led – licht en de toekomst Wij zien het hele spectrum
2
”Het grootste voordeel van LED is tegelijk
ook de grootste uitdaging. Om effectiviteit in
balans
te
brengen
met
ergonomie.
Om energiebesparing te combineren met comfortabel licht. Het is ons gelukt.” Leif Norrby, manager R&D, Fagerhult
We leven in een sprankelende nieuwe wereld. LED heeft het
Met de innovatieve technologieën is Fagerhult in staat de
verlichtingslandschap radicaal veranderd. De hoge lichtop-
helderheid te reduceren, terwijl de voordelen van LED opti-
brengst zorgt voor een onovertroffen effectiviteit en bespa-
maal benut worden. Met Fagerhult wordt LED comfortabel.
ring, met een levensduur van tienduizenden uren. Alleen een lichtbron vervangen door LED is niet voldoende. LED vraagt specifieke nieuwe armaturen om de voordelen van deze technologie optimaal te benutten. Fagerhult ontwikkelt armaturen speciaal voor LED, waarmee lichtoplossingen gecreëerd worden voor het hele spectrum van het verlichtingsproject. Was LED eerst vooral een accentoplossing, nu hebben we de LED-technologie geschikt gemaakt voor algemene verlichting. Door onze ervaring én aangespoord door innovatie hebben wij de intensiteit van het licht kunnen verzachten en harmonie gecreëerd tussen effectiviteit en comfort.
Wat is het nut van efficiënte verlichting als er niemand is?
Nieuwe concepten voor het ontwerp van armaturen Als je niet langer gebonden bent aan de vorm of grootte van een lichtbron is de vrijheid volledig. De armaturen worden kleiner, slanker en meer onvoorspelbaar. Fagerhult’s armatuur Freedom is zo'n voorbeeld – LED-verlichting waarmee u uw eigen lijnen van licht kunt tekenen.
Niemand zal proberen een fluorescentiebuis in een kandelaar te plaatsen Om dezelfde reden is het niet mogelijk het beste uit LED te halen als het armatuur niet voor die techniek is ontwikkeld. Met het juiste ontwerp, driver en koeling kunnen we een
Kort na de ontwikkeling van de T5-fluorescentielamp werd
effectiviteit en levensduur garanderen die de investering de
duidelijk dat de hoge lichtopbrengst nieuwe reflectoroplos-
moeite waard maakt.
singen vereisten, die de effectiviteit van de lichtbron konden vergroten en tegelijk verblinding verminderen. Met T5 werd
Het is het hele spectrum dat telt
de luminantie vergroot van 14.000 cd/m² naar 17.000 cd/m².
Om LED echt een verschil te laten maken, financieel en
Met LED stijgt het zelfs tot 300.000 cd/m². Het licht van LED is
milieutechnisch, moet de techniek in alle verlichting kunnen
intens en verblindt, tenzij we er goed mee omgaan. Want wat
worden gebruikt, door het hele gebouw. Fagerhult biedt een
is het nut van efficiënte verlichting als we de helderheid niet
breed scala aan LED-oplossingen die geschikt zijn voor diverse
kunnen verdragen?
toepassingen – van downlighters en inbouwarmaturen tot interieur- en accentverlichting.
3
LED. Een korte introductie Het geeft licht, maar is geen lichtbron in traditionele zin. Het
De voeding zet de netspanning om naar een niveau dat op-
kan alle lichtkleuren van het spectrum weergeven en meer bij
timaal is voor de lichtdiode.In de halfgeleider zitten twee zo-
elkaar geeft het beste resultaat. In slechts enkele jaren heeft
nes, een n-geleiding zone met een overschot aan elektronen,
het de verlichtingsindustrie radicaal veranderd. Dat is LED.
en een p-geleiding zone met een tekort aan elektronen. In het grensgebied, dat de p-n overgang of sperlaag wordt genoemd,
LED is een afkorting van Light Emitting Diode, dat wil zeg-
ontstaat licht in het recombinatieproces dat op gang komt
gen een lichtdiode. De lichtdiode is een halfgeleider die het
wanneer gelijkstroom op de halfgeleider is aangesloten en het
vermogen heeft licht uit te stralen wanneer hij elektrisch ge-
elektronenoverschot en –tekort gelijk worden gemaakt.
stimuleerd wordt (dit wordt elektroluminescentie genoemd).
De kleur van het licht wordt bepaald door de materialen die
De lichtdiode wordt aangedreven met gelijkstroom, DC, en
worden gebruikt bij de fabricage van de diode. De basiskleu-
daarvoor is meestal een aparte voeding of een “driver” nodig.
ren zijn rood, oranje en blauw in verschillende schakeringen.
4
Licht onstaat door de beweging van elektronen. Wanneer de stroom op de
lichtdiode wordt aangesloten worden overschot en tekort genivelleerd en ontstaat licht.
Wit licht ontstaat als een blauwe diode wordt voorzien van
LED-modules zijn verkrijgbaar in veel verschillende varianten,
een fosforlaag. Deze fosforlaag zet de blauwe kleurstraling om
waar lichtstroom en vorm aangepast zijn aan verschillende
in wit licht van verschillende kleurtemperaturen. De kwaliteit
soorten armaturen. Voor het monteren en vervangen van LED-
van het witte licht wordt bepaald door de keuze van lichtdiode
modules is vaak een vakman nodig, maar sommige modellen
en de eigenschappen van het fosfor. LED’s zijn zeer klein; het
zijn zelfs voor de eindgebruiker eenvoudig te hanteren.
actieve lichtdoorlatende oppervlak is niet groter dan 1–2 mm². Een enkele LED geeft zelden voldoende licht. Daarom worden meerdere LED’s in een cluster op een printplaat gemonteerd om een LED-module te vormen (niet te verwarren met zogenaamde retrofit-lichtbronnen!).
5
LED. De toepassingsgebieden LED-technologie is de toekomst van verlichting en zal parallel
gangen, kantoren, entrees en conferentieruimtes vervangen.
aan de traditionele lichtbronnen ontwikkeld worden. LED
Nieuwe reflector- en afschermingstechnieken hebben het
bevindt zich nog in een vroeg stadium van ontwikkeling, maar
mogelijk gemaakt de hoge lichtopbrengst van LED optimaal te
we kunnen een toekomst verwachten waarin LED de vanzelfsprekende keuze wordt voor veel meer toepassingen dan nu.
benutten op een visueel comfortabele manier. Voorbeelden zijn de downlighterserie Pleiad G3 en de algemene inbouwverlichting Multilume Flat van Fagerhult. Naast algemene en accentverlichting heeft de LED-technologie ook
Indoor
een vanzelfsprekende functie in specifieke omgevingen. Als
In openbare ruimtes, zoals kantoren en scholen, werd de LED-
het gaat om het uitlichten van kunstwerken, voorwerpen of
technologie vroeger alleen gebruikt voor verlichting van meer
levensmiddelen heeft LED de voorkeur, omdat het licht geen
decoratieve aard, zoals accentverlichting of voor kleurwis-
UV- of IR-straling bevat die de kleur van de voorwerpen kan
selende effecten. In dit verband heeft LED de plaats ingenomen van laagspanningshalogeen lichtbronnen. De LED-technologie is inmiddels ook toepasbaar voor
aantasten. LED is superieur
LED-armaturen zijn een ideale ver- wanneer men wil besparen op vanging voor zowel downlighters als T5-oplossingen.
arbeids- en onderhoudskosten. In tegenstelling tot traditionele lichtbronnen bereikt LED direct volledige helderheid en wordt
algemene verlichting; zowel qua kwaliteit, energiezuinigheid als levensduur is LED de traditio-
de levensduur verhoogd door de diode regelmatig aan en uit
nele oplossingen voorbij. LED-armaturen kunnen heel goed zo-
te schakelen.
wel downlighters als eerdere T5-toepassingen in bijvoorbeeld
6
Retail
zijn en is rustgevend. Geel geeft energie, blauw brengt verkoe-
De LED-technologie heeft nu al veel voordelen die kunnen bijdra-
ling en rood zorgt voor passie. Met LED krijgt u nieuwe manieren
gen aan een dynamischer verlichtingsconcept voor winkelom-
voor het creëren van sfeer en indrukken voor verschillende
gevingen, met de trends en mogelijkheden om in de toekomst
gelegenheden. Een controlesysteem maakt het mogelijk om de
te blijven ontwikkelen. Het regelbare witte LED-licht is een van
verlichting te regelen, te dimmen en van kleur te veranderen.
de vele bruikbare oplossingen die nu al vaak wordt toegepast en
De gerichtheid en optische effectiviteit van LED, in combinatie
geeft de mogelijkheid de kleurtemperatuur te wijzigen tussen
met lenzen en reflectoren, maakt het een ideale technologie
warm wit en koud wit (2700 K – 6500 K). Ideaal voor paskamers
voor spotlights. Vaak beter dan een traditionele oplossing is
wanneer men kleding wil laten zien bij verschillend licht. Nu is
het relatief eenvoudig om het gewenste effect te bereiken met
LED oplossingen zijn superieur als het gaat om het simuleren van natuurlijk
daglicht in kunstmatige ramen en op wanden.
minder vermogen. LED’s met koud wit licht zijn nog efficiënter en zijn bij voorkeur dé oplossing mits dat licht geschikt is voor de oplossing, bijvoorbeeld in een gekoelde vitrine.
Outdoor Over het algemeen kun je zeggen dat de LED-technologie het optimale alternatief voor buitenverlichting is. Armaturen in
het mogelijk de LED-oplossing heel gemakkelijk achter de spiegel
buitenomgevingen zijn blootgesteld aan weer en wind, hitte
te installeren als een meer discreet alternatief voor de TL-buizen
en kou, trillingen en menselijke invloeden. Vaak is buitenver-
die eerder gebruikt werden. De geringe omvang van LED maakt
lichting zo ontworpen dat speciale apparatuur nodig is om on-
deze zeer bruikbaar voor verlichting die in schappen en displays
derhoud uit te voeren en kapotte onderdelen te vervangen. Het
geïntegreerd is, maar ook voor verlichting van producten in
spreekt vanzelf dat de onderhoudsvrije LED-technologie een
kleine ruimtes. Het regelbare witte LED-licht is ook in de winkel zelf waardevol. Zo krijgt men onder andere de mogelijkheid de kleurtemperatuur aan te passen aan het jaargetijde. Warm wit licht zorgt voor een warme sfeer in de winter en koel wit licht wekt een koelere indruk in de zomer. Als het gaat om het simuleren van
Lagere buitentemperaturen hebben een
positief effect op LED’s. De lichtopbrengst wordt hoger en de levensduur langer.
natuurlijk daglicht in kunstmatige ramen en op wanden zijn LED-oplossingen superieur.
praktische en economische oplossing is. Een ander voordeel van
De variaties die met LED kunnen worden gecreëerd zijn veel
LED in buitenverlichting is dat lage temperaturen een positief
natuurlijker dan elke andere lichtbron kan laten zien. Soms heeft
effect op de lichtdiodes hebben. Lagere temperaturen leiden tot
een lichtconcept iets extra’s nodig, dan is de mogelijkheid van
een betere lichtopbrengst en langere levensduur.
gekleurde effectverlichting een goede oplossing. Met RGB LED
Dit, in vergelijking met een lichtbron met aluminium behui-
wordt het mogelijk om een dynamisch en effectief verlichtings-
zing, biedt uiterst duurzame, betrouwbare, onderhoudsvrije
concept met gevoel te creëren. Het is een feit dat verschillende
armaturen die een minimale hoeveelheid elektriciteit nodig
kleuren verschillende emoties oproepen. Groen stimuleert wel-
hebben in verhouding tot de hoeveelheid licht die ze genereren.
7
Voordeel van LED. Verschillen ten opzichte van traditionele lichtbronnen De manier waarop LED licht geeft onderscheidt zich van
met kunstwerken, of supermarkten die levensmiddelen willen
traditionele lichtbronnen, waarbij licht ontstaat als bijproduct
uitlichten zijn slechts een paar voorbeelden. In tegenstelling
wanneer de gloeidraad wordt verwarmd of tijdens gasontla-
tot traditionele lichtbronnen gaan LED’s direct branden op
ding. In tegenstelling tot die traditionele lichtbronnen bevat een LED ook geen kwikzilver, waardoor het een betere keuze is op het gebied van milieu en recycling. Alles bij elkaar heeft de LED-technologie vele voordelen, zowel met betrekking tot functie als vormgeving.
maximaal lichtniveau en het is zelfs zo dat de levensduur van de diode positief beïnvloed wordt door veel aan- en uitschakelen. De lichtopbrengst neemt bij lagere omgevingstemperaturen toe, waardoor armaturen met LED-technologie de ideale keuze zijn voor koel- of vriesruimtes en buiten. LED’s bevatten geen beweegbare of kwetsbare onderdelen.
LED’s geven geen ultraviolette (UV) of infrarode (IR) straling
Een goed ontworpen LED-armatuur is daarom stevig en uiter-
af. Dat maakt de lichtbron ideaal in omgevingen waar men
mate goed bestand tegen trillingen en andere mechanische
UV- en IR-straling wil vermijden. Musea en tentoonstellingen
belastingen.
8
Wie
LED-fluorescentielampen
in
een bestaande installatie plaatst, neemt de verantwoordelijkheid voor het complete armatuur op zich.
Retrofit. Is het voldoende om alleen de lichtbron te vervangen? Energiezuinig, betrouwbaar en lange levensduur. In veel
Geen productnorm
opzichten is de LED-technologie superieur aan de traditionele
In openbare omgevingen, waar een groot belang wordt ge-
lichtbronnen. Maar om echt optimaal te profiteren van de
hecht aan lichtopbrengst en kwaliteit, zijn retrofit-LED’s niet
technologie, zijn armaturen nodig die speciaal voor LED zijn ontwikkeld.
altijd geschikt. Er zijn LED-fluorescentielampen op de markt die T8-fluorescentielampen (26 mm) moeten vervangen, aangedreven door conventionele voorschakelapparaten. Omdat
Er zijn vele soorten zogenaamde retrofit-lichtbronnen
dit oorspronkelijk ontworpen is voor fluorescentielampen kan
verkrijgbaar die kunnen worden gebruikt om traditionele
het vervangen door LED in strijd zijn met het oorspronkelijke
lichtbronnen te vervangen, zoals bijvoorbeeld koudlichtha-
ontwerp.
logeen (HRGI) tot 50 W en andere soorten halogeenlampen.
Er bestaat momenteel geen product norm voor dit soort
Sommige van deze modellen kunnen ook gedimd worden. Dit
LED-fluorescentielampen en deze vallen ook niet onder de
soort lichtbronnen kan goed functioneren op plaatsen waar
norm voor LED’s. Sommige LED-fluorescentielampen blijken
de eisen aan lichtopbrengst, lichtkwaliteit en efficiëntie wat
structurele gebreken te hebben waardoor ze gevaarlijk zijn,
lager zijn – bijvoorbeeld in thuisomgevingen. Vanuit een korte
aldus de Swedish National Electric Safety Board. Zij heeft le-
termijn economisch perspectief kan het rendabel lijken om
veranciers gedwongen deze producten van de markt te halen.
bestaande armaturen te behouden en alleen de lichtbron te
Een belangrijke overweging is dat diegene die LED-fluorescen-
vervangen door LED maar er zijn factoren waarmee rekening
tielampen gaat vervangen de verantwoordelijkheid voor het
moet worden gehouden.
complete armatuur op zich neemt.
9
Een LED-armatuur kan een zeer lange levensduur hebben – op voorwaarde dat deze een goed doordacht ontwerp heeft en bestaat uit componenten van hoge kwaliteit.
LED. Het economische alternatief Vanwege toenemende elektriciteitsprijzen wordt een laag
vergelijken met de gemeten lichtstroom van de lichtbron in
energieverbruik steeds belangrijker. Als het gaat om ener-
het armatuur. De energiezuinigheid van een LED-armatuur kan
giezuinigheid en levensduur is LED vele malen beter dan
niet worden gedefinieerd door lichtopbrengst. De reden is dat
alle andere alternatieven op de markt. Maar wat kunnen we eigenlijk verwachten?
LED-modules geen norm voor een nominale lichtstroom kennen, zoals fluorescentielampen dat hebben. Het hele armatuur, inclusief LED en voeding, wordt gerekend als een referentie,
Het vergelijken van LED met traditionele oplossingen kan al
en dat maakt dat het rendement dan altijd 100 % is. In plaats
gauw een vergelijking tussen appels en peren worden. De
daarvan wordt de effectiviteit van een LED-armatuur gedefini-
gemeten eigenschappen in een laboratorium van een LED-
eerd met de totale gemeten lichtsterkte (lm) in verhouding tot
fabrikant kunnen niet direct in verband worden gebracht met
het gemeten vermogen inclusief voeding (lm/W).
de prestaties van een LED-module in een armatuur. Om een goed beeld van de capaciteit van het licht te krijgen, moet LED
Verschillende lichtkleuren zonder extra kosten
in zijn specifieke verlichtingstechnische verband geplaatst
Een van de voordelen van LED is dat de techniek verschillende
worden.
lichtkleuren kan produceren zonder gebruik van een filter, en
Lichtopbrengst staat gelijk aan lichtstroom
dat bespaart veel energie. Wanneer men het licht van bijvoorbeeld een traditionele spot een kleur wil geven is een filter
De energiezuinigheid van armaturen met traditionele licht-
nodig, dat de lichtopbrengst tot 90 % laat afnemen. Met een
bronnen wordt aangegeven als de effectiviteit in procenten
LED wordt de kleur van het licht bepaald door het materiaal
(light output ratio – LOR). De LOR wordt gemeten door de
waar het van gemaakt is.
lichtstroom van een apart brandende referentielichtbron te
10
Geschikt voor vele soorten armaturen
armatuur is gedaald tot 70 %. De levensduur wordt aangege-
Terwijl de snel verbeterde lichtopbrengst van een witte LED
ven als L70 gevolgd door het aantal uren. De standaard levens-
interessante mogelijkheden biedt in het armatuurontwerp is
duur voor de meeste LED-armaturen is L70 50.000 uur, maar
het belangrijk onderscheid te maken tussen de eigenschappen
afwijkingen naar boven én naar beneden komen voor. De
van de individuele LED’s en die van een complete armatuur-
verwachte levensduur is afhankelijk van een aantal factoren:
oplossing. De eigenschappen die de fabrikanten van LED’s of LED-modules presenteren betreffen bijna altijd de maximale
• Keuze van LED (fabricaat en type)
lichtopbrengst met een koude LED. Men houdt dus geen reke-
• Hoe sterk de gekozen LED wordt belast (hoe
ning met verliezen als gevolg van hogere temperaturen, het
hoog de voedingsstroom is)
verbruik van de driver zelf of verliezen in reflectoren of lenzen.
• Armatuurontwerp (vanwege de temperatuur van de LED of
De lichtopbrengst van een slecht ontworpen LED-armatuur
LED-module)
kan minder dan de helft zijn van de nominale waarde van de
• Keuze van voeding (driver)
LED. Een driver van mindere kwaliteit kan tevens leiden tot een
• De omgeving waarin het product is geïnstalleerd
slechte lichtopbrengst.
• Overige materialen die in het ontwerp gebruikt zijn
Met de moderne technologie kan een LED-armatuur, die specifiek voor een bepaald doel is ontwikkeld, een reeks armaturen met traditionele lichtbronnen vervangen – van downlighters met halogeen lichtbronnen tot algemene verlichting met T5fluorescentielampen. De LED-oplossing behoudt of verbetert de energiezuinigheid maar het belang van visueel lichtcomfort is groot. Dit is vooral belangrijk in verband met werkgerelateerde ruimtes die extra gevoelig zijn voor verblinding, bijvoorbeeld kantoren.
Tenminste 50.000 uur Een LED-armatuur kan een zeer lange levensduur hebben, als
lm/W
140 120
deze bestaat uit componenten van hoge kwaliteit met een
100
goed doordacht ontwerp. Een LED gaat maar zelden kapot,
80
terwijl er voor alle andere elektronica een normale uitval bestaat. Wat in plaats daarvan gebeurt, is dat de lichtstroom tijdens het gebruik afneemt. De verwachte levensduur wordt
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2010
2011
2012
2013
2014
2015
gedefinieerd op het moment waarop de lichtstroom van het
€/1000 lm 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0%
Schematische schets over verliezen. De afbeelding toont het proces van de individuele LED door middel van warmteverliezen in de modules (waar de diodes elkaar opwarmen), lichtverlies door lenzen, reflectoren en drivers, tot het licht dat werkelijk uit het armatuur komt. Afhankelijk van het ontwerp kan ieder verlies groter of kleiner zijn.
2009
De ontwikkeling van nieuwe technologie en het verhogen van efficiëntie zorgen ervoor dat de kosten van LED-componenten nog steeds dalen, de verwachting is echter dat dit zal gaan stabiliseren. Deze grafiek laat zien wat er tot nu toe is gebeurd en de verwachten kosten p/lm van een LED-module.
11
Zodra de levensduur L70 is bereikt, blijft de LED nog lange tijd licht produceren, maar de lichtstroom neemt steeds meer af. Daarom, om de vereiste niveaus te houden, dient de LED-module, of het hele armatuur, vervangen te worden. Na gebruik van 15–20 jaar kan het de moeite waard zijn de hele instal-
Een van de voordelen van LED is dat de techniek gekleurd licht kan pro-
duceren zonder gebruik van een filter, en dat bespaart veel energie.
latie te vervangen wanneer nieuwere, efficiëntere technologie beschikbaar is.
Onderhoudsvrij
120 100
Buiten de standaard reiniging zijn LED-armaturen over het algemeen onderhoudsvrij gedurende hun hele levensduur. Grotere
80
organisaties kunnen dan ook aanzienlijke bedragen besparen
60
als er geen lichtbronnen meer vervangen hoeven te worden.
40 20 0
0
10 000
20 000
30 000
40 000
50 000
60 000
70 000
De verwachte levensduur wordt gedefinieerd als het moment waarop de lichtstroom van het armatuur is gedaald tot 70 % van de nieuwwaarde, in dit geval 50.000 uur.
12
De effecten op het milieu door een lager elektriciteitsverbruik zijn aanzienlijk – vooral als de elektriciteit van milieu-onvriendelijke bronnen komt.
LED. Het milieuslimme alternatief Ook uit het oogpunt van het milieu zijn energiezuinigheid en
Minder afval
lange levensduur de twee belangrijkste voordelen van LED.
De levensduur van een LED-module overtreft die van een traditionele lichtbron. Dit leidt tot een gereduceerd verbruik van
Een LED-module is een elektronisch component dat bestaat
grondstoffen, minder afval en een lagere belasting van het re-
uit printplaten en halfgeleiders, en kan daarom op dezelfde
cyclingsapparaat. De energiezuinigheid en levensduur van een
manier gerecycled worden als andere elektronica. Een voordeel
LED armatuur is echter altijd afhankelijk van de manier waarop
in vergelijking met traditionele lichtbronnen, zoals bijvoorbeeld
het armatuur is ontworpen en in welk verband het toegepast
TL-fluorescentielampen, is dat de LED-modules geen kwikzilver
wordt. Daarom is het belangrijk om voor ieder afzonderlijk
bevatten. Dat vereenvoudigt de afvalverwerking en vermindert
project berekeningen te doen en niet blindelings te vertrouwen
het risico van uitstoot.
op laboratoriumtesten.
Superieure effectiviteit
lm/W
Zoals met alle verlichting is het grootste milieu-effect verbon-
140
den aan het energieverbruik. De grote hoeveelheden licht, in
120
verhouding tot de elektriciteit die wordt verbruikt, maakt LEDoplossingen zeer efficiënt. De effecten op het milieu door een lager elektriciteitsverbruik zijn groot, vooral als de elektriciteit
100 80
van milieu-onvriendelijke bronnen komt, zoals kool. Er zijn voorbeelden van producten die in een laboratoriumomgeving meer dan 200 lumen per watt afgeven. Deze LED’s kunnen we echter nog niet op de markt brengen.
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Deze grafiek laat zien hoe de efficiëntie van LED tot 2015 naar verwachting zal verbeteren. De gemiddelde jaarlijkse toename van de efficiëntie is ongeveer 10 %.
€/1000 lm
13
Lichtkwaliteit
Het is belangrijk om niet alleen te kij-
De lichtkwaliteit van LED wordt bepaald door vele factoren.
naar de verandering van de lichtkwa-
Kleurtemperatuur, kleurweergave en kleurkwaliteit beïnvloeden hoe het licht werkt én hoe het wordt ervaren. In combinatie met een doordacht armatuur zijn hier vele positieve effecten te bereiken.
ken naar de nieuwwaarde, maar ook liteit gedurende de verwachte levensduur van het product.
Omdat LED zich qua techniek onderscheidt van traditionele
ook al geven ze dezelfde meting. Daarnaast kan de kleurtempe-
lichtbronnen zijn de eigenschappen niet direct vergelijkbaar,
ratuur van LED in de loop van de tijd veranderen, wat betekent
maar de eisen met betrekking tot lichtcomfort van een goed
dat de waarde na enkele duizenden branduren niet hetzelfde
armatuur blijven natuurlijk ongewijzigd.
zal zijn als die van een nieuw product. Bij de productie van LED’s ontstaat een grote variatie in zowel kleurtemperatuur als licht-
Kleurtemperatuur
stroom. De variaties zijn zo groot dat het absoluut noodzakelijk
De kleurtemperatuur van een lichtbron wordt in Kelvin (K)
is om een selectie te maken uit een beperkt assortiment. Deze
weergegeven. Kelvin is oorspronkelijk een maat voor de kleur
methode van selectie noemt men binning.
van een verhit (en daardoor gloeiend) zwart lichaam. Voor
LED-fabrikanten delen de geproduceerde LED’s in verschil-
lampen met gloeidraad is deze maat makkelijk toe te passen
lende groepen, afhankelijk van de prestaties. Hoe beperkter
omdat de kleurtemperatuur in Kelvin gelijk is aan de werkelijke
de keuze, d.w.z. dat men alleen LED’s van één bepaalde bin
temperatuur van de gloeidraad. Voor lichtbronnen zonder gloei-
accepteert, hoe gelijkmatiger de kwaliteit van de producten
draad, bijvoorbeeld fluorescentielampen, gasontladingslampen
wordt. Het nadeel is dat de prijs hoger wordt en de beschikbaar
en LED, wordt een kleurtemperatuur (CCT) in Kelvin weergege-
afneemt. Normaliter probeert men daarom LED’s te selecteren
ven. De instrumenten en meting die tegenwoordig beschikbaar
en te accepteren uit een aantal dichtbij elkaar liggende bins.
zijn, zijn echter ontwikkeld voor de traditionele lichtbronnen en niet specifiek voor LED. De International Commission on
Variaties wit licht
Illumination (CIE) is daarom gestart met het ontwikkelen van
Wit licht ontstaat als een blauwe LED wordt voorzien van een
nieuwe methodes om diverse eigenschappen te meten. De
fosforlaag. Deze laag kan direct op de diode worden geplaatst
kleurtemperatuur kan van fabrikant tot fabrikant verschillen,
of op een extern plaatje. De laag zet een deel van de straling om in wit licht met verschillende kleurtemperaturen, dit doet denken aan het proces in een gewone fluorescentielamp.
Y
520
De lichtkwaliteit wordt bepaald door de specificatie van de
0.8
blauwe LED én de nauwkeurigheid waarmee het fosfor is
540
aangepast aan de gekozen diode. Witte LED’s zijn verkrijgbaar 0.7
in een groot aantal kleurtemperaturen, van warm wit tot zeer
560
koud (2700–8000 K).
0.6
500
Omdat de basis voor wit licht een blauwe LED is, is de ef-
580
0.5
fectiviteit hoger voor koude kleurtemperaturen. Voor een war-
2000 0.4
3000
4000
1515
5000 6000 0.3
mere kleurtemperatuur is het namelijk nodig dat het fosfor
600
8000 10000
490
een groter deel van het oorspronkelijke blauwe licht omzet.
620 700
20000
0.2
480
0.1
470 460 380
0.0 0.0
0.1
0.2
X 0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
Op deze afbeelding ziet u hoe u de kleurtemperatuur berekent. De ingetekende curve is de kleurtemperatuur in graden Kelvin. De kleursoort van de lichtbron wordt gemeten op een van de isothermische lijnen en het punt waar de lijn de curve kruist is de correlatie kleurtemperatuur.
14
Hoe maak je wit licht van een blauwe diode, of zoals in het geval rechts, van een cluster diodes. Op een afzonderlijke LED bedekt het fosfor de diode, in een module zit het fosfor op een plaat die alle diodes in de module bedekt volgens de Fortimo technologie.
Kleurweergave De kleurweergave in LED’s is niet exact hetzelfde als in de traditionele lichtbron. Toch wordt het, net als bij overige lichtbron-
LED 4000 K (Fortimo)
nen, weergegeven in Ra/CRI. De Ra-schaal loopt van 0–100 en meet de capaciteit van de lichtbron om kleuren weer te geven.
380
420
460
500
De kleurweergave (Ra) kan, afhankelijk van de keuze van LED,
540
560
620
660
700
740
780
660
700
740
780
660
700
740
780
660
700
740
780
Wavelength (nm)
normaal variëren van 60 tot 95. Een hoge Ra leidt meestal tot een wat lagere lichtopbrengst. De kleurweergave wordt gemeten volgens de methode van CIE op een schaal van acht kleuren (zie afbeelding). De kleurweergave-index (CRI – Color Rendering Index) wordt aangege-
T5 4000 K
ven als een gemiddelde waarde (Ra) van acht testkleuren. Het is mogelijk voor een lichtbron goed te zijn in het weergeven
380
420
460
500
540
560
620
Wavelength (nm)
van zeven kleuren, maar niet zo goed in de achtste. Als aanvullende schaal is er ook Ra 1–14, die nog eens zes andere kleuren bevat. Zoals de afbeelding laat zien kan de actuele LED de helderrode kleur, nummer 9, niet optimaal weergeven. Hierdoor is
Tungsten
de gemiddelde waarde voor Ra 1–14 lager dan die voor Ra 1–8. Ongeacht de gemiddelde waarde kunnen we zien dat LED niet een ideale weergave geeft van de rode schaal. De kleurweergave van LED’s van verschillende fabrikanten
380
420
460
500
540
560
620
Wavelength (nm)
kan variëren. Door een analyse van de verdeling over het spectrum krijgen we meer informatie over het vermogen van de LED om kleuren weer te geven. Daarbij moet ook opgemerkt worden
CDM
dat de kleurweergave kan verschillen tussen een nieuwe LED en één die al enkele duizenden uren heeft gebrand. 380
420
460
500
540
560
620
Wavelength (nm)
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
CRI(1–8)
CRI(1–14)
15
Kleurkwaliteit De kleurkwaliteit van een LED-product, dat wil zeggen hoe
Een van de belangrijkste aspecten is hoe de kleurkwali-
nauwkeurig de kleurtemperatuur is, wordt aangegeven
teit verandert gedurende de verwachte levensduur van het
met MacAdam ellipsen SDCM (Standard Deviation of Color
product. Sommige LED’s kunnen een zeer hoge kleurkwaliteit
Matching) volgens de norm CIE 1964. Het MacAdam-systeem
in hun eerste duizend uur hebben, maar vervolgens snel ach-
komt oorspronkelijk uit Amerika en houdt in dat de kleurkwa-
teruit gaan. Ook het ontwerp van het armatuur is een kritieke
liteit een gradatie kent op een schaal van 0–10.
factor. Onvoldoende koeling of te veel spanning op de LED
Tussen 0 en 4 is het moeilijk om verschillen in kleur te zien,
kunnen beide een negatieve invloed hebben.
maar hoger op de schaal kan men duidelijke en direct storende verschillen ervaren in bepaalde toepassingen. De problemen zijn het grootst wanneer men een wit oppervlak wil verlichten of als men LED-lijsten zeer dicht bij een witte wand plaatst. Voor buitenverlichting is MacAdam 7 SDCM meestal voldoende, terwijl de eis voor binnenverlichting normaliter op MacAdam 3–5 SDCM ligt. Ter vergelijking: een T5-fluorescentielamp ligt binnen de waarde MacAdam 4. Een duidelijke trend is dat de kwaliteit stap voor stap beter wordt.
16
Methodes voor documentatie
520
CELMA, de Europese organisatie voor armatuurfabrikanten,
540
vindt het belangrijk dat armatuurleveranciers, ondanks het ontbreken van volledig dekkende normen, hun LED-armaturen op uniforme wijze documenteren. Daarom heeft CELMA, in
560
afwachting van internationale normen, een aantal parameters en meetmethodes vastgesteld voor de documentatie van
500
580
LED-armaturen. Deze parameters zullen naar alle waarschijnlijkheid opgenomen worden in de toekomstige IEC en CEN
600
normen. Het belangrijkste doel van een uniforme rapportage is dat het mogelijk wordt om LED-armaturen van verschillende
620 490
700
fabrikanten juist en correct te kunnen vergelijken. De spelers op de markt weten dan ook welke informatie ze van leveranciers buiten CELMA kunnen eisen om juiste vergelijkingen te kunnen maken.
480 470 460
380
Een grote variatie in de kleurkwaliteit resulteert in een grotere ellips en een hogere MacAdam-waarde. De grootte van de ellips wordt met een formule uitgerekend.
LED’s van slechte kwaliteit kunnen leiden tot direct storende verschillen. De problemen zijn het grootst als men witte oppervlakken belicht.
17
Het ontwerp van een LED-armatuur voor werkomgevingen vraagt om een zorgvuldige afweging tussen comfort en besparing.
Visuele beleving De grote uitdaging bij de ontwikkeling van LED-verlichting is
sing zou echter volkomen onpraktisch zijn. Hoe hoger het
de verblinding binnen aanvaardbare niveaus te houden. LED’s
rendement des te meer de LED verblindt. En dat is iets waar
en LED-modules kunnen een luminantie (lichtintensiteit)
men aan moet denken bij de keuze van een armatuur, zelfs al
hebben van meer dan 300.000 cd/m². Ter vergelijking: een standaard T5-fluorescentielamp heeft een luminantie van 17.000 cd/m².
voldoet het armatuur in kwestie aan alle geldende normen. Het licht van een LED of LED-module moet worden gecontroleerd door reflectoren, lenzen of een andere vorm van lichtspreidend materiaal. Lenzen zijn meestal gekoppeld aan
Het ontwerp van een LED-armatuur voor werkomgevingen
de specifieke fabrikant en het type LED. De keuze van het
vraagt dus om een zorgvuldige afweging tussen comfort en
reflectormateriaal of de lens die wordt gebruikt is essentieel
besparing. Uit financieel oogpunt is een LED-module, zonder
voor de effectiviteit van het armatuur, terwijl de helderheid
omhulsel, met koelunit en een externe driver het beste,
tot comfortabel niveau wordt gebracht.
als je alleen kijkt naar de verhouding lumen/watt. Deze oplos-
18
19
Driver en bedrijfstemperatuur Stroom of spanning De driver (voeding) is het hart dat een LED aanstuurt. Hij kan
In principe komen twee verschillende vormen van stroom-
op een aantal verschillende manieren worden aangedreven
voorziening van LED-modules/armaturen voor; met constante
en daarom is het belangrijk dat men de juiste driver gebruikt.
stroom of constante spanning. Constante stroomvoorziening
Een verkeerd gekozen of aangesloten driver kan de aangesloten LED-armaturen beschadigen of in het ergste geval kapot maken.
betekent dat de aangesloten diodes worden voorzien van een constante stroom, die gewoonlijk 350, 500, 700 of 1050 mA is. Bij constante stroomvoorziening zijn de aangesloten LED’s in serie geschakeld met de driver en de spanning in het circuit is
Om LED’s of LED-modules van stroom te voorzien zijn speciaal
afhankelijk van het aantal in serie geschakelde diodes. Iedere
aangepaste voedingen nodig, meestal drivers genoemd. Deze
diode heeft een voorspanning en bij serieschakeling wordt
zetten 230 V netspanning om naar de juiste waarden voor de
deze voorspanning opgeteld bij het overeenkomstige aantal
stroomvoorziening van de componenten. Het is belangrijk dat
diodes. Een downlighter met 3 diodes, ontworpen voor een
de driver zowel ontworpen als goedgekeurd is voor de stroom-
driver met constante stroom, heeft een secundaire spanning
voorziening van LED’s. De meeste aangepaste voedingen zijn
van ca. 9 V DC (3⊗3 V). Als meerdere armaturen in serie worden
bovendien uitgevoerd als SELV, wat inhoudt dat de LED of delen van het armatuur niet beschermd hoeven te worden tegen aanraking. Het nadeel van het SELV-systeem is dat de effectiviteit iets lager wordt, omdat er verliezen optreden in het isolatiecircuit. Armaturen zonder SELV zijn zo ontworpen dat het niet eenvoudig is om bij LED-modules of bijbehorende kabels te komen, daar is gereedschap voor nodig.
20
Bij constante stroomsturing zijn de aangesloten LED’s in serie aangesloten op de driver.
Bij constante spanning zijn de aangesloten LED’s parallel aangesloten op de driver.
geschakeld tot een gemeenschappelijke driver kan de spanning worden vermenigvuldigd met het aantal armaturen. De SELV-techniek beperkt het aantal in serie te schakelen diodes, omdat de secundaire spanning dan te hoog wordt. Bovendien is het onwaarschijnlijk dat de driver zo’n hoge spanning of vermogen kan leveren. De SELV-beperking in EN 60598-1 (armatuurnorm): voor IP 20 armaturen is max. 60 V DC van toepassing en voor armaturen met een hogere beschermingsklasse dan IP 20 is 30 V DC van toepassing, er van uitgaande dat de diodes aangeraakt kunnen worden. Als ze beveiligd zijn is de toegestane spanning 120 V DC. Er moet echter altijd rekening worden gehouden met de certificering van het armatuur en de aanbevolen drivers.
berekend als die van traditionele installaties met extra lage
Constante spanning wordt normaal gesproken gebruikt
spanning.
voor LED-producten met een groot aantal diodes, bijvoorbeeld LED-strips of LED-producten met een lichtgevende lijn functie.
Gebruik de juiste driver
Aangesloten LED’s zijn parallel geschakeld met de driver. De
Ongeacht het soort aansturing is het belangrijk dat de driver
constante spanning is meestal 8, 10, 12, 24 of 48 V DC. Er
geschikt is voor het type LED-armatuur dat van stroom moet
kunnen meerdere LED-producten parallel aangesloten worden
worden voorzien. Ook de polariteit is belangrijk omdat het
op een gemeenschappelijke driver op voorwaarde dat deze de
gelijkspanning (DC) is. Een verkeerd gekozen of aangesloten
aangesloten last aan kan. Het spanningsverlies in de bedra-
driver kan de aangesloten LED-armaturen beschadigen of
ding mag niet uit het oog worden verloren. Deze wordt net zo
kapot maken.
21
Het is belangrijk dat de driver is ontworpen en goedgekeurd
voorzien vanwege levensduur en effectiviteit. Een te hoge
voor de stroomvoorziening van LED’s. Hoewel sommige LED’s
temperatuur heeft het grootste negatieve effect.
met conventionele transformatoren kunnen werken, kunnen
Om u te helpen beschermen tegen die negatieve effecten
deze verschillende beveiligingen missen, bijvoorbeeld de kort-
bij te hoge temperatuur blijft die voor alle onderdelen binnen
sluitingsbeveiliging. Dat kan persoonlijk letsel veroorzaken.
de specificaties van de fabrikant. Een extra veiligheidsmarge
Bedrijfstemperatuur
is toegevoegd voor het meten van de controle temperatuur (tc) en het berekenen van de LED temperatuur (tj). Dit beleid
Traditionele lichtbronnen stralen altijd warmte uit. LED zelf
is al vele jaren toegepast op andere elektronica, zoals hoge
niet, maar toch is de warmte een probleem. In tegenstelling
frequentie voorschakelapparaten en noodverlichting, en heeft
tot traditionele lichtbronnen, die door de omgevende lucht
ertoe bijgedragen dat de aangegeven verwachte levensduur
worden afgekoeld, moet LED gekoeld worden door het materi-
altijd ruim gehaald wordt. Het aanhouden van deze marge
aal erachter. Het is dus de warmte die het grootste negatieve
kan meestal plaatsvinden zonder verhoging van de kosten,
effect heeft op LED als het gaat om levensduur, lichtopbrengst
omdat we hier al vroeg in het ontwikkelingsproces rekening
en effectiviteit. Bij de ontwikkeling van LED-armaturen zorgt
mee houden. Om het ontwerp te optimaliseren gebruiken we
Fagerhult er daarom altijd voor dat de temperatuur voor de
software om temperaturen te simuleren. Bovendien testen we
diverse onderdelen binnen de specificaties van de fabrikant
met een warmtecamera de berekening op prototypes van het
blijft én voldoet aan de eisen die we volgens ons eigen beleid
armatuur. Tijdens de controle of test wordt het armatuur altijd
hanteren.
zo geïnstalleerd zoals het in de praktijk zal worden toegepast.
LED-beleid van Fagerhult Fagerhult gebruikt alleen LED’s, of LED-modules, van erkende fabrikanten en we streven ernaar ze optimaal van stroom te
22
Lichtregeling
Er wordt vaak een verband gelegd tussen DMX, RGB en LED.
LED-verlichting van hoge kwaliteit kan heel goed geregeld
Eenvoudig beschreven is DMX een controle-eenheid die het
worden door verschillende lichtregelingssystemen. Naast de
elektrisch vermogen controleert. DMX 512 is een standaard
controle van intensiteit, tijd, daglichtinval en aanwezigheid
protocol, dat in eerste instantie is ontwikkeld om via een meng-
biedt LED geheel nieuwe mogelijkheden om de kleur van het
paneel de verlichting en dimmers in een theateromgeving te
licht te regelen.
regelen. Het heeft een hoge mate van overdracht wat een hoge
Het dimmen van LED gebeurt professioneel door het gebruik
kwaliteit van installaties, bedrading en aansluitingen vereist.
van drivers met een zogenaamde pulsbreedtemodulatie (Puls
Echter, met de ontwikkeling van nieuwe lichtbronnen en de
Width Modulation, afgekort PWM). De componenten worden
behoefte aan gekleurd licht in diverse toepassingen is de DMX-
dan aangedreven met technologie die bestaat uit blokgolven
regeling in tal van andere omgevingen gebruikt.
met een variërende frequentie. Het armatuur wordt in- en uitgeschakeld, voor zover van toepassing, met een hoge frequen-
DMX ontwikkelt zich
tie, zodat het net lijkt of het lichtniveau is veranderd. Drivers
DMX is ook verkrijgbaar in een recent bijgewerkte versie, RDM,
met PWM zijn verkrijgbaar met verschillende soorten interface
waarbij verschillende componenten geadresseerd kunnen
zoals DALI, DSI, DMX 512 en switchDIM. PWM-units zijn ook
worden via de DMX-kabels. Hiervoor is wel vereist dat zowel
verkrijgbaar als losse units en kunnen worden aangesloten
de componenten als software juist gekozen zijn. De meest
tussen een driver met constante spanning en het armatuur.
gebruikelijke manier om DMX te adresseren is met een DIPswitch-instelling op iedere unit (RDM zit nu bijvoorbeeld in onder andere Fagerhult's Pleiad LED Wallwasher met Lexel).
DMX in vergelijking met DALI Er zijn meer verschillen dan overeenkomsten tussen DMX en DALI. DALI is ontwikkeld met de nadruk op energiezuinige verlichting met TL-fluorescentielampen in openbare omgevingen waar mensen verblijven en werken. Het was een zeer populair alternatief, gezien de beperkingen, maar zijn eenvoud is beslissend geweest. Meerdere controle-eenheden kunnen alle of delen van de installatie regelen. In de nabije toekomst zal de huidige DALI-standaard worden uitgebreid met DALI Color Control Command.
Vergelijking DALI/DMX Stuurprotocol
DALI
DMX
Snelheid
Langzaam
Snel
Aantal adressen
64
512
Meerdere units op hetzelfde adres Nee ¹⁾
Ja
Automatische adressering
Ja
Nee ²⁾
Centrale regeling
Nee
Ja
Decentrale regeling
Ja
Nee
Kabellengte
300 m
300 m
Kleurwisseling met LED in de kleuren rood, groen en blauw
Kabeleisen
Nee
Ja, Cat5
wordt doorgaans een RGB-regeling genoemd. Door deze drie
Eindweerstand
Nee
Ja
Kleurwisseling RGB/DMX
kleuren op verschillende manieren te mengen en te combineren, is het mogelijk ca. 65.000 verschillende kleuren te maken. Als u een specifieke kleur wilt creëren, heeft u een regeleen-
1) Converters voor 1–10 V zijn gebruikelijk. 2) RDM-armaturen kunnen via software geadresseerd worden.
heid of interface nodig voor een programma dat via DALI of DMX 512 communiceert. Dit kan een router of ander soort controlepaneel zijn.
23
Hogere
effectiviteit,
lagere
prijzen
en
betere
toepassingen
van
de
techniekzullen bijdragen aan een gestaag toenemende vraag naar LED.
24
LED. Een blik op de toekomst De ontwikkeling van LED is duizelingwekkend. In slechts enkele jaren is de effectiviteit verdubbeld, terwijl de kosten aanzienlijk zijn gedaald. Wat is de volgende stap? Deze ontwikkeling zal zich waarschijnlijk voortzetten. Het is niet onredelijk te verwachten dat LED-systemen die nu 100 lm/W produceren binnen 1 tot 2 jaar ruim 150 lm/W zullen zijn. En terwijl de volumes toenemen zullen de kosten dalen - het is alleen onzeker hoeveel. Duidelijk is in ieder geval dat hogere effectiviteit, lagere prijzen en betere toepassingen van de techniek zullen bijdragen aan een gestaag groeiende vraag naar LED voor openbare ruimtes. Het is niet onwaarschijnlijk aan te nemen dat LED-verlichting binnen een tiental jaar de verkoop zal domineren. Een fase in Fagerhult’s verdere ontwikkeling van de technologie is onderzoek naar hoe mensen LED-verlichting ervaren. Aanwijzingen dat LED-licht als lichter wordt ervaren dan de traditionele lichtbronnen met hetzelfde vermogen, leiden tot gedachten over de mogelijkheden om nog meer energie te besparen. Er wordt nu ook gewerkt aan het ontwikkelen van nog meer toepassingen voor algemene en werkplekverlichting, die armaturen met T5-fluorescentielampen kunnen vervangen. Binnen de verlichtingsindustrie wordt ook aan een gezamenlijk project gewerkt, Zhaga. Het doel is het ontwikkelen van gemeenschappelijke productnormen, voor fysieke afmetingen en aansluitingen op elektrische, fotometrische en thermische productnormen. Het project is vooral bedoeld om het vervangen van LED-modules en drivers, te vereenvoudigen. De eerste gestandaardiseerde modules zullen naar verwachting in 2011 beschikbaar zijn.
25
Multilume Flat
Multilume Flat is het eerste LED-armatuur, dat de effectiviteit van een T5-armatuur overtreft. Multilume Flat produceert meer dan 80 lumen per watt met behoud van optimale lichtergonomie en is bedoeld voor algemene verlichting in kantoren. Een strak vormgegeven aluminiumprofiel met een lage inbouwdiepte biedt vele voordelen tijdens het bouwproces. Multilume Flat is ontwikkeld voor individuele daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie en kan worden voorzien van twee verschillende afschermingen – microprisma of opaal.
Pleiad G3
Pleiad G3 is een LED-downlighter die speciaal voor algemene verlichting is ontwikkeld. Een innovatieve reflectortechnologie maakt het mogelijk de efficiëntie van de LED volledig te benutten zonder de lichtergonomie te beïnvloeden. De Pleiad familie bestaat uit een brede keuze LED-downlights met wisselende lichtverdeling voor verschillende soorten verlichtingstaken. Daarnaast is er een groot assortiment praktische en decoratieve accessoires. Standaard modellen zijn voorzien van een Fortimo LED module.
26
Pleiad Power LED De Pleiad Power LED is een kleine, krachtige downlighter waarbij efficiëntie en energiebesparing hand in hand gaan. Het armatuur is ontwikkeld voor ruimtes die ruim voldoende en gevarieerde algemene verlichting nodig hebben. Entrees, vergaderzalen en showrooms zijn plaatsen waar de Pleiad Power LED extra goed tot zijn recht komt.
Pleion
Pleion is een downlighterserie met lenstechniek, speciaal ontwikkeld voor LED. De lenzen hebben verschillende bundelbreedtes met goede afschermhoeken waardoor het armatuur vrijheid in lichtontwerp biedt. De mogelijkheid om het armatuur te draaien, is een belangrijke bijdrage aan de ingebouwde flexibiliteit van het armatuur. Hierdoor kunnen wanden en voorwerpen geaccentueerd worden waardoor het mogelijk is om een gevarieerde algemene verlichting te creëeren met alleen downlights.
27
Pleiad LED Wallwasher
Pleiad LED Wallwasher benut de LED-technologie optimaal. Een nieuw reflectorontwerp maakt het mogelijk om de donkere rand op de scheiding van wand en plafond te vermijden. Een gelijkmatig, zacht verspreid licht vult de hele wand en geeft nieuwe mogelijkheden voor een gevarieerde en uitdagend verlichte omgeving. Bij de serie hoort ook een aanvullende downlighter die de vierkante vorm volgt. Standaard modellen zijn voorzien van een Fortimo LED module.
Easy LED
Easy LED is een energiezuinig en flexibel alternatief voor traditionele inbouwspots met halogeen lichtbron. Grootte, design en functie maken het uitstekend geschikt voor representatieve omgevingen, zoals hotels en kantoren, waar de brandtijden vaak lang zijn. Easy LED is verkrijgbaar in twee varianten: een vaste versie en een versie die 30° kantelt en 355° draait, zodat wanden en voorwerpen geaccentueerd kunnen worden. Beide zijn uitgevoerd in wit of alugrijs en zijn geschikt voor IP 44, waardoor ze ook in badkamers geïnstalleerd kunnen worden.
28
Gaudi
Met Gaudi komen nieuwe technologie en tijdloze elegantie samen. De LED-lichtbron biedt unieke mogelijkheden om compacte verlichtingsarmaturen te creëren in een vorm die nog niet eerder bestond. Geïnspireerd op klassieke architectonische principes kan Gaudi een complete ruimte dragen.
29
30
Freedom
Freedom is een innovatief LED-armatuur, waarmee het mogelijk is om vrije vormen te creëren. Teken uw eigen lijnen van licht – in de lucht, op het plafond en op de wand. Met behulp van twee modules, een rechte en een gebogen, kan het armatuur de vorm van de ruimte of een creatief idee volgen. Freedom is het armatuur dat architecten, interieurontwerpers en lichttechnici volledige vrijheid biedt.
31
Fasett Fasett is een wandarmatuur in eigentijds design, speciaal ontwikkeld voor LED. Het armatuur geeft een goed gericht, gelijkmatig en comfortabel licht. De lichtdiodes van deze LEDmodule zijn dicht bij elkaar gemonteerd, waardoor een egaal diffuus licht ontstaat. De ingekapselde componenten zorgen voor comfortabel licht en daarmee is Fasett een goede keuze voor ruimtes die veel gebruikt worden. Het armatuur is vrijwel onderhoudsvrij en is bovendien voorzien van regelapparatuur voor extra flexibele lichtregeling.
Beetle Beetle is een wandarmatuur ontwikkeld voor de LED-technologie. Het ontwerp kenmerkt klassieke, ronde armatuurvormen waardoor een goed gereflecteerd en aangenaam afgeschermd licht mogelijk wordt gemaakt. Ingekapselde componenten maken van Beetle een stevige en onderhoudsvrije oplossing voor omgevingen waar veel mensen in beweging zijn. Het armatuur is ook voorzien van regelapparatuur voor flexibele lichtregeling.
G5 G5 is een armatuur voor verlichting van bureaus en andere werkplekken. De LED-technologie maakt het armatuur tot een uitermate energiezuinig alternatief voor traditionele halogeen oplossingen. LED maakt het ook mogelijk het licht beter te richten met een volledige focus op het werkblad en minimale verspilling naar boven. Het armatuurdesign benut alle mogelijkheden van de technologie en combineert kleine afmetingen met pure lijnen. Kostenbewuste luxe voor dagelijks gebruik!
32
Zoft LED
Zoft LED is een wandarmatuur in een klassieke uitvoering, maar met de voordelen van de LED-technologie als het om levensduur en onderhoud gaat. Het armatuur is goed afgeschermd met een gelijkmatige lichtverdeling waardoor hij extra geschikt is in omgevingen met niveauverschillen, zoals trappenhuizen. De armatuurbehuizing is wit met een kap van mat, opaal glas of een kap van acryl voor omgevingen waar minder kwetsbare armaturen gewenst zijn. Zoft LED is ook voorzien van regelapparatuur voor extra flexibele lichtregeling.
Densus LED LED-technologie vereist goede koeling voor optimale prestaties. Dat maakt LED extra bruikbaar in koude of goed geventileerde ruimtes. LED licht snel op, zelfs bij lage temperaturen. Densus LED is een duurzame verlichtingsoplossing voor koele ruimtes, zoals koel- en vriescellen, laadperrons en andere omgevingen waar het armatuur vele malen per dag aan en uit gaat.
33
LED Handrail
LED Handrail is een compleet nieuwe manier om licht te integreren in de architectuur – buiten én binnen. De slanke leuning van aluminium creëert een samenhangende, lichtgevende lijn, die de planning van de ruimte versterkt, of het nu een entree, binnenplaats of park betreft. Een uitgebreid assortiment met veel verschillende modules en accessoires maakt het mogelijk een leuning te bouwen die de architectuur volgt. Makkelijk toe te passen, energiezuinig en onderhoudsvrij!
34
35
produced by fagerhults belysning ab
Fagerhult ontwikkelt, produceert en verkoopt professionele verlichtingssystemen voor openbare ruimtes als kantoren, scholen, industrie en voor de zorg- en recreatiesector. Bij onze activiteiten ligt voortdurend de nadruk op design, functie, flexibiliteit en energiebesparende oplossingen. Fagerhult is onderdeel van de Fagerhult Groep, het grootste verlichtingsconcern van Scandinavië en een toonaangevende onderneming in Europa. Wij hebben verkoopkantoren in meer dan 15 landen en productie-units in Europa, China en Australië. AB Fagerhult is genoteerd aan de Nasdaq OMX Nordic Exchange te Stockholm.
NEDERLAND Fagerhult bv Lichtschip 19 3991 CP Houten Tel. 030-6 88 99 00 Fax. 030-6 88 99 44
[email protected] www.fagerhult.nl BELGIË Axioma n.v. Vijverdam, zone 2 Mannebeekstraat 31 B-8790 Waregem Tel. 056-62 21 30 Fax. 056-62 21 40
[email protected] www.fagerhult.nl
816.NL.1.11.41.2
