordelijkheid!op!zich,!echter!zonder!alle! vrijheid!te!beperken.!Zolang!zaken!binnen!het!gestelde!budget!zijn!op!te!lossen!is!er!tot!op!het! laatste!moment!te!wijzigen!en!bij!te!sturen.!Op!deze!manier!kan!er!gedurende!het!proces!steeds! worden!aangesloten!op!wijzigende!behoeftes!van!de!opdrachtgever!en!eindgebruiker.!! Om!dit!principe!van!een!heldere!structuur!te!voorzien!is!in!de!BMPM!van!RDH!een!risicofonds! ingesteld!van!4%!van!de!bouwsom.!Dit!bedrag!wordt!bij!aanvang!het!proces!apart!gezet!en!is!niet! eenzijdig!door!de!architect!of!de!opdrachtgever!aan!te!spreken.!Uit!dit!fonds!worden!tegenvallers! betaald!en!hierin!vloeien!tevens!de!meevallers!terug.!Dit!fonds!dient!tevens!om!verfraaiingen!van!het! ontwerp!of!kwaliteitsverbeteringen!uit!te!bekostigen.!Wat!overblijft!wordt!verdeeld!tussen!de! opdrachtgever!en!de!architect.!Tegelijkertijd!blijft!het!risico!voor!het!totaal!wel!bij!de!architect!liggen.! “Als!er!tekort!is,!dan!heeft!de!architect!pech”,!aldus!Hans!van!Dijk!van!OMO.! Bij!Cepezed!was!bij!de!nieuwbouw!van!het!bedrijfspand!van!Vanwijk!de!afspraak!gemaakt!dat!over! elke!euro!die!bespaard!werd!op!het!vastgestelde!bouwbudget!5%!werd!uitgekeerd!aan!Cepezed.!Op! die!manier!was!er!voor!de!architect!een!extra!prikkel!ingebouwd!om!kostenefficiënt!te!bouwen.!! !
4.6.!Aansprakelijkheid,!risico’s!en!verzekering! De!rol!van!de!architect!is!gedurende!de!afgelopen!decennia!steeds!verder!verzwakt.!Ben! Westenburger!van!RDH!Architecten!stelt!dat!een!belangrijke!reden!voor!die!verzwakking!gelegen!is!in! de!zeer!beperkte!aansprakelijkheid!van!de!architect!voor!zijn!ontwerpen.!De!gangbare!voorwaarden! waar!de!architect!onder!werkt!beperken!zijn!aansprakelijkheid!tot!de!hoogte!van!zijn!honorarium.! Pas!in!de,!recentelijk!in!gebruik!genomen,!DNR2011!wordt!deze!aansprakelijkheid!enigszins! uitgebreid!met!de!mogelijkheid!een!aansprakelijkheid!af!te!spreken!die!drie!keer!de!advieskosten! bedraagt.!Deze!aansprakelijkheid!is!daarbij!ook!nog!eens!beperkt!tot!een!maximum!van!één!of! tweeëneenhalf!miljoen!euro.!! Deze!beperkte!aansprakelijkheid!stamt!uit!een!tijd!waarin!de!uitvoering!van!een!groot!bouwproject! behoorlijk!overzichtelijk!was.!Er!was!vaak!één!ontwerpende!partij!die!de!gehele!coördinatie!van!de! planvorming!voor!zijn!rekening!nam!en!één!uitvoerende!partij!die!de!gehele!uitvoering!bestierde.! Vandaag!de!dag!is!dat!vaak!anders.!De!planvorming!is!opgeknipt!in!fases!en!percelen!en!de! communicatie!tussen!de!diverse!betrokken!partijen!laat!nog!wel!eens!te!wensen!over.!Op!die!manier! kunnen!problemen!ontstaan!zoals!bij!de!parkeergarage!van!het!winkelcentrum!aan!Bos!en! Lommerplein!in!Amsterdam.22!Hier!maakt!scheurvorming!in!de!parkeergarage!dat!de!196!bewoners! van!de!bovenwoningen,!winkels!en!kantoren!acuut!ontruimd!moesten!worden.!En!problemen!als!de! afbrekende!balkons!bij!appartementencomplex!Patio!Sevilla!te!Maastricht!waarbij!twee!mensen!om! het!leven!kwamen.23! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 22
!NRC!Handelsblad!(16!januari!2007).!Fout$op$fout$in$Bos$en$Lommer.!Geraadpleegd!op!6!september!2015,!van:! http://vorige.nrc.nl/binnenland/article1760703.ece!! 23 !Volkskrant!(16!januari!2007).!'Constructie$balkons$Patio$Sevilla$doodzone'.!Geraadpleegd!op!6!september!2015,!van:! http://www.volkskrant.nl/binnenland/FconstructieFbalkonsFpatioFsevillaFdoodzone~a933411/!!
!
31!
De!uitvoerend!general!planner!neemt!de!aansprakelijkheid!op!zich!voor!zowel!het!gehele! planvormingsproces!als!voor!de!uitvoering.!Dit!geeft!de!opdrachtgever!de!zekerheid!dat!er!van!begin! tot!einde!één!partij!is!die!verantwoordelijk!is!voor!een!betrouwbare!technische!uitwerking!en! uitvoering.!! De!uitvoerend!general!planner!dekt!dit!risico!op!zijn!beurt!af!door!middel!van!een!bouwF ontwerpverzekering!en!een!CAR!verzekering!voor!de!aansprakelijkheid!gedurende!het!bouwproces.! Verder!is!het!wezenlijk!dat!de!aansprakelijkheden!ook!weer!een!op!een!worden!doorgelegd!naar!de! uitvoerende!partijen!waarmee!wordt!samengewerkt.!Dit!wordt!contractueel!vastgelegd.!! Voor!de!uitvoerend!general!planner!is!het!verder!van!belang!om!de!coördinerende! verantwoordelijkheid!goed!te!borgen!in!de!interne!processen.!Zowel!RDH!als!Cepezed!werken!met! een!kwaliteitsnorm!waarin!hun!processen!zijn!vastgelegd.! $
4.7.!Financiële!draagkracht! Een!dergelijke!verantwoordelijkheidsstructuur!en!aansprakelijkheid!is!prettig!voor!de!opdrachtgever,! maar!worden!uiteraard!niet!blind!aangegaan.!De!verantwoordelijkheid!voor!de!uitvoering!is!een! risico!dat!in!de!regel!wordt!afgedekt!met!een!zekerheidsstelling.!De!meest!gebruikte!methode! hiervoor!is!een!bankgarantie.24!De!UAV!1989!hanteert,!tenzij!anders!bepaald,!een!standaard!waarde! van!5%!van!de!aanneemsom.!Dit!geldt!ook!voor!contracten!onder!UAVFGC!2005.25!Bij!een!project! met!een!waarde!van!3!miljoen!euro,!betekent!dit!dus!dat!er!een!bankgarantie!afgegeven!dient!te! worden!van!150.000!euro.!Deze!150.000!euro!is!gedurende!de!uitvoering!van!het!project!niet! beschikbaar!voor!de!cash!flow!(liquiditeit)!van!het!architectenbureau!dat!optreedt!als!uitvoerend! general!planner.! Als!we!uitgaan!van!de!minimale!solvabiliteitsratio!waaraan!een!aannemer!dient!te!voldoen,!te!weten:! 20%26,!dan!betekent!dit!dat!de!uitvoerend!general!planner!bij!een!dergelijk!project!minimaal!30.000! euro!eigen!vermogen!in!liquide!middelen!voor!handen!dient!te!hebben!om!een!zekerheidstelling!af! te!kunnen!geven.!! Dit!staat!los!van!de!cash!flow!die!nodig!is!voor!de!voorfinanciering!van!projecten.!De!bouwsom! bedraagt!vaak!het!15!tot!20Fvoudige!van!een!architectenhonorarium.!Dit!bedrag!wordt!in!termijnen! achteraf!betaald!en!zodoende!zijn!de!bedragen!die!voorgefinancierd!moeten!worden!ook!ineens!veel! hoger!dan!men!binnen!een!architectenbureau!gewend!is.!Deze!termijn!bedragen!vaak!10F30%!van!de! bouwsom.!Als!we!verder!rekenen!met!het!voorbeeldproject!van!3!miljoen!euro!betekent!dat!bij!een! termijn!van!30%!dat!er!900.000!euro!voorgefinancierd!moet!worden.!Uitgaand!van!een!solvabiliteit! van!20%!is!er!dus!180.000!euro!eigen!vermogen!in!liquide!middelen!nodig!om!een!project!van!3! miljoen!euro!voor!te!kunnen!financieren.!Dit!alles!laat!zien!dat!architectenbureaus!wel!een!solide! financiële!basis!moeten!hebben!om!als!uitvoerend!general!planner!op!te!kunnen!treden.!Bij!RDH! architecten!heeft!OMO!als!medeFinitiatiefnemer!hierin!op!een!creatieve!manier!meegedacht.!Zij! hebben!zelf!als!opdrachtgever!een!voorschot!betaald!om!te!zorgen!dat!de!liquiditeit!van!RDH! voldoende!zou!zijn.!Hans!van!Dijk:!”Je!gaat!samen!een!traject!in!met!een!investering!van!8!à!9! miljoen!en!je!zegt!tegen!de!architect!dat!hij!een!extra!krediet!bij!de!bank!moet!afsluiten!om!dit! mogelijk!te!maken.!Dan!lopen!de!kosten!ook!alleen!maar!op.!Dus!wij!hebben!er!ook!voor!gezorgd!dat! zijn!liquiditeit!dusdanig!was!dat!hij!dit!kon!doen.”!Dit!illustreert!hoe!zeer!vertrouwen!een!rol!heeft! gespeeld!in!het!tot!stand!komen!van!deze!manier!van!werken.!
! 4.8.!BIM! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 24
!Stabu,!Brochure$zekerheidsstelling.$Geraadpleegd!op!24!augustus!2015,!van:!http://www.stabu.org/wpF content/uploads/2014/07/BrochureFZekerheidstelling.pdf.!Pag.!6$ 25 !Langman!Economen!(april!2014).!Bankgaranties$in$de$bouwsector.$De$kosten$van$zekerheid.!Geraadpleegd!op!6! september!2015,!van:! http://www.bouwendnederland.nl/data/sitemanagement/media/LangmanEconomen_Bankgaranties.pdf!! 26 !Financieel!dagblad!(20!maart!015).!Kwetsbare$‘solide$solvabiliteit’.$Geraadpleegd!op!24!augustus!2015,!van:! http://fd.nl/ondernemen/1097323/kwetsbareFsolideFsolvabiliteit.!$
!
32!
Een!van!de!uitgangspunten!van!de!uitvoerend!general!planner!is!dat!er!intensief!met!uitvoerende! partijen!wordt!samengewerkt!om!slimmere!en!kostenefficiëntere!oplossingen!te!bedenken!zonder!in! te!boeten!op!de!kwaliteit.!Bij!deze!samenwerkingsvormen!is!werken!met!niet!geïntegreerde!2D!CAD! systemen!bijzonder!arbeidsintensief!en!foutgevoelig.!Vaak!ontstaan!er!inconsistenties!tussen! tekeningen!die!pas!aan!het!licht!komen!tijdens!het!bouwproces,!met!als!gevolg!enorme!faalkosten.! Het!BIM!Handbook!stelt:!“Design!and!coordination!with!2D!CAD!systems!is!errorFprone,!laborF intensive,!and!relies!on!long!cycle!times.”27!BIM!kan!het!ontwerpproces!enorm!optimaliseren!doordat! er!efficiënter!gewerkt!wordt!en!een!einde!wordt!gemaakt!aan!het!bewerkelijke!handmatige! afstemmen!van!tekeningen!op!elkaar.!Daarnaast!kan!BIM,!als!het!verder!gaand!wordt! geïmplementeerd,!het!hele!proces!van!prefabricage!en!onderlinge!afstemming!tot!een!niveau!van! efficiency!brengen!die!in!het!BIMFloze!tijdperk!ondenkbaar!was.!! Naast!een!vloeiender!samenwerkingen!met!uitvoerende!partijen!en!de!efficiencyslag!die!daarmee! gemaakt!kan!worden,!is!BIM!ook!essentieel!voor!het!bewaken!van!de!kosten.!Eastman!zegt!hierover:! “By!linking!the!design!model!with!the!estimating!processes,!the!project!team!can!speed!up!the! quantity!takeoff!and!overall!estimating!process!and!get!faster!feedback!on!proposed!design! changes.”28!Met!andere!woorden,!door!een!koppeling!tussen!het!BIMFmodel!en!de! bouwkostencalculatie!kunnen!de!kostenconsequenties!van!wijzigingen!veel!sneller!in!beeld!worden! gebracht.!En!dat!is!essentieel,!want!de!uitvoerend!general!planner!moet!de!geraamde!bouwkosten! gedurende!het!proces!continu!monitoren.!Als!er!gaande!het!proces!wijzigingen!optreden!die! kostenverhogend!werken!en!die!de!haalbaarheid!van!het!plan!in!het!geding!kunnen!brengen,!dan! moet!daar!zo!snel!mogelijk!op!geanticipeerd!worden.!Hoe!vroeger!je!in!het!ontwerpproces!zit,!hoe! gemakkelijker!je!nog!invloed!kunt!uitoefenen!op!de!bouwkosten.! ! ! !
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 27
!Eastman,!Chuck!(2011),!BIM$handbook$:$a$guide$to$building$information$modeling$for$owners,$managers,$designers,$ e engineers$and$contractors$(pag.$305)(2 $druk);$Hoboken,$New$Jersey:$John$Wiley$&$Sons,$Inc.$ 28 !Idem,$(pag.$164)!
!
33!
5.!Redenen!om!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!te!vervullen$ Nu!we!een!beeld!hebben!van!het!‘wat’!is!het!interessant!om!een!niveau!dieper!te!zoeken!en!de!vraag! te!stellen!naar!het!‘waarom’.!Want!het!is!interessant!om!inzicht!te!hebben!in!de!rol!van!de! uitvoerend!general!planner!en!te!weten!wat!erbij!komt!kijken!om!deze!rol!te!vervullen.!Maar!het!is! nog!veel!wezenlijker!om!te!weten!waarom!bureaus!deze!rol!naar!zich!toe!trekken.!Wat!drijft!deze! bureaus!om!deze!extra!verantwoordelijkheid!op!hun!schouders!te!nemen!en!hun!nek!zover!uit!te! steken?! !
5.1.!Wens!van!de!opdrachtgever!! Voor!RDH!architecten!was!een!opdrachtgever!de!belangrijkste!aanzet!om!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!op!zich!te!nemen!in!de!vorm!van!hun!BMPM.!Het!imago!van!bouwsector!heeft!in!het! eerste!decennium!van!deze!eeuw!een!aanzienlijke!deuk!opgelopen!door!de!bouwfraudeFaffaire.!Met! illegale!prijsafspraken!en!omkoping!van!ambtenaren!werden!jaarlijkse!vele!miljoenen! gemeenschapsgeld!ontvreemd.!Een!fiscaal!onderzoek!naar!aanleiding!van!de!bouwfraude!affaire! leidde!bij!100!van!de!730!onderzochte!aannemers!tot!signalen!van!corruptie.29!! In!dit!landschap!van!geschonden!vertrouwen!kwam!OMO,!een!van!de!opdrachtgevers!van!RDH! architecten,!met!de!wens!om!een!methode!te!ontwikkelen!om!bouwprojecten!op!een!andere!manier! te!realiseren.!De!directeur!van!deze!organisatie,!Hans!van!Dijk,!had!ervaring!opgedaan!met!diverse! innovatieve!contractvormen!en!was!over!geen!van!allen!tevreden.!Zijn!verzoek!was!een!van!de! aanzetten!om!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!te!ontwikkelen!binnen!RDH!architecten.! OMO!heeft!als!opdrachtgever!zelf!veel!tijd,!geld!en!energie!gestoken!in!het!ontwikkelen!van!de! BMPM.!Men!zou!graag!zien!dat!de!methode!meer!gemeengoed!wordt!onder!architecten.!Hans!van! Dijk:!“Ik!hoop!dat!het!(BMPM)!inderdaad!meer!wordt!gebruikt!dan!tot!op!heden!het!geval!is.!Maar!ja,! ik!ben!er!al!een!paar!jaar!mee!bezig.!En!tot!op!heden!zie!ik!geen!initiatieven.”! !
5.2.!Behoud!van!werk! Bij!RDH!architecten!merkte!men!dat!de!rol!van!de!architect!langzamerhand!aan!het!marginaliseren! was!en!dat!er!steeds!minder!werk!kwam!voor!het!technische!personeel!binnen!het!bureau.!! Dit!komt!ook!naar!voren!in!‘de!nieuwe!architect’,!een!onderzoek!van!Atelier!Kempe!Thill.30! Werkzaamheden!van!de!architect!worden!steeds!meer!naar!het!begin!van!het!proces!verschoven.! Het!voorlopige!ontwerp!krijgt!het!niveau!van!een!definitief!ontwerp!en!het!definitief!ontwerp! benadert!op!haar!beurt!al!het!bestekniveau.!Het!gevolg!is!dat!de!zeggenschap!richting!de!uitvoering! afneemt.! Aannemers!treden!steeds!verder!naar!voren!in!het!planvormingsproces.!Door!op!te!gaan!treden!als! uitvoerend!general!planner!kan!een!architectenbureau!deze!beweging!keren.!Naast!de!traditionele! werktekeningen!en!directievoering!tijdens!de!bouw,!verzorgt!het!architectenbureau!tevens!de! bouwvoorbereiding!en!stuurt!het!de!uitvoering!aan.!Bij!RDH!architecten!heeft!het!introduceren!van! de!rol!van!uitvoerend!general!planner!ervoor!gezorgd!dat!de!afvloeiing!van!bouwtechnisch!personeel! een!halt!werd!toegeroepen.!Daardoor!bleef!de!verhouding!tussen!ontwerpend!personeel!en!het! personeel!dat!zich!bezig!houdt!met!de!bouwtechnische!uitwerking!en!toezicht!en!directievoering!in! balans.!Deze!extra!werkzaamheden!worden!bekostigt!door!te!besparen!op!de!algemene!kosten!van! de!aannemer!die!normaal!gesproken!in!de!begroting!staan.!De!aannemer!bekostigt!hier!normaal! gesproken!de!werkvoorbereiding!en!uitvoerder!uit.!! In!de!praktijk!van!de!BMPM!en!van!General!Contractors!(van!Cepezed)!blijkt!overigens!dat!de!kosten! die!hier!normaal!gesproken!voor!gereserveerd!worden!bij!lange!na!niet!helemaal!nodig!zijn!voor!het! overnemen!van!de!risicodragende!en!de!uitvoerende!verantwoordelijkheid.!Gevolg!is!dat!er!meer! geld!overblijft!om!extra!kwaliteit!te!leveren.!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 29
!NRC!Handelsblad!(10!november!2006).!'Hardere$aanpak$fraude$bouwers'.!Geraadpleegd!op!6!september!2015,!van:! http://vorige.nrc.nl/dossiers/bouwfraude/article1741236.ece!$ 30 !Kempe,!André!en!Thill,!Oliver!(maart!2010).!De$nieuwe$architect.$Onderzoek$naar$de$recente$veranderingen$binnen$de$ Nederlandse$bouw$en$de$positie$van$de$architect;!Rotterdam:!Atelier!Kempe!Thill!Architects!and!Planners.!!
!
34!
!
5.3.!Verlies!van!kennis!en!kwaliteit!in!de!uitvoering! Een!ander!gevolg!van!de!verschuiving!van!de!werkzaamheden!van!de!architect!naar!het!begin!van! het!proces!is!het!verlies!van!grip!op!de!kwaliteit!van!de!uitwerking!en!de!uitvoering.!Een!van!de! oorzaken!hiervan!is!dat!vaak!door!opdrachtgevers!wordt!gedacht!dat!op!de!uitwerking!bespaard!kan! worden.!Men!realiseert!zich!onvoldoende!dat!de!kosten!voor!uitwerking!dan!alsnog!bij!de! uitvoerende!partij!worden!gemaakt.!Verder!zijn!nieuwe!aanbestedingsvormen!hier!debet!aan.! Doordat!bij!Design!&!Build!constructies!de!aannemer!de!prijs!moet!waarborgen!verliest!de!architect! aan!invloed!als!het!gaat!om!het!bewaken!van!de!kwaliteit.!! Verder!gebeurt!het!ook!vaak!dat!aannemers! op!het!moment!dat!er!een!ontwerp!ligt,!het! plan!op!risico!naar!zich!toetrekken!en!dan!de! verdere!uitwerking!voor!hun!rekening!nemen.! Jumbo!Supermarkten!ziet!dit!geregeld! gebeuren!bij!haar!projecten.!Dit!wordt!met! name!gedaan!door!de!grotere!aannemers.!! Ook!toezicht!is!in!de!afgelopen!jaren!steeds! meer!verschoven!naar!de!opdrachtgever!en!is! in!de!loop!der!tijd!langzamerhand!schaarser! geworden.!Architecten!moeten!er! Figuur!9!F!3M!kantoor!in!Delft!ontworpen!door!Cepezed!is!een! tegenwoordig!vaak!al!voor!vechten!om! voorbeeld!van!een!ontwerp!dat!vrijwel!volledig!is!opgebouwd!uit!prefab! esthetisch!toezicht!te!houden.!Er!wordt!veelal! elementen.!(bron:!www.cepezed.nl)! vertrouwd!op!de!kunde!en!vaardigheden!van! de!bouwers.!Rentabiliteit!is!vaak!belangrijker!dan!kwaliteit!en!in!het!planvormingsproces!verliest!het! culturele!aspect!van!de!architectuur!het!vaak!van!het!pragmatische.!! Enkele!architecten!proberen!in!te!spelen!op!dit!verlies!aan!invloed!door!meer!te!ontwerpen!in! prefabFelementen!of!door!hufterproof!te!detailleren.!Dat!wil!zeggen!dat!de!detaillering!bestand!is! tegen!onoordeelkundige!wijzigingen!tijdens!uitvoering.31!! Een!probleem!dat!vooraf!is!gegaan!aan!dit!terreinverlies!van!de!architect!is!de!slechte!overdracht! tussen!architect!en!aannemer.!In!1997!omschreef!architect!Carel!Weeber!(destijds!voorzitter!van!de! BNA)!deze!problematische!relatie!in!een!interview!als!volgt:!“In!het!overdrachtsproces!van!ontwerp! naar!uitvoering!is!er!sprake!van!erg!veel!wrijvingsverlies.!Voor!een!complex!gebouw!duurt!het!soms! maanden!voordat!iedereen!begrijpt!waar!het!eigenlijk!over!gaat.!Allereerst!komt!dat!doordat!niet! altijd!alle!tekeningen!er!al!zijn!en!in!de!tweede!plaats!hebben!de!aannemers!een!beetje!de!neiging! om!wel!te!zien!wat!er!gebeurt!tijdens!de!bouw!F!in!Nederland!improviseert!men!tijdens!de!bouwfase! heel!sterk.”32!! In!dit!interview!gaat!Weeber!in!op!de!ontwikkeling!van!integratie!van!ontwerp!en!uitvoering!die!toen! al!in!opmars!was.!Bouwende!aannemers!die!steeds!meer!het!ontwerp!naar!zich!toe!probeerden!te! trekken!en!architecten!die!de!coördinatie!van!de!onderaannemers!in!huis!haalden.!Cepezed!is!een! van!de!architectenbureaus!die!hiermee!begon.!Cepezed!is!altijd!al!een!bureau!geweest!dat!relatief! veel!werk!stopte!in!het!uittekenen!en!uitdenken!van!hun!projecten!met!het!oog!op!het!maakproces.! Gebouw!worden!bij!wijze!van!spreken!tot!op!het!laatste!schroefje!uitgedetailleerd.!Op!een!gegeven! moment!zag!men!echter!dat!de!aannemers!op!de!bouw!alleen!de!1:100!tekening!gebruikten!en!dus! niet!naar!die!details!keken.!Met!als!gevolg!dat!al!die!details!voor!niets!waren!getekend!en!dat!heel! veel!kennis!en!kwaliteit!verloren!ging!in!die!slag!van!architect!naar!aannemer.!Toen!kwam!het!idee! op!zelf!de!hele!bouw!te!gaan!regisseren.!Daarvoor!is!begin!jaren!90!het!bedrijf!General!Contractors! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 31
!Kempe,!André!en!Thill,!Oliver!(maart!2010).!De$nieuwe$architect.$Onderzoek$naar$de$recente$veranderingen$binnen$de$ Nederlandse$bouw$en$de$positive$van$de$architect;!Rotterdam:!Atelier!Kempe!Thill!Architects!and!Planners.! 32 !Van!Steen,!Peter!(1997).!De$architect$en$de$aannemer$samen$door$een$deur.$Interview$met$C.J.M.$Weeber,$voorzitter$van$ de$Bond$van$Nederlandse$Architecten$(1997);!Special!Magazine!van!Revue!Arts.!Geraadpleegd!op!18!september!2015,!van:! http://www.petervansteen.nl/html/topic_00000000F0000F0000F0000F000000000000_F7ADAF8FF33AEF11D7F9258F 009027B1ACD6_0.htm!!
!
35!
opgericht,!dat!de!gehele!coördinatietaak!van!de!aannemer!overneemt.!Hiermee!namen!zij!in!wezen! de!rol!van!uitvoerend!general!planner!op!zich,!echter!gebeurde!dit!toen!nog!niet!risicodragend.!Bij! grotere!projecten!werd!dat!vaak!als!een!manco!ervaren.!Opdrachtgevers!vonden!dan!vaak!het!risico! te!groot!met!als!gevolg!dat!ze!toch!kozen!voor!het!traditionele!proces!met!een!aannemer.!In!2005! heeft!men!Cepezed!Projects!opgericht.!In!dit!zusterbedrijf!wordt!wel!risicodragend!gebouwd.!Vaak! richt!men!dan!echter!een!joint!venture!op!met!een!bouwbedrijf!en!stuurt!in!de!gezamenlijkheid!het! project!aan.!Cepezed!Project!werkt!daarbij!volgens!de!beproefde!Cepezed!methode;!bouwen!met! droge!knopen!en!in!strikt!gescheiden!percelen.! Voor!OMO!was!de!slinkende!rol!van!de!architect!een!van!de!redenen!om!met!RDH!architecten!de! BMPM!op!te!zetten.!Hans!van!Dijk!zegt!hierover:!“In!de!meeste!dossiers!zagen!we!dat!de!rol!van!de! architect!werd!gemarginaliseerd!en!dat!vonden!we!geen!goede!ontwikkeling.!Vandaar!dat!we!dit! concept!hebben!bedacht.”!Voor!OMO!is!het!belangrijk!dat!het!initiatief!bij!de!architect!blijft!liggen.! De!architect!is!degene!met!het!idee!en!de!droom!om!een!mooi!gebouw!te!realiseren.!OMO!hecht! waarde!aan!een!mooi!gebouw:!“Wij!vinden!dat!onze!leerlingen!over!adequate!huisvesting!moeten! beschikken!en!daar!zit!ook!een!esthetische!kant!aan.”!! !
5.4.!Stabiliteit!brengen!in!een!fluctuerende!markt!
Een!ander!reden!om!te!kiezen!voor!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!is!prijsstabilisatie.!Bij!RDH! architecten!merkte!men!dat!een!project!het!ene!moment!voor!80%!van!de!geraamde!bouwsom! gerealiseerd!kon!worden!en!een!ander!moment!kostte!het!120%!van!de!geraamde!bouwsom.!Op!die! manier!kon!er!op!het!ene!moment!extra’s!gerealiseerd!worden!terwijl!er!het!andere!moment!stevig! bezuinigd!moest!worden.! Voor!OMO!was!de!directe!aanleiding!om!met!RDH!de!BMPM!te!initiëren!de!oplopende!markt.!In!de! tijd!voor!de!crisis!had!men!te!maken!met!een!oplopende!markt!waardoor!budgetten!eigenlijk!nooit! meer!uit!kwamen!en!er!ingeboet!werd!op!kwaliteit.!! De!fluctuerende!prijsvorming!in!de!bouw!komt!voort!uit!spanning!in!vraag!en!aanbod!op!de!markt.! Als!de!prijs!wordt!bepaald!in!een!aanbestedingsprocedure!waarbij!de!werkzaamheden!gegund! worden!op!basis!van!de!laagste!prijs!–!hetgeen!nog!zeer!gangbaar!is!in!de!bouw!–!dan!kan!schaarste! aan!de!aanbodzijde!(de!opdrachtgevers)!leiden!tot!inschrijven!onder!de!kostprijs!en!overvloed!aan!de! aanbodzijde!leiden!tot!inschrijven!ver!boven!kostprijs.!Dit!laatste!was!het!geval!voor!de!crisis.!De! markt!was!oververhit.!! De!prijsvorming!waarvan!de!uitvoerend!general!planner!zich!bedient!is!te!vergelijken!met!een! concurrentiegerichte!dialoog!en!vindt!plaats!op!basis!van!relatie!en!vertrouwen.!Bij!deze!manier!van! werken!is!de!prijsvorming!een!heel!belangrijk!onderdeel!van!het!behoud!van!het!wederzijdse! vertrouwen!en!leidt!spanning!tussen!vraag!en!aanbod!niet!vanzelfsprekend!tot!grote!prijsfluctuaties.!! !
5.5.!De!bouw!moet!weer!leuk!worden! De!crisis!is!in!de!bouw!ongekend!hard!aangekomen.!Gedurende!de!crisis!werden!100.000! bouwvakkers!ontslagen!en!gingen!ruim!8000!bouwbedrijven!over!de!kop.!Door!de!enorme! vraaguitval!is!er!in!de!bouw!enorme!prijsdruk!ontstaan!met!als!gevolg!geen!of!flinterdunne!marges.33! Projecten!worden!tegen!te!lage!prijs!aangenomen!en!aannemers!proberen!hun!verliezen!gedurende! het!proces!goed!te!maken.!Dat!komt!de!sfeer!op!de!bouw!niet!ten!goede.!! Richting!de!opdrachtgever!wordt!gezocht!naar!mogelijkheden!om!meerkosten!op!te!kunnen!voeren.! En!richting!onderaannemers!heerst!een!cultuur!van!uitknijpen.!In!de!veelzeggende!column!“De! bedelaar!van!de!bouw”34!van!Theo!Wiekeraad!zien!we!overigens!dat!deze!cultuur!ook!al!voor!de!crisis! bestond,!echter!is!zij!na!de!crisis!verder!toegenomen.!Grote!bouwers!als!BAM!zijn!zich!bewust!van! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 33
!Financieel!Dagblad!(23!oktober!2014).!'Bouw$heeft$belegger$weinig$te$bieden.!Geraadpleegd!op!15!september!2015,!van:! http://fd.nl/frontpage/beurs/899539/bouwFheeftFbeleggerFweinigFteFbieden!! 34 !Dakweb.nl!(3!september!2005).!‘De!bedelaar!van!de!bouw’.!Geraadpleegd!op!15!september!2015,!van:! http://www.dakweb.nl/nl/roofsF2005F09F03FdeFbedelaarFvanFdeFbouw!!
!
36!
@D1;< ;
1-' /
9*+?*+D11; - ?? /?--<@? plezier!terugbrengen!in!het!proces.! .?G* ?+ ?D -?D;'@ , /
" " uiteindelijk!leidt!tot!een!vloeiender! , /< :?G '@?* -
@ /1D ;<(;*+ */' /?.1 @?. - /? Gevolg!is!dat!een!proces!dat!op!deze! '@? ;?* @
?13? ?@ ' /D-) ?,1 ;
ervaring!van!RDH!architecten! helemaal!niet!duurder!is!dan!een! proces!waarin!de!sfeer!verziekt!is.! Ben!Westenburger!omschrijft!het!als! volgt:!“Het!mooie!is!dat!de!prijsFkwaliteitverhouding!bij!zo’n!proces!beter!is!dan!bij!een!proces! waarin!alleen!gestuurd!wordt!op!geld.!Door!de!faalkosten,!langs!elkaar!heen!werken!en!allemaal! gedoe!betaal!je!uiteindelijk!net!zo!veel!en!is!kwaliteit!minder!en!kijken!er!een!aantal!mensen!met! minder!plezier!op!terug.”!En!dat!zo’n!proces!prettiger!verloopt!ontgaat!ook!de!opdrachtgever!niet.! Hans!van!Dijk!geeft!aan!dat!de!extra!tijd!die!hij!kwijt!is!aan!het!monitoren!van!het!proces!in!het!kader! van!transparantie!wordt!gecompenseerd!doordat!er!geen!gedoe!meer!is!op!de!bouw.! ! ! ! !
Figuur!10!F!Koers!Nederlandse!beursgenoteerde!bouwfondsen!voor!en!tijdens!de! crisis!(bron:!Financieel!dagblad)!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 35
!Cobouw!(2!februari!2015).!‘BAM$wil$uitknijpen$onderaannemers$uitbannen’.!Geraadpleegd!op!5!september!2015,!van:! http://www.cobouw.nl/nieuws/algemeen/2012/02/02/bamFwilFuitknijpenFonderaannemersFuitbannen!!
!
37!
6.!De!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!middelgrote! architectenbureaus! Hoe!breder!een!dienst!is!ingevoerd!in!de!markt,!hoe!sneller!hij!geaccepteerd!zal!worden!door!de! massa.!Volgens!de!innovatietheorie!van!E.M.!Rogers36!zal!een!nieuwe!dienst!of!een!nieuw!product!na! ontwikkeling!allereerst!worden!omarmd!door!innovators!en!early!adopters.!Dat!zijn!categorieën! opdrachtgevers!die!graag!vernieuwend!bezig!zijn!en!bereid!zijn!om!een!experiment!aan!te!gaan.! Samen!vormen!ze!echter!slechts!16%!van!de!markt.!Om!de!grote!massa!(Rogers:!early!majority!en! late!majority)!mee!te!krijgen!moet!een!product!of!dienst!breder!bekend!zijn!en!op!bredere!schaal! worden!toegepast.!De! architectuur!is!een! kennisintensieve! bedrijfstak;!een!enkel! bureau!dat!de!rol!van! uitvoerend!general! planner!in!de!praktijk! Figuur!4!(!! brengt!kan!niet! exponentieel! opschalen.!Om!die! reden!is!de!kortste! route!naar!een!brede! marktacceptatie!onder! opdrachtgevers!een! brede!invoering!van! deze!rol!in!de!branche.!! Om!in!beeld!te! brengen!hoe!bekend! de!rol!van!de! uitvoerend!general! planner!is!onder! Figuur!11!–!Illustratie!levenscyclus!van!innovatieadaptatie!volgens!theorie!Rogers.! middelgrote! architectenbureaus!is!een!enquête!uitgevoerd!in!samenwerking!met!de!BNA.!In!een!online!enquête! werd!aan!alle!bij!de!BNA!aangesloten!middelgrote!architectenbureaus!een!aantal!vragen!voorgelegd! over!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner.!In!het!onderzoek!werd!bewust!de!term!‘bouwend! architect’!gebruikt!omdat!de!BNA!de!uitvoerend!general!planner!zo!omschrijft.!Middelgroot!is!hierbij! gedefinieerd!als!bureaus!met!6F25!fte.!In!het!totaal!deden!45!van!de!60!aangeschreven!bureaus!mee.! 40!hiervan!voldeden!aan!het!middelgroot!criterium.!Het!onderzoek!leverde!interessante!en! uiteenlopende!reacties!op.!In!de!behandeling!van!resultaten!wordt!soms!gesproken!over!percentages! van!alle!respondenten!en!soms!over!percentages!van!bepaalde!groepen,!bijvoorbeeld!de!bureaus!die! de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk!brengen.!Op!voorhand!wordt!steeds!duidelijk! gemaakt!of!het!over!het!geheel!gaat!of!over!een!bepaalde!groep.!! !
6.1.!Bekendheid!van!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner! De!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!is!bij!een!ruime!meerderheid!van!de!respondenten!bekend.! 56%! geeft! aan! de! rol! te! kennen.! 20%! van! de! respondenten! kent! de! rol! van! de! uitvoerend! general! planner!goed!en!5%!zeer!goed!(zie!figuur!12).! Van!de!75%!die!niet!of!beperkt!bekend!zijn!met!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!blijkt!na! verdere!toelichting!echter!28%!werkzaamheden!te!hebben!verricht!die!gelijkenis!vertonen!met!de!rol! van!de!uitvoerend!general!planner.!Bij!8%!betreft!het!zelfs!circa!de!helft!van!hun!werkzaamheden.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 36
!Rogers,!E.M.!(2003). Diffusion of innovations (5th edition).!New!York.!The!free!press.!
!
38!
Q6 Hoe goed is uw kennis van het profiel van de 'bouwende architect'?
Het!onbekend!zijn!met!de!term!‘bouwende!architect’!wil!dus!niet!zeggen!dat!men!de!rol!niet!in!de! Beantwoord: 22 Overgeslagen: 18 praktijk!brengt.!!
Zeer goed
Goed
Beperkt
Zeer beperkt
0%
Antwoordkeuzen Zeer goed Goed Beperkt Zeer beperkt Totaal
! !
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Figuur!12!–!Staafdiagram!die!reactie!verbeeldt!op!vraag!‘Hoe!goed!is!uw!kennis!van!het!profiel!van!de! 'uitvoerend!general!planner'?’!
!
Reacties
6.2.!De!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk! 9,09%
2
Als!we!het!geheel!in!ogenschouw!nemen!dan!brengt!38%!van!de!respondenten!de!rol!in!de!praktijk,! 36,36% 8 deze!groep!duiden!we!in!het!vervolg!aan!als!de!praktiserende!bureaus.!55%!doet!dat!(nog)!niet!en!7%! geeft! geen! antwoord! op! deze! vraag.! 32%! van! de! respondenten! acht! de! kans! dat! hij! de! rol! van! 54,55% 12 uitvoerend!general!planner!in!de!toekomst!in!de!praktijk!gaat!brengen!onwaarschijnlijk,!3%!acht!het! 0,00% 0 zelfs!zeer!onwaarschijnlijk.!Daar!staat!tegenover!dat!20%!van!de!respondenten!dit!wel!waarschijnlijk! acht! en! 3%! het! zelfs! zeer! waarschijnlijk! acht! dat! hij! in! de! toekomst! de! rol! van! uitvoerend! general! 22 planner! zal! vervullen! (zie! figuur! 13).! Als! we! vervolgens! kijken! naar! de! vraag! of! bureaus! interesse! hebben! in! ondersteuning! van! de! BNA! op! dit! vlak! dan! zien! we! dat! 13%! zeker! interesse! heeft,! 25%! mogelijk! wel,! 13%! waarschijnlijk! niet! en! 3%! zeker! niet.! Dit! vergroot! het! percentage! potentiële! uitvoerend!general!planners!naar!38%!van!de!respondenten.!Een!even!groot!percentage!dat!de!rol!al! uitoefent.! Figuur!13!–!Staafdiagram! die!reactie!verbeeldt!op! vraag!‘Hoe!groot!acht!u!de! kans!dat!uw!bureau!binnen! 5!jaar!de!rol!van! 'bouwende!architect'!gaat! vervullen?!’!Deze!vraag!is! alleen!beantwoord!door! bureaus!die!de!rol!van! uitvoerend!general!planner! niet!in!de!praktijk!brengen.!
!
6 / 24 !
39!
6.3.!Redenen!voor!en!tegen!de!rol!van!uitvoerend!general!planner! Bij!de!praktiserende!bureaus!zijn!de!redenen!om!deze!rol!te!vervullen!divers.!Veruit!de!belangrijkste! reden!is!meerwaarde!creëren!voor!de!opdrachtgever.!Voor!53%!van!de!praktiserende!bureaus!geeft! dat!de!doorslag.!De!gedeelde!tweede!plek!is!voor!‘meer!kwaliteit!leveren’!en!‘tegemoet!komen!aan! de!wens!van!de!opdrachtgever’,!beide!23%.!Voor!15%!is!ook!het!‘behoud!van!eigen!werk’!van!belang.! Er!is!ook!een!aantal!bureaus,!35%!van!de!respondenten,!dat!aangeeft!de!rol!van!uitvoerend!general! planner!niet!in!de!praktijk!te!brengen.!De!redenen!die!zij!hiervoor!geven!(men!kon!meerdere! redenen!aangeven)!zijn!eveneens!divers!(zie!figuur!14).!Onvoldoende!financiële!middelen!en!gebrek! aan!ambitie!in!die!richting!scoren!beide!64%!bij!deze!groep.!Voor!57%!is!het!risico!van!deze!rol!te! groot.!28%!van!hen!zegt!onvoldoende!kennis!te!hebben!om!de!rol!uit!te!oefenen!en!21%!van!hen! vreest!voor!verlies!van!werk!van!aannemers.!
Figuur!14!–!Staafdiagram!die!reactie!verbeeldt!op!vraag!‘Waarom!acht!u!het!onwaarschijnlijk!dat!uw!bureau! ! de!rol!van!'bouwende!architect'!gaat!vervullen!binnen!5!jaar?’!(combinatie!van!twee!diagrammen;!categorie! ! overig!is!verwerkt!in!uitkomsten).!Deze!vraag!is!alleen!beantwoord!door!bureaus!die!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!niet!in!de!praktijk!brengen.! ! ! 6.4.!Profiel!van!praktiserende!bureaus!!
!
Als!wij!kijken!naar!het!profiel!van!praktiserende!bureaus,!dan!heeft!93%!van!hen!11!of!meer! werknemers.!Het!gemiddeld!aantal!fte!van!deze!bureaus!is!17,1.!Dat!is!1,7!fte!boven!het!gemiddelde! van!alle!respondenten!(15,4!fte).!Wat!verder!opvalt!is!dat!het!gemiddelde!percentage!fte’s! verantwoordelijk!voor!de!technische!uitwerking!bij!bureaus!die!de!rol!van!uitvoerend!general!planner! vervullen!gemiddeld!niet!veel!hoger!is!dan!bij!bureaus!die!dat!niet!doen.!Dit!is!35%!versus!33%.!Dit!is! opmerkelijk!aangezien!dit!percentage!bij!een!bureau!als!RDH!architecten!(die!de!BMPM!ontwikkelde! en!daarmee!als!uitvoerend!general!planner!optreedt)!wel!significant!hoger!is,!te!weten:!44%!(een! relatief!verschil!van!ruim!33%).!Het!percentage!fte!dat!belast!is!met!directievoering!en!begeleiding!is! bij!praktiserende!bureaus!gemiddeld!zelfs!helemaal!niet!hoger.!Bij!beide!groepen!is!dit!12,4%.!Bij! RDH!architecten!is!dit!met!14,8%!wel!duidelijk!hoger!(een!relatief!verschil!van!20%).!Verder!valt!nog! op!dat!bureaus!die!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!vervullen!gemiddeld!wat!regelmatiger!met! BIM!werken!dan!bureaus!die!deze!rol!niet!vervullen.!!
! 6.5.!Aandeel!en!omvang!van!het!werk! Als!we!vervolgens!kijken!naar!het!geschatte!aandeel!(in!besteedde!uren)!dat!dit!werk!inneemt!op!de! praktiserende!bureaus,!dan!valt!op!dat!dit!bij!62%!van!deze!bureaus!onder!de!20%!blijft.!Bij!31%!is! het!aandeel!aanzienlijk!hoger!en!zit!het!tussen!de!40!en!60%!van!de!werkzaamheden.!Bij!7%!zit!het! tussen!20!en!40%.!Kijken!we!naar!de!omvang!van!het!werk!dan!valt!op!dat!bij!42%!van!de!projecten! de!hoogste!bouwsom!meer!was!dan!5!miljoen.!Het!gaat!dus!vaak!om!grote!projecten.!De!categorieën!
!
40!
tot!€!500.000!en!€!1.000.000!tot!€!5.000.000!scoren!allebei!21%.!De!categorie!tussen!€!500.000!en! €!1.000.000!blijft!met!7%!wat!achter.!!
! 6.6.!Verwachting!voor!de!toekomst! Als!we!tot!slot!kijken!naar!de!verwachting!die!de!praktiserende!bureaus!uitspreken!voor!de!toekomst! (zie!figuur!15),!dan!valt!op!dat!de!overgrote!meerderheid!verwacht!dat!het!aandeel!van!dit!werk!zal! toenemen.!Maar!liefst!67%!van!de!praktiserend!bureaus!verwacht!dat!dit!het!geval!zal!zijn.!Slechts! 13%! verwacht! dat! het! aandeel! zal! afnemen,! 6%! verwacht! dat! het! aandeel! gelijk! zal! blijven! en! nog! eens!13%!spreekt!geen!verwachting!uit.! !
Figuur!15!–!Staafdiagram!die!reactie!verbeeldt!op!vraag!‘Wat!is!uw!verwachting!voor!het!aandeel!van! ! deze!(uitvoerend!general!planner)!projecten!voor!de!toekomst?’!(combinatie!van!twee!diagrammen).! ! Deze!vraag!is!alleen!voorgelegd!aan!bureaus!die!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!praktiseren.!! ! 6.7.!Samenvattende!conclusie!
!
Als!we!alles!overzien,!is!het!eerste!dat!opvalt!de!relatieve!onbekendheid!onder!BNAFleden!met!de!rol! van!de!uitvoerend!general!planner.!Slechts!25%!heeft!goede!kennis!van!de!rol.!! Verder!valt!op!dat!het!percentage!bureaus!dat!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk! brengt!duidelijk!hoger!is!dan!deze!25%!met!goede!kennis!over!rol!van!de!uitvoerend!general!planner.! 38%!van!de!respondenten!brengt!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!in!de!praktijk.!Een! opmerkelijk!gegeven!hierbij!is!echter!wel!dat!niet!al!deze!bureaus!significant!meer!mensen!in!dienst! hebben!die!de!technische!uitwerking!en!directievoering!voor!hun!rekening!nemen!dan!bureaus!die! deze!rol!niet!vervullen.!Dit!met!name!omdat!het!bureau!RDH!architecten,!die!de!BMPM!heeft! ontwikkeld!en!als!uitvoerend!general!planner!optreedt,!zich!hierin!wel!duidelijk!onderscheidt,!te! weten!ruim!33%!meer!fte!op!technische!uitwerking!en!20%!meer!fte!op!directievoering.!Dit!roept!de! vraag!op!of!alle!respondenten!wel!op!gelijke!wijze!invulling!geven!aan!de!rol!van!uitvoerend!general! planner.!Deze!vraag!is!niet!eenduidig!te!beantwoorden!met!de!uitkomsten!van!de!enquête.!Als!we! kijken!naar!het!aantal!respondenten!dat!een!percentueel!vergelijkbare!fte’s!heeft!op!technische! uitwerking!en!directievoering!als!RDH,!dan!valt!op!dat!slechts!14%!van!de!respondenten!overblijft.!! Tot!slot!is!het!nog!interessant!om!op!te!merken!dat!er!een!aanzienlijke!groep!bureaus!is!die!in!de!rol! van!uitvoerend!general!planner!potentie!ziet!voor!de!toekomst,!te!weten!23%.!Op!het!moment!dat! de!BNA!actief!ondersteuning!zou!verlenen!om!deze!rol!te!implementeren,!dan!zou!deze!groep!in! potentie!zelfs!kunnen!groeien!naar!38%!van!de!respondenten.!Als!we!dit!–!samen!met!de!relatieve! onbekendheid!van!de!rol!–!in!ogenschouw!nemen,!dan!ligt!hier!duidelijk!een!kans.!Een!kans!om!de! rol!van!de!uitvoerend!general!planner!(verder)!de!‘early!majority’!groep!in!te!stuwen!en!breder! draagvlak!te!creëren.!Dit!start!bij!de!bureaus!en!kan!via!de!bureaus!zijn!weg!vinden!naar!de!
!
41!
opdrachtgevers.!Belangrijk!daarbij!is!dat!in!die!voorlichting!en!ondersteuning!bij!implementatie!door! de!BNA!voor!de!belangrijkste!bezwaren!een!oplossing!wordt!geboden.!! !
!
!
42!
7.!Implementatie!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!bij! Korfker!architecten$ Dat!de!implementatie!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!geen!stap!is!die!van!de!ene!op!de! andere!dag!gemaakt!kan!worden!laat!zich!raden.!In!dit!hoofdstuk!wordt!gestart!met!een! puntsgewijze!inventarisatie!van!de!zaken!die!nodig!zijn!om!als!bureau!de!rol!uitvoerend!general! planner!op!een!gedegen!wijze!te!kunnen!vervullen.!Deze!punten!zijn!onderverdeeld!in!vier! categorieën,!te!weten:!kennis,!vaardigheden,!bedrijfsmiddelen!en!overige.!Deze!uitgangspunten!zijn! het!resultaat!van!de!interviews!met!Cepezed!en!RDH!en!van!desk!research.!Vervolgens!zijn!deze! getoetst!door!middel!van!interne!gesprekken!met!de!projectleider!en!de!hoofdarchitect.!Om!een! schematisch!overzicht!te!geven!zijn!deze!punten!tevens!uitgezet!in!een!tabel!waarbij!allereerst!wordt! vastgesteld!wat!de!uitgangspositie!van!Korfker!architecten!is!(zie!figuur!16).!In!de!volgende!paragraaf! wordt!daaraan!toegevoegd!welke!maatregelen!nodig!zijn!om!deze!uitgangspositie!op!het!gewenste! niveau!te!krijgen,!welke!termijn!hier!reëel!voor!is!en!wat!grofweg!de!verwachte!investering!is.!In!het! vervolg!van!het!hoofdstuk!zullen!deze!punten!nader!behandeld!en!tegen!elkaar!afgezet!worden.! !
7.1.!De!inventarisatie! Korfker!architecten!heeft!als!fullFservice!architectenbureau!ervaring!met!het!planvormingsproces!van! initiatief!tot!en!met!uitvoering.!Het!team!van!het!bureau!is!daar!ook!op!afgestemd.!In!paragraaf!1.2.! kwam!dat!reeds!aan!de!orde.!Het!team!is!als!volgt! samengesteld:!ontwerp!(34%),!technische! Kennis Uitgangspositie, procesmatig,werken/projectaanpak +/5 uitwerking!(37%),!directievoering/toezicht!(6%),! juridische,kaders +/5 ondersteuning!(14%)!en!(project)management! contracten 5 (9%).!! arbo5regelgeving +/5 Het!bureau!heeft!echter!nog!nooit!de!coördinatie! kwaliteitscontrole +/5 van!een!bouw!verzorgd,!laat!staan!dat!dit! risicomanagement +/5 bouwkosten +/5 risicodragend!is!gedaan.! bouwtechniek + In!de!praktijk!voert!het!bureau!niet!vaak!directie.! Bij!alle!grotere!projecten!(>!0,5!miljoen)!waar!het! Vaardigheden Uitgangspositie, bureau!in!de!afgelopen!jaren!bij!betrokken!was,! proces5,en,projectmanagement +/5 had!de!opdrachtgever!voor!de!directievoering! toezicht + directievoeren +/5 een!derde!partij!ingehuurd!of!werd!directie! ramen,en,begroten +/5 gevoerd!door!een!bouwmanager!van!de! BIM 5 opdrachtgever!zelf.!! PvE,schrijven +/5 Dit!maakt!dat!zaken!als!de!juridische!kaders,!de! integraal,ontwerp +/5 ArboFregelgeving,!risicomanagement!en!de! coördinatie 5 plannen +/5 kwaliteitscontrole!binnen!het!bureau!niet!tot!de! werkvoorbereiding/inkopen 5 dagelijkse!werkzaamheden!behoren.!! Op!het!gebied!van!toezicht!en!bouwtechniek! Bedrijfsmiddelen Uitgangspositie, scoort!het!bureau!wel!een!‘goed’.!Om!dit!op!het! BIM,systemen,en,software 5 niveau!uit!te!oefenen!dat!benodigd!is!voor!de!rol! kwaliteitsmanagementsysteem 5 contracten 5 van!uitvoerend!general!planner!is!het!wel! gewenst!om!een!certificering!aan!te!vragen.!! Overige Uitgangspositie, Vaardigheden!op!het!gebied!van!planning!scoren! werkkapitaal 5 een!‘redelijk’,!maar!op!het!gebied!van!coördinatie! bouw5/ontwerpverzekering 5 en!werkvoorbereiding!is!nog!geen!ervaring.! CAR,verzekeringen 5 Als!we!vervolgens!even!kijken!naar!de!zaken!die! Legenda komen!kijken!bij!de!coördinatie!in!het! +,,,,=,goed planvormingsproces!dan!scoren!de!kennis!en! +/5,=,redelijk vaardigheden!op!het!gebied!van!procesF!en! 5,,,,,=,niet,aanwezig projectmanagement!en!geïntegreerd!ontwerp! Figuur!16!–!schematische!inventarisatie!uitgangspositie!Korfker! architecten!wat!betreft!vereisten!voor!het!uitoefenen!van!de!rol!van! een!‘redelijk’.!Hier!is!nog!niet!veel!ervaring!mee! uitvoerend!general!planner.! opgedaan.!Een!ander!belangrijk!punt!is!de!kennis!
!
43!
omtrent!bouwkosten!en!het!ramen!en!begroten!van!werken.!Binnen!Korfker!architecten!worden!in! de!initiatieffase!intern!wel!ramingen!gemaakt,!maar!als!projecten!verder!uitgewerkt!worden,!wordt! het!opstellen!van!ramingen!en!begrotingen!bij!derden!neergelegd.!Uiteraard!kan!deze!kennis!nog! altijd!ingehuurd!worden.!Om!gedurende!het!proces!steeds!grip!te!houden!op!de!bouwkosten!is!het! wel!van!grote!meerwaarde!dat!er!een!koppeling!komt!met!een!BIM!systeem.!Met!BIM!heeft!Korfker! architecten!echter!ook!nog!geen!ervaring.!Er!wordt!nog!in!2D!getekend!en!met!de!samenwerkingsF systematiek!die!bij!BIM!hoort!is!ook!nog!geen!ervaring!opgedaan.!! Als!we!vervolgens!kijken!naar!de!bedrijfsmiddelen,!dan!zijn!de!benodigde!zaken!nog!niet!aanwezig.!Er! zijn!nog!geen!BIM!systemen!en!software!en!er!is!ook!nog!geen!kwaliteitsmanagementsysteem! waarmee!processen!goed!geborgd!worden.!Ook!zijn!er!nog!geen!standaardcontracten.! Dat!op!het!gebied!van!werkkapitaal!en!verzekeringen!nog!het!nodige!geregeld!moet!worden,! alvorens!als!uitvoerend!general!planner!te!kunnen!optreden,!spreekt!voor!zich.! !
7.2.!Ready!to!roll! Uit!de!inventarisatie!blijkt!dat!er!nog!een!lange!weg!te!gaan!is!alvorens!het!bureau!voldoende! toegerust!is!om!als!uitvoerend!general!planner!naar!buiten!te!treden.!In!deze!paragraaf!wordt!op!een! rij!gezet!wat!er!nodig!is!om!daar!te!komen!en!wat!kritieke!punten!zijn!qua!planning!en!investering.! Om!een!en!ander!inzichtelijk!te!maken!is!de!tabel!in!figuur!17!verder!uitgewerkt!met!maatregelen,! middelen,!tijd!en!investering.! Kennis Uitgangspositie, Maatregel procesmatig,werken/projectaanpak +/< cursus,procesmanagement juridische,kaders +/< cursus,directievoering/projectleiding contracten +/< cursus,directievoering/projectleiding arbo
Uitgangspositie, +/< +
Middelen
Tijd Geschatte,investering 12<24,mnd €€€ 1<3,mnd 1<3,mnd 1<3,mnd €€€ 1<3,mnd 1<3,mnd 12<24,mnd €€€
Maatregel Middelen Tijd cursus,proces<,en,projectmanagement, 12<24,mnd +,oefening certificering,kwaliteitsborging,tijdens, BRL,5006,certificering 6<12,mnd de,uitvoering cursus,directievoering,+,oefening 12<24,mnd cursus,ramen,en,begroten,bouwkosten software 12<24,mnd opleiding,BIM,+,oefening BIM,systemen,en,software 12<24,mnd oefening geschikte,projecten 6<12,mnd oefening geschikte,projecten 12<24,mnd cursus,projectleiding 6<12,mnd cursus,projectplanning software 1<3,mnd oefening,en,ontwikkeling 6<12,mnd
Investering €€€ €€€
directievoeren ramen,en,begroten BIM PvE,schrijven integraal,ontwerp coördinatie plannen werkvoorbereiding/inkopen
+/< +/< < +/< +/< < < +/<
Bedrijfsmiddelen BIM,systemen,en,software kwaliteitsmanagementsysteem standaardcontracten
Uitgangspositie, < < <
Maatregel onderzoek,en,aanschaf onderzoek,en,implementeren onderzoek,en,ontwikkeling
Middelen software,+,hardware ISO,9001
Tijd 3<6,mnd 6<12,mnd 3<6,mnd
Investering €€€€ €€€ €€€
Overige werkkapitaal bouw
Uitgangspositie, < < <
Maatregel businessplan,schrijven onderzoeken onderzoeken
Middelen accountant assurantieadviseur assurantieadviseur
Tijd 3<6,mnd 3<6,mnd 3<6,mnd
Investering €€€ €€€ €€
Legenda +,,,,=,goed +/<,=,redelijk <,,,,,=,niet,aanwezig mnd,=,maanden €€,=,veelvoud,van,100 €€€,=,veelvoud,van,1.000 €€€€,=,veelvoud,van,10.000
oefening opleiding onderzoek
€€€ €€€ €€€ €€ €€ €€€ €€€ €€€
korte,termijn middelkorte,termijn middellange,termijn lange,termijn onderlinge,samenhang sterke,onderlinge,afhankelijkheid
professionalisering ontw.,uitvoerend,general,planner
Figuur!17!–!schematische!inventarisatie!uitgangspositie!Korfker!architecten!wat!betreft!vereisten!voor!het!uitoefenen!van!de!rol!van! uitvoerend!general!planner!uitgebreid!met!maatregelen,!middelen,!tijd!en!investering.!
!
Als!we!de!uitgewerkt!tabel!in!ogenschouw!nemen!dan!valt!op!dat!een!groot!gedeelte!van! maatregelen!bestaat!uit!scholing!en/of!oefening.!De!benodigde!tijd!en!investering!zijn!substantieel.! Bepaalde!vaardigheden!vergen!in!het!bijzonder!veel!tijd!omdat!het!niet!alleen!gaat!om!kennis! verwerven,!maar!het!ook!erg!belangrijk!is!om!ervaring!op!te!doen.!Hierbij!te!denken!aan!BIM,!procesF!
!
44!
en!projectmanagement!en!directievoering.!Hierbij!moet!vaak!ook!nog!eerst!gezocht!worden!naar!een! project!waarin!deze!ervaring!opgedaan!kan!worden.!Bij!BIM!geldt!verder!dat,!voordat!gestart!kan! worden!met!een!opleiding,!er!eerst!onderzoek!gedaan!moet!worden!naar!het!gewenste!systeem!en! er!stevig!geïnvesteerd!moet!worden!in!nieuwe!hardF!en!software.!! Voor!het!verwerven!van!de!vaardigheden!op!het!gebied!van!bouwkostendeskundigheid!is!vooral!het! opleidingstraject!lang.!Gezien!de!grote!opgave!op!het!gebied!van!nieuw!te!verwerven!kennis!en! vaardigheden!is!logisch!deze!kennis!voorlopig!van!buiten!te!blijven!halen.!Vanwege!de!gewenste! koppeling!met!het!BIM!systeem!is!het!wel!wenselijk!een!vaste!partner!te!kiezen.! Als!het!gaat!om!de!certificeringstrajecten!op!het!gebied!van!toezicht!en!kwaliteitsborging,!dan!is!er! tijd!nodig!om!processen!te!omschrijven,!te!optimaliseren!en!vast!te!leggen!in!een!kwaliteitsF handboek.!! Vervolgens!zijn!er!nog!bepaalde!nieuwe!vaardigheid!waarvoor!geen!cursus!bestaat,!namelijk!het! voeren!van!een!open!dialoog!met!uitvoerende!partijen!waarin!een!gedegen!prijsFkwaliteitafweging! gemaakt!moet!worden.!RDH!architecten!ontwikkelde!hiervoor!een!speciale!methodiek!die!zich!laat! kenschetsen!als!een!vorm!van!concurrentiegerichte!dialoog.!Feit!is!dat!het!ontwikkelen!én!borgen! van!deze!vaardigheid!ook!voor!opdrachtgevers!een!belangrijke!rol!speelt!voor!het!kweken!van! vertrouwen!in!de!aanpak.!Leo!Breukel!van!Onderwijsstichting!AVES!zei!daarover:!“Je!zou!moeten! inbouwen!dat!die!architect!een!open!dialoog!voert!met!alle!aannemers!en!onderaannemers.!Een! open!dialoog.!Je!moet!het!ergens!waarborgen.”!Hij!vindt!het!belangrijk!dat!de!architect!daarin!een! open!houding!heeft!en!zelfkritiek!kent.!Door!dit!goed!te!omschrijven!en!te!borgen!in!een!proces! maak!je!dat!voor!de!opdrachtgever!inzichtelijk.! !
7.3.!De!bottleneck!! Van!de!zaken!die!geregeld!moeten!worden!alvorens!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!te!kunnen! vervullen!is!het!verkrijgen!van!werkkapitaal!waarschijnlijk!het!meest!kritiek.!Geïntegreerde! contracten!zijn!niet!nieuw!dus!een!verzekeringsproduct!en!contracten!moeten!wel!voor!handen!zijn! en!anders!zeker!te!ontwikkelen.!Het!werkkapitaal!echter,!is!niet!vanzelfsprekend!voor!handen.! Tijdens!het!interview!met!Hans!van!Heteren,!een!opdrachtgever!van!Korfker!architecten!met! bankiersachtergrond,!was!dat!een!van!de!heikele!punten:!“!Zie!een!bankier!maar!eens!zo!ver!te! krijgen!dat!hij!je!daar!geld!voor!gaat!lenen.”!Die!zorg!is!niet!verwonderlijk!gezien!de!malaise!in!zowel! de!architectenbranche!als!de!aannemerij!de!afgelopen!jaren.!Het!is!niet!te!verwachten!dat!banken!in! de!rij!staan!om!deze!activiteit!van!werkkapitaal!te!voorzien.37!Er!zijn!echter!wel!voldoende! alternatieve!partijen!voor!financiering.!Zo!zijn!er!verschillende!partijen!die!crowdfunding!aanbieden,! te!weten:!Geldvoorelkaar,!Symbid,!Collin!Crowdfund!en!Zencapcrowd.!Deze!partijen!schrikken!niet! terug!voor!een!ontbrekend!onderpand!en!hogere!risico’s.38!Daarbij!is!deze!vorm!van!financiering! enorm!aan!het!groeien.!Dit!komt!doordat!zowel!kleine!als!institutionele!beleggers!gezien!de!lage! rente!op!zoek!zijn!naar!alternatieve!vormen!om!meer!rendement!te!maken!en!zij!in!crowdfunding! een!gunstig!alternatief!zien.!Maar!feit!is!dat!je!zonder!voldoende!werkkapitaal!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!niet!op!je!kunt!nemen.!Het!onderzoek!heeft!echter!uitgewezen!dat!een! opdrachtgever!hier!ook!een!rol!in!kan!spelen.!OMO!voorzag!RDH!architecten!bij!het!eerste!BMPMF project!van!voldoende!liquiditeit!om!extra!krediet!bij!de!bank!te!krijgen.! !
7.4.!Conclusie!en!plan!de!campagne! Er!kan!geconstateerd!worden!dat!er!een!lange!weg!te!gaan!is!alvorens!Korfker!architecten!voldoende! toegerust!is!om!als!uitvoerend!general!planner!op!te!treden.!Het!bureau!heeft!nog!weinig!ervaring! met!het!aansturen!van!het!complete!planvormingsproces!zoals!een!general!planner!dat!doet.!Verder! heeft!het!nog!niet!heel!veel!ervaring!met!directievoering!en!zijn!processen!nog!niet!geborgd.!In!deze! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 37
!Financieel!Dagblad!(4!maart!2015).!‘Bouwbedrijf$Aan$de$Stegge$ligt$bij$de$bank$aan$de$ketting’.!Geraadpleegd!op!31! oktober!2015,!van:!http://fd.nl/economieFpolitiek/1095296/bouwbedrijfFaanFdeFsteggeFligtFbijFdeFbankFaanFdeFketting!$ 38 !Financieel!Dagblad!(20!oktober!2015).!‘Schaduwbanken$treden$in$de$openbaarheid’.!Geraadpleegd!op!31!oktober!2015,! van:!http://fd.nl/ondernemen/1123658/schaduwbankenFtredenFinFdeFopenbaarheid!$
!
45!
concluderende!paragraaf!wordt!op!een!rij!gezet!welke!stappen!doorlopen!moeten!worden!om!de!rol! van!uitvoerend!general!planner!uit!te!kunnen!gaan!oefenen.!In!figuur!18!wordt!dit!schematisch! verbeeld.! Te!ontwikkelen!punten!die!in!het!proces!het!meeste!tijd!in!beslag!nemen!zijn!de!procesF!en! projectmanagement,!introductie!van!BIM!en!het!verder!ontwikkelen!van!kennis!en!vaardigheden!op! het!gebied!van!directievoering.! Daar!komt!bij!dat!de!introductie!van!BIM!een!stevige!investering!vergt!op!het!gebied!van!software!en! hardware.!Dit!is!een!investering!die!Korfker!architecten!op!dit!moment!vanwege!gebrek!aan! investeringsruimte!nog!niet!kan!doen.!De!verwachting!is!dat!hier!vanaf!2017!ruimte!voor!zal!zijn!(zie! paragraaf!1.2.).!! Verder!is!geconstateerd!dat!een!eventuele!bottleneck!gelegen!is!in!het!verkrijgen!van!werkkapitaal! en!zonder!werkkapitaal!is!het!niet!mogelijk!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!te!vervullen.! Om!die!reden!verdient!het!de!voorkeur!om!allereerst!in!te!zetten!op!de!ontwikkeling!van!kennis!en! vaardigheden!die!eveneens!passen!in!de!verdere!professionalisering!van!het!architectenbureau.!In! figuur!17!zijn!deze!punten!roze!gemarkeerd.!Op!die!manier!wordt!als!het!ware!eerste!verder!gewerkt! aan!kennis!en!vaardigheden!om!op!te!kunnen!treden!als!general!planner.!Hierin!kan!begonnen! worden!met!de!zaken!die!het!meeste!tijd!vergen!en!niet!een!al!te!grote!investering!met!zich! meebrengen,!te!weten:!de!verdere!ontwikkeling!van!vaardigheden!en!kennis!op!het!gebied!van! procesF!en!projectmanagement!en!directievoering.!De!investering!voor!de!scholing!in!deze! vaardigheden!en!bijkomende!kennis!is!beperkt.!Vervolgens!kan!er!gezocht!worden!naar!projecten! waarin!deze!vaardigheden!verder!ontwikkeld!kunnen!worden.!! Tegelijkertijd!kan!gestart!worden!met!de!introductie!van!kwaliteitsmanagementsystemen!en! certificering!van!het!bouwtoezicht.!Op!die!manier!wordt!er!in!de!bedrijfsprocessen!een! professionaliseringsslag!gemaakt.!! In!januari!2017!ontstaat!er!bij!Korfker!architecten!ruimte!om!te!investeren!en!kan!begonnen!worden! met!het!onderzoek!naar!en!aanschaf!van!een!geschikt!BIM!systeem.!Vervolgens!kan!in!juli!2017! gestart!worden!met!de!opleiding!in!BIM!en!het!implementeren!van!de!BIM!systematiek!binnen!het! bureau!door!middel!van!pilotprojecten.!Dit!proces!neemt!naar!verwachting!twee!jaar!in!beslag.!Een! kwaliteitsmanagementsysteem!kan!tegelijkertijd!onderzocht!en!geïmplementeerd!worden.!! ! Actie Cursus/directievoering/+/oefening Certificering/toezicht/(BRL5006) Cursus/procesD/en/projectmanagement/+/oefening Onderzoek/en/implementeren/kwaliteitsmanagementsysteem Oefening/PvE/schrijven Oefening/integraal/ontwerp Doelgericht/zoeken/naar/projecten/waarin/deze/kennis/en/vaardigheden/ontwikkeld/ kunnen/worden Onderzoek/en/aanschaf/BIM/systemen/en/software Opleiding/BIM/+/oefening Werven/pilotproject/uitvoerend/general/planner Businessplan/schrijven/t.b.v./aanvraag/werkkapitaal Onderzoeken/bouwD/ontwerpverzekering Onderzoeken/CAR/verzekeringen Ontwikkelen/contracten Cursus/projectleiding cursus/projectplanning Oefening/en/ontwikkeling/concurrentiegerichte/dialoog/(werkvoorbereiding/inkoop) cursus/ramen/en/begroten/bouwkosten Start/uitvoering/pilotproject/uitvoerend/general/planner Figuur!18!–!Planning!van!acties!die!Korfker!architecten!klaarmaken!om!als!uitvoerend!general!planner!te!opereren.!
!
46!
Planning jan./2016
jan./2017 jul./2017 jan./2019 jul./2019 jan./2020
jan./2021
!!
In!juli!2019,!als!het!bureau!zich!verder!heeft!geprofessionaliseerd!naar!het!general!planner!niveau,! kan!gestart!worden!met!het!schrijven!van!een!businessplan!ten!behoeve!van!het!verkrijgen!van! werkkapitaal.!Het!is!tevens!belangrijk!om!op!dat!moment!al!zicht!te!hebben!op!een!pilotproject.!Op! die!manier!wordt!het!businessplan!concreter,!ook!voor!de!geldverstrekker.! Als!dit!slaagt!breekt!de!laatste!voorbereidingsfase!aan!en!kunnen!zaken!als!verzekeringen!en! contracten!geregeld!worden!en!kan!verder!worden!gewerkt!aan!de!laatste!ontbrekende!kennis!en! vaardigheden!om!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!operationeel!vorm!en!inhoud!te!geven.!! $ ! !
!
!
47!
8.!Ontvankelijkheid!van!de!professionele!opdrachtgever$ Het!introduceren!van!een!nieuw!product!of!een!nieuwe!dienst!gaat!in!bijna!alle!gevallen!vergezeld! van!een!gedegen!marktconsultatie.!Het!is!tenslotte!een!bijzonder!wezenlijke!vraag!of!de!klant!wel!zit! te!wachten!op!dat!nieuwe!product!of!die!nieuwe!dienst.!Dit!is!voor!de!dienst!van!de!uitvoerend! general!planner!niet!anders.!In!die!wetenschap!is!het!gesprek!geopend!met!een!aantal!professionele! opdrachtgevers!van!Korfker!architecten!en!gekeken!hoe!zij!tegenover!deze!nieuwe!rol!staan.!! !
8.1.!De!geïnterviewden!! Voor!dit!hoofdstuk!spraken!we!met!Harry!Wolf,!een!vastgoedacquisiteur!van!de!landelijke! supermarktorganisatie!Jumbo;!met!Hans!van!Heteren,!de!directeur!van!de!Veenendaalse! Woningstichting!(hierna:!VWS),!een!kleine!woningcorporatie!in!Veenendaal;!met!Leo!Breukel,!de! bestuursvoorzitter!van!AVES,!een!middelgrote!stichting!voor!primair!onderwijs!in!en!rondom!de! Noordoostpolder!en!met!Carolien!de!Wit,!de!bestuurssecretaris!van!Woonzorg!Flevoland,!een! middelgrote!zorgorganisatie.! Met!al!deze!organisaties!heeft!Korfker!architecten!een!relatie!opgebouwd.!Met!de!een!is!dat!een! intensievere!en!langdurigere!relatie!dan!met!de!ander.!Met!C1000!bijvoorbeeld!(in!2011! overgenomen!door!Jumbo)!doet!Korfker!al!ruim!dertig!jaar!zaken.!Door!de!jaren!heen!heeft!het! bureau!voor!deze!organisatie!ruim!honderd!supermarkten!in!de!regio!gebouwd!en!verbouwd.!Met! VWS!is!nog!niet!gebouwd.!Wel!is!er!vanwege!een!lang!planvormingsproces!rond!een!supermarkt! waar!appartementen!voor!VWS!boven!zouden!komen!sprake!van!een!vertrouwde!relatie.!Met!AVES! wordt!op!dit!moment!voor!het!eerst!een!school!uitgebreid!en!verbouwd!(Minderhoud!school!te! Tollebeek)!en!met!Woonzorg!Flevoland!is!in!het!afgelopen!jaar!een!landelijke!zorgaccommodatie! gerealiseerd!met!14!zorgeenheden!(Vergeten!Landleven!te!Lelystad).!
! 8.2.!De!bekendheid!van!de!uitvoerend!general!planner! De!eerste!vraag!aan!de!geïnterviewden!was!of!zij!bekend!waren!met!de!rol!van!de!uitvoerend!general! planner.!Alleen!Wolf!reageerde!hier!bevestigend!op.!Van!Heteren!kende!het!niet!maar!was!niet! verbaasd!te!horen!dat!deze!rol!in!de!praktijk!gebracht!wordt!door!architecten.!AVES!en!Woonzorg! hadden!er!beide!nog!niet!van!gehoord.!! Bij!Wolf!riep!de!rol!vooral!herkenning!op!aan!de!manier!waarop!aannemers!zich!tegenwoordig!vaak! profileren.!Het!komt!zeer!geregeld!voor!bij!Jumbo!dat!er!een!ontwerp!ligt!en!dat!een!aannemer!zich! aanbiedt!om!het!project!verder!op!risico!over!te!nemen.!Zij!vervullen!dan!in!wezen!eenzelfde!rol!als! de!uitvoerend!general!planner!ambieert.!Met!name!de!grote!aannemers!doen!dat.!Hier!liggen! volgens!Wolf!zeker!kansen!voor!de!architect!als!uitvoerend!general!planner.!Hij!merkt!verder!op!dat! hij!de!wijze!waarop!gewerkt!wordt!met!Korfker!architecten!al!in!de!buurt!vindt!komen!van!de! uitvoerend!general!planner.!Het!is!dan!weliswaar!niet!risicodragend,!maar!de!opdrachtgever!wordt! wel!in!belangrijke!mate!ontzorgd.! Van!Heteren!wijst!er!eveneens!op!dat!het!de!aannemers!zijn!die!deze!rol!geregeld!op!zich!nemen!bij! VWS.!De!corporatie!zet!tegenwoordig!zelf!opdrachten!op!soortgelijke!wijze!in!de!markt.!Hierin!zijn!zij! geïnspireerd!door!de!methodiek!van!de!Delftse!hoogleraar!Hennes!de!Ridder,!opgetekend!in!het! boek!‘De!legolisering!van!de!bouw’.!VWS!nodigt!dan!voor!een!renovatie!een!aantal!aannemers!uit!en! geeft!ze!een!aantal!eisen!mee!voor!de!fysieke!structuur!en!de!functionaliteit.!Vervolgens!laat!VWS! hen!met!een!plan!en!een!prijs!komen!en!gunt!het!werk!op!basis!van!de!beste!prijsF kwaliteitverhouding.!De!aannemer!is!dan!het!enige!aanspreekpunt.!! Bij!AVES!is!de!enige!bekende!variabele!in!de!rol!van!de!architect!of!hij!wel!of!niet!directie!voert.!In! het!verleden!hebben!ze!daar!wel!eens!mee!geëxperimenteerd.!Vandaag!de!dag!wordt!dit!door!een! bouwmanagementbureau!gedaan!dat!gespecialiseerd!is!in!het!ondersteunen!van!schoolbesturen.! Bij!Woonzorg!is!ook!nog!nooit!iets!gedaan!wat!in!de!buurt!komt!van!deze!rol.!De!architect!wordt!wel! het!gehele!traject!betrokken,!maar!Woonzorg!betrekt!ook!altijd!een!bouwbegeleider!die!hen!als! opdrachtgever!ondersteunt!in!het!bouwproces.!In!het!meest!recente!project!heeft!die! bouwbegeleider!tevens!het!bestek!geschreven!en!directie!gevoerd.! !
!
48!
!
8.3.!De!wenselijkheid!van!de!uitvoerend!general!planner! Een!belangrijke!vervolgvraag!in!het!interview!richtte!zich!op!de!ontvankelijkheid!als!het!gaat!om!de! rol!van!de!uitvoerend!general!planner.!Hoe!staan!zij!er!tegenover!dat!architecten!de!risicodragende! coördinatie!van!de!bouw!op!zich!nemen?!! Wolf!gaf!aan!dat!het!kan!werken.!Hij!ziet!het!wel!voor!zich!dat!je!vanaf!de!contractfase!tot!en!met!de! nacalculatie!de!architect!verantwoordelijk!maakt.!Hij!geeft!aan!dat!het!echter!wel!belangrijk!is!dat!er! een!sterke!vertrouwensrelatie!is:!“Je!moet!aan!één!woord!genoeg!hebben.”!Daarnaast!is!het!ook! belangrijk!dat!er!dan!bij!de!architect!een!stuk!ondernemerschap!aanwezig!is.!Je!moet!dan!als! architect!proactief!optreden!in!het!proces!en!ook!adequaat!acteren!bij!bepaalde!kansen!en! problemen!die!zich!gedurende!het!proces!voordoen.!! Bij!VWS!blijkt!gedurende!het!interview!dat!het!type!(nieuwbouw)!opdrachten!dat!de!corporatie!in!de! markt!zet!zich!minder!goed!leent!voor!de!uitvoerend!general!planner.!Er!zijn!diverse!grote! bouwbedrijven!met!uitontwikkelde!concepten!voor!rijwoningen!en!die!zijn!zo!scherp!geprijsd!dat! daar!voor!uitvoerend!general!planner!geen!eer!meer!te!behalen!valt.!Verderop!in!het!interview! komen!we!echter!tot!de!conclusie!dat!de!renovatieprojecten!van!VWS!zich!daarentegen!wel!goed! zouden!lenen!voor!de!uitvoerend!general!planner.!Hier!staat!Van!Heteren!ook!wel!open!voor,!zij!het! met!een!zekere!reserve.!Hij!vraagt!zich!af!waarom!een!architect!de!extra!risico’s!,die!komen!kijken!bij! deze!rol,!naar!zich!toe!zou!willen!trekken.!Hierbij!denkt!hij!aan!het!kapitaalintensieve!karakter!van!de! bouw,!de!krappe!marges!en!verder!het!grote!cultuurverschil!tussen!de!architectuur!en!de!bouw.! Breukel!ziet!ook!voordelen!in!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!en!staat!er!in!die!zin!voor! open:!“Als!opdrachtgever!is!het!voor!mij!interessant!dat!het!één!partij!is.!Het!gezeur!tussen!ontwerp! en!uitvoering!ben!je!dan!kwijt.!Een!vraag!als:!Waar!ligt!dat!nou!en!waarom!gaat!dat!nou!mis?!Die! discussie!hoef!je!dan!niet!meer!te!voeren.”!Verder!vindt!hij!het!interessant!dat!je!een!tussenlaag!uit! het!proces!haalt.!Hij!gelooft!er!zeker!in!dat!dit!kosten!kan!besparen.!Hij!ziet!echter!ook!bepaalde! risico’s!in!de!rol,!en!die!zou!hij!afgedekt!zou!willen!zien.!! Bij!Woonzorg!vindt!men!het!een!interessante!gedachte!en!staat!men!zeker!open!voor!de!uitvoerend! general!planner.!De!Wit!merkt!op!dat!in!het!proces,!zoals!men!dat!nu!vaak!doorloopt,!de! verantwoordelijkheid!bij!hen!als!opdrachtgever!komt!te!liggen.!Dat!resulteert!er!geregeld!in!dat!je!als! opdrachtgever!klem!zit!tussen!de!architect!en!de!aannemer.!“Als!dat!risico!bij!de!architect!kan!liggen! –!die!het!plan!bedenkt!en!het!dan!zo!uitvoert!en!ook!het!belang!van!de!opdrachtgever,!de! uitvoerende!partijen!én!de!plannenmaker!managet!–!dan!heeft!dat!grote!voordelen.”!! !
8.4.!De!voordelen!en!kansen!op!een!rijtje! Als!gaat!om!de!voordelen!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner,!dan!ziet!Wolf!vooral!het! voordeel!van!het!ontzorgen.!Hij!ziet!er!een!groot!voordeel!in!dat!zij!het!proces!dan!los!zouden! kunnen!laten!nadat!de!plannen!zijn!gemaakt.!Dat!stelt!hem!als!vastgoedacquisiteur!in!staat!om!zich! volledig!te!focussen!op!de!volgende!nieuwe!locatie!of!uitbreiding.!! Van!Heteren!ziet!niet!echt!voordelen!vanuit!zijn!eigen!perspectief.!Hij!kan!zich!voorstellen!dat!het! voor!een!consument!grote!voordelen!heeft!aangezien!die!maar!één!aanspreekpunt!heeft!gedurende! het!gehele!proces!en!het!uitvoeringsproces!in!kan!gaan!met!de!partij!waar!hij!vanaf!het!begin!al! vertrouwen!in!heeft.! Breukel!ziet!eveneens!de!voordelen!van!één!aanspreekpunt!en!één!verantwoordelijke.!Dat!neemt!de! discussie!weg!tussen!ontwerper!en!uitvoerder!en!dat!vindt!hij!altijd!een!lastige!discussie.!Een!ander! voordeel!ziet!hij!in!de!diepere!relatie!die!je!krijgt.!Een!architect!staat!voor!hem!dichter!bij!omdat!hij! in!het!proces!ook!de!schakel!is!met!de!ouders,!leerkrachten!en!directeur!die!in!de!bouwcommissie! meedenken!rond!de!(ver)bouw!van!een!school.!De!relatie!met!de!architect!is!veel!dieper!dan!de! relatie!die!hij!heeft!met!bouwers!en!het!is!prettig!dat!hij!dan!ook!het!verantwoordelijk! aanspreekpunt!blijft!gedurende!de!bouw.!Verder!ziet!hij!ook!wel!een!voordeel!in!het!versimpelen!van! het!proces!door!de!aannemer!als!schakel!hier!tussenuit!te!halen.!Dat!dit!een!kostenbesparing!op!zou! kunnen!leveren!gelooft!hij!wel.!
!
49!
Bij!Woonzorg!komt!ook!het!ene!aanspreekpunt!als!grootste!voordeel!uit!de!bus.!Op!die!manier! worden!zij!als!opdrachtgever!ontzorgd!en!hoeven!zij!zich!niet!langer!te!mengen!in!de!discussie!tussen! ontwerper!en!uitvoerder.!Verder!ziet!De!Wit!ook!het!voordeel!van!de!brede!kennis!die!op!deze! manier!komt!te!zitten!bij!de!architect.! !
8.5.!Nadelen!en!risico’s! Als!het!gaat!om!nadelen!en!risico’s!dan!ziet!Wolf!er!een!nadeel!in!dat!hij!het!proces!niet!meer!in! eigen!hand!heeft.!Jumbo!heeft!vaak!te!maken!met!uitbreidingen!en!renovaties!van!bestaande! winkels!en!dan!kunnen!er!tijdens!de!bouw!nog!vele!onvoorziene!zaken!naar!boven!komen.!Als! voorbeeld!noemt!hij!een!winkel!waar!de!planvorming!voor!uitbreiding!en!renovatie!zo’n!15!jaar!heeft! geduurd.!Gedurende!die!planvorming!is!er!hoegenaamd!geen!onderhoud!gepleegd.!Tijdens!het! bouwproces!kwam!daar!aan!het!licht!dat!ook!het!gehele!dak!vervangen!moest!worden.!Daar!in! principe!niet!in!was!voorzien.!Dan!moet!het!niet!zo!zijn!dat!de!architect!dat!laat!liggen!omdat!dit!niet! in!zijn!initiële!opdracht!zit.!! Van!Heteren!heeft!er!grote!twijfels!bij!waarom!een!architect!een!dergelijk!risico!naar!zich!toe!zou! willen!trekken.!De!bouw!is!een!kapitaalintensieve!branche!en!de!marges!zijn!flinterdun.!Als!voormalig! bankier!vraagt!hij!zich!sterk!af!of!een!bank!ooit!het!werkkapitaal!zou!verschaffen!om!deze!activiteit! uit!te!kunnen!oefenen!als!architectenbureau.!Daarnaast!is!er!in!zijn!optiek!een!groot!cultuurverschil! tussen!de!bouw!en!de!architectuur.!Dat!ziet!hij!niet!zomaar!werken.!Verder!zijn!de!risico’s!voor!de! architect!bij!het!uitoefenen!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!vele!malen!groter.!! Breukel!ziet!niet!echt!nadelen,!maar!wel!veel!risico’s.!Daarbij!moet!gedacht!worden!aan!het!risico!op! aansprakelijkheid!bij!fouten!en!het!risico!op!faillissement.!Dat!zou!hij!goed!afgedicht!willen!zien!en!hij! zou!ook!overtuigd!willen!worden!van!het!bewustzijn!bij!de!architect!op!dit!gebied.!Een!andere!risico! ziet!hij!in!het!verlies!van!het!‘vier!ogen!principe’.!Uit!de!praktijk!kent!hij!diverse!voorbeelden!waarin! de!aannemer!kritiek!heeft!op!de!ontwerpoplossingen!en!de!materiaalkeuze!van!de!architect.!Die! kritische!toets!ben!je!bij!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!kwijt.!Breukel!geeft!aan!dat!in!het! werkproces!bijzonder!goed!geborgd!zou!moeten!worden!dat!er!een!open!dialoog!wordt!gevoerd!met! de!diverse!uitvoerende!partijen!om!goede!input!te!krijgen!op!het!gebied!van!maakbaarheid!en!een! goede!prijsFkwaliteitverhouding.!Daarbij!zou!de!architect!ook!moeten!laten!zien!dat!hij!in!staat!is!tot! zelfkritiek.!Het!vergt!in!zijn!optiek!van!de!architect!dus!ook!een!andere!beroepshouding.! Verder!ziet!Breukel!nog!een!risico!in!de!hang!van!architect!naar!een!mooi!gebouw!en!hoe!dat!vaak!op! gespannen!voet!staat!met!het!budget.!Dat!is!in!de!crisis!wel!wat!minder!geworden!en!daarnaast! heeft!de!prijsdruk!van!de!crisisjaren!ook!wel!wat!meer!ruimte!gecreëerd!voor!mooiere!gebouwen.! Maar!het!vraagt!volgens!Breukel!wel!om!een!rolwisseling!bij!de!architect.!Waar!hij!nu!nog!steeds!kan! pushen!op!verfraaiing!die!met!een!beetje!meerwerk!te!realiseren!is,!moet!hij!in!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!veel!strikter!binnen!budget!blijven!denken.!Meerwerk!komt!bij!de!uitvoerend! general!planner!tenslotte!uit!eigen!zak.!Tegelijkertijd!moet!die!drang!tot!verfraaiing!wel!blijven.! Voor!Woonzorg!zit!het!enige!nadeel!in!het!onbekende.!Een!architect!die!zegt!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!te!kunnen!vervullen,!zou!dit!wat!betreft!De!Wit!wel!moeten!bewijzen!met! referenties.!Verder!ziet!men!geen!nadelen.! !
8.6.!Zekerheid! Als!het!gaat!om!de!zekerheid!die!worden!gewenst!dan!is!een!bankgarantie!iets!wat!bij!iedereen! terugkomt.!Bij!grote!projecten!maken!Jumbo,!VWS!en!AVES!daar!gebruik!van.!Of!Woonzorg!dat!ook! doet!weet!De!Wit!niet,!maar!dat!ziet!zij!als!verantwoordelijkheid!van!de!bouwbegeleider.!De!Wit!zou! verder!vooral!graag!zekerheid!zien!in!een!goed!contract!en!daarbij!is!het!voor!hen!belangrijk!dat!ze! niet!voor!verrassingen!komen!te!staan.!Dat!zit!deels!in!contracten,!maar!nog!belangrijker!is!het! vertrouwen!dat!de!architect!weet!te!wekken!met!kennis!van!zaken.!Dan!gaat!het!om!kennis!van! actuele!technieken,!actuele!eisen!en!tevens!een!vooruitziende!blik!op!de!zorg.!Daarin!moet!hij!echt! een!sparringpartner!zijn!voor!de!raad!van!bestuur.!Daarnaast!is!voor!Woonzorg!de!zekerheid!over! planning!heel!belangrijk.!Elke!week!vertraging!kost!inkomsten!en!daarnaast!stemmen!cliënten!hun!
!
50!
plannen!af!op!de!opening!van!een!nieuwe!accommodatie.!Ze!zeggen!bijvoorbeeld!de!huur!al!op.!Dan! kun!je!het!niet!hebben!dat!de!opening!opeens!weken!vertraging!oploopt.! Voor!Jumbo!is!een!goede!overeenkomst!waarin!alle!uitgangspunten!zijn!vastgelegd!essentieel!om! zekerheid!te!bieden.!Dit!kan!echter!ook!na!verloop!van!tijd!in!een!standaard!contract!gegoten! worden.!Snelheid!is!bij!supermarkten!van!wezenlijk!belang.!Als!de!procedurele!rompslomp!doorlopen! is!moet!er!ook!snel!gehandeld!kunnen!worden.!Wolf!geeft!aan!dat!met!vaste!bouwers!soms!het! contract!pas!wordt!rondgemaakt!als!de!bouw!al!praktisch!voltooid!is.!In!die!zin!is!Jumbo!ook!erg! gewend!om!in!vertrouwen!samen!te!werken!en!gericht!om!langdurige!relaties!met!partners.! Voor!AVES!zijn!goede!verzekeringen!ook!wezenlijk!in!het!bieden!van!zekerheid.!Een!uitvoerend! general!planner!moet!sowieso!ook!een!CAR!verzekering!afsluiten!zodat!risico’s!tijdens!de!bouw!zijn! afgedekt.!Maar!ook!aansprakelijkheid!moet!verzekeringstechnisch!goed!afgedekt!zijn.! Verder!snijdt!Breukel!aan!dat!ook!op!het!gebied!van!Arbo!de!nodige!zekerheid!geboden!moet! worden.!Van!Heteren!voegt!hier!nog!ketenaansprakelijkheid!en!een!goede!GFrekening!aan!toe.!Dit! zijn!stuk!voor!stuk!terreinen!waarin!verantwoordelijkheid!van!de!uitvoerende!partij!bij!nalatigheid! richting!de!inlenende!partij!verlegd!kunnen!worden.!Dit!zijn!risico’s!waar!men!bij!een!aannemer!ook! mee!te!maken!heeft.!Ook!van!de!uitvoerend!general!planner!wil!men!in!deze!zekerheid!dat!zaken! goed!geregeld!zijn!en!wetten!en!regels!worden!nageleefd.!! !
8.7.!Kosten!versus!kwaliteit! Een!van!doelstellingen!van!de!uitvoerend!general!planner!is!meer!kwaliteit!leveren!voor!hetzelfde! geld.!De!opdrachtgever!die!aan!de!basis!van!de!BMPM!van!RDH!architecten!heeft!gestaan!OMO!stelt! het!als!volgt:!“Een!architect!valt!op!het!ontwerp!en!niet!op!het!geld.!Dat!is!wel!steeds!de! vertrekpositie.”!Bij!de!BMPM!is!om!die!reden!bij!risicofonds!bedacht!waar!4%!van!de!bouwsom!in! gestort!wordt.!Hier!kunnen!tegenvallers!uit!worden!betaald!en!dient!tevens!om!meer!kwaliteit!toe!te! voegen!als!er!nog!middelen!voor!handen!zijn.!Een!interessante!vraag!aan!de!geïnterviewden!in!dat! kader!is!of!men!ook!geïnteresseerd!is!in!meer!kwaliteit!binnen!budget!of!dat!er!alleen!focus!is!op!een! zo!laag!mogelijke!kwaliteit.! Wolf!begint!zijn!antwoord!met!te!stellen!dat!kwaliteit!een!subjectief!begrip!is.!Gaat!het!om!kwaliteit! van!de!functie,!kwaliteit!van!materialen!of!om!esthetische!kwaliteit?!Bij!Jumbo!wordt!een!budget! gemaakt!en!deze!heeft!zijn!relatie!met!de!huursom!die!door!de!winkel!op!te!brengen!is.!Als!daar! eenmaal!mandaat!voor!is,!dan!is!het!ook!het!meest!eenvoudig!om!dat!bedrag!in!zijn!geheel!te! gebruiken.!Bij!een!recent!project!waar!Jumbo!en!Korfker!Architecten!samen!aan!werkten!viel!de! aanneemsom!door!werkhonger!bij!de!aannemer!enorm!mee!en!bleef!er!nog!geld!over!om!een!laadF! en!losdock!te!kunnen!realiseren.!Dan!gaat!het!om!functionele!kwaliteit!die!wordt!toegevoegd.!Verder! wordt!bij!Jumbo!ook!altijd!gekeken!naar!gebouwen!vanuit!onderhoudsoogpunt.!Men!moet!weer!tien! tot!vijftien!jaar!verder!met!een!pand!en!dan!moet!het!goed!zijn.!In!die!zin!is!het!toepassen!van! kwalitatief!hoogwaardigere!materialen!ook!zeker!wenselijk.!Esthetische!kwaliteit!valt!echter!niet!als! wenselijke!kwaliteitstoevoeging.!De!architect!moet!dus!wel!consensus!hebben!met!de!opdrachtgever! wat!wederzijds!onder!kwaliteit!verstaan!wordt.! Bij!VWS!is!deze!vraag!niet!concreet!ter!sprake!gekomen!aangezien!het!interview!voor!een!groot! gedeelte!bleef!steken!op!de!vraag!of!je!wel!of!niet!uitvoerend!general!planner!moet!willen!zijn!als! architect!en!op!welke!manier!je!daar!vorm!en!inhoud!aan!zou!kunnen!geven.!! Voor!AVES!is!binnen!budget!blijven!heilig!en!dat!was!in!de!jaren!voor!de!crisis!vaak!niet!gemakkelijk.! In!die!zin!schetst!Breukel!een!situatie!die!herkenning!oproept!met!de!situatie!die!Hans!van!Dijk!van! OMO!schetste!als!aanleiding!voor!de!BMPM.!Ook!OMO!wist!voor!de!crisis!vaak!geen!scholen!meer! binnen!budget!te!realiseren.!Breukel!geeft!aan!dat!als!het!binnen!budget!mogelijk!is!om!meer! kwaliteit!toe!te!voegen,!dit!zeker!wenselijk!is!voor!AVES.!Als!voorbeeld!noemt!hij!een!sedumdak!dat! bij!een!recente!nieuwbouw!kon!worden!toegepast!en!een!warmteFterugwinFinstallatie.!Verder!vindt! hij!het!ook!interessant!als!er!esthetisch!iets!extra’s!gedaan!kan!worden.!Recente!realiseerde!AVES! een!nieuwe!school!in!Emmeloord!die!qua!vormgeving!ook!echt!een!bijzondere!uitstraling!heeft.! Breukel!zegt!daarover:!“Het!zijn!mooie!gebouwen.!Verrassende!gebouwen.!Zo!anders!dan!de! vierkante!dozen.!Dat!is!echt!mooi.!Ook!als!opdrachtgever,!dat!je!zo’n!gebouw!kunt!realiseren.!Dat!dit! kan!en!dat!je!dan!uitkomt!binnen!het!budget!dan!vind!ik!kicken.”!!
!
51!
Tegelijkertijd!stelt!hij!dat!het!budget!niet!op!hoeft.!Hij!zou!nooit!willen!dat!er!bij!wijze!van!spreken! gouden!deurkrukken!in!zijn!scholen!terecht!komen.!Als!er!geld!overblijft!dan!gaat!dat!gewoon!weer! terug!naar!de!gemeente.!Het!blijft!ten!slotte!gemeenschapsgeld.! Voor!Woonzorg!geldt!ook!dat!meer!kwaliteit!binnen!budget!belangrijker!is!dan!een!zo!goedkoop! mogelijk!gebouw.!De!Wit!geeft!aan!dat!ze!graag!wordt!verrast!met!mogelijkheden!die!ze!nog!niet! kent,!maar!die!het!gebouw!enorm!verrijken.!Verder!heeft!Woonzorg!met!een!recent!opgeleverd! grootschalig!zorgcomplex!(De!Hanzeborg)!ervaring!met!wat!voor!een!impact!een!doordacht!ontwerp! en!een!goede!visie!kunnen!hebben!op!het!functioneren!van!een!gebouw.!Doordat!hier!in!het!hart! van!het!gebouw!maatschappelijke!functies!zijn!ondergebracht!en!het!gebouw!ook!een!functie!voor! de!buurt!heeft,!ontstaat!er!een!enorme!levendigheid.!Dit!geeft!een!chemie!waar!bewoners!gelukkig! van!worden!en!medewerkers!vol!trots!laat!zijn!over!het!gebouw!waar!ze!werken.! !
8.8.!Korfker!architecten!als!uitvoerend!general!planner! Een!belangrijke!vraag!ten!slotte!is!hoe!de!geïnterviewden!er!tegenaan!kijken!als!Korfker!architecten! als!middelgroot!architectenbureau!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!op!zich!neemt.! Voor!Jumbo!zou!het!zeker!denkbaar!zijn!dat!Korfker!die!rol!gaat!vervullen.!Wolf!ervaart!de!huidige! samenwerking!al!dusdanig!dat!deze!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!benadert.!Wel!zou! Korfker!dan!nog!een!meer!proactieve!houding!moeten!aannemen!aangezien!er!nu!nog!een! bouwmanager!van!Jumbo!meedraait!in!het!bouwteam!en!die!nog!veel!beslissingen!en!initiatieven! neemt!in!het!proces.!Maar!hij!heeft!vertrouwen!in!de!aanwezige!kennis.!! Voor!Van!Heteren!geldt!dat!het!gaat!om!vertrouwen.!In!feite!staat!hij!er!voor!open!als!Korfker!mee! zou!willen!doen!aan!een!selectie!voor!een!integrale!opdracht!van!een!renovatieproject.!Maar! gedurende!het!interview!klinkt!toch!continu!een!impliciete!twijfel!door!omtrent!het!concept.!In!het! slot!van!het!interview!vraagt!hij!zich!hardop!af!waarom!je!het!risico!naar!je!toe!zou!willen!trekken!als! architectenbureau.!Hij!ziet!meer!in!het!smeden!van!allianties!en!samenwerkingen!waarmee!je!als! architect!hetzelfde!aan!kunt!bieden,!maar!zonder!het!risicodragerschap!naar!je!toe!te!trekken.!! Voor!AVES!staat!voorop!dat!de!schaal!van!de!klus!in!verhouding!moet!zijn!tot!de!schaal!van!het! bureau.!De!huidige!klus!die!de!stichting!met!Korfker!doet!heeft!een!omvang!van!circa!€!200.000,F!en! zou!zich!prima!lenen!voor!werken!met!het!uitvoerend!general!planner!concept.!Maar!voor!een! grotere!klus!zoekt!AVES!ook!vaak!weer!een!grotere!partner.!Dat!heeft!te!maken!met!draagkracht!en! de!omvang!van!het!bureau.!Op!die!manier!kan!AVES!het!risico!dat!een!partij!failliet!gaat!beter! managen.! Voor!De!Wit!staat!vast!dat!Korfker!met!de!realisatie!van!Vergeten!Landleven!goed!werk!heeft! geleverd.!Maar!waar!het!bureau!nog!meer!toe!in!staat!is,!dat!weet!zij!niet!en!zo!ook!niet!of!zij! vertrouwen!heeft!in!de!capaciteiten!van!het!bureau!om!als!uitvoerend!general!planner!op!te!treden.! Om!daarvan!overtuigd!te!raken!zou!Woonzorg!in!ieder!geval!graag!succesvolle!referenties!zien.! Verder!is!het!wat!De!Wit!betreft!ook!sterk!afhankelijk!van!het!tarief!dat!er!aan!gehangen!wordt.!Dat! bepaalt!tenslotte!ook!mede!of!iets!wel!of!niet!interessant!is.! !
8.9.!Samenvattende!conclusie!
Wat!allereerst!opvalt!in!de!interviews!in!de!grote!onbekendheid!met!de!rol!van!de!uitvoerend! general!planner!bij!de!opdrachtgevers.!Dit!is!niet!verwonderlijk.!We!hebben!tenslotte!in!hoofdstuk!6! al!kunnen!constateren!dat!het!een!rol!is!die!zelfs!onder!architecten!niet!heel!breed!bekend!is.! Tegelijkertijd!merk!je!daardoor!ook!dat!er!gedurende!het!interview!veel!uitgelegd!moet!worden.! Men!kan!zich!wel!goed!voorstellen!dat!werken!met!een!uitvoerend!general!planner!veel!voordelen! zal!hebben.!Het!hebben!van!één!aanpreekpunt!klinkt!velen!als!muziek!in!de!oren.!Dat!geldt!eveneens! voor!de!daarmee!gepaard!gaande!ontzorgende!werking!die!ervan!uitgaat.!Ook!een!diepere!relatie! met!de!architect,!de!kostenbesparing!van!een!efficiënter!proces!en!toename!van!kennis!bij!de! architect!zijn!de!revue!gepasseerd.! Een!belangrijk!voordeel!en!uitgangspunt!van!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!wordt!niet! genoemd!en!dat!is!meer!kwaliteit!leveren!voor!hetzelfde!geld.!Bij!navraag!blijkt!dat!echter!wel!iets! dat!voor!alle!geïnterviewden!impliciet!of!expliciet!belangrijk!is.!In!die!zin!kan!wel!geconstateerd!
!
52!
worden!dat!deze!wens!bij!alle!opdrachtgevers!aanwezig!is.!Alleen!is!meer!kwaliteit!vaker!functionele! en!materiële!kwaliteit!dan!esthetische!kwaliteit.!Daar!moet!een!architect!zich!wel!bewust!van!zijn.! Als!we!kijken!naar!de!nadelen.!Dan!valt!op!dat!er!veel!angst!is!voor!het!onbekende!en!bij!een! enkeling!ook!onbegrip!over!de!ambitie!om!deze!risico’s!naar!je!toe!trekken!als!architect.!Bij!een! aannemer!vindt!men!het!normaal!dat!alle!risico’s!zoals!aansprakelijkheid,!faillissement,!Arbo!en! ketenaansprakelijkheid!zijn!afgedekt,!maar!bij!de!architect!als!uitvoerend!general!planner!is!dat!zeker! niet!vanzelfsprekend.!Op!dat!gebied!moet!nog!veel!vertrouwen!gewonnen!worden.!Meer! voorlichting!en!representatieve!referentieprojecten!zijn!onontbeerlijk.!! Dat!komt!ook!terug!bij!de!zekerheden!die!verlangd!worden.!Er!zal!goed!onderbouwd!moeten!dat!die! gelijkwaardig!zijn!aan!de!zekerheden!die!men!bij!een!aannemer!krijgt.! Als!we!ten!slotte!kijken!naar!de!vraag!of!de!geïnterviewden!open!staan!voor!Korfker!architecten!als! uitvoerend!general!planner.!Dan!valt!op!dat!eigenlijk!iedereen!er!open!voor!staat.!Alleen!bij!Hans!van! Heteren!van!VWS!is!die!openheid!minder.!Hij!gelooft!minder!in!het!concept!en!de!projecten!bij!VWS! lenen!zich!ook!minder!goed!voor!de!aanpak.!Jumbo,!AVES!en!Woonzorg!staan!er!allemaal!wel!open! voor.!Vanwege!het!nieuwe!en!onbekende!van!rol!zal!er!echter!nog!wel!veel!informatie!moeten! worden!verstrekt!over!hoe!zaken!geregeld,!geborgd!en!verzekerd!worden!en!hoe!het!proces! verloopt.!Het!zou!daarbij!helpen!als!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!breder!bekend!zou!zijn!in! de!branche!en!ook!op!bredere!schaal!zou!worden!toegepast.!Daarnaast!zou!voor!Korfker!architecten! een!goede!referentie!een!sleutelrol!kunnen!vervullen!in!het!kweken!van!vertrouwen.!Dan!weet!de! opdrachtgever!dat!het!elders!succesvol!is!gedaan!en!zo!wordt!de!rol!van!de!uitvoerend!general! planner!tastbaar.!!
!
53!
9.!Conclusies! In!voorlopige!conclusies!wordt!een!conclusie!getrokken!die!ingaat!op!alle!deelvragen.!In!de! eindconclusie!wordt!vervolgens!de!hoofdvraag!tegen!het!licht!gehouden.!! !!
9.1.!Deelconclusies! Dit!onderzoek!is!gestart!met!de!vraag!wat!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!behelst!om! vervolgens!te!kijken!naar!de!kansen!en!bedreigingen!die!hierin!liggen!voor!Korfker!architecten!als! middelgroot!architectenbureau.!! De!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!kenmerkt!zich!in!de!kern!door!een!verregaande!integratie! van!ontwerp!en!uitvoering!met!de!architect!als!risicodragende!en!coördinerende! eindverantwoordelijke!aan!het!roer.!Hiermee!neemt!de!architect!tijdens!de!uitvoering!de!rol!van!de! hoofdaannemer!over.!De!uitvoerend!general!planner!biedt!de!opdrachtgever!maximale!zekerheid! over!de!prijs!zonder!in!te!boeten!op!invloed!gedurende!het!proces.!Dat!wordt!bereikt!door!het! planvormingsF!en!realisatieproces!inclusief!de!prijsvorming!volkomen!transparant!te!maken.!Verder! wordt!door!het!betrekken!van!uitvoerende!partijen!en!leveranciers!in!het!ontwerpproces!de!kloof! tussen!ontwerp!en!uitvoering!gedicht.!BIM!speelt!hierin!een!belangrijke!rol,!als!ontwerptool!én!als! middel!om!de!samenwerking!en!communicatie!te!intensiveren.!Dit!leidt!tot!en!efficiënter!proces!en! minder!faalkosten!waardoor!er!meer!geld!overblijft!voor!kwaliteit.!! De!rol!van!uitvoerend!general!planner!vergt!echter!wel!veel!van!een!middelgroot!architectenbureau! als!Korfker.!Zo!krijgt!het!te!maken!met!verhoogde!kapitaallasten!en!verzekeringseisen.!Verder!zijn!er! andere!contracten!nodig,!moeten!er!nieuwe!competenties!ontwikkeld!worden!om!de!uitvoering!voor! te!bereiden!en!te!coördineren!en!moeten!processen!geprofessionaliseerd!worden.! Bureaus!die!optreden!als!uitvoerend!general!planner!doen!dat!om!verschillende!redenen.!De! belangrijkste!reden!is!de!wens!van!de!opdrachtgever.!Daarnaast!willen!uitvoerend!general!planners! grip!houden!op!de!uitvoering!en!daarmee!de!kwaliteit!van!hun!ontwerp!borgen.!Andere!redenen!zijn! behoud!van!werk!en!prijsstabiliteit.!Een!prettige!bijkomstigheid!is!dat!er!weer!prettiger! samengewerkt!wordt!in!de!uitvoering.! Als!er!branchebreed!wordt!gekeken!is!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!onder!middelgrote! architectenbureaus!nog!niet!erg!bekend.!Slechts!25%!van!de!respondenten!zegt!de!rol!te!kennen.! Wel!blijkt!na!doorvragen!dat!een!hoger!percentage!(38%)!de!rol!wel!eens!in!de!praktijk!brengt.!Het!is! echter!de!vraag!in!welke!mate,!aangezien!dit!slechts!bij!14%!van!de!respondenten!terug!te!zien!is!in! de!teamsamenstelling.!De!uitkomsten!van!de!enquête!wijzen!in!ieder!geval!uit!dat!er!nog!veel!terrein! te!winnen!is!alvorens!de!uitvoerend!general!planner!breed!bekend!is.!En!dat!is!wel!nodig!om!ervoor! te!zorgen!dat!het!een!volwaardige!alternatieve!bouworganisatievorm!wordt!voor!de!gemiddelde! opdrachtgever.! Voor!Korfker!architecten!is!de!eerste!conclusie!dat!het!bureau!verre!van!klaar!is!om!de!rol!van! uitvoerend!general!planner!op!zich!te!nemen.!Er!is!nog!weinig!ervaring!op!het!gebied!van!procesF!en! projectmanagement,!integraal!ontwerp!en!directievoering.!Daarnaast!wordt!de!BIM!methodiek,!die! een!belangrijke!drager!is!voor!het!geïntegreerde!ontwerpF!en!uitvoeringsproces,!binnen!het!bureau! nog!niet!gebruikt.!Vanwege!de!hoge!investering!en!de!tijd!die!daarmee!gemoeid!zijn,!is!het!invoeren! van!BIM!niet!op!korte!termijn!te!realiseren.!Daarnaast!zijn!er!binnen!het!bureau!nog!stappen!te! zetten!in!het!verkrijgen!van!meer!ervaring!met!het!dragen!van!verantwoordelijkheid!in!de!uitvoering.! Daar!komt!nog!bij!dat!gezien!de!brancheF!en!marktomstandigheden!het!verkrijgen!van!het!benodigde! werkkapitaal!onzeker!is.!! Echter,!veel!van!de!stappen!die!leiden!tot!gereedmaking!voor!de!rol!van!uitvoerend!general!planner! maken!onderdeel!uit!van!een!algemene!professionaliseringsslag!van!het!bureau!en!kunnen!ingezet! worden!zonder!een!definitieve!keuze!te!maken!voor!de!rol.!Op!die!manier!loopt!Korfker!niet!het! risico!tevergeefs!geïnvesteerd!te!hebben!wanneer!aanvraag!voor!extra!werkkapitaal!niet!wordt! gehonoreerd!of!het!werven!van!een!pilotproject!niet!lukt.!Het!implementatieproces!van!de!rol!van! uitvoerend!general!planner!biedt!Korfker!de!kans!om!verder!te!professionaliseren.! Als!tot!slot!gekeken!wordt!naar!de!ontvankelijkheid!bij!de!opdrachtgevers,!dan!valt!op!dat!het! hebben!van!één!aanspreekpunt!en!het!ontzorgende!aspect!van!de!uitvoerend!general!planner!vrijwel!
!
54!
alle!opdrachtgevers!aanspreekt.!Bijna!alle!opdrachtgevers!staan!open!voor!de!aanpak.!Tegelijkertijd! roept!het!onbekende!van!de!rol!nog!de!nodige!vragen!op.!Hierin!zou!het!helpen!als!de!rol!van!de! uitvoerend!general!planner!breder!uitgeoefend!zou!worden!in!de!architectenbranche.!Daarnaast!zou! het!voor!Korfker!architecten!helpen!om!zelf!een!succesvol!voorbeeld!te!kunnen!presenteren.! !
9.2.!Eindconclusie! Kort!samengevat!omvat!het!implementeren!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!het!uitbreiden! van!kennis!en!vaardigheden!op!het!gebied!van!het!beheersen!van!het!ontwerpF!en!uitvoeringsproces.! Dat!moet!gepaard!gaan!met!kwaliteitsmanagement!om!alles!goed!te!borgen.!Tegelijkertijd!brengt! het!ook!een!grotere!verantwoordelijkheid!met!zich!mee!in!aansprakelijkheid!en!in!kapitaallast.!Met! name!de!kapitaallast!is!een!punt!dat!een!struikelblok!kan!vormen.!! Een!grote!kans!is!gelegen!in!de!professionaliseringslag!die!het!implementeren!van!de!rol!met!zich! meebrengt.!Daarnaast!speelt!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!in!op!een!behoefte!bij!de! opdrachtgever!waarmee!Korfker!haar!positie!bij!haar!opdrachtgevers!kan!verstevigen.!Bijkomende! voordelen!zijn!een!groter!aandeel!in!projecten,!het!opleveren!van!kwalitatief!hoogwaardiger! gebouwen!en!een!prettiger!uitvoeringsproces.! Er!liggen!echter!ook!bedreigingen!op!de!loer.!Er!is!vanwege!het!kapitaalintensieve!karakter!van!de! uitvoerend!general!planner!extra!werkkapitaal!nodig!en!vanwege!solvabiliteitseisen!moet!dat!deels! bestaan!uit!eigen!vermogen.!Voor!Korfker!betekent!dit!dat!er!de!komende!jaren!verder!gebouwd! moet!worden!aan!het!eigen!vermogen!en!dat!staat!op!gespannen!voet!met!de!grote!investeringen! die!gedaan!moeten!worden!om!in!de!aanloop!verder!te!professionaliseren.!Een!andere!bedreiging!is! dat!de!investeringen!op!termijn!moeilijk!terugverdiend!kunnen!worden.!De!rol!van!uitvoerend! general!planner!heeft!de!potentie!meer!omzet!op!te!leveren!voor!de!architect!en!zijn!marktpositie!te! verbeteren.!Dat!kan!leiden!tot!een!beter!resultaat.!Tegelijkertijd!is!er!nog!geen!sprake!van!een!brede! marktpenetratie!van!de!architect!als!uitvoerend!general!planner!en!is!het!dus!de!vraag!hoe!snel!het! bureau!opdrachten!weet!te!werven!waarin!zij!deze!rol!kan!vervullen.! Nog!een!andere!bedreiging!is!gelegen!in!het!extra!risico,!de!aansprakelijkheid!wordt!voor!de!architect! beduidend!hoger.!! Of!de!kansen!opwegen!tegen!de!bedreigingen!zal!Korfker!architecten!voor!zichzelf!uit!moeten! maken.!Het!staat!vast!dat!er!nog!veel!werk!te!verrichten!is!voordat!het!bureau!klaar!is!om!de!rol!te! vervullen.!Tegelijkertijd!brengt!het!implementatieproces!een!enorm!professionaliseringslag!met!zich! mee!die!een!breder!nut!heeft!dan!alleen!het!gereed!raken!voor!het!uitoefenen!van!de!rol.!!
! !
!
!
55!
10.!Aanbevelingen$ Naar!aanleiding!van!het!onderzoek!worden!de!volgende!aanbevelingen!gedaan!aan!de!directie!van! Korfker!architecten!om!vervolg!te!geven!aan!de!uitkomsten!van!dit!onderzoek.! 1. Voer!als!directie!een!gesprek!waarin!de!kansen!en!bedreigingen!van!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!tegen!elkaar!afgezet!worden!en!bepaal!hoe!kansrijk!je!het!uitoefenen!van!de! rol!acht.!Betrek!daarin!sleutelpersonen!binnen!het!bedrijf.! 2. Maak!een!concrete!raming!en!planning!voor!alle!stappen!die!leiden!tot!de!implementatie!van! de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!houdt!daarin!rekening!met!de!haalbaarheid!van!te! investeren!tijd!en!geld.!! 3. Kader!helder!af!welke!stappen!gezet!kunnen!worden!in!het!kader!van!de!algemene! professionalisering!van!het!bureau!en!welke!specifiek!betrekking!hebben!op!de! implementatie!van!de!rol!van!uitvoerend!general!planner.! 4. Laat!theorie!en!praktijk!hand!in!hand!gaan!en!zoek!doelbewust!naar!projecten!waarin! praktijkervaring!opgedaan!kan!worden!met!nieuwe!vaardigheden.!! 5. Bouw!een!aantal!beslismomenten!in!waarop!besloten!kan!worden!om!al!dan!niet!door!te! gaan!en!definitief!te!bepalen!of!de!rol!van!de!uitvoerend!general!planner!bij!het!bureau!past.! Herhaal!op!deze!momenten!steeds!stap!1.! 6. Zoek!aansluiting!bij!een!bureau!dat!de!rol!van!uitvoerend!general!planner!al!in!de!praktijk! brengt!om!hiervan!te!leren!en!te!voorkomen!dat!je!het!wiel!opnieuw!uit!moet!vinden.! 7. Houd!bij!het!investeren!in!de!ontwikkeling!van!het!bureau!rekening!met!het!versterken!van! de!eigen!vermogenspositie.! 8. Begin,!ruim!voor!het!moment!dat!gestart!wordt!met!rol!van!uitvoerend!general!planner,!met! het!werven!van!een!pilotproject!bij!een!vaste!opdrachtgever!waarmee!het!bureau!een!goede! vertrouwensrelatie!heeft.!
!
56!
! ! ! ! ! Nawoord! Dit!onderzoek!zou!er!niet!zijn!geweest!zonder!de!vele!mensen!die! belangeloos!hebben!meegewerkt.!In!dit!nawoord!wil!ik!nog!kort!van!de! gelegenheid!gebruik!maken!om!deze!mensen!te!bedanken.!Te!beginnen! bij!Ben!Westenburger!van!RDH!architecten!en!Menno!Rubbens!van! Cepezed!Projects!die!mij!hebben!ingewijd!in!de!wondere!wereld!van!de! uitvoerend!general!planner.!Verder!Jasper!Kraaijeveld!van!de!BNA!die!de! branche!voor!mij!ontsloten!heeft!en!geholpen!heeft!de!enquête!tot!een! succes!te!maken.!Mijn!dank!gaat!ook!uit!naar!Hans!van!Dijk!van!Ons! Middelbaar!Onderwijs!en!Ruben!van!Wijk!van!Vanwijk!die!een! interessant!kijkje!achter!de!schermen!gaven!vanuit!het!perspectief!van! de!praktiserend!opdrachtgever.!! En!dit!onderzoek!was!niet!compleet!geweest!zonder!de!waardevolle! bijdragen!van!Harry!Wolf,!Hans!van!Heteren,!Leo!Breukel!en!Carolien!de! Wit;!opdrachtgevers!van!Korfker!architecten!die!vanuit!hun!perspectief! hebben!gereflecteerd!op!de!uitvoerend!general!planner.!Verder!ben!ik! schatplichtig!aan!mijn!afstudeerbegeleider!Koos!Johannes!die!mijn! onderzoek!met!zijn!waardevolle!feedback!enorm!veel!beter!heeft! gemaakt!en!mij!tegelijkertijd!het!vertrouwen!wist!te!geven!dat!ik!op!de! goede!weg!zat.!En!niet!te!vergeten!bedank!ik!mijn!compagnon!en! bedrijfsbegeleider!Gerben!ter!Horst!en!collega!Albert!Dunning,!voor!het! meedenken!in!dit!proces!en!het!geduldige!leeswerk.! En!tot!slot!ben!ik!nog!grote!dank!verschuldigd!aan!mijn!lieve!vriendin! Sanne,!die!mijn!drukke!leven!als!ondernemer!en!parttime!student! weekend!na!weekend!heeft!weten!te!verdragen.!Dank!je!lief.!
!
57!
Begrippenlijst! In!deze!begrippenlijst!zijn!alle!belangrijke!begrippen!in!dit!onderzoek!benoemd!en!omschreven.! ! Aanbestedingscultuur$ De!cultuur!die!ontstaat!tussen!de!inschrijvende!aannemers!en!hun!onderaannemers!onder!invloed! van!een!aanbesteding.!! $ Architectenbranche$ Alle!architectenbureaus!in!Nederland!samen.! ! Autocad$ Een!technische!tekenprogramma!van!het!Amerikaanse!softwarehuis!Autodesk.!Het!programma!is! oorspronkelijk!ontwikkeld!voor!de!werktuigbouw,!maar!is!! $ BNA$ Bond!Nederlandse!Architecten! ! Baumeister$ Duitse!term!voor!architect.!De!Duitse!architect!draagt,!vergeleken!met!zijn!Nederlandse!collega,!over! het!algemeen!meer!verantwoordelijkheid.!Hij!is!onder!andere!verantwoordelijk!voor!de!kwaliteit!van! het!werk!van!de!diverse!onderaannemers,!de!betaling!van!de!rekeningen!aan!hen!en!dat!de!planning! gehaald!wordt.! $ BIM$ BIM!staat!voor!Building!Information!Model!en!wil!zeggen!dat!alle!betrokken!partijen!in!zowel!de! planvorming,!de!werkvoorbereiding!als!de!uitvoering!werken!in!hetzelfde!driedimensionale!model! van!het!gebouw!en!dat!dit!gebeurt!volgens!onderling!overeengekomen!protocollen!en!afspraken.! BIM!is!meer!dan!een!tekentechniek,!het!is!een!compleet!geïntegreerde!manier!van!werken!waarbij! wijzigingen!integraal!verwerkt!en!uitgewisseld!worden.!Vaak!worden!tijd!en!geld!nog!als!vierde!en! vijfde!dimensie!toegevoegd!aan!deze!werkmethodiek.! $ Bouwend$Nederland$$ Bouwend!Nederland!is!een!Nederlandse!brancheorganisatie!voor!bedrijven!in!de!sectoren!bouw! en!infrastructuur.!! $ Bouwende$architect$ Een!architect!die!risicodragende!verantwoordelijkheid!neemt!van!planvorming!tot!uitvoering!voor! tijd,!geld,!kwaliteit!en!proces.! ! Bouwmeester$Pro$Methode$ De!Bouwmeester!Pro!Methode!is!een!methode!voor!het!uitoefenen!van!de!rol!van!uitvoerend! general!planner!die!door!RDH!architecten!is!ontwikkeld!in!samenwerking!met!opdrachtgever!Ons! Middelbaar!Onderwijs.!In!het!onderzoek!wordt!de!methode!afgekort!met!BMPM.! $ Bouwteam$ Een!bouwteam!is!een!bouworganisatievorm!waarin!de!ontwerpende!en!uitvoerende!partijen!samen! werken!aan!het!ontwerp!en!de!realisatie!daarvan.!Deze!partijen!worden!individueel!door!de! opdrachtgever!geselecteerd!en!zij!participeren!in!het!proces!vanuit!hun!specifieke! verantwoordelijkheid!naar!de!opdrachtgever.! De!gedachte!bij!deze!organisatievorm!is!dat!de!ontwerpende!partijen!vanuit!de!opdrachtgever! worden!aangestuurd,!maar!dat!de!uitvoerende!partijen!al!tijdens!het!ontwerpproces!de!mogelijkheid! wordt!geboden!het!project!af!te!stemmen!op!bij!hen!gangbare!werkmethoden!en!uitvoerbaarheid.!
!
58!
Daarnaast!krijgen!zij,!vanaf!het!moment!dat!zij!toetreding!tot!het!bouwteam,!de! verantwoordelijkheid!binnen!het!afgegeven!budget!te!opereren!en!over!de!haalbaarheid!binnen!dit! budget!te!waken.! ! BRL$5006$ BRL!5006!is!een!beoordelingsrichtlijn!die!gehanteerd!wordt!bij!het!certificeren!van!bedrijven!die! toezicht!houden!op!bouwwerken.!BRL!5006!spitst!zich!toe!op!zowel!organisatorische!aspecten!als!de! deskundigheid!van!het!toezicht!op!de!bouwplaats.! $ CAR$ Met!de!CARFverzekering!beschermt!de!uitvoerende!partij!of!de!opdrachtgever!zich!tegen!risico’s!als! beschadigingen!ten!gevolge!van!het!weer,!beschadigingen!aan!eigendommen!van!derden,! bouwfouten,!diefstal!en!vandalisme.!Deze!kan!worden!afgesloten!voor!de!duur!van!één!bouwproject! of!voor!alle!projecten!het!hele!jaar!door.!De!verzekering!loopt!tijdens!uitvoering!van!het!werk! en!tijdens!de!onderhoudstermijn.!! ! Cash$flow$ Engelse!term!voor!kasstroom!waarmee!in!de!bedrijfseconomische!zin!de!inF!en!uitstroom!van!liquide! middelen!bedoeld!wordt!binnen!een!onderneming.!! ! Competenties$ Competenties!ontstaan!door!het!bewust!inzetten!van!vaardigheden.!Met!andere!woorden;! competenties!zijn!vaardigheden!die!met!een!bewust!doel!zijn!ontwikkeld.$ $ Concurrentiegerichte$dialoog$ De!concurrentiegerichte!dialoogprocedure!is!een!aanbestedingsvorm!die!wezenlijk!verschilt!van!een! ‘gewone’!aanbesteding.!Het!grootste!verschil!zit!in!de!wijze!van!uitvragen.!In!de!concurrentieF gerichte!dialoog!wordt!gestart!met!een!vraag!waarvoor!geen!(eenduidige)!oplossing!bekend!is.!Op! basis!van!oplossingen!die!de!inschrijvers!aandragen!voert!de!aanbestedende!dienst!een!dialoog!die! leidt!tot!optimalisatie!tussen!vraag!en!aanboden!prijs!en!kwaliteit.!$ $ Crisis$ Met!crisis!wordt!gedoeld!op!de!economische!crisis!die!in!Nederland!rond!2009!startte!en!medio!2014! formeel!eindigde!met!een!bijzonder!bescheiden!economische!groei.! $ Crowdfunding$ Crowdfunding!is!een!alternatieve!vorm!om!bedrijven!en!projecten!te!financieren.!Om!een!bedrijf!of! project!te!financieren!gaan!ondernemers!normaal!gesproken!naar!de!bank!om!een!kredietaanvraag! te!doen!en!op!die!manier!startkapitaal,!werkkapitaal!of!een!projectfinanciering!te!verkrijgen.!Bij! Crowdfunding!wordt!echter!zonder!tussenkomst!van!de!bank!een!financiering!verkregen!bij!een! groep!van!investeerders.!Voor!het!tot!stand!brengen!van!de!match!tussen!vraag!en!aanbod!zijn! diverse!partijen!actief.!Een!aantal!voorbeelden!hier!van!zijn!Geldvoorelkaar,!Symbid,!Collin! Crowdfund!en!Zencap.! $ DBFMO$ DBFMO!is!een!geïntegreerde!contractvorm!en!is!een!afkorting!die!staat!voor!Design,!Build,!Finance,! Maintain!and!Operate.!Bij!een!gebouw!dat!door!middel!van!een!DBFMO!contract!tot!stand!komt! draagt!de!opdrachtnemer!van!zo’n!contract!zorg!voor!het!ontwerp,!de!bouw,!de!financiering,!het! onderhoud!en!het!operationeel!houden!van!het!gebouw.! !
!
59!
Design$&$Build$ Design!&!Build!is!een!geïntegreerde!contractvorm.!Bij!een!gebouw!dat!door!middel!van!een!Design!&! Build!contract!tot!stand!komt!draagt!de!opdrachtnemer!van!zo’n!contract!zorg!voor!het!ontwerp!en! de!bouw.!! $ Directievoerder$ De!directievoeder!oefent!formeel!gezien!toezicht!uit!op!de!uitvoering!van!het!bouwwerk!en!het! nakomen!van!de!overeenkomst.!De!directievoerder!is!een!intermediair!tussen!de!opdrachtgever!en! de!uitvoerende!aannemer.!Hij!vertegenwoordigt!in!het!bouwproces!de!opdrachtgever!met!kennis! van!zaken.! ! DNR2011$ DNR2011!verwijst!naar!De!Nieuwe!Regeling!2011!en!is!de!standaard!rechtsverhouding!tussen! opdrachtgeverFarchitect,!ingenieur!en!adviseur.!Het!zijn!algemene!voorwaarden!die!zijn!ontwikkeld! door!de!BNA!in!samenwerking!met!NLingenieurs,!de!branchevereniging!van!adviesF,!managementF!en! ingenieursbureaus.! $ Driehoeksrelatie$ De!driehoeksrelatie!gaat!over!de!verhouding!tussen!opdrachtgever,!architect!en!aannemer.!De! opdrachtgever!huurt!de!architect!in!om!een!ontwerp!te!maken!en!uit!te!werken.!Hij!huurt!een! aannemer!in!om!het!ontwerp!conform!bestek!uit!te!voeren.!Architect!en!aannemer!hebben! onderling!geen!contractuele!relatie,!maar!controleren!wel!elkaars!werk.!De!architect!heeft!vaak! toezicht!op!het!werk!of!voert!namens!de!opdrachtgever!directie.!De!aannemer!heeft!een! meldingsplicht!in!het!geval!hij!fouten!aantreft!in!het!werk!van!de!architect.!! $ Droge$knoop$ Een!droge!knoop!(ook!wel!verbinding)!is!een!op!de!bouwplaats!gemaakte!verbinding!tussen!twee! betonnen.!De!verbinding!wordt!gerealiseerd!een!vrije!oplegging!met!bijvoorbeeld!nokken!of!bouten.! Daarnaast!verwijst!de!term!droge!knoop!ook!naar!verbindingen!tussen!gebouwdelen!van! bijvoorbeeld!staal!die!door!middel!van!bouten!en!moeren!met!elkaar!verbonden!worden.$ $ École$des$Arts$van$Blondel$ Een!architectuurschool!in!Parijs!opgericht!in!1744!door!JacquesFFrançois!Blondel!nadat!hij!geweigerd! werd!voor!de!Académie!Royale!d'Architecture.!Deze!opleiding!bood!als!een!van!de!eerste!een! volledige!architectenopleiding!aan.!! $ Fte$ Een!afkorting!van!fulltimeFequivalent.!Dit!is!een!rekeneenheid!waarmee!de!omvang!van!een! dienstverband!van!een!medewerker!of!de!personeelssterkte!van!een!bedrijf!kan!worden!uitgedrukt.! $ GCrekening$ Een!gFrekening!is!een!geblokkeerde!rekening!die!aannemers!kunnen!gebruiken!om!loonheffingen!(al! dan!niet!met!btw)!van!door!hen!ingehuurd!personeel!aan!de!belastingdienst!of!aan!onderaannemers! te!voldoen.!Van!een!gFrekening!kunnen!geen!andere!betalingen!gedaan!worden.!De!rekening! beschermt!partijen!tegen!wanbetalingen!van!loonheffingen.! $ Geïntegreerde$contractvormen$ Geïntegreerde!contractvormen!zijn!bouworganisatievorm!waarbij!ontwerp!en!uitvoering!in!één!hand! liggen.!Een!opdracht!wordt!aangenomen!door!een!combinatie!van!architect,!adviseurs,!aannemer!en! installateur!waarbij!de!regie!over!het!algemeen!ligt!bij!de!bouwkundig!aannemer!of!bij!een! projectontwikkelaar.!Een!bekende!geïntegreerd!contractvorm!is!Design!&!Build.!Andere!bekende! voorbeelden!van!een!geïntegreerde!organisatievorm!zijn:!Engineer!&!Build!(hierbij!wordt!het! geïntegreerde!contract!geïnitieerd!na!eerste!ontwerp),!projectontwikkeling!en!turnFkey.!De!meest!
!
60!
uitgebreide!vorm!van!geïntegreerde!contracten!is!DBFMO.!Hierbij!neemt!de!opdrachtnemer!zowel! ontwerp,!bouw,!financiering,!onderhoud!als!exploitatie!ter!hand.! $ General$Contractors$ Apart!bedrijf!dat!architectenbureau!Cepezed!in!de!jaren!90!heeft!opgericht!om!bouwprojecten!te! realiseren!zonder!tussenkomst!van!en!hoofdaannemer.! $ General$planner$ Een!General!planner!is!een!organisatievorm!in!de!planvorming!waarbij!een!partij!alle!planvormende! organisatie!inhuurt!en!aanstuurt.!De!opdrachtgever!heeft!hiermee!gedurende!de!gehele!planvorming! maar!één!aanspreekpunt.!We!komen!deze!organisatievorm!onder!andere!tegen!in!het!boek!van!de! Duitse!professor!Sommer39.! ! Honorarium$ Het!honorarium!is!de!vergoeding!die!door!de!opdrachtgever!aan!de!architect!betaald!wordt!voor!zijn! dienstverlening.!! $ Hufterproof$ Hufterproof!wil!zeggen!dat!iets!niet!eenvoudig!te!vernielen!is.!In!dit!onderzoek!wordt!daarmee! gedoeld!op!de!wijze!waarop!architecten!soms!hun!ontwerpen!detailleren!als!zij!zelf!niet!meer! betrokken!zijn!na!het!definitief!ontwerp.!Door!hufterproof!te!detailleren!wordt!voorkomen!dat!de! aannemer!in!de!uitwerking!het!ontwerp!kan!vernielen.! $ Industrialisatie$ De!opkomst!van!de!grootschalige!industrie!ten!gevolge!van!de!mechanisatie!die!mogelijk!werd!met! de!uitvinding!van!de!stoommachine!in!de!tweede!helft!de!19e!eeuw.! $ ISO$9001$ De!ISO!9001!is!de!internationale!norm!voor!kwaliteitsmanagementsystemen.! ! JCT$contract$ Een!JCT!(Joint!Contracts!Tribunal)!contract!is!een!standaard!contract!voor!bouwprojecten!dat!in!1930! is!opgesteld!door!de!Royal!Institute!of!British!Architects!(RIBA)!en!de!National!Federation!of!Building! Trades!Employers!(NFBTE).!Het!sindsdien!verschillende!malen!geactualiseerd.! $ Joint$venture$ Een!joint!venture!is!een!samenwerkingsvorm!waarbij!de!samenwerkende!bedrijven!of!organisaties! vermogen!inbrengen!in!een!nieuw!bedrijf.!Dit!bedrijf!ontwikkelt!voor!gezamenlijke!rekening!en!risico! een!project.! ! Ketenaansprakelijkheid$ Ketenaansprakelijkheid!verwijst!naar!de!Wet!Keten!Aansprakelijkheid!(hierna:!WKA).!De!WKA!is!een! wettelijke!regeling!die!het!mogelijk!maakt!om!niet!betaalde!loonbelasting!of!premies!te!verhalen!in! de!keten!van!aannemers!en!onderaannemers.!De!wet!is!in!het!leven!geroepen!omdat!de!fiscus!veel! sociale!verzekeringspremies!en!belastingen!misliep!vanwege!faillissementen!van!onderaannemers.! Door!de!wet!kunnen!opdrachtgevers!in!de!keten!alsnog!aansprakelijk!gesteld!worden!voor!niet! betaalde!belastingen!en!premies!van!hun!opdrachtnemers.! $ !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 39
!Sommer,!Prof.!Dr.!Ing.!Hans!(2010).!Projectmanagement$for$building$constructions.!35$years$of$innovation$at$Drees$&$ Sommer$(pp.!2F9).!BerlijnFHeidelberg:!SpringerFVerlag.!
!
61!
Liquiditeit$ De!liquiditeit!van!een!bedrijf!geeft!inzicht!in!welke!mate!een!onderneming!kan!voldoen!aan!haar! lopende!betalingsverplichtingen.!! $ Marktpenetratie$ Marktpenetratie!is!de!mate!waarin!een!product!of!dienst!bekend!is!bij!potentiële!klanten!en!door! hen!gebruikt!wordt.!! ! Middelgrote$architectenbureaus$ Middelgrote!architectenbureaus!zijn!bureaus!die!een!omvang!hebben!6F25!fte.! !! NEN2574$ De!NEN!2574!is!een!kaderstellende!norm!met!betrekking!tot!de!indeling!van!gegevens!op!tekeningen! in!de!verschillende!fasen!van!het!bouwproces.! ! Photoshop$ Is!een!fotobewerkingsprogramma!waarmee!in!de!architectenbranche!fotorealistische!impressies! gemaakt!kunnen!worden.! $ Planvorming$ Het!proces!van!initiatief!tot!en!met!technische!uitwerking!van!een!bouwplan.! ! Procesintegratie$ Met!procesintegratie!wordt!geduid!op!de!mate!waarin!een!bureau!geïntegreerd!is!in!het! bouwproces.!Een!architectenbureau!dat!een!hoge!mate!van!procesintegratie!is!een!bureau!dat!een! belangrijke!rol!of!hoofdrol!blijft!vervullen!gedurende!de!uitvoering!van!een!project! $ Professionele$opdrachtgever$ De!professionele!opdrachtgever!is!een!opdrachtgever!die!in!het!kader!van!een!bepaalde!bedrijfsF!of! functieFuitoefening!meervoudig!de!rol!van!opdrachtgever!vervult!en!in!die!hoedanigheid! verondersteld!wordt!bekend!te!zijn!met!de!ins!en!outs!van!de!planvorming!en!het!realisatieproces.$ ! Privaat$ Privaat!heeft!betrekking!op!particuliere!verhoudingen.! $ Programma$van$eisen$ Een!programma!van!eisen!is!documenten!waarin!eisen!en!wensen!worden!opgetekend!die! betrekking!hebben!op!het!ontwerp!van!een!nieuw!of!te!renoveren!gebouw.!Een!programma!van! eisen!heeft!als!doel!de!randvoorwaarden!van!een!project!te!definiëren!en!af!te!kaderen.!$ $ Publiek$ Publiek!betekent!openbaar,!openlijk,!bekend!en!algemeen.! ! RIBA$ Royal!Institute!of!British!Architects,!te!vergelijken!met!de!Bond!Nederlandse!Architecten!in! Nederland.! $ Scope$ De!scope!heeft!betrekking!op!de!reikwijdte!van!zaken!als!een!onderzoek!of!een!opdracht.! $ Selectie$ Een!selectie!is!een!aanbesteding!onder!architecten!waarbij!over!het!algemeen!naast!prijs!ook!een! portfolio,!visie!of!schetsontwerp!wordt!meegenomen!in!de!weging.!
!
62!
SketchUp$ SketchUp!is!een!visualisatieprogramma!waarin!op!eenvoudige!wijze!een!3D!model!van!een!gebouw! of!ander!voorwerp!gemaakt!kan!worden.!Het!programma!leent!zich!met!name!voor!presentatie! doeleinden.! ! SMART$ SMART!is!een!afkorting!voor!Specifiek,!Meetbaar,!Acceptabel,!Realistisch!en!Tijdgebonden!en!wordt! gebruikt!om!doelen!op!een!resultaatgerichte!wijze!te!stellen.!! ! Solvabiliteit$ De!solvabiliteit!geeft!aan!of!een!bedrijf!in!staat!is!om!op!korte!en!op!lange!termijn!aan!zijn! betalingsverplichtingen!te!voldoen.!! ! Solvabiliteitsratio$ Met!de!solvabiliteitsratio!wordt!de!verhouding!tussen!het!eigen!vermogen!en!vreemd!vermogen!van! een!bedrijf!aangegeven.!Deze!wordt!berekend!door!het!eigen!vermogen!te!delen!door!het!totale! vermogen!van!het!bedrijf!en!dit!te!vermenigvuldigen!met!100%.! $ Systeemintegratie$ Systeemintegratie!is!het!opzetten!een!netwerk!van!verschillende!organisaties!voor!de!ontwikkeling! van!een!systeem!voor!de!individuele!klant.!De!activiteiten!van!de!deelnemende!organisaties!worden! op!elkaar!afgestemd!om!zo!de!consistentie!en!coherentie!van!het!systeem!te!waarborgen! $ Systeemintegrator$ Een!systeemintegrator$is!een!persoon!of!bedrijf!dat!erin!gespecialiseerd!is!deelsystemen!samen!te! brengen!in!een!nieuw!geheel!waarbij!gegarandeerd!wordt!dat!deze!deelsystemen!samen! functioneren.! $ Traditionele$model$ In!het!De!driehoeksrelatie!gaat!over!de!verhouding!tussen!opdrachtgever,!architect!en!aannemer.!De! opdrachtgever!huurt!de!architect!in!om!een!ontwerp!te!maken!en!uit!te!werken.!Hij!huurt!een! aannemer!in!om!het!ontwerp!conform!bestek!uit!te!voeren.!Architect!en!aannemer!hebben! onderling!geen!contractuele!relatie,!maar!controleren!wel!elkaars!werk.!De!architect!heeft!vaak! toezicht!op!het!werk!of!voert!namens!de!opdrachtgever!directie.!De!aannemer!heeft!een! meldingsplicht!in!het!geval!hij!fouten!aantreft!in!het!werk!van!de!architect.!! $ TurnCkey$ TurnFkey!is!een!geïntegreerde!contractvorm!waarbij!de!rol!van!de!opdrachtgever!na!de! opdrachtverstrekking!(gedurende!het!proces)!vrijwel!nihil!is.!De!opdrachtgever!neemt!het!resultaat! bij!oplevering!in!ontvangst.! ! UAVCGC$2005$ UAVFGC!2005!is!een!contract!bestaande!uit!een!modelovereenkomst!en!de!bijbehorende! administratief!juridische!voorwaarden!om!geïntegreerde!samenwerkingsconcepten!te!contracteren.! $ Uitvoerend$general$planner$ De!uitvoerend!general!planner!is!de!benaming!die!in!dit!onderzoek!wordt!gehanteerd!voor!de!rol!die! architectenbureaus!op!zich!nemen!in!het!bouwproces!waarbij!de!architect!risicodragende! verantwoordelijkheid!neemt!van!initiatief!tot!oplevering!en!enig!aanspreekpunt!is!voor!de! opdrachtgever!gedurende!het!gehele!planvormingsF!én!uitvoeringsproces.!Deze!benaming!is!een! samenvoeging!van!‘uitvoerend’!–!wat!verwijst!naar!de!partij!verantwoordelijk!voor!de!uitvoering!van! een!werk!–!en!‘general!planner’!–!wat!duidt!op!de!partij!die!tijdens!de!planvorming! eindverantwoordelijk!is.!Deze!rol!van!de!architect!wordt!ook!wel!aangeduid!met!‘uitvoerend!general!
!
63!
planner’.!Dit!wekt!echter!nog!wel!eens!verwarring!aangezien!de!aanduiding!‘uitvoerend!general! planner’!ook!wordt!gebruikt!om!een!architect!aan!te!duiden!waarvan!ontwerpen!worden! gerealiseerd.!Om!verwarring!te!voorkomen!is!gekozen!voor!een!andere!benaming.! $ Vraagspecificatie$ Een!vraagspecificatie!heeft!betrekking!op!een!helder!gedefinieerde!en!afgebakende!vraag!bij!het!in! de!markt!zetten!van!uitvragen!van!geïntegreerde!contracten.! ! Werkhonger$ Werkhonger!heeft!betrekking!op!een!relatief!hoge!behoefte!aan!werk!bij!aannemers.!Wanneer! aannemers!werkhonger!hebben!betekent!dit!dat!zij!een!project!graag!willen!bouwen!en!daarom! bereid!zijn!een!scherpe!prijs!aan!te!bieden.!
!
64!
Literatuurlijst! !! •
•
•
• •
•
•
•
• • • •
• •
•
•
• •
!
BNA!(2012).!Benchmark$jaarcijfers$2011:$architectenbranche$gehalveerd.!Verkregen!van:! Geraadpleegd!op!12!maart!2015,!van!! http://www.bna.nl/benchmarkFjaarcijfersF2011FarchitectenbrancheFgehalveerd.!! BNA!(2014).!ReCengineering$the$architect:$welk$verdienmodel$pakken$architectenbureaus?! Geraadpleegd!op!30!maart!2015,!van!! http://www.bna.nl/dienstenkaarten/.! Brindley,!Richard!(2008).!Can$an$architect$also$be$a$contractor$or$a$developer?!Building! Online.!Geraadpleegd!op!11!april!2015,!van! http://www.bdonline.co.uk/canFanFarchitectFalsoFbeFaFcontractorForFaF developer?/3106205.article!! Brinksma,!ir.!H.!(red.).!(2012).!Jellema$Hogere$Bouwkunde,$Inleiding$bouwnijverheid$(pp.!2F7)! (3e!druk,!1e!oplage).;!Amersfoort:!ThiemeMeulenhoff.!! Birch,!Amanda!(20!maart!2015).!Can$BIM$put$architects$back$in$control$of$projects?!Building! Online.!Geraadpleegd!op!11!april!2015,!van! http://www.bdonline.co.uk/canFbimFputFarchitectsFbackFinFcontrolFofF projects?/5074408.article!! Cobouw!(26!november!2013).!‘Kostenkennis!kost!niet,!maar!bespaart’.!Geraadpleegd!op!20! september!2015,!van:!http://www.cobouw.nl/nieuws/algemeen/2013/11/26/kostenkennisF kostFnietFmaarFbespaart!! Cobouw!(29!juni!2009).$‘Slimme$constructie$kan$bouwproject$uit$ijskast$halen’.$Geraadpleegd! op!20!september!2015,!van:!http://imdbv.nl/Nieuws/_ldquote_SlimmeFconstructieFkanF bouwprojectFuitFijskastFhalen_rdquote_! Cobouw!(2!februari!2015).!‘BAM$wil$uitknijpen$onderaannemers$uitbannen’.!Geraadpleegd! op!5!september!2015,!van:!http://www.cobouw.nl/nieuws/algemeen/2012/02/02/bamFwilF uitknijpenFonderaannemersFuitbannen! Dakweb.nl!(3!september!2005).!‘De!bedelaar!van!de!bouw’.!Geraadpleegd!op!15!september! 2015,!van:!http://www.dakweb.nl/nl/roofsF2005F09F03FdeFbedelaarFvanFdeFbouw!! Doorn,!Alijd!van!(maart!2014)!Nieuwe$diensten,$nieuwe$kansen.!de!Architect! Duin,!ing.!M.!Van!en!Sellenraad,!mr.!S.J.!(2011).!Jellema$Hogere$Bouwkunde,$Contracteren! (3e!druk,!1e!oplage).;!Amersfoort:!ThiemeMeulenhoff.! Eastman,!Chuck!(2011),!BIM$handbook$:$a$guide$to$building$information$modeling$for$owners,$ managers,$designers,$engineers$and$contractors$(pag.$305)(2e$druk);$Hoboken,$New$Jersey:$ John$Wiley$&$Sons,$Inc.$ Financieel!dagblad!(20!maart!015).!Kwetsbare$‘solide$solvabiliteit’.$Geraadpleegd!op!24! augustus!2015,!van:!http://fd.nl/ondernemen/1097323/kwetsbareFsolideFsolvabiliteit.! Financieel!Dagblad!(4!maart!2015).!‘Bouwbedrijf$Aan$de$Stegge$ligt$bij$de$bank$aan$de$ ketting’.!Geraadpleegd!op!31!oktober!2015,!van:!http://fd.nl/economieF politiek/1095296/bouwbedrijfFaanFdeFsteggeFligtFbijFdeFbankFaanFdeFketting!$ Financieel!Dagblad!(20!oktober!2015).!‘Schaduwbanken$treden$in$de$openbaarheid’.! Geraadpleegd!op!31!oktober!2015,!van:!http://fd.nl/ondernemen/1123658/schaduwbankenF tredenFinFdeFopenbaarheid$ Financieel!Dagblad!(23!oktober!2014).!'Bouw$heeft$belegger$weinig$te$bieden.!Geraadpleegd! op!15!september!2015,!van:!http://fd.nl/frontpage/beurs/899539/bouwFheeftFbeleggerF weinigFteFbieden$ Rogers,!E.M.!(2003).!Diffusion$of$innovations$(5th$edition).!New!York.!The!free!press.! Keizer,!M;!Kuypers,!ir.!P.!en!MooimanFSalvini,!M.!(2006).!Haal$het$beste$uit$de$bouw!$Een$ praktische$handleiding$voor$bouwopdrachtgevers.!Rotterdam:!SBRCURnet.!
65!
•
•
• • •
•
• •
• •
!
Kempe,!André!en!Thill,!Oliver!(maart!2010).!De$nieuwe$architect.$Onderzoek$naar$de$recente$ veranderingen$binnen$de$Nederlandse$bouw$en$de$positie$van$de$architect.!Rotterdam:! Atelier!Kempe!Thill!Architects!and!Planners.! Langman!Economen!(april!2014).!Bankgaranties$in$de$bouwsector.$De$kosten$van$zekerheid.! Geraadpleegd!op!6!september!2015,!van:! http://www.bouwendnederland.nl/data/sitemanagement/media/LangmanEconomen_Bankg aranties.pdf!! NRC!Handelsblad!(10!november!2006).!'Hardere$aanpak$fraude$bouwers'.!Geraadpleegd!op!6! september!2015,!van:!http://vorige.nrc.nl/dossiers/bouwfraude/article1741236.ece! NRC!Handelsblad!(16!januari!2007).!Fout$op$fout$in$Bos$en$Lommer.!Geraadpleegd!op!6! september!2015,!van:!http://vorige.nrc.nl/binnenland/article1760703.ece! Renier,!ir.!Barbara;!Volker,!ir.!Leentje!(2008).!Architectuur$en$Innovatie.$Ontwikkeling$van$ mogelijkheden$tot$ketenintegratie$door$architectenbureaus.!Delft:!Sectie!Design!&! Construction!Management!van!de!afdeling!Real!Estate!and!Housing,!faculteit!Bouwkunde,!TU! Delft.!! Sommer,!Prof.!Dr.!Ing.!Hans!(2010).!Projectmanagement$for$building$constructions.!35$years$ of$innovation$at$Drees$&$Sommer$(pp.!2F9).!BerlijnFHeidelberg:!SpringerFVerlag.! Stabu,!Brochure$zekerheidsstelling.$Geraadpleegd!op!24!augustus!2015,!van:! http://www.stabu.org/wpFcontent/uploads/2014/07/BrochureFZekerheidstelling.pdf.!Pag.!6$ Steen,!Peter!van!(1997).!De$architect$en$de$aannemer$samen$door$een$deur.$Interview$met$ C.J.M.$Weeber,$voorzitter$van$de$Bond$van$Nederlandse$Architecten$(1997);!Special!Magazine! van!Revue!Arts.!Geraadpleegd!op!18!september!2015,!van:! http://www.petervansteen.nl/html/topic_00000000F0000F0000F0000F 000000000000_F7ADAF8FF33AEF11D7F9258F009027B1ACD6_0.htm! Volkskrant!(16!januari!2007).!'Constructie$balkons$Patio$Sevilla$doodzone'.!Geraadpleegd!op!6! september!2015,!van:!http://www.volkskrant.nl/binnenland/FconstructieFbalkonsFpatioF sevillaFdoodzone~a933411/!!
66!
! !
! !
BIJLAGES! !
!
67!
Bijlage!1:!Uitkomsten!enquête!! ! Hieronder!is!een!export!met!de!samenvatting!van!de!Survey!Monkey!enquête!toegevoegd.!De! uitkomsten!worden!steeds!grafisch,!percentueel!en!numeriek!weergegeven.!Voor!een!nadere! toelichting!op!het!ontwerp!en!de!systematiek!van!de!enquête,!zie!paragraaf!3.6.! !
!
! !
!
68!
!
69!
!
!
70!
!
! ! !
!
71!
!
!
!
72!
!
73!
!
74!
!
75!
!
76!
!
77!
!
78!
!
79!
!
80!
!
81!
!
82!
!
83!
!
84!
!
85!
!
86!
!
! !!
!
87!
