1
MoWIC Foundation Kamer van Koophandel Amsterdam 34 14 20 22 Secretariaat: Schapendrift 15, 1272 NA Huizen / +31 35 526 8869 /
[email protected] Brazilië:
[email protected]
www.mowic.nl
MoWIC E-journaal nr. 10 december 2007 Nehmt meinen Dank, ihr holden Gönner! Mozart KV 383
Lieve Lezers Website ‘Miracolo!’ Het wonder is geschied. We hebben een website; onze stichting is on line! Het fenomeen is, door tussenkomst van raadsheer Jacob Gelt Dekker, gemaakt door R|Development van Roderick van Beem uit Amsterdam. Een heidens karwei en voortdurend voor amendementen, wijzigingen en aanvullingen vatbaar. Roderick, bedankt voor je ingenieuze ontwerp. Is een E-journaal, ooit in het leven geroepen bij gebrek aan website, nog zinvol? Wij zijn van mening van wel, want zo staan de evenementen van de gang des jaars nog eens bij elkaar en bovendien kun je hem printen en onder je hoofdkussen leggen. Bij alle euforie om moderne communicatietechnieken, er gaat niets boven een mooi boek.... Gemeenschappelijk cultureel erfgoed In tegenstelling tot 2006 was dit jaar tamelijk rustig. Wel is dat waar MoWIC voortdurend voor gestreden heeft gerealiseerd: in maart is een intentieverklaring ondertekend door de overheden van Nederland en Brazilië, waarin het belang wordt gestipuleerd van het GCE, het gemeenschappelijk cultureel erfgoed uit de gedeelde historie van beide landen. In januari ging de voormalig minister van Buitenlandse Zaken, Dr. B. R. Bot, naar Brazilië om dit voor te bereiden en in maart vond er het bezoek plaats van een commissie van Buitenlandse Zaken aan Brazilië. De tegeltjes in Recife werden bij die gelegenheid ook bekeken. Tegeltjes Voor het onderzoek naar de projectaspecten van restauratie en kennisoverdracht van de ca. 1000 tegeltjes in Recife, diende MoWIC bij HGIS binnen de daartoe gestelde termijn (nov. 2006) een verzoek in, om een Identificatiemissie uit te sturen. Met HGIS zowel als DCO was hierover van te voren meer dan eens contact opgenomen. Dit verzoek werd in februari door HGIS afgewezen op onjuiste gronden (een te klein
2 bedrag) en niet doorgestuurd naar de commissie waar het dan wel zou thuishoren (verzuim doorzendplicht). MoWIC heeft hiertegen een bezwaarschrift ingediend. Hoewel het hoofd van DCO hier in maart op aandrong, is het bezwaarschrift niet door ons ingetrokken, maar opgeschort, totdat hij ons de bevindingen van de commissie die naar Brazilië ging, zou hebben medegedeeld. Inmiddels vertrok de man naar een andere afdeling en wij bleven in het ongewisse. Informatie bij Zijne Excellentie de Ambassadeur van Nederland in Brazilië, leerde, dat Nederland bij voorkeur kleinschalige projecten voorstaat. Men verkeerde daar bovendien in de veronderstelling, dat Brazilië het tegeltjesproject zelf zou aanpakken. Wederom eigen navraag, nu bij de dienst voor monumentenzorg van de staat Pernambuco, Fundarpe, leverde vage informatie op. De Ambassadeur beloofde van zijn kant bij de Fundarpe te informeren en daar wachten we op. Raadsheer Reinier Russell houdt voor dit onderwerp de vinger aan de pols. Uit zorg om de kwaliteit van het project, want het erfgoed is per slot gemeenschappelijk, hebben wij inmiddels, in samenspraak met raadsheer Jacob Gelt Dekker, ons licht opgestoken bij de firma Koninklijke Tichelaar in Makkum.
Vlnr: Sander Visser ’t Hooft, penningmeester, Claudius Wolff, secretaris Dekker Office, Loes Westermann-van der Steen, bestuurslid en Willy Metz, vice-voorzitter en secretaris a.i., voor de gelegenheid tevens chauffeur.
De hieruit voortgevloeide activiteiten op het gebied van fundraising duren voort. Synagoge Honen Dalim De synagoge Honen Dalim ligt op Sint Eustatius. Hij werd gesticht in 1738 door de joodse koopliedengemeenschap, die ‘Statia’ toen telde. Het gebedshuis functioneerde tot de komst van de Engelsen in 1784. Deze wonnen de Vierde Engelse Oorlog, die zij in 1780 tegen Nederland begonnen waren. Sint
3 Eustatius speelde hierbij een cruciale rol. De Nederlandse kolonie, hoe klein ook, was de Engelsen een doorn in het oog. In het geheim verhandelden de WIC vanuit Oranjestad wapens aan de Amerikaanse vrijheidsstrijders. Toen op 16 november 1776 de Andrew Doria Gallows Bay binnenvoer, werd de gezagvoerder Nicholas Biddle door gouverneur Johannes de Graaff verwelkomd met 11 saluutschoten. Dit inspireerde Barbara Tuchman en zij noemde haar boek over de Amerikaanse vrijheidstrijd ‘The First Salute’ (1988). 16 November is Statia’s nationale feestdag en dat vind ik een goede dag, want dan ben ik jarig. De nieuwe Engelse bewindvoerder, Admiral George Brydges Rodney, pikte de goederen der rijke joden in en deporteerde hen naar andere eilanden. Continuing diaspora. In 1816 kreeg Nederland het verarmde eilandengroepje terug. De synagoge is reeds gedeeltelijk hersteld door de stichting Honen Dalim. Maar het dak moet er nog op. Raadsheer Jacob heeft het contact tussen MoWIC en de Stichting Honen Dalim tot stand gebracht. Van de gouverneur van het territorium, Zijne Excellentie Hyden C.J. Gittens, ontvingen wij onlangs een brief over de wenselijkheid de restauratie van de synagoge, die heel toepasselijk aan het Synagogepad ligt, te voltooien. Eind 2008 zullen de staatkundige hervormingen van de Nederlandse Antillen ertoe leiden, dat Statia de status van een Nederlandse gemeente krijgt. Met de Nederlandse dienst voor monumentenzorg, RACM, en de Stichting Het Nationaal Restauratiefonds zijn we nu aan het uitzoeken, welke wegen het best te bewandelen zijn. Voor suggesties houden wij ons aanbevolen. ‘Het potje met goud zit in jezelf... je moet het alleen aanboren’, alzo sprak raadsheer Jacob. Maar een externe factor kan beslissend zijn voor het karaatgehalte. Small is beautiful Met de woorden ‘There is plenty of room at the bottom’, wees in 1959 de Amerikaanse natuurkundige Richard Feynman de wetenschappelijke wereld op het nut van ontwikkeling van de nanotechnologie. Op de punt van een naald zouden alle 24 delen van de Encyclopedia Brittanica geplaatst kunnen worden, als je de letters maar klein genoeg maakte. Zo bleef er veel ruimte over aan de onderkant... De stichting MoWIC realiseerde tot nu toe spectaculaire projecten. Kijk naar Fort Oranje, de brug van Vila Velha en de holistische aanpak van de Trilha dos Holandeses in Brazilië. Maar ook kleinschalige activiteiten verdienen onze aandacht. Ruimte genoeg! Wij zoeken studieuze vrijwilligers voor de volgende projecten. a) Inventarisatie van de plantentuin van Padre Isaías uit Camarigibe Dit is geschikt voor een student die zich bezig houdt met geneeskrachtige kruiden, à la Willem Piso in de zeventiende eeuw. Wie was Willem Piso (1611-1678)? ‘Willem Piso gilt als einer der Begründer der neuzeitlichen Tropenmedizin’, schrijft zijn biograaf en verre nazaat Eike Pies in 2004. Als lijfarts van gouverneur Johan Maurits van Nassau, verzamelde hij van 1638 tot 1644 alle mogelijke geneeskundige informatie bij de inheemse bevolking. Die bestond uit indianenstammen van de kunststreek van Ceará, Rio Grande (do Norte), Paraíba en Pernambuco, inclusief Alagoas. Zijn bevindingen werden in 1648 gepubliceerd in het lijvige boekwerk Historia Naturalis Brasiliae, bekostigd door en opgedragen aan Johan Maurits zelve.
4 Tot in de negentiende eeuw was het hèt standaardwerk op het gebied van de tropische geneeskunde. In Camaragibe, dichtbij Recife, kweekt Pater Isaías planten en struiken, droogt in de zon wortels, stengels, bladeren, bloesems, schors en vruchten en kookt en distilleert daar tincturen, pommades en pilletjes van. Hij leidt parochianen op en als je er komt, zijn die geconcentreerd aan de arbeid. Die bestaat uit een groot scala werkzaamheden: wieden van de bedden, keren van de materialen, wrijven en malen, wassen, roeren en indikken – en dit onder gezellig geneurie en gezang. De medicamenten zien er keurig uit en uit ervaring weten we, dat er bij zijn die werken tegen hoofdpijn, maagpijn, pijn in je knoken, infecties, muggenbeten en slapeloosheid; andere mankementen hebben we er niet gehad. De Leidse chemicus, Arne van der Gen, eigenlijk fervent allopaath, was zo onder de indruk van ’s mans werkzaamheden, dat hij in het afgelopen jaar een laboratorium voor hem liet bouwen, zodat het niet meer in de keuken hoeft. Wij zouden graag in het voetspoor van Willem Piso treden met een publicatie of CD van de gebruikte planten met hun Latijnse en locale benaming. a) Maquette Vila Velha Een architectuur projectje met historisch-educatieve impact. Vila Velha, in de zestiende eeuw gesticht als ‘Vila da Nossa Senhora de Conceição’, heette na de verovering door de WIC sinds 1635 ‘Schopstad’ naar de commandant van de troepen, Sigismundus von Schoppe. Deze leefde hier niet zo lang vanwege de overgave in 1654, maar wel gelukkig, want zijn vrouw, Margaretha van Lohuizen, kreeg er vier kinderen. In de Barlaeus, de biografie van de Braziliaanse jaren van Johan Maurits van Nassau, staat een duidelijke plattegrond. Aan de hand hiervan willen we een maquette plaatsen, zodat de bevolking een ‘tastbaar idee’ krijgt van de historische structuur van hun woonplaats. Deze is sindsdien nauwelijks veranderd. Zie ook de afbeelding op de website. De maquette is ook van belang voor het historisch toerisme. Welke bouwkunde student wil zich met dit onderwerp bezig houden? Aan het ondereind van de naald zit het oog en daar moet je soms doorheen. Maar... there is plenty of room – you just have to try. Guyana De Stichting MoWIC feliciteert de National Trust of Guyana met de opening van het Dutch Heritage Museum in Georgetown op 19 februari jongstleden door de Minister van Cultuur, Jeugd en Sport, Dr. Frank Anthony. De instantie werkt samen met de National Archives of Guyana en het National Museum of Guyana. Het museum is gevestigd in het ‘Court of Policy House’. Dit is het oudste niet-militaire gebouw van Guyana, beiden uit 1740-1743. Wat doet Nederlands erfgoed in het voormalige Engels Guyana? Hier in het kort de geschiedenis met het focus op de Nederlandse inbreng. 1581 De eerste Nederlandse (lees: ‘Zeeuwse’) nederzetting aan de Pomeroon rivier. Stichting van het met acht bastions omringde plaatsje Nieuw Middelburg en Fort Nova Zeelandia. Dit was de eerste Nederlandse kolonie in de Guyana’s, dus nog vóór Suriname! In 1598 keerden de Nederlandse schepen ‘de Zeeridder’ en ‘Jonas’ onder kapitein en Commies Generaal Abraham Calbeliau, na een jaar in Nederland terug van een ontdekkingsreis naar Guyana en Trinidad. Cabeliau ging in het voetspoor van Sir Walter Raleigh. Deze noemde de delta der rivieren Essequibo, Mazaruni en Cuyuni ‘El Dorado’.
5 1616-1621 bouw van Fort Kyk Over Al aan de Essequibo rivier. Wijkplaats van de kolonisten van de Pomeroon rivier, die door Spanjaarden en Indianen verjaagd werden. De hier gevonden bakstenen resten zijn volgens archeoloog Jan Baart van Nederlandse makelij. 1627: Abraham de Pere, een koopman van Sefardische afkomst, settelt zich aan de monding van de Berbice rivier. Hij sticht Fort Nassau en enkele handelshuizen en plantages. Hiermee kregen de Nederlandse koloniale activiteiten een stabiele grondslag. Tijdens de 1e t/m 4e Engelse Oorlogen getouwtrek om deze plek onder zon. Ook de Fransen trachtten er zich in de 17e en 18e eeuw diverse malen van meester te maken. (1689: Nieuw Middelburg en Fort Nova Zeelandia verwoest). In 1726 -1738 Fort Zeelandia gebouwd als een houten redoute op het Vlaggeneiland in de Essequibo rivier, later ‘Fort Island’; 1740-43 vervangen door een bakstenen fort. In 1796 verlaten en vervallen tot een ruïne. Binnen het fort stond een groot bakstenen gebouw met, cynisch, de drievuldige functie van Kerk, Raadszaal en Slavenmarkt. 1792 Opheffing Tweede West Indische Compagnie (vanaf 1675-) 1793 Frankrijk verklaart Engeland de oorlog. 1795 Engeland ‘beheert’ in de Franse tijd de Nederlandse koloniën in naam van Stadhouder Willem V, die na de inval van de Fransen in Nederland, naar Engeland vlucht. 1800 Vergeefse poging tot stichting Derde West Indische Compagnie. 1802 Vrede van Amiens. Nederland (de Bataafse Republiek) krijgt Pomeroon terug. Maar na een jaar: 1803: Engeland verklaart Frankrijk de oorlog en de Engelsen bezetten Berbice, Essequibo en Pomeroon. 1814: Nederland krijgt Suriname terug, maar Engeland behoudt de delen Berbice, Essequibo en Demarara van de Guyana. 1966 Guyana wordt zelfstandig binnen de Commonwealth. De National Trust of Guyana, onder voorzitterschap van Dr. James G. Rose, beheert het erfgoed. De geschiedkundige voorlichting geschiedt kundig door Lloyd Kandasammy. En in dat grote bakstenen gebouw van Fort Zeelandia, de nu fraai gerestaureerde Court of Policy Hall, is het Dutch Heritage Museum gevestigd.
Ø Daarom ... behoort ook dit deel van Latijns Amerika tot ons aandachtsgebied!
Rest ons nog raadsheer Robert-Jan Sieben veel succes te wensen met zijn nieuwe baan in Genève. Hij heeft te kennen gegeven om, ondanks de bergen en dalen die ons scheiden, binnen de gelederen van MoWIC’s adviescollege te blijven, waarvoor onze welgemeende dank! Onze gedachten gaan uit naar de organisatoren van het Tolerance Park c.q. Monument in New York en naar het evenementen comité Henry Hudson 400 (16092009). Hudson voer voor de VOC en legde de basis voor de stichting van Nieuw Nederland (1614) met Nieuw Amsterdam (1625), maar dit kwam na de oprichting in 1621 onder beheer van de WIC. Zie: www.tolerancepark.org en www.henryhudson400.com.
Met dank aan onze steunpilaren, wenst de stichting MoWIC U allen een ‘ Gezond en Gelukkig, dat hoort samen te gaan, 2008 ! ‘ Hannedea van Nederveen Meerkerk Voorzitter (Tot 20 december in Brazilië).
6
