Nieuwsbrief nr. 82, mei

Nieuwsbrief nr. 82, mei 2016 ---------------------------------------------------------------------------Lezing maandag 23 mei door Maarten Groenendijk over Begraven, opgegraven en herbegraven, archeologisch onderzoek in het koor van de Sint-Janskerk te Gouda In 2014 vond in het koor van de SintJanskerk een archeologisch onderzoek plaats, voorafgaand aan het funderingsherstel van dit deel van de kerk. Een bijzondere opgraving, omdat dit het enige stuk van de Sint-Janskerk was waar nog graven aanwezig konden zijn. En niet zomaar graven, nee, juist de graven van de allerrijkste, meest prominente Gouwenaars werden verwacht. Tijdens het onderzoek zijn inderdaad de grafkelders op het koor teruggevonden, evenals een aanzienlijk aantal intacte begravingen rondom het koor, waaronder enkele zeer bijzondere. Inmiddels zijn het onderzoek en de uitwerking volledig afgerond en is het menselijk botmateriaal weer herbegraven in de kerk. Hoogste tijd om iets meer te vertellen over de resultaten. Maarten Groenendijk zal u bijpraten over alle archeologische aspecten van het onderzoek. De aanleiding, de verwachtingen, de voorbereidingen, de graafwerkzaamheden zelf, de uitwerking achteraf en het herbegraven van het botmateriaal, alles komt aan de orde. ‘De knekelput op het koor’, ‘Het graf van de burgemeester’, ‘Het mysterie van de straatjongen’ en nog vele andere bijzondere vondsten en resultaten: na deze avond weet u er alles van! Maarten Groenendijk is sinds 2002 stadsarcheoloog van Gouda en was als zodanig nauw betrokken bij de opgravingen in de Sint-Janskerk. De lezing vindt plaats in sociëteit Concordia, Westhaven 27. Aanvang: 20.00 uur. Toegang gratis.

Inhoudsopgave Blz. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17-18 18 19 20

Lezing 23 mei: Maarten Groenendijk over archeologisch onderzoek in koor Sint-Jan Inhoudsopgave / Vacature in de redactie! Aankondiging diverse bijeenkomsten in mei en juni Wie schrijft het verhaal over zijn voorouders? (Inzenden voor 13 juni s.v.p.) Aankondiging diverse bijeenkomsten na de zomer Geschiedenisprijs uitgereikt Ledenvergadering stelt Beleidsplan 2016-2019 vast Lezing over aanwinsten Streekarchief Midden-Holland Lezing bodemdaling en grondwater Voorjaarsexcursie Monnickendam, Volendam en Edam Ronald van der Wal stopt met Tidinge van Die Goude Reacties op vorige Nieuwsbrieven Jan Willem Klein wint Walvisprijs Het Leven in Gouda gaat verder François Vranck, pensionaris van Gouda Het Gouda van ………Piet Pols Op zoek naar het Haagsche Poortje Er komt een boek over de Van Beverninghlaan Historisch Museum Capelle en Beijerinckgemaal / Beroep bestemmingsplan Schielands Hoge Zeedijk klaar Facebookpagina / Oproep Paul Abels / Fotoverantwoording en colofon

Vacature in de redactie! Paul van Horssen wordt de nieuwe hoofdredacteur van Tidinge van Die Goude. Dit is het laatste nummer van de Nieuwsbrief, waaraan Paul volop meewerkt. Jammer natuurlijk dat hij onze redactie gaat verlaten. Hij is onze enige historicus, maar hij is – met al zijn relativeringsvermogen - vooral een enthousiaste kompaan bij het zoeken naar mensen en stof waarover vanuit historisch perspectief een interessant verhaaltje geschreven kan worden. We zijn er stiekem een beetje trots op dat iemand van ons ‘bij de grote jongens mee mag doen’, bij ons kwartaalblad dat zich op wetenschappelijk niveau beweegt. Wij bedanken Paul en wensen hem veel succes in de nieuwe rol. Afscheid nemen doen we niet, want Paul gaat niet ver weg en hij heeft toegezegd om een rubriek te blijven vullen. Graag koppelen we hieraan een oproep voor een nieuw redactielid, voor zowel de Nieuwsbrief als voor onze Facebook-pagina. Net zoals Paul van Horssen eind 2014 zijn interesse liet blijken, zullen er meer mensen zijn die het leuk lijkt om niet al te lange artikelen te schrijven over het historisch gebeuren in Gouda. Enerzijds zijn wij ‘het clubblad’ van de Historische Vereniging, maar anderzijds gaan wij ook zelf actief op zoek naar zaken die voor de geschiedenis van Gouda of van de Historische Vereniging van belang kunnen zijn. Is de Nieuwsbrief een verhaaltje met een plaatje, de Facebookpagina is een plaatje met een verhaaltje. Geen hoge pretenties, maar wel serieus. Wie belangstelling heeft, nodig ik graag uit voor een gesprek. Uiterlijk per 1 september hopen we de vacature te kunnen invullen. Namens de redactie Gert Jan Jansen, hoofdredacteur.

Nieuwsbrief Historische Vereniging Die Goude nr. 82 (mei 2016)

2

26 mei: Contactmiddag archeologie en bouwhistorie Het Streekarchief en de Omgevingsdienst Midden-Holland organiseren op donderdagmiddag 26 mei een contactmiddag rondom archeologie en bouwhistorie. Het doel is alle mensen en instanties die zich met deze thema’s bezighouden, als vrijwilliger of professioneel, met elkaar in contact te brengen, zodat zij hun kennis kunnen delen. Er zijn drie korte presentaties van deskundigen: Christo Thanos, Marcel Dasselaar en Edwin Orsel. De bijeenkomst loopt van 13.00 tot 16.30 uur en vindt plaats in de Chocoladefabriek. Aanmelding via [email protected]

29 mei: Cultuurhistorische wandeling tijdens Hofstedendagen De vroegere Cleywech is het laatste weekend van mei voor de 39ste keer het toneel van de Goudse Hofstedendagen. Opnieuw bieden de Goudse Hofstedendagen dit jaar gelegenheid om deel te nemen aan een cultuurhistorische wandeling langs de oude hofsteden op de Bloemendaalseweg en historische bijzonderheden van de Ridder van Catsweg. Tijdens de wandeling wordt ingegaan op de geschiedenis van de Cleywech en het ontstaan van de wijk Bloemendaal. De verschillende hofsteden komen aan de orde, maar ook de vroegere tol, de scheepswerf van Teekens, de voormalige Joodse begraafplaats, de heemtuin en het pad dat in 1200 naar de parochiekerk van Bloemendaal voerde. De wandelingen vinden plaats op zondag 29 mei en starten om 12:00, 13:00, 14:00 en 15:00 uur bij het Hospice Midden-Holland, Ridder van Catsweg 67. Ze duren ongeveer een uur en eindigen bij de Kinderboerderij. Als gids treden Annemiek Zoontjens, Fred Lentz, Gert Jan Jansen en Paul Wennekes op. U hoeft zich niet tevoren aan te melden. Zie verder www.goudsehofstedendagen.nl

4 juni: Eerste Genealogisch café in Gouda Op zaterdagmiddag 4 juni a.s. organiseren Historische Vereniging Die Goude en Streekarchief Midden-Holland in samenwerking met de afdeling Rotterdam e.o. van de Nederlandse Genealogie Vereniging (NGV) een 'Genealogisch café'. Het is voor het eerst in Gouda en omgeving dat een dergelijke bijeenkomst wordt georganiseerd. Naar aanleiding van het succes van de cursussen Stamboomonderzoek voor beginners dit voorjaar aangeboden door het streekarchief en de daaraan gekoppelde verhalenwedstrijd van de Historische Vereniging, hebben de betrokken partijen de handen ineengeslagen om nog meer genealogische activiteiten aan te bieden aan de inwoners van Gouda en de regio. Na het welkomstwoord kunnen de bezoekers in gesprek met deskundigen die verschillende thema’s behandelen , zoals voor – en nadelen stamboomsoftware, buitenlandse bronnen, mogelijkheden SAMH, die niet op cursus besproken zijn, lokale bekendheid in oud-Gouda en ‘oral history’. Daarnaast is er gelegenheid ervaringen uit te wisselen over het eigen onderzoek, inclusief bijzondere vondsten en barrières. U bent van 14:00 – 16:00 van harte welkom in de Chocoladefabriek Gouda, Klein Amerika 20, in Gouda. De toegang is geheel gratis en de koffie staat klaar.(CBW)


3

Wie schrijft het verhaal over zijn voorouders? Inzending voor genealogische verhalenwedstrijd graag voor 13 juni In het kader van het gezamenlijke genealogieproject organiseren het Streekarchief en de Historische Vereniging een verhalenwedstrijd. In die verhalen spelen meerdere generaties uit één familie een rol. Dat hoeft niet per se uw eigen familie te zijn. De hoofdpersoon of de familie heeft een relatie met Gouda of met Midden-Holland. Gevraagd wordt om een verhaal. Het gaat dus bij voorkeur niet om een pure opsomming van genealogische gegevens, al kunnen die niet ontbreken en wordt gevraagd om helder aan te geven uit welke bron zij afkomstig zijn. Er zijn geen eisen wat betreft de vorm van de inzending, maar de waardering van de jury is gekoppeld aan de mate waarin het verhaal leesbaar is en interessant voor mensen die de familie niet kennen. Het zou mooi zijn wanneer in het verhaal naar voren komt in welke omgeving (fysiek en sociaal) de hoofdpersonen geleefd hebben. Een pluspunt is ook wanneer de lezer een koppeling kan leggen met personen, gebouwen of situaties die wel algemeen bekend zijn. Als dan ook nog blijkt wat de behandelde persoon of familie zo bijzonder maakt, dan is een hoge waardering door de jury te verwachten. Zo heeft de jury, die pas na 12 juni kennis neemt van de inzendingen, het op 5 april jl. besproken. Die jury bestaat uit Wim Cornelis (voorzitter), Marian Heeringa en Sigfried Janzing. Gert Jan Jansen is secretaris. Op 24 augustus komt de jury bijeen om de mogelijke winnaars te nomineren en vervolgens bekend te maken. Op maandagavond 24 oktober wordt de winnaar of worden de winnaars bekend gemaakt en vindt de prijsuitreiking plaats in sociëteit Concordia.

Marian Heeringa, Wim Cornelis, Gert Jan Jansen en Sigfried Janzing

Tot het prijzenpakket behoren het lidmaatschap van een vereniging die actief is op genealogisch terrein, een rondleiding door het Nationaal Archief of het depot van het Streekarchief en een boekenpakket met werken die een herkenbaar genealogische inslag hebben. De uiterste datum van inzending is bepaald op 12 juni, zodat u zich nog kunt laten inspireren tijdens het Genealogisch Café dat op zaterdagmiddag 4 juni in samenwerking met de Nederlandse Genealogische Vereniging in de Chocoladefabriek wordt georganiseerd. Graag inzenden naar [email protected] of naar Postbus 307, 2800 AA Gouda.


4

Lezingen Die Goude na de zomer Na de zomervakantie organiseert de Lezingencommissie nog drie lezingen, die – zoals gebruikelijk – plaatsvinden op maandagavond vanaf 20.00 uur in Sociëteit Concordia, Westhaven 27 te Gouda. 5 september Het silhouet Gouda, door Henkjan Sprokholt; Molens in Gouda, door Willem Roose Deze dubbellezing wordt georganiseerd in samenwerking met de Stichting OMD. Het thema van Open Monumentendag (10 september) is dit jaar ‘Iconen en symbolen’. 24 oktober Dubbelportret van Willem III en Lodewijk XIV, door Luc Panhuijsen Deze lezing staat in het teken van de Maand van de Geschiedenis, waarvan dit jaar het thema is: ‘Grenzen’. 28 november Politie in Gouda, door Ronald van der Wal.

29 oktober: Coornhert-symposium in de Sint-Jan Op zaterdagmiddag 29 oktober organiseert de Stichting Sint-Jan in samenwerking met de Historische Vereniging Die Goude het symposium ‘De Actualiteit van Coornhert’. De historici Paul van Horssen, Cristel Stolk en Gertjan Glismeijer geven bondige lezingen. In 1590 werd Coornhert in het koor van de Sint-Janskerk begraven. Zijn grafsteen is later verplaatst onder Glas 1: ‘De zegetocht van de Vrijheid van Consciëntie’. Dirck Volckertszoon Coornhert was een katholiek zonder kerk, filosoof en vluchteling, Erasmiaan en een eigenzinnig en veelzijdig man. In de volgende Nieuwsbrief meer informatie over het symposium.

Voorlichtings- en discussieavond Omgevingswet De Werkgroep Ruimte van Die Goude organiseert in de maand september - in samenwerking met de gemeente Gouda en de Omgevingsdienst Midden-Holland- een voorlichtings- en discussieavond over de Omgevingswet die in 2018 van kracht wordt.De avond is speciaal bedoeld voor inwoners en instellingen zich bezig houden met de fysieke omgeving, waarin wij willen leven, zoals wijkteams, de bouwwereld, winkeliersverenigingen, gemeentebestuurders of cultuurhistorische verenigingen. De datum wordt binnenkort bekend gemaakt. De uitnodiging verschijnt eind augustus.

8 oktober: najaarsexcursie Steenwijk en Vollenhove Op zaterdag 8 oktober 2016 organiseert de Excursiecommissie een excursie naar Steenwijk en Vollenhove. In dit Erasmusjaar besteden we aandacht aan kunstenaar Hildo Krop, die het bekende beeld van Erasmus maakte dat in de Vroesentuin staat. In Steenwijk wordt Villa Rams Woerthe bezocht, één van de fraaiste Jugendstilpanden in Nederland. Het herbergt een collectie van kunstenaar Hilde Krop. In Vollenhove wordt de lunch gebruikt, het Landgoed Oldruitenborgh bezocht en een stadswandeling gemaakt. Het vertrek is om 08.15 uur en om 18.15 uur is de terugkeer in Gouda gepland. Het volledige programma staat op de website www.diegoude.nl en in de volgende Nieuwsbrief. U kunt zich nu reeds op de gebruikelijke wijze aanmelden via [email protected], of 088-6360200. (Wilma Dubbink en Jan Verkerk.)


5

Geschiedenisprijs uitgereikt Die Goude heeft afgelopen woensdag 13 april, voorafgaande aan de lezing en de jaarvergadering, voor de eerste keer prijzen uitgereikt aan Goudse examenleerlingen. Verschillende middelbare scholen hadden geschiedeniswerkstukken van hun leerlingen ingezonden. De jury, bestaande uit Anja Roelofs, Maarten van der Linde en voorzitter Paul van Horssen, zei blij verrast te zijn door de kwaliteit van onderzoek en de variatie in onderwerpen. Eervolle vermeldingen gingen naar Merel de Vries en Sanne de Boer van De Goudse Waarden met een werkstuk over functieverandering van historische gebouwen en naar Sara van Assen en Tess van Melick van de GSG Leo Vroman met een scriptie over de Berlijnse Muur. In de categorie HAVO kregen Jarno Welleman en Jasper Vianen van de GSG Leo Vroman de eerste prijs. Hun werkstuk ‘de Hongerwinter’ was een onderzoek naar ontstaan en gevolgen van deze winter in Nederland en Gouda.

Selina Jagroep van het Coornhert Gymnasium kreeg de eerste prijs in de categorie VWO met het onderzoek ‘Waarmee kan ik u van dienst zijn? De middenstand in Gouda’. Zij dook daarvoor in het archief en interviewde vele Goudse middenstanders. Haar werkstuk is als tiende deel opgenomen in de serie Het Leven In Gouda. De voorzitter van Die Goude, Gerard van Ham, reikte de prijzen uit. De aanwezige leerlingen kregen allemaal Het Gouda Boek van Marc Couwenbergh. De eersteprijswinnaars kregen daarbij nog een dagje uit naar een historische attractie of museum aangeboden. Vanwege het succes heeft Die Goude besloten volgend jaar leerlingen met geschiedenis in hun profiel weer de kans te geven werkstukken in te sturen.(PvH)


6

Ledenvergadering stelt Beleidsplan 2016-2019 vast Op woensdag 13 april jl. hield de vereniging een algemene ledenvergadering. Naast de gebruikelijke jaarstukken stond deze keer ook het beleidsplan 2016-2019 op de agenda. Alle voorstellen van het bestuur werden aanvaard. Voorzitter Gerard van Ham begon met het in het zonnetje zetten van twee mensen die de vereniging steeds terzijde staan bij lezingen en vergaderingen: het echtpaar Jan en Bep Hogenelst, voorzitter en beheerder van sociëteit Concordia. Het – traditioneel beknopte activiteitenverslag over het vorig jaar bleek (gezien een vraag over de ontwikkeling van het ledental) alle gewenste informatie te bevatten. Bij de jaarrekening 2015 deed Pieter Boer namens de kascommissie verslag van haar onderzoek. Het jaarlijkse punt van extra aandacht was de stadhuisdienst geweest. De kascommissie oordeelde dat alles correct is weergegeven. Aan de penningmeester en het hele bestuur werd decharge verleend voor het in 2015 gevoerde beheer en beleid. Met de begroting werd ingestemd; de contributie blijft gelijk. De vergadering benoemde Ton Wools als nieuw lid van de kascommissie, als opvolger van Pieter Boer. De voorzitter benadrukte bij de behandeling van het beleidsplan dat Die Goude een vrijwilligersorganisatie is, die zijn doelen heeft op cultuurhistorisch terrein, waar de leden op een plezierige manier aan willen werken. De vergadering kon zich goed vinden in de beschreven kernpunten, maar voegde daar – op voorstel van Paul Abels – expliciet het woord geschiedschrijving aan toe. Bert Bohnen vroeg aandacht van het bestuur voor dossiers op Goudanet die niet verloren mogen gaan, nu de initiatiefnemers ermee stoppen. Dit staat op de agenda van de volgende bestuursvergadering. Marianne Lint vroeg om nog eens uit te leggen wat het onderscheid is tussen Die Goude en het Historisch Platform Gouda, omdat die elkaar soms lijken te overlappen. De voorzitter gaf aan dat het HPG primair een platform is voor alle organisaties die activiteiten organiseren op cultuurhistorisch terrein. Naast de alom gewaardeerde organisatie van de Goudologie-cursussen zet het HPG geen eigen activiteiten op die op het terrein van de deelnemende organisaties liggen. Pauls Abels vroeg om – hoewel strikt genomen buiten de termijn van het beleidsplan vallend - als vereniging te gaan inspelen op het jaar 2022, het 750 jaar stadsrechten Gouda en 500 jaar Coornhert. Naar aanleiding van een vraag van Cor Verhülsdonk ging de voorzitter in op de samenwerking die de vereniging voorstaat met verwante organisaties en die wat betreft fysieke ontwikkelingen in de stad nader vorm krijgen in de werkgroep Ruimte en de nieuwe Werkgroep Gebouwd Erfgoed. De ledenvergadering werd afgesloten met de benoeming van Marian Heeringa en Bart Pors voor een tweede bestuurstermijn en met de benoeming van Patricia Gho als bestuurslid in de vacaturePotharst. (GJJ)

Het motto van het beleidsplan. U vindt de tekst van het Beleidsplan 2016-2019 op onze website. Het motto luidt als volgt: Het is een genot om - zowel individueel als in groepsverband - actief te zijn met de historie van de stad Gouda. Inspelend op breed aanwezige kennis, bereidheid zich in te zetten en gestoeld op draagvlak bij de leden, speelt Die Goude een zichtbare rol in het sociaal-culturele leven van de stad Gouda. Natuurlijk wordt daarbij goed samengewerkt met alle instanties met verwante doelstellingen op het terrein van historie en cultureel erfgoed, maar Die Goude heeft daar als enige vereniging met vele honderden leden en een werkgroepenstructuur een specifieke positie. Een speciaal accent bij het bevorderen en toegankelijk maken van de kennis en het inzicht in de ontwikkelingen die hebben geleid tot het Gouda van vandaag hebben het water, de ruimte, het gebouwde erfgoed en de geschiedschrijving.


7

Lezing aanwinsten Streekarchief Midden-Holland De Algemene Ledenvergadering van Die Goude wordt traditioneel aangevuld met een lezing over recente aanwinsten van hetzij Museum Gouda, hetzij Streekarchief Midden-Holland. In de vergadering van 13 april jl. was het weer de beurt aan SAMH. Hoofd Beheer Collectie, Michael Lucassen, gaf aan waarom zijn organisatie eerder verstek had moeten laten gaan. Gebrek aan opslagruimte maakte dat er tijdelijk een opnamestop was voor archieven en vervolgens ging alle aandacht uit naar de bouw van de nieuwe opslagplaats, het Gouwedepot. Dat maakte het mogelijk om vierenhalvekilometer archief toe te voegen aan de zeven kilometer die reeds in beheer was. Vervolgens gaf hij met zogenaamde lichtbeelden een toelichting op interessante aanwinsten. Allereerst was dat het archief van de Goudse familie De Lange, die al vanaf het begin van de 17e een belangrijke rol speelde in het Goudse stadsbestuur. Eigenlijk zijn het twee archieven, want naast het familiearchief betreft het ook het archief van het in 1625 ingestelde Familiefonds De Lange. Nazaten van een broer van de kinderloos gestorven oprichter konden daar een beroep op doen. Het familiearchief bevat kwartierstaten, waarin iedereen met functie is aangeduid en ook met familiewapens. Een van de familieleden was de bekende Cornelis Johannes de Lange van Wijngaarden, die vanuit Westhaven 52 zijn rol als patriot vorm gaf. Het archief bevat originele brieven die hij ontving en gewaarmerkte kopieën van brieven die hij uit liet gaan. Ze geven een concreter beeld van zijn rol in de vaderlandse geschiedenis. Los van deze aanwinst stond nog een nieuw stuk dat verband hield met deze familie De Lange: de originele verklaring van de Republiek Venetië, waarbij Pieter de Lange (een neef van de oprichter van het hierboven bedoeld fonds) het recht werd verleend om wapens te dragen. Ook van belang voor onderzoekers noemde Michael Lucassen het overgedragen archief van de Heerlijkheid van Lekkerkerk. Deze heerlijkheid was oorspronkelijk door graaf Willem IV beleend aan Engelbrecht van Nassau. Door vererving kwam het terecht bij Willem van Oranje en via diens zoon Maurits bij een bastaardtak van de familie van Nassau, de graven van Nassau-Lalecq. Uit een akte van 1722 blijkt dat graaf Maurits Lodewijk de heerlijke rechten moest verkopen. Na de Franse revolutie bleven nog het veerrecht op de Lek en het visrecht over. Uit het archief blijkt dat die in de 19e en 20e eeuw aanleiding vormden tot het voeren van talloze juridische procedures. Uit recenter tijden waren de twee laatste aanwinsten die de heer Lucassen besprak: het archief van de Kantanky’s, een in 1920 in Gouda opgerichte groep padvinders, die eerst nog even ‘Sta pal’ heette. Katanky is een woord uit de Ashanti-taal. Het betekent ‘De man met de grote hoed’, alias scouting-oprichter Robert Baden Powell. Tenslotte kwam het archief van de gebroeders Han en Ad van de Kop aan de orde. Het probleem daarbij is dat het voor een belangrijk deel om schilderijen gaat in een formaat, waarvoor SAMH geen voorziening heeft. Het hele archief stond te verschimmelen op de zolder van het stadhuis van Schoonhoven dat na de overgang naar de gemeente Krimpenerwaard gerestaureerd werd. Het archief is ooit door het streekarchief Krimpenerwaard aanvaard onder de voorwaarde dat het werk van de gebroeders met enige regelmaat geëxposeerd zou worden. (GJJ)


8

Lezing Bodemdaling en grondwater De extra lezing van Die Goude op 21 maart jl. trok ook inwoners van Gouda die niet zo vaak de weg naar sociëteit Concordia weten te vinden. De aankondiging in de pers was duidelijk genoeg om veel bewoners van huizen in de binnenstad zo niet te alarmeren, dan toch nieuwsgierig te maken. Hoe groot is de kans dat mijn huis verder zakt en wat doet de gemeente daaraan en welke invloed kan ik zelf uitoefenen? Een initiatief van Hans Suijs van het Watergilde was door het bestuur vertaald in een informatiebijeenkomst. De gemeente Gouda maakte graag gebruik van de gelegenheid om uit te leggen wat het probleem is, waar ze – met andere instanties- al mee bezig is. Die Goude-voorzitter Gerard van Ham had de gespreksleiding, waarbij hij het niet kon laten om terzijde te bepleiten om vooral ook lid te worden van de Historische Vereniging. Arianne Fijan legde uit dat het probleem van de langzaam wegzakkende veenbodem niet van de laatste tijd is. De traditionele methode om te voorkomen dat meezakkende huizen niet onder water komen te staan (verlaging grondwaterpeil) kan echter niet oneindig doorgaan. Verschillende methoden van fundering zorgen voor complicatie. Huizen op houten palen mogen niet droog komen te staan. Binnen tien jaar moet er een oplossing bedacht worden. Op plaatjes werd duidelijk dat er in de binnenstad relatief grote hoogteverschillen zijn. Langs de Gouwe en de Haven is het wel twee meter hoger dan aan de Turfmarkt of aan de Nieuwehaven. Maar ook verschillen in hoogte en grondsoort binnen één perceel zijn van invloed. Bovendien weet de gemeente niet van elk pand welke fundering het heeft. Eigenlijk was de boodschap van Arianne: we weten al veel van de factoren die bodemdaling en grondwaterstromen beïnvloeden, maar nog niet genoeg. Willen we in deze complexe situatie met maatwerkoplossingen komen, hebben we informatie en medewerking van de bewoners nodig. Na de pauze liet stadsarcheoloog Maarten Groenendijk merken dat hij onze deskundige is op het gebied van de bodem en funderingen in Gouda. Hij legde helder uit welke funderingstypen in welke periode het meest gebruikt werden. In de middeleeuwen was sprake van “fundering op staal”; (een tikje verwarrende term, want er komt geen metaal aan te pas en er worden geen palen gebruikt), daarna achtereenvolgens bouwen op kleef, korte palen op stuit, houten palen, later met betonnen kop en - sinds 1950 - betonnen palen. Hij liet ook zien tot welk een gelaagde bodem vele eeuwen ophoging kan leiden. Vervolgens legde hij uit van welke gegevens er in het onderzoek reeds gebruik is gemaakt, de gegevens van de BAG (Basisregistraties Adressen en Gebouwen), die echter weer gecorrigeerd moeten worden, themakaarten en diepteboringen ten behoeve van de bouw van ondergrondse vuilcontainers. Langzamerhand komen zo oorzaak-gevolgrelaties in beeld. Aan het eind van het jaar is dan het overzicht van beïnvloedbare factoren bekend. Uit de zaal kwamen diverse vragen aan de inleiders. Wordt er ook gekeken naar de invloed van het sluiten, c.q. weer openen van de Havensluis, van het dempen van de Nieuwehaven, de Raam, enz.? Wordt er ook gelet op het effect van zwaar verkeer? Komt dit allemaal niet wat laat tot stand? Wacht men niet te lang met het openbaar maken van gegevens? Aan het slot van de bijeenkomst werd aan de bewoners gevraagd om mee te doen aan een zgn. Living Lab. Veel aanwezigen maakten gebruik van de mogelijkheden om een ‘keukentafelgesprek’ te voeren met Arianne Fijan. Dan kan alle benodigde detailinformatie boven komen, kunnen eventueel peilbuizen geplaatst worden en kan de bewoner invloed uitoefenen op de oplossingsrichting. (GJJ)


9

Voorjaarsexcursie naar Monnickendam, Volendam en Edam Zaterdag 9 april was een schitterende dag voor de excursie naar Monnickendam, Volendam en Edam. Om half negen stipt vertrok een volle bus (52 deelnemers) richting Noord-Holland. In Monnickendam werd in “De Ouwe Blauwe” gestart met koffie en heerlijke appeltaart. De eerste bezichtiging gold de Grote of St.Nicolaaskerk. Er werd stilgestaan bij de plaquette van Wendelmoet Claesdochter, de eerste martelares voor het protestantisme in Nederland. Zij was afkomstig uit Monnickendam en werd op 20 november 1527 omwille van haar geloof in Den Haag verbrand. De kerk staat op het hoogste punt van Monnickendam. Verteld werd dat tijdens de vloed van 1916 het vee gered kon worden door het onder te brengen in deze kerk. Met alle gevolgen van dien!! Onder leiding van stadsgidsen werd Monnickendam daarna in kleinere groepen verkend. Het is een prachtig Zuiderzeestadje met mooie historische gebouwen, zoals de Speeltoren met het oudste (maar valse) carillon van Nederland en met mooi gerestaureerde gevelstenen. Die restauratie kon bekostigd worden uit de opbrengsten van de rondleidingen. De stadsgidsen staan hun inkomsten graag af voor dit doel. De economische bedrijvigheid in het stadje nam sterk af door de afsluiting van de Ooster Ee en later de aanleg van de Afsluitdijk. De volgende stop was in het zeer toeristische Volendam. In het bekende “Hotel Spaander” werd heerlijk geluncht. Het hotel is ook bekend om zijn verzameling schilderijen. Verschillende kunstschilders hebben hun verblijf in natura betaald. Ze zijn heden ten dage nog te bewonderen en dat werd ook gedaan door de deelnemers aan de excursie. Na de lunch vertrok het reisgezelschap naar Edam. In de Grote Kerk werd de Librije bezocht. Een rondleider gaf tekst en uitleg. Jammer genoeg lagen er geen boeken meer aan de ketting. Tijdens de rondleiding door de kerk werd speciaal aandacht geschonken aan het gebrandschilderde raam dat door de stad Gouda is geschonken aan Edam, ook een ‘Gouds glas’ dus. Tot slot konden de deelnemers op eigen gelegenheid door Edam wandelen of een afscheidsdrankje doen op een gezellig en zonnig terras. Om 5 uur werd – in opperbeste stemming – de terugreis naar Gouda aanvaard. Een bijzonder geslaagde dag! (BdB)

Naschrift Wilma Dubbink (Excursiecommissie) Bovenstaand verslag van de voorjaarsexcursie is de laatste handeling van Babette de Boer als lid van de Excursiecommissie. Babette en haar man Kees verhuizen naar Raalte. Zij neemt afscheid. Mede namens het bestuur zeg ik haar dank. Ruim twee jaar hebben wij goed en gezellig samengewerkt bij het vinden van geschikte bestemmingen en passende data voor de twee excursies die jaarlijks worden georganiseerd. De opvolging is geregeld. Tijdens de afgelopen excursie bood Jan Verkerk zich aan, al vele jaren lid van Die Goude. Daarom zeg ik: Vaarwel Babette en welkom Jan!


10

Ronald van der Wal stopt met Tidinge van Die Goude Het meinummer van Tidinge van Die Goude is de laatste die onder leiding van Ronald van der Wal tot stand komt. Na acht jaar stopt hij als hoofdredacteur van ons kwartaalblad. Ronald blijft nog wel een jaar lid van het bestuur van Die Goude. Het vertrek gaat hem aan zijn hart, want hij geniet intens van het werk. Enerzijds vindt hij het na zoveel jaar tijd om plaats te maken voor een ander, anderzijds heeft hij vastgesteld dat andere projecten op historisch terrein die hem bezighouden teveel vertraging oplopen of uitgesteld worden. Hij wijst op zijn onderzoek naar de geschiedenis van de politie in Gouda dat hij nu eindelijk wil afronden, maar hij heeft ook andere projecten in gedachten of ‘op de plank liggen’. Ronald geeft eerlijk toe dat hij bepaalde voorrechten zal missen. Als hoofdredacteur kun je de regels over de omvang van een artikel gedifferentieerd (dat wil zeggen niet op jezelf) toepassen, terwijl ook de urgentie van je artikelen heel erg hoog blijkt te zijn. De vermelding van Ronald van der Wal als hoofdredacteur is voor het eerst te vinden in het nummer van juli 2008. Een uitgave eerder had Jan Kompagnie zijn vertrek gemeld. In datzelfde nummer stond ook de uitkomst van een enquête die onder de lezers van de Tidinge was gehouden. Ronald herinnert zich gevraagd te zijn door Nico Habermehl als voorzitter van Die Goude, vlak voor deze werd opgevolgd door Adri van den Brink. Een serieuze staat van dienst bij Die Goude had Ronald nog niet. Meegespeeld zal hebben dat Jan Kompagnie vakgenoot en collega was op het toenmalige rijksarchief. Het julinummer van 2008 begint Ronald met ‘Het zal u wellicht opvallen dat wij hier beginnen met een korte inleiding van de redactie onder het kopje Redactioneel’. Daarin geeft hij aan dat de redactie bekijkt hoe aan de uitkomsten van de enquête invulling kan worden gegeven. ‘De resultaten zullen te zien zijn in het eerste nummer van 2009’. Zo ging het. Het blad kreeg zijn vierkante vorm en een ‘een frisse aanblik’. Om die facelift hadden de leden gevraagd: kleurrijker en levendiger. Er werden vaste rubrieken geïntroduceerd, zoals de Gouwe Verhalen, de rubriek Goudana, ‘Groeten uit Gouda’ en de museumrubriek. Voor het slagen van die nieuwe opzet was de samenwerking met Peterpaul Kloosterman van groot belang. Die liep meteen goed. Dat het ook verder plezierig liep, mag blijken uit het geringe verloop in de redactie. Henny van Dolder, Paul Abels en Christiaan van der Spek heeft hij de hele periode meegemaakt. Imelda van der Linden, die de museumrubriek deed, is vorig jaar teruggetreden en Margreet Windhorst is erbij gekomen. De vergaderingen waren eerst bij toerbeurt bij iedereen thuis. Tegenwoordig is het appartement van Henny en Teun van Dolder de vaste stek. In de redactie zijn de nodige discussies geweest over de koers. Moet het een echt historisch blad zijn, waarvan elke zin wetenschappelijk verantwoord is, of is er ook ruimte voor levendigheid en populariteit? Ronald was aanhanger van een mix, niet alleen zware kost. Dus kwam de rubriek Gouwe Verhalen nooit ter discussie te staan. Aan de andere vaste rubrieken is minder strak vastgehouden, terwijl het aspect Nieuws op de achtergrond raakte, toen de Nieuwsbrief zich serieus ging manifesteren. De redactie zal zich daar onder leiding van Paul van Horssen vast wel weer over gaan buigen. Over de kwaliteit van zijn opvolger hoeft Ronald zich niet uit te laten. Hij wordt immers opgevolgd door zijn eigen leraar geschiedenis op de toenmalige Rijks Scholengemeenschap. Ronald was de enige uit zijn klas die geschiedenis ging studeren. Hun vuur komt dus van dezelfde fakkel. (GJJ)


11

Reacties op het vorige Nieuwsbrieven Nieuwsbrief 81: Beelden Philip ten Klooster aan de gevel van het stadhuis Bart Ibelings reageert op de aandacht die in Nieuwsbrief 81 is gegeven aan de beelden van Philip ten Klooster op het stadhuis. In het artikel dat wordt aangehaald in de Tidinge-special over het stadhuis van januari 1997 staat een verwijzing naar literatuur over Ten Klooster. Bart Ibelings was de auteur van dat artikel. Ten Klooster was in 1950-1952 ook de maker van acht medaillons in de burgerhal van het Goudse stadhuis en van de beelden op het gotische stadhuis van Middelburg. Het was burgemeester James die de fotodocumentatie samenstelde van de vorsten die afgebeeld moesten worden. Bart Ibelings is een zwager van een zoon van Philip ten Klooster. Vandaar dat hij op de hoogte was van het feit dat ooit een beeld, bedoeld voor het stadhuis, is afgekeurd. Het staat bij die zoon in de tuin. Verder wijst Bart Ibelings op het feit dat een andere zoon, Walter ten Klooster, de catalogus schreef voor de expositie “Bewogen levens: de kunstenaarsfamilie Ten Klooster in Veere”, die in de zomer van 2008 plaats vond. Jan Lafeber stuurde ons – naar aanleiding van hetzelfde nummer - een foto uit Het Vrije Volk van 16 oktober 1962, waarop beeldhouwer Philip ten Klooster in de werkplaats Achter de Kerk bezig is aan de laatste engel die geplaatst moest worden. Hij vult aan dat Ten Klooster zeven jaar later op tragische wijze om het leven is gekomen. Hij vertrok met zijn boot uit Veere, maar werd enkele dagen daarna verdronken gevonden in het Veerse Meer. In de Provinciale Zeeuwse Courant van 19 juli 2008 stond het artikel ‘Bewogen levens breed verbeeld’, dat gaat over de expositie over de kunstenaarsfamilie Ten Klooster. Tenslotte wijst Jan Lafeber nog op de website https://rkd.nl/nl/explore/artists/44900 waar informatie over Philip ten Klooster staat. Nieuwsbrief 80: Het Vlaamsch Linnenhuis op Hoge Gouwe 31. Oud-Gouwenaar Ton de Jong uit Rozenburg meldt - n.a.v. het artikel over het Vlaamsch Linnenhuis in Nieuwsbrief 80 - dat hij zeer benieuwd is naar het aangekondigde artikel in de Tidinge over het R.K-weeshuis dat in 1894 op Hoge Gouwe 31 werd gevestigd. Uit familiekring heeft hij begrepen dat het leven voor een wees daar niet altijd plezierig was. Het materiaal dat hij in dat kader verzameld had, stelt hij ter beschikking van Die Goude, o.a. het Goudse gedeelte van de 'Geschiedenis van de congregatie van de zusters Franciscanessen'.


12

Jan Willem Klein wint Walvisprijs Jan Willem Klein is de winnaar van de Walvisprijs 2016. Op vrijdag 8 april werd deze prijs voor het beste historische onderzoek of artikel over Gouda of de regio voor de elfde keer uitgereikt. De prijs is ingesteld door de Stichting Vrienden van Archief en Librije en is genoemd naar de Goudse geschiedschrijver Ignatius Walvis. Voorzitter Adri den Boer van de Stichting heette iedereen in de Chocoladefabriek welkom. De Steenlandzaal was – naast op het oog potentiele winnaars en hun familie – aardig gevuld met belangstellenden. Juryvoorzitter Yvonne Bos deed verslag. Acht inzendingen waren er. Daarvan gingen er zeven over Goudse geschiedenis. De variatie in onderwerpen was groot, zowel wat betreft de terreinen, waarop ze spelen, als wat betreft de tijd, waarin ze spelen. Yvonne Bos somde ze kort op: over Erasmus en de Goudse Glazen, over de eigen ‘education permanente’ van Anna Barbara van Meerten, over de Hemony-klokken in de Goudse Sint-Jan, over de relatie tussen politiecommissaris Hess en burgemeester James, over de aandacht voor de Goudse Glazen tussen 1900 en 1983, over een mogelijke houtsnedenwerkplaats in of bij het Brigittenklooster, over de Lommerd of Bank van Lening en over muziekkorpsen in Nieuwerkerk aan den IJssel in de WOII. De jury was zeer te spreken over de kwaliteit van het aangeboden werk. Toch wilde Yvonne Bos drie tips meegeven voor het schrijven van een publicatie: a) het opnemen van uitgebreide citaten verlaagt de leesbaarheid; geef liever een samenvatting; b) wees eerlijk over gegevens die niet passen bij eerder gemaakte veronderstellingen; c) stuur een verhaal nooit meteen in, maar laat het ‘besterven’. Wethouder Daphne Bergmann had het voorrecht om bekend te maken wie de schrijver was van het verhaal dat bij unaniem jurybesluit was aangewezen als het beste. Zij reikte de prijs uit aan Jan Willem Klein voor ‘Huut der Goude’. Het gaat over de mogelijkheid dat het Goudse Brigittenklooster rond 1500 beschikte over een werkplaats van houtsneden, die gebruikt werden voor een bijzondere druktechniek. Het artikel van Klein sprong eruit als schoolvoorbeeld van historisch onderzoek, waarin ook doodlopende sporen aan bod komen. Jan Willen Klein had een humoristisch dankwoord paraat. Hij ging anekdotisch in op zijn beleving als deelnemer, terwijl hij steeds meer informatie kreeg over en van mensen die ook een publicatie hadden ingestuurd. Eigenlijk kon hij op deze vrijdag gezien de bezetting niet weg van zijn werkplek in de studiezaal van het streekarchief. Toen de secretaris van de Stichting hem wel heel nadrukkelijk ging vragen aanwezig te zijn, kreeg hij zijn vermoedens. Hij ging ook inhoudelijk in op zijn verhaal over de hybridedruktechniek. Of het hem gelukt was om aan te tonen dat de houtsnede in of bij het klooster gemaakt zijn, wilde hij echter niet zeggen: ”Lees het artikel maar”. Het wordt gepubliceerd in De Schatkamer.(GJJ).


13

Het leven in Gouda gaat verder In Nieuwsbrief 79 (januari 2016) bespraken wij nummer 8 van Het leven in Gouda, de reeks die Uitgeverij Optima heeft opgezet in samenwerking met de Historische Vereniging Die Goude en het Historisch Platform Gouda. Op 30 maart jl. werd alweer nummer 11 uitgebracht. Eindredacteur Ineke Verkaaik reikte tijdens een geanimeerde reünie van bestuurders het eerste exemplaar uit aan oudburgemeester Jan Hein Boone. Els Scholten, Jan Hein Boone, Milo Schoenmaker, Jan van Dijk en Arnout Menkveld Allereerst is bewondering op zijn plaats voor de discipline van de redactie die ervoor zorgt dat elke maand een nieuw nummer uitkomt. Het januarinummer ging over ‘Onderwijs in Gouda’, dat van februari over ‘De middenstand in Gouda’ en het reeds genoemde nummer 11 over ‘Politiek en bestuur in Gouda’. Ergens in die periode is het blad de oorspronkelijke eindredacteur kwijtgeraakt. De naam Ewout Mijnlieff staat vanaf nummer 10 niet meer in het colofon. Ineke Verkaaik gaf in haar toespraak op 30 maart een kijkje in de redactionele keuken. Het uitkomen volgens een strak schema noemde zij een must, “want anders loopt de klant weg”. De koers is iets veranderd; de eerdere nummers waren wat te wetenschappelijk, niet laagdrempelig genoeg. Zij gaf toe dat er ook nadelen zitten aan de opleveringsdruk. In nummer 11 was geen tijd meer voor een tweede eindredactie, waardoor een aantal fouten in de tekst is blijven staan. Dat sluit aan bij het gevoel dat de afleveringen niet altijd evenwichtig zijn en soms niet aansluiten bij de aanduiding dat het om de periode vanaf 1850 gaat. Eerder hebben wij die kanttekening gemaakt bij het nummer over ‘Geloven in Gouda’. In nummer 9 over het onderwijs is het gebrek aan aandacht voor het protestants-christelijke onderwijs met een noodgreep ondervangen: de aankondiging van een extra nummer over dat onderwerp. Daarop volgde het nummer over de middenstand dat knap in elkaar zit. Je merkt dat er maar één auteur is, Selina Jagroep, bijgestaan door haar docent Henkjan Sprokholt. Het nummer over politiek en bestuur roept weer een dubbel gevoel op. Enerzijds gezellig om de bijdragen van diverse oud-bestuurders te lezen en plaatjes te kijken; anderzijds de vraag of er een redactionele opzet lag om het gemeentebestuur vanaf 1850 evenwichtig in beeld te brengen. Er komen zeven oud-bestuurders aan het woord. De wethouders Ron Harms, Arnout Menkveld en Jan van Dijk via een interview; burgemeester Wim Cornelis en de wethouders Jaap Warners en Herman Lenderink met een eigen tekstbijdrage. Zo ontstaat een lezenswaardig, maar caleidoscopisch relaas van de periode 1975 tot 2010, dat –voor wat betreft de periode vanaf 1945 – aangevuld wordt met een meer algemene beschouwing van oud-wethouder Els Scholten. Ook het artikel “Het Kiesdistrict Gouda van 1850 tot 1918” dat Ronald van der Wal ter introductie schreef, kan niet het gevoel wegnemen dat is afgezien van de ambitie om de hele periode te coveren. De ruimte was beschikbaar, want achterin staat een artikel van Coretta Bakker-Wijbrans over archiefzorg als gemeentelijke taak. Niets op aan te merken, maar het hoort niet thuis in een nummer over het pluche van het bestuur. Dat de aandacht voor de persoon van de bestuurder centraal staat (en niet de ontwikkeling in de lokale democratie of het vermogen tot samenwerking met buurgemeenten) is uit commerciële overwegingen te begrijpen. Maar weegt het zwaar genoeg om wezenlijke episodes uit 150 jaar gemeentebestuur buiten beschouwing te laten? Was – om een voorbeeld te noemen - burgemeester James niet noemenswaardig? Overigens meldde uitgever Hans Uijtdewilligen dat Gouda de eerste stad was, waar het lukte om een nummer over politiek en bestuur uit te brengen. In de andere plaatsen lag het steeds te gevoelig. Zou het dan toch waar zijn dat tolerantie tot de Goudse identiteit behoort? (GJJ)


14

François Vranck, pensionaris van Gouda In het AD Groene Hart van 29 januari 2016 stond een interview met Harry Veenendaal. Hij sprak daarin zijn teleurstelling uit over de onbekendheid van de ‘Justificatie van Vranck’. “Ik ben teleurgesteld in Gouda, omdat het met de eigen geschiedenis de plank misslaat. Gouda is de bakermat van de moderne democratie”. Gedurfde uitspraken, die het voorhoofd van een historicus waarschijnlijk doen fronsen. François Vranck, ook wel bekend onder de naam Vrancken, was in 1555 in Zevenbergen geboren in een welgestelde familie. Na een rechtenstudie in het buitenland werd hij in 1583 pensionaris in Gouda. Hij kreeg een contract voor zes jaar en kocht een huis op de hoek van de Naaierstraat en de Blauwstraat. Op verzoek van Johan van Oldebarneveldt schreef hij in 1587 een traktaat over de vraag wie het bestuur van de Nederlanden vormde. Na het Placcaert van Verlatinghe van 1581 waren de StatenGeneraal naar een nieuwe vorst op zoek gegaan. Anjou en Leicester vielen zoals bekend niet in de smaak. De StatenGeneraal besloten daarna het land zelf te gaan besturen. Een dergelijk besluit had wel een rechtvaardiging nodig. François Vranck legde de basis voor deze bijzondere stap in een betoog met de titel ‘Justificatie of Deductie’. Zijn redenering kwam erop neer, dat Staten in het verleden de soevereiniteit, het hoogste gezag over het land, hadden overgedragen aan de landsheer. In 1581 was Filips II echter afgezworen. Vanzelfsprekend kwam de soevereiniteit hierna volgens Vranck weer aan de gewestelijke staten toe. Vranck ging nog een stap verder. Hij stelde, dat eigenlijk de vroedschappen als enige soeverein waren. Het is duidelijk dat Vranck de traditie als uitgangspunt nam. Dat de ‘Justificatie’ veel uitgebreider is dan hier in enkele regels weergegeven , zal duidelijk zijn. Na de publicatie van zijn ‘Deductie’ besloten de Staten-Generaal het gezag in eigen handen te nemen en ontstond in 1588 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Al met al kan dus gesteld worden, dat François Vranck met zijn betoog daaraan een belangrijke bijdrage heeft geleverd. Vranck werd in 1587 door een aantal steden in het gewest Holland gevraagd om ‘advocaet van de lande’ te worden. Maar het Goudse stadsbestuur, altijd al wat recalcitrant in die tijd, verplichtte hem zijn contract uit te dienen. Een goede opvolger bleek niet zo makkelijk te vinden. Gouda vroeg Vranck dus maar om nog enige jaren te blijven. In 1592 vertrok hij naar Den Haag en in 1617 stierf hij in die stad. Is Vranck nauwelijks terug te vinden in de kronieken van Gouda zoals Harry Veenendaal stelt? In de canon van Gouda vinden we hem in ieder geval niet. Ook bij de tien silhouetten op de gevel van kledingwinkel WE aan de Kleiweg (zie Nieuwsbrief nr. 78) vinden we Vranck niet terug. Overigens is dat niet zo vreemd. Een afbeelding van Vranck bleek op onze kleine speurtocht tot nu toe niet te vinden. In Duizend jaar Gouda (nu te raadplegen op de website van Die Goude) komen we slechts eenmaal, op blz. 314, zeer summier tegen. In zoverre heeft Harry Veenendaal wel gelijk. Of Gouda het liberale centrum van de wereld was, de bakermat van de democratie? Wat zouden de Atheners uit de Oudheid er wel van zeggen? In het komende nummer van Erfgoud (uitgave in het kader van Open Monumentendag) zal Paul Abels dieper op François Vranck en zijn werk ingaan. We moeten dus nog even wachten om de definitieve reactie op de stellingen van Harry Veenendaal te kunnen geven.(PvH)


15

Het Gouda van …..… Piet Pols Vanuit zijn flat aan de Brandsmastraat in Oosterwei heeft Piet Pols een mooi uitzicht op het plantsoen aan de Vrijheidslaan. In de verte zie je de Sportlaan met alle bouwactiviteiten en de Goejanverwelledijk. Onder het genot van een kop koffie en een pilsje vertelt Piet over zijn band met Gouda. Je kunt hem een echte Gouwenaar in hart en nieren noemen. Hij is geboren in 1946 in de Spieringstraat nr. 139 onder begeleiding van het orgel van ‘De Lekkerkerker’, dat tijdens de bevalling toevallig door de straat trok. Zijn vader was schipper en vervoerde zand voor de bekende Goudse grind- en zandhandel Van Nieuwpoort. Piet ging naar de Julianaschool aan de Burgemeester Martenssingel en speelde met zijn vriendjes in het Houtmansplantsoen. “De Spieringstraat”, weet Piet zich te herinneren, “was in het begin van de jaren vijftig een straat vol bedrijvigheid. Je had er het azijnfabriekje ‘De Bel’, het metaalbedrijf Schreuder (de huidige moskee), de bakkers ‘Van Leeuwen’ en ‘De Brouwer De Koning’, het kaaspakhuis van de familie Boef en natuurlijk de stroopwafelbakkerijen van Punselie en van Ravestein”. Op zijn negende verhuisde hij met zijn ouders en zijn zus naar de IJssellaan. Na de lagere school volgde hij een opleiding timmeren aan de christelijke lagere technische school aan het Paradijs. Veel belangstelling voor het timmervak had hij niet en na zijn militaire dienst werd hij besteller bij de P.T.T. De veertig jaar diensttijd heeft hij daar vol gemaakt en hij mocht na zoveel jaren met pensioen. Voor Piet Pols is de binnenstad en Gouda Noord het gebied waar hij het meest thuis is. In die buurten heeft hij vele jaren de post rondgebracht. Post sorteren deed hij ook en met nachtwerk had hij geen moeite. Het sorteercentrum stond aan de Peperstraat en later aan de Ronsseweg. Op mijn vraag of hij bij het rondbrengen van de post wel eens wat beleefde, vertelt Piet: “Ik kwam eens bij een mevrouw post afleveren en die zei, dat ze geen tijd had om een kopje koffie voor me te zetten. Wel kon ze een borrel inschenken. Maar ze schonk geen borrelglaasje in, ze vulde een limonadeglas. Ik heb het opgedronken en ’s middags heerlijk geslapen”. Piet bestelde ook in Reeuwijk en Waddinxveen. De verklaring daarvoor is, dat de Wethouder Venteweg vóór 1964 onder gemeente Reeuwijk viel. Dat gold ook voor een deel van de Bloemendaalseweg. Ik vraag hem of hij zich nog meer bijzonderheden kan herinneren van het Gouda uit zijn jeugd. “Ik heb op mijn vijfde jaar enige tijd in het diaconessenhuis ‘De Wijk’ op de Westhaven gelegen. Stond aan de Westhaven het Coornhert Gymnasium niet in die tijd? En heeft daar ook niet de huishoudschool gestaan? In de Kuiperstraat had je plateelfabriek ‘Ivora’ van P. v.d. Want”, zo gaat Piet verder. “Wat doet u zoal na uw pensionering?” vraag ik tot besluit. Op zaterdag wil hij nog wel nog wel eens een wedstrijd van Jodan Boys bezoeken. Zondags naar de kerkdienst in de Sint-Jan en als hij niet gaat, volgt hij de dienst online op de computer. Met een vriend reist hij per trein het land af, van Buitenpost tot Maastricht en ze bezoeken samen musea. Piet kijkt tevreden uit zijn raam, terwijl de zon schijnt over Oosterwei. (PvH)


16

Op zoek naar het Haagsche Poortje1 Op de Facebookpagina van Die Goude kwam de vraag aan de orde welke steegjes op de Kleiweg nog herkenbaar zijn. ‘Scheygrond’ situeert er vier aan de oostzijde van onze winkelstraat: de Boslandersteeg, de Magdalenaconventpoort, de Wintersteeg en het Haagsche Poortje. Een opmerking van Ton Anders was aanleiding om op zoek te gaan naar laatstgenoemde steeg. Erik Kooistra wees op de kadasterkaart van 1832. Daarop is het Haagsche Poortje ingetekend als steeg vanaf de Kleiweg richting het voormalige pestkerkhof, dat in 1842 werd geruimd voor de bouw van de kazerne. Aan de steeg liggen acht piepkleine woninkjes, kadastraal aangeduid als C842 (vooraan) tot en met C849 (achteraan). Ze waren eigendom van de weduwe Adriana de Jonge-van Rossen, samen met een erf van 224 m² dat achter het buurpand lag. Alle acht huisjes staan in lijn achter C841, een van de weinige percelen die nog steeds hetzelfde kadastrale nummer hebben en waar nu Scholten Telecom is gevestigd, op Kleiweg 54. Op SAMH-genealogie leren geboorteakten dat er in de 19e eeuw diverse families in die huisjes gewoond hebben, zoals van de baandersknechten Gerrit Laurier, Cornelis Hogervorst en Jan Sonsbeek, van de kleingarenspinner Jacob Mopman of van de pijpenmakersknechten Pieter van Geelen en Hermanus van Steijnvoort. De straatnaam Haagsche Poortje was volgens de Adresboeken Gouda (die in de studiezaal van SAMH staan) tot 1909 in gebruik. In dat jaar woonde bijvoorbeeld het gezin van fabriekswerker Wilhelmus Hommels opeens niet meer op Haagsche Poortje E37, maar op Kleiweg 64. Oud-wethouder Wim Hommels weet dat zijn vader daar in 1912 geboren is. De straatnaamwijziging inspireerde zijn vader tot een plagende uitspraak over verschil in komaf tegenover zijn vrouw: “Jij bent in een steeg geboren, maar ik ben op de Kleiweg geboren!” De vraag waar het Haagsche Poortje begint, blijkt niet zo moeilijk, als je ter plekke gaat kijken. Opeens valt op dat de winkel naast Scholten Telecom, Erica, Kleiweg 74 als adres heeft, terwijl beide panden tot op de verdieping tegen elkaar staan. Maar er zit wel een deur! “Je mag wel even kijken achter die deur”, zegt Arie Scholten, ”en ik zou ook eens bij Erica achterin kijken.” Zo ontstaat opeens een beeld. Achter de deur begint een steegje van een meter breed, dat na een meter of twintig doodloopt op een gloednieuwe uitbouw. Vlak daarvoor begint een houten trap die leidt naar het dak van die uitbouw, vanwaar je ook naar de woning kunt die boven Erica ligt. Ron van der Speld, die boven Scholten Telecom woont, laat graag zien hoe het er van boven uitziet. Achter de uitbouw van Erica is weer een groter gebouw met appartementen te zien dat doorloopt tot de Kazernestraat. Aan de onderkant zijn de contouren te zien van een weggehaald dak van een klein pand. Dan komen Erik Kooistra en Marco Slagboom met latere kadasterkaarten en met luchtfoto’s op de proppen. Die roepen een nieuwe vraag op. Terwijl de steeg op de kaarten nog steeds doorloopt tot aan de Kazernestraat, laten luchtfoto’s uit 1928 zien dat er een soort pakhuis staat aan de kant van de Kazernestraat. Een blik op de actuele BAG-kaart (Basisadministratie Adressen en Gebouwen) maakt duidelijk dat dit pand onderdeel geweest moet zijn van een groot, veelvormig perceel dat hoorde bij de meubelwinkel van Potharst op de kop van de Kleiweg, later de Rabobank. 1

Met dank aan Ton Anders, Coretta Bakker, Wim Hommels, Erik Kooistra, Jan Potharst, Arie Scholten, Ron van der Speld, Emile Veugelers en Marco Slagboom.


17

Een reactie van oudwethouder Jan Potharst brengt uitkomst. Zijn grootvader, ook J.G. Potharst, heeft rond 1916 vijf kleine woonhuisjes achterin het Haagsche Poortje aangekocht. Het laatste huisje was toen al weg. Van die vijf zijn er toen drie gesloopt om een magazijn te kunnen bouwen voor de meubelwinkel op Kleiweg 88-90. Het werd over het Haagsche Poortje heen gebouwd, zodat dit in gebruik kon blijven. De voorste twee huisjes werden later verbouwd tot stoffeerderij. Deze situatie heeft geduurd tot 1982 toen de Rabobank nieuwbouw ging plegen aan de Kazernestraat, met beneden een parkeergarage. Het Haagsche Poortje werd door deze nieuwbouw aan een kant afgesloten. Met deze verklaring missen we nog twee van de acht huisjes. Het is Emile Veugelers, eigenaar van Bibliss aan de Kleiwegstraat, die weet hoe het daarmee gelopen is. Het zal rond 1988 geweest zijn, toen hij met een compagnon het pand op Kleiweg 74 ging huren om een modezaak te beginnen. De eigenaren, het echtpaar Schinkel-de Vries, hadden daar onder de naam ‘D. de Vries’ een sigarenzaak gevoerd en van 1920 tot 1980 erboven gewoond. Toen eventuele koop aan de orde kwam, meldde de heer Schinkel dat de twee vervallen pandjes achter Kleiweg 54 ook van hem waren, de twee laatst overgebleven huisjes aan het Haagsche Poortje. Ze waren slecht, de vloer lag een stuk lager, van beton en nat, maar ze hadden recht van overpad over een andere (nog steeds bestaande) steeg die naar de Kazernestraat liep en waarvan de eigendom gedeeld werd door de eigenaar van Kleiweg 50/52 en van C&A. In 2002 werd de koop geregeld, zowel van Kleiweg 74, als van de twee huisjes. Bij de koop zijn twee notarissen ingeschakeld om na te gaan wat de kadastrale nummers waren die bij welke percelen hoorden. Veugelers en compagnon hebben meteen een sloopvergunning gevraagd en gekregen. Tot 2002 hebben er dus nog twee huisjes gestaan! De vervangende nieuwbouw is pas in 2014 gerealiseerd. Dat is nu de uitbouw van Erica. Emile Veugelers is van plan om met letters boven de toegang aan de Kleiweg de herinnering aan het Haagsche Poortje levend te houden. (GJJ)

Er komt een boek over de Van Beverninghlaan Aan het eind van dit jaar verschijnt het boek “De Van Beverninghlaan. Een bijzondere laan. Onze laan”. De Historische Vereniging heeft medewerking toegezegd aan de uitgave. De Van Beverninghlaan laan ligt aan de zijkant van het Van Bergen IJzendoornpark. In het begin van de vorige eeuw werden daar woningen gebouwd voor de gegoede burger, nadat Gouda een periode van industriële ontwikkeling en burgeremancipatie achter de rug had. De panden werden uitgevoerd in - wat we nu noemen Hollandse Jugendstil. Een van de huidige bewoners, Janny de Keijzer-Prinsenberg, nam het initiatief om heden en verleden van de laan in beeld te brengen, de geschiedenis van de Van Beverninghlaan, de huizen en de bewoners in de maatschappelijke context van verschillende perioden. Gouda rond 1900 wordt geschetst en hoog bezoek komt aan de orde, net als Hieronymus van Beverningh, Willem Kromhout, de Jan Verzwollewetering en nog veel meer. Het boek is voorzien van vele illustraties en anekdotes. Cilia van Hofwegen speelde een belangrijke rol bij het omzetten van het verzamelde materiaal in een boek. In een volgend nummer zult u er meer over lezen.


18

Oudheidkamers en musea in de regio De redactie van de Nieuwsbrief heeft zich voorgenomen regelmatig iets te publiceren over musea en oudheidkamers in de regio. Als je weleens door het Groene Hart rijdt, fietst of wandelt, zijn er aardig wat te vinden. Actieve vrijwilligers houden ze meestal zonder subsidie in stand. Soms heel professioneel, soms amateuristisch, maar dan in de goede zin van het woord. In deze Nieuwsbrief starten we met de Historisch Museum Capelle dat beheerd wordt door de Historische Vereniging Capelle aan den IJssel (HVC).

Historisch Museum Capelle en Beijerinckgemaal Op zaterdag 5 maart hield NIVON Gouda een excursie naar dit museum. Redactieleden van de Nieuwsbrief (Gert Jan Jansen en Paul van Horssen) sloten zich op deze fraaie lentedag daarbij aan. De Historische Vereniging Capelle heeft een mooi onderkomen aan de Bermweg 13 in Capelle. Hun domicilie is het Historisch Museum van Capelle, dat gevestigd is in het voormalige ketelhuis van het J.A. Beijerinckgemaal. Het gemaal stamt oorspronkelijk uit 1869 en is grondig gerestaureerd in 2008. Het is een elektrisch gemaal uit 1927 en, zeggen ze niet zonder trots in Capelle, het oudste nog werkende elektrische gemaal in Nederland. Goed onderhouden en zwart glimmend staat het erbij. Vijf keer per jaar draaien de motoren op volle toeren. Vaker wordt te duur, want de stroomkosten komen op een paar honderd euro. Het museum kent een jaarlijks wisselende expositie over de geschiedenis van Capelle. De leden van de historische vereniging houden zich op dit moment vooral bezig met het digitaliseren en beschrijven van 12.000 foto’s en 33.000 negatieven. Op www.capelleinbeeld.nl krijg je een indruk van hun noeste arbeid. Museum en gemaal zijn iedere zaterdag tussen 13.00 en 16.00 uur gratis te bezoeken. Een hartelijke ontvangst, koffie en een enthousiaste rondleiding maken je bezoek aan dit elektrische wonder en aan de expositie tot een mooie onderbreking van je tocht langs de Hollandse IJssel. Zie verder www.hvc-capelle.nl en www.beijerinckgemaal.nl. De HVC heeft nog twee musea in beheer, die we op 5 maart niet hebben bezocht. Aan de Nieuwe Laan 11 staat het zogenaamde Dief- en Duifhuisje, het enige overblijfsel van het 16e-eeuwse Slot van Capelle. Volgens de HVC is dit het kleinste museum van Nederland. Het kent dit jaar een tentoonstelling over Schielands Hoge Zeedijk. Op zolder is een vaste expositie over de geschiedenis van het slot. Van april t/m oktober is het elke tweede zaterdag geopend tussen 13.00 en 16.00 uur In de Dorpsstraat 164 vind je in het Van Capellenhuis een hele mooie regentenkamer. Vrijwilligers van HVC leiden je daar graag rond op Nationale Museumdag en op Open Monumentendag. (PvH)

Beroep bestemmingsplan Schielands Hoge Zeedijk klaar Op 9 maart jl. heeft de gemeenteraad van Gouda besloten tot een zgn. correctieve herziening van het bestemmingsplan Schielands Hoge Zeedijk. Het eerdere raadsbesluit tot vaststelling van het bestemmingsplan was in december – na een beroep van onder andere de Historische Vereniging Die Goude - op enkele punten door de Raad van State vernietigd (zie hiervoor Nieuwsbrief 79). Het college van B&W geeft in een brief van 22 maart aan te menen dat de geconstateerde gebreken in het bestemmingsplan afdoende zijn hersteld. De kosten die de Historische Vereniging heeft gemaakt voor het voeren van het proces zijn – conform uitspraak van de Raad van State - door de gemeente Gouda vergoed.


19

Facebookpagina Die Goude verder in de lift Het aantal mensen dat de Facebookpagina van Die Goude waardeert, is sinds begin het vorige nummer verder gegroeid. Op 15 april stond de teller op 308. Dat is een verdubbeling sinds 1 december. De top tien van items die de laatste maand de meeste belangstelling verwierven: 1. Op zoek naar het Haagsche Poortje aan de Kleiweg 2. Hoek Lage Gouwe/Turfmarkt (vroeger en nu) 3. Café-restaurant Central 60 jaar (in 1966) 4. Oude bussen op de lijn Gouda-Moordrecht-Rotterdam 5. Hoge Gouwe 143-145-147 (vroeger en nu) 6. Stadhuis en Waag in pretpark Nagasaki 7. Gouda’s Glorie en Gouda’s Roem zichtbaar in de stad 8. Hoek Westhaven/ Korte Noodgodsstr. (vroeger en nu) 9. Jamessingel en Plesmanplein 10. Nieuwehaven tussen Herpstraat en Vrouwenvestesteeg

Paul Abels zoekt herinneringen aan het Collatiehuis Kerkhistoricus Paul Abels wil het voormalige kloostercomplex dat gestaan heeft tussen de Jeruzalemstraat en de Groeneweg beter in herinnering roepen. In de jaren 1942/1943 is het afgebroken. Zie hierover http://www.paulabels.nl/2016/04/afbraak-paulusklooster/. Het werd in 1425 gebouwd als Collatiehuis of Paulusklooster. Mocht u nog in het bezit zijn van fotomateriaal dat het Collatiehuis scherper in beeld brengt, dan houdt Paul Abels zich zeer aanbevolen. Dat geldt ook voor herinneringen van mensen die het gebouw nog met eigen ogen hebben aanschouwd en meer kunnen vertellen over de staat, het gebruik of die andere wetenswaardigheden kunnen melden.

Foto- en illustratieverantwoording Collectie gemeente Gouda: blz. 1 Janny Jansen-van Ooijen: blz. 2 Gert Jan Jansen: blz. 3 (b),11, 12 (o),13, 14, 17 en 19 (o) Jan de Haan: blz. 3 (o) Collectie SAMH: blz.4, 18 (b) Wikipedia: blz. 5 (b) Boogschutter-Sail Giethoorn: blz. 5 (lo)

Nico Boerboom: blz. 5 (ro), 6, 7, 8, 9 en 15 Wilma Dubbink: blz. 10 (b) Marten Dubbink: blz. 10 (o) www.delpher.nl: blz. 12 (b) Paul van Horssen: blz. 16 en 19 (b) Janny de Keijzer: blz. 18

Colofon De Nieuwsbrief van Die Goude komt 7 x per jaar uit; Redactie: Nico Boerboom (fotoredacteur), Paul van Horssen, Gert Jan Jansen (hoofdredacteur) en Kenny Louwen (eindredacteur). Oplage: 900, waarvan 240 op papier Druk papieren versie: SWA Redactie afgesloten op 26 april 2016. De Nieuwsbrief is een uitgave van de Historische Vereniging Die Goude. Redactieadres: Postbus 307, 2800 AH Gouda Mailadres: [email protected]; Telefoon: 0182-539297; Websites: www.diegoude.nl en www.goudsvirtueelsluizenmuseum.nl Facebookpagina’s: “Historische-Vereniging-Die-Goude” en “Gouds-Sluiswachtersgilde”.


20

Nieuwsbrief nr. 82, mei

Recommend Documents