Meerjarenafspraken energie-efficiency. Resultaten 2001

Meerjarenafspraken energie-efficiency Resultaten 2001


Inhoud

•

Inleiding

•

Achtergronden MJA

•

Analyse MJA-resultaten

5

- Textielindustrie

6

Gesprek: Koninklijke Ten Cate

72

20

- Bloembollen- en bolbloementeelt

72

- Banken

20

- Glastuinbouw

74

- Hoger beroepsonderwijs

22

- Paddestoelenteelt

76

- NV Nederlandse Spoorwegen

24

- Supermarkten

26

Voedingsmiddelenindustrie

80

•

28

- Cacao-industrie

- Verzekeringsmaatschappijen

30

- Groente- en fruitverwerkende industrie

82

- Wetenschappelijk onderwijs

32

- Koffiebranderijen

84

Industriële sectoren

36

- Asfaltindustrie

36

- Chemische industrie

38

- Gieterijen

40

Gesprek: Nijmeegsche IJzergieterij

- Margarine-, vetten- en oliënindustrie

86

- Zuivelindustrie

88

Gesprek: Leerdammer® Company •

80

90

Nog niet toegetreden sectoren

92 92

42

- Fijnkeramische industrie

- Industriële natwasserijen

44

- Grofkeramische industrie

93

- Koel- en vrieshuizen

46

- Kalkzandsteenindustrie

94

- Metallurgische industrie

48

- Vleesverwerkende industrie

95

Gesprek: Hunter Douglas

50

Gesprek: Ten Kate Vetten

96

- Olie & gasproducerende industrie

52

- Overige industrie

54

Gesprek: DAF Trucks NV - Rubber- en kunststofverwerking Gesprek: Unidek

2

Agrosector

Dienstensector

Gesprek: Jumbo Supermarkten

•

68

11 •

•

66

56 58 60

- Tankopslagbedrijven

62

- Tapijtindustrie

64

- Oppervlaktebehandelende industrie •

Colofon

98 100

Voor de lezer

Dit verslag geeft u informatie over de resultaten van MJA-deelnemers. In het hoofdstuk ‘Achtergronden MJA’ krijgt u meer algemene informatie over MJA’s en met name de verschillen tussen MJA1 en MJA2. Het hoofdstuk ‘Analyse MJA-resultaten’ geeft vervolgens een samenvatting van wat de sectoren in 2001 hebben bereikt. Hier vindt u ook een overzicht van de deelnemende sectoren. Vervolgens bevat dit verslag een uitgebreide beschrijving van de resultaten van alle afzonderlijke sectoren die MJA’s hebben ondertekend. Ter illustratie zijn enkele interviews opgenomen met bedrijven die opvallende resultaten hebben geboekt op het gebied van energie-efficiencyverbetering. In het laatste onderdeel vindt u de sectoren die nog niet zijn toegetreden tot MJA2, maar waar de gesprekken daarover al in een vergevorderd stadium zijn. Van deze sectoren wordt kort de stand van zaken over het toetredingsproces toegelicht.

3

Inleiding

Dit verslag geeft leden van de Tweede Kamer, bedrijven en andere

tot het opzetten van een energiezorgsysteem dat moet functioneren

betrokkenen een overzicht van ontwikkelingen binnen de Meer-

volgens vastgestelde normen en dat bedrijven ook nadrukkelijk

jarenafspraken energie-efficiency (MJA) in 2001. In MJA’s maken

dienen te kijken naar mogelijkheden voor energiebesparing buiten

overheid en bedrijfsleven afspraken over de verbetering van de

het directe productieproces. Het gaat hierbij om energiebesparing

energie-efficiency. Zo wordt vastgelegd op welke wijze de overheid

door het gebruik van duurzame energie en energiezuinige product-

en het bedrijfsleven zich in zullen zetten om energiebesparing te

ontwikkeling. De uitbreiding van het MJA2-convenant naar deze

realiseren en wat het resultaat moet zijn na een bepaalde periode.

nieuwe thema’s past in het streven naar een duurzame economische

Inmiddels is duidelijk dat Nederland de eerste stappen heeft

groei.

gezet om klimaatdoelstellingen waar te maken. De MJA heeft

MJA2 is ondertekend door de minister van Economische Zaken,

daaraan eind vorige eeuw een goede bijdrage geleverd.

de minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer,

Het jaar 2001 is een bijzonder jaar geweest. Veel industriële MJA’s

de colleges van Gedeputeerde Staten van de provincies (zij worden

liepen in 2000 af, terwijl de nieuwe Meerjarenafspraak (MJA2)

vertegenwoordigd door het samenwerkingsverband Interprovinciaal

pas op 6 december 2001 is ondertekend. De eindresultaten van

Overleg (IPO)), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG),

het eerste convenant (MJA1) waren uitstekend. Hoewel 2001

ondernemingen en de brancheorganisaties.

voor de industriële sectoren een overgangsjaar was, hebben de

De VNG kan de individuele gemeenten niet vertegenwoordigen,

deelnemers toch hun monitoringgegevens over 2001 verzameld

gemeenten kunnen wel op individuele basis toetreden tot MJA2.

en opgestuurd. In deze rapportage wordt het resultaat van de

Novem (Nederlandse Organisatie voor Energie en Milieu) is sinds

MJA-partijen gepresenteerd.

juli 2002 agentschap van het ministerie van Economische Zaken. Zij is de uitvoerende organisatie die de Meerjarenafspraken

Voor negen sectoren loopt de bestaande MJA1 gewoon door. In juni 2002 zijn 16 sectoren toegetreden tot MJA2. Het gaat om circa 520 bedrijven met een totaal energiegebruik van ruim 90 PJ. Nieuw is dat bedrijven die deelnemen aan MJA2 zich verplichten

5

faciliteert.

De Meerjarenafspraken in perspectief

Achtergronden MJA

In de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid (UK) wordt voorzichtig

Wat is er veranderd in MJA2 in vergelijking met MJA1?

geconcludeerd dat de klimaatdoelstellingen van Nederland

•

MJA2 is één convenant waaraan verschillende sectoren

haalbaar lijken, maar dat verdere ontwikkeling van het energie-

kunnen deelnemen. Er is een overkoepelende tekst en sectoren

beleid noodzakelijk is om de doelstellingen daadwerkelijk te

kunnen aanhaken door te ondertekenen. Hierdoor ontstaat op

halen. De Meerjarenafspraken energie-efficiency leverden in het laatste decennium van de vorige eeuw een flinke bijdrage aan

hoofdlijnen uniformiteit die aansluit bij de Wet milieubeheer. •

In een energiebesparingsplan (EBP) legt elk bedrijf zijn energie-

het beperken van het energieverbruik. De eindresultaten van

efficiencydoelstelling vast, gekoppeld aan concrete maat-

het eerste convenant (MJA1) met een groot aantal industriële

regelen en een planning om deze uit te voeren. Verder geeft

sectoren waren goed, zoals uit het eindverslag 2000 blijkt.

een EBP aan op welke wijze het bedrijf behaalde resultaten

Reden voor overheid en bedrijfsleven om een nieuwe afspraak

meet en hoe de rapportage daarvan plaatsvindt. Novem toetst

te maken. Hieronder leest u meer over de achtergronden van de

het concept-EBP op criteria als juistheid, volledigheid en

tweede generatie MJA.

met name of alle energiebesparingsmaatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder in de selectie van maatregelen zijn opgenomen. Indien nodig geeft Novem aan-

MJA2: een symbiose tussen vrijheid en plicht

wijzingen om het concept-EBP aan te passen. Uiteindelijk

Overheid en bedrijfsleven hebben gezamenlijk gezocht naar een

geeft Novem een inhoudelijk advies aan het bevoegd gezag

opzet die leidt tot aanzienlijke verbetering van de energie-efficiency.

voor de Wet milieubeheer. Mede op basis van het advies

Dit heeft in 1999 geleid tot het Benchmark-convenant voor de energie-intensieve industrie en een nieuwe Meerjarenafspraak

6

vormt het bevoegd gezag zich een mening over het EBP. •

Er is geen verplicht percentage vastgelegd waarmee de

(MJA2) voor middelgrote (en soms kleinere) ondernemingen.

energie-efficiency moet worden verbeterd. Sectoren kunnen

In het Benchmark-convenant vergelijken bedrijven hun energie-

hun eigen doelstellingen formuleren. Deze worden per sector

efficiency-prestaties met internationale concurrenten die tot de

vastgelegd in een Meerjarenplan (MJP). Dit is een optelsom

wereldtop gerekend worden. De monitoring voor deze partijen

van alle bedrijfsplannen uit een sector. De afzonderlijke doel-

vindt apart plaats en wordt gefaciliteerd door het verificatie-

stellingen van de deelnemende bedrijven bepalen dus de MJA-

bureau Benchmarking.

doelstelling van een sector. Het MJP wordt opgesteld door

MJA2 is op 6 december 2001 ondertekend en loopt tot en met

de brancheorganisatie en naar Novem gestuurd. Ondanks het

2012. Voorwaarde voor een sector om deel te kunnen nemen aan

ontbreken van een eis voor een minimale efficiencyverbetering,

MJA2 is dat het energieverbruik minimaal 1 PJ per jaar is en dat

is MJA2 niet vrijblijvend. Voor elk bedrijf wordt nagegaan of

de energetische dekkingsgraad 80% bedraagt (exclusief de

ze aan het ALARA (as low as reasonably achievable) principe

bedrijven in die sector die benchmarken).

voldoen.

•

Een EBP bestaat uit zekere, onzekere en voorwaardelijke

Een belangrijk onderdeel hiervan is de ketenaanpak: bedrijven

maatregelen. De ‘zekere maatregelen’ zijn energie-efficiency-

kijken niet uitsluitend naar interne processen, maar ook naar

maatregelen die een positieve netto contante waarde hebben

factoren die buiten het bedrijf invloed hebben op het energie-

bij een interne rentevoet van 15%. Als alternatief kan een

verbruik en proberen hier efficiencyverbeteringen in aan te

terugverdientijd van 5 jaar worden gehanteerd. Voor deze

brengen.

maatregelen hebben de bedrijven een resultaatsverplichting, dat wil zeggen dat ze in elk geval moeten worden uitgevoerd.

Hieronder worden enkele belangrijke verschillen tussen MJA1 en

Ook dat fenomeen is nieuw in MJA2. Van ‘onzekere’ en

MJA2 verder toegelicht.

‘voorwaardelijke maatregelen’ kan niet op voorhand bepaald worden of zij een terugverdientijd hebben van vijf jaar of minder. Een bedrijf beslist pas na nader onderzoek of het

MJA2 is een afspraak tussen...

deze wel of niet uitvoert. De verantwoording voor de keuze

•

•

wordt op een later tijdstip afgelegd.

…ondernemingen, brancheorganisaties c.q. productschappen,

Bedrijven zijn verplicht om uiterlijk binnen twee jaar na onder-

de minister van Economische Zaken (EZ), de minister van Landbouw,

tekening systematische energiezorg in te voeren. Deze energie-

Natuurbeheer en Visserij (LNV), de minister van Volkshuisvesting,

zorg moet ten minste voldoen aan het C-niveau van de door

Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), het Interprovinciaal

Novem opgestelde Referentie Energiezorg overeenkomstig

Overleg (IPO) namens de provincies en de Vereniging Nederlandse

het Protocol Monitoring en Energiezorg. Met systematische

Gemeenten (VNG). Om de individuele gemeenten een actieve rol te

energiezorg krijgen bedrijven inzicht in hun energiegebruik en

geven in MJA kunnen ook de gemeenten toetreden. Dit kan gedurende

daarmee levert energiezorg een bijdrage aan het verminderen

de hele looptijd van MJA2 (tot 2012). Novem (Nederlandse Organisatie

daarvan.

voor Energie en Milieu) adviseert en faciliteert het bedrijfsleven,

MJA2 kent een grotere betrokkenheid van het bevoegd gezag

de overheid en het bevoegd gezag bij de uitvoering van MJA2.

(medewerkers van gemeenten en provincies). Ditmaal zetten ook zij hun handtekening onder het convenant, praten mee in overleggroepen (OGE’s) en hebben bijzondere taken in het

•

7

controleren van bedrijven die niet toegetreden zijn tot MJA2.

Verbredingsthema’s

Bedrijven die deelnemen aan MJA2 zijn verplicht zich in te

Een belangrijke nieuwe ambitie van deelnemers aan MJA2 is niet

spannen om de zogenaamde verbredingsthema’s in de praktijk

alleen energie te besparen op interne bedrijfsprocessen, maar ook

te brengen. Het gaat daarbij om energiebesparing door duur-

op andere plaatsen. Bedrijven hebben zelf aangegeven dat energie-

zame energie en energiezuinige productontwikkeling.

efficiencywinst door het verbeteren van de eigen productie-

processen voor een groot deel al is gerealiseerd. Daardoor is een

keten afneemt door bijvoorbeeld materiaalbesparing, vermindering

breder perspectief op energiebesparing noodzakelijk in de vorm

van energiegebruik tijdens productgebruik, optimalisatie van de

van aandacht voor duurzame energie en energiezuinige product-

productlevensduur en optimalisatie van de productafdanking of

ontwikkeling. Dit is een wezenlijke verandering ten opzichte van

productherverwerking.

MJA1. Het thema energiezuinige productontwikkeling wordt onderverdeeld in duurzame producten, duurzame bedrijventerreinen

Duurzame bedrijventerreinen

en optimalisatie van logistiek, transport en ketens. Dit geeft

Duurzame bedrijventerreinen richt zich op de samenwerking tussen

bedrijven de gelegenheid hun horizon te verbreden en maakt

bedrijven onderling en met overheden op bedrijventerreinen,

de weg vrij voor meer kansrijke verbeteringen van de energie-

gericht op de vermindering van het gezamenlijke energieverbruik

efficiency. Enerzijds is er de kans op directe winst door lagere

en de verbetering van de gezamenlijke energie-efficiency.

productiekosten en beter verkoopbare producten. Anderzijds

De energiebesparing als gevolg van duurzame bedrijventerreinen

kunnen de verbredingsthema’s er aan bijdragen dat de samen-

komt tot stand uit deze gezamenlijke aanpak en samenwerking

werking met leveranciers en klanten verbetert en dat bedrijven

door bijvoorbeeld (centrale) opwekking van (duurzame) energie

daadwerkelijk werk maken van maatschappelijk verantwoord

of gemeenschappelijke utilities waardoor het specifiek energie-

ondernemen door het bewust betrekken van milieucriteria bij het

gebruik per prestatie-eenheid daalt.

ondernemingsbeleid. Hieronder volgt een korte omschrijving van de verbredingsthema’s.

Optimalisatie van transport, logistiek en ketens Dit richt zich op energiebesparing op het gebied van de distributie

Duurzame energie

van enerzijds materialen die nodig zijn voor de vervaardiging van

Hieronder vallen toepassingen waarbij energie wordt opgewekt

het product en anderzijds het product zelf. Deze optimalisatie

uit duurzame bronnen, zoals zonne- en windenergie, waterkracht-

leidt tot een reductie van transportenergie per eenheid product.

centrales en biomassa. Het gebruik van fossiele energie kan worden teruggedrongen door inzet van duurzame energie.

Openbaarheid van gegevens

8

Duurzame producten

Jaarlijks rapporteren sectoren over de voortgang van de MJA.

Duurzame producten richt zich met name op het ontwikkelings-

Novem verifieert als onafhankelijke deskundige de rapportage

proces van producten. De energiebesparing als gevolg van duur-

aan de hand van het Protocol Monitoring en Energiezorg en geeft

zame producten hangt samen met het zodanig ontwikkelen van

het resultaat door aan het bedrijf. Voor zover een monitorings-

producten dat het energiegebruik over de gehele productlevens-

rapportage vertrouwelijke gegevens bevat, dient de onderneming

voor het bevoegd gezag een openbare tweede tekst te maken.

Uiteindelijk verwerkt het bevoegd gezag de maatregelen die het

De rapportages worden besproken in de Overleggroepen Energie-

bedrijf als ‘zeker’ aangeeft in de vergunning voor de Wet milieu-

besparing (OGE) en vormen de basis voor de openbare publicaties,

beheer. Nieuw in MJA2 is dat het bevoegd gezag vervolgens

waarvan dit verslag er één is. In de OGE’s zijn het Ministerie van

jaarlijks een monitoringsrapport ontvangt van het bedrijf.

Economische Zaken of het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer

Hierin rapporteert het bedrijf over de voortgang van de energie-

en Visserij, eventueel andere betrokken overheden (zoals provincies

besparende maatregelen. Zo kan het bevoegd gezag toetsen of

en gemeenten), de brancheorganisatie(s) en Novem vertegen-

het bedrijf aan zijn verplichtingen voldoet. Ook heeft het bevoegd

woordigd. De deelnemers bespreken hier ook relevante beleids-

gezag een rol bij het handhaven van de Wet milieubeheer bij niet

matige, economische en technologische ontwikkelingen die

MJA-bedrijven. Deze krijgen dezelfde eisen en verplichtingen

kunnen bijdragen aan een verbetering van de energie-efficiency.

opgelegd als MJA-bedrijven.

Rol van bevoegd gezag en de Wet milieubeheer

9

Volgens de zogenoemde verruimde reikwijdte van de Wet milieu-

Subsidies en fiscale instrumenten in 2001

beheer dient het bevoegd gezag onder meer aandacht te besteden

In het Energierapport 1999 kiest de overheid voor een meer

aan activiteiten van bedrijven op het gebied van energiebesparing.

vraaggericht en generiek instrumentarium ter bevordering van

Binnen MJA2 heeft het bevoegd gezag nu ook duidelijk en terecht

een duurzame energiehuishouding. Dit heeft er onder andere toe

een belangrijke rol gekregen. Het Interprovinciaal Overleg (IPO)

geleid dat een aantal subsidieregelingen op het gebied van energie-

heeft namens de provincies MJA2 ondertekend en de Vereniging

besparing is samengevoegd tot een beperkt aantal generieke

van Nederlandse Gemeenten (VNG) namens de gemeenten.

regelingen. Een belangrijk voorbeeld is de subsidieregeling

Voor deze laatste groep vereist de formaliteit nog een aparte

‘Energiebesparing door innovatie’. Deze is het gevolg van het

handtekening van individuele gemeenten.

samenvoegen van drie andere regelingen. Voorbeelden van andere

Het bevoegd gezag (gemeente of provincie) toetst de maatregelen

voor MJA-bedrijven belangrijke subsidieregelingen in 2001 zijn

die zijn opgenomen in het EBP van de bedrijven aan de eisen van

het CO2-reductieplan en het programma Economie, Ecologie en

de Wet milieubeheer. Daarom wordt het EBP niet alleen naar Novem

Technologie (EET). Fiscale regelingen die voor MJA-bedrijven

gestuurd, maar tegelijkertijd naar het bevoegd gezag. Over het

relevant zijn, zijn de Energie Investerings Aftrek (EIA) en de Vrije

EBP krijgt het bevoegd gezag een inhoudelijk advies van Novem.

Afschrijving Milieuinvesteringen (VAMIL). Voor de non-profitsector

Met dat advies kan het zich vervolgens een mening vormen over

is de subsidieregeling energievoorzieningen in de non-profit en

het EBP. Daarbij zal het bevoegd gezag een integrale afweging

bijzondere sectoren (EINP). Bij het uitvoeren van de verschillende

maken ten opzichte van andere milieuaspecten.

regelingen spelen Novem en Senter een centrale rol in de uitvoe-

10

ring. Op termijn zullen flexibele instrumenten in het kader van het

Monitoringsgegevens

klimaatbeleid, zoals verhandelbare emissierechten, een belangrijke

Bedrijven die deelnemen aan MJA2 zijn verplicht om jaarlijks

rol kunnen gaan spelen bij de verdere verbetering van de energie-

volgens het Protocol Monitoring en Energiezorg te rapporteren

efficiency.

over de voortgang op het gebied van: •

Procesefficiency

•

Energiezorg

Internalisatie

•

Verbredingsthema’s

De laatste jaren is een deel van het energiebesparingsbeleid

Procesefficiency wordt uitgedrukt in energie-efficiencyverbetering

geïnternaliseerd. Dat wil zeggen dat de primaire verantwoordelijk-

(EEV). Dit richt zich op de verbetering van de energie-efficiency

heid voor het besparingsbeleid in specifieke sectoren is over-

van het proces binnen het bedrijf zelf. MJA1- en MJA2-bedrijven

gedragen aan de ministers die ook op andere beleidsterreinen

rapporteren jaarlijks de EEV. MJA2-bedrijven rapporteren naast

verantwoordelijk zijn voor die sectoren. Zo is de minister van

de EEV ook de stand van zaken omtrent de invoering van syste-

VROM verantwoordelijk geworden voor het energiebesparings-

matische energiezorg, het gebruik van duurzame energie (duurzame

beleid in de gebouwde omgeving en de minister van Landbouw,

energie-efficiency verbetering ofwel de DEV) en de besparingen

Natuurbeheer en Visserij (LNV) voor energiebesparing in de agro-

die voortkomen uit de energiezuinige productontwikkeling (EZP).

sectoren en de voedingsmiddelenindustrie. Vanaf 2002 draagt de

Voor MJA2-deelnemers wordt er uiteindelijk een Totale Energie-

minister van Verkeer en Waterstaat (V&W) de verantwoordelijk-

Efficiency Verbetering (TEEV) uitgerekend door de EEV, DEV en de

heid voor het energiebesparingsbeleid in de transportsector.

EZP bij elkaar op te tellen.

De verantwoordelijkheid voor het algemene energiebesparings-

In het kader van MJA2 rapporteert elke onderneming jaarlijks

beleid, het generieke instrumentarium en het energiebesparings-

uiterlijk op 1 april aan Novem, het bevoegd gezag en de eigen

beleid voor de industrie, de dienstensectoren, het onderwijs en

brancheorganisatie of productschap. Er is een vaste rapportage-

de gezondheidszorg blijft bij de minister van Economische Zaken.

methodiek vastgesteld. Deze methodiek is vastgelegd in de

Tussen de ministers onderling worden afspraken gemaakt over

‘Handreiking Monitoring MJA2’. Dit bevordert de consistentie en

afstemming, aansturing en rapportage. De ministeries van LNV

de uniformiteit van de aangeleverde gegevens. Meer informatie

en EZ rapporteren de resultaten van de verschillende sectoren

over de monitoringsmethodiek is te vinden op de Novem website

gezamenlijk.

(www.mja.novem.nl).

MJA1 en MJA2

Analyse MJA-resultaten

Voor veel MJA-sectoren is 2001 een overgangsjaar. Dit komt

apart convenant ondertekend: ‘Glastuinbouw en Milieu’ (GLAMI).

doordat voor een groot aantal – met name industriële – sectoren

Het is nog niet duidelijk op welke manier de Schiphol Group zijn

eind 2000 MJA1 afliep. De ambitieuze doelstelling om tussen

energiebeleid aan een convenant zou kunnen koppelen. In deze

1989 en 2000 de energie-efficiency van bedrijven met 20% te

sector is het moeilijk om aan benchmark-gegevens te komen.

verbeteren, blijkt met een percentage van 22,3 ruimschoots

Er wordt nog nagedacht over andere opties die wellicht beter

gehaald. Dit resultaat leidt ertoe dat veel sectoren besluiten

geschikt zijn voor deze voormalige MJA1-deelnemer. In 2001

deel te nemen aan MJA2. Daarnaast is er een aantal sectoren die

hebben twee nieuwe MJA-sectoren zich aangemeld. De tankopslag-

de intentie uitspreken het tweede convenant binnen afzienbare

industrie is inmiddels toegetreden en de afvalverwerkingsector

tijd te gaan ondertekenen of serieuze belangstelling tonen.

heeft belangstelling getoond om deel te nemen aan de MJA2.

Vertegenwoordigers van bedrijfsleven en overheid zetten op 6 december 2001 hun handtekening onder MJA2. Daarmee is de

Het blijkt dat vrijwel alle sectoren die MJA1 hebben afgesloten,

tweede generatie Meerjarenafspraken energie-efficiency een feit.

nu zijn toegetreden tot MJA2 of het Benchmark-convenant. In de

Enkele grote bedrijven stappen in dit jaar over op het Benchmark-

komende periode zullen naar verwachting nog meer sectoren

convenant. Hieronder vindt u een presentatie van de energie-

toetreden. Zo is er een aantal sectoren dat belangstelling toont

efficiencyverbeteringen van alle (potentiële) MJA-sectoren in 2001.

om toe te treden en momenteel daarover gesprekken voert. Andere sectoren zijn zich aan het voorbereiden op de toetreding tot MJA2, maar hebben bij het verschijnen van dit verslag nog

11

De sectoren worden verdeeld in vier groepen: diensten, industrie,

niet hun handtekening gezet.

agro en de voedingsmiddelenindustrie. In tegenstelling tot de

Nadat een sector MJA2 heeft ondertekend, kunnen ook de bedrijven

meeste industriële sectoren, loopt MJA1 voor de meeste diensten-

die zijn aangesloten bij de betreffende sector toetreden. Op 30 juni

sectoren nog enkele jaren door. Hetzelfde geldt voor de agro-

2002 hadden circa 520 ondernemingen een verzoek ingediend om

sectoren en de cacao-industrie. Onderstaande tabel laat zien welke

toe te treden tot MJA2. In totaal nemen ruim 1800 bedrijven deel

sectoren zijn toegetreden tot MJA2, welke deelnemen aan MJA1

aan MJA1 en MJA2. In de sector glastuinbouw zijn nog eens 8500

en welke bedrijven zich hebben aangesloten bij het Benchmark-

deelnemers. Van het totale energiegebruik van de industrie

convenant (BM). De sectoren die de intentie (I) hebben uitgesproken

nemen de Benchmark-bedrijven circa 80% voor hun rekening en

deel te willen nemen aan MJA2 of belangstelling (B) hebben

MJA2-bedrijven circa 15%. In de dienstensector verbruiken de

getoond, staan eveneens vermeld. De glastuinbouw heeft een

MJA-deelnemers circa 17% van het totale energieverbruik.

SECTOR

MJA1

MJA2

BENCHMARK-CONVENANT

ANDERS

Diensten Banken (NVB) Hoger beroepsonderwijs KLM

B

NV Nederlandse Spoorwegen Schiphol Group* Supermarkten Verzekeringsmaatschappijen Wetenschappelijk onderwijs Intramurale gezondheidszorg

B

Industrie Aardolieraffinaderijen Afvalverwerkingsindustrie

B

Asfaltindustrie Cementindustrie Chemische industrie Fijnkeramische industrie

I

Gieterijen Glasindustrie Grofkeramische industrie

I

Industriële natwasserijen IJzer- en staalindustrie Kalkzandsteenindustrie

I

Koel- en vrieshuizen Metallurgische industrie (non-ferro) (stand van zaken op 30 juni 2002) Legenda bij de tabel: * = geen convenant 12

I = intentie om toe te treden

B = belangstelling om toe te treden

SECTOR

MJA1

MJA2

BENCHMARK-CONVENANT

ANDERS

Olie & gasproducerende industrie Oppervlaktebehandelende industrie

B

Overige industrie Papier- en kartonindustrie Philips Rubber- en kunststofverwerking Tankopslagbedrijven Tapijtindustrie Textielindustrie Agro Aardappelverwerkende industrie* Bloembollen- en bolbloementeelt Glastuinbouw Paddestoelenteelt Voedingsmiddelenindustrie Bierbrouwerijen Cacao-industrie Frisdrankenindustrie

B

Groente- & fruitverwerkende industrie Koffiebranderijen Margarine-, vetten- & oliën industrie Suikerindustrie Vleesverwerkende industrie

I

Zuivelindustrie (stand van zaken op 30 juni 2002) Legenda bij de tabel: * = geen convenant

13

I = intentie om toe te treden

B = belangstelling om toe te treden

Resultaten

met het opstellen van nieuwe energiebesparingplannen.

De onderstaande tabellen geven een overzicht van de ontwikkeling

Naar verwachting ronden deze sectoren in 2003 hun opstartfase

van de energie-efficiencyverbetering van alle MJA-sectoren ten

af en leveren daarna hun gegevens aan. Tankopslag is een nieuwe

opzichte van het referentiejaar. Uitgerekend is bovendien hoe de

MJA-deelnemer. Bedrijven uit deze sector krijgen voor de eerste

energie-efficiencyverbetering voor de totale dienstensectoren,

keer te maken met MJA-procedures.

de industriële sectoren, de agrosectoren en de voedingsmiddelen-

De supermarktbranche heeft te maken gehad met opstartproblemen

industrie zich heeft ontwikkeld. Een negatief percentage betekent

bij het uitvoeren van de monitoring. Dit kwam door het grote aantal

dat de energie-efficiency van de sector is verslechterd. Bedrijven

gebouwen (5.000). Om de problemen te verhelpen is nieuwe

in deze sector zijn in dat geval gemiddeld meer energie gaan

programmatuur ontwikkeld. Dit jaar is er sprake van een inhaal-

gebruiken voor de productie van één producteenheid.

slag en worden de monitoringsgegevens over 1999 en 2000

MJA1-bedrijven rapporteren zoals gebruikelijk hun energie-

gerapporteerd.

efficiency verbetering (EEV). Binnen MJA2 wordt gesproken over

Er zijn ook sectoren die de intentie hebben uitgesproken om toe

de totale energie-efficiency verbetering (TEEV), inclusief resultaten

te treden, nog niet getekend hebben, maar na het afsluiten van

op het gebied van duurzame energie en energiezuinige product-

MJA1 wel zijn blijven monitoren. Ook deze gegevens worden in

ontwikkeling. Meer informatie over EEV en TEEV vindt u onder

dit rapport gepresenteerd. Gedetailleerde informatie over de

‘Achtergronden MJA’ op pagina 6. Voor een aantal MJA1-deel-

resultaten per sector vindt u in de volgende pagina’s. Hieronder

nemers wordt de bijdrage van duurzame energie ook apart

vindt u per sectorgroep een kort overzicht van belangrijke trends.

gemonitord, deze getallen zijn ook in deze rapportage opgenomen. Voor de overige MJA1-sectoren is het gebruik van duurzame energie en energiezuinige productontwikkeling geen onderdeel

Dienstensectoren

van de afspraak.

De verbetering van de energie-efficiency voor de dienstensectoren laat in 2001 een diffuus beeld zien. In zijn totaliteit is de trend positief, maar toenemend gebruik (15% tussen 1989 en 2000) van

14

Monitoring

ICT-apparatuur en bijbehorende koeling leidt tot een slechtere

Onderdeel van de afspraken in MJA2 is dat bedrijven voor 1 april

energie-efficiency van onder andere HBO- en WO-instellingen.

monitoringsgegevens aanleveren aan Novem. Bij het verschijnen

Dit zorgt er voor dat er ondanks de genomen maatregelen netto

van dit verslag hebben tankopslagbedrijven, koelen vrieshuizen,

toch sprake is van een ontsparing in de afgelopen jaren.

supermarkten en koffiebranderijen nog geen monitorgegevens

De onderwijsinstellingen hebben een turbulente periode achter

aangeleverd over 2001. In deze sectoren zijn bedrijven nog bezig

de rug met veel fusies en personeelsverschuivingen. Nadat het

Sector

Referentie Totale energie- Energiejaar

gebruik (PJ)

efficiency

Totale energie-

Referentie Totale energie- Energie-

Sector

efficiency

jaar

gebruik (PJ)

(TEEV in %)

efficiency

(EEV in %)

(TEEV in %)


Diensten Banken*

1995

5,0

9

n.v.t.

Cacao-industrie*

1995

2,3

Hoger beroepsonderwijs*

1994

1,1

-1

n.v.t.

Groente- & fruitverwerkende 1998

3,5

NV Nederlandse Spoorwegen 1997

13,2

10,8

13,1

industrie

Supermarkten

Totale energie-

verbetering verbetering

verbetering verbetering (EEV in %)

efficiency

1995

Verzekeringsmaatschappijen* 1996 Wetenschappelijk onderwijs* 1996 Totaal Diensten

21 2,5

n.v.t. 2,5

-

-

n.v.t.

Koffiebranderijen

1998

-

-

-

1,7

-5

n.v.t.

Margarine-, vetten- & oliën

1998

7,2

-3,8

-2,5

4,8

-1

-1

industrie 1998

16,7

1,8

2

29,7

2,5

2,8

121,8

5,3

6,2

25,8

6,8

8,2

Zuivelindustrie Totaal VGI

Industrie Asfaltindustrie

1998

2,4

5,6

5,6

Totaal alle sectoren

Chemische industrie *

1998

6,0

4,1

4,2

* Voorlopige cijfers

- Nog geen gegevens bekend

Gieterijen

1998

2,5

6,6

6,7

Industriële natwasserijen

1998

1,53

9,6

9,6

Voor de onderstaande agrosectoren wordt een andere rekenmethodiek gebruikt.

Koel- en vrieshuizen

1998

-

-

-

De energie-efficiency is gebaseerd op het verbruik per kilogram product of per

Metallurgische industrie

1998

4,7

6,6*

8,8

bloemsteel. Hierdoor kunnen de percentages niet zondermeer opgeteld worden bij

Olie & gasproducerende

1998

33,6

7,3

7,3

de andere sectoren.

1998

1,8

2,8

2,8

Sector

industrie Oppervlaktebehandelende

Overige industrie

1998

3,4

-5,4

-2,3

Rubber- en kunststof-

1998

7,4

3,3

9,7

verwerking

efficiency

Totale energieefficiency

verbetering verbetering (EEV in %)

1998

-

-

-

Tapijtindustrie

1998

1,0

12,3

12,8

Textielindustrie

1998

Bloembollen-

(TEEV in %)

1995

-

-

-

en bolbloementeelt

2,0

4,8

4,8

Glastuinbouw

1980

123,3

66,3

5,8

6,8

Paddestoelenteelt

1995

1,3

- Nog geen gegevens bekend

15

gebruik (PJ)

Agro

Tankopslagbedrijven

Totaal Industrie

Referentie Totale energie- Energiejaar

industrie *

48

48

12,3

12,3

aantal actieve deelnemers aan de MJA1 voor het HBO terug was

meestal net pas opgestart. Hoopgevend is dat de eerste projecten

gelopen tot 20, is eind 2001 een begin gemaakt met een nieuw

toch al resultaat laten zien. Van een gemiddelde totale energie-

initiatief om de MJA en het ‘Handvest Duurzaamheid’ te integreren.

efficiencyverbetering van 5,8% komt 1% punt voort uit duurzame

Medio 2002 hebben bijna alle instellingen te kennen gegeven

energie en ketenbesparingen. Het is nog te vroeg om dit jaar al

voorstander te zijn van het samenvoegen van hun energie- en

over trends te spreken. De monitorgegevens van de komende

milieubeleid. Zij willen deelnemen aan een geïntegreerd

jaren zullen meer inzicht geven in hoe succesvol de energie-

convenant.

efficiencyprojecten zijn in de industrie. Wel blijkt uit de eerste

Ook in de verzekeringssector heeft het toenemende gebruik van

gesprekken met de sectoren dat de bereidheid om werk te maken

ICT-apparatuur en automatisering een negatief effect op de energie-

van deze thema’s doorgaans aanwezig is.

efficiency. Bovendien is er in deze sector een trend zichtbaar naar een 24-uurseconomie. Om de MJA-doelstellingen te halen zal het voor deze sectoren van groot belang zijn besparingsmogelijk-

Agrosectoren

heden volledig te benutten. Een positieve ontwikkeling is onder

De glastuinbouw is van alle sectoren die in dit verslag aan bod

andere zichtbaar bij de NS. Dankzij succesvolle efficiencymaat-

komen veruit de grootste energieverbruiker. Voor de glastuinbouw

regelen heeft het bedrijf nu al zijn energie-efficiencydoelstelling

is een apart convenant opgesteld: het Convenant Glastuinbouw

voor 2010 bereikt.

en Milieu. De sector heeft hiermee één convenant dat zowel de energie-efficiency als andere milieuaspecten omvat. De energieefficiency in de glastuinbouw is in 2001 met 4% verbeterd ten

16


opzichte van 2000. De sector blijft daarmee 17% verwijderd van

Zoals vastgelegd in de voorwaarden van MJA2 rapporteren alle

de doelstelling om een energie-efficiencyverbetering te realiseren

industriële sectoren dit jaar voor het eerst ook de resultaten op het

van 65% in 2010 ten opzichte van 1980. De gerealiseerde 4% is

gebied van duurzame energie en de resultaten van besparingen

een goede stap om de uiteindelijke doelstelling te behalen.

in de bedrijfsketen. In hoofdstuk 2 kunt u meer lezen over deze

Het aandeel duurzame energie is echter nog steeds beperkt.

zogenaamde verbredingsthema’s. Met de start van MJA2 is 1998

De glastuinbouw streeft naar 4% duurzame energie in 2010. Er zal

als het nieuwe referentiejaar gekozen voor alle sectoren. Uit de

nog veel werk verzet moeten worden om deze doelstelling te halen.

resultaten blijkt dat sectoren in de afgelopen drie jaar nagenoeg

In de overige agrarische sectoren is het beeld wisselend.

allemaal de energie-efficiency hebben verbeterd. De effecten van

De paddestoelensector heeft de afgelopen jaren flinke verbete-

duurzame energie en besparing in de bedrijfsketen blijven door-

ringen doorgevoerd. Van belang voor het energiebeleid is dat in

gaans nog beperkt. Efficiencymaatregelen in die richting zijn

twee agrarische MJA’s doelstellingen voor duurzame energie zijn

opgenomen als percentage van het totale energiegebruik. Voor de sectoren paddestoelen en bloembollen bedraagt de doelstelling voor duurzame energie respectievelijk 5 en 4% in 2005.

Voedingsmiddelenindustrie De voedingsmiddelenindustrie laat over het algemeen een lichte verbetering zien. Toch blijft het voor de meeste sectoren moeilijk om negatieve effecten, die bijvoorbeeld voortkomen uit fluctuaties in de bezettingsgraad of veranderende productspecificaties, te bestrijden. Hierbij moet gedacht worden aan sectoren als margarine, vetten & oliën en de vleesindustrie. De MKZ- en de BSE-crisis laten in enkele sectoren hun sporen na. Onder andere in de cacao- en de zuivelindustrie zijn duidelijk positieve ontwikkelingen zichtbaar. Waarschijnlijk heeft het opstellen van nieuwe EBP’s in 2000 in de zuivelindustrie tot een extra impuls geleid voor het uitvoeren van energie-efficiencymaatregelen.

17

Basismetaal

IJzer- en staalindustrie

Sector: Dienstensector Bedrijf: Jumbo Supermarkten Lees pagina 26/27: ‘Energie-efficiency als service aan de klant’

Sector: Industriële sectoren Bedrijf: Koninklijke Ten Cate Lees pagina 66/67: ‘Gasverwarmende infraroodstraler groot succes’

Dienstensector

Banken Deelnemende ondernemingen

11 banken (ruim 4.000 gebouwen)

Omzet in productievolume

3,4 miljoen m2 (1995) en 3,8 miljoen m2 (2001) bruto vloeroppervlak

Energiegebruik

5,2 PJ (1995) en 5,0 PJ (2001)

Looptijd MJA1

16 december 1996 - 1 januari 2006

Doelstelling

25% energie-efficiencyverbetering in 2005 ten opzichte van 1995

Resultaat MJA1

9% energie-efficiency verbetering in 2001 ten opzichte van 1995 (voorlopig)

Deelnemers aan de OGE Minister van Economische Zaken

•

Nederlandse Vereniging van Banken (NVB)

•

Banken

Sectorontwikkeling

Energiekarakteristiek

Een aantal (grote) deelnemers transformeert zijn kleinere

De grotere bankgebouwen doen met name dienst als kantoren

gebouwen met bankhallen tot bankshops. Bij grotere bank-

en moeten over het algemeen aan hoge comforteisen voldoen.

gebouwen of kantoren worden meer werkplekken per vierkante

Energiegebruik komt vooral voor rekening van het verwarmen en

meter gecreëerd door ze in te richten met flexibele werkplekken.

koelen van de vertrekken en van automatiseringsapparatuur.

Nieuwe ontwikkelingen binnen bankgebouwen zijn verder auto-

In de kleinere gebouwen wordt bijna 100% van het vloeroppervlak

matisering en een toename van computer- en randapparatuur.

gebruikt als bankhal of cliëntenruimte. Het feit dat buitendeuren

Daarnaast blijft het aantal geldautomaten toenemen. Centrale

vaak opengaan, heeft belangrijke gevolgen voor het binnenklimaat

computers staan 24 uur per dag aan en er is een tendens naar

en het energiegebruik van die gebouwen.

ruimere openingstijden.

20

•

Energie-efficiency De energie-efficiency verbetert in 2001 met 9% ten opzichte van het referentiejaar 1995. Ten opzichte van 2000 is dit een verbetering van 1%. De gepresenteerde cijfers zijn gebaseerd op de monitoringgegevens van ongeveer 85% van de MJA-deelnemers, op basis van het bruto vloeroppervlak. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de banken ongeveer 70% van hun monitoringgegevens hebben gebaseerd op metingen. De overige 30% is gebaseerd op extrapolaties, schattingen en berekeningen. Bijna de helft van het besparingspotentieel bestaat uit good housekeeping maatregelen. De trend waarbij bankhallen overgaan in bankshops levert in absolute zin besparing op door lager energiegebruik, omdat de winkels kleiner zijn dan traditionele bankhallen. Het kengetal is

MJA1

echter gebaseerd op energiegebruik per vierkante meter en dat

1995

ligt in winkels hoger dan in bankhallen. Verder hebben de steeds

1996

verdergaande automatisering, het toenemend aantal geldautomaten

1997

en de uitbreiding van de openingstijden een negatief effect op de

1998

ontwikkeling van de energie-efficiency.

1999

referentiejaar

2000

Informatie op internet

2001

www.nvb.nl

2002 2003 2004 2005 2006 -10 -8 -6 -4 -2 0 procent

21

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 25% doelstelling

Dienstensector

Hoger beroepsonderwijs Deelnemende instellingen

30 (1994) en 26 (2001)

Vloeroppervlak

1,2 miljoen m2 (1994) en 1,2 miljoen m2 (2001) BVO

Energiegebruik

1 PJ (1994) en 1,1 PJ (2001)

Looptijd MJA 1

13 februari 1996 - 31 december 2006

Doelstelling


Resultaat MJA1

-1% energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1994 (voorlopig)

Deelnemers aan de OGE •

Minister van Economische Zaken

•

HBO-raad

•

Instellingen

Sectorontwikkeling

in 2001. Uit gesprekken met deelnemers is onder meer gebleken

De sector kenmerkte zich de afgelopen jaren door veranderingen

dat de oorzaak voor het beëindigen van de deelname was dat

ten gevolge van fusies, reorganisaties, verbetering van de

contactpersonen wisselden, of dat er een gebrek was aan

kwaliteit van de eigen dienstverlening, veranderingen in het

draagvlak in de organisatie. In gesprekken met Novem hebben

onderwijsaanbod, personeelswisselingen en ver- en nieuwbouw.

de betrokken partijen een hernieuwde motivatie ten aanzien van

Uit gesprekken met verschillende instellingen blijkt dat een aan-

de MJA uitgesproken.

tal van deze processen inmiddels is afgesloten, waardoor de

22

aandacht weer wat meer op de MJA gericht kan worden.


In de looptijd van de MJA heeft een aantal hogescholen de deel-

De deelnemende instellingen zijn veelal grote onderwijsinstellingen

name beëindigd. In reactie hierop zijn verschillende (andere)

met hoge aantallen werknemers en studenten, veel gebouwen en

hogescholen benaderd. Hierdoor is het aantal instellingen dat

locaties met een aanzienlijke energierekening. Energie wordt met

meedoet met de MJA uitgebreid van 20 in het jaar 2000, naar 26

name gebruikt voor verwarming, verlichting en apparaten.

Energie-efficiency


Ten opzichte van 2000 verbetert de energie-efficiency in 2001 met

www.hbo.nl

11%. Een belangrijke oorzaak hiervan is de andere samenstelling van de groep MJA-deelnemers (20 in 2000 tegenover 26 in 2001). Ten opzichte van het referentiejaar 1994 is er een daling van de energie-efficiency van 1%. In 2001 worden negen energiebesparende maatregelen uitgevoerd of in uitvoering genomen. De meeste maatregelen zijn gericht op het optimaliseren van verlichting. Een deel van de gerealiseerde energiebesparing wordt echter teniet gedaan door ontsparende invloeden. Zo neemt door een toenemend gebruik van computers in het HBO zowel het directe energiegebruik toe (stroom voor de computers) als het indirecte energiegebruik (koeling van de

MJA1

apparatuur).

1994

De aandacht binnen de HBO-raad voor energiebesparing en de

1995

MJA verschuift naar het Handvest Duurzaamheid dat sinds eind

1996

1999 van toepassing is. In dit Handvest is vastgelegd dat de deel-

1997

nemers duurzame ontwikkeling sneller en beter zullen integreren

1998

in alle sectoren van het hoger beroepsonderwijs en in de

1999

bedrijfsvoering van individuele hogescholen. Opleidingen die

2000

aantoonbaar aan de afspraken hebben voldaan, kunnen zich

2001

onderscheiden met het nieuwe keurmerk ‘Duurzaam HBO’.

2002

Hogescholen konden al vanaf 1 november 1999 toetreden tot het

2003

Handvest. Inmiddels nemen 27 van de circa 45 hogescholen

2004

eraan deel. De verwachting is dat in november 2002 alle MJA-

2005

activiteiten van de HBO-raad worden overgenomen door het

2006

Handvest Duurzaamheid.

referentiejaar

-12 -10 -8 -6 -4 -2 0 procent

23

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 doelstelling 30% in 2005

Dienstensector

NV Nederlandse Spoorwegen Deelnemende ondernemingen

1 (5 bedrijfsonderdelen)

Omzet

€ 2,4 miljard

Productiefactoren

43,4 miljard zitplaatskilometers 2.802 kilometer lengte spoornetwerk 2,38 miljoen m2 bruto vloeroppervlak (cijfer van 2000)

Werknemers

23.446 (1997) en 22.286 (2001)

Energiegebruik

13,3 PJ (1997) en 13,2 PJ (2001)

Looptijd MJA1

4 oktober 1999 - 31 december 2010

Doelstellingen

- 11% energie-efficiencyverbetering in 2010 ten opzichte van 1997 - 5% van de tractie-energie duurzaam ingekocht in 2010 - vaste maatregelen uit het pakket duurzaam bouwen voor de utiliteitssector voor de nieuwbouw en grootscheepse renovatie worden genomen - deel variabele maatregelen, zodat de EPC 10% lager is dan wettelijk vereist - faciliteren van plaatsing windturbines

Resultaat MJA1

10,8% energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1997



•

Minister van Verkeer en Waterstaat

•

NV Nederlandse Spoorwegen (NS)

Sectorontwikkeling

De afgelopen jaren stonden in het teken van verzelfstandiging

Het vrijetijds- en woon-werkverkeer neemt in Nederland jaarlijks

van NS. Inmiddels is NS een zelfstandige onderneming die

toe, waarbij NS een belangrijk deel van die mobiliteit voor zijn

bestaat uit 5 bedrijven: NS Reizigers, NS Stations, NS Vastgoed,

rekening neemt. In 2001 leggen reizigers 14,39 miljard kilometer

Nedtrain en NS Internationaal. NS Internationaal doet niet mee

af (3,7% meer dan in 1997). In opdracht van de overheid zorgt NS

aan deze MJA, omdat een aantal activiteiten is ondergebracht in

voor aanleg en onderhoud van het spoor, voor capaciteitsverdeling

internationale samenwerkingsverbanden. RailInfrabeheer (RIB)

op het net en voor een veilige afhandeling van het treinverkeer.

doet wel mee met de MJA. In de zomer van 2001 wordt een aan-

Met bijna 5.000 vertrekkende treinen per dag vanaf 380 stations -

gepaste dienstregeling gehanteerd. Dit leidt tot een vermindering

over ruim 6.500 kilometer spoor/2.800 km netlengte - heeft

van het aantal zitplaatskilometers.

Nederland het drukst bereden spoorwegnet ter wereld. 24


•

LED-verlichting in seinen

Het energiegebruik van NS is onder te verdelen in tractie-energie

•

nieuwe omvormers (deze verzorgen de voeding van het

(voor voortbeweging en verwarming van treinen) en facilitaire

beveiligingssysteem met een hoger rendement; met dit bevei-

energie. De tractie-energie komt voor rekening van NS Reizigers

ligingssysteem worden treinen gevolgd en seinen bestuurd)

en is goed voor circa 85% van het totale energiegebruik van NS.

•

monitoring: op afstand afleesbare meters bij Railinfrabeheer

De overige vier MJA-deelnemers gebruiken vooral facilitaire

•

nieuw luchtgereedschap bij Nedtrain

energie (circa 15%), met name voor verlichting, verwarming van

•

installeren van energiezuinige compressoren in werkplaatsen

ruimten, roltrappen en liften, onderhoud en revisie van materieel

•

efficiëntere perronverlichting

en infra, wisselverwarming en seingeving.

•

invoering productgerichte milieuzorg bij NS Vastgoed.

Energie-efficiency


In 2001 bedraagt de energie-efficiencyverbetering 10,8% ten

www.ns.nl

opzichte van 1997. Dit percentage is gebaseerd op de resultaten over 2001 bij NS Reizigers en Railinfrabeheer en op de resultaten over 2000 en 1999 voor de andere bedrijven. NS Reizigers, Nedtrain en Railinfrabeheer nemen circa 90% van het energiegebruik van NS voor hun rekening. Veranderingen in de energie-efficiency van de andere twee bedrijven zijn dus van weinig invloed op de

MJA1

energie-efficiency van NS als geheel. De verbetering van 10,8%

1997

betekent dat NS in 2001 de doelstelling voor 2010 bijna heeft

1998

behaald. De verbetering van de energie-efficiency in 2001 ten

1999

opzichte van 2000 is 3%. Dit resultaat wordt behaald met onder

2000

meer de volgende maatregelen:

2001

•

nieuw (zuiniger) materieel

2002

•

modernisering van intercityrijtuigen

2003

•

het verlagen van de temperatuur en verminderen van de

2004

ventilatie in (dubbeldeks)rijtuigen

2005

extra ‘onderstations’. Dit zijn de elektrische voedingsstations

2006

•

referentiejaar

voor de bovenleiding. Door de kortere afstanden tussen onderstation en trein treden minder energieverliezen in de

•

0

besparingen op wisselverwarming door het terugdringen van

procent

het aantal proefbranduren en HR-ketels 25

2010

bovenleidingen op

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14

11% doelstelling

Dienstensector

Supermarkten Deelnemende bedrijven

34 (5.000 inrichtingen)

Omzet

€ 21,6 miljard (2000)

Werknemers

circa 200.000 (1995)

Energiegebruik

11,8 PJ (1995) en 11,4 PJ (2000)

Looptijd MJA1

11 oktober 1999 - 31 december 2010

Doelstellingen


Resultaat MJA1 in 2000

4,2% energie-efficiencyverbetering ten opzichte van 1995

en een aandeel van 5% duurzame energie

en 0% inzet van duurzame energie



•

Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL)

•

Supermarkten

Sectorontwikkeling

aan food besteedt, gaat inmiddels 68% naar de supermarkten.

Voor de supermarkten is 2000 het eerste hele jaar binnen de

Tien jaar geleden was dat 57%. Het ‘eten buitenshuis’ (fast food)

looptijd van de MJA1. Van de 34 deelnemende supermarktketens

wordt met een aandeel van 24% een steeds belangrijker concur-

hebben 18 hun monitoringgegevens over 1999 en 2000 aangeleverd.

rent van de supermarkten. Het CBL verwacht dat in Nederland

De gegevens in deze tekst gaan dan ook over het jaar 2000.

de strijd tussen de cateraars, benzinepompen en supermarkten

Dagelijks bezoeken ruim 4 miljoen mensen de 5.000 supermarkten

verder zal toenemen.

die Nederland telt. De omzet stijgt met 3% van € 21 miljard in

26

1999 naar € 21,6 miljard in 2000. Opvallende omzetstijgingen doen


zich voor bij kant- en klaarmaaltijden, biologische producten en

60% van het elektriciteitsgebruik door supermarkten komt voor

vleesvervangers. Dit sluit aan bij de trend onder consumenten

rekening van koelen en vriezen. Daarnaast wordt circa 25% door

naar meer gemak en veilig en gezond voedsel. Bovendien zijn er

verlichting verbruikt. Het overige verbruik komt voor rekening van

duidelijke omzetstijgingen bij non-food en vers. De eerste maanden

elektronische apparatuur, ovens, cv-pompen et cetera. Het gas-

van 2000 is er tussen de supermarkten onderling sprake van een

verbruik komt hoofdzakelijk voor rekening van de verwarming en,

ware prijzenslag. Gemiddeld dalen de prijzen in deze periode met

indien aanwezig, de bakkerij. Gemiddeld worden supermarkten

0,8%. Van het totale bedrag dat de consument in de detailhandel

ongeveer eens in de zeven jaar gerenoveerd. Een renovatie is

voor supermarkten een ‘natuurlijke moment’ om energiebesparende

•

maatregelen te nemen (‘remodelling’).

toepassen van een modern regelsysteem voor koelen vriesapparatuur

•

toepassen van een tochtsluis

Energie-efficiency

•

nachtafdekking van koelen vriesmeubelen

Ruim de helft van de supermarktketens heeft gegevens aangeleverd

•

permanente afdekking van vriesmeubelen

over 1999 en 2000. De intentie om voor 2001 gegevens aan te

•

automatische lichtschakelingen.

leveren is er, maar bij het opstellen van deze tekst (juni 2002) zijn

Nieuwbouw, waarbij gebouwen worden geïsoleerd volgens de

nog geen gegevens over dit jaar bekend. De supermarktbranche

hedendaagse normen, levert tevens een aanzienlijke besparing op.

bestaat uit een groot aantal winkels (in totaal zijn er 5.000 inrich-

Daarnaast starten verschillende supermarktketens meerjaren-

tingen die deelnemen aan de monitoring). Het is moeilijk gebleken

projecten, waaronder het opzetten van een energiezorgsysteem,

om al deze monitoringsgegevens te verzamelen. Momenteel

een motivatiecampagne en een ‘good housekeeping’ systeem.

wordt nieuwe software ontwikkeld om dit traject te verbeteren.

Zeven supermarktketens maken bovendien een start met energie-

De 18 ketens waarvan gegevens bekend zijn, zijn goed voor 55%

zorg. Alle supermarktketens stellen een medewerker energie aan

van het totale energiegebruik van de sector. In 2000 bereiken de

of een energiewerkgroep om activiteiten te coördineren.

18 ketens een totale energie-efficiency verbetering van 4,2% ten opzichte van het referentiejaar 1995. Dit is een verbetering van


0,2% ten opzichte van 1999. Volgens het convenant moet in 2010

www.cbl.nl

5% van het energiegebruik groen worden ingekocht of opgewekt, maar op dit moment gebruikt geen van de winkels nog groene energie of wordt groene energie opgewekt. De supermarkten

MJA1

starten wel met het uitvoeren van energiebesparende maatregelen.

1995

referentiejaar

Veel van deze maatregelen worden tijdens ‘remodelling’ gerealiseerd. In totaal worden in 2000 315 maatregelen uitgevoerd die

2000

een besparing realiseren van ongeveer 42 TJ. De maatregelen

2001

zijn (in willekeurige volgorde):

2002

•

plaatsen van dubbel glas

2003

•

toepassen van isolatie voor de bouwschil

2004

•

vervangen van de verwarmingsinstallatie door hoog-

2005

nog niet beschikbaar

rendementinstallatie •

•

27

toepassen van moderne hoogrendementverlichting of

2010

reduceren van verlichting

0

toepassen van energiezuinige koelen vriesmeubelen

procent

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 32% doelstelling

Basismetaal


Jumbo Supermarkten

‘Energie-efficiency als service aan de klant’ De klant is koning. Voor Jumbo Supermarkten gaat dat verder dan goede service bieden en vriendelijk zijn. ‘Wat de consument belangrijk vindt, vinden wij ook belangrijk. Vandaar dat we ook intensief werk maken van energiebesparing en een gezond milieu.’

Aan het woord is Jeroen Ham, projectenmanager filialen van

voorbeeld daarvan is het zogenaamde ‘peakshaving’. Dit zorgt

Jumbo Supermarkten. Dit bedrijf is onderdeel van de levens-

ervoor dat het stroomverbruik niet een vooraf vastgestelde hoe-

middelengroothandel Van Eerd Groep in Veghel. Jumbo onder-

veelheid overschrijdt. Zo verbruiken de ovens om brood te bakken

scheidt zich sinds 1983 met de formule ‘7 Dagelijkse Zekerheden’.

veel energie. Door het brood langer in de oven te laten maar met

Kortweg betekent dit een zeer breed assortiment en perfecte

minder vermogen, kom je niet aan je pieken.’

service tegen de allerlaagste prijzen. ‘Van belang is dat je je onderscheidt van andere supermarkten’, vertelt Colette

Efficiënter energieverbruik / Ham geeft nog een ander voorbeeld

Cloosterman, hoofd marketing en PR van Jumbo Supermarkten

van een succesvolle verbetering van de energie-efficiency.

enthousiast. ‘Het heeft geen enkele zin een bestaande formule te

‘De verlichting is zo geschakeld dat er tijdens ‘vulavonden’

kopiëren. Het is misschien wel daarom dat we zo open met onze

groepen verlicht zijn en niet telkens alle lampen tegelijk branden.

concurrenten overleggen over onder meer het energieverbruik.

Tevens wordt het aantal branduren van de lampen geregistreerd.

We zijn niet bang dat concurrenten ervandoor gaan met onze

Dat heeft als voordeel dat je van tevoren weet wanneer je de

ideeën. Dat maakt de bijeenkomsten die Novem en het CBL

lampen moet vervangen, zodat de lichtsterkte overal gelijk blijft.

(Centraal Bureau Levensmiddelen) organiseren zo stimulerend.

In het verleden verving je een lamp als die kapot was. Hierdoor

Je leert veel van elkaar en komt enthousiast terug.’

had je op de ene meter heel fel licht en was het bij wijze van spreken ergens anders vrijwel donker.’

Automatisch / Ham was eerst minder enthousiast, maar geleidelijk

Jumbo stelt ook eisen aan de leveranciers van bijvoorbeeld koel-

aan is hij van mening veranderd: ‘Tijdens de bijeenkomsten word

installaties. Ham: ‘Ze moeten aangeven wat het energieverbruik

je geconfronteerd met wat allemaal mogelijk is en dan word je

is als ze een offerte uitbrengen. Kiezen we voor een product,

vanzelf enthousiast. Supermarkten zijn uitgerust met apparatuur

maar blijkt een jaar later dat het verbruik hoger is, dan roepen

waar vaak niemand de precieze werking van kent. Deze zoge-

we de betreffende leverancier op het matje.’

naamde intelligente systemen zorgen ervoor dat alles zo energieefficiënt mogelijk gebeurt. Ze doen geheel geautomatiseerd hun

Subsidies / Tot slot wil Ham nog iets kwijt over de rol van de

werk, zodat een bedrijfsleider tijd heeft voor zijn eigenlijke taken:

overheid in de Meerjarenafspraken. ‘Je kunt voor verschillende

service verlenen aan de klant en leidinggeven aan het personeel.’

projecten subsidie krijgen, maar de procedures zijn vaak ondoor-

Jumbo Supermarkten streeft ernaar om deze zelfdenkende

zichtig. Je moet aan veel regels voldoen en de subsidie in een

systemen bij elke nieuw- en verbouw toe te passen. Ham: ‘Maar

bepaalde periode aanvragen. Waarom niet minder regels en wat

soms laat de bestaande bouw het gewoon niet toe. Dan zullen we

actiever proberen de subsidies te slijten aan de MJA-deelnemers?

met minder geavanceerde technieken energie moeten zien te

Wat mij betreft mag de overheid wel van de daken schreeuwen

besparen. Overigens streven we niet alleen naar energiebesparing,

dat er subsidies zijn!’

maar willen we ook efficiënter omgaan met energie. Een mooi

29

Dienstensector

Verzekeringsmaatschappijen Deelnemende ondernemingen

29


1 miljoen m2 (1996 en 2000) en 1,1 miljoen m2 (2001) bruto vloeroppervlak

Energiegebruik

1,7 PJ (1996), 1,6 PJ (2000) en 1,7 PJ (2001)

Looptijd MJA1

23 maart 1998 - 31 december 2006

Doelstelling


Resultaat MJA1

-6% (2000) en -5% (2001) energie-efficiencyverbetering t.o.v. 1996 (voorlopig)



•

Verbond van Verzekeraars

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


Over het algemeen bestaat de verzekeringssector uit kantoor-

Een klein aantal zeer grote gebouwen is verantwoordelijk voor

gebouwen met een publieksfunctie, waarbij het representatieve

het grootste deel van het energieverbruik in de sector. Ruim 30%

karakter zeer belangrijk is. In de sector is al meerdere jaren

van het aantal gebouwen is groter dan 18.000 m2 en is gezamen-

sprake van een behoorlijke economische groei.

lijk goed voor ongeveer 80% van het energiegebruik. Naarmate gebouwen groter zijn, neemt het gasverbruik relatief af. Door de gunstige verhouding tussen de inhoud en het buitenoppervlak van deze gebouwen, kunnen zij efficiënter verwarmd worden. Ruim de helft van het besparingspotentieel bestaat uit maatregelen die aangeduid kunnen worden als ‘good housekeeping’, dat wil zeggen: het goed instellen van reeds aanwezige installaties en regelapparatuur.

30

Energie-efficiency

Evenals vorig jaar zet de trend zich voort van automatisering,

Na verificatie en aanvulling van de monitoringgegevens door

een toename van het gebruik van computers en randapparatuur

de verzekeringsmaatschappijen is het resultaat in 2000 en 2001

en een afname van het aantal werkplekken per gebouw. Centrale

bepaald. Daarom wordt dit jaar over zowel 2000 als 2001

computers staan 24 uur per dag aan. Nieuwe kantoorconcepten

gerapporteerd. De energie-efficiency neemt in 2000 af met 6%

met flexibele werkplekken kunnen in de toekomst een belangrijke

ten opzichte van het referentiejaar 1996. In 2001 is de energie-

rol gaan spelen. Aan de invloed van deze ontwikkelingen op het

efficiency 5% verslechterd ten opzichte van het referentiejaar.

monitoringsresultaat wordt in de komende periode aandacht

Waarschijnlijk zijn de toename van het aantal medewerkers,

besteed.

de langere gebruikstijden van de gebouwen en de toegenomen automatiseringsgraad de oorzaken. De energie-efficiency in deze


sector wordt bepaald aan de hand van het energieverbruik per

www.verzekeraars.nl

vierkante meter gebouw. Door het invoeren van flexibele werkplekken is minder kantoorruimte nodig, hierdoor wordt energie bespaard. Echter, doordat de benodigde kantoorruimte afneemt, kan het energieverbruik per vierkante meter wel toenemen.

MJA1

De besparingen die voortkomen uit het invoeren van flexibele

1996

werkplekken worden dus niet inzichtelijk gemaakt door deze reken-

1997

methodiek. Voor beide jaren is de energie-efficiencyverbetering

1998

gecorrigeerd voor (warmte) graaddagen. De verandering van de

1999

energie-efficiency tussen 1996 en 2000 is voor 54% te verklaren,

2000

voor 2001 is dit 86%.

2001

In 2001 is een (forse) uitbreiding van de vloeroppervlakte te zien.

2002

Deze uitbreiding is groter dan de stijging van het energiegebruik,

2003

waardoor per saldo de energie-efficiency in 2001 verbetert ten

2004

opzichte van 2000. Er worden met name maatregelen uitgevoerd

2005

ter bevordering van ‘good housekeeping’, zoals het aanstellen

2006

van een energiebeheerder, het registreren van het energieverbruik, het verlagen van verlichtingsniveaus, het aanbrengen van veegpulsen voor verlichting en het aanpassen van ventilatie. 31

referentiejaar

-10 -8 -6 -4 -2 0 procent

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 23% doelstelling

Dienstensector

Wetenschappelijk onderwijs Deelnemende ondernemingen

11 universiteiten


3,2 miljoen m2 (1996) bruto vloeroppervlak

Werknemers

129.000 studenten (1996) en 43.000 medewerkers (1996)

Energiegebruik

5,5 PJ (1996) en 4,8 PJ (2001)

Looptijd MJA1

27 april 1999 - 31 december 2006

Doelstelling


Resultaat MJA1

-1% energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1996 (voorlopig)



•

Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU)

•

Universiteiten

Sectorontwikkeling


Onder de sector wetenschappelijk onderwijs vallen dertien

Universiteiten beschikken over accommodaties voor studenten

universiteiten en technische universiteiten. Elf daarvan hebben het

en werknemers waar energie wordt verbruikt. Daarnaast zijn er

convenant ondertekend. Het aantal studenten dat is ingeschreven

gebouwen met een afwijkend energiegebruik, zoals laboratoria.

op de universiteiten neemt in 2001 toe. Het aantal vierkante meters

De energie wordt voornamelijk ingekocht en voor een zeer klein

neemt in dat jaar af.

gedeelte zelf opgewekt. Twee universiteiten kochten in 2001 groene stroom in. De energie-efficiency in het wetenschappelijk onderwijs is sterk afhankelijk van de bezettingsgraad. Als het aantal studenten stijgt, neemt ook het aantal activiteiten toe, zoals lesuren, gebruik van apparatuur en verwarming. Verder leidt een toename van de hoeveelheid apparatuur tot een hoger elektriciteitsverbruik. Het betreft hier voornamelijk kantoorapparatuur zoals computers en printers.

32

Energie-efficiency

Daarnaast zijn twee universiteiten actief op het gebied van duur-

In 2001 neemt de energie-efficiency af ten opzichte van het

zame energie door middel van de inkoop van groene stroom.

referentiejaar 1996 met 1%. Ten opzichte van 2000 is de verbetering

Een aantal universiteiten is bezig met de implementatie van energie-

0%. Het betreft hier echter een gemiddeld resultaat van alle deel-

zorg. Dit is essentieel voor het doorvoeren van besparende maat-

nemende universiteiten. Er zijn universiteiten die wel een positief

regelen. Hierdoor wordt een draagvlak gecreëerd en komt er tijd en

resultaat behalen. De veranderingen in efficiency lopen uiteen

geld beschikbaar. Bovendien staat men open voor vernieuwende

van -6% tot +13%. Ontsparende invloeden, zoals de toename van

energiebesparende ideeën.

energieverbruikende apparatuur en een intensiever gebruik van de gebouwen, hebben in 2001 een even groot effect op de energie-


efficiency als energiebesparingsprojecten.

www.vsnu.nl

De universiteiten zijn al een lange periode bezig met het terugdringen van hun energiegebruik. Daarmee hebben zij in het verleden goede resultaten behaald. Er is relatief veel kennis aanwezig over de thema’s energie en energie-efficiency. In 2001 gaat het wetenschappelijk onderwijs actief verder met het samenstellen en uit-

MJA1

voeren van energiebesparende plannen. Door de korte looptijd van

1996

de MJA zijn de resultaten van grotere maatregelen nog nauwelijks

1997

merkbaar. In 2001 voeren de universiteiten 39 energiebesparende

1998

maatregelen uit. Onder die maatregelen bevinden zich enkele

1999

grotere meerjarenprojecten ter verbetering van de energie-

2000

efficiency, waarvan de start in 2001 plaatsvindt.

2001

De belangrijkste energiebesparende projecten in 2001 zijn:

2002

•

de invoer van energiezorg (op vier universiteiten)

2003

•

energiezuinig bouwen

2004

•

verlichtingsmaatregelen zoals HF-verlichting, spaarlampen,

2005

aanwezigheidsmelders, etc.

2006

•

warmte-/koudeopslag in de bodem.

referentiejaar

-3 -2 -1 0 procent

33

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 14% doelstelling

Basismetaal


Sector: Industriële sectoren Bedrijf: DAF Trucks NV Lees pagina 54/55: ‘Efficiency in productie en product’

Sector: Industriële sectoren Bedrijf: Unidek Lees pagina 58/59: ‘Mentaliteit medewerkers even belangrijk als energiezuinige machines’


Asfaltindustrie Deelnemende bedrijven Productie

47 asfaltmengsels voor wegenbouw, waterbouw, terreinverhardingen en bodembescherming


8 miljoen ton

Werknemers

circa 400

Energiegebruik

2,26 PJ (1998) en 2,36 PJ (2001)

Looptijd MJA2

6 december 2001 - 1 januari 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

8,5%

Resultaat MJA2

5,6% totale energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1998



•

Vereniging tot Bevordering van Werken in Asfalt (VBW-Asfalt)

•

Provincies (IPO)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


Asfaltmenginstallaties zijn over het algemeen zelfstandige

De asfaltindustrie gebruikt vooral veel thermische energie.

productiebedrijven waarin één of meer aannemersbedrijven

Het thermische aandeel vormt dan ook 90% van het totale primaire

participeren die het transport en de verwerking van het asfalt

energiegebruik. Het belangrijkste thermische proces is het drogen

verzorgen. Driekwart van de prijs van het verwerkte asfalt wordt

en verwarmen van mineralen en asfaltgranulaat. Van grote invloed

bepaald door productiekosten, waarvan circa 8% toegerekend

hierop is de hoeveelheid water in de mineralen, maar ook het toe-

kan worden aan energie. De jaarlijkse productie stabiliseert zich

nemende aantal productiestarts en -stops bij receptuurwisselingen.

de afgelopen jaren rond de 8 miljoen ton. Kenmerkend voor de

De voornaamste elektriciteitsverbruikende processen zijn het

seizoensgebonden productie is de discontinuïteit ervan, met pieken

mengen en het interne transport van grondstoffen en mineralen.

net voor de zomervakantie en in het najaar. De beschikbare productiecapaciteit ligt rond de 12 miljoen ton op jaarbasis. Vanwege de seizoensgebonden productie is een zekere overcapaciteit onvermijdelijk.

36

Energie-efficiency


In 2001 is de energie-efficiency met 5,6% verbeterd ten opzichte

www.vbwasfalt.org

van het referentiejaar 1998. Ten opzichte van 2000 is er een verbetering van 2,2% opgetreden. In de branche is een trend zichtbaar richting het produceren van kleinere ‘batches’ asfalt. Dit heeft een negatieve invloed op de productie-efficiency en daarmee op de energie-efficiency. Tegelijkertijd vindt er over de asfaltproductie steeds meer afstemming plaats met de verwerker, waardoor batches juist efficiënter kunnen worden ingepland en geproduceerd. Dit heeft een positieve invloed op de energieefficiency van een asfaltcentrale. Een andere trend die een positieve invloed heeft op de energieefficiency is de vernieuwing in de branche. Technisch verouderde asfaltcentrales worden gesloten en de productie wordt gebundeld in nieuwe centrales. Het is onduidelijk of deze trend zich in de komende jaren op dezelfde wijze zal voortzetten. Eind 2001 is de sector nog niet toegetreden tot de MJA2, maar de VBW-Asfalt is aan het eind van de eerste helft van 2002 toegetreden. Voor de asfaltindustrie krijgen MJA2-thema’s bijzondere aandacht. Het eerste is logistiek en transport in relatie tot asfaltverwerking. Het tweede thema is ketenbeheer (met name met de verwerkers). Denk onder meer aan het hoogwaardig hergebruiken

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

van teer. Tevens loopt er een pilotproject om teer definitief te

-3 -2 -1 0 MJA2

verwijderen via het verbranden van teerhoudend asfalt gekoppeld

1998

aan de asfaltmenginstallatie. De energie die op deze wijze wordt

2001

opgewekt zou een belangrijk effect kunnen hebben op het energie-

2002

verbruik van de sector. Daarnaast maakt de sector werk van

2003

energiezorg en wordt er onderzoek uitgevoerd naar de mogelijk-

2004

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

referentiejaar

heden van het koud of bij lagere temperatuur produceren van asfalt. 2012 -3 -2 -1 0 procent

37

1

2

3

4

doelstelling nog niet bekend


Chemische industrie Deelnemende bedrijven

25 (30 vestigingen)

Producten

zeer breed scala aan speciale chemische producten

Omzet

circa € 3,2 miljard

Werknemers

circa 7.500

Energiegebruik

6,3 PJ (1998) en 6,0 PJ (2001)

Looptijd MJA2

6 december 2001 – 31 december 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

25%

Resultaat MJA2

4,2% totale energie-efficiencyverbetering in 2001 t.o.v. 1998 (voorlopig)



•

Vereniging van Nederlandse Chemische Industrie (VNCI)

•

Provincies (IPO)

•

Ondernemingen

Aan het bereiken van een wereldtop positie op het gebied van

Een beperkt aantal bedrijven heeft aangegeven hun energie-

energie-efficiëntie is in de chemische industrie vorm gegeven

besparingsprogramma rechtstreeks met de vergunningverlener

binnen het convenant benchmarking voor de grote (> 0,5 PJ)

af te stemmen.

energiegebruikers. Daarnaast zijn de kleine (< 0,5 PJ) energie-

Van 28 vestigingen is de monitoringsrapportage over 2001 reeds

gebruikers toegetreden tot de Meerjarenafspraak 2 (MJA2).

verwerkt.

Op basis van MJA1 zijn er 45 bedrijven die in aanmerking komen voor MJA2. Tevens is er een groep van 25 bedrijven (bedrijven die

38

niet aan de MJA1 hebben meegedaan of bedrijven die voorheen

Sectorontwikkeling

onderdeel hebben uitgemaakt van andere bedrijven) benaderd voor

De algemene ontwikkelingen voor de MJA-deelnemers binnen de

deelname aan de MJA2.

sector chemie zijn grotendeels gelijk aan die in de sector chemie

Een halfjaar na het afsluiten van MJA2 zijn reeds 25 bedrijven

als geheel. Dit betekent een niet ongunstige omzet en marge-

met 30 locaties tot de MJA toegetreden. Verwacht wordt dat er in

ontwikkeling en voortdurende aandacht voor kosten en voor de

de komende periode nog meer bedrijven zullen toetreden.

concurrentiepositie.

De bedrijven in de doelgroep worden relatief zwaar belast met


werkzaamheden die voortvloeien uit het voldoen aan de diverse

www.vnci.nl

wet- en regelgevingen en convenanten. Deze belasting, met name in de beginperiode van 2002, vertraagt in een aantal gevallen het besluit om toe te treden tot het MJA2convenant.

Energiekarakteristiek MJA1

Het energiegebruik van de bedrijven die deelnemen aan de MJA2 loopt uiteen van circa 20 TJ tot ruim 500 TJ. Het gemiddelde gebruik ligt rond de 225 TJ. Dit komt neer op een gemiddelde energierekening van € 1 miljoen per jaar. Anders dan bij de bedrijven in het benchmark-convenant horen de energiekosten niet bij alle bedrijven tot de grootste variabele kostenposten. Het energiegebruik wordt bij de MJA-bedrijven sterk beïnvloed door de bezettingsgraad en door (frequente) aanpassingen aan de producten. Het merendeel van de bedrijven uit de chemie is niet in de buurt van andere procesindustrieën gevestigd. De mogelijkheden voor samenwerking op het gebied van energievoorziening zijn daarom

1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

beperkt. Warmte/krachtkoppeling komt in de chemische sector nauwelijks voor.

referentiejaar

0

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

MJA2 1998

Energie-efficiency

2001

In 2001 bedraagt de totale energie-efficiencyverbetering ten

2002

opzichte van het referentiejaar 1998 4,2 %. Dit percentage is een

2003

gemiddelde van de resultaten per bedrijf, die nogal verschillend

2004

referentiejaar

zijn. Per bedrijf varieert het percentage namelijk van –15 tot +15. De energie-efficiencyverbetering is vooral het resultaat van

0

ontwikkeling. De optimalisaties zijn gericht op kosten, rationali-

procent

sering, marktpositie, klantwensen of regelgeving. 39

2012

optimalisatie op het gebied van transport, logistiek en product-

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 doelstelling nog niet bekend


Gieterijen Deelnemende ondernemingen

19 (19 inrichtingen)

Producten

ferro- en non-ferro gietproducten (zowel eindproducten als halffabrikaten)


circa 135.000 ton netto

Werknemers

2.300

Energiegebruik

2,4 PJ (1998) en 2,5 PJ (2001)

Looptijd MJA2

2001 - 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

18,1%

Resultaat MJA2




•

Provincies (IPO)

•

Algemene Vereniging van Nederlandse Gieterijen (AVNEG)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


Het jaar begint voor de meeste bedrijven nog goed. Maar in de

Van het totale energiegebruik bij gieterijen bedraagt het aandeel

loop van 2001 wordt de markt slechter. Ook de vooruitzichten zijn

cokes 20%, aardgas 18% en elektriciteit 62%. Het smeltbedrijf

niet goed. Hierdoor halen de meeste bedrijven in het laatste

verbruikt gemiddeld 60% van de totale energie, de vormerij 20%

kwartaal matige tot slechte resultaten. Een aantal bedrijven voert

en nabewerking, verwarming en verlichting nemen de resterende

reorganisaties door. De jaarproductie was in 2001 gelijk aan die

20% voor hun rekening. Omdat het beter is voor het milieu wordt

in 2000. De vooruitzichten voor het jaar 2002 zijn somber.

steeds vaker elektrisch gesmolten. Dit gaat ten koste van het smelten met cokes en heeft een ongunstig effect op de energieefficiency. De ontwikkelingen ten aanzien van meer complex gietwerk zijn:

40

•

kortere levenscyclus van producten

•

dunwandigere en meer kernintensieve producten

•

hogere kwaliteitseisen ten aanzien van het oppervlak


•

hogere kwaliteitseisen ten aanzien van de samenstelling

www.caef-eurofoundry.org

van het gietijzer •

kleinere seriegroottes.

Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat het energiegebruik hoger is. Kwantificering is echter moeilijk. Tijdens MJA1 is gebleken dat ze per jaar een ontsparing van 1% op de energie-efficiency tot gevolg hadden.

Energie-efficiency

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993

De doelstelling voor de totale energie-efficiencyverbetering die de branche voor de periode 2001 tot 2004 stelt, is nog niet bekend. In 2001 bedraagt de totale energie-efficiencyverbetering 6,7% ten opzichte van 1998. 0,1% daarvan wordt behaald door energiezuinige productontwikkeling. Ondanks het feit dat er twintig procesefficiencyprojecten worden uitgevoerd, is de verbetering ten opzichte van het referentiejaar in 2001 kleiner dan in 2000. Toen

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

was er een energie-efficiencyverbetering van 8,5%. Ontsparende

0

invloeden hebben dus een groter effect op de energie-efficiency

MJA2

dan de energiebesparingprojecten.

1998

De totale vermeden CO2-uitstoot bedraagt in 2001 13 kton.

2001

De verwachting is dat er steeds meer complexere producten

2002

gemaakt zullen worden. Hierdoor zal het energiegebruik toenemen.

2003

Omdat het beheersen van de energiekosten, de relatie met de

2004

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

referentiejaar

vergunningverleners en de behoefte aan kennisuitwisseling van groot belang zijn voor de sector, is de belangstelling voor voortzetting van de MJA groot.

2012 0

1

2

procent

41

3

4


Basismetaal


Nijmeegsche IJzergieterij

‘Efficiency-maatregelen ingebed in het totale productiesysteem’ De ontwikkelingen in de sector van ferro gietproducten zijn niet zo gunstig, maar de heer Hendriks, milieucoördinator van de Nijmeegsche IJzergieterij mag niet klagen: ‘We hebben de MJA1-doelstelling van 20% ruimschoots gehaald.’

De Nijmeegsche IJzergieterij (NIJG) is gespecialiseerd in het

Efficiency-maatregelen / Ook een goede gietvorm is van belang

vervaardigen van contragewichten voor hef- en hijsvoertuigen

voor het efficiënt kunnen gieten. ‘We proberen het model zo in te

en speciaal machinegietwerk, zoals behuizingen en waaiers voor

delen dat we zo’n strak mogelijk eindproduct krijgen. Er hoeft dan

pompen en machineframes voor persen. NIJG produceert unieke

minder geslepen en afgewerkt te worden. Bovendien werken we

exemplaren of kleine series, maar van massaproductie is geen

met dubbele modellen. Zo maken we kleine series producten in

sprake.

één keer in één gietvorm, dat scheelt weer opstartkosten en

In het productieproces zitten verschillende milieumaatregelen

energie’, aldus Hendriks. Maar de aanpassing die het meeste

verweven. Hendriks: ‘Omdat we hier in een relatief dichtbevolkt

rendement heeft opgeleverd, is de zogenaamde treibdüsen injectie.

gebied zitten, krijgen we veel aandacht van allerlei milieugroepen.

Hiermee wordt in de smeltovens zuurstof geïnjecteerd, waardoor

Mede daardoor gaan we bewust om met de milieu-aspecten van

het gebruik van cokes met 30% vermindert. De temperatuur kan

ons productieproces. Een goede zaak natuurlijk, maar je moet

door deze zuurstofinjectie beter worden gecontroleerd, zodat er

wel keuzes maken. Zo is het smelten van ijzer bijvoorbeeld milieu-

er niet onnodig energie wordt verspild voor het verkrijgen van de

vriendelijker wanneer het elektrisch gebeurt, maar dan kost het wel

juiste temperatuur van het gietijzer.

weer meer energie. We hebben nu eigenlijk allerlei verschillende energiebesparende elementen ingebed in het totale productie-

Regels & rendement / Het grootste struikelblok dat Hendriks

systeem.’

tegenkwam, is alle wet- en regelgeving er omheen. ‘Elk detail moet je verantwoorden, je komt bij wijze van spreken niet eens

Controle / Een voorbeeld hiervan is het afstoten van kleinere

meer aan produceren toe!’ stelt Hendriks. ‘Dat legt vooral op

producten. Voorheen maakte NIJG producten van een halve kilo

kleine bedrijven een zware druk. Misschien zouden we voor elke

tot vijftien ton. Door zich nu te richten op de grotere eenheden is

1.000 euro die we hier besteden aan milieumaatregelen één euro

het rendement gestegen. Ook zijn er twee controle-units geplaatst

moeten investeren in het verbeteren van de industrie in het

om efficiënt om te gaan met hars en zuur. Elke gietvorm bestaat

Oostblok. Ik denk dat die ene euro daar een veel hoger rendement

namelijk uit een samenstelling van hars, zuur en zand, ofwel het

oplevert.’ Maar door de bank genomen is Hendriks zeer enthousiast

furaanharszand. Hendriks: ‘Voorheen werd het furaanharszand

over de MJA: ‘Het is nog steeds een uitdaging en we zien er ook

na gebruik afgevoerd, maar tegenwoordig wordt het intern terug-

zeker de noodzaak van in. Je merkt dat het personeel in alles

gewonnen. Hoe sterker het furaanharszand is, des te meer energie

bewuster met het milieu bezig is. Mensen zijn er nu ook alerter

is nodig om het af te breken. Daarom hebben we er voor gezorgd

op om bijvoorbeeld een lamp uit te doen. Zo zie je dat het toch

dat we met controle-units de juiste hoeveelheid van ieder ingrediënt

gaat leven binnen je bedrijf.’

kunnen controleren, zodat we niet meer zuur en hars gebruiken dan nodig is voor een sterke gietvorm. Dat spaart weer energie bij het terugwinnen.’ 43


Industriële natwasserijen Deelnemende ondernemingen Hoofdactiviteit

18 (62 inrichtingen) hygiënisch reinigen van textiel tot en met het volledig verzorgen van het linnenpakket van klanten

Omzet

€ 530 miljoen

Werknemers

9.000

Energiegebruik

1,54 PJ (1998) en 1,53 PJ (2001)

Looptijd MJA 2

2001 – 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

23,9%

Resultaat MJA2




•

Researchvereniging Textielverzorging (RVT)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling

Energie-efficiency

In de sector natwasserijen is in 2001 sprake van een lichte toename

In 2001 verbetert de energie-efficiency met 9,6% ten opzichte van

van het productievolume ten opzichte van 2000 (circa 2%).

het referentiejaar 1998. Ten opzichte van 2000 is er een verbetering

De specialisatie naar type wasgoed blijkt zich in 2001 door te

van 3,2%. In 2001 starten de industriële natwasserijen 107 projecten

zetten. Ook vinden er diverse reorganisaties plaats, waarbij

ter verbetering van de energie-efficiency. De belangrijkste

oudere vestigingen zullen worden gesloten en enkele moderne

projecten zijn:

nieuwbouwwasserijen zullen worden geopend.

•

‘good housekeeping’ maatregelen (8,8 TJ)

•

optimalisatie van de belading (8,0 TJ)


•

verhoging van de bezettingsgraad van wasmachines (6,1 TJ)

Het energiegebruik bedraagt 5 tot 10% van de kosten van het

•

installatie van een gasgestookte tunnelfinisher (4,7 TJ)

verzorgen van het linnenpakket. Het aandeel gas- en elektriciteits-

•

optimalisatie van de productie (2,5 TJ)

gebruik van het totale energiegebruik bedraagt respectievelijk 76

•

balans voordrogen / mangelen optimaliseren (2,5 TJ)

en 22%. Gas wordt hoofdzakelijk ingezet voor stoomopwekking en

•

optimalisatie van hergebruik van warm water en installatie

direct gestookte droogapparatuur.

van een vuilwater warmtewisselaar (1,9 TJ) •

44

optimalisatie van machines; fotocellen bij finisher en

registratie van energiecijfers (1,8 TJ)


•

optimalisatie van drogers en finishers (1,6 TJ)

www.rvt-nl.org

•

optimalisatie van het warmwatergebruik van de wasbuis (1,6 TJ)

•

optimalisatie van warm spoelen (1,6 TJ)

•

verkorting van de productietijd (1,6 TJ).

In 2002 zullen er enkele moderne nieuwbouwwasserijen worden geopend, wat een positief effect zal hebben op de energieefficiency. Daarnaast kan de waterkringloop zich verder sluiten met als gevolg dat het waterverbruik nog meer afneemt. Ook de inzetbaarheid van de decentrale energiebronnen in en om het bedrijf biedt aantrekkelijke kansen voor energiebesparing, evenals het wassen op lage temperaturen. Het gebruik van nieuwe textielproducten als dekbedden en hoeslakens zal waarschijnlijk toenemen. Hoewel het opmaken van bedden hierdoor veel minder tijd kost, heeft het een negatieve invloed op de energie-efficiency, onder andere door onderbezetting op de mangels.

MJA1 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Lopende onderzoeken en onderzoeken in voorbereiding betreffen onder andere:

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

MJA2

•

onderzoek naar een directe gasgestookte wasserij

1998

•

onderzoek naar de optimale verhouding tussen de factoren

2001

mechanisch, chemisch, thermisch en de tijd voor het reinigings-

2002

proces

2003

onderzoek naar kortere droogprocessen.

2004

•

referentiejaar

referentiejaar

Naast het opzetten van nieuwe projecten zal de nadruk de komende periode liggen op het toepassen in de bedrijven van de

45

2012

vele onderzoeksresultaten van de afgelopen jaren. Hiertoe wordt

0

een technologisch kenniscentrum Textielverzorging opgezet.

procent

1

2

3

4



Koel- en vrieshuizen Deelnemende ondernemingen

107 vestigingen

Hoofdactiviteit

Koel- en vriesopslag voor derden, inclusief logistieke dienstverlening

Omzet

€ 360 miljoen

Werknemers

circa 500

Energiegebruik

2,5 PJ (1998)

Looptijd MJA 2

6 december 2001 - 31 december 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

17,8%

Restultaat MJA2




•

Vereniging van Nederlandse van Koel- en Vrieshuizen (Nekovri)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


In 2001 zijn de problemen in de vleesindustrie (MKZ en BSE)

Het energiegebruik bestaat voor 99% uit elektriciteit voor het

duidelijk voelbaar in de koelen vrieshuizen. Hierdoor is in 2001

opwekken van koude. Aardgas wordt gebruikt voor het verwarmen

de bezettingsgraad, net als in 2000, laag. De resultaten van de

van bijgebouwen. Invriezen neemt een aandeel van circa 30%

sector zijn hierdoor beïnvloed. De lage bezettingsgraad heeft

van het totale energiegebruik voor zijn rekening. De sector

tevens een negatief effect op de energie-efficiency.

verwacht bovendien een verdere toename hiervan. Het energiegebruik voor opslag wordt beïnvloed door doorzet en klimatologische omstandigheden.

46

Energie-efficiency De sector heeft nog geen monitor over 2001 uitgevoerd. Deze zal pas plaatsvinden wanneer er een nieuwe energiemonitoringsystematiek is ontwikkeld. Als gevolg hiervan zal de monitoring over 2001 tegelijk uitgevoerd gaan worden met de monitoring over 2002. Naar verwachting zal het relatieve energiegebruik zijn gestegen (per eenheid product), met negatieve gevolgen voor de energie-efficiency. In 2001 is de eerste grote vriesinstallatie met CO2 (kooldioxide) als koudemiddel gerealiseerd. De geplaatste installatie is eind 2001 in bedrijf gesteld. Deze levert een flinke bijdrage aan het terugdringen van het broeikaseffect. Behalve beter voor het milieu, is de vriesinstallatie ook kostenbesparend voor het bedrijf en veiliger voor de naaste omgeving.


MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

www.nekovri.nl

2000 0

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

MJA2

26 17 18 19 20 21

1998

referentiejaar

2001


2002 2003 2004

2012 0

2

4

procent

47

6



Metallurgische industrie Deelnemende ondernemingen Activiteiten

17 (18 inrichtingen) productie en verwerking van non-ferro metalen zoals aluminium, zink, koper, lood en tin, en legeringen daarvan

Omzet


Werknemers

circa 5.000

Energiegebruik

4,7 PJ (1998) en 4,7 PJ (2001)

Looptijd MJA2

2001 - 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

17%

Resultaat MJA2




•

Vereniging Nederlandse Metallurgische Industrie (VNMI)

•

Provicincies (IPO)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling

uit overige brandstoffen. Doordat de producenten van primair

Het jaar begint voor de meeste bedrijven nog goed. Maar door

metaal meedoen aan het benchmark-convenant is het energie-

onder meer een sterke terugval van de productiviteit in de inter-

gebruik van de metallurgische industrie in MJA2 circa 50% van

nationale bouwwereld (vooral in Duitsland) komt de omzet bij met

het energiegebruik in MJA1 (toen: non-ferro industrie). De proces-

name de extrusiebedrijven steeds sterker onder druk. Hierdoor zijn

sen in de metallurgische industrie kenmerken zich door een relatief

de resultaten van het laatste kwartaal voor de meeste bedrijven

hoog energiegebruik (gas en elektriciteit). Van dit energieverbruik

matig tot slecht. Enkele bedrijven voeren reorganisaties door.

behoort een niet onaanzienlijk deel tot de zogenaamde basislast

De jaarproductie is in 2001 toch nog 2% hoger dan in 2000.

of nullast. Hiermee wordt het energiegebruik bedoeld dat niet

De vooruitzichten voor het jaar 2002 zijn somber.

direct aan het productievolume gekoppeld is. Het vermoeden bestaat dat de basislast ongeveer 20% van het totale energie-

48


gebruik bedraagt. De branche onderzoekt dan ook of er mogelijk-

Het primaire energiegebruik van de (potentiële) MJA-deelnemers

heden zijn voor energiebesparing op deze basislast.

is sinds 1998 ongeveer gelijk gebleven op 4,7 PJ. Het bestaat voor

Het elektriciteitsverbruik komt vooral voor rekening van de walsen

53% uit elektriciteit, voor 46% uit gas en voor een fractie (0,2%)

extrusie-apparatuur. Bovendien worden voor een aantal metalen

elektrische smeltovens gebruikt. Aardgas wordt vooral gebruikt door de smelt-, homogeniseer- en gloeiovens.

Energie-efficiency De totale energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van het referentiejaar 1998 komt op 8,8%. 2,2% hiervan wordt bereikt met energiezuinige productontwikkeling. Ten opzichte van 2000 verslechtert de energie-efficiency in de metallurgische industrie in 2001 met 0,3%. Dit wordt veroorzaakt door aanloopproblemen bij nieuwe installaties, het teruglopen van de marktsituatie voor met name de extrusiebedrijven, het dunner en complexer worden van producten en het produceren van steeds kleinere orders. Uiteindelijk hebben deze ontwikkelingen een nagenoeg gelijk effect op de energieefficiency als energiebesparingsprojecten. De energiebesparing in 2001 is te danken aan het optimaliseren van strategische projecten uit de periode 1998 – 2000 en aan het gegeven dat enkele energie-intensieve productiebedrijven hun materiaalrendementen verbeteren. Een betere benutting van de bestaande installaties, met als gevolg een hogere productiviteit,

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

heeft onder meer bijgedragen aan een verbetering van de energie-

0

efficiency ten opzichte van het referentiejaar. De verbetering in de

MJA2

energiezuinige productontwikkeling wordt bereikt door projecten

1998

op het gebied van dematerialisatie.

2001

Als gevolg van het ondertekenen van MJA2 hebben de bedrijven

2002

de mogelijkheden voor de inzet van duurzame energie onderzocht.

2003

Daaruit blijkt dat voor de bedrijven van VNMI de inzet van duurzame

2004

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

referentiejaar

energie bedrijfseconomisch moeilijk te verantwoorden is. De mogelijkheden van enkele kleine projecten worden nader

0

besparing ten opzichte van het energiegebruik van de branche

procent

beperkt zullen zijn. 49

2012

onderzocht, maar de verwachting is dat hun bijdrage aan energie-

1

2

3

4


Basismetaal


Hunter Douglas

‘Creativiteit basis voor energiezuinige productontwikkeling’ Hunter Douglas is erin geslaagd een kwalitatief beter product te maken met minder grondstof en minder energie. Een schoolvoorbeeld van een succesvolle toepassing van ‘dematerialisatie’ en ‘energiezuinige productontwikkeling’. Juist thema’s waar bedrijven en overheid in de looptijd van MJA2 veel van verwachten.

Hunter Douglas is wereldmarktleider op het gebied van producten

Andere aluminium bouwproducten van Hunter Douglas, zoals

voor raambekleding en producent van bouwproducten. Harry

plafonds, komen in de toekomst ook in aanmerking voor genoemde

Houthuijsen, directeur Operations: ‘Energiebesparing heeft voort-

reducties. Dit zal een verdere verbetering van de energie-efficiency

durend onze bijzondere aandacht. Dat geldt met name voor de

opleveren.

aluminium jaloezie die we produceren. Zo hebben we voor dit product nieuwe productiemethoden ontwikkeld, waardoor we

Enthousiast / Houthuijsen ziet dat Nederland in het voorste peloton

grondstof- en energiegebruik besparen. Het smelt/wals-proces

zit als het gaat om duurzaam ondernemen. ‘We worden overladen

van aluminium hebben we aangepast, zodat de grondstof van de

met allerlei maatregelen. Het gevolg is dat je als management

jaloezie voor bijna 100% uit gerecycled materiaal bestaat. Dat was

voortdurend moet anticiperen op het beleid van de overheid.

voorheen slechts 50%. Het huidige productieproces met gerecycled

Dat vereist het bedenken van slimme methodes om de buiten-

materiaal vraagt veel minder energie dan met natuurgrondstof.’

landse concurrentie voor te blijven en onze productie-activiteiten in Nederland voor de toekomst veilig te stellen.’ MJA2 biedt de

Grondstofreductie = energiereductie / Daarnaast heeft Hunter

mogelijkheid voor de metallurgische industrie, en dus voor Hunter

Douglas om grondstof te besparen het smelt/wals-procédé aan-

Douglas, om ook in het komende decennium een gebalanceerd

gepast, waardoor een sterker soort aluminium kon worden

beleid voor bedrijf en milieu te voeren.

geproduceerd. Houthuijsen: ‘Het gevolg is dat we minder materiaal

Houthuijsen: ‘De metallurgische industrie heeft de energie-

nodig hebben om dezelfde kwaliteit jaloezie te krijgen. Dit zal

efficiency activiteiten gebundeld in de brancheorganisatie.

uiteindelijk een reductie van 20% grondstof opleveren.’ De product-

De VNMI organiseert eens in de twee maanden een workshop

innovatie had ook grote gevolgen voor het productieproces.

waarin we proberen collega’s te motiveren creatieve oplossingen

Zo heeft Hunter Douglas flink geïnvesteerd om met de sterkere

te zoeken. Het enthousiasme in de sector is groot. Momenteel heeft

legeringen aluminium jaloezieën in diverse breedtes te kunnen

meer dan 90% van de bedrijven het convenant ondertekend.’

maken. ‘Op het moment dat de gesprekken over een tweede MJA

51

begonnen, liep bij ons de discussie over hoe we extra kosten

Afgewogen keuze / Volgens Houthuijsen hangt het met name van

konden besparen door energiebesparing en grondstofreductie.

de creativiteit van bedrijven af of zij in staat zijn energiezuinigere

Daarbij was het verbeteren van het productieproces en het product

producten te ontwikkelen. ‘Het gaat om innovatie in proces én

de belangrijkste motivatie. We hebben indertijd via de branche-

product. De nieuwe jaloezieën zijn een goed voorbeeld van hoe je

vereniging, de VNMI (Vereniging Nederlandse Metallurgische

de energie-efficiency van een product kan verbeteren. Je moet

Industrie), met het ministerie overlegd of de grondstoffenreductie

de volledige levenscyclus van een product in je overwegingen

ook als energiereductie kon worden meegenomen in het MJA-

betrekken. Zo zal uiteindelijk op de verpakking het energieverbruik

convenant. Het nieuwe procédé vraagt immers per producteenheid

per eenheid product komen te staan, net als momenteel het aantal

minder energie. Uiteindelijk is via dit overleg afgesproken dat een

calorieën wordt vermeld op voedingsmiddelen. Het is aan de

deel daarvan meegerekend kan worden,’ aldus Houthuijsen.

consument om vervolgens een afgewogen keuze te maken.’


Olie- en gasproducerende industrie Deelnemende ondernemingen

9

Producten

aardolie en aardgas in verschillende kwaliteiten


72,26 miljard m3 aardgas en 1,63 miljoen m3 aardolie

Werknemers

circa 3.400

Energiegebruik

36,0 PJ (1998) en 33,6 PJ (2001)

Looptijd MJA2

1 januari 2001- 31 december 2012

Doelstelling


Eindresultaat MJA1

34,9%

Resultaat MJA2


Deelnemers •


•

Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

•

Nederlandse Olie- en Gas Exploratie en Productie Associatie (NOGEPA)

•

Ondernemingen

•

Gemeenten

•

Provincies

Sectorontwikkeling


In 2001 stijgt de gasproductie met 8,8% ten opzichte van 2000.

Aardgas is met een aandeel van bijna 72% de belangrijkste energie-

Deze toename hangt vooral samen met een verbeterde gasafzet op

drager in de olie- en gasproducerende industrie. Ruim 15% van het

de Europese markt. De olieproductie neemt in 2001 af. De daling

energiegebruik wordt gedekt door elektriciteit uit het openbare net.

van 4,7% vloeit voort uit het uitgeput raken van een aantal olie-

De belangrijkste energieverbruikende processen zijn (depletie)-

velden op het vaste land, wat weer deels gecompenseerd wordt

compressie (54%) en olie- en gasbehandeling (32%).

door het in productie nemen van het Hanzeveld op het Nederlands continentaal plat. In 2001 worden er 40 boringen naar olie en gas verricht, een stijging van 33% ten opzichte van het jaar daarvoor. Onder de 40 boringen zijn 18 exploratieboringen. Hiervan is er in 11 gevallen gas aangetroffen. In het jaar 2001 is de dalende trend van het aantal exploratieboringen doorbroken. 52

Energie-efficiency In 2001 bereikt de Nederlandse olie- en gasproducerende industrie een totale energie-efficiencyverbetering van 7,3% ten opzichte van het referentiejaar 1998. Ten opzichte van 2000 is de verbetering 0,4%. Dit resultaat wordt bereikt door efficiëntere processen. In 2001 komt dit overeen met een besparing van 2,3 PJ, ofwel 0,2% van het Nederlands aardgasverbruik zoals geleverd door Gasunie in 2000. Uit de monitoringgegevens over 2001 blijkt dat meer dan 60% van de besparing door procesefficiency voortkomt uit emissiereductieprojecten. Een kwart van de besparingen wordt gerealiseerd door diverse procesverbeteringen, zoals restwarmtebenutting en het optimaliseren van gaswinnings- en gasdroogprocessen. De ondernemingen integreren energiezorg meestal in milieuzorg. In 2003 zal energiezorg expliciet worden vermeld in de veiligheids-, gezondheids- en milieuzorgsystemen van de bij NOGEPA aangesloten ondernemingen. In het jaar 2001 voert de sector al enkele (kleinschalige) projecten uit voor de inzet van duurzame energie en energiezuinige product-

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

ontwikkeling. Voorbeelden hiervan zijn inkoop van duurzame

0

energie (groene stroom) en restwarmtelevering door een gas-

MJA2

winningslocatie aan een naastgelegen gemeentelijk zwembad.

1998

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40

referentiejaar

2001


2002

www.nogepa.nl

2003 2004

2012 0

2

4

procent 53

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 doelstelling 10.7% in 2004


Overige industrie Deelnemende inrichtingen

17 (8 ondernemingen)

Producten

diverse

Omzet

circa € 3 miljard

Werknemers

circa 13.000

Energiegebruik

3,6 PJ (1998) en 3,4 PJ (2001)

Looptijd MJA2


Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

12,9%

Resultaat MJA2

-2,3% totale energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1998

Deelnemers aan de OGE

54

•


•

Provincies (IPO)

•

Ondernemingen

De MJA voor de Overige Industrie (MJA-OI) richt zich op indivi-


duele ondernemingen die niet zijn verbonden aan een branche-

De MJA-OI is zeer heterogeen van karakter. Het aandeel energie-

organisatie of productschap en geen aansluiting kunnen vinden

kosten ten opzichte van de omzet loopt voor de deelnemende

bij andere MJA’s. De activiteiten van de deelnemende bedrijven

bedrijven uiteen van 0,1% tot 14%. De lagere waarden treden op

zijn zeer divers. De producten van de bedrijven die onder deze

bij bedrijven waarbij de nadruk ligt op energiegebruik voor

branche vallen lopen uit een van printers, zoetwaren, kantoor-

accommodatie. De hogere waarden gelden voor de meer proces-

meubels tot trucks. In 2001 nemen 17 inrichtingen deel aan de

georiënteerde bedrijven. Het energiegebruik van de MJA-OI

MJA-OI. De samenstelling van deelnemende bedrijven wisselt

bedrijven bestaat voor 54% uit elektriciteit en 43% uit aardgas.

tijdens de looptijd van het convenant.

De overige 3% bestaat uit diverse andere energiedragers.

Sectorontwikkeling

Energie-efficiency

Een algemene trend voor 2001 is – vanwege de sterke verscheiden-

De totale energie-efficiencyverbetering in 2001 bedraagt -2,3% ten

heid in typen producten en marktvraag – niet te geven, maar

opzichte van het referentiejaar (1998). Deze verslechtering is –

duidelijk blijkt dat een aantal inrichtingen heeft te maken met een

naast de eerder genoemde lagere capaciteitsbenutting – te wijten

slechtere bezettingsgraad. Dit is het gevolg van onder meer een

aan een lagere efficiency in het productieproces. Redenen daar-

stagnerende marktvraag, logistieke inpassing, ingrijpende

voor zijn een andere grondstofsamenstelling en verandering in

reorganisatie en verschuiving in productgroepen.

producten. Zo is overgeschakeld op een andere grondstof-

kwaliteit, hebben aangevoerde grondstoffen een hoger vochtgehalte en is er een verschuiving naar energie-intensievere productgroepen. Verder hebben leegstand van bedrijfsgebouwen en een toename van fabrieksfaciliteiten voor productontwikkeling een nadelig invloed op de energie efficiency.

MJA1 1989

In 2001 hebben de deelnemers 55 maatregelen uitgevoerd om de efficiency van het productieproces te verbeteren. De belangrijkste projecten hebben een strategisch karakter of richten zich op optimalisatie van het proces. Verder hebben energiezorg en ‘good housekeeping’ een belangrijke bijdrage geleverd. Naast verbetering van procesefficiency maakt inzet van duurzame energie een essentieel onderdeel uit van de gerealiseerde maatregelen. Het gaat daarbij vooral om inkoop van groene stroom en energieopwekking met biogas. De sector Overige Industrie heeft de gebruikersgroep Energiezorg gecontinueerd. Deze is belast met het begeleiden van de invoering van energiezorg binnen de deel-

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

nemende bedrijven

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

MJA2

De energie-efficiency in MJA-OI zal sterk afhankelijk blijven van

1998

de bezettingsgraad. Een gunstige economische situatie of een

2001

recessie zal een direct effect hebben op de bezetting bij alle

2002

deelnemers.

2003

In 2002 zal de Overige Industrie de activiteiten en doelstellingen

2004

referentiejaar

voor MJA2 vastleggen. De deelnemers zullen zich daarbij ook oriënteren op aanvullende, gezamenlijke activiteiten, onder meer op het gebied van verbredingsthema’s.

2012 -3 -2 -1 0 procent

55

1

2

3

4

7

8


Basismetaal


DAF Trucks NV

‘Efficiency in productie en product’ In 2001 startte DAF Trucks met MJA2. In het eerste jaar bereikte de vestiging Eindhoven een verbetering in energie-efficiency van 4%, een opvallend mooi resultaat. ‘We zijn uiteraard begonnen waar flinke reductie van het energieverbruik mogelijk was’, vertelt Edgar Snelders, energiemanager bij DAF Trucks in Eindhoven en Westerlo (België).

Grote ondernemingen zoals DAF Trucks N.V. kunnen niet om

bereikt in de huisvesting. Twee nieuwe hoogrendementsketels

energiezorg heen. De firma heeft een Amerikaanse moeder en

lieten het verbruik van aardgas dalen met 40.000 m3. Snelders:

productiebedrijven in Eindhoven en Westerlo. In Eindhoven vindt

‘We hebben ook tochtsluizen in de motorenfabriek gezet en de

de assemblage van trucks plaats. De motoren, assen en cabines

isolatie op verschillende plaatsen verbeterd. Ik overleg veel met

worden in Westerlo gebouwd. ‘We hebben een aanzienlijk energie-

mensen van de afdeling Huisvesting. Zo weet ik wat er speelt en

verbruik en daardoor hoge kosten’, stelt Snelders. ‘Als grote

kan eventueel ingrijpen. Stel je voor dat er nieuwe verlichting

onderneming wordt er bovendien bijzonder op je gelet. Het is

wordt aangelegd, dan kan ik stimuleren dat we voor een energie-

belangrijk om een goed energiebeleid te voeren. Met MJA2

zuinig alternatief kiezen.’

hebben we ons verplicht een besparingsplan op te stellen en uit te voeren. De overeenkomst geeft ons ruimte zelf maatregelen te

Gedragsverandering / ‘Energiezorg draait eigenlijk om gedrags-

formuleren en te plannen. We letten op efficiency in het productie-

verandering’, betoogt Snelders. ‘Je kunt een besparingsplan

proces, maar ook op besparing in de productieketen.’ Kort geleden

vergelijken met een foto: het geeft de stand van zaken weer.

heeft een externe deskundige het energiebeleid van DAF getoetst

Eén keer een lijst maken van bezuinigingen is niet genoeg. In het

aan de normen van MJA2. ‘Wij hadden behoefte aan nader onder-

werk loop je vaak tegen nieuwe mogelijkheden aan om het energie-

zoek, waarop Novem een audit liet uitvoeren. Daaruit bleek bij-

verbruik te verminderen. De kunst is om die op de agenda te

voorbeeld dat we energiezorg op enkele punten beter kunnen

krijgen. In feite willen wij top-down de zorg voor energie tot leven

verankeren in ons milieuzorgsysteem, dat ISO 14001 gecertificeerd

wekken. Soms zit het hem in kleine dingen. Zo vragen we voor de

is. In dit systeem moet vastliggen wat belangrijke energieaspecten

zomersluiting aan iedereen om motoren en computers waar

zijn in bijvoorbeeld het ketelhuis, lakstraten, harderij en motoren-

mogelijk uit te zetten.’

testcontainers. Zo wordt voor medewerkers helder hoe zij het verbruik kunnen beïnvloeden.’

Vooruitblik / Na Eindhoven stelt Snelders nu een energiebesparingsplan op voor de vestiging Westerlo. Volgens verwach-

Testcontainers / Voorlopig ligt de nadruk vooral op procesefficiency.

ting zal gedurende MJA2 het accent verschuiven van proces-

‘Omdat we niet eerder meededen aan de Meerjarenafspraken,

efficiency naar besparing in alle fasen van het product.

zien we daar nog volop kansen’, vertelt Snelders. ‘De grootste

‘Energiezuinige productontwikkeling is voor DAF heel interessant.

besparing boekten we vorig jaar met de nieuwe testfaciliteiten

We maken tenslotte trucks, die ook energieverbruikers zijn. Bij de

voor motoren. Hiermee bezuinigen we jaarlijks 2.000.000 kWh

ontwikkeling van motoren proberen we ook het brandstofverbruik

elektriciteit, 45.000 m3 water en 900.000 m3 aardgas. Vroeger

zo laag mogelijk te houden. Ons Ecodesign-team richt zich boven-

moesten motoren niet alleen proefdraaien, maar ook inlopen,

dien op recycling en materiaalbesparing. Op al die vlakken zoeken

wat veel energie kostte. De huidige testcontainers kunnen vol-

we voortdurend naar besparingen: in productie en product.’

automatisch testen én afstellen.’ Andere besparingen werden

57


Rubber- en kunststofverwerking Deelnemende inrichtingen

97

Hoofdactiviteit

ontwikkelen, produceren en verkopen van rubber- en kunststofproducten

Omzet

€ 5,9 miljard

Werknemers

34.500

Energiegebruik

7,1 PJ (1998) en 7,4 PJ (2001)

Looptijd MJA2

januari 2001 - 31 december 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

19,2%

Resultaat MJA2




•

Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie (Federatie NRK)

•

Provincies (IPO)

•

Gemeenten (VNG)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling

nieuwe machines en processen gaat door, maar minder krachtig

In de rubber- en kunststofindutrie neemt de vraag af door de

dan in het jaar 2000. Vooral de lagere prijzen op de binnenlandse

mondiale teruggang van de economie. In afwachting van betere

markt in 2001 hebben een dempend effect op de algemene

tijden ziet de sector zich genoodzaakt zich te heroriënteren om

bedrijvigheid in de rubber- en kunststofindustrie en dus ook op het

weer een stabiel productieniveau te bereiken. Bovendien worden

investeringsklimaat. Productenpakketten worden verder uitgebreid

er minder huizen gebouwd, waardoor de afzet van rubber en

en gediversifieerd. Er is duidelijk sprake van een trend naar

kunststof aan de bouwsector eveneens daalt. Samen met een

kleinere series producten en relatief minder voorraden.

toenemende (internationale) concurrentie leidt dit tot een verdere

58

druk op de marges en rentabiliteit van de bedrijven. Bedrijven


spelen hier in 2001 op in door hun productie naar het buitenland

In de rubberindustrie zijn de belangrijkste energiegebruikende

te verplaatsen om meer schaalgrootte te krijgen. Verder ligt in

processen het mengen van grondstoffen, walsen en extruderen.

2001 het accent op innovatie in producten met een groeiend

Voor deze processen is met name elektrische energie nodig.

accent op gedeeltelijk vernieuwde producten. Samenwerking met

Voor de kunststofindustrie zijn de belangrijkste processen spuit-

collega’s en in de keten neemt toe. De trend van investeren in

gieten en extrusie. Ook voor deze processen is met name elek-

trische energie nodig. Het primair energiegebruik is als volgt

van procesefficiency en verbredingsthema's. De Federatie NRK

verdeeld: elektriciteit (79%), aardgas (20%) en overige brandstoffen.

verwacht minimaal 30 nieuwe toetreders tot MJA2.

De energiekosten voor een bedrijf binnen de rubber- en kunststofindustrie bedragen 3,5 tot 7% van de toegevoegde waarde.

Informatie op internet www.nrkenergie.nl

Energie-efficiency In 2001 realiseert de rubber- en kunststofindustrie een totale energie-efficiencyverbetering van 9,7% ten opzichte van het referentiejaar 1998. 0,3% hiervan wordt bereikt met duurzame energie-efficiencyverbetering en 6,1% met energiezuinige productontwikkeling. Ten opzichte van 2000 bedraagt de energie-efficiencyverbetering 0,6%. De vermeden CO2-emissie in het jaar 2001 bedraagt in totaal 37 kton. Het grootste deel hiervan (28 kton) is het resultaat van energiezuinige productontwikkeling en het gebruik van duurzame energie. In 2001 wordt op het gebied van procesefficiency en energiezorg voor een totaal van 165 TJ aan besparingsprojecten uitgevoerd. Belangrijkste energiebesparende maatregelen zijn: •

invoering van energiezorg

•

‘good housekeeping’ in het algemeen

•

optimalisatie van stoom- en persluchtvoorziening

•

isolatie van machinedelen.

Daarnaast voert de rubber- en industriesector in 2001 voor een totaal van respectievelijk 22 en 449 TJ aan besparingsprojecten uit op gebied van duurzame energie en energiezuinige product-

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

ontwikkeling. Dit resultaat bereikt de sector vooral door het inkopen

-3 -2 -1 0 MJA2

van groene stroom, het toepassen van warmte/koude opslag en

1998

het hergebruiken van reststoffen van derden.

2001

De Federatie NRK heeft een actief coördinerende rol, mede gelet

2002

op het MKB-karakter van de branche. In het kader van duurzaam

2003

ondernemen wordt energie-efficiency benaderd vanuit de algemene

2004

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

referentiejaar

bedrijfsvoering en in combinatie met andere milieuthema’s. Naast MJA2 nemen veel bedrijven deel aan het Convenant IMT

-3 -2 -1 0

De NRK inventariseert op dit moment de behoeftes en kansen van

procent

de bedrijven met betrekking tot energiebesparing op het gebied 59

2012

en het Verpakkingen Convenant.

1

2

3

4


Basismetaal


Unidek

‘Mentaliteit medewerkers even belangrijk als energiezuinige machines’ Wie aan piepschuim denkt, denkt niet meteen aan huizenbouw. Toch is dit product, ook wel bekend als EPS, een ideaal materiaal om huizen te isoleren. ‘EPS isoleert goed, je hebt er veel minder van nodig dan andere isolatiematerialen en het is voor 100% her te gebruiken’, aldus Geert Verlind, medewerker van Unidek.

Unidek in Gemert is opgericht in 1969 en produceert EPS. Met 3,5 3

vergroten. Ze kregen uitleg over zuiniger rijden en collega’s

miljoen m per jaar is het bedrijf een van 's werelds grootste

werden gemotiveerd om elkaar op verspilling aan te spreken.

producenten van dit materiaal. De toepassingen zijn oneindig.

Koffie drinken terwijl de motor nog draait is niet nodig.’

Zo levert het bedrijf aan de bouwwereld, utiliteitsbouwers, wegenbouw en de agrarische sector. Opmerkelijk aan Unidek is

Elkaar helpen / Ook als de Meerjarenafspraken er niet waren

dat het bedrijf zich niet slechts aan de economische basisregels

geweest, zou Unidek zuinig zijn omgesprongen met energie.

voor een goede bedrijfsvoering wil houden. ‘We vinden nadrukke-

Toch ziet Verlind voordelen in het convenant. ‘Het is een klankbord.

lijk dat we ook een maatschappelijke functie hebben. Je kunt wel

Ook kun je met concurrenten bespreken wie al wat geprobeerd

ontkennen, maar daar word je door je klanten toch op afgerekend.

heeft. Het is onzin om je kennis en ervaring te verzwijgen voor

Is het niet direct, dan wel in de nabije toekomst. We profileren

collega-ondernemers. Je moet elkaar helpen. Het is een kwestie

ons graag als een innovatief bedrijf. Zo verbeteren we niet alleen

van informatie geven en nemen.’

ons productieproces voortdurend, maar ook onze producten en de wijze van transport.’

Harde cijfers / Verlind vervolgt: ‘Belangrijk is dat er niet sec

Unidek kan gebruikt EPS voor 100% recyclen. Verlind: ‘Maar dat

gekeken wordt naar de harde cijfers. Simpele afspraken als ‘10%

heeft geen zin als je daarvoor speciaal een vrachtwagen op en

energiebesparing per jaar’ lijken prachtig, maar de resultaten zijn

neer moet sturen. Die stoot het klimaatonvriendelijke CO2 uit.

soms niet meer dan een illusie. De grootste vervuiler kan op die

Daarom is een zorgvuldige logistieke planning van groot belang.

wijze het beste resultaat boeken en toch de grootste vervuiler

Als een chauffeur geleverd heeft in Rotterdam, plannen we het zo

blijven. We doen allemaal ons best om veel te bereiken, maar soms

in dat hij op de terugweg het te recyclen materiaal in Dordrecht

gaat het gewoon niet. In het begin kun je veel besparen, maar het

ophaalt. Op die manier sla je twee vliegen in één klap: je spaart

wordt ieder jaar moeilijker. Het gaat steeds meer om kleine

het milieu en bespaart op transportkosten.’

besparingen.’ Tot slot vindt Verlind het lastig ver vooruit te kijken. ‘Je bent in zekere zin toch afhankelijk van de politiek. En die

Mentaliteit / Unidek liet onlangs een Duurzame Energiescan

mensen worden telkens voor een periode van vier jaar gekozen.

(DE-scan) uitvoeren door een extern bureau. Verlind wordt

Het is belangrijk dat gemaakte afspraken ook na zo'n regeer-

gedurende het gesprek steeds enthousiaster over de manier

periode worden gecontinueerd. Afwachten dus.’

waarop het bedrijf weet te scoren als het gaat om energieefficiency. ‘Het zit ‘m vaak in kleine dingen. Zo ontdekten we grote verschillen in rijstijlen van onze chauffeurs. Door deze rijstijl te verbeteren, bleken we voldoende te besparen om op jaarbasis een extra vrachtwagen in te kunnen zetten. We zijn met de chauffeurs een open discussie aangegaan om ook hun betrokkenheid te

61


Tankopslagbedrijven Deelnemende ondernemingen

6 (18 vestigingen)

Producten

Opslag van vetten en (petro-)chemische producten

Omzet

nog geen gegevens beschikbaar

Werknemers


Energiegebruik

circa 3 PJ (2001)

Looptijd MJA2

6 december 2001 – 31 december 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

n.v.t.

Resultaat MJA2



Ministerie van Economische Zaken

•

Vereniging van Onafhankelijke Tank Opslagbedrijf (VOTOB)

•

Provincies (IPO)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


Omdat de sector tankopslag een nieuwe MJA-branche is, is dit

De tankopslagbranche behoort tot de middelgrote energie-

het eerste jaar dat deze sector in de MJA-resultatenbrochure is

verbruikers met een totaal verbruik van meer dan 3 PJ. Het grootste

opgenomen. De grootte van de 18 inrichtingen varieert van enkele

deel hiervan, zo’n 75%, komt voor rekening van aardgasverbruik

honderdduizenden tot enkele miljoenen kubieke meters opslag-

voor met name productverwarming. De overige 25% komt voor

capaciteit. In totaal is de opslagcapaciteit van de VOTOB-leden

rekening van het elektriciteitsverbruik van transportpompen en

goed voor circa 85% van de gehele tankopslagsector in Nederland.

voorzieningen als de productie van perslucht. Het energieverbruik

In het dienstenpakket van de branche zijn, naast bulkopslag,

is afhankelijk van het type opslag en varieert per terminal.

ook daarmee samenhangende diensten opgenomen, zoals blenden – het mengen van verschillende producten – en ‘opwerken’ van producten. De verwachting is dat het aantal terminals binnen VOTOB zal toenemen door een stijging van het ledental.

62

Energie-efficiency Samen met de nationale en regionale autoriteiten is VOTOB in 2001 gestart met het ontwikkelen van een integraal kader voor milieubeleid dat tot na 2010 stand moet houden. MJA2 vult de energiecomponent van dit milieubeleid in. In de eerste helft van 2002 zullen alle deelnemende terminals energiebesparingsplannen (EBP) opstellen, waaruit vervolgens per bedrijf de meerjaren-plannen zullen worden ontwikkeld. Parallel daaraan zullen energiezorgsystemen worden ontwikkeld. In het kader van de verbredingsthema’s wordt een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar de toepassing van zonne-energie op de terminals. Uit een eerder (1999) door de branche uitgevoerd energiebesparingsonderzoek is gebleken dat de branche belangrijke besparingen kan bereiken door het optimaliseren van de warmteopwekking, het isoleren van opslagtanks en het invoeren van energiemonitoringsystemen. Een energiebesparing van 10 tot 15% lijkt haalbaar te zijn. Omdat het monitoringsysteem nog wordt opgezet, zijn er voor dit jaar geen gegevens beschikbaar. Volgend jaar zullen de gegevens van deze branche wel deel uitmaken van de MJAresultatenbrochure.

Informatie op internet www.votob.nl

63


Tapijtindustrie Deelnemende ondernemingen Producten

15 (15 inrichtingen) kamerbreed tapijt, tegels, karpetten en lopers, voor de consumenten de projectmarkt

Omzet

€ 0,8 miljard

Werknemers

circa 3.000

Energiegebruik

1,03 PJ (1998) en 1,06 PJ (2001)

Looptijd MJA2

2001 - 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

18,5%

Resultaat MJA2




•

Vereniging van Nederlandse Tapijtfabrikanten (VNTF)

•

Gemeenten (VNG)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


De productie van tapijt neemt toe van 152 miljoen m2 in 2000 tot 2

In de tapijtindustrie bedraagt het energiegebruik zo’n 5 tot 10%

naar schatting 153 miljoen m in 2001. Nederland is na België

van de toegevoegde waarde. Met een aandeel van 55% is aardgas

wereldwijd de grootste tapijtexporteur met een gemiddelde export

de meest gebruikte energiedrager in de tapijtindustrie. Aardgas

van 85%. In Nederland is eenderde deel van al het tapijt bestemd

wordt gebruikt voor verven, backing en ruimteverwarming.

voor de projectenmarkt en tweederde deel voor de consumenten-

Het elektriciteitsaandeel van 45% komt voornamelijk ten laste van

markt. De projectenmarkt is een groeiende markt. De VNTF voor-

processen die uit vezels halffabrikaat maken, zoals tuften, weven

ziet internationaal een verdergaande concentratie in de sector.

en breien.

Deze ontwikkeling vindt niet alleen in de tapijtindustrie plaats, maar ook bij toeleveranciers van grondstoffen en bij distributie-

64

Energie-efficiency

bedrijven. De landelijke tendens naar ‘producentverantwoordelijk-

In 2001 verbetert de totale energie-efficiency met 12,3% ten opzichte

heid’ (die onder andere tot uiting komt in terugnamesystemen van

van 1998. 0,5% hiervan komt voor rekening van duurzame energie.

producten) biedt de tapijtindustrie extra mogelijkheden. Vaak is

Bedrijven starten dit verslagjaar 45 projecten ter verbetering van

er namelijk geen sprake van afval, maar van kansrijk materiaal

de efficiency van hun processen. De belangrijkste projecten zijn:

met nuttige toepassingsmogelijkheden.

•

hogere procesefficiency bij extrusie van tapijtgarens (12,6 TJ)

•

efficiencyverhoging door overgang van 2 naar 3 ploegen

project kan worden gestart op het gebied van materiaalbesparing.

(11,9 TJ)

De vele overnames en samenwerkingsverbanden die momenteel

•

efficiënter met hogere snelheid drogen na verven (8,1 TJ)

op mondiaal niveau plaatsvinden, zullen ook in de toekomst effect

•

project ‘snelwisselen bij de drukmachine’ (6,3 TJ)

hebben op het energiebeleid van de tapijtindustrie.

•

energie-efficiencyverhoging van de precoatmachine (5,1 TJ)

•

ombouw van de backingmachine: van indirecte naar directe


verwarming (4,7 TJ)

www.tapijtnet.nl

•

efficiënter met hogere snelheid backen (4,1 TJ)

•

nieuwe milieuvriendelijk ontworpen stomer (2,6 TJ)

•

isolatie van gebouwen (2,1 TJ).

Een belangrijke besparing wordt geleverd door de optimalisering van de energie-efficiency van een nieuwe fabriek voor de extrusie van garens. Daarnaast kan de efficiency in een fabriek flink worden opgevoerd door schaalvergroting in combinatie met een aangepaste marktbenadering. Op basis van de uitkomsten van collectief onderzoek worden ook in 2001 bij diverse bedrijven nog verbeteringen aangebracht in de energie-efficiency van backinginstallaties en stomers. In het kader van de verbredingsthema’s begint een bedrijf in 2001 met het toepassen van duurzame energie door het inkopen van groene stroom en het opwekken van fotovoltaïsche energie. Dit leidt tot een totale besparing van 6 TJ. Bovendien start Carpet

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Recycling Nederland (CRN) in 2001 met een onderzoek naar de

0

haalbaarheid van hergebruik van tapijt in Nederland. Dit onderzoek

MJA2

richt zich met name op de vraag hoe in ons land een recycling-

1998

traject - van inzameling tot verwerking - voor afgedankt tapijt kan

2001

worden opgezet.

2002

Naar verwachting zullen bedrijven in 2002 minder projecten

2003

opstarten op het gebied van procesmaatregelen en energiezorg.

2004

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

referentiejaar

De verbetering van de energie-efficiency zal duidelijk lager liggen dan in 2001. Veruit de meeste potentie lijken de verbredingsthema’s

0

duurzame energie in de branche moet worden geïnventariseerd.

procent

Verder zal de branche onderzoeken of er in 2002 een strategisch 65

2012

te hebben. De haalbaarheid van verdere toepassing van gebruik van

1

2

3

4



Textielindustrie Deelnemende ondernemingen Producten

36 (39 inrichtingen) technisch textiel, kledingstoffen, interieurstoffen, garens, huishoudtextiel, vlaggen, touw en textiele accessoires

Omzet

€ 0,903 miljard

Werknemers

6.211

Energiegebruik

2,14 PJ (1998) en 1,96 PJ (2001)

Looptijd MJA2

januari 2001 – 31 december 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

21,7%

ResultaatMJA2




•

Vereniging Textielindustrie Nederland (VTN)

•

Provincies (IPO)

•

Gemeenten (VNG)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling

zullen in de komende jaren vooral technisch textiel en niche-

Voor de Nederlandse textielindustrie verloopt het jaar 2001 minder

markten kansen bieden voor de Nederlandse textielindustrie.

voorspoedig dan het voorgaande jaar. Al in het voorjaar wordt

66

zichtbaar dat de opgaande lijn van het jaar 2000 afvlakt. De vraag


naar textielproducten neemt af. Gaandeweg het jaar versterkt

De energiekosten bedragen 3 tot 5% van de totale kosten.

deze tendens zich. Dit beeld tekent zich EU-breed af, waardoor

De textielindustrie maakt met name gebruik van aardgas (44%),

zich op een aantal markten verdringingsverschijnselen voordoen.

elektriciteit (44%) en warmte (11%). Aardgas wordt vooral gebruikt

Prijserosie is het gevolg. Verschillende bedrijven komen met te

voor de veredelingsprocessen, zoals het voorbehandelen, verven,

ruime productiemogelijkheden te zitten en zien zich genoodzaakt

drukken, wassen en drogen. Daarnaast wordt aardgas ingezet

om (beperkte) aanpassingen door te voeren. Het productievolume

voor het verwarmen van ruimtes. Voor mechanische processen,

neemt ten opzichte van 2000 met 4% af. De omzet blijft nagenoeg

zoals spinnen, breien en weven, gebruikt de industrie elektriciteit.

gelijk. De waarde van de export ligt met 64% van de totale omzet

Dit geldt ook voor facilitaire voorzieningen als verlichting en het

iets boven het niveau van voorgaande jaren. Naar verwachting

opwekken van perslucht. Schommelingen in het energiegebruik

hebben voor een groot deel een conjuncturele oorzaak:


de productievolumes van textielbedrijven kunnen onder invloed

www.textielnet.nl

van economische factoren (sterk) variëren.

Energie-efficiency In 2001 verbetert de totale energie-efficiency met 4,8% ten opzichte van 1998. Er worden 66 energiebesparingprojecten uitgevoerd voor verbetering van de procesefficiency en energiezorg. De belangrijkste zijn: •

warmteterugwinning in de ververij (5,1 TJ)

•

optimalisaties in de procesvoering waardoor minder wachttijden en stilstandverliezen optreden (5,1 TJ)

•

het terugbrengen van het aantal weefmachines van 23 naar 11 (4,5 TJ)

•

procesverbeteringen door combinatie van twee processen (3,9 TJ)

•

het invoeren van energiezorg (3,6 TJ)

•

het vervangen van een spanraam (3,2 TJ)

•

warmteterugwinning bij compressoren (2,5 TJ)

•

het vervangen van een elektrische infrarooddroger door een

•

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 -4 -2 0

gasgestookte (2,5 TJ)

MJA2

installatie van een warmtewisselaar en het toepassen van

1998

resultaten van de Gebruikersgroep Breedwassen (2,2 TJ).

2001

Op de langere termijn denkt de branche ook met de verbredings-

2002

thema’s goede resultaten te kunnen boeken. In 2002 zal de aandacht

2003

zich in eerste instantie richten op het invoeren van energiezorg.

2004

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22

referentiejaar

Op 1 januari 2002 start een branchebreed project waarbij elk bedrijf wordt ondersteund bij het opzetten en toepassen van een

67

2012

energiezorgsysteem. Daarnaast wordt veel verwacht van het

-4 -2 0

hergebruik van water en het sluiten van de waterkringloop.

procent

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 doelstelling nog niet bekend

Basismetaal


Koninklijke Ten Cate

Gasverwarmde infraroodstraler groot succes ‘Je helpt het milieu een handje en tegelijkertijd levert het je nog een hoop besparing in energiekosten op’, aldus Gerard Scheffer, milieucoördinator van Ten Cate Advanced Textiles, over de Meerjarenafspraken.

Koninklijke Ten Cate is een van de vele textielfabrieken in

van het doek, de in water opgeloste kleurstoffen te drogen.

Twente. Het bedrijfsonderdeel Ten Cate Technical Fabrics houdt

Dat moet heel snel gebeuren. Scheffer: ‘Vroeger was dit met gas

zich bezig met het vervaardigen van tentdoek, buitenzonwering en

niet mogelijk, omdat het te langzaam ging en je met veel afval

stoffen voor werken veiligheidskleding. Al vóór milieuzorg op de

kwam te zitten. Maar de technieken zijn verbeterd. Deze infra-

politieke agenda stond, had het bedrijf een streng milieubeleid.

roodstraler bespaart ons veel energie. Zo’n 2 tot 3% per jaar.

Een eigen afvalwaterneutralisatie-installatie, voortdurende controle

Er kleefden nog wel wat nadelen aan de gasbrander. De warmte

van afvalwater en residuen en recycling van chemicaliën zijn

die vrij kwam was zo hevig dat het vooral in de zomer nauwelijks

hiervan enkele voorbeelden. Sinds 1995 valt het milieubeleid

uit te houden was. Zelfs de dakbedekking begon te smelten.

onder de verantwoordelijkheid van Gerard Scheffer: ‘Voor de textiel-

Maar daar hebben we wat aan kunnen doen. In het begin was

branche is in december 2001 MJA1 afgelopen. En met succes.

het dus vooral een kwestie van goed afstellen en beter isoleren:

Aanvankelijk verliep het vrij moeizaam, want we hadden tot op

iedereen is er nu heel tevreden mee.’

dat moment nog niet veel aandacht geschonken aan energiebesparing. Uiteindelijk hebben we als bedrijf toch de doelstelling

Installatie / Ook het installeren van de gasverwarmde infrarood-

van 20% efficiencyverbetering gehaald.’

straler leverde weinig problemen op. In de drie weken dat Ten Cate Technical Fabrics in de zomer gesloten is, is het systeem

Het proces / Bij het vervaardigen van tent- of parasoldoek spelen

neergezet. Scheffer: ‘De bediening van de nieuwe infrarood-

water en warmte een grote rol. Wanneer het ruwe doek bij Ten

straler is vrijwel gelijk aan die van de oude, maar het werkt veel

Cate binnenkomt, ondergaat het een intensieve behandeling.

sneller en er kan per week meer geverfd worden. Dat is een

Allereerst moet het sterksel, dat gebruikt wordt ter versteviging

behoorlijk voordeel, omdat het personeel nu wat meer ‘adem’

van de draad bij het weven, eruit gewassen worden. Daarna wordt

heeft en er minder overgewerkt hoeft te worden. Al met al is het

het doek gebleekt, het natuurlijk vet verwijderd en vervolgens

een zeer geslaagd project.’

wordt het geverfd. De niet gehechte kleurstof wordt er weer uitgewassen. Dit gebeurt allemaal onder hoge temperaturen.

MJA2 / Met veel enthousiasme begint Gerard Scheffer aan MJA2.

Scheffer blikt terug: ‘Tijdens MJA1 hebben we vooral gewerkt

‘Het wordt wel steeds moelijker om nog energie-efficienter te

aan procesverbeteringen, zoals het verminderen van het water-

produceren. We werken steeds stapsgewijs naar innovaties.

gebruik. Dankzij een monitoringsysteem is dat aardig gelukt.

Nieuwe projecten zijn bijvoorbeeld de installatie van een rookgas-

Nu kunnen we in spreadsheets zien wat het gebruik is per machine

reiniger, waarbij ook de warmte wordt opgevangen en hergebruikt.

en welke productie hiertegenover staat. We kunnen nog niet

Daarnaast gaan we de infrastructuur van het gebouw verbeteren.

online meten, maar een eerste stap daarvoor is reeds gezet.’

Kortom, voorlopig hebben we voldoende omhanden’, besluit Scheffer.

Gas / Het meest succesvolle project was de overgang naar een infraroodstraler die op gas werkt in plaats van elektriciteit. 69

Deze infraroodstraler wordt gebruikt om, na het impregneren

Basismetaal


Sector: Voedingsmiddelenindustrie Bedrijf: Leerdammer® Company Lees pagina 86/87: ‘Meer zicht op oorzaak en gevolg’

Sector: Industriële sectoren Bedrijf: Hunter Douglas Lees pagina 48/49: ‘Creativiteit basis voor energiezuinige productontwikkeling’

Agrosector

Bloembollen- en bolbloementeelt Deelnemende ondernemingen

circa 600

Producten

verschillende soorten bloembollen en bolbloemen

Omzet

circa € 1 mld. (productiewaarde bollen € 0,55 mld. en bolbloemen € 0,45 mln.)

Energiegebruik

circa 3,8 PJ (totale sector, 2000)

Looptijd MJA1

juni 1998 – 31 december 2005

Doelstelling

- 22% verbetering van de energie-efficiëntie in 2005 ten opzichte van 1995

Resultaat MJA1


- toepassing van 4% duurzame energie in 2005

Deelnemers •

Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij

•

Koninklijke Algemene Vereeniging voor Bloembollen-cultuur (KAVB)

•

Productschap Tuinbouw (PT)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


Om de kosten te beheersen passen bedrijven in de bloembollen-

Het energieverbruik wordt grotendeels bepaald door het gas-

sector steeds meer schaalvergroting toe. Verder is er sprake van

verbruik. Elektriciteit heeft een relatief beperkt aandeel. Een

voortschrijdende mechanisatie. Het totale bloembollenareaal in

groot deel van het energieverbruik is nodig voor het broeiproces.

Nederland is in de achterliggende jaren toegenomen, zowel bij

Daarvoor is warmte nodig, waarvoor met name gas gebruikt wordt.

de voorjaars- als de zomerbloeiers. De oppervlakte met tulpen en

Brandstoffen als propaan, butaan en huisbrandolie worden relatief

narcissen vertoont de laatste jaren een gestage groei, terwijl de

weinig gebruikt. Brandstoffen als propaan, butaan en huisbrand-

oppervlakte met hyacinten en irissen de laatste jaren redelijk

olie worden relatief weinig gebruikt.

stabiel is.

De verschillende behandelingsfasen van de bloembollen kennen

De trend van het steeds meer toepassen van waterbroei zet zich

allemaal hun eigen energiekarakteristiek. Voor de broeierij en het

in 2001 voort. Voor deze methode is minder energie nodig dan

bewaren van het plantgoed is een grote hoeveelheid energie

voor kistenbroei.

nodig in vergelijking met het drogen en prepareren van de bollen. Het energieverbruik gedurende het jaar heeft een vrij grillig karakter.

72

Energie-efficiency

aandeel duurzame energie. Om deze goede vooruitzichten te

Het jaar 2001 stond in het teken van de invoering van de energie-

verzilveren, zal in de komende jaren veel aandacht uitgaan naar

besparingsmaatregelen die in de eerder opgestelde energie-

kennisoverdracht en stimulering van de toepassing van besparings-

besparingsplannen op bedrijfsniveau zijn opgenomen.

mogelijkheden.

Uit monitoringsgegevens blijkt dat het aantal bedrijven dat energiebesparende maatregelen integreert in de bedrijfsvoering nog


steeds toeneemt.

http://www.bulbgrowing.nl/index.cfm

De sector en de overheid hebben in 2001 opnieuw geïnvesteerd in

http://www.tuinbouw.nl/

onderzoek naar besparingsmogelijkheden. Een aantal meerjarige onderzoeksprojecten in het kader van de energiebesparing wordt eind 2001 en begin 2002 afgerond: beperking van ventilatie bij het bewaren van tulpen, beperking van energieverbruik bij het drogen en bewaren van bloembollen en beperking van energieverbruik bij heetstook van hyacinten. Op het gebied van duurzame energie zijn studies naar de haalbaarheid van windenergie in de sector

MJA1

en het gebruik van warme kaslucht in het droogproces afgerond.

1995

Ondanks de huidige inspanningen van de MJA-deelnemers is er

1996

nog veel werk te verzetten om de ambitieuze doelstellingen van de

1997

MJA binnen bereik te brengen. De relatief beperkte en wisselende

1998

deelname (o.a. door bedrijfsbeëindiging) van ondernemers aan de

1999

monitoring maakt het lastig een goed beeld van de stand van

2000

zaken op het gebied van energiebesparing en energie-efficiency

2001

te schetsen. Om een zo zuiver mogelijk beeld te krijgen, is de

2002

energie-efficiencyverbetering bepaald op basis van de verbruiks-

2003

en productiecijfers van de bedrijven die gedurende alle jaren

2004

monitoringsgegevens hebben aangeleverd.

2005


Onderzoeksresultaten geven aan dat een belangrijke additionele

0

besparing van energie en verbetering van de energie-efficiency

procent

mogelijk is. Ook zijn er mogelijkheden voor een toename van het 73

referentiejaar

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 22% doelstelling

Agrosector

Glastuinbouw Deelnemende ondernemingen

circa 8.500

Producten

vele soorten groenten, bloemen en potplanten

Omzet


Werknemers

45.000 (glastuinbouwbedrijven) 80.000 (gehele glastuinbouwcomplex)

Energiegebruik

108,9 PJ (1980) en 123,3 PJ (2001)

Looptijd Convenant

1997 - 2010

Glastuinbouw en Milieu Eindresultaat MJA1

44%

Doelstelling

65% energie-efficiencyverbetering in 2010 ten opzichte van 1980 4% duurzame energie

Resultaat


Deelnemers •


•

Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

•

Minister van Verkeer en Waterstaat

•

Interprovinciaal Overleg (IPO)

•

Vereniging van Nederlandse Gemeenten

•

LTO-Nederland

•

Unie van Waterschappen

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling

in beperkte mate van de subsidieregeling BSE duurzame energie.

Het glastuinbouwareaal blijft in 2001 gelijk aan dat van het voor-

MJA1 krijgt voor de glastuinbouwsector een vervolg in het

gaande jaar. De bedrijfsresultaten in de glastuinbouw zijn in 2001

Convenant Glastuinbouw en Milieu. Streven is een energie-

slechter dan in 2000. De gemiddelde rentabiliteit bij de glasgroente-

efficiencyverbetering van 65% in 2010 ten opzichte van 1980.

bedrijven daalt van 106 naar 88%, bij de snijbloemen van 99 naar

Daarnaast is als doelstelling opgenomen dat het aandeel duurzame

96% en bij de pot- en perkplanten blijft de rentabiliteit gelijk op 97%.

energie in 2010 minimaal 4% moet zijn. Als gevolg van de onzeker-

De schaalvergroting in de glastuinbouw gaat onverminderd door.

heid rond de liberalisering van de energiemarkten stagneert de

Tuinders investeren in 2001 flink in energiebesparing. Ze maken

warmtelevering van derden.

daarbij veel gebruik van de EIA-regeling, het CO2-reductieplan en 74


voorzieningen. Dat blijkt uit de aantallen aanvragen voor Groen

De meeste energie wordt ingezet voor verwarming, klimaatregeling,

Label kassen en voor de Energie Investeringsregeling (EIA) waar-

CO2-dosering en - in mindere mate - belichting van gewassen onder

mee de overheid energiebesparing en CO2-reductie stimuleert.

glas (ongeveer 1.500 ha). Het gemiddelde primaire brandstofverbruik

In 2001 wordt naar schatting 4% minder CO2 uitgestoten dan in

in 2001 ligt in de Nederlandse glastuinbouw op ongeveer 39 m

3

per m2. Het totale primaire brandstofgebruik daalt tot 4 miljard m3.

1990. Hiermee komt de CO2 emissie in 2001 op 7,2 miljoen ton. Ten opzichte van 2000 is er een vermindering van 0,5 miljoen ton CO2 ofwel 6%.

Energie-efficiency De energie-efficiencyverbetering van de Nederlandse glastuinbouw


komt in 2001 uit op 48% ten opzichte van het referentiejaar 1980.

www.tuinbouw.nl

www.uvw.nl

www.lto.nl

4% van deze verbetering is gerealiseerd in 2001. Daarmee is een goede stap gezet op weg naar het realiseren van één van de energiedoelstellingen van het Convenant Glastuinbouw en Milieu, namelijk 65% energie-efficiencyverbetering in 2010 ten opzichte van 1980. In 2001 is de bijdrage van duurzame energie met circa 0,1% nog zeer beperkt.

1980

referentiejaar

De energie-efficiency wordt uitgedrukt in het primair brandstofverbruik per eenheid product.

1992

De 4% verbetering in 2001 is in de eerste plaats een gevolg van

1993

een forse afname van het primair brandstofverbruik (6% minder

1994

dan in 2000). Dit terwijl het aandeel warmte dat door derden

1995

geleverd wordt ten opzichte van 2000 vrijwel gelijk blijft. De daling

1996

van het primair brandstofverbruik per m2 is dan ook vrijwel

1997

geheel het resultaat van energiebesparende voorzieningen zoals

1998

warmtebuffers, beweegbare schermen en verdere optimalisatie

1999

van de klimaatinstellingen met behulp van klimaatcomputers.

2000

De 4% verbetering is in de tweede plaats het gevolg van de stijging

2001

van de fysieke productie per m2 ten opzichte van 2000 met 2%. Hiermee lijkt de trend van een stagnerende productieontwikkeling,

0

onderbroken.

procent

In 2001 wordt steeds meer geïnvesteerd in energiebesparende 75

2010

zoals die zich gedurende de afgelopen 5 jaar voordeed, te zijn

3

6

9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 39 42 45 48 51 54 57 60 63 66 65% doelstelling

Agrosector

Paddestoelenteelt Deelnemende ondernemingen

214

Producten

vooral champignons, verder ook andersoortige paddestoelen

Omzet

circa € 318 miljoen

Energiegebruik

1,3 PJ (2001)

Looptijd MJA1

maart 1998 – 1 januari 2006

Doelstelling

- 20% energie-efficiencyverbetering in 2005 ten opzichte van 1995 - toepassing van 5% duurzame energie in 2005

Resultaat MJA1

12,3% energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1995

Deelnemers •


•

Vereniging Paddestoelenteelt Nederland (VPN)

•


•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


In 2001 zet een aantal trends uit voorgaande jaren zich door.

Het grootste deel van de energie wordt ingezet voor klimaat-

Het aantal bedrijven daalt en de gemiddelde bedrijfsgrootte stijgt.

beheersing (koelen en verwarmen). Daarnaast wordt een sub-

Vooral nieuwe bedrijven die aan de conservenindustrie leveren,

stantieel deel gebruikt voor het ontsmetten van de teeltcellen

zijn relatief groot van omvang. Ondanks deze ontwikkelingen blijft

(het zogenaamde doodstomen).

de productie van de sector als geheel stabiel. Kostenbeheersing blijft een belangrijk aandachtspunt.

76

Energie-efficiency

opleveren. De tot nu toe behaalde resultaten bij een snijbedrijf

In 2001 bedraagt de totale energie-efficiencyverbetering 12,3% ten

worden ook beproefd bij een plukbedrijf. Om de kans op succes

opzichte van het referentiejaar 1995. 1,8% hiervan wordt gereali-

zo groot mogelijk te maken, worden ook leveranciers van klimaat-

seerd door duurzame energie. Ten opzichte van 2000 betekent dit

computers bij het proces betrokken.

een verbetering van ruim 4%. Met dit resultaat ligt de sector goed

Daarnaast doet de sector onderzoek naar de mogelijkheden

op schema voor het realiseren van de doelstelling van 20%

energie te besparen op het doodstoomproces na elke teelt.

verbetering in 2005. In 2001 heeft de Vereniging Paddestoelenteelt Nederland (VPN) de taken overgenomen van de Coöperatieve Nederlandse Champignonkwekersvereniging (CNC). Hierdoor is minder aandacht uitgegaan naar het ontplooien van activiteiten in het kader van de

77

MJA dan was gepland.

MJA1

Omdat klimaatbeheersing in de teeltcellen grote invloed heeft op

1995

het energiegebruik van de sector is hier in het verslagjaar de

1996

nadruk op gelegd. In een demonstratieproject heeft een van de

1997

teeltbedrijven een verbeterd luchtverdeelsysteem uitgetest.

1998

Dit systeem leidt de geklimatiseerde lucht vrijwel geheel over het

1999

teeltbed. Hierdoor kan de ventilatiebehoefte aanzienlijk dalen,

2000

wat resulteert in een daling van het energiegebruik. Bovendien is

2001

opdracht gegeven voor de verdere ontwikkeling van de zogenoemde

2002

WVC-regeling (Warmte, Vocht en CO2). Het onderzoek hiernaar

2003

richt zich voornamelijk op de verdamping tijdens het groeiproces.

2004

Het nog verfijnder regelen van het klimaat, waarbij maximaal

2005

referentiejaar

gebruik wordt gemaakt van buitenlucht en andere natuurlijke

0

hulpmiddelen, moet een forse besparing op het energiegebruik

procent

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 20% doelstelling

Basismetaal


Sector: Industiële sectoren Bedrijf: Nijmeegsche IJzergieterij Lees pagina 40/41: ‘Efficiency-maatregelen ingebed in het totale productiesysteem’

Sector: Agrosector en Voedings- en genotmiddelenindustrie Bedrijf: Ten Kate Vetten Lees pagina 96/97: ‘Energiewinst dankzij ecocluster’


Cacao-industrie Deelnemende ondernemingen

5

Producten

cacaopoeder, cacaoboter, cacaomassa


circa 488.000 ton cacaoboonequivalenten

Werknemers

circa 900

Energiegebruik

2,2 PJ (1995) en 2,3 PJ (2001)

Looptijd MJA1

7 oktober 1998 - 1 januari 2006

Doelstelling


Resultaat MJA1

21% energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1995 (voorlopig)



•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


In 2001 neemt de productie gemiddeld met ruim 3% toe ten

Deze MJA dekt 100% van het energiegebruik in de branche.

opzichte van 2000. De Nederlandse cacao-industrie is afnemer

Aardgas, met een primair energiegebruikaandeel van 57% is

van circa 15% van alle cacaobonen ter wereld. De kwaliteit van

de belangrijkste energiedrager binnen de cacao-industrie.

de bonen is sterk afhankelijk van het werelddeel waar ze vandaan

De belangrijkste processen zijn het alkaliseren/branden en malen

komen. Daardoor kent de cacao-industrie een sterke oogstafhan-

van de cacaoboon tot cacaomassa, het uitpersen van de cacao-

kelijkheid. Ook worden financiële marges op het eindproduct

boter uit de massa, het breken en malen van de perskoeken tot

sterk beïnvloed door consumptiefluctuaties, wat invloed heeft op

cacaopoeder en het filteren en deodoriseren van de cacaoboter.

het investeringsniveau van de bedrijven. Ontwikkelingen binnen de branche zijn door beide factoren niet eenvoudig te voorzien.

80

Energie-efficiency In 2001 is er een totale energie-efficiencyverbetering van 4,3% ten opzichte van 2000. Ten opzichte van het referentiejaar 1995 is de verbetering 21%. Hiermee heeft de cacao-industrie haar MJAdoelstelling van 18% energie-efficiencyverbetering reeds gehaald. De belangrijkste energiebesparende projecten in 2001 zijn: •

capaciteitsvergrotingproject

•

nieuwe toerenregeling op grote motoren

•

aanpassingen stoomketel

•

nieuwe besturing koelinstallatie

•

good housekeepingmaatregelen.

De gemiddelde energie-efficiencyverbetering die de afgelopen jaren behaald is, ligt ongeveer een factor twee hoger dan de gemiddeld noodzakelijke 1,8% per jaar. Dit is niet alleen het resultaat van de uitgevoerde energiebesparingsmaatregelen,

MJA1

maar ook van de productiegroei ten opzichte van het referentie-

1995

jaar 1995.

1996

referentiejaar

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 0

1

2

procent

81

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 18% doelstelling


Groente- en fruitverwerkende industrie Deelnemende ondernemingen Producten

27 (met 34 inrichtingen) groenteconserven, tafelzuren, champignon, conserven, diepvriesgroenten en -fruit, gedroogde groenten en fruit, vruchtenconserven, jams en geleien, vruchtensap en -saus, overige

Omzet

€ 0,95 miljard

Werknemers

circa 3.600

Energiegebruik

3,1 PJ (1998) en 3,5 PJ (2001)

Looptijd MJA2


Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

11%

Resultaat MJA2




•

Vereniging van de Nederlandse Groenten- en fruitverwerkende industrie (VIGEF)

•


•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling De groente- en fruitverwerkende industrie heeft te maken met

er is toenemende publieke en politieke aandacht voor voedselveiligheid.

een veranderende consumentenmarkt waarin ‘convenience’ en

De verwachting is dat bovenstaande ontwikkelingen zowel een

een gevarieerder aanbod belangrijk zijn. Globaal is er sprake van

positief effect (beleid van de overheid) als een negatief effect

veel productaanpassingen en verdergaande optimalisering van

(andere ontwikkelingen) op het energieverbruik zullen hebben.

de kwaliteitscontrole. Deze omstandigheden hebben een negatief

Het effect van de eerste twee genoemde ontwikkelingen zal

effect op de energiebesparing. Daarnaast spelen ook de volgende

overigens niet zozeer merkbaar zijn bij de ondernemingen als

ontwikkelingen een rol:

wel in de keten waarvan de bedrijven deel uitmaken.

•

•

82

•

kleinere huishoudens en een grotere deelname aan het arbeidsproces van consumenten leiden tot de productie van


kleinere verpakkingen

De sector gebruikt primair gemiddeld 38,7% elektriciteit, 0,9%

het beleid van de overheid om de hoeveelheid verpakkingen

warmte, 59,8% gas en 0,6% overige energiedragers. De hoeveel-

terug te dringen leidt tot aangepaste verpakkingen (lichter of

heid hangt af van het type verduurzamingsproces (invriezen, drogen,

van een ander materiaal)

pasteuriseren etc.). Dit procesonderdeel kost de meeste energie.

Daarnaast zijn het blancheer- en het koelproces belangrijke


energiegebruikers. Weersomstandigheden, de eisen op het gebied

www.vigef.nl

van verbeterde productkwaliteit en een veranderend producten-

www.tuinbouw.nl

pakket hebben invloed op de hoeveelheid energie die gebruikt wordt.

Energie-efficiency De totale energie-efficiencyverbetering ten opzichte van het referentiejaar 1998 bedraagt 2,5%. Ten opzichte van 2000 is er een verbetering van 0,1%. Het effect van ontsparende invloeden is bijna even groot als de inspanningen van besparingsprojecten. In 2001 zijn veel meer besparingsprojecten uitgevoerd dan in 2000, namelijk 53 met een totale besparing van 128 TJ tegen 9 besparingsprojecten met een besparing van 10 TJ in het jaar 2000. De energiebesparende projecten die in 2001 voor het grootste resultaat zorgen, zijn: •

strategisch project: - verdubbeling van de productie

•

energiebesparing in processen: - ultraclean afvulproces bij een productielijn - het verhogen van de efficiency van een productielijn

•

energiebesparing in gebouwen en utilities:

MJA1 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

- het plaatsen van een rookgascondensor - het verwijderen van een naverbrander ter voorbereiding van het plaatsen van een brudencondensor.

referentiejaar

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

MJA2 1998

referentiejaar

2001

De energie-efficiency in de groente- en fruitverwerkende industrie

2002

is sterk afhankelijk van de bezettingsgraad. Het centraliseren van

2003

de productie van een aantal bedrijven heeft een gunstig effect op

2004

de energie-efficiency. Het is niet bekend of meer bedrijven de productie gaan centraliseren. De productie van de branche als geheel zal naar verwachting toenemen.

2012 0

1

2

procent

83

3

4



Koffiebranderijen Deelnemende ondernemingen Producten

8 (9 inrichtingen) gebrande koffie, oploskoffie (koffiebonen of gemalen koffie, wel of niet gedecafeineerd), liquids en instants


114.661 ton gebrande koffie (totaal binnenlands afgeleverde koffie en import van gebrande koffie)

Werknemers

circa 1.600

Energiegebruik

0,7 PJ (2000)

Looptijd MJA2

2001 - 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

21,8%

Resultaat MJA2



Minister Landbouw, Natuurbeheer en Visserij

•

Vereniging van Nederlandse Koffiebranders en Theeverpakkers (VNKT)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling

in supermarkten, speciaalzaken en horeca nieuwe producten van

In 2001 drinkt de gemiddelde Nederlander 149 liter koffie.

hoge kwaliteit, zoals krachtige espresso’s, new instants (producten

Dat staat gelijk aan 7,2 kilogram koffie op jaarbasis. Nederland

op basis van oploskoffie) en ‘single origins’ (koffiesoorten uit één

neemt wat consumptie per hoofd van de bevolking betreft de vijfde

streek van herkomst). Technologische vernieuwingen, zoals de

plaats in op de wereldranglijst. Alleen in Finland, Zweden, Noor-

filterpads en de single portions, spelen in op de wens van de

wegen en Denemarken wordt meer koffie gedronken. De trend naar

consument om snel en gemakkelijk een enkele kop koffie te kunnen

variatie in soorten op de koffiemarkt is al enkele jaren zichtbaar.

zetten.

Het assortiment wordt daarop aangepast. De branche introduceert

84

Energiekarakteristiek 59% van het totale primaire energiegebruik van de sector komt voor rekening van aardgas. Het productieproces van koffie vergt veel energie voor het brandproces en de naverbranding van geurcomponenten, het concentreren en (vries)drogen. De belangrijkste thermische processen zijn het branden van de koffie en de naverbranding voor geurbestrijding. De verpakkingslijnen, ventilatoren en de koeling voor het vriesdrogen zijn de belangrijkste elektrische processen.

Energie-efficiency

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994

Alle 8 inrichtingen zijn met hun energiebesparingsplannen voor de MJA2 in een afrondende fase. Het meerjarenplan, waarvan de basis gevormd wordt door de EBP’s, bevindt zich eveneens in een afrondende fase. De monitoring over 2001 wordt na afronding van het EBP2-traject opgestart.

1995 1996 1997 1998 1999 2000 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

MJA2 1998

referentiejaar

2001


2002 2003 2004

2012 0

1

2

procent

85

3

4

5

6



Margarine-, vetten- en oliënindustrie Deelnemende ondernemingen

11 (17 vestigingen)

Producten

eetbare oliën en vetten, margarines en sauzen

Omzet

€ 3,2 miljard

Werknemers

circa 4.000

Energiegebruik

6,60 PJ (1998) en 7,2 PJ (2001)

Looptijd MJA2


Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

20,6%

Resultaat MJA2

-2,5% totale energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichten van 1998



•

Productschap Margarine-, vetten en oliën

•

Vernof

•

Bond van Nederlandse Margarinefabrikanten

•

Provincies (IPO)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling

Een trend die ook al jaren waarneembaar is, is die van fusies en

De productie van margarine neemt al jaren licht af. Ook in 2001

samenvoegingen. De crush en raffinage staan wereldwijd onder

zet deze trend zich voort. De dierlijk-vetsector staat sterk onder

druk vanwege de kleine marges. Om kosten te besparen en dus

druk. Door BSE en MKZ is het aanbod van grondstoffen minder,

te overleven, moeten bedrijven grootschalig opereren of zich juist

terwijl ook de afzet onder druk staat. Onduidelijkheid over de toe-

specialiseren en inspelen op niches in de markt.

komstige EU-wetgeving maakt het moeilijk om nu grootschalige

86

investeringen te doen. Plantaardige producten vormen een alter-


natief voor dierlijke vetten. Toch vindt geen volledige substitutie

De sector gebruikt primair gemiddeld 99,5% aardgas, 0,2%

plaats met plantaardige oliën. Ook de inkrimping van de veestapel

elektriciteit en 0,3% overige brandstoffen. Deze verhouding wordt

zal gevolgen hebben voor de sector. Het is echter niet mogelijk te

voornamelijk bepaald door een grote inzet van warmtekracht-

voorspellen hoe groot die zullen zijn.

installaties in deze sector. De productie van ruwe eetbare olie uit

oliehoudende grondstoffen (crushing van zaden en bonen) is


goed voor ruim 50% van het totale energiegebruik. Olieraffinage

www.agro.nl/mvo/

vergt circa 23% van het energiegebruik van de sector.

Energie-efficiency De energie-efficiency verslechtert in 2001 ten opzichte van het referentiejaar 1998 met 2,5%. Vergeleken met 2000 is er een verslechtering van 1,8%. De belangrijkste energiebesparende projecten in 2001 zijn het in bedrijf nemen van een warmtekrachtinstallatie, het plaatsen van nieuwe warmtewisselaars, verbetering van de warmteterugwinning bij deodorisatie-units en hardingunits, het aanbrengen van frequentieregelaars en het optimaliseren van persluchtopwekking. Door vooral wisselende capaciteitsbezetting en veranderende productspecificaties wordt het effect van deze besparingsmaatregelen echter niet benut. Ondanks energiebesparende projecten is er dus een achteruitgang van de energieefficiency. De afname van de energie-efficiency van 2,5% is inclusief een

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

positief resultaat van 1,3% ten opzichte van zowel 1998 als

0

2000 op het gebied van energiezuinige productontwikkeling.

MJA2

Deze verbetering wordt onder andere bereikt door het invoeren

1998

van energiezuinige flesproductie. Daarnaast heeft een producent

2001

van vloeibare margarine een verandering aangebracht in de

2002

verpakking. In de oude situatie werden de margarineflessen

2003

geëtiketteerd en aangevoerd bij de margarinefabriek. In de nieuwe

2004

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

5

6

referentiejaar

situatie worden preforms aangevoerd die ter plekke worden uitgeblazen tot flessen en voorzien van een etiket. Ook wordt energie bespaard door reductie van het aantal volumekilometers.

2012 -3 -2 -1 0 procent

87

1

2

3

4

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 doelstelling nog niet bekend


Zuivelindustrie Deelnemende ondernemingen

14 (70 inrichtingen)

Producten

zuivelproducten

Omzet

€ 5,67 miljard

Werknemers

11.000

Energiegebruik

15,7 PJ (1998) en 16,7 PJ (2001)

Looptijd MJA2

1 januari 2001 - 31 december 2012

Doelstelling

nog niet bekend

Eindresultaat MJA1

14%

Resultaat MJA2

2% totale energie-efficiencyverbetering in 2001 ten opzichte van 1998



•

Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO)

•

Nederlandse Vereniging van Kaassmelters (NEDSMELT)

•

Provincies (IPO)

•

Ondernemingen

Sectorontwikkeling


In 2001 zijn de marktontwikkelingen ongeveer gelijk aan die van

Het aandeel van het energiegebruik is 80,2% voor aardgas, 19,7%

het jaar ervoor. De situatie is niet slechter, maar zeker ook niet

voor elektriciteit en 0,1% voor stookolie/LPG. De meest energie-

beter. Vanwege onder andere het quotumsysteem in Europa

intensieve bewerkingsstap in de zuivelindustrie is het verwijderen

(waardoor de totale productie gelimiteerd is) is er bij bedrijven

van water door indampen en drogen. Koelen en reinigen vragen

een trend om producten te ontwikkelen met een hoge toegevoegde

eveneens veel energie. Daarnaast wordt, vanwege het grote

waarde. Hiervoor gebruiken zij vaak ingewikkeldere productie-

volume, veel energie gebruikt bij het voorbehandelen van melk

processen en/of kleinere verpakkingen. Dit leidt tot een toename

(verhitten) die als grondstof dient voor andere producten.

van het energiegebruik per hoeveelheid eindproduct. Om een

88

hogere kostenefficiëntie te bereiken, is er binnen de branche nog

Energie-efficiency

steeds sprake van concentratie van de productie. Dit heeft onder

In 2001 bereikt de zuivelindustrie een energie-efficiencyverbetering

meer tot gevolg dat productielocaties gesloten worden.

op het gebied van procesefficiency van 2% ten opzichte van het

referentiejaar 1998. 0,1% hiervan wordt bereikt met projecten op het gebied van duurzame energie. Ten opzichte van 2000 bedraagt de verbetering 0,2%. In 2001 neemt de CO2-uitstoot toe met 4 kton. Echter, door het gebruik van duurzame energiebronnen komt de totale extra CO2uitstoot uit op 2 kton. In totaal neemt de branche 222 maatregelen op het gebied van procesefficiency en energiezorg. Deze maatregelen leiden tot een totale besparing van 310 TJ. Dit is 17% meer besparing dan in het jaar 2000. Het aantal maatregelen is dan ook ruim driemaal zo groot. Het feit dat in 2000 de EBP’s worden opgesteld, geeft bedrijven een impuls energiebesparende maatregelen te nemen. Vandaar waarschijnlijk het relatief grote aantal maatregelen van 2001. Belangrijke projecten zijn het investeren in energie-efficiënte productiemiddelen (bijvoorbeeld nieuwe indampers), het optimaliseren van productieprocessen en het optimaliseren van de stoomvoorziening. In 2001 worden ook activiteiten ondernomen in het kader van de verbredingsthema’s. Het gaat vooral om het inkopen van groene

MJA1 1989

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

stroom en het inzetten van biogas afkomstig van eigen afvalwater-

0

zuivering.

MJA2

Van grote invloed op de energiesituatie in de zuivelindustrie is

1998

het faillissement in mei 2001 van de WKK-installatie te Borculo.

2001

Dit heeft op brancheniveau een negatieve invloed op de energie-

2002

efficiencyverbetering van 3,4%. Ook maatregelen die genomen

2003

worden in verband met de mond- en klauwzeercrisis, zoals dubbele

2004

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

referentiejaar

hittebehandelingen en kortere charges, hebben in 2001 een negatieve invloed op de energie-efficiency van de zuivelindustrie (<0,1%).

2012 0

1

2

procent

89

3

4


Leerdammer® Company

‘Meer zicht op oorzaak en gevolg’ De Leerdammer® Company heeft een uitgebreid Utility Beheersysteem (UBS) voor het monitoren van onder andere het energieverbruik in de productie. ‘De energiestand voor de kaasfabriek is elk moment zichtbaar, evenals de trend die zich aftekent. Zo kunnen we optimaal werk maken van energiezorg’, vertelt Wytze van der Velde, stafmedewerker Productie.

Leerdammer® Company, een divisie van Wessanen, is marktleider

nadelig.’ Plotselinge veranderingen in het energieverbruik probeert

in merkkaas. Voor het bedrijf is het meten van het energieverbruik

Van der Velde zo snel mogelijk te verklaren. ‘Vorig jaar richtten

van de verschillende productieprocessen een belangrijke doel-

we een ruimte in voor rijping van kazen. De luchtconditionering

stelling in MJA2. Het is een belangrijke toevoeging aan energie-

was niet optimaal, zodat we tijdelijk meer leidingwater moesten

zorg die het bedrijf inmiddels heeft ingevoerd. ‘Sinds 1 april 2001

gebruiken. Toen de teller opliep naar 50 m3 extra water per dag

kunnen we via meters precies zien hoeveel water, elektriciteit en

hebben we een andere oplossing bedacht. Je ziet vrijwel direct

gas we per dag gebruiken. Het belang van deze werkwijze is dat

dat een handeling ongunstige gevolgen heeft en vervolgens

je adequaat en snel kunt reageren op plotselinge afwijkingen van

probeer je een beter alternatief te vinden.’

het energieverbruik’, zegt Van der Velde, die verantwoordelijk is voor monitoring. ‘Het overzicht is continu beschikbaar. Stem je af

Efficiënt / Tot grote bezuinigingen heeft het UBS niet geleid.

op bijvoorbeeld de kaasmakerij, dan zie je een doorsnede met het

Hoewel enkele nieuwe producten meer energie vragen, is de

energieverbruik van het productieproces van de afgelopen 24 uur.

energie-efficiency van de afdeling Productie nagenoeg gelijk

Alle belangrijke productieonderdelen zijn aangesloten op dit

gebleven. Het bedrijf werkt al zo efficiënt mogelijk om de kosten

systeem. Het energieverbruik van de overige activiteiten kunnen

te drukken. Van der Velde weet bijvoorbeeld dat de fabriek in de

we daar vervolgens uit afleiden. De meetresultaten worden iedere

vroege jaren tachtig een van de eerste was die condenswater

dag genoteerd en bewaard. Uiteindelijk krijgt het management

opnieuw gebruikte als was- en spoelwater. ‘Nu gaat er een half

maandelijks een handzaam verslag met grafieken, staafdia-

miljoen liter leidingwater per week doorheen, anders zou het

grammen en een verklaring van de uitschieters. Ook bij het

zeven miljoen zijn. Dat scheelt veel geld.’

regulier overleg op de afdeling Productie is het energieverbruik een vast agendapunt.’

Energiezorg in beeld / Het monitoren van het verbruik is een belangrijk instrument in het energiebeleid. Alle zuivelbedrijven zijn

91

Oorzaak en gevolg / Het beheersysteem geeft veel meer zicht

vanaf dit jaar verplicht energiezorg in te voeren, zoals in MJA2 is

op oorzaak en gevolg, stelt Van der Velde. Hij weet nu precies

afgesproken. Van der Velde: ‘We zijn begonnen met een project

hoeveel energie er nodig is voor een bepaald product. Neem de

van Novem voor de zuivelsector. Er werd een gesubsidieerd data-

verwerking van wei, die vrijkomt bij het kaasmaken. ‘Om wei in te

verwerkingsprogramma aangeboden, maar wij gaven de voorkeur

dikken hebben we een indampinstallatie, die maar liefst driekwart

aan dit systeem, dat we zelf hebben ontwikkeld en ingevoerd.

van ons gasverbruik voor haar rekening neemt. Uit de cijfers blijkt

We willen energiezorg ook beter zichtbaar maken voor mede-

overigens dat de energie-efficiency van de weiproductie wat is

werkers. Daarvoor halen we alle benodigde data uit het UBS en

gedaald. Dat komt door een verschuiving in de mix van wei-

hangen overzichten op in de fabriek. Straks zijn deze ook beschik-

producten, waarmee we tegemoet komen aan wensen van de

baar via intranet. Zo proberen we iedereen bewust te maken van

klant. De markt vraagt erom, maar voor het energieverbruik is het

wat de gevolgen zijn van je handelen voor het verbruik van energie.’


Fijnkeramische industrie Deelnemende ondernemingen

14 vestigingen

Producten

vloer- en wandtegels, porselein, sanitair, vuurvast en aarde-werk

Omzet

circa € 227 miljoen

Werknemers

2.067

Energiegebruik

2,2 PJ (1999)

Looptijd MJA2

nog niet toegetreden

Doelstelling

n.v.t.

Eindresultaat MJA1

7%

Resultaat MJA2

n.v.t.

De fijnkeramische industrie wordt vertegenwoordigd door de Algemene Vereniging voor de Nederlandse Aardewerkindustrie (AVA). De branche heeft deelgenomen aan MJA1 en daarmee een energie-efficiencyverbetering behaald van 7% ten opzichte van 1989. Naar verwachting zal de fijnkeramische industrie eind 2002 toetreden tot het MJA2 convenant. De EBP’s die daartoe geschreven moeten worden, zijn inmiddels zo goed als afgerond. Ook het meerjarenplan is binnenkort klaar.

92


Grofkeramische industrie Deelnemende ondernemingen Producten

straatbaksteen, keramische binnenmuursteen, metselbaksteen, keramische dakpan

Omzet

€ 359 miljoen

Werknemers

2.035

Energiegebruik

9,2 PJ (1999)

Looptijd MJA2


Doelstelling

n.v.t.

Eindresultaat MJA1

11%

Resultaat MJA2

n.v.t.

De grofkeramische industrie bestaat uit de sectoren baksteen

dit moment EBP’s op. Zij bevinden zich hiermee in de afrondende

(metsel- en straatsteen) en keramische dakpannen. De industrie

fase. Ook het meerjarenplan, dat opgesteld wordt op basis van

wordt vertegenwoordigd door het Koninklijk verbond van

de EBP’s, wordt binnenkort afgerond.

Nederlandse Baksteenfabrikanten (KNB) en de Nederlandse Vereniging van Keramische Dakpannen Fabrikanten (NEDACO). De branche heeft deelgenomen aan MJA1 en heeft daarmee een energie-efficiencyverbetering bereikt van 11% ten opzichte van 1989. De verwachting is dat de grofkeramische industrie eind 2002 zal toetreden tot MJA2. Daartoe stellen alle vestigingen op

93

23 (52 vestigingen)


Kalkzandsteenindustrie Deelnemende ondernemingen

1 (8 inrichtingen)

Producten

stenen, blokken en elementen


afzet 1,1 miljard stenen (waalformaat)

Werknemers

700

Energiegebruik


Looptijd MJA2


Doelstelling

n.v.t.

Eindresultaat MJA1

11,1%

Resultaat MJA2

n.v.t.

De kalkzandsteenindustrie wordt vertegenwoordigd door de

De EBP’s dienen vervolgens als basis voor het meerjarenplan.

Vereniging van Nederlandse Kalkzandsteenproducenten (VNK).

Ook het schrijven van het meerjarenplan wordt binnenkort

De branche heeft deelgenomen aan MJA1 en daarmee een

afgerond.

resultaat bereikt van 11,1% energie-efficiencyverbetering ten opzichte van 1989. De verwachting is dat de branche eind 2002 of begin 2003 toetreedt tot MJA2. Daartoe worden op dit moment EBP’s opgesteld. Deze zijn inmiddels zo goed als afgerond.

94


Vleesverwerkende industrie Deelnemende inrichtingen Producten

80 productievestigingen halve karkassen, vlees en vleesdelen, vleeswaren, vleesconserven, bacon snacks, pluimveevlees en diverse toebereidingen (gehakt en panklare producten)

Omzet

€ 4,6 miljard

Werknemers

25.000

Energiegebruik


Looptijd MJA2


Doelstelling

n.v.t.

Eindresultaat MJA1

12,7%

Resultaat MJA2

n.v.t.

De branche heeft deelgenomen aan MJA1 en heeft daarmee een

geleden in gang is gezet, is nog steeds gaande. Oudere locaties

energie-efficiencyverbetering bereikt van 12,7% ten opzichte van

worden gesloten en de grotere locaties gemoderniseerd.

1989. Op het moment van het samenstellen van deze brochure is

De schommelingen in de productie hebben grote invloed op de

de vleessector nog niet toegetreden tot de MJA2. De gesprekken

energie-efficiency. De deregulatie van de productie en de export-

over toetreding met de organisaties in de (pluimvee)vleessector

beperkingen maken een efficiënte bedrijfsvoering moeilijk.

bevinden zich inmiddels wel in de afrondende fase. Ook is besloten

De verplichte BSE-testen hebben bijvoorbeeld tot gevolg dat

om alvast te starten met de monitoring van het energiegebruik in

producten langer gekoeld moeten worden bewaard. Daarnaast

2001. Naar alle waarschijnlijkheid tekent de sector op 2 september

kampt de vleesverwerkende industrie met concurrentie van bui-

2002.

tenlandse bedrijven die lagere productiekosten hebben en is er een duidelijk waarneembaar effect van de import van pluimvee-

Het jaar 2001 wordt voor de vleesverwerkende industrie vooral

vlees. Energiebesparing komt hierdoor onder druk te staan. Naar

bepaald door BSE-uitbraken in Europa en de MKZ-crisis in eigen

verwachting wordt de energie-efficiency positief beïnvloed door

land. Grote schommelingen in productie en omzet van bedrijven

het sluiten of moderniseren van oude locaties op termijn.

zijn het gevolg. Het proces van schaalvergroting, reallocatie van de productie en vernieuwing van de producten, dat al enige jaren

95

Ten Kate Vetten

Energiewinst dankzij ecocluster Dat samenwerking in de productketen flinke energiebesparing kan opleveren, bewijst Ten Kate, producent van dierlijke vetten en eiwitten. Op het bedrijventerrein ZuidGroningen bouwde het bedrijf een nieuwe fabriek met een Amerikaanse en Duitse afnemer. Directielid van Ten Kate, Johan van der Veen: ‘Begin 2002 zijn de eerste productielijnen gestart. Volgens de eerste berekeningen zijn de voordelen van de samenwerking zeer aanzienlijk.’

Ten Kate Vetten BV nam in 1999 het initiatief voor een intensieve

Van belang is dat je, voordat je begint, goed nadenkt over de hele

samenwerking met de Amerikaanse producent van geur- en

logistieke keten en niet stopt bij de grenzen van je eigen productie-

smaakstoffen voor de diervoederindustrie, Applied Food Bio-

proces’, aldus Van der Veen.

technology (AFB), en de Duitse gelatineproducent DGF Stoess.

Voor het opzetten van een ecocluster moet tenminste één van de

Restproducten van het ene bedrijf dienen als grondstof voor het

partners verhuizen. Voor Ten Kate was dit geen obstakel, aangezien

andere bedrijf. Daarnaast wordt proceswarmte uitgewisseld.

het bedrijf de oude locatie toch moest verlaten vanwege ruimte-

Per jaar levert dat de partners een flinke besparing aan energie-

gebrek. ‘Gelukkig kozen de andere twee partners ook voor nieuw-

verbruik, afvalstromen en transport op.

bouw, zodat we de bedrijven optimaal konden integreren.

Ten Kate smelt varkensspek tot vetten en eiwitten. Deze producten

We hebben de fabrieken zo energiezuinig mogelijk opgezet.

worden onder andere gebruikt als grondstof voor diervoeding en

Waar we warmte konden terugwinnen, hebben we dat gedaan,

de technische industrie. Van der Veen: ‘We zijn altijd op zoek naar

om deze elders weer te gebruiken.’

nieuwe afzetmogelijkheden voor onze producten. Mede doordat de markt voor eiwitten inzakte als gevolg van de BSE-crisis,

Stoom & stroom uitwisselen / Ook de nabijgelegen warmte-

kwamen we terecht bij gelatineproducent Stoess. Die kon ons

krachtcentrale, geëxploiteerd door Avebe en Essent, is betrokken

bijproduct goed gebruiken. De gesprekken verliepen prettig en

bij het cluster. Een netwerk van buizen verbindt de energie-

leidden uiteindelijk tot plannen om onze bedrijven te clusteren.

leverancier met het bedrijvenpark. Zo wordt overtollige stoom en

Alleen al de voordelen op het gebied van transport maakte dit

stroom onderling uitgewisseld. De gemeente en provincie willen

een aantrekkelijke optie.’ De motor achter het initiatief is bedrijfs-

met deze voorzieningen andere bedrijven interesseren voor het

economisch voordeel. ‘We hadden eerst helemaal niet in de

bedrijvenpark. Van der Veen: ‘De warmtekrachtkoppeling biedt

gaten dat we tegelijkertijd op het spoor zaten van duurzaamheid.

ook weer mogelijkheden voor anderen. We proberen nu zoveel

Later kregen we in de gaten dat dit initiatief een modelvoorbeeld

mogelijk gegevens boven tafel te krijgen, zodat de gemeente op

van een industrieel ecosysteem is.’

basis daarvan acquisities kan plegen.’

Over de grenzen / Eerste reden voor de samenwerking is het uit-

Imago / Het imago van de vleessector heeft de afgelopen jaren

wisselen van restproducten. Ten Kate kon zo aanzienlijk hogere

flinke klappen gehad, stelt Van der Veen: ‘Met name van de dioxine-

toegevoegde waarde halen uit een tot dan toe lastig te verwerken

crisis hebben we last gehad, terwijl we daar helemaal niets mee

halffabrikaat. ‘Deze producten hoeven we nu niet meer te koelen

te maken hadden. Door een tastbare bijdrage te leveren aan

of in te vriezen voor transport, want ze gaan naar de buren.

duurzaamheid willen we ook het imago van de sector verbeteren.

Op hun beurt hoeven die geen energie te gebruiken voor het

Zo nodigen we regelmatig politici uit Brussel en Den Haag uit om

ontdooien en verwarmen. Procestemperaturen en buffers; alles

hier eens te komen kijken. Dat levert doorgaans verrassende,

sluit perfect op elkaar aan. De optelsom leidt tot een aanzienlijke

positieve reacties op.’

verbetering van de energie-efficiency van de drie bedrijven. 97


Oppervlaktebehandelende industrie Deelnemende ondernemingen Hoofdactiviteiten

118 bedrijven poederlakken, lakken, stationair en mobiel stralen, galvaniseren, thermisch verzinken, anodiseren, emailleren

Omzet

€ 0,52 miljard

Werknemers

4.000

Energiegebruik

1,8 PJ (voor 93 deelnemende bedrijven)

Looptijd MJA2


Doelstelling

n.v.t.

Eindresultaat MJA1

17,2%

Resultaat MJA2


Sectorontwikkeling

werk genereren door achterblijvende nieuwbouw in woning-

Ten opzichte van het referentiejaar 1998 is de productie toe-

en utiliteitsbouw en grotere capaciteit bij geïntegreerde onder-

genomen. De markt waarbinnen de bedrijven opereren, is sterk

nemingen. Bovendien vereisen de stijgende loonkosten een

concurrerend en vereist een hoge mate van flexibiliteit, een hoge

verdergaande automatisering.

kwaliteit en korte levertijden. De bedrijven proberen daarom

98

steeds meer aandacht te besteden aan toegevoegde waarde.


Ook in 2001 is de branche weer geconfronteerd met kosten-

Met een aandeel van 53% is aardgas de meest gebruikte energie-

stijgingen van grondstoffen als gevolg van de hogere olieprijzen.

drager. Aardgas is voor ongeveer 70% procesgebonden en wordt

Door toenemende concurrentie wordt dit niet doorgevoerd in de

met name gebruikt voor het verwarmen van (voorbehandelings)-

prijzen. Het gevolg is dat (milieu-)investeringen moeilijk te finan-

baden, verzinken, lakken, poedercoaten en drogen. Elektriciteit

cieren zijn. Een andere tendens is dat loondienstbedrijven minder

heeft een gebruiksaandeel van 44%, is voor circa 90% proces-

gebonden en wordt met name gebruikt voor galvaniseren, anodiseren en stralen. Bij vrijwel alle bedrijven is sprake van een hoog basisgebruik (productieonafhankelijk), dat varieert van 20 tot 80% van het totaal gebruik. De energie-efficiency wordt daarom sterk beïnvloed door de bezettingsgraad van de processen.

Energie-efficiency

MJA1 1989

De branche is nog niet toegetreden tot MJA2. De verwachting is dat dit eind 2002 zal gebeuren. Desondanks wordt er in de branche nog wel gemonitord. Daardoor is duidelijk dat er ten opzichte van het referentiejaar 1998 een energie-efficiencyverbetering is van 3,1%. Ten opzichte van 2000 is er sprake van een afname van de energie-efficiency van 2,2%. Dit negatieve resultaat ontstaat doordat ontsparende invloeden, met name een lagere productie door de verslechterende marktsituatie, in 2001 een groter effect hebben op de energie-efficiency dan energiebesparingsprojecten. Hierbij speelt het relatief hoge basisverbruik van veel inrichtingen mee. De belangrijkste energiebesparingen in het jaar 2001 zijn

referentiejaar

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

ontstaan als gevolg van de vervanging en optimalisatie van zink-

-3 -2 -1 0

ovens, afdekking en isolatie van galvanische baden en optimalisatie

MJA2

van de temperatuur en verwarmingstijd van galvanische baden.

1998

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

referentiejaar

2001 2002 2003 2004

2012 -3 -2 -1 0 procent

99

1

doelstelling n.v.t.

Colofon

september 2002

Productie, interviews en eindredactie Toelis Tekst & Publicaties, Den Haag

Voor vragen en advies over MJA2 kunt u terecht bij: MJA-infolijn: 030 239 36 40

Fotografie

e-mail: [email protected]

Magreet Vloon, Zwolle

internet: www.mja.novem.nl Grafische vormgeving Extra exemplaren van dit rapport kunnen gratis besteld worden

www.lawine.nl, Utrecht

onder nummer 8EZ--02.02 bij: Novem publicatiecentrum

Drukwerk

Telefoon: 046 420 22 50

Van Marken Delft Drukkers, Delft

Fax : 046 452 82 60 E-mail: [email protected] De totstandkoming van deze brochure is verzorgd door Novem in opdracht van de ministeries van Economische Zaken en Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.

Aan deze brochure kunnen geen rechten worden ontleend.

100


Voor vragen en advies over MJA kunt u terecht bij Novem: Internet

www.mja.novem.nl

E-mail

[email protected]

MJA-infolijn

030 – 239 36 40

Meerjarenafspraken energie-efficiency. Resultaten 2001

Recommend Documents