MSM goede pijnstiller MSM (methylsulfonylmethaan), een organische zwavelverbinding die bestaat uit zwavel en methylgroepen, wordt van nature in plant, dier en mens aangetroffen. Als voedingssupplement is MSM vooral populair geworden als pijnstiller en ondersteunend middel bij aandoeningen van het bewegingsapparaat zoals osteoartritis (artrose), (reumatoïde) artritis, spierkramp, spierpijn, (sport)blessures, RSI (repetitive strain injuries), fi bromyalgie, tendinitis, bursitis, carpaaltunnelsyndroom en lage rugpijn.(1,2,19) Daarnaast is MSM met succes toegepast bij allergieën (hooikoorts, astma), auto-immuunziekten (myastenia gravis, systemische lupus erythematodes), emfyseem, interstitiële cystitis en systemische sclerose.(1,3,19) Mensen die snurken, kunnen ook baat hebben bij (intranasaal toegediende) MSM.
Metaboliet van DMSO MSM (methylsulfonylmethaan/dimethylsulfone/ DMSO2) is een belangrijke, zo niet de belangrijkste metaboliet van DMSO (dimethylsulfoxide), wat een geregistreerd geneesmiddel is waarvan de biochemische eigenschappen en biologische toepassingen in duizenden wetenschappelijke studies zijn beschreven. Dit is mede te danken aan de inspanningen van professor Stanley Jacob, wiens carrière als arts-chirurg en wetenschapper aan de Oregon Health & Science University in Portland voor een belangrijk deel in het teken heeft gestaan van DMSO en MSM. Inmiddels bestudeert hij al meer dan twintig jaar de klinische effecten van MSM. Zijn in 2003 verschenen populair-wetenschappelijke boek MSM: the defi nitive guide. A comprehensive review of the science and therapeutics of methylsulfonylmethane, dat hij samen met natuurgeneeskundige Jeremy Appleton schreef, bevat een inleiding over MSM, vele praktijkvoorbeelden, een overzicht van aandoeningen die positief kunnen reageren op MSM-suppletie en praktische aanbevelingen voor het gebruik van MSM.(1)
Voor degenen die beroepsmatig willen werken met MSM of het zelf willen gebruiken is dit boek beslist een aanrader. Jacob geeft in zijn boek echter ruiterlijk toe dat er nog onvoldoende duidelijkheid is over de eigenschappen en
1
werkingsmechanismen van MSM en dat onvoldoende wetenschappelijk is hardgemaakt dat suppletie met MSM eff ectief is bij de door hem genoemde aandoeningen. Er zijn onvoldoende dubbelblinde, placebogecontroleerde klinische studies die de eff ectiviteit van MSM bevestigen; studies met DMSO zijn niet zonder meer van toepassing op MSM. Het gevolg is dat – hoewel het voedingssupplement op grote schaal wordt gebruikt – MSM nog steeds niet helemaal serieus wordt genomen. Door de publicatie van verschillende klinische studies met MSM begint hier langzamerhand verandering in te komen.
MSM goede pijnstiller Volgens professor Jacob is MSM de veiligste en meest eff ectieve pijnstiller bij chronische pijnklachten. In vijfentwintig jaar tijd heeft hij het toegepast bij bijna twintigduizend patiënten met chronische pijnklachten. Uit gegevens van de Oregon Health & Science University is gebleken dat de meerderheid van de patiënten baat had bij MSM. MSM heeft niet de nadelen van reguliere pijnstillers; het is veilig en heeft nagenoeg geen bijwerkingen. Bovendien treedt er geen gewenning op waardoor de dosering niet telkens moet worden verhoogd. De meeste mensen die MSM gebruiken melden dat ze zich lichamelijk en geestelijk fi tter gaan voelen. De pijnen waartegen MSM eff ectief is worden onder meer veroorzaakt door: lichamelijk letsel door ongevallen, gewrichtsaandoeningen (osteoartritis, reumatoïde artritis), fi bromyalgie, rugpijn, hoofdpijn, migraine, spierpijn, spierkramp, slijmbeursontsteking (bursitis), peesontsteking (tendinitis), RSI (repetitive strain injury), carpaaltunnelsyndroom, sportblessures, whiplash en littekens.(1-4,19)
Pijnstiller bij gewrichtsslijtage MSM is door Jacob vooral voorgeschreven als pijnstiller bij chronische pijnklachten door gewrichtsslijtage (osteoartritis). Naast orale suppletie (gemiddeld 6-8 gram MSM, in ernstige gevallen 16-20 gram MSM per dag) laat hij zijn patiënten veelal MSM-gel gebruiken om de pijnlijke gewrichten naar behoefte mee in te smeren; soms geeft hij extra MSM via subcutane injecties of dient hij MSM intraveneus toe.
In drie klinische studies is het eff ect van MSM bij osteoartritis onderzocht. Aan een
2
kleine dubbelblinde placebogecontroleerde studie uit 1998 deden 16 mensen (5578 jaar) met osteoartritis mee; gewrichtsslijtage was geconstateerd in hand, rug, schouder, knie, heup of nek.(5) De deelnemers hadden geruime tijd pijnklachten – vier maanden tot zes jaar – en gebruikten daarvoor NSAID’s (niet-steroïde ontstekingsremmers). Voor aanvang van de studie staakten ze het gebruik van deze reguliere pijnstillers. Tien van hen kregen MSM (3 capsules met 750 mg MSM per dag: 2 capsules op de nuchtere maag voor het ontbijt, 1 capsule voor de lunch) en de overige zes personen kregen placebo gedurende een periode van vier maanden. Suppletie met MSM zorgde voor signifi - cante vermindering van gewrichtspijn; na 4 weken was de pijnvermindering in de MSM-groep gemiddeld 60%, na 6 weken 82%, gemeten op een visuele analoge schaal. In de placebogroep was deze daling respectievelijk 20% en 18%. Of MSM ook invloed had op de gewrichtsfunctie, werd niet onderzocht.
Pijnvermindering nog groter in combinatie met glucosamine In een tweede klinische studie uit 2004 werd gekeken naar het eff ect van MSM, glucosamine, de combinatie van deze twee stoff en en placebo bij klachten van artrose.(6) Een groep van 118 patiënten nam gedurende 12 weken dagelijks 1500 mg MSM, 1500 mg glucosamine, de combinatie van MSM en glucosamine of een placebo in (verdeeld over 3 doses). Bij aanvang en na 2, 4, 8 en 12 weken werd gekeken naar pijn, ontsteking en zwelling in de gewrichten.
De onderzoekers maakten gebruik van de Lequesne-index, een maat voor de ernst van gewrichtsslijtage, gebaseerd op een tiental vragen over pijn, stijfheid bij rust, loopafstand en dagelijks functioneren. MSM, glucosamine en de combinatie van de twee supplementen verminderden pijn en zwelling signifi cant vergeleken met placebo, met signifi cante daling van de Lequesne-index. Na 12 weken was de pijnscore in de MSM-groep met gemiddeld 52% gedaald; de gewrichten waren minder stijf, de zwelling was afgenomen en de deelnemers konden verder lopen. De pijnscore in de glucosaminegroep was gedaald met gemiddeld 63%. Suppletie met zowel MSM als glucosamine liet het beste resultaat zien; de gewrichtspijn daalde met gemiddeld 79%; bovendien zagen de onderzoekers dat de combinatietherapie sneller eff ect had. De onderzoekers concluderen dat de combinatie van MSM en glucosamine eff ectiever is bij klachten van artrose dan
3
suppletie met uitsluitend MSM of glucosamine.
MSM effectief bij osteoartritis knie Dat suppletie met MSM vermoedelijk effectief is bij osteoartritis, bevestigt een studie die onlangs is gepubliceerd.(7) Voor deze gerandomiseerde dubbelblinde placebogecontroleerde studie werden 50 patiënten (40-76 jaar) geselecteerd die gemiddeld zes jaar last hadden van osteoartritis in de knie (volgens criteria van het ‘American College of Rheumatology’). Het gebruik van niet-steroïde ontstekingsremmers werd een week voor aanvang van de studie gestaakt. Gedurende 12 weken gebruikten de proefpersonen tweemaal daags 3 gram MSM of ze kregen placebo; bij onacceptabele pijn mochten ze gebruik maken van ‘noodmedicatie’ (maximaal 2,6 gram acetaminophen per dag). De dosis MSM werd geleidelijk in de eerste week opgebouwd; het supplement werd steeds bij de maaltijd en niet tegen bedtijd ingenomen. Het resultaat van suppletie werd geëvalueerd met de WOMAC (Western Ontario and McMaster Universities) Osteoartritis- index (na 0, 2, 4, 8 en 12 weken); deze WOMAC-index meet op basis van een 24-item vragenlijst de beperkingen (pijn, stijfheid, lichamelijk functioneren) van de patiënt met artrose. Daarnaast werd bij aanvang en na afl oop van de studie gevraagd naar het oordeel van arts en patiënt met betrekking tot de ziektetoestand en het eff ect van suppletie. Bovendien werd gebruik gemaakt van de SF-36, een scorelijst die een beeld geeft van de algemene kwaliteit van leven (fysiek functioneren, rolbeperkingen door fysieke problemen, algemene gezondheidsbeleving, vitaliteit, sociaal functioneren, rolbeperkingen door emotionele problemen, geestelijke gezondheid). Vergeleken met placebo zorgde MSM voor signifi cante verbetering op de WOMAC-index voor pijn en lichamelijk functioneren; stijfheid verbeterde nietsignifi cant. Na 12 weken was de pijn in de MSM-groep met gemiddeld 25% afgenomen; in de placebogroep nam de pijn met 13% af. Suppletie met MSM resulteerde in signifi cante verbetering van het fysieke functioneren vergeleken met placebo (gemeten met SF-36). Wel was even vaak noodmedicatie nodig in beide groepen. De conclusie van de onderzoekers is dat MSM zorgt voor pijnvermindering en verbetering van het lichamelijk functioneren zonder noemenswaardige bijwerkingen.
Langere studies en dosis-respons studies zijn nodig om effectiviteit en veiligheid
4
van MSM nog beter te bestuderen; de onderzoekers zagen in dit onderzoek dat de WOMAC-index na 12 weken nog verder daalde, wat aangeeft dat het maximale eff ect van MSM-suppletie nog niet was bereikt. Verder zagen de onderzoekers een sterk signifi cante daling van de homocysteïnespiegel en signifi cante daling van het malondialdehydegehalte in urine (indicatie voor daling van oxidatieve stress en lipidenperoxidatie) in de MSM-groep, wat aangeeft dat MSM een eff ectieve methyldonor en antioxidant is. Oxidatieve stress speelt een rol in het ziekteproces van kraakbeendegeneratie.(8) MSM heeft mogelijk mede door daling van de homocysteïnespiegel en vermindering van oxidatieve stress invloed op het ontstekingsproces. Bloedparameters voor de ontstekingsactiviteit (C-reactief eiwit, bezinkingssnelheid) veranderden in deze studie echter niet signifi cant door suppletie met MSM.(7)
MSM bij hooikoorts MSM kan klachten van hooikoorts – niezen, verstopte neus, loopneus, jeuk, tranende ogen, droge keel, hoesten, hoofdpijn – mogelijk verlichten; dit blijkt uit een studie met 55 hooikoortspatiënten.(1,9) Hooikoorts is een allergische reactie op ingeademde allergenen (stuifmeel/pollen van grassen, bomen of onkruid), met als gevolg een (IgE-antilichaam aangestuurde) ontsteking van de slijmvliezen van neus, ogen en keel.
De proefpersonen namen gedurende vier weken 2600 mg MSM per dag in. Elke week werd gekeken naar klachten en vitaliteit; bij aanvang en aan het eind van de studie werden de bloedspiegels van C-reactief eiwit (een ontstekingsmarker) en IgE bepaald, de bloedhistaminespiegel werd bij vijf proefpersonen getest. Na een week waren de hooikoortsklachten aanmerkelijk afgenomen, na twee weken voelden de deelnemers zich opvallend fi tter. De bloedwaarden lieten geen signifi cante veranderingen zien; waarschijnlijk was de studie daarvoor te kort en het aantal proefpersonen te laag. Meestal duurt het langer dan een jaar voordat een interventie invloed heeft op de IgE-bloedspiegel. Door het ontbreken van een placebogroep is het moeilijk vast te stellen hoe eff ectief MSM is bij hooikoorts; meer onderzoek is nodig. Ook is het werkingsmechanisme van MSM bij allergie onduidelijk: mogelijk heeft het te maken met het blokkeren van histaminereceptoren op de slijmvliezen.
5
MSM actieve metaboliet van DMSO DMSO heeft een erg bittere smaak en penetrante geur; mensen die DMSO innemen verspreiden een vis- of knofl ookachtige geur, waardoor DMSO nooit populair is geworden bij het grote publiek. Bovendien veroorzaakte DMSO vaak huidirritatie wanneer het op de huid werd aangebracht. Samen met Robert Herschler ontwikkelde Stanley Jacob daarom eind jaren zeventig een supplement met MSM, de biologisch actieve metaboliet van DMSO. DMSO wordt na inname voor ongeveer 15% omgezet in MSM. Uit urine-onderzoek bleek dat oraal ingenomen DMSO na 120 uur niet meer aantoonbaar was in urine, terwijl MSM na 480 uur nog steeds aangetoond werd.(1)
De vertraagde uitscheiding komt waarschijnlijk door een sterkere binding van MSM aan lichaamsweefsels. Diverse aan DMSO toegekende geneeskrachtige effecten gelden mogelijk ook voor MSM; dit moet beter worden onderzocht. MSM is veel gebruiksvriendelijker dan DMSO: het is stabieler, reukloos, levert geen huidirritaties op en wordt beter verdragen.
Eigenschappen van MSM Professor Jacob denkt dat de werking van MSM voor een belangrijk deel toe te schrijven is aan farmacologische eigenschappen dat het deelt met DMSO zoals (directe) pijndemping, ontstekingsremming, antioxidatieve activiteit, stimulering van de weefseldoorbloeding, stimulering van wondheling en verzachting van littekenweefsel. Harde bewijzen daarvoor heeft hij nog niet; veel onderzoek dat is gedaan met DMSO zal moeten worden herhaald met MSM. Met de nodige voorzichtigheid kan worden gezegd dat MSM de volgende eigenschappen bezit:
Pijnstiller Dat MSM een pijnstillend eff ect heeft blijkt onder meer uit de eerder beschreven klinische studies. Het analgetische eff ect van DMSO is gebaseerd op sterke (perifere en centrale) remming van voortgeleiding van pijnprikkels in zenuwvezels (C-vezels van het sympathische zenuwstelsel).(1,10,11) Mogelijk werkt MSM op een vergelijkbare manier; daarbij kan de pijnstillende werking van MSM te maken hebben met spierontspanning, ontstekingsremming, antioxidantactiviteit en
6
vaatverwijding.
Ontstekingsremmer Professor Jacob heeft bij zijn patiënten waargenomen dat MSM invloed heeft op de klassieke kenmerken van ontsteking (pijn, roodheid, zwelling, hitte, functievermindering). Signifi cante eff ecten op ontstekingsmarkers zoals C-reactief eiwit, TNF-α en PGE2 zijn vooralsnog niet aangetoond. Wel is bij in-vitro onderzoek en in verschillende dierstudies aangetoond dat MSM ontstekingsremmende en antioxidatieve eigenschappen bezit en gewrichtsdegeneratie door osteoartritis en reuma remt.(1,6,7,10,12,13,19) Ook remt MSM in proefdieronderzoek het ontstekingsproces bij systemische lupus erythematodes.(14) Dat DMSO een krachtige ontstekingsremmende activiteit heeft, staat wel vast. Lokaal toegediende DMSO heeft een krachtige ontstekingsremmende werking (onder meer bij contactdermatitis en allergisch eczeem) en vermindert oedeemvorming door trauma. DMSO remt ontstekingen mede doordat het de werking van het bijnierschorshormoon cortisol versterkt. Of deze eff ecten van DMSO ook van toepassing zijn op MSM is niet bekend.
Zwaveldonor Een absoluut of relatief tekort aan zwavel of een gebrekkige zwaveloxidatie kan een rol spelen bij aandoeningen die reageren op MSM-suppletie.(1) MSM is een goede zwaveldonor; zwavel is een belangrijk structureel bestanddeel van bindweefsel zoals kraakbeen en huid en zorgt dat dit soepel en sterk blijft (door disulfi debruggen). Gebruik van een gel met MSM kan mogelijk huidveroudering tegengaan en littekenvorming verminderen door het verbeteren van crosslinks (collageen, glycosaminoglycanen) in bindweefsel; bij patiënten met sclerodermie kan het gebruik van een dergelijke gel een verbetering betekenen van de huidconditie. Zwavel is ook belangrijk voor gezonde slijmvliezen, sterk haar en gezonde nagels. Verder is zwavel van belang voor de energiestofwisseling (als onderdeel van co-enzym A), (lever)detoxifi catie, vorming van zwavelhoudende aminozuren, antioxidanten (glutathion), hormonen en enzymen.(15)
Methyldonor MSM is een methyldonor en daarmee van belang voor methyleringsprocessen in
7
het lichaam. Talloze processen in het lichaam, waaronder de energieproductie en synthese van hormonen, is afhankelijk van de overdracht van methylgroepen. Dat MSM daling van de homocysteïnespiegel veroorzaakt, bevestigt het vermoeden dat MSM kan fungeren als methyldonor in de homocysteïnestofwisseling.(7) Het is mogelijk dat homocysteïne kraakbeendegeneratie en artritis bevordert, aangezien homocysteïne een ontstekingsbevorderende en oxidatieve stress-verhogende werking heeft en aderverkalking en bloedcoagulatie bevordert, wat de doorbloeding en regeneratie van weefsels in gevaar kan brengen. Bij verschillende chronische ontstekingsziekten is al aangetoond dat homocysteïne een rol speelt in het ziekteproces (osteoporose, aderverkalking, alzheimer). Systemische lupus erythematodes (SLE) is een ziekte die volgens professor Jacob goed reageert op langdurige suppletie met MSM. SLE gaat vaak gepaard met een hogere homocysteinespiegel en toegenomen (subklinische) atherosclerose; wellicht is het eff ect van MSM bij SLE mede gebaseerd op verlaging van de homocysteïnespiegel.(16)
Antioxidant In een recente studie is aangetoond dat MSM een antioxidantwerking heeft en zorgt voor signifi cante daling van de malondialdehydespiegel in urine (p=0,01), indicatief voor daling van lipidenperoxidatie en oxidatieve stress.(7)
Verbeterde doorbloeding en wondheling Professor Jacob heeft vele malen waargenomen dat MSM zorgt voor vaatverwijding en een betere doorbloeding van weefsels, waardoor wondheling en weefselregeneratie verbeterden. Patiënten met een verminderde doorbloeding in de benen en zweren aan het been liet hij MSM innemen en de benen baden in warm water met daarin opgelost MSM. De doorbloeding in benen en voeten verbeterde en de chronische zweren genazen. MSM heeft vermoedelijk een gunstige invloed op het normale crosslinken van collageen bij wondgenezing; in de praktijk wordt gezien dat MSM helpt bij het herstel van littekenweefsel waardoor de huid soepeler wordt.
Veiligheid en dosis MSM is waarschijnlijk een zeer veilige stof. Het is vermoedelijk net zo ‘giftig’ als
8
water: de LD50 (dosis waarbij de helft van de proefdieren overlijdt) voor MSM is meer dan 20 gram per kilogram lichaamsgewicht; een dosis van 1,5 gram/kg/dag gedurende 90 dagen veroorzaakte geen bijwerking of toxisch eff ect bij proefdieren.( 1,17,18) Dr. Jacob heeft vrijwilligers als experiment een maand lang 1 gram MSM per kilogram lichaamsgewicht laten gebruiken; hij zag geen nadelige eff ecten van deze hoge doses. Bij alle onderzoeken die zijn uitgevoerd, is nooit melding gemaakt van door MSM veroorzaakte allergische of toxische reacties. Toch zijn goed opgezette humane veiligheidsstudies met MSM nodig, ook omdat MSM de laatste jaren op steeds grotere schaal wordt gebruikt.(3)
De optimale dosering van MSM is afhankelijk van het lichaamsgewicht en van de aard en intensiteit van de klachten; meestal varieert deze tussen 0,5 en 8 gram per dag, soms zijn doses tot 18 gram per dag of meer nodig (liefst onder medische supervisie). Vaak kan een aanvankelijk hogere dosis na verloop van tijd worden afgebouwd. In acute gevallen (bijvoorbeeld spierkramp) kan elke vier uur 1 tot 1,5 gram MSM worden ingenomen tot de klachten afgenomen zijn. Vaak adviseert Jacob naast een oraal supplement een gel met MSM om uitwendig te gebruiken; daarnaast past hij MSM zonodig subcutaan, intramusculair en intraveneus toe. Mensen met spier- en gewrichtsklachten kunnen MSM aan het badwater toevoegen. Om bij orale suppletie maagdarmklachten te voorkomen wordt de dosis bij voorkeur geleidelijk opgevoerd (te beginnen met een gram en elke paar dagen een gram erbij) en wordt MSM verdeeld over de dag en bij een maaltijd ingenomen. Allergie voor MSM is niet waargenomen. Interacties met geneesmiddelen zijn niet bekend. MSM heeft een licht bloedverdunnende werking, waarmee rekening moet worden gehouden als anticoagulantia worden gebruikt. MSM kan uitstekend worden gecombineerd met andere voedingssupplementen of kruiden.
Referenties 1. Jacob WS, Appleton J. MSM: the defi nite guide. A comprehensive review of the science and therapeutics of methylsulfonylmethane. Topanga, CA. Freedom Press, 2003. 2. Jacob SW, Appleton J. Chronic pain syndromes. Alternative & Complementary Therapies 2003;9(2):86-88. 3. Childs SJ. Dimethyl sulfone (DMSO2) in the treatment of interstitial cystitis. Urol Clin North Am. 1994;21(1):858. 4. Cronin, J.R. Methylsulfonylmethane. Nutraceutical of the Century. Alternative
9
and Complementary Therapies, December 1999:386-389. 5. Lawrence RM. Methylsulfonylmethane (MSM): a double-blind study of its use in degenerative arthritis. Int J of Anti-Aging Med. 1998;1:50. 6. Usha PR, Naidu MU. Randomised, doubleblind, parallel, placebo-controlled study of oral glucosamine, methylsulfonylmethane and their combination in osteoarthritis. Clinical Drug Investigation. 2004;24(6): 353-63. 7. Kim LS, Axelrod LJ, Howard P et al. Ef- fi cacy of methylsulfonylmethane (MSM) in osteoarthritis pain of the knee: a pilot clinical trial. Osteoarthritis Cartilage. 2006;14(3):286-94. 8. Yudoh K, Nguyen T, Nakamura H et al. Potential involvement of oxidative stress in cartilage senescence and development of osteoarthritis: oxidative stress induces chondrocyte telomere instability and downregulation of chondrocyte function. Arthritis Res Ther. 2005;7(2):R380-91. 9. Barrager E, Veltmann JR Jr, Schauss AG et al. A multicentered, open-label trial on the safety and effi cacy of methylsulfonylmethane in the treatment of seasonal allergic rhinitis. J Altern Complement Med. 2002;8(2):167-73. 10. Haigler HJ, Spring DD. Comparison of the analgesic eff ects of dimethyl sulfoxide and morphine. Ann NY Acad Sci. 1983;411:19- 27. 11. Evans MS, Reid KH, Sharp JB Jr. Dime thylsulfoxide (DMSO) blocks conduction in peripheral nerve C fi bers: a possible mechanism of analgesia. Neurosci Lett. 1993;150(2):145-8. 12. Murav’ev luV, Venikova MS, Pleskovskaia GN, et al. Eff ect of dimethyl sulfoxide and dimethyl sulfone on a destructive process in the joints of mice with spontaneous arthritis. Patol Fziol Eksp Ter 1991;(2):37-9. 13. Hasegawa T, Ueno S, Kumamoto S et al. Suppressive eff ect of methylsulfonylmethane (MSM) on type II collagen-induced arthritis in DBA/1J mice. Japanese Pharmacology and Therapeutics 2004;32(7):421-427. 14. Morton J, Moore R. Lupus nephritis and deaths are diminished in B/W mice drinking 3% water solutions of dimethyl sulfoxide (DMSO) or dimethyl sulfone (DMSO2). J Leukoc Biol 1986;40:322. 15. Richmond VL. Incorporation of methylsulfonylmethane sulfur into guinea pig serum proteins. Life Sci. 1986;39(3):263-8. 16. Bruce IN. ‘Not only...but also’: factors that contribute to accelerated atherosclerosis and premature coronary heart disease in systemic lupus erythematosus. Rheumatology (Oxford). 2005;44(12):1492-502. 17. Horvath K, Noker PE, Somfai-Relle S et al. Toxicity of methylsulfonylmethane in rats. Food Chem Toxicol. 2002;40(10):1459-62. 18. Methylsulfonylmethane. Monograph. Altern Med Rev 2003;8(4):438-441. 19. Jacobs SW, Lawrence RM, Zucker M. The Miracle of MSM. The natural solution for pain. G.P. Putnam’s Sons,
10
New York, 1999.
PDF
Complementair over MSM
11
