KOEL- EN WARMTECHNIEKEN

KOEL- EN WARMTECHNIEKEN DERDE GRAAD TSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS september 2005 LICAP – BRUSSEL D/2005/0279/050

KOEL- EN WARMTECHNIEKEN DERDE GRAAD TSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS LICAP – BRUSSEL D/2005/0279/050 september 2005 (vervangt D/1992/0279/140 met ingang van 1 september 2005) ISBN 90-6858-597-5

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud Lessentabel ........................................................................................................................5 1

Inleiding .................................................................................................................7

2

Studierichtingsprofiel en samenhang .................................................................8

2.1

2.8 2.9 2.10

Situering van de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO in het logisch TSO-curriculum van de studiegebieden Koeling en warmte en Mechanica-elektriciteit...........8 Instroom .............................................................................................................................................9 Beginsituatie......................................................................................................................................9 Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden........................................9 Persoonlijkheidsvereisten..............................................................................................................10 Sancties van de studies en uitstroom...........................................................................................10 Profilering van de studierichting Koel- en warmtechnieken t.o.v. aanverwante studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Koeling en warmte.............................11 Studierichtingsprofiel .....................................................................................................................12 Doelstellingen..................................................................................................................................12 Van leerplan tot jaarplan ................................................................................................................13

3

Algemene pedagogisch-didactische wenken ...................................................13

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Inleiding............................................................................................................................................13 Geïntegreerd werken.......................................................................................................................14 Projectmatig werken .......................................................................................................................17 Aandachtspunten ............................................................................................................................17 De geïntegreerde proef ...................................................................................................................18 Welzijn op het werk en het behalen van een VCA B-attest .........................................................19

4

Evaluatie ..............................................................................................................19

4.1 4.2 4.3 4.4

Wat en waarom evalueren?............................................................................................................19 Wanneer evalueren? .......................................................................................................................19 Hoe evalueren?................................................................................................................................20 Hoe rapporteren ..............................................................................................................................20

5

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken.......................21

5.1

5.3 5.4 5.5 5.6

Voorbereiden en begeleiden van uitvoeringen via zelf opgestelde en ter beschikking gestelde criteria...............................................................................................................................21 Installatie- en onderhoudswerkzaamheden volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren .....................................................................................................................................44 Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren (U) ........................................57 Een sanitaire installatie inbedrijfstellen en onderhouden (U) ....................................................60 Een airconditioning installeren (U)................................................................................................62 Via stages kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden in team uitvoeren ........64

6

Minimale materiële vereisten .............................................................................65

6.1 6.2 6.3 6.4

Infrastructuur...................................................................................................................................65 Algemene uitrusting........................................................................................................................66 Gemeenschappelijk klein gerief ....................................................................................................66 Gemeenschappelijke materialen ...................................................................................................67

2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

5.2

3de graad TSO Koel- en warmtechnieken

3 D/2005/0279/050

7

Nuttige adressen .................................................................................................67

8

Nuttige Websites .................................................................................................69

9

Bibliografie ..........................................................................................................70

4 D/2005/0279/050

050


Lessentabel Pedagogische vakbenaming

uren/week

Administratieve vakbenaming

Minimum-maximum

32-36

Godsdienst

2

2

AV Godsdienst

Aardrijkskunde

1

1

AV Aardrijkskunde

Engels

0-2

Frans

32-36

0-2

AV Engels

2

2

AV Frans

Geschiedenis

1

1

AV Geschiedenis

Lichamelijke opvoeding

2

2

AV Lichamelijke opvoeding

Nederlands

2

2

AV Nederlands

Wiskunde

2

2

AV Wiskunde

Realisaties airco

0-2

0-2

PV Praktijk / TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/ Elektriciteit/Elektromechanica/ Koeltechniek

Realisaties gasinstallaties

0-2

0-2

PV Praktijk / TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/ Elektromachanica/Koeltechniek/ Mechanica/ Elektriciteit

Realisaties koel en warm technieken

18-20

18-20

7-8

11-12

Realisaties sanitaire installaties

0-2

0-2

7-8

PV Praktijk of PV/TV Stage Centrale verwarming/Sanitaire installaties/Elektromechanica/ Koeltechniek/Mechanica/ Elektriciteit

11-12 TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/Elektromechanica/ Koeltechniek/Mechanica/ Elektriciteit PV Praktijk / TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/ Elektromachanica/Koeltechniek/ Mechanica/Elektriciteit

Leerplan in deze brochure opgenomen


5 D/2005/0279/050

1

Inleiding

Nieuwe impulsen Volgende impulsen liggen aan de basis van het vernieuwen van het leerplan: •

vernieuwde pedagogisch didactische inzichten op het vlak van geïntegreerd werken, het bewaken van de diverse leerlijnen en de concrete realisatie hiervan via projecten;

•

de zorg van de sector om de snel evoluerende technologieën te kunnen implementeren;

•

de vraag van zowel de onderwijsverstrekkers als van de werkgevers en werknemers om het onderwijsaanbod en het opleidingsaanbod zo transparant mogelijk te maken;

•

de vraag van het VEV naar een zo breed mogelijke polyvalente vorming;

•

de verticale samenhang bewaken op vernieuwde visies in de leerplannen van de basisopties, de studierichtingen Mechanische- en Elektrotechnieken TSO en de studierichting Koel- en warmtechnieken;

•

de mogelijkheden om vakoverschrijdende thema’s te integreren;

•

de stijgende aandacht voor veiligheid, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie;

•

de mogelijkheden die het geïntegreerd gebruik van ICT biedt zowel inhoudelijk als pedagogisch-didactisch.


7 D/2005/0279/050

2

Studierichtingsprofiel en samenhang

2.1

Situering van de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO in het logisch TSO-curriculum van de studiegebieden Koeling en warmte en Mechanicaelektriciteit Eerste graad 2de leerjaar

Tweede graad 1 en 2de leerjaar ste

Derde graad 1 en 2de leerjaar

Derde graad 3de leerjaar

Autotechnieken

Toegepaste autotechnieken

ste

Mechanische vormgevingstechnieken

Computergestuurde mechanische productietechnieken Mechanica constructieen planningstechnieken

Mechanische technieken

Mechanicaelektriciteit

Koel- en warmtechnieken

Industriële koeltechnieken Industriële warmtetechnieken

Kunststoftechnieken

Kunststof vormgevingstechnieken

Orthopedische technieken

Orthopedische instrumenten

Vliegtuigtechnieken

Elektrotechnieken

Industriële wetenschappen

8 D/2005/0279/050

Elektrotechnieken

Stuur- en bewakingstechnieken

Telecommunicatie

Audio-, Video-, en teletechnieken

Industriële ICT

Industriële computertechnieken



Elektromechanica

Elektromechanica

Industriële onderhoudstechnieken

Elektriciteit Elektronica

Elektriciteit Elektronica

Regeltechnieken


De plaats van de 3de graad Koel- en warmtechnieken TSO wordt in bovenstaand curriculumschema1 aangegeven. Dit schema – dat van links naar rechts wordt gelezen – geeft een aantal studierichtingen weer in een aantal studiegebieden van de tweede en de derde graad. Het studiegebied Mechanica-elektriciteit start vanaf de tweede graad. De studiegebieden Auto en Koeling en warmte starten pas vanaf de derde graad. Uit het schema blijkt dat de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO: •

aansluit op de studierichting Mechanische technieken en Elektrotechnieken TSO in de 2de graad;

•

een uitstekende voorbereiding is voor de specialisatiejaren Industriële koeltechnieken en Industriële warmtetechnieken.

2.2

Instroom

Zoals hierboven reeds vermeld, zijn de logische vooropleidingen de studierichtingen Mechanische technieken en Elektrotechnieken TSO. De meeste leerlingen komen dan ook uit deze studierichtingen. Heel wat leerlingen komen ook uit de 2de graad Elektromechanica of Elektriciteit-elektronica TSO, hetzij na het behalen van een B-attest, hetzij na heroriëntering. Indien deze leerlingen over voldoende motorische competenties beschikken, een inspanning willen leveren om hun praktische vaardigheden te ontwikkelen en voldoende interesse hebben voor het begeleiden en uitvoeren van Realisaties koelen warmtechnieken hebben ze kans op slagen. Instroom vanuit andere studierichtingen is eerder zeldzaam. Leerlingen die pas in de 3de graad het technisch secundair onderwijs aanvangen, hebben nood aan een speciale opvang.

2.3

Beginsituatie

Het merendeel van de leerlingen kwam dus al in min of meerdere mate in contact met theoretische en praktische vaardigheden die nodig zijn bij het begeleiden en uitvoeren van Realisaties koelen warmtechnieken. De studierichting bouwt bijgevolg vooral verder op de inzichten, vaardigheden en attitudes verworven in de tweede graad.

2.4

Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden

Bepaalde lichamelijke en fysische gebreken kunnen een belemmerende factor zijn voor het uitoefenen van één of meerdere beroepen waarop deze studierichting voorbereidt. Een gepaste oriëntering en begeleiding is dan ook ten zeerste aangewezen, enerzijds omdat ze invloed hebben op de slaagkansen van de leerlingen en anderzijds omdat ze de uitoefening van heel wat beroepen bemoeilijken. In heel wat beroepen – waarop deze studierichting voorbereidt – gelden bepaalde beroepsdrempels. •

lichamelijke letsels die de normale fysieke inspanning – eigen aan de diverse beroepen – beletten of bemoeilijken;

•

handicaps die het normaal motorisch functioneren – eigen aan het uitoefenen van diverse beroepen – bemoeilijken;

•

gewrichts- en rugaandoeningen;

•

beperkt gezichtsvermogen;

•

aandoeningen aan de luchtwegen;

•

producteczeem, contacteczeem en allergieën;

•

kleurenblindheid.

1

Dit is het schema dat progressief in voege ging vanaf het schooljaar 1999-2000.


9 D/2005/0279/050

2.5

Persoonlijkheidsvereisten

Vele beroepen stellen ook heel wat eisen op persoonlijkheidsvlak. Leerlingen van de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO bezitten deze reeds in bepaalde mate of geven in ieder geval blijk dat ze deze willen ontwikkelen: •

interesse voor één of meerdere aansluitende beroepen;

•

verantwoordelijkheidszin;

•

flexibiliteit en bereidheid om in diverse omstandigheden te functioneren;

•

aandacht hebben voor aspecten die het welzijn op het werk bevorderen;

•

uitvoeringsgerichte communicatievaardigheid.

2.6

Sancties van de studies en uitstroom

Door het slagen in de studierichting Koel- en warmtechnieken krijgt de leerling een diploma van secundair onderwijs. Zoals reeds vermeld, biedt de studierichting Koel- en warmtechnieken ook een uitstekende voorbereiding voor een aantal specialisatiejaren binnen het studiegebied Koeling en warmte zoals: Industriële koeltechnieken en Industriële warmtetechnieken. Door de realisatie van het profiel van de studierichting heeft de leerling een polyvalente vorming gekregen voor het begeleiden en uitvoeren van koelen warmtechnische werkzaamheden. De vaardigheden en kenniselementen van het beroep koeltechnieker en monteur CV komen in de opleiding aan bod zodat heel wat functies binnen de installatiebedrijven kunnen worden uitgeoefend. Verder hebben de afgestudeerden de mogelijkheid om diverse certificaten te behalen.

10 D/2005/0279/050


2.7

Profilering van de studierichting Koel- en warmtechnieken t.o.v. aanverwante studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Koeling en warmte

In onderstaande tabel worden een aantal aanverwante elektro-mechanische studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit en Koeling en warmte opgesomd. Voor elke studierichting wordt de eigenheid verduidelijkt. Dit gebeurt enerzijds door een omschrijving te geven van het te bestuderen ‘studieobject’ en anderzijds door een schematische voorstelling dat het aandeel weergeeft van de theoretische en de praktische vormingscomponenten in het geheel van de opleiding.

Studierichting

Eigenheid Studieobject De studie van varianten van een uitgevoerd project Drie- en tweedimensionaal communiceren om het concept van productrealisaties te analyseren.

Elektromechanica TSO

Schematische voorstelling vormingscomponenten

uitvoeren 25%

Conceptuele kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica analyseren.

concept 75%

De impact van de conceptuele kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica op de uitvoering duiden.

Koel- en warmtechnieken TSO

De studie van een uit te voeren project Communiceren om het concept van de werkzaamheden te begrijpen en de uitvoering voor te bereiden. Gevraagde kwaliteitscriteria te bereiken de noodzakelijke uitvoeringsrichtlijnen formuleren.

uitvoeren 50%

concept 50%

De uitvoering voorbereiden, opvolgen en bijsturen. Het uitvoeren van een project Communiceren om de CV SI werkzaamheden te kunnen uitvoeren. Koelinstallaties BSO

De conceptuele kenmerken van het concept begrijpen en voorzieningen treffen om de uitvoering ervan mogelijk te maken.

concept 25%

uitvoere n 75%

Onder leiding de CV SI werkzaamheden uitvoeren volgens opgelegde kwaliteitscriteria.


11 D/2005/0279/050

2.8

Studierichtingsprofiel

De studierichting Koel- en warmtechnieken TSO heeft een dubbele doelstelling. De startkwalificatie te verwerven om het beroep van koeltechnieker en CV-installateur te kunnen uitoefenen. Dit houdt in dat hij/zij verantwoordelijkheid kan opnemen voor het eigen werk en – na een korte in service-training in het installatiebedrijf - aan de hand van technische informatie CV- en koeltechnische werkzaamheden kan starten, uitvoeren en begeleiden. Voldoende kennis en vaardigheden verwerven om zich te kunnen vervolmaken via vervolgopleidingen die op deze studierichting aansluiten. Inzonderheid kan dit in de specialisatiejaren Industriële koeltechnieken en Industriële warmtetechnieken en de talrijke vervolgopleidingen.

2.9

Doelstellingen

Leerplandoelstellingen en leerinhouden voor de 3de graad Koel- en warmtechnieken TSO zijn maar relevant indien ze kaderen binnen een hoofddoelstelling die men op het einde van deze studierichting wil bereiken. Daarnaast streven we naar een aantal attitudes.

2.9.1

Hoofddoelstellingen

2.9.1.1

Basis

Voorbereiden en begeleiden van uitvoeringen via zelf opgestelde en ter beschikking gestelde criteria. •

De elementen van de organisatie van een installatiebedrijf Koel en warm −

De technieker in het installatiebedrijf

−

Planning werkzaamheden

−

Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieu

−

Kostprijs

•

Materialen kiezen

•

Uitvoeringstekeningen en schema’s maken

•

De mechanische energieomzetting in CV- en koelinstallaties

•

De elektrische voorzieningen in CV- en koelinstallaties

•

De regelingen in CV- en koelinstallaties

Installatie- en onderhoudswerkzaamheden volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren •

Kennis van de koelinstallatie

•

Uitvoeren van koeltechnische installaties

•

Een koeltechnische installatie in bedrijf stellen en onderhouden

•

Kennis van de CV installatie

•

Een CV installatie in bedrijf stellen en onderhouden

•

De uitgevoerde installatie- en onderhoudswerkzaamheden evalueren

Via stages kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden uitvoeren

12 D/2005/0279/050


2.9.1.2

Complementair

•

Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren.

•

Een sanitaire installatie in bedrijfstellen en onderhouden . Een airconditioning installeren.

2.9.2

Na te streven attitudes

Het is enorm belangrijk om attitudes bewust en expliciet op diverse momenten na te streven. Attitudes die bijzondere aandacht verdienen zijn de volgende: •

erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een opgedragen taak nauwkeurig te voltooien,

•

de afgesproken regels en afspraken naleven,

•

ondanks moeilijkheden, willen verder werken om het einddoel te bereiken,

•

bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden (andere materialen, andere gereedschappen, nieuwe opdrachten, nieuwe technologieën …),

•

zich inleven in de situatie waarin mensen zich bevinden, er begrip voor opbrengen en er tactvol mee omgaan,

•

bereid zijn om informatie te raadplegen en op te zoeken,

•

handelen met het oog op tevredenheid van zichzelf en van anderen,

•

in een team willen functioneren,

•

bereid zijn om correct en volledig te rapporteren,

•

probleemoplossend handelen en zoeken naar oplossingen voor problemen die zich stellen,

•

kwaliteitsvol en kostprijsbewust handelen,

•

maatregelen treffen opdat richtlijnen i.v.m. preventie, milieu, gezondheid, hygiëne en ergonomie zouden kunnen worden nageleefd,

•

voor zijn mening durven uitkomen en deze op een beleefde manier formuleren en argumenteren, besluitvaardig zijn.

Al deze attitudes terzelfder tijd nastreven is uiteraard onmogelijk. Het is daarom aangewezen om in functie van de opdracht telkens één of enkele attitudes expliciet te benadrukken.

2.10

Van leerplan tot jaarplan

Dit leerplan is een graadleerplan. Het lerarenteam dient, in overleg, de leerplandoelstellingen en leerinhouden te spreiden over de twee leerjaren. Dit moet resulteren in een gezamenlijk opgestelde jaarplanning.

3 3.1

Algemene pedagogisch-didactische wenken Inleiding

Dit leerplan wil hoofdzakelijk een leidraad zijn. De erin opgenomen doelstellingen en leerinhouden zijn een referentiekader waarmee het lerarenteam vrij kan omgaan. Het is zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop deze doelstellingen en leerinhouden door de leerlingen kunnen worden verworven. De gekozen pedagogischdidactische methode is dus niet zonder belang. De in dit leerplan opgenomen pedagogisch-didactische wenken zijn dan ook bedoeld als suggesties, als tips.


13 D/2005/0279/050

Het leerplan op zichzelf mag in geen geval een excuus zijn om niet naar de noden van de maatschappij en de verwachtingen van de leerlingen te luisteren. Daarom is het noodzakelijk dat er voldoende aandacht blijft bestaan voor opvoeding, voor ontplooiingskansen van elke individuele leerling, voor geloofsovertuiging… De geboden vorming is typisch en attractief voor een leerling Koel- en warmtechnieken. De samenhang tussen hetgeen in de klas gebeurt en in de realiteit van het arbeidsproces in het bedrijfsleven is duidelijk. Het gegeven onderwijs is dus levensecht. Het is belangrijk dat leerlingen tijdens hun leerproces zo dikwijls mogelijk succes beleven. Zij moeten dan ook voldoende worden gewaardeerd voor het gepresteerde werk. Gebruik ook zoveel mogelijk werkvormen. Combineer voortdurend de theorie en de praktijk. Doe steeds een beroep op denken en doen. Vermijd langdurige opdrachten met steeds terugkomende vaardigheden. Schenk voldoende aandacht aan het werken in team.

3.2

Geïntegreerd werken

3.2.1

Waarom geïntegreerd werken?

Het geïntegreerd werken biedt onmiskenbaar een aantal pedagogisch-didactische voordelen. Deze worden hieronder in het kort besproken. Just in time learning Het geïntegreerd werken biedt de kans om de ogenblikken, waar aandacht wordt gevergd voor theorie, te plaatsen daar waar de kans op effect het grootst is. Bijvoorbeeld op het ogenblik waar de leerling de opdracht krijgt om iets uit te voeren en de vraag stelt: “Ik moet dat nu uitvoeren, maar hoe moet dat nu en waarom?” De theorie wordt dus zoveel mogelijk gegeven in directe aansluiting met de praktijk. Krachtige leeromgeving De klemtoon dient gelegd op zinvol leren. Het leren moet voor de leerlingen de moeite waard zijn. Het ideale zou zijn dat zo realistisch mogelijk wordt gewerkt, zo dicht mogelijk aanleunend bij de beroepsrealiteit. Het “geïntegreerd werken” wordt nog leerkrachtiger en boeiender door met de klasgroep simultaan aan verschillende projecten te werken. Men kan kijken en vergelijken, van elkaar leren. Het leerproces van de leerling staat centraal De didactiek vertrekt niet van kennisoverdracht, maar van het verwerven van kennis door zelfwerkzaamheid. Het leerproces van de leerling staat centraal. Door het geven van opdrachten, uitdagingen stimuleert de leraar het leerproces van de leerling. De rol van de leraar is dus duidelijk deze van opdrachtgever, coach, begeleider. Het blijft uiteraard de opdracht om kennis en vaardigheden over te dragen, maar dan in de filosofie van: “liever dat de leerling het vraagt”, dan dat “de leraar het ongevraagd aanbiedt”. Werken in team Het opzetten van grotere projecten, waaraan meerdere leerlingen samen werken, is de pedagogische aanpak bij uitstek om het werken in team aan te leren. Interdisciplinaire probleemsituaties Het geïntegreerd werken vereist het gebruik van kennis en vaardigheden uit diverse domeinen (schetsen, diverse uitvoeringstechnieken, praktijk, ICT, …). Deze domeinen vormen een samenhangend geheel. Daar er geen splitsing in vakken is, gebeurt de integratie van kennis en vaardigheden uit diverse disciplines automatisch. De leraar – beter het lerarenteam – dient echter wel te zorgen voor een goed evenwicht tussen theorie en praktijk. De jaarplanning is hier bepalend. Een grote uitdaging is het bewaken van diverse leerlijnen.

14 D/2005/0279/050


Herhaling en terugkoppeling Door telkens met nieuwe projecten te werken, waarin aspecten uit vorige projecten voorkomen, is er voortdurend herhaling en terugkoppeling mogelijk. Voor een doelgroep – TSO technieken – is dit, vanuit pedagogischdidactisch standpunt, een groot pluspunt. Succesbeleving Elk project biedt een nieuwe kans op succesbeleving. De leerling heeft dus niet alleen kans op succesbeleving op het einde van een semester, op het einde van een leerjaar maar na elk nieuw project. Dit houdt dus in dat er permanent wordt geëvalueerd. De eindevaluatie baseert zich dan op een portfolio van gerealiseerde en geëvalueerde projecten.


15 D/2005/0279/050

3.2.2

Werken volgens het technologisch proces

Elk project dient in min of meerdere mate te verlopen volgens het technologische proces. Onderstaande flowchart licht dit proces toe.

Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de eisen

Opdoen van de relevante voorkennis en verzamelen van de nodige gegevens

bijsturen evaluatie

OK

Voorbereiding, planning en organisatie

evaluatie

bijsturen

OK

Uitvoeren, realiseren

bijsturen

evaluatie

bijsturen

OK

Einde project

16 D/2005/0279/050


3.3

Projectmatig werken

Een mogelijkheid om integratie te bevorderen is het werken met projecten. In de context van dit leerplan verstaan we onder project: “Op inzichtelijke wijze werkzaamheden koelen warm starten, praktisch realiseren, individueel en/of in team en begeleiden”. Binnen een project komen zowel kennis, vaardigheden en attitudes aan bod. Ook is er voortdurend aandacht voor evaluatie en bijsturing. Kennis: begrippen en inzichten om een opgedragen taak inzichtelijk te kunnen uitvoeren. Dit betekent eenvoudig gezegd: het denken voor het doen, voorkennis en voorbereiding. Vaardigheden en elementen nodig om de uitvoering te realiseren. Evaluatie slaat zowel op het proces als op het product met als bedoeling om de eigen kennis en vaardigheden bij te sturen en aldus te komen tot kwaliteitsverbetering. Onder attitude wordt verstaan: resultaatsgerichtheid, initiatief nemen, kostenbewustzijn, doorzetting, klantgerichtheid, kwaliteitszorg, werkmethodiek, discipline, interesse, sociale houding, …

3.4

Aandachtspunten

3.4.1

Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologie (ICT)

Het is evident dat van de mogelijkheden die de computer, op het didactisch vlak biedt, optimaal gebruik moet worden gemaakt. Typische mogelijkheden die op dit leerplan betrekking hebben zijn: •

het opzoeken van onder meer: kenmerken van materialen, gereedschappen en uitvoeringstechnieken via Internet, cd-roms, …

•

het gebruik van educatieve programma’s in verband met het lezen van tekeningen, ruimtelijk voorstellingsen waarnemingsvermogen,

•

eenvoudige rekenbladen of geprogrammeerde formulieren om de kostprijs te berekenen,

•

programma’s ter ondersteuning van zelfevaluatie,

•

eenvoudige software om op een actieve manier kennis en inzichten te verwerven.

Er dient opgemerkt dat de programma’s die men aanwendt dermate gebruiksvriendelijk zijn dat de klemtoon ligt op de te verwerven leerplandoelstellingen en zeker niet op de beheersing van één of ander softwarepakket.


17 D/2005/0279/050

3.4.2

De aanpak van schetsen2 en tekenen3

Algemene doelstellingen Bij het schetsen en het technisch tekenen zijn de volgende doelstellingen van essentieel belang: •

het verhogen van het waarnemings-, het voorstellingsvermogen en het ruimtelijk inzicht,

•

het begrijpen van uitvoeringstekeningen om volgens de verstrekte richtlijnen uit te voeren,

•

tekeningen en schema’s maken,

•

tekenen/schetsen als communicatiemiddel gebruiken vóór, tijdens en na de uitvoering van de werken.

Doelstellingen op het vlak van uitvoeringstekeningen lezen: •

zich de te construeren delen driedimensionaal kunnen voorstellen,

•

de maatvoering lezen,

•

de genormaliseerde en symbolische voorstellingen aanbrengen en verklaren voor de praktische uitvoering,

•

de bijschriften toevoegen en met eigen woorden toelichten in functie van de uitvoering.

Doelstellingen op het vlak van het maken van schetsen en tekeningen: •

het plannen van de inrichting van de werkplek,

•

twee- en driedimensionaal schetsen om zowel voor, tijdens en na de uitvoeringdetails toe te lichten,

•

de onderdelen beter duiden via aanvullende detailschetsen, zowel twee- als driedimensionaal,

•

vanuit concepttekeningen schema’s en uitvoeringstekeningen genereren,

•

aanvullende aanduidingen aanbrengen om de maatvoering en de afwerking beter te begrijpen.

Middelen en resultaat Voor het maken van schetsen, tekeningen en schema’s zijn er diverse middelen beschikbaar: •

een bord en krijt,

•

een blad papier en een potlood,

•

een CAD-pakket.

Het middel dient in ieder geval ondergeschikt en in functie te zijn van de hierboven vermelde doelstellingen.

3.5

De geïntegreerde proef

De geïntegreerde proef vormt een belangrijk onderwerp van het 2de leerjaar. Deze proef is enerzijds bedoeld als onderdeel van evaluatie, maar maakt anderzijds ook deel uit van de vorming, de opleiding. Voor de concretisering van de geïntegreerde proef verwijzen we naar: •

2

3

de omzendbrief van 25 juni 1999 punt 8 “Evaluatie en bekrachtiging van de studies”,

Onder een ‘schets’ verstaan we een voorstelling die in hoofdlijnen het onderwerp (vormgeving, werkingsprincipe, uitvoeringsmethode, …) toelicht. Onder een ‘technische tekening’ verstaan we de voorstelling van een uit te voeren of uitgevoerde constructie waarop alle afmetingen, materiaalaanduidingen, uitvoeringsvoorschriften, … éénduidig en op schaal worden weergegeven.

18 D/2005/0279/050


•

naar het algemene kader in verband met de geïntegreerde proef van het VVKSO,

•

naar het vademecum in verband met de geïntegreerde proef specifieke invulling “studiegebied Koeling en warmte”, studierichting Koel- en warmtechnieken TSO.

3.6

Welzijn op het werk en het behalen van een VCA B-attest

In dit leerplan werden de betreffende doelstellingen en inhouden opgenomen. Voor de modaliteiten om het attest te behalen, verwijzen we naar de bevoegde organisaties en instanties.

)

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer. Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.

4

Evaluatie

4.1

Wat en waarom evalueren?

Evalueren is geen doel op zich. Het maakt deel uit van het didactisch proces. Via allerlei vormen van evalueren krijgen de leerlingen en de leraar informatie over de bereikte en de niet-bereikte leerdoelen. Zowel het proces als het product worden geëvalueerd. De klemtoon ligt daarbij uiteraard op het proces want de hoofdbedoeling van het evalueren is bijsturen, remediëren. Bij het evalueren wordt aandacht besteed aan: •

cognitieve vaardigheden (kennen, begrijpen, inzien, toepassen...),

•

psychomotorische vaardigheden (nadoen, oog-hand-coördinatie, ritme, snelheid, nauwkeurigheid, beheersen),

•

attitudes (doorzetting, efficiëntie, sociale gerichtheid, …).

Cognitieve elementen worden liefst getoetst in de context van de projecten en de realisaties, in directe relatie tot wat zal worden uitgevoerd. De einddoelstelling is dat de leerling door zelfevaluatie zijn eigen handelen leert bijsturen om te komen tot kwaliteitsverbetering.

4.2

Wanneer evalueren?

Het lerend bezig zijn van de leerlingen en de vorderingen die ze daarbij maken worden permanent beoordeeld en geëvalueerd. De evaluatie gebeurt bij elke stap die ze zetten bij de realisatie van een product. Hun technisch en technologisch kennen en kunnen wordt permanent getoetst.


19 D/2005/0279/050

Daarbij kunnen de leerlingen ook nog periodiek aan de hand van goed gekozen en duidelijk omschreven opdrachten bewijzen dat ze bepaalde vaardigheden en ondersteunende kennis verworven hebben. Evalueren helpt ook het onderwijsproces sturen. Daarom wordt het evalueren doorgedreven geïntegreerd in dat onderwijsproces. Evaluatie is geen afzonderlijke activiteit en is meer een leermoment dan een beoordelingsmoment. Daardoor worden het leerproces van de leerling en de instructie van de leraar geoptimaliseerd. Bovendien moet aan een aantal doelstellingen, dat voortdurend in de praktijk moet worden toegepast, elke les worden gewerkt. Zij kunnen niet het voorwerp zijn van een eenmalige of sporadische evaluatie. Dit is bijvoorbeeld zo voor het begrijpen en toepassen van de algemene en de machinegebonden veiligheidsvoorschriften of voor de attitude van zorg en respect voor materiaal.

4.3

Hoe evalueren?

Bij het toetsen van cognitieve elementen moet er voldoende variatie zijn in de vraagstelling. Zo dienen volgende vormen van schriftelijke evaluatie te worden overwogen: •

meerkeuzevragen;

•

aanvullen van een tekening of schema (geen loutere invuloefening!);

•

opdrachten als ‘verbind de samenhorende elementen met een pijl’, ‘plaats in de juiste volgorde’ ...;

•

vooraf klaargemaakte tabellen of controlelijsten kunnen door de leerlingen individueel of in groep ingevuld worden en als basis dienen voor de evaluatie - mogelijke inhouden daarbij zijn: de opgemeten hoeveelheden, de te bestellen materialen, de beschrijving van de werkvolgorde, de geraamde en de werkelijke tijdsduur, de toegepaste veiligheidsvoorzieningen;

•

het kunnen lezen van een werktekening kan men evalueren door bijvoorbeeld het nodige aantal te bestellen materialen te laten berekenen.

Voor wat betreft het ‘kunnen’ is het vooral ook de bedoeling dat de leerling zijn eigen werk leert beoordelen, dus aan zelfevaluatie doet. Het zelf kunnen deelnemen aan de evaluatie werkt stimulerend en motiverend voor de leerling. Bij iedere opdracht wordt duidelijk op voorhand opgegeven welke items zullen worden geëvalueerd en hoe de beoordeling zal worden opgevat.

4.4

Hoe rapporteren

De rapportering gebeurt niet louter via een cijferrapport. De vorderingen van de leerling en vooral de tips voor remediëren worden in een eenvoudige en directe taal omschreven.

20 D/2005/0279/050


5

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken

(U) staat voor uitbreiding.

5.1

Voorbereiden en begeleiden van uitvoeringen via zelf opgestelde en ter beschikking gestelde criteria

5.1.1

De elementen van de organisatie van een installatiebedrijf Koel en warm

LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

De technieker in het installatiebedrijf 1

De taken en verantwoordelijkheden van de le- Het installatieteam den van het ‘team’ omschrijven. • Organigram •

Opdrachtgever, klant

•

Nascholingsverantwoordelijke

•

Werkplaatsverantwoordelijke

•

Monteur koel, warm

•

Technieker

•

Installateur

•

Verkoper

•

Veiligheidsverantwoordelijke

•

Boekhouding

•

Aanbesteding

•

Nacalculatie

•

Planning

Taken en verantwoordelijkheden

2

•

Opmaak en indiening van documenten

•

Aanbesteding

•

Toezicht

•

Oplevering en afrekening

•

Veiligheidsmaatregelen

•

Aansprakelijkheid

•

Verantwoordelijkheid voor eigen werk en dat van anderen

De eigenheid van de installatiebedrijven, met Eigenheid installatiebedrijven eigen woorden omschrijven. • Keten


•

Onafhankelijk

•

Gespecialiseerd

21 D/2005/0279/050

•

Centrale verwarming

•

Koeling

•

Bedrijfsgericht

•

Huishoudelijk

•

Vestiging: lokaal regionaal

•

Dealernet, dealerstructuur

•

Merkgebonden, multimerk

•

Productengamma

•

Onderhoud – herstelling

•

Personeelsbezetting

•

Innovatie

•

Koel- en warmwerken als hoofd- en nevenactiviteit

•

Marketing

Beroepsorganisaties en federaties Controleorganismen Wetenschappelijke centra 3

4

De installatiebedrijven in de Belgische econo- Installatiebedrijven in België mie situeren. • Diensten •

Tewerkstelling

•

Vestiging

•

Zakencijfers

Info verwerven over tewerkstellings- en nascho- Installatieberoepen lingsmogelijkheden en met eigen woorden toelichten. Nascholingsmogelijkheden •

Volwassenenonderwijs

•

Sectorale opleidingen

•

Certificeringen

•

VDAB

•

Bedrijfsopleidingen

Tewerkstellingsmogelijkheden

5

•

Aard

•

Soort contract

•

Interimarbeid

•

Federaties

•

Beroepsorganisaties

Info verwerven over het statuut van werknemer Werknemersstatuut en de kenmerken met eigen woorden omschrij• Rechten

22 D/2005/0279/050


ven.

6

•

Plichten

•

Arbeidsovereenkomsten

•

Bediende, arbeider

•

Sociale zekerheid

Info verwerven over de voorschriften van de Nutsvoorzieningen nutsbedrijven. Vigerende voorschriften •

Elektriciteit

•

Gas

•

Water

•

Riolering

DIDACTISCHE WENKEN Voor cijfers in verband met het belang van de sector kan contact opgenomen worden met de overkoepelende sectororganisaties. Bedrijfsbezoeken en relaties met bedrijven kunnen het mogelijk maken heel wat van de doelstellingen uit deze cluster praktisch te ondersteunen door bedrijfsvoorbeelden. In het kader van de doelstelling levenslang leren kan er een bezoek worden gebracht aan een school met een derde leerjaar van de derde graad Industriële koeltechnieken of Industriële warmtetechnieken en ook aan een opleidingscentrum uit de buurt dat met CV SI -opleidingen bezig is. Om leerlingen wegwijs te maken in de problematiek van de arbeidsovereenkomsten kan beroep worden gedaan op een deskundige uit een bedrijf of werknemersorganisatie. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

Planning werkzaamheden 7

8

In team voor de te verrichten werkzaamheden Ploegsamenstelling in functie van ploegen samenstellen. • Personeelskwalificaties •

Hoeveelheid werk

•

Aard van het werk; routine, specifiek

•

Relatie tussen de werkzaamheden

•

Tijdsduur per bewerking

Per bewerking de tijdsduur registreren en bepa- Bepaling tijdsduur len. • Aard van het werk •

Ervaring

Registratie

9

Planning op een tijdschaal optekenen.


•

Werkkaarten

•

Computer

Tijdschalen •

Kalenderdagen

•

Prognose kalender (werkdagen)

23 D/2005/0279/050

10

11

12

•

Verloven

•

Lang- en kortlopende werkzaamheden

•

Planningbord

De relatie tussen een netwerkplanning en een Soorten planning planning met een tijdschaal herkennen. • Netwerkplanning •

Met een tijdschaal

•

Relatie van de soorten planning met elkaar

In team voor een eenvoudig uit te voeren werk Netwerkplanning PERT, PDM of andere (U) een netwerkplanning maken. (U) • Opbouw •

Vroegste start/einde

•

Laatste start/einde

•

Speling

•

Kritieke pad

In team voor een eenvoudig uit te voeren werk De Gantt-kaart of het balkendiagram de planning voorstellen • Opbouw •

13

14

Voor- en nadelen t.o.v. netwerkplanning kritieke pad

In team de uitvoeringstijd van de verschillende Het actualiseren van de planning (U) bewerkingen op de planning onderkennen en de planning bijsturen. (U) • Voorziene tijdsduur •

Uitvoeringstijd

•

Bijsturingsmogelijkheden

In team voor een eenvoudig uit te voeren pro- Afgeleide planningen ject afgeleide planningen opstellen. • Personeelsplanning •

Machineplanning

•

Aankoopplanning −

15

16

Materiaalplanning

Van een werkplaats en werf de inrichting bestu- Werkplaats en werf deren. • Inrichting en uitrusting •

Magazijnen

•

Materialen stroom

•

Productenstroom

•

Personeelsbezetting

De administratieve afhandeling en verwerking Administratie van gegevens van de werkzaamheden volgens verstrekte richtlijnen begeleiden en uitvoeren. • Materialen

24 D/2005/0279/050

•

Producten

•

Machine-uren

•

Manuren


17

18

19

•

Bestel– en leverformulieren

•

Andere

De wijze waarop het magazijn in de school is De magazijnorganisatie in de school georganiseerd met eigen woorden uitleggen. • Inrichting •

Voorraadbeheer

•

Administratie

•

Bestellingen

•

Leveringen

•

Afspraken

Eigen werkzaamheden plannen en organiseren. Eigen werkzaamheden •

Planning

•

Organisatie

•

Inrichting eigen werkplek

Een opdracht in deelopdrachten en taken ver- Deelopdrachten en taken delen • Analyse van de opdracht

•

−

Deelopdrachten en taken

−

Tijdsduur

−

Relaties

−

Aanvang en einde

Nodige middelen −

20

Personeel, gereedschappen, materialen

De technieken voor het opvolgen van de plan- Werkopvolging ning in functie van de vorderingen toelichten Tijdslijn Software voor planning en opvolging

DIDACTISCHE WENKEN Probeer aan de hand van sprekende voorbeelden de leerlingen te laten inzien dat het team met een bepaalde planningsmethode antwoord moet geven op de vraag: 'wie', 'wat' gaat doen, 'hoe', 'wanneer' en 'voor hoeveel'. Licht voldoende toe dat bij de aanvang van het project niet alle parameters in detail gekend zijn, maar duidelijker worden naargelang de vorderingen van de werkzaamheden. Het is dus belangrijk dat in de beginfase de parameters zo goed mogelijk worden omschreven en bij opvolging zo goed mogelijk wordt geanticipeerd op onverwachte gebeurtenissen. Geef sprekende voorbeelden van optimale ploegsamenstellingen en bespreek deze grondig. Toon duidelijk aan dat een netwerkplanning voornamelijk 'de combinatie van de bewerkingen' duidelijk maakt en dat een planning met een tijdschaal voornamelijk 'de uitvoeringstijd' benadrukt. Zowel korte termijn (per dag, per week) als lange termijnplanningen aan de hand van praktische voorbeelden toelichten.


25 D/2005/0279/050

Het verschil in benaderingsmethodiek tussen de verschillende netwerkplanningen onderkennen (voorstelling van bewerkingen, type, duur, begin, einde ...). Voldoende beklemtonen dat men bij een tijdsdoorrekening in eerste instantie geen rekening moet houden met het nodige personeel, machines en materieel. Geef voldoende praktische tips hoe bewerkingen in de tijd kunnen worden verschoven. Geef daarbij ook aan dat men het aantal ploegen en de ploegsamenstelling kan wijzigen. Bespreek diverse Gantt-kaarten van uitgevoerde en zelf uit te voeren werken. Stel gegevens ter beschikking van werkelijke uitvoeringstijden en laat leerlingen deze noteren van de werkzaamheden die ze zelf uitvoeren. Toon de invloed ervan aan op de voorziene planning en licht de bijsturingsmogelijkheden voldoende toe. Geef voorbeelden van de wijze waarop afgeleide planningen kunnen worden gemaakt. Bespreek in team de afgeleide planningen van de eigen werkzaamheden. Licht de mogelijkheid toe van een eenvoudig planningsprogramma, waar zowel een netwerkplanning, een Ganttkaart en afgeleide planningen automatisch worden gegenereerd. Toon, aan de hand van beeldend materiaal uit de praktijk, het belang aan van de plaats van het materieel en het materiaal bij een werkplaatsinrichting. Leg ook het verband tussen een goed ingerichte werkplek, het rendement, de netheid en het opruimen na de werktijd. Bestudeer bij bedrijfsbezoeken de inrichting van de werkplaats en van het bedrijf. Laat eventueel bedrijfsdeskundigen een les in de school mee ondersteunen. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieu 21

In functie van het VCA B-attest, de voorschriften Basisveiligheid – VCA B-attest i.v.m. basisveiligheid kennen.

22

De diverse preventie- en welzijnsaspecten her- Preventie en welzijnsaspecten kennen. • Veiligheid •

Gezondheid

•

Hygiëne

•

Milieu

•

Psycho-sociale aspecten van de arbeid

•

Verfraaiing van de werkplaatsen

•

Ergonomie

•

Pesten en sexuele intimiteiten −

Interne dienst

−

Externe dienst

−

Comité voor preventie en bescherming op het werk

−

Preventieadviseur(s)

−

Veiligheidsfilosofie

Ongevallen uitsluiten

26 D/2005/0279/050


Ongevallen voorkomen Ongevallen tot een minimum beperken 23

De voorschriften in verband met basisveiligheid Voorschriften naleven. • Mogelijke risico’s en ongevallen •

Gevaarlijke producten

•

Brand en ontploffingsgevaar

•

Werken in besloten ruimten

•

Gereedschap en machines

•

Struikelen, uitglijden en vallen

•

Elektrocutiegevaar

•

Werken in koelruimtes −

Signalisatie

−

Te treffen maatregelen

−

Werkvergunningen

24

De collectieve veiligheidsvoorzieningen herken- Collectieve beschermingsmiddelen nen en volgens de verstrekte richtlijnen handelen.

25

Persoonlijke beschermingsmiddelen volgens Persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekte richtlijnen gebruiken.

26

Gevaarlijke situaties herkennen, melden en Gevaarlijke situaties eigen aan de werkplek volgens verstrekte richtlijnen handelen.

27

De werking en veiligheidsvoorschriften van de Machine-, gereedschaps- en hulpmiddelen te gebruiken machines, gereedschappen en hulpmiddelen toelichten. Machine-instructiekaart Machine-veiligheidsinstructies

28

De elementaire voorzieningen van een EHBO- EHBO-kit kit kennen.

29

De nodige maatregelen die men bij een ongeval EHBO mag en kan treffen kennen.

30

Maatregelen nemen om op een milieuvriendelij- Duurzaam construeren ke wijze te werken. Duurzaam materiaalgebruik Recyclage


27 D/2005/0279/050

31

Producten en materialen volgens afspraak en Kenmerken van producten en materialen voorschriften verhandelen, bewerken, verwerken, sorteren en opslaan. Verhandelen, bewerken, verwerken Sorteren Opslaan Oliën Gasolie Snijolie Koelmiddelen: CFK’s, HFK’s.... Roet Testmiddelen

32

De ergonomische voorzieningen bij een werk- Aangepaste voorzieningen post herkennen, bij het werken een ergonomische werkhouding aannemen. Ergonomische werkhouding Lasten tillen, dragen, hijsen

33

34

De gevaren voor personen en omgeving toelich- Gevaren ten. Elektrisch

De alternatieve energiebronnen kennen.

•

Kortsluiting

•

Overbelasting

•

Brandgevaar

•

Koelmiddelen

•

Geventileerde ruimten

•

Verbranding van koelmiddelen

Alternatieve energie Zonne-energie Windenergie Bio-energie Waterenergie

DIDACTISCHE WENKEN Wijs op de overeenkomsten tussen de in de school na te leven afspraken en deze die in het bedrijfsleven gelden. Bij de doelstelling over de persoonlijke veiligheidsvoorschriften verwijzen sommige leerinhouden naar het te behalen VCA-B attest. Vermits heel wat van onze leerlingen tewerkgesteld worden in aannemingsbedrijven waar zo’n certificering wordt gevraagd, is het zinvol hier voldoende aandacht aan te schenken.

28 D/2005/0279/050


Besteed bijzondere aandacht aan voorschriften in verband met preventie, persoonlijke en collectieve beschermingsmiddelen, hygiëne en milieu. Let er op dat elke leerling alvorens aan het werk te gaan aan een machine voldoende geïnstrueerd is over het werken ermee en de gevaren die ermee gepaard gaan. Zie toe op het noteren ervan in de agenda. Heb oog voor eventuele afwezigen. Verwijs naar de impact op het milieu bij de winning, productie, verwerking, gebruik en verwerking na gebruik van materialen. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

Kostprijs 35

In een kostprijsberekening de bepalende facto- Loonkost ren herkennen Materiaalkost •

Gereedschaps- en machinekost

•

Reisuren

Terugnameplicht 36

37

Van zelf uit te voeren werkzaamheden info ver- Dagrapporten zamelen met betrekking tot de kostprijs. Administratieve formulieren Een dagrapport, administratieve formulieren invullen. Kostprijsbepaling Hoeveelheden materialen Onderaannemingskost Hoeveelheid gepresteerde uren Aantal manuren

38

Het verschil tussen de patronale loonkost en het Uurloon netto loon duiden. Brutoloon Patronale sociale lasten Eigen sociale lasten Loonkost patronaal Belastingen Netto loon

39

Een gedetailleerde factuur toelichten met het Gedetailleerde samenstelling van de factuur oog op communicatie met de klant. • Garantieafhandeling op kosten van de fabriek


•

Vaste prijzen voor werkzaamheden

•

Uitwisselbaarheid van facturen, lease klanten

•

Vaste prijzen geeft de mogelijkheid om via de bemeten tijd de mechanieker te evalueren

29 D/2005/0279/050

DIDACTISCHE WENKEN Stel om materiaalprijzen bij te houden een standaard aanvaarde meetmethode ter beschikking. Maak gebruik van type formulieren en laat uitwerken via een elektronisch rekenblad. Laat bij het bepalen van hoeveelheden rekening houden met overmaten en het verschil tussen geleverde en geplaatste materialen. Bij het berekenen van het aantal manuren kan men gebruik maken van de geregistreerde uren tijdens de uitvoering van een project door leraar en/of leerlingen. Stel steeds realistische basisgegevens voor loonberekening ter beschikking. Verwijs naar collectieve arbeidsovereenkomsten die werkgevers en werknemers in de sector afsluiten. Geef voldoende aandacht aan de relatie tussen verloning, functie, beroepsbekwaamheid en statuut van arbeider en bediende. Als voorbeelden van gebruikseenheden gebruikt men best het materieel waarmee de leerlingen frequent in contact komen, zoals de draadsnijmachine.

5.1.2

Materialen kiezen


LEERINHOUDEN

40

Opgelegde criteria

Aan de hand van een gekozen installatietechniek en opgelegde criteria de toe te passen materiaalsoort kiezen.

Eigenschappen •

Trekvastheid

•

Elasticiteit

•

Vervormbaarheid: koud, warm

•

Blijvende vervorming

•

Uitzicht

•

Stabiliteit ...

Verwerkingsvoorschriften Verwerkbaarheid Verwerkingstechnieken •

Verspanen

•

Lassen

•

Plooien

•

Knippen ...

Ferro’s

30 D/2005/0279/050

•

Soorten staal

•

Legeringselementen

•

Soorten roestvast staal


Non ferro’s •

Koper en koperlegeringen

•

Aluminium en aluminiumlegeringen

•

Legeringselementen

Kunststoffen •

Herkomst

•

Kenmerken

Eigenschappen •

Mechanische

•

Dichtheid

•

Thermische

•

Veroudering

•

Zuurstofdoorlaatbaar...

Genormaliseerde aanduidingen Verwerkingstechnieken 41

42

43

44

Het begrip corrosie toelichten.

De macromoleculaire opbouw van kunststoffen toelichten. (U)

Het toepassingsgebied van de toeslagmaterialen bij kunststoffen toelichten. (U)

Bij verbindingen de lijmnaad bepalen.

Corrosievormen •

Spanningscorrosie

•

Galvanische corrosie ...

Structuur (U) •

Thermoharders

•

Thermoplasten

•

Elastomeren

Van polymeer tot kunststof (U) •

Versterkers, ladingen

•

Stabilisatoren

•

Weekmakers

•

Kleurstoffen en pigmenten

•

Schuurmiddelen

•

Brandvertragers

•

Nucliaters

Soort naad •

Overlap-, stompe naad

Stabiliteit •


Afmetingen

31 D/2005/0279/050

• 45

Met behulp van technische documentatie een geschikte lijmsoort kiezen.

Vorm...

Soorten lijm •

Op basis van solventen

•

Reactielijmen

•

Contactlijmen

•

Amorfe lijmen

DIDACTISCHE WENKEN Laat de leerlingen de ervaringen die ze opdoen met het verwerken kaderen binnen hun kennis van materialen. Leg voortdurend de relatie tussen uitvoeren en kennis. Vergelijk in verband met de gekozen materialen, van uitgevoerde installaties de kostprijs, het onderhoud en de werking. Laat de leerlingen kennismaken met nieuwe materialen uit de sector van de installatiebedrijven. Maak verwijzingen naar info en catalogi van leveranciers met betrekking tot verwerking- en onderhoudsvoorschriften. Laat de leerlingen de kenmerken van materialen en in de handel verkrijgbare constructieonderdelen opzoeken. Heel wat firma’s stellen heel wat technische fiches en cd-rom’s ter beschikking of bieden informatie aan via het Internet. Geef de leerlingen ook de gelegenheid om deze technische informatie te bundelen en te verwerken. Maak gebruik van de opportuniteit om hierbij ICT te integreren. Het verwerven en verzamelen van eigen documentatie in functie van de uit te voeren projecten kan de betrokkenheid van de leerling heel sterk verhogen. Gebruik bij de bespreking van materialen en onderdelen zoveel mogelijk videomateriaal en stel vooraf een vragenlijst op. Ook studiebezoeken aan leveranciers van onderdelen kunnen een belangrijke bijdrage leveren.

5.1.3

Uitvoeringstekeningen en schema’s maken

LEERPLANDOELSTELLINGEN 46

47

LEERINHOUDEN

Bij uit te voeren werkzaamheden de installaties Installaties en de –onderdelen herkennen, hun functie en hun relatie toelichten. • Onderdelen •

Benaming

•

Functie

•

Functionele relatie

•

Schema

•

Elektrisch

•

Koel- en warmtekring

•

Bouwplannen

De verbinding herkennen en de kenmerken Soort verbindingen toelichten. • Boutverbindingen •

32 D/2005/0279/050

Lijmverbindingen


•

Soldeerverbindingen

•

Lasverbindingen

•

Persverbindingen

•

Klemverbindingen ...

•

Kenmerken

Demontabel Niet-demontabel Water- en luchtdicht Temperatuurbestand ... 48

In uitvoeringstekeningen de aangebrachte ge- Genormaliseerde en symbolische voorstellingen normaliseerde en symbolische voorstellingen toelichten. Materiaalaanduiding •

Bevestigingselementen

•

Verbindingselementen

•

Toebehoren

Opgelegde kwaliteitscriteria Schematische voorstellingen Componenten Leidingen... 49

De gehanteerde projectiemethode herkennen.

Europese projectiemethode Amerikaanse projectiemethode

50

Bij uit te voeren werkzaamheden aan de hand Twee- en driedimensionale voorstellingen van voorstellingen en schetsen de uitvoering en de functie van de uitvoering toelichten. • Aanzichten •

Doorsneden

•

Details

•

Voorstelling in isometrisch perspectief

Schetsen en tekeningen Toelichting van de functie en de uitvoering 51

Van uit te voeren constructies en –onderdelen Ontvouwingen (U) uit plaatmateriaal ontvouwingen tekenen en de plooivolgorde aanduiden. (U) Plooivolgorde (U)

52

De stuklijsten van de te vervangen onderdelen Stuklijsten opstellen.

53

Werkopdrachten lezen in functie van de uitvoe- Werkopdrachten ring. Bestekken


33 D/2005/0279/050

Fabrikanteninfo ... 54

55

De meest gebruikte begrippen in het CAD toe- Begrippen lichten. • Tekenoppervlakte •

Magnetisme van punten

•

Transparante lagen

•

In- en uitzoomen (U)

De hard- en software benodigdheden bepalen. Hardware configuratie Software

56

Bibliotheekgegevens aanmaken en in tekenin- Bibliotheken gen toepassen. • Aanmaak •

Gebruik

•

Zelf

Via internet 57

58

Delen van bestaande tekeningen in nieuwe Hergebruik hergebruiken. • Regels •

Herbenoeming van delen

•

Vervanging van delen

Uit 3D-voorstellingen 2D-tekeningen genereren Werktekeningen (U) en omgekeerd. (U) • Toevoeging van ontbrekende −

Maten

−

Zichten

−

Hartlijnen

−

Titelhoek wijzigen

DIDACTISCHE WENKEN Men kan in het begin van de derde graad gerasterd papier gebruiken ter ondersteuning van het schetsen. Schenk bij het schetsen ook aandacht aan referentielijnen en referentiepunten. Het laten aanvullen van uitvoeringstekeningen en schema’s van zelf uit te voeren installaties is een efficiënte methode om tekeningen en schema’s te leren lezen. Het ruimtelijk waarnemingsvermogen kan toenemen door gebruik te maken van 3D-voorstellingen. Dit kan door via 3D CAD-pakketten vanuit technische tekeningen, sprekende beelden en filmpjes te maken. Deze kunnen de leerling ook helpen bij het verwerven van inzichten. Laat de leerlingen kennismaken met bestaande CAD-installatiepakketten.

34 D/2005/0279/050


5.1.4

De mechanische energieomzetting in CV- en koelinstallaties


60

61

LEERINHOUDEN

De relatie tussen de elementen die een koppel Koppel (U) kenmerken toelichten. (U) • Grootte •

Uitwerking

•

Aandraaikoppel

Het statisch evenwicht bij een installatie sche- Statisch evenwicht (U) matisch weergeven. (U) • Uitwendige krachten •

Actie- en reactiekrachten

•

Momenten

•

Evenwichtsvoorwaarden

De wijze waarop krachten en spanningen op Belaste oppervlakken onderdelen inwerken, schematisch weergeven en toelichten. (U) Dwarsdoorsnede Belastingen •

Normaalkracht

•

Dwarskracht

•

Buigmoment

•

Wringmoment

Zin van de inwerkende krachten Spanning Gelijkmatige verdeling over de oppervlakken Soorten spanningen

62

•

Trekspanning

•

Drukspanning

•

Buigspanning

•

Schuifspanning

•

Wringspanning

•

Knikspanning

Het verband tussen kracht en vervorming in Spanningsrekdiagram (U) toepassingen toelichten. (U) • Elasticiteit


•

Veerwerking

•

Plasticiteit

•

Vervorming

•

Functie van het onderdeel

35 D/2005/0279/050

63

64

De gebruikte overbrengingsmechanismen her- Overbrengingen van cirkelvormige bewegingen kennen en de kenmerken toelichten. • Riemoverbrenging

De invloed van de massa duiden.

•

Kettingoverbrenging

•

Tandwieloverbrenging

Snelheid, versnelling, kracht, traagheid Afsluiters waterslag …

65

66

De principes van de smering bij toepassingen Principe duiden. • Doel •

Wrijving

•

Droge- en vloeistofwrijving

De wijze waarop elementen met elkaar worden Aard van de verbindingen tussen de constructieverbonden toelichten. elementen •

Vast

•

Roterend

•

Ingeklemd

67

Bij ronddraaiende bewegingen het verband Omtreksnelheid en rotatiefrequentie tussen de grootheden toelichten.

68

Hydraulische en pneumatische systemen her- Hydraulische en pneumatische systemen (U) kennen, opstellen. (U) Hydraulische kring (U) •

Pomp

•

Reservoir

•

Olie, olievoorbereiding

•

Leidingen, verbruikers, ventielen, cilinders

•

Plooibank

•

Scharen

Pneumatische kring (U)

69

Begrippen uit de fluïdamechanica toelichten.

•

Compressor

•

Lucht, luchtvoorbereiding

•

Leidingen, verbruikers, ventielen, cilinders

•

Handgereedschappen

Druk Oppervlaktedruk Luchtdruk Boven- en onderdruk Vacuüm

36 D/2005/0279/050


Stromingswetten Bernouilli, Castelli.... Laminaire en turbulente stroming Reynoldsgetal Weerstandsverliezen Opvoerdruk ... Debiet Stroming in leidingen Viscositeit Uitzetting en krimp van vloeistoffen 70

De elementen van de warmteleer in installaties Warmte en thermisch comfort en praktische voorbeelden toelichten. • Temperatuur en eenheden •

Thermisch comfort

•

Soortelijke warmte

•

warmtehoeveelheid

•

Warmtetransmissie

•

Warmteoverdracht

•

Warmtegeleidingscoëfficiënt

•

Warmtegeleider

•

Transmissiecoëfficiënt −

voor binnenoppervlakken

−

voor buitenoppervlakken

•

Temperatuurverloop door een wand

•

Koude brug

•

Dampscherm

•

Warmtetransmissiecoëfficiënt λ en warmteweerstand R

•

Tabellen van λ en k-waarden

•

Warmteverlies- en warmtewinstberekening

Globaal isolatieplan Energieprestatie Rendement Vigerende normen Brandstoffen en verbranding


37 D/2005/0279/050

Stoominstallaties (U) 71

De verbanden tussen de elementen van de Gaswetten warmteleer in koelinstallaties toelichten. • Druk •

Volume

•

Temperatuur

Aggregatietoestanden •

Vloeistof

•

Gas

•

Verdamping

•

Verdampings-, condensatie-, smelt- en stollingswarmte

•

Oplosbaarheid van gassen in vloeistoffen

•

Condensatie

Het beginsel van Watt De wet van de koude wand •

Dampspanning

•

Oververhitting

•

Onderkoeling

72

In damptabellen en diagrammen waarden afle- h-logp diagram zen. h-x diagram (U)

73

De basisprincipes van de koeling toelichten.

Compressiekoelkring Absorbtiekoelkring (U) Peltiersysteem (U)

DIDACTISCHE WENKEN Enkel de aanvaardbare afgeleide eenheden gebruiken. De grootte van de belastingen toelichten. Leg duidelijk de relatie tussen de naamgeving van de verschillende soorten spanningen en de manier hoe de krachten op een bepaalde doorsnede inwerken. Vertrek telkens van uit praktische problemen om de begrippen en wetmatigheden toe te lichten. Maak gebruik van Labo oefeningen om warmte-inhouden te bepalen en temperatuur-tijd tabellen af te lezen en toe te passen. Maak bij het berekenen van warmteverliezen gebruik van bestaande info bij de leveranciers. Het is niet de bedoeling om met deze leerlingen ontwerpen en koel- of warmtestudies te maken. Een inzicht verwerven in hoe ze met de gegevens moeten omgaan is de doelstelling. Laat de leerlingen veel metingen doen op bestaande installaties en maak een analyse van de meetresultaten om de wetmatigheden te ondervinden.

38 D/2005/0279/050


5.1.5

De elektrische voorzieningen in CV- en koelinstallaties


LEERINHOUDEN

De elementen die het gedrag van geleiders Gedrag van geleiders kenmerken in toepassingen duiden. • Spanning •

Weerstand

•

Vermogen

•

Wet van Joule toegepast (U)

•

Wet van Pouillet toegepast (U)

•

Sectie geleider

Soorten geleiders Materiaalsoort 75

76

77

78

De verschillende soorten beveiligingen van Beveiligingsinrichtingen geleiders en toestellen herkennen. • Smeltveiligheden •

Zekeringskast

•

Veiligheidsspanning

•

Massa

•

Automaten

•

Thermisch relais

•

Motorbeveiligingsschakelaar

•

Thermistorrelais

•

Interne en externe thermische beveiligingen

De gevaren van elektriciteit voor personen en Gevaren omgeving toelichten. • Kortsluiting •

Overbelasting

•

Brandgevaar

De principewerking van in installaties toegepas- Elektrische schakelingen te elektrische schakelingen uitleggen. Verbruikers •

Elektromotoren

•

Ontdooiweerstanden

Op het algemeen schema van een installatie de Stuurkring deelschema’s herkennen. Vermogenkring Symbolen: zekeringen, relais...

79

Draden, kabels en soepele snoeren aanwenden Gebruiksvoorschriften voor: volgens de gebruiksvoorschriften. • Geleiders


39 D/2005/0279/050

80

•

Draden

•

Kabels

•

Snoeren

•

Standaard kleuren

•

Doorsneden

Verschillende soorten stekkers en stopcontac- Soorten stekkers en stopcontacten (U) ten aansluiten. (U) • Pen- en randaarding •

81

82

84

−

CE

−

CEBEC

−

…

Opsporen van eenvoudige defecten in elektri- Eenvoudige defecten sche kabels motoren en onderdelen. • Kortsluitingen •

Slecht contact

•

Onbeschermde leidingen

•

Onderbroken bescherming

•

Isolatiemeting

Elektrische grootheden van de in toegepaste Meettoestel schakelingen meten. • Multimeter •

83

Aanduiding van kwaliteitsmerken

Ampèretang −

Elektrische grootheden

−

Spanning

−

Weerstand

−

Stroom

−

Plaats van het meettoestel

−

Aflezing meettoestel, nauwkeurigheid van het meettoestel...

De elektrische symbolen eigen aan de installa- Zekeringen, relais ... tie herkennen. Begrippen Begrippen uit de elektriciteit toelichten.

40 D/2005/0279/050

•

Arbeid

•

Vermogen en rendement

•

Wisselspanning

•

RLC-ketens, arbeidsfactor...

•

Wisselstroomvermogen

•

Driefasige netten

•

Opwekking in 3-fasen-netten

•

Eigenschappen


85

Werking van elektrische motoren toelichten.

•

Aansluiten van verbruikers

•

Draaistroomvermogen

Monofasige motoren •

Principewerking

•

Stroomrelais, spanningsrelais

•

PTC-weerstand

Driefasige motoren •

Principewerking

•

Draaiveld

•

Synchroonmotor

•

Asynchroonmotor

•

Aanloopmethoden

•

Omkeren van de draaizin

Startmethoden 86

De werking van transformatoren toelichten.

Werking van een transfo Toepassingen 3f-transfo

87

De werking van elektronische componenten en Gelijkrichterschakelingen schakelingen toelichten. Brug van Wheatstone Diode Transistor Thyristor (U) Diac (U) Triac (U) Opamp (U)

DIDACTISCHE WENKEN Bij het verwerven van de kennis en vaardigheden rond elektriciteit gaat het in de eerste plaats om werkzaamheden op een technologische wijze ondersteund te kunnen uitvoeren. Het werken met voorbeelden uit het vakgebied van de CV– en de koelinstallaties is dan ook een vanzelfsprekendheid. Voor het werken met schema’s is het aangewezen gebruik te maken van concrete voorbeelden. Leg bij het gebruik ervan de nadruk op de algemene schemaopbouw en de niet merkgebonden overeenkomsten tussen de schema’s. Laat de leerlingen zoveel mogelijk werken aan elektrische en elektronische schakelingen met “levensechte” storingen.


41 D/2005/0279/050

Maak gebruik van hedendaagse technieken en technologieën.

5.1.6

Regelingen in CV- en koelinstallaties


LEERINHOUDEN

88

Doel

Het doel en de principewerking van een regelkring toelichten.

Principewerking Soorten regelkringen

89

Van een regelkring de onderdelen, hun functie en hun plaats binnen de kring herkennen.

•

Debietregelingen

•

Niveauregelingen (U)

•

Temperatuurregelingen

•

Drukregelingen

•

Vochtigheidsregelingen (U) ...

Blokschema Sensoren •

Soorten

•

Functie

•

Toepassing

Regelaars •

Continue en discontinue regelaars

•

Werkingsprincipe

•

Soorten

•

Alles-niets

•

P-regelaar

•

I-regelaar

•

D-component

•

Samenstellingen

Corrigerende organen

90

In regelkringen de processen herkennen.

42 D/2005/0279/050

•

Begrip

•

Werkingsprincipe

•

Opbouw

•

Bedienend en corrigerend element

Regelprocessen •

1ste orde

•

2de orde

•

hogere orde


91

De regeltechniek toepassen in de warmtekringen.

Alles of niets regeling Continue regeling Weersafhankelijke regeling Meng- of verdeelregeling Temperatuur- en debietverloop Stooklijn Draaiing en verschuiving Thermostatische kraan Debietregeling Cascadeschakeling van ketels Principe en nut Fasen Bescherming tegen lage teruglooptemperatuur Optimalisatie Vervroegde opwarming Versnelde opwarming

92

93

De domotica toepassingen in installaties herkennen.

De regeltechniek toepassen in koudetechnische kringen.

Domotica •

Doel

•

Principes

•

Toepassingen

Alles of niets regeling Expansie Modulerende regeling PLC (U)

DIDACTISCHE WENKEN Laat voldoende ruimte voor vernieuwende technologieën. Maak bij de besprekingen gebruik van beeldmateriaal via video, cd-rom, of het Internet. Bij het verwerven van de kennis en vaardigheden rond regelen gaat het in de eerste plaats om werkzaamheden op een technologische wijze ondersteund te kunnen uitvoeren. Het werken met regelingen op zelf gebouwde installaties is dan ook een vanzelfsprekendheid. Zorg voor een leerlijn in de doelstellingen bij het regelen. Vertrek met duidelijk uitgewerkte voorbeelden die moeten nagevolgd worden om alzo uit te komen bij een kring die de leerlingen zelfstandig moeten regelen. Het is dus nodig dat er eerst wordt gewerkt met kringen waarin slechts enkele parameters kunnen worden geregeld.


43 D/2005/0279/050

5.2

Installatie- en onderhoudswerkzaamheden volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren

5.2.1

Kennis van de koelinstallatie


LEERINHOUDEN

De kenmerken en de functie en de werking van Koelinstallatie de koelinstallatie en onderdelen toelichten. • Opbouw •

Symbolische voorstellingen

•

Schemaopbouw

•

Plaats en stand van onderdelen

•

De koelkring in h/log p-diagram

Leidingen •

diameters en handelsmaten

•

hulpstukken

•

beugels

•

montagevoorschriften (leidingen en oliehuishouding)

Direct en indirect koelsysteem •

Verschillen

•

Voor- en nadelen

•

Toepassingsvoorbeelden

Verdampers •

Droge verdampers −

•

soorten …

Natte verdampers (U) −

Soorten …

−

Temperatuur- en drukverloop

−

Euroventiel

Compressoren

44 D/2005/0279/050

•

Indeling: open, hermetische en semi-hermetische voor- en nadelen

•

Soorten, kenmerken en principe werking van −

zuigercompressoren

−

scrollcompressoren

−

schroefcompressoren (U)

−

rolzuigercompressoren (U)

−

schottencompressoren (U)


− •

turbocompressoren (U)

Voorname begrippen −

schadelijke ruimte, volumedebiet, massadebiet, slaglengte, slagvolume, slagvolumedebiet, compressieverhouding, volumetrisch rendement

−

isentroop rendement (U)

Condensors •

Luchtcondensors ….

•

Watercondensors ….

•

Koeltoren (U)

•

Verdampingscondensor (U)

•

Verloop van druk en temperatuur (U)

Expansieapparatuur •

Capillair en automatisch

•

Thermostatisch met in- en uitwendige drukvereffening

•

Met MOP-vulling

•

Elektronisch (U)

•

Vlotterkleppen en niveauregelingen (U)

Hulpapparatuur •

Filter/drogers

•

Warmtewisselaars

•

Vloeistofafscheiders

•

Olieafscheiders

•

Kijkglazen

•

Terugslagkleppen

•

Magneetkleppen

•

Trillingsdempers

•

Pulsatiedempers

•

Manometers

•

Afsluiters

•

Overdrukkleppen

Regel- en schakelapparatuur •

Drukregelaars (U)

•

Thermostaten

•

Mechanische pressostaten

•

Elektronische pressostaten (U)

Dooisystemen


45 D/2005/0279/050

•

Luchtontdooiing

•

Met elektrische weerstanden

•

Heetgas ontdooiing

Koelmiddelen •

Primaire koelmiddelen …

•

Secundaire koelmiddelen (U)

Ventilatoren •

Soorten −

Radiaal

−

Axiaal luchtworp debiet geluid regeling druk

5.2.2

Uitvoeren van koeltechnische installaties


LEERINHOUDEN

De verschillende componenten van een koel- De hoofdcomponenten technische installatie monteren en demonteren. • Verdamper, compressor, condensor en expansieorgaan Hulp- en regelapparatuur •

96

Filter/drogers, pressostaten, trillingsdempers…

Het monteren en demonteren volgens de koel- Buizen technische leidingaanleg. • Koper •

Staal, inox en kunststof (U)

•

Diameters en diameterovergangen

•

Connecties

Buisbewerkingen •

Aftekenen, snijden, plooien

•

Verbinden, flarekoppelingen

•

Hardsolderen

Isoleren (U)

46 D/2005/0279/050

•

Eenvoudige selectie

•

Snijden en lijmen

•

Dampdichte montage


Oliehuishouding •

Gas- en vloeistofleidingen

•

Verticale en horizontale leidingen

•

Oliebochten, olieafscheider

•

Oliedrukpressostaat (U)…

Toepassingen op de wet van de koude wand

97

•

Terugslagkleppen

•

Carterweerstanden

Het demonteren en aanleggen van het elek- Draden en kabels trisch gedeelte van een koelinstallatie. Kleurcode Doorsneden Sectie in functie van vermogen Gebruiksvoorschriften Sectie in functie van het vermogen Bedraden van schakelkast Elektrische kringen, stuur- en vermogenkring Beveiliging tegen kortsluiting Beveiliging tegen overbelasting Contactoren, relais, tijdrelais ... Aansluiten van schakel- en regelapparatuur Thermostaten Pressostaten Motortemperatuurbeveiliging (U) Schakelklokken Regelsystemen (U) PLC (U) Aansluiten van verschillende verbruikers Voedings- en verdeelnet


47 D/2005/0279/050

400V en 230 V Monofasig en driefasig Éénfasige motoren Driefasige motoren Ontdooiweerstanden Magneetventielen Verschillende soorten stekkers en stopcontacten aansluiten (U) 98

Een installatie demonteren en de ter beschik- Te nemen voorzorgen (U) king komende onderdelen volgens richtlijn sorteren en opslaan. (U) • Demonteertechnieken •

99

Onderdelen −

Sorteren

−

Opslaan

−

Recyclagetechnieken

−

Drukloos werken

Volgens verstrekte richtlijnen een toestand op- Methodiek voor het opmeten van de bestaande toemeten en deze met de uitvoeringstekeningen stand. vergelijken. (U) Opmeetgereedschap Notitietechnieken

100

Volgens opgelegde technieken mechanische Technieken (U) onderdelen van compressoren en elektrische motoren vervangen. (U) Metingen (U) Uitlijningen (U) •

Onderdelen

Lagers (U) Dichtingen (U) Kleppen (U) ....

5.2.3

Een koeltechnische installatie inbedrijfstellen en onderhouden


LEERINHOUDEN

101

Manifold

Een koelinstallatie vakkundig inbedrijfstellen.

48 D/2005/0279/050

•

Het aansluiten en afsluiten

•

Aflezen van druk en temperatuur


Lekdetectie •

Zeepsopmethode

•

Elektronische methode

•

Dichtheidstest

Installatie vacuümeren •

Vacuüm meten

•

Vacuümpomp

•

Vacuümeermethode

•

Vacuümtest

Vullen met koelmiddel •

Langs lagedruk- en hogedrukzijde

•

Door afweging

•

Het kijkglas

•

Temperatuur- en drukmetingen

Controle van drukken en temperaturen •

Drukken en temperaturen

•

Bepalen van onderkoeling en oververhitting

Invullen van het logboek van de installatie •

Installatierapport of inbedrijfstellingsrapport

Regelingen en beveilingen afstellen en instellen

102

Het onderhouden van een koelinstallatie volgens gegevens.

•

Thermostaten

•

Pressostaten

•

Ontdooiing

Controle van drukken en temperaturen Controle van de luchtstroom •

De verdamperzijde

•

De condensorzijde

Controle van de koelmiddelvulling •

Kijkglas

•

Druk- en temperatuurmetingen

Controle van het oliepeil Verwijderen van koelmiddel •

Gebruik van afpompinstallatie

•

Gebruik van recuperatiecilinder

Invullen van het logboek van de installatie


49 D/2005/0279/050

• 103

Onderhoudsrapport

Elektrische grootheden in een koelinstallatie Elektrische grootheden meten. • Spanning •

Weerstand

•

Stroom

Meettoestel •

Isolatiemeter

•

Multimeter

•

Fasevolgordemeter

•

Ampèretang

•

Plaats van het meettoestel

Aflezing meettoestel 104

Opsporen en herstellen van defecten in de elek- Kortsluiting trische kring van een koelinstallatie. (U) Slecht contact Onbeschermde leidingen ...

DIDACTISCHE WENKEN Bevorder de integratie van de kennis, het uitvoeren en het onderhouden van installaties door zo vaak mogelijk te vertrekken van concrete situaties aan bestaande of aan zelf te bouwen installaties. Zorg voor een duidelijke leerlijn met verwijzen naar cursussen, handboeken van die leergehelen die geïntegreerd worden aangeboden. Besteed voldoende aandacht aan het overbrengen van gegevens van installatieplannen naar de concrete situatie van de installatie. Leg een relatie tussen de kenmerken en de functie van de componenten van de installatie en het theoretisch model van de koelkringloop. Vestig tijdens het uitvoeren en het in bedrijf stellen de aandacht op veiligheid- en milieuaspecten. Besteed voldoende aandacht aan het opvolgen van voorgeschreven procedures zowel bij de installatie als bij het onderhoud. Het is nodig de leerlingen vertrouwd te maken met het meten en interpreteren van meetgegevens. Hiervoor is het aan te bevelen gebruik te maken van een vorm van verslaggeving waarbij leerlingen zelf hun gegevens noteren en ook hun interpretaties formuleren.

5.2.4

Kennis van de CV-installatie


LEERINHOUDEN

De werking van de warmwaterbereiders in de Warmwaterbereiders kringen kennen. • Bereiding •

50 D/2005/0279/050

Distributie


106

•

Waterverwarmers

•

Circulatieleiding

De kenmerken, de werking en de functie van de CV-installaties centrale verwarmingsinstallatie en onderdelen kennen. Warmtemedium •

Water

•

Lucht

Eénpijps-, tweepijpssystemen Verwarmingslichamen •

Warmteafgifte

CV-kraanwerk •

Koppelingen

•

3- en 4 wegkranen: Kv-waarde,

•

Ventielen

•

Hydraulische inregeling

•

Ontluchting

Leidingen •

Buizen

•

Uitzetting en krimpwerking

•

Compensatoren

•

Mantelbuis

•

Fittingen

•

Collector

•

Leidingisolatie

Stookplaatsinrichting •

Voorschriften in verband met de stookplaats

•

Schoorsteenkleppen

•

Rookgasafvoer vigerende wetgeving en normen

CV-ketel


•

Vulcombinatie

•

Vuilvangfilter

•

Drukmeter

•

Expansievat: vuldruk, voordruk, statische hoogte

•

Veiligheidsklep

•

Thermometer

•

Ketelisolatie

•

Keteltoebehoren

51 D/2005/0279/050

•

Het rendement

Circulatiepomp •

Evenwichtsfles, -collector

•

Inwendige bypass

•

Regelbaar toerental

•

Drukverschilregelaar

•

Zwaartekrachtkleppen

Branders •

Hogedrukverstuivingsbrander

•

Oliebranderpomp

•

Elektromagneetventiel

•

Verstuiver

•

Verstuivingshoek, en –patroon

•

Menginrichting

•

Verbrandingskoppen, vlammenhakers, brandermond

•

Branderventilator

•

Ontstekingstransformator, elektroden

•

Luchtkleppen

•

Olievoorverwarming

•

Fotoweerstand

•

Branderautomaat

Gasketels •

Atmosferische

•

Lage temperatuur

•

Condenserende (U)

Brandstofopslag en distributie •

Olietanks

Regeltechnische apparatuur

107

•

Thermostaten

•

Regelingen −

Alles of niets

−

Modulerende regelingen

−

Weersafhankelijke sturingen

De kenmerken, de werking en de functie van de Individuele verwarmingstoestellen (U) individuele verwarmingstoestellen kennen. (U) • Gasoliekachels •

52 D/2005/0279/050

Gaskachels


108

5.2.5

De factoren die van invloed zijn op het verbran- Verbranding dingsproces kennen. • Brandstoffen •

Basisbegrippen

•

Vast, vloeibaar, gas

•

CO, CO2

•

Waterdamp

•

Dauwpunt

•

NOX

•

Luchtovermaat

•

Rendement

Een CV-installatie inbedrijfstellen en onderhouden


LEERINHOUDEN

109

Machines en gereedschappen

De machines en gereedschappen instellen bedienen en onderhouden.

Pneumatisch (U) Handgereedschappen •

Hydraulisch

•

Elektrisch

110

Warmwaterbereiders en individuele verwar- Warmwaterbereiders mingstoestellen aansluiten. Elektrische, gasgestookte, individuele verwarmingstoestellen

111

Onderdelen van een CV-installatie monteren, CV-installaties demonteren en inbedrijfstellen volgens gegevens. Kringen •

Koppelingen

•

3- of 4-weg kranen

•

Pompomloop

Verwarmingslichamen •

CV-kraanwerk

•

Ventielen

•

Ontluchtingssystemen

Leidingen


•

Buizen

•

Compensatoren

•

Mantelbuizen

•

Fittingen

53 D/2005/0279/050

•

Collector

•

Isolatie

Stookplaatsinrichting •

Schoorteenkleppen (U)

•

Schouwbuis, trekregelaar

CV-ketel •

Vuilvangfilter

•

Drukmeters

•

Expansievat

•

Veiligheidsklep

•

Thermometer

•

Circulatiepomp

•

Evenwichtsfles (U)

•

Collector

•

Drukverschilregelaar

•

Zwaartekrachtkleppen

Gasoliebrander •

Brandstofopslag en distributie

Gasolietanks Brandstofleidingen; 1-, 2-pijps 112

Volgens de geldende voorschriften onder- Ketel en branderonderhoud houdswerkzaamheden uitvoeren. Rendementsmetingen; Siegert, schuiftabellen Onderhoudsattest, “Aminal-milieubeleid” •

ketel- en branderonderhoud; vigerende wetgeving

Branderstoringen en herstellingen (U) 113

114

Draden, kabels en soepele snoeren aanwenden Gebruiksvoorschriften voor: volgens de gebruiksvoorschriften. • Geleiders •

Draden

•

Kabels

•

Snoeren −

Standaard kleuren

−

Doorsneden

Opsporen en herstellen van eenvoudige defec- Eenvoudige defecten ten in elektrische kabels en verbruikers. • Kortsluitingen •

54 D/2005/0279/050

Slecht contact


115

116

•

Onbeschermde leidingen

•

Onderbroken bescherming

Elektrische grootheden in CV kringen meten en Meettoestel: multimeter aanwenden voor herstelling. Elektrische grootheden •

Spanning

•

Weerstand

•

Stroom

Volgens instructies toestellen elektrisch aanslui- Elektrische kringen ten. Stuur- en vermogenskringen Regeltechnische apparatuur Thermostaten Regelaars Alles of niets Modulerende regelingen Weersafhankelijke sturing Transformatoren Enkel- en driefasenmotoren Ventilatoren en circulatoren Beveiligingen Pressostaten Schakelklokken Elektrische installatie Hydrofoorgroep Verwarmingsinstallatie Schakelkast bedraden Elektrische toestellen Opnemers (U) Branders CV-ketels Brander- of Eurostekker Branderautomaat Boilers


55 D/2005/0279/050

DIDACTISCHE WENKEN Alhoewel in dit leerplan een hoofdstuk gewijd is aan de veiligheid is het veilig werken overal aan de orde. Het is dan ook noodzakelijk om bij iedere praktijkopdracht nog eens de aandacht te vestigen op de specifieke veiligheidsaspecten. Laat de leerlingen met de juiste gereedschappen en machines op de juiste manier werken; besteed voldoende aandacht aan de instructies van leveranciers. Bij het werken aan CV installaties is het voor de leerling belangrijk om te werken aan de hand van de specificaties en de ter beschikking gestelde informatie van de fabrikanten. Voor de veiligheid van de uitvoerder en de klant en voor de kwaliteit van het geleverde werk zijn deze gegevens van zeer groot belang. Laat de leerlingen zelf opzoekwerk verrichten en voorbereidingen maken alvorens aan de uitvoering te beginnen, laat ze hierover overleg plegen met de verantwoordelijke leraar. Het is zeer motiverend voor de leerlingen dat ze te maken krijgen met uitvoeringen waarin hedendaagse technologieën voorkomen. Vaak is het om didactische redenen noodzakelijk via oudere technologieën de opstap te maken maar het pedagogische mag geen excuus zijn om niet met moderne zaken bezig te zijn. Streef ernaar om in de onmiddellijke omgeving van de werkplaats beschikking te hebben over een ruimte om informatie op te vragen, besprekingen te houden en overleg te houden met leerkracht en medeleerlingen.

5.2.6

De uitgevoerde onderhouds- en herstellingswerkzaamheden evalueren


LEERINHOUDEN

117

Na het uitvoeren van de werkzaamheden, in Productevaluatie team, de constructie en het constructieproces evalueren en op basis daarvan voorstellen for- Procesevaluatie muleren tot bijsturen.

118

De evaluatiecriteria opstellen en opvolgen.

Evaluatiecriteria Productcontrole Procescontrole

119

120

Tijdens de uitvoering van constructies, uitvoeringsfouten ontdekken en oplossingen formuleren.

Uitvoeringsfouten

Hedendaagse inzichten op het vlak van kwaliteitscontrole toelichten.

Demingcirkel

Suggesties tot bijsturen

DIDACTISCHE WENKEN Bij het evalueren is het belangrijk dat individuele leerlingenevoluties kunnen worden vastgesteld. Leer de leerling meer en meer zichzelf en het eigen werk te evalueren. Zorg ervoor dat evaluaties dicht aansluiten bij de werkzaamheden waarmee de leerlingen echt bezig zijn. Enkel op die manier kan er aan remediëring worden gedaan.

56 D/2005/0279/050


5.3

Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als uitbreiding (U) te beschouwen. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

121 De kenmerken, de werking en de functie van de Gasleidingen • Buizen, hulpstukken gasinstallatie en onderdelen kennen. • 122 Volgens vigerende voorschriften gasinstallaties • monteren en onderhouden.

Flexibele aansluiting Slangen

•

Leidingdiameters en debiet

•

Materialen

•

•

•

−

Staal, koper, kunststof

−

Soorten en afmetingen

Verbindingen −

Lassen

−

Schroefkoppeling

−

Flensverbinding

−

Soldeerverbinding

Montagevoorschriften −

Identificatie van gasleiding

−

Aanduiding van gasleidingen

−

Bescherming en isolatie

−

Verbodsbepalingen.

Gaskraanwerk −

Sectorkraan

−

Stopkraan

Stookinrichtingen • Schoorstenen


−

Schoorsteentrek, principe

−

Schoorsteensectie

−

Eisen van een schoorsteen

−

Schoorsteenkap

−

Schoorsteenuitmonding

−

Aansluiting atmosferisch toestel

−

- zelfde verdiep: • rechtstreeks • collector - verschillend verdiep • rechtstreeks • shunt Aansluiting toestel op schoorsteen.

−

Aansluiting gesloten toestel

57 D/2005/0279/050

gewone schoorsteen dubbelwandig kanaal CLV-systeem Materialen voor een schoorsteen Aardgastoestellen • Soorten •

Volgens gassoort

•

Atmosferische

•

Gesloten

Gas • Soorten gassen •

Aardgassen: aardgas, L-gas , H- gas

•

Onstaan

•

Ontginning en reserves: Nederland, Noorwegen en Algerije

•

Transport

•

Pijpleiding

•

Methaantanker

•

Opslag

•

Vloeibaar

•

Gasvorm

•

Distributie

•

Distributienet : meet-, compressie-, drukstations

•

distributiemaatschappijen

•

Soorten distributieleidingen leveringsdruk 20mbar, 25mbar

•

Stadgas

•

Petroleumgassen: butaan, propaan

•

Eigenschappen van gas

•

Kookpunt, dampdruk

•

Soortelijk gewicht - densiteit

•

Verbrandings- en stookwaarde

Verbranding • Ontsteking

•

58 D/2005/0279/050

−

Piëzo

−

Hoogspanning

−

Gloeikaars

−

Waterturbine

Vlambeveiliging −

Thermokoppel-waakvlam

−

Ionisatie-elektrode

−

UV-vlamstraling


•

•

•

Beveiligingssystemen −

Droogkookbeveiliging

−

Waterniveau – controle

−

TTB

−

Atmosfeerbeveiliging

Toevoer verbrandingslucht −

Lage verluchting

−

Hoge verluchting

−

Gecombineerd

Verbrandingsvoorwaarden −

Vermogen v.h. aardgas t.o.v. stookolie vergelijken

−

Verschil tussen onderwaarde en bovenwaarde

−

Samenstelling rookgassen: CO2, CO, N2, NOx, H2O, O2

−

Soorten verbranding • • • • •

Stoechiometrisch Volledig. Onvolledig Dauwpunt Rendement: rookgaszijdig, waterzijdig, nominale belasting • De vlammen: vlamtypes: gele vlam, blauwe vlam Installatie • Gasmeter: G20 of G25 •

Vigerende wetgeving

•

Opstelling gasmeter

Inbedrijfstelling •

Controles en attesten

•

Beproeving en nazicht van de installatie

•

Inbedrijfstelling

•

Attest

•

Testen en ontluchten van de installatie

•

Druk −

Meting en regeling

−

Eenheden

•

Definitie: absolute druk, atmosferische druk, overdruk voordruk, branderdruk, statische druk, dynamische druk

•

Drukmetingen −


U-buis manometer

59 D/2005/0279/050

−

Bourdonmanometer

•

Principe drukregelaar

•

Definities bij gasbranders

DIDACTISCHE WENKEN •

Vestig de aandacht op de veiligheid en de vigerende wetgevingen.

•

Zorg ervoor dat in de school steeds de laatste nieuwe instructies van fabrikanten worden gevolgd.

•

Laat de leerlingen de juiste gereedschappen gebruiken.

•

Laat de leerlingen kennismaken met hedendaagse technologieën.

5.4

Een sanitaire installatie inbedrijfstellen en onderhouden (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als uitbreiding (U) te beschouwen. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

123 De kenmerken, de werking en de functie van de Sanitaire leidingen sanitaire installatie en onderdelen kennen. • Buizen, plaatmateriaal en hulpstukken −

Leidingdiameters en debiet

−

Kunststof

−

Gietijzer

−

Soorten afmetingen, handelsmaten

•

Montagevoorschriften

•

Geluidshinder

•

Tabellen, catalogi

Afvoerinstallatie • Afschot •

Verluchting

•

Ontstoppingsmutsen

•

Reukafsluiters

•

Soorten

•

Plaatsingsvoorschriften

Sanitaire artikelen WC, bad, douche, keukeninrichtingen Sanitair kraanwerk Toestellen voor waterbehandeling Pompen • Soorten

60 D/2005/0279/050

•

Opvoerhoogte, aanzuighoogte

•

Debiet


•

Regeling

•

Schakelaars: drukverschil, vlotter

•

Rendement

Drukverhogingsinstallaties •

Hydrofoorgroep

Ontstoppingsmachines, -producten 124 De machines en gereedschappen instellen, bedieMachines en gereedschappen nen en onderhouden. Pneumatisch (U) Handgereedschappen •

Hydraulisch

•

Elektrisch

125 Sanitaire installaties en onderdelen monteren en Sanitaire leidingen inbedrijfstellen volgens gegevens. • Buizen •

Diameterovergangen

•

Koper, staal, kunststof

Montage, demontage, installatie Verdelen •

Aftekenen, snijden, knippen,

Omvormen •

Plooien, ...

Verbinden •

Vaste en losneembare verbindingen

•

Solderen, lassen, lijmen, draadverbindingen

Monteren •

Hulpstukken

•

Dichtingen, bevestigingen

•

Bescherming en isolatie

Afvoerinstallatie •

Afschot

•

Verluchting

•

Ontstoppingsmutsen

•

Reukafsluiters

Plaatsingsvoorschriften Sanitaire artikelen •


WC, bad, douche, keukeninrichtingen

61 D/2005/0279/050

•

Sanitair kraanwerk

Toestellen voor waterbehandeling Pompen Drukverhogingsinstallaties •

Hydrofoorgroep

DIDACTISCHE WENKEN •

Laat de leerlingen met de juiste gereedschappen op de juiste manier werken.

•

Bij het werken aan sanitaire installaties is het voor de leerling belangrijk om te werken aan de hand van de specificaties en de ter beschikking gestelde informatie van de fabrikanten. De technische vernieuwingen en de toegepaste elektronica in een aantal sanitaire toestellen vereisen dit.

•

Laat de leerlingen zelf opzoekwerk verrichten en voorbereidingen maken alvorens aan de uitvoering te beginnen, laat ze hierover overleg plegen met de verantwoordelijke leraar.

•

Het is zeer motiverend voor de leerlingen dat ze te maken krijgen met uitvoeringen waarin hedendaagse technologieën voorkomen.

•

Geef aan deze leerlingen voldoende achtergrond over de technologie van pompen en leidingen. Hierbij dient te worden verwezen naar de kennis elementen van het hoofdstuk 5.4 waarin de fluïdamechanica wordt behandeld.

5.5

Een airconditioning installeren (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als uitbreiding te beschouwen. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

126 Het doel van een airco kennen.

Doel Behaaglijkheidsfactoren h-x– of psychrometrisch diagram

127 Het doel, plaats en de werking van elk component Componenten kennen. • Compressor

•

−

scroll

−

capaciteitsregeling

−

drukschakelaars

Condensor −

condensordrukregelaar

−

expansieorgaan

−

verdamper

−

vloeistofafscheider

128 De principewerking en toepassingen van de ver- Soorten airco schillende soorten airco kennen • Raamkoeler

62 D/2005/0279/050


•

Split-unit −

enkel koelen

−

warmtepomp

•

Twin

•

Trippel

•

Multi-split

•

Sateliet met kanalen

•

VRV

•

Ventilatie met warmteterugwinning

Toepassing

129 Invullen thermisch bilan.

•

Huishoudelijk

•

Burelen

•

Zalen ...

Bilanberekening

130 De keuze van een airconditionering maken aan de Soorten airco hand van opgegeven criteria. Criteria •

plan, thermisch bilan, …

•

kostprijsberekening

Catalogus 131 Installaties monteren volgens de code van goede Leidingen praktijk. • aanleg •

isolatie

•

condensaatafvoer

Elektrische aansluitingen Bediening- en controlepaneel 132 Installaties inbedrijfstellen volgens de code van de Installatiestappen goede praktijk. • Lektest

133 Eenvoudige fouten opsporen en herstellen.


•

Vacuümeren

•

Koelmiddelhandelingen

•

Controle op goede werking (metingen)

Soorten fouten •

Elektrisch (-stuur -en vermogenkring)

•

Koeltechnisch

63 D/2005/0279/050

DIDACTISCHE WENKEN Alhoewel in dit leerplan een hoofdstuk gewijd is aan het milieu is het hier aangewezen om het energieverbruik in woningen en industriële gebouwen als geheel te beschouwen. Er moet voldoende aandacht gaan naar het milieuvriendelijk en energiebesparend bouwen. Het isoleren van gebouwen dient voldoende aandacht te krijgen en moet in relatie gebracht worden met het comfort van de gebruikers en met de dimensionering van airco’s. Confronteer de leerlingen met uitgewerkte voorstellen van studiebureau’s om daarna de gekozen airco te evalueren. Bij het werken aan airco installaties is het voor de leerling belangrijk om te werken aan de hand van de specificaties en de ter beschikking gestelde informatie van de fabrikanten. Voor de veiligheid van de uitvoerder en de klant en voor de kwaliteit van het geleverde werk zijn deze gegevens van zeer groot belang. Laat de leerlingen zelf opzoekwerk verrichten en voorbereidingen maken alvorens aan de uitvoering te beginnen, laat ze hierover overleg plegen met de verantwoordelijke leraar.

5.6

Via stages kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden in team uitvoeren


LEERINHOUDEN

134 Contacten leggen, communiceren en afspraken Contact met leden van het koelen warmteam maken. Solliciteren (U) Contractuele afspraken •

Werkuren

•

Verplaatsing

•

Veiligheid en kledij

135 Met de bedrijfscultuur en –organisatie van een Bedrijfscultuur koelen warmbedrijf kennismaken. Bedrijfsorganisatie 136 De eisen die de bedrijven aan de werknemers Gestelde eisen aan werknemers stellen zelf ervaren. 137 De wijze waarop in een bedrijfscontext aspecten Arbeidsritme van preventie en welzijn worden behartigd en richtlijnen worden verstrekt ervaren en deze richt- Rendement en efficiëntie lijnen naleven. Naleven van de bedrijfsrichtlijnen en voorschriften 138 De noodzaak van de kennis van basisveiligheid op Flexibiliteit de bedrijfsvloer ervaren. Preventie en welzijnsrichtlijnen 139 Met werkgevers en werknemers leren samenwer- Teamwerk ken.

64 D/2005/0279/050


140 De in de school verworven competenties in een Verworven competenties inoefenen in reële arbeidssireële arbeidssituatie toepassen. tuatie 141 Met competenties die slechts in een bedrijfscon- Specifieke bedrijfscompetenties text kunnen worden verworven, kennismaken. 142 Zich in een methodisch en procesmatig werking Methodische en procesmatige werking van het bedrijf van een bedrijf inpassen.

DIDACTISCHE WENKEN Stuur liefst niet meer dan één leerling naar een bedrijf. Breng regelmatig een stagebezoek. Eén stagebezoek door de vakleraar per week per leerling is een minimum. Maak duidelijke afspraken met de stagebedrijven voor de leerling op stage gaat. Het organiseren van contactavonden tussen bedrijven, stagiairs en school kunnen een belangrijke bijdrage leveren om de kwaliteit van de stages te verbeteren. Na de stage is een grondige evaluatie van de stagebedrijven op gebied van begeleiding, veiligheid, aangebrachte meerwaarde ... , aangewezen. Zorg ervoor dat er goede afspraken worden gemaakt met de wijze waarop de leerling in het stagebedrijf wordt begeleid. Zorg ervoor dat de leraar de kans krijgt om met deze werknemer te communiceren over het functioneren van de leerling. Bespreek de evaluatie van de stage met de leerlingen in de klas en laat de leerlingen hun ervaringen uitwisselen. Geef de leerlingen voldoende instructies in verband met het naleven van de veiligheidsrichtlijnen vooraleer ze op stage gaan.

6

Minimale materiële vereisten

6.1

Infrastructuur

Voor de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO dient men te beschikken over een ruime werkplaats, die beantwoordt aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, hygiëne, ergonomie en milieu. In het bijzonder wordt er aandacht gevraagd voor het verfraaien en het inrichten van oude of verouderde werkplaatsen. Zij bepalen immers in belangrijke mate het leer- en leefklimaat van de leerlingen. Voor alle betrokkenen blijft het een belangrijke uitdaging om voor deze leerlinggroep een aangename leeromgeving te creëren. Ook moet er voldoende ruimte worden voorzien voor het stapelen van materialen, het bergen van machines en het opbergen van onderhoudsmateriaal. Een ruimte voor het wegbergen van dure of breekbare gereedschappen en meettoestellen is eveneens geen overbodige luxe. Daarnaast zijn volgende lokalen, liefst aangrenzend, noodzakelijk: •

een goed uitgerust klaslokaal met documentatiecentrum, en voldoende pc’s

•

een wasplaats

•

een kleedkamer


65 D/2005/0279/050

6.2

Algemene uitrusting

•

Schoolmeubilair

•

Projector

•

pc’s

•

Printer

•

Software:

6.3

−

Tekstverwerking

−

Rekenblad

−

Bestandsbeheer

Gemeenschappelijk klein gerief

•

Gereedschapskast

•

Handboormachine

•

Boorstandaard

•

Handslijpmolen

•

Elektrisch lastoestel (U)

•

Autogeen lastoestel (U)

•

MIG-MAG-lastoestel (U)

•

Hamer

•

Set schroevendraaiers

•

Set ring- en steeksleutels

•

Dopsleutelset

•

Kabelmes

•

Silicone-spuit

•

Waterpas

•

Laserwaterpas (U)

•

Zaagboog

•

Wipzaag (U)

•

Isolatiemeter

•

Multimeter

•

A- tang

•

Buizensnijder

•

Plooitangen

•

Plooiveren

•

Ontbramer

•

Flare-apparaat

•

Uitzettang

66 D/2005/0279/050


•

Uitzetdoorn

•

Manifold

•

Elektronische lekzoeker

•

Vacuümpomp

•

Vacuümmanometer

•

Weegschaal

•

Vulcilinder

•

Temperatuurmeter

•

Afpompinstallatie

•

Recuperatiecilinder

•

Ratelsleutel

•

Lamellenkam

•

Oliepomp

•

Refractometer

6.4

Gemeenschappelijke materialen

Diverse koelinstallaties voor: • Montage van hoofdcomponenten en leidingnet •

Montage van hulp- en regelapparatuur

•

Opmeten van temperaturen en drukken

•

Inregelen van regelapparatuur

•

Inregelen van expansieapparatuur

Goed uitgeruste en beveiligde werkposten voor bedrading van elektrische borden en aansluiten van motoren.

7

Nuttige adressen

Agoria Vlaanderen Diamantbuilding Reyerslaan 80 B 1030 Brussel Website: http://www.agoria.be/ UBF-ACA J. Chantraineplantsoen 1 3070 Kortenberg Website: http://www.ubf-aca.be Fechiplast Marie-Louizasquare 49 B 1000 Brussel BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) Brabançonnelaan 29 1040 BRUSSEL Tel.: 02 520 22 33


67 D/2005/0279/050

Website: http://www.bin.be/NL/index.htm E-mail: [email protected] DBO (Dienst voor Beroepsopleidingen) H. Consciencegebouw Albert II-laan 1030 Brussel Tel.: 02 227 14 11 Fax: 02 227 14 00 Website: http://www.ond.vlaanderen.be/dbo/ E-mail: [email protected] KVIV (Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging) Desguinlei 214 2018 ANTWERPEN Tel.: 03 216 09 96 E-mail: [email protected] Website: http://www.ti.kviv.be/critto Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden Tervurenlaan 463 1160 BRUSSEL Tel.: 02 773 16 80 VLOR (Vlaamse Onderwijsraad) Leuvenseplein 4 1000 BRUSSEL Tel.: 02 219 42 99 Fax: 02 219 81 18 E-mail: [email protected] Website: http://www.vlor.be VIK (Vlaamse Ingenieurskamer) Herentalsebaan 643 2160 WOMMELGEM Tel.: 03 259 11 00 Fax 03 259 11 01 E-mail: [email protected] Website: http://www.vik.be VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) A. Van De Maelestraat 96 9320 EREMBODEGEM Tel.: 053 72 64 45 Website: http://www.vmm.be/ VVKSO (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs) Guimardstraat 1 1040 BRUSSEL Tel.: 02 507 07 30 Fax: 02 511 33 57 E-mail: [email protected] Website: http://www.vsko.be WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) Maatschappelijke zetel Violetstraat 21-23 1000 BRUSSEL Tel.: 02 502.66.90 68 D/2005/0279/050


E-mail: [email protected] Website: http://www.bbri.be/wtcb.htm WTCM ( Wetenschappelijk en Technisch Centrum van de Metaalverwerkende nijverheid) Celestijnenlaan 300C 3030 Heverlee

Kluwer uitgevers Ragheno Business Park Motstraat 30 2800 Mechelen Tel.: 0800/94571 E-mail: [email protected] http://www.kluwer.be

8

Nuttige Websites

Software Coolpack http://www.et.dtu.dk/coolpack Berekeningsformulier voor comfortinstallaties http://www.koel-combi.nl/berekening/index1.html http://www.h-k-b.nl Hoe werkt een koelinstallatie http://www.refrigerationbasics.com http://home.plex.nl/~jlmvers/koel/1.htm http://www.tvb-airco.nl http://www.electrolux.nl/node882.asp Tips voor de koelmonteur http://be.refrignet.danfoss.com Koeltechnische verzamelsites http://koeltechniek.pagina.nl http://koeltechniek-airconditioning.pagina.nl

http://www.emersonclimate.com/PRODUCTSSERVICES/Services/Education/CC_000962.htm http://www.copeland-corp.com/ss/images/Educational%20Toolbox%20Order%20Form.pdf Hoe werkt een koelinstallatie http://www.refrigerationbasics.com http://home.plex.nl/~jlmvers/koel/1.htm http://www.tvb-airco.nl http://www.electrolux.nl/node882.asp Tips voor de koelmonteur http://be.refrignet.danfoss.com Koeltechnische verzamelsites http://koeltechniek.pagina.nl http://koeltechniek-airconditioning.pagina.nl


69 D/2005/0279/050

9

Bibliografie

DKV-Geschäftsstelle Pfaffenwaldring 10 70569 Stuttgart Email: [email protected] Fax: 0711-685 3242 ASHRAE American society of heating, refrigeration and airconditioning engineers Inc. 1791 Tullie Circle NE Atlanta GA 30329 USA http://resourcecenter.ashrae.org/store/ashrae/ Karl Breidenbach : DER KÄLTEANLAGENBAUER. Band 1: Grundkenntnisse. 2003. C.F. Müller Verlag, Heidelberg. 520 Seiten, gebunden ISBN: 3-7880-7671-2

M. Meliß: " Erneuerbare Energien " 3. Auflage, Mai 1995, S. 89-99, Bundesministerium für Wirtschaft, Referat Öffentlichkeit, Bonn B. Sanner: " Erdgekoppelte Wärmepumpen " IZW-Bericht 2/92, November 1992, Informationszentrum, Wärmepumpen+Kältetechnik U. Hesse:" Ersatzstoffe für FCKW " expert Verlag, Technische Akademie Esslingen, 1992 J. Arlt: " Die Berechnung für den Fachmann und Wärmebedarfsausweis " Bundesministerium für Raumordnung, Bauwesen und Städtebau, Deichmanns Aue, 53179 Bonn, Februar 1995 F. Ziegler:" Kompressions-Absorptions-Wärmepumpen " Dissertation A, TU München 1991 H. Loewer: " Ein Verfahren zur Ermittlung der Leistungscharakteristiken von Absorptions- Kältemaschinen bei Klimaanlagen " Kältetechnik, 16. Jahrgang, Heft 7/1964, S. 194 - 199 H. Dölz / D. Otto:" Ammoniak-Verdichter-Kälteanlagen " Band 1: Ausrüstungen, Berechnung und Projektierung, Verlag C.F. Müller GmbH, Karlsruhe, 1. Auflage 1992 Jungnickel; Angsten; Kraus:" Grundlagen der Kältetechnik " VEB Verlag Technik, Berlin, 1985 R. Seidel / H. Noack: " Der Kältemonteur " Handbuch für die Praxis, Verlag C.F. Müller GmbH, Karlsruhe, 7. Auflage 1992 Formulaire du froid Pierre Rapin Patrick Jacquard : Marque : Dunod/L'Usine Nouvelle 70 D/2005/0279/050


ISBN : 2100078224 Authors: GUILLERMIC André Series: Collection des Cours de l'ENSPM ISBN: 2-7108-0324-0 (édition complète) http://www.editionstechnip.com/F/guillermic_chauffage_par_combustibles_690.asp Titel Warmteleer voor technici Auteur Kimmenaede, A.J.M. van Uitgever Wolters-Noordhoff B.V. ISBN 9001469353 Uitgever SPRINGER, BERLIN Reeks: Raumklimatechnik. Erscheinungstermin: 03.2005 ISBN: 3-540-57011-X Titel:Thermische isolatie, verwarming en luchtconditionering voor woongebouwen. Uitgever: Electrabel Auteur: Ing. J.H. Bogaert Titel: Praktische handleiding voor de installatie en het nazicht van stookoliereservoirs. Uitgever: Cedicol Dauwstraat 12 1070 Brussel Titel: Metalen schoorsteenkanalen. Uitgever: CIGES VZW Louizalaan 500 1050 Brussel Titel:Handbuch für Heizungs- und Klimatechnik. Uitgever: Buderus Sophienstrasse 6330 Wetzlar Postfach 1220 Titel: Handboeken Uitgever: Distrigraph Alexander Bertrandlaan 50 1190 Brussel Tijdschriften Titel:De onderneming. Uitgever: Distrigraph Alexander Bertrandlaan 50 1190 Brussel E-mailadres: www.distrigrph.com Titel: Sanilec. Uitgever: Professionel mediagroup Torhoutsesteenweg 226/2-6 8210 Zedelgem E-mailadres: www.sanilec.be Titel: Inforgas. Uitgever: KVBG


71 D/2005/0279/050

Rodestraat 125 1630 Linkebeek Auteur: Renè Vekeman Titel:Informazout. Uitgever: Cedicol Dauwstraat 12 1070 Brussel E-mailadres: www.informazout.be Uitgever: WTCB tijdschriften Aarlemstraat 53 bus 10 1040 Brussel Titel: Warmte en klimaat. Uitgever: UBIC Brogniezstraat 41 1040 Brussel Titel: Installateur. Uitgever: Peka NV J en P Carsoellaan 126 B 1180 Brussel Technisch boek Installaties 1 Ing.O.J. Borgman Uitgeverij Stam Techniek ISBN 90-401-0009-8 Technisch boek Installaties 2 Ing.O.J. Borgman Uitgeverij Stam Techniek ISBN 90-401-0303-8 Kenteq - kenniscentrum voor technisch vakmanschap Uitgever Postbus 81, 1200 AB Hilversum T 035 750 42 30 F 035 750 42 24 M 06 46 00 77 43 E [email protected] www.kenteq.nl

72 D/2005/0279/050


KOEL- EN WARMTECHNIEKEN

Recommend Documents