Kerstbijlage

Vrijdag 20 december 2013, nr. 346

Kerstbijlage

Ingezonden mededeling

www.giorgetti.eu

Prettige Feestdagen en een Voorspoedig 2014 Buon Natale e Felice Anno Nuovo Merry Christmas and a Happy New Year Joyeux Noël et Bonne Année

2

Den Haag Centraal | Kerstmis 2013

vier kerst aan het

Spuiplein

Vrijdag 20 december

Le Mystère des Voix Bulgares Maandag 23 december

Nederlandse Bach Vereniging Het kerstverhaal van Schütz

show muziek

25/26/27/28 december

zang

De Notenkraker De Dutch Don’t Dance Division Donderdag 26 december

ballet

The New York Gospel Singers Vrijdag 27 december

Capella St Peterburg Hoogtepunten uit de Russische Opera

@TheaterDenHaag aanhetspuiplein

070 88 00 333 www.philipszaal.nl


3

‘Niet in de spiegel kijken’ Jonge dansers in ‘Notenkraker’ met Haagse twist Ze hadden hun choreografie voor de wereldtournee van dj Armin van Buuren nog maar net afgerond, of Hagenaren Thom Stuart en Rinus Sprong doken al weer de repetitiestudio’s in om hun versie van hét kerstballet bij uitstek, ‘De Notenkraker’, met een nieuwe generatie dansers in te studeren. Voor de hoofdrollen van Amalia (zoals Clara bij hen heet) en de Notenkraker koos het tweetal vier jonge dansstudenten van het Koninklijk Conservatorium. Door Astrid van Leeuwen

H

et grootse acteren. Daar hebben de twee Amalia’s en de twee jongens die de dubbelrol van Notenkraker en Russische cadet vertolken het meeste moeite mee. Fabienne Deesker: “Voor je gevoel doe je enorm overdreven”. Daniël Hoek: “In het begin denk je dat je hartstikke voor schut staat, maar hoe lastig ook, inmiddels vind ik het wel enorm leuk om te doen”. Joshua Junker: “Op school leren we dit nog niet echt: een verhaal overbrengen”. Miranda Niccolai: “Want dat moet natuurlijk: wat wij doen

moet écht zijn, het publiek moet geloven in wat wij met ons lichaam vertellen”. Fabienne (13), Miranda (13), Daniël (14) en Joshua (15) studeren aan de dansvakopleiding van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Ballet is hun passie, en daar hebben ze dagelijks vele uren trainen én treinen voor over. Joshua spant wat dat laatste betreft de kroon: hij woont in Niel in Duitsland, net over de grens bij Nijmegen en reist elke dag op en neer naar Den Haag. Geen van de vier had zich opgegeven voor de eerste audities voor ‘De

Notenkraker’ – Fabienne: “Ik wilde wel maar mijn ouders dachten dat het te vermoeiend zou zijn” – maar ze zijn ongelooflijk blij dat ze alsnog door Thom Stuart en Rinus Sprong uitverkozen zijn om de hoofdrollen in het kerstballet te dansen. In koor: “We hebben thuis wel even flink lopen gillen”. Choreograaf Thom Stuart: “Voor de rol van Amalia hadden we meisjes nodig die er echt uitspringen als danseres. En de Rus-

sische cadet moet wel een jongen zijn waarvan haar ogen toch even twee keer flink gaan knipperen. Die pluk je niet zomaar van de straat”. Joshua: “In het begin mogen we de rol nog een kinderlijke invulling geven, dan spelen we bijvoorbeeld paardje met de andere kinderen op het kerstfeest”. Daniël: “Maar verderop in de productie moeten we een sterke, krachtige, stoere cadet neerzetten”. Ook de rol van de Amalia’s verlangt een dergelijke ontwikkeling. Fabienne: “Een groot deel van het verhaal speelt zich af in Amalia’s droom en in die droom wordt zij steeds volwassener”. Miranda: “Ze maakt eerst mee dat de Notenkraker sterft, dan wordt hij als cadet weer tot leven gewekt door oom Unico”. Fabienne: “En daarna verloven hij en Amalia zich”.

Koninklijk

Van links naar rechts: Joshua Junker, Miranda Niccolai, Daniël Hoek en Fabienne Deesker, de vier jonge hoofdrolvertolkers in ‘De Notenkraker’. Foto: Studio Oostrum

Stuart en Sprong voorzagen het bekende Notenkraker-verhaal van een grappige eigen ‘twist’. Hun kerstfeest speelt zich af in het huis van de graaf en gravin van Wassenaer, Clara doopten ze om tot Amalia, haar broertje heet niet Frits maar Willem, en de gasten op het kerstavondfeest zijn geen ooms en tantes, maar leden van het Haagse corps diplomatique. Toch hebben Fabienne en Miranda voor hun rol geen studie gemaakt van het gedrag van hun 10-jarige ‘naamgenote’. Fabienne: “We moeten alleen wel koninklijk bewegen”. En dat op muziek die volgens het viertal heel lastig is. Daniël: “De muziek kent veel accenten en ritmeverschillen”. Miranda: “De ene keer zijn het zes tellen, dan weer drie, dan weer acht”. Joshua: “In het begin ging alles fout”. Fabienne: “Je moet alles tienduizend keer opnieuw oefenen en dan uiteindelijk lukt het wel”.

Daniël oefent thuis veel. “Ik neem het hele verhaal regelmatig door. Het is vooral belangrijk om veel gevoel in je rol te leggen. Om echt ín het verhaal te zitten en niet zo veel met jezelf bezig te zijn”. Joshua, lachend: “Ik mag van Thom en Rinus niet steeds in de spiegel kijken. Wat lastig is, want op school doen we niet anders”. Daniël: “Maar daar zijn we meer met pure dans bezig, met lichamelijke perfectie. Hier gaat het om een verhaal, om emotie”. De vier bewonderen Stuart en Sprong om hun enorme energie en gedrevenheid. “Ze stoppen er echt álles in”. En ook het werken met de rest van de cast – variërend van prof tot amateur en in leeftijd van 5 jaar tot 65+ – is een belevenis. Joshua, die als enige van het viertal geen ballet- maar een breakdance-achtergrond heeft: “Tim, een breakdansertje van zeven jaar, is echt super. Na de repetities proberen we samen nieuwe moves uit”. Miranda: “En mijn ‘broertje’ Maurits, die de rol van Willem speelt is als kleine acteur écht heel grappig”. Joshua: “Hij is geniaal”. Die jonge, vaak nog onstuimige danstalenten helpen hen ook om misschien wel de belangrijkste les van Stuart en Sprong in de praktijk te brengen. Miranda: “Naast alles waar we nog hard aan moeten werken, leren Thom en Rinus ons vooral ook om te genieten”. Straks zullen hopelijk ook haar Italiaanse opa en oma dat kunnen doen. “Die komen speciaal voor mijn optreden naar Nederland”. De Dutch Don’t Dance Division met ‘De Notenkraker’: 25 tot en met 28 december (matinee- en avondvoorstellingen) in het Lucent Danstheater. Voor info: www.ddddd.nu, www.ldt.nl of 070-88.00.333.

zaterdag 21 december

Demodag sonos playbar

De Vries Elektro en SONOS organiseren op zaterdag 21 december een uniek luisterevenement waarbij we SONOS PLAYBAR demonstreren. Vul elke kamer met grandioos HiFi-bioscoopgeluid, en stream draadloos alle muziek ter wereld vanaf een eenvoudig te bedienen speler. We laten u tv kijken op een nieuwe manier beleven. Met negen luidsprekers vult PLAYBAR elke kamer met ultra realistisch geluid voor films, radio en muziekdiensten en streamt hij draadloos alle muziek ter wereld. En dat allemaal uit één eenvoudig te bedienen speler die u televisie voorziet van perfect HiFi-geluid.

NIEUW

Twee extra redenen om in December langs te komen bij De Vries Elektro!

THE RIVERDALE KITCHEN

Vanaf 14 december in onze nieuwe showroom in Zoetermeer te bewonderen

1. Gratis Bridge bij aankoop van een Play:1, Play:3, Play:5 of Playbar* 2. Bij aankoop van een Sonos apparaat maakt u kans op een Sonos speaker t.w.v. 199,- (type Play:1) *

Zoetermeer | Wattstratt 12 -14 | Tel 079 - 33 00 900 Den Haag | Theresiastraat 168 - 178 | Tel 070 - 38 35 010 [email protected] | www.wimvanderham.nl

* Aanbiedingen geldig tot en met 31 december 2013 zolang de voorraad strekt

De Vries Demodag Sonos dec 2013-A5.indd 1

04-12-13 21:16

V E R B I J S T E R E N D N I E U W S : E E N B E FA A M D E N A A M V E R D W I J N T U I T D E N H A A G :

C O N & V E R D O N C K S LU I T V O O R G O E D H A A R D E U R E N  1933 - 2013 

OPHEFFINGSUITVERKOOP ENORME COLLECTIE HO O GWAARDIGE HAND GEKO OPTE PERZISCHE TAPIJTEN

80 jaar geleden – in 1933 – opende Con & Verdonck zijn zaak aan de Hoogstraat – hartje Den Haag. In korte tijd werden we de meest fameuze specialist in Handgeknoopte Perzische Tapijten binnen Nederland. De economische malaise heeft echter gezorgd voor een dramatische terugval, daarom zijn wij gedwongen de verkoop van Perzische Tapijten voorgoed te staken. Er rest ons niets anders dan tot een zeer rigoureuze OPHEFFINGSUITVERKOOP over te gaan met ENORME KORTINGEN.

Een zeer speciale en gigantische uitverkoop van de gehele kostbare en de door de jaren heen met zorg opgebouwde voorraden, inclusief ook de ‘Con Kern Collectie’, een prachtige basiscollectie Tapijten die ooit werd vorm gegeven door onze oprichter, expert en pionier Dhr. J. Con. Deze collectie van ondermeer antieke, oude en allerfijnste voorbeelden van de tapijtknoopkunst in al haar facetten is geregeld het onderwerp van vele tentoonstellingen en exposities geweest in binnen- en buitenland. Samen met deze ‘connaisseur’–categorie wordt ook de gehele voorraad superbe

Pure Handgeknoopte Perzische Tapijten met het onbetwiste Con & Verdonck kwaliteits-zegel aangeboden: De mooiste en puurste, traditionele Tapijten: bijvoorbeeld meesterwerken van wol en zijde uit Tabriz, Kerman, Mashad, Quom, Srinagar etc., de zeer decoratieve en fijne Ziegler – unieke tapijten vervaardigd door nomadenstammen zoals Qashqai, Afshar, Belouch, Hatchlu, Shahsavan, maar ook vele andere exemplaren – in alle mogelijke maten, ook afwijkende maten, waaronder lopers – en tapijtmaten tot imposant en extra groot. Wij hopen U op een van onderstaande dagen te mogen begroeten.

SLECHTS KORTE TIJD: NU HEEFT U DE DE AANTREKKELIJKSTE AANBIEDINGEN EN DE GROOTSTE KEUZE

C O N & VE R D ONC K Hoogstraat 30, 2513 AS Den Haag Telefoon 070 346 15 30, www.con-verdonck.nl

O PEN IN G STIJD EN Van maandag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.30 uur (maandagochtend gesloten). ZONDAG GEOPEND van 13.00 tot 17.00 uur.


5

Het aantal startende ondernemingen blijft maar toenemen, net als het aantal faillissementen. Misschien is het de kracht van de ondernemer dat die op het juiste ogenblik Oost-Indisch doof is en dwars tegen de tijdgeest in vast blijft houden aan het geloof in eigen kunnen. Want het kan, ondernemen in het hart van de crisis en daar een succesverhaal van maken. Den Haag Centraal sprak met twee succesvolle startende ondernemers. Lisa Hillen financierde de groei van haar onderneming zelf.

Sarah van der Kuik lanceerde een nieuw product: Powersnoep.

Foto's: Eveline van Egdom

Ondernemen in crisistijd Door Pieter de Leeuw

R

uim drie jaar geleden toen de crisis op stoom was en steeds meer ondernemende middenstanders hardhandig tot de ontdekking kwamen dat de Hollandse zuinigheid niet alleen spreekwoordelijk is, startte Lisa Hillen (23) zonder een cent te lenen van de bank met haar eigen bedrijf in een uitgesproken luxe product. Nu, jong nog steeds, maar ervaren zegt zij dat de crisis verre van onderschat moet worden maar dat de media de gevolgen tot fictieve proporties hebben opgeblazen. “De mensen worden bang gemaakt”, vindt zij. Zij was helemaal niet bang. Toen zij met een VWO-diploma op zak werd uitgeloot voor de studie tandheelkunde, wilde zij haar gedroomde bestaan niet zomaar opgeven. “Ik besloot een jaar te wachten”. Maar in de tussentijd ging zij naar de Kamer van Koophandel en begon vanuit haar opgeruimde slaapkamer van het ouderlijk huis in de Vogelwijk met wimper-extensions. “Vond ik hartstikke leuk om te doen”. De eerste klanten kwamen via haar moeder, een tante, haar buurvrouw, voor de nieuwe en kostbare behandeling. Feitelijk bestaat de behandeling uit het plaatsen van 120 (nep) haartjes per oog waarbij er volop keuze is in de lengte en de krul, al naar gelang de mate van verblindende oogopslag die wordt verlangd. Ieder haartje kost 50 cent, de behandeling dus 120 euro. Niet het makkelijkste product om in tijden van al of niet opgeblazen crisis mee van start te gaan, zonder enig budget en voegt Hillen toe: “Niemand in Nederland wist toen nog wat wimper-extensions eigenlijk waren”. Een baantje als tandartsassistente bood uitkomst, want met het verdiende geld werd nieuwe apparatuur gekocht voor

Door Annerieke Simeone de voorzichtig groeiende eenmanszaak. De klanten kwamen terug, ze moesten ook wel, want na de eerste behandeling (duur, anderhalf uur) moeten de wimpers iedere drie weken onderhouden worden. Hillen zette een filmpje van de behandeling en vooral van het effect op YouTube, werd voor de tweede keer uitgeloot voor de studie tandheelkunde en leerde dat een vrouw soms wel iets over heeft voor een bepaalde ‘look’.

Ontslagen

Hillen vertelt: “Een vrouw uit Amsterdam kwam al een tijdje bij me toen ze me vertelde dat haar man ontslagen was en zij de auto niet langer konden onderhouden en dat zij daarom genoodzaakt was om voortaan per openbaar vervoer naar Den Haag te reizen”. Hillen spert haar ogen met natuurlijke wimpers wijd open. Na voor de derde keer uitgeloot te zijn, maakte zij haar definitieve keuze. Voortaan zou zij een onderneemster zijn en blijven. Het toeval wilde dat de tandarts, waar zij niet langer de assistente was omdat de wimpers van de klanten haar tijd volledig opeisten, ging verhuizen. Zij betrok zijn praktijkruimte aan het einde van de Laan van Meerdervoort. Daar zit zij nu met Beauty by Lisa. Vier bv’s en 12 medewerkers en een vestiging in Zoetermeer die de komende maanden grondig verbouwd gaat worden. Groot denken, niet bang zijn, zo ongeveer luidt haar motto. Als dat al nodig was, werd zij daarin nog eens aangemoedigd door het in de wacht slepen van de Baby Tycoon Award. Op 5 november nam zij in het Kyocera stadion de jaarlijkse prijs voor startende ondernemers in ontvangst. De jury beoordeelde het als opvallend dat zij naast haar twee salons inmiddels met een groothandel is begonnen

W

waarmee zij, zo zegt zij zelf ‘van haar concurrenten haar klanten heeft gemaakt’. Aan de keuze ligt een gezonde ondernemersdrang naar expansie ten grondslag. “Want voor een behandeling in de schoonheidssalon is personeel nodig waardoor je wat kosten en tijd betreft sneller een maximum hebt bereikt, terwijl in de groothandel een stukje groei veel makkelijker gerealiseerd kan worden”. Opvallend is het dat zij nooit moeizame gesprekken met de bank heeft gevoerd omdat de groei steeds werd gefinancierd door het bedrijf. Dromen heeft zij nog steeds. Nu van een vestiging van Beauty by Lisa in Amsterdam en Utrecht en misschien nog andere steden. “Maar als ik nu terugkijk wat er in de afgelopen drie jaar allemaal is gebeurd, ja, dan ben ik best tevreden”.

einig mensen springen een gat in de lucht als ze horen dat hun contract niet wordt verlengd. Maar Sarah van de Kuip (45), die haar baan als kok bij EkoPlaza vaarwel moest zeggen, vond het nieuws juist positief. “Da’s lekker”, dacht ik, “ben ik weer vrij om wat nieuws te doen”. En Van der Kuip pakte het voortvarend aan. Binnen zes weken had de ondernemende Haagse het nieuwe bedrijf Eetopia gelanceerd én een nieuw product op de markt gebracht: Powersnoep, handgemaakte snacks van rauwe cacao, geroosterde noten, zaden en zuidvruchten. Inmiddels zijn haar gezonde bonbons, energierepen en carrés in vrolijke verpakking bij zes Haagse winkels en een winkel in Amsterdam te koop. Haar ultieme droom: Powersnoep in scholen en kantines door heel Nederland.

Opvallend is het dat zij nooit moeizame gesprekken met de bank heeft gevoerd

Het idee om verantwoord snoepgoed te maken, ontstond op de werkvloer van haar voormalige werkgever. “Op de traiteurafdeling bij EkoPlaza kwamen geregeld mensen naar me toe met allerlei vragen over een gezond eetpatroon. Wat ze nog konden eten met gluten-allergie, hoe het zat met suikers in producten, of die ene reep chocola beter was dan die andere”. Het zette Van der Kuip aan het denken. “Ik ben thuis in mijn keukentje gaan experimenteren met rauwe cacao en zuidvruchten als hoofdbestanddeel. “Een superfood is ook nog eens erg gezond. Goed voor je hersenfuncties, spijsvertering, eigenlijk hele welzijn. En je wordt er meteen vrolijk van”. De donkerblonde Haagse met krullen loopt naar haar keuken toe, maakt een emmertje open en haalt een paar donkere druppels eruit. “Moet je proeven. Mensen denken dat rauwe cacao naar chocolade smaakt,

maar eigenlijk is het vrij bitter. Pas als je er andere ingrediënten aan toevoegt, wordt het aangenaam om te eten. Zo maak ik het op een gezonde manier toegankelijk”.

Glutenvrij

Inmiddels heeft Eetopia zes varianten op de markt gebracht, waaronder de Powercigar: twee repen met cocos en hazelnoot en Powerco’s, carrés met abrikoos, gember en sesamzaadjes. De snacks vullen meteen. Van der Kuip proeft mee. “Ah, ze zijn lekker, hé?” Alle variaties zijn zoetig, maar Van der Kuip probeert het toevoegen van suiker te vermijden. “Alleen voor enkele snoepjes gebruik ik cocosbloesemsuiker, verkregen uit de bloemen van de cocospalm. Deze suiker is vol en zoet van smaak terwijl ze geen invloed heeft op je bloedsuikerspiegel. Daarnaast bevat het mineralen en vitaminen in tegenstelling tot riet- of bietsuiker”. De snoepjes zijn verder veganistisch, glutenvrij en zo mogelijk biologisch geproduceerd. Ook tarwe komt niet in haar producten voor. “Oh, ik ben zo tegen tarwe, eet jij tarwe? Tarwe maakt je moe en geeft een opgezet gevoel. Eet dan in ieder geval spelt”. Op Pure Markten is ze inmiddels te vinden, en ook in leuke winkels als Baklust en Lola’s Bikes and Coffee, de Vegetarische Slager aan het Spui, Huna camping en Outdoorshop op het Regentesseplein, Koffiebranderij Boon en de Gymnastiekfabriek in het centrum en bij Soulsister Vitamins aan de Elandsgracht in Amsterdam. Binnenkort verbouwt ze de berging onder haar huis in Loosduinen om tot laboratorium. Want ze wil nog meer gezonde snacks aan haar assortiment toevoegen. “Ik heb begrepen dat de overheid een percentage van de snoepautomaten gezonder wil inrichten. Daar zou mijn Powersnoep natuurlijk prima bij passen”.

6


Adriaan Bontebal, schrijver met een groot hart In 1988 debuteerde de schrijver en dichter Adriaan Bontebal (1952 – 2012) met de korte verhalenbundel ‘Een goot met uitzicht’. Wat gebeurde er in de jaren die aan zijn debuut voorafgingen. Het verslag van een ooggetuige. Door Pieter de Leeuw

A

driaan Bontebal was een schrijver met een groot hart. Voor iedereen in de Haagse regio of daarbuiten die weleens een vers of een verhaal schreef, al of niet kreupel, was er wel ergens een plekje in zijn hart. In de literaire café’s strooide hij halverwege de jaren 80 royaal met complimenten. Want alleen al het feit dat de onzekere jongeling of nerveuze moeder het podium was opgeklauterd om wereldkundig te maken wat in het isolement van de eigen kamer geschreven was, ontroerde hem. Veel belangrijker vond hij het dat de moed gevonden was om achter de microfoon te gaan staan. Belangrijker dan scherp te beschouwen wat voorgedragen was. Als er in die tijd sprake was van een literaire scene in Den Haag, dan was hij daarvan het organisatorisch centrum. Zijn debuut, zijn officiële debuut bij uitgeverij In de Knipscheer, maakte daar een einde aan, al was het alleen al omdat hij toen in het linkse bolwerk ‘De Blauwe Aanslag’ tot persona non grata werd verklaard. Eén van de verhalen uit zijn bundel verscheen in Playboy. Het was een omstandigheid waarover hij niet kon praten zonder te worden aangevallen door een hoestbui van zenuwen en trots. Niet omdat hij meende dat de ondeugende glossy het hoogste literaire podium vertegenwoor-

Bundels van Bontebal.

digde, maar wel kreeg hij daarmee aansluiting met een wereld die om allerlei grote en kleine redenen voor hem tot dan toe gesloten was geweest. De publicatie was een vorm van erkenning die na een stapeltje bundels in eigen beheer te hebben uitgebracht (gedrukt in de drukkerij van de Blauwe Aanslag) hem beurtelings vrolijk, dromerig en hyper maakte. In een brief van 26 januari 1988 kondigt hij zijn verovering van de wereld en het afscheid van zijn vrienden bij de Blauwe Aanslag als volgt aan: “Vrijdagochtend, tussen drie en vijf : twee uur lang, tussen de platen door op Radio Eén. Daarvoor moet ik naar Hilversum. Bovendien moet ik acte de présence geven op de talkshow van het Paard vrijdag. Verder in het kort het programma,

Als hij dronken was, begon hij vroeg of laat over het motorongeluk

hem verzekerde ‘net zo veel reclame te willen maken als maar nodig is, want jij verdient het, Aad’. In de uitzending zaten van de zenuwen zo’n beetje al zijn gezichtsspieren in de knoop, maar toen hij halverwege iets grappigs hakkelde over de poes met wie hij samenwoonde en die niet met een blikopener overweg kon, bulderde Büch behulpzaam van het lachen en ontspande de debutant zich een beetje. Hij had niets gedronken. Misschien had hij dat beter wel kunnen doen, al was er in die dagen weinig zo vervelend om mee te maken als Bontebal die dronken was. Het gebeurde niet heel veel en vlak na de periode waarvan hier verslag wordt gedaan, heeft hij de drank er zelfs helemaal aan gegeven. Maar ik herinner mij een optreden in het Burgerweeshuis in Deventer waar hij zoals dat nu eenmaal gaat om onduidelijke redenen een bovengemiddeld aantal glazen bier had gedronken. Hij wist het optreden nog wel min of meer tot een dragelijk einde te brengen, maar op de terugweg in een gedateerde middenklasser die werd bestuurd door een zwijgende geheelonthouder die later psychotisch zou worden, hing hij zo’n huilerig en sentimenteel verhaal op dat Erik Lindner, de veel jongere collegadichter en performer die naast hem op de achterbank zat, er na twintig jaar nog steeds niet aan terug kon denken zonder geplaagd te worden door een gevoel van afgrijzen.

Genadeloos

begin maart is er de bundel. Op 9 maart de presentatie in Lokaal Vredebreuk. Een verhaal uit de bundel in het maartnummer van Playboy. De gehele Blauwe Aanslag wil niets meer met mij te maken hebben, het zij zo en het ga hen goed”.

Poes

Kort na de publicatie van zijn bundel, verscheen hij in het televisieprogramma van zelfverklaard bewonderaar Boudewijn Büch die

Bontebal was dan vriendelijk voor nieuwe gezichten in de toenmalige Haagse literaire kring. Maar hij beschikte ook over een groot technisch inzicht waarmee hij genadeloos de taalkundige onvolkomenheden in andermans teksten naar voren wist te halen. Zo kwamen op een avond eens enige schrijvers/dichters bijeen met de bedoeling elkaars werk te bespreken. De eerste zitting was meteen de laatste toen Erik Lindner zag dat zijn ‘ontdekker’ een vers gedicht van zijn hand met een rode pen had gecorrigeerd, waarbij Bontebal in iedere regel wel iets ondeugdelijks had aangetroffen. Over zijn eigen

Adriaan Bontebal in 1986. Foto: Hans Soldaat

teksten sprak hij alleen als het echt moest en bij voorkeur met een licht schouderophalen. Je hoefde waarachtig geen psycholoog te zijn om zien dat daarachter een grote onzekerheid schuil ging, onzekerheid omtrent de kwaliteit van zijn werk. Toch kreeg deze onzekerheid nooit de vorm van afgunst. Hij was oprecht verheugd als een optreden van een collega op enthousiasme van het publiek mocht rekenen of als een tekst hem ter lezing voorgelegd, zijn goedkeuring weg kon dragen. Bontebal had een groot hart. Op 11 april 1987, een jaar voor zijn officiële debuut, vond er in de Blauwe Aanslag een dichtersfestival plaats onder de naam ‘De tijd is om’. Circa 30 dichters traden op verschillende podia op. Vrijwel eigenhandig zorgde Bontebal voor de organisatie. Er verscheen een gelijknamige bundel waarin werk werd gepubliceerd van inmiddels ‘gearriveerde’ dichters als Pieter Boskma en andere terecht vergeten dichters. Voor Bontebal kende de avond een ongelukkig verloop. Rond middernacht werd hij door de roodharige dichteres Martine van het podium geduwd. Onmiddellijk besloot hij dat het hier niet een willekeurig ongelukje betrof, maar een van tevoren geregisseerde actie om hem belachelijk te maken. In de Haagsche Courant van die maandag daarna stond te lezen dat ‘Bontebal

door duistere krachten van het podium was gevallen’.

Schilderswijk

Als hij dronken was, begon hij vroeg of laat over het motorongeluk dat hem zijn been had gekost en vooral over de uren die hij, in het holst van de nacht van zijn motor geslingerd, hulpeloos langs de weg had gelegen. Als hij nuchter was, maakte hij er grapjes over. In de heerlijke tijd dat de publicatie van zijn bundel al was aangekondigd, maar het grote succes nog in de nevelen van de toekomst verscholen lag, bezocht ik hem eens in zijn kleine, met boeken volgestouwde huis aan de Paulus Potterstraat in de Schilderswijk. Ik had mijn jas nog niet uit of hij riep op geschrokken toon: “Oh, maar wacht eens even, ik moet mijn uitgever nog bellen”. Hij draaide snel het nummer, kreeg de uitgever aan de lijn en stelde een overbodige vraag waar de geduldige uitgever vriendelijk antwoord op gaf. Einde gesprek. Bontebal begon opgelucht zijn zoveelste zware sjek te draaien. Het was kenmerkend voor hem dat hij al snel genoeg kreeg van zijn eigen euforie en aankondigde die avond naar een nieuw literair café te gaan. Bontebal vond de teksten van anderen net zo belangrijk als die van hemzelf. Hij was een schrijver met een groot hart.


7

Martin Kloppenburg (1963):

‘Bedelen is eigenlijk een vak’ Opvanghuis Woodstock is de plaats van ontmoeting met Martin Kloppenburg, de markantste bedelaar van Den Haag. Met zijn kartonnen bekertje en springerige tred is hij een icoon in de binnenstad. Wie met hem spreekt, begrijpt meteen waar zijn bekendheid vandaan komt: Martin is innemend, toegankelijk en goedlachs. Ook al is hij dit jaar vijftig geworden, zijn ogen glinsteren ondeugend als die van een kleine jongen. Door Jasper Gramsma

M

artin heeft sinds drie jaar een eigen kamer in Woodstock. Het is één van de weinige psychiatrische instellingen in Nederland waar verslaafden binnenshuis drugs mogen gebruiken. Rond 12.00 uur heeft de bedelaar er al een lange dag opzitten. ’s Ochtends is hij op kousenvoeten naar de stad geweest om te bedelen. Voor elke 15 euro die hij bij elkaar sprokkelt, koopt hij cocaïne om op te roken. De nood was hoog vanmorgen: “Toen ik buitenstond, had ik pas door dat ik op sokken liep. Ik ben toch maar doorgelopen, want schoenen aandoen duurde me te lang. Dan ga ik er tegenop zien en komt er niets meer van terecht”. Het interview is nog niet begonnen, of de dealer komt binnen met een klein bolletje crack in zijn vuist. “Genoeg voor twee of drie hijsjes”, legt Martin uit. Hij excuseert zich en trekt zich voor een kwartier terug op zijn kamer. Eenmaal weer bij de tijd, neemt Martin plaats aan een tafel in de verlaten eetzaal. Voor een moment heeft hij rust, tot de verslaving opnieuw toeslaat. “Twintig jaar gebruik ik nu coke”, begint hij zijn verhaal. “De ammoniak heeft mijn longblaasjes weggesmolten, waardoor ik nog maar een kwart longinhoud heb. Sinds twee jaar ben ik bezig de verstikkingsdood te sterven”. Dat het met zijn gezondheid niet goed gaat, is te horen. Regelmatig snijdt een hoestbui de woorden af. Onlangs werd hij ontslagen uit het ziekenhuis na de zoveelste longontsteking. Toch is hij optimistisch: “Ik ben een levensgenieter en voel me gelukkig dat ik er op mijn vijftigste nog ben. Met een leven als dit, had ik al dood moeten zijn”.

Stiefvader

Het geluk is de bedelaar niet komen aanwaaien. Als de Rijswijkse Martin twee jaar oud is, scheiden zijn ouders. Zijn vader sticht een nieuw gezin, waarin voor hem geen plaats is. Hij blijft wonen bij zijn moe-

Foto DHC

der, die hertrouwt met een agressieve alcoholist. “Mijn stiefvader trok haar mee naar het café en als ze ’s ochtends vroeg thuiskwamen, wist ik wat er te wachten stond: schreeuwen en vechten. Zeven jaar was ik. Ik schaamde me tegenover vriendjes in de buurt”, herinnert hij zich. Martins oudere broer vlucht naar zijn oma in Groningen en een paar jaar later strandt het tweede huwelijk van zijn moeder. Ze raakt overspannen. Vanaf dat moment staat Martin er alleen voor: “Ik ging bij een vrouw inwonen, voor wie ik werkte. Het was eigenlijk een prachtige tijd. Met mijn jeugdvrienden ging ik naar Friesland, we maakten muziek. Ik hield erg van de Eagles en Hot Chocolate”. Voor voetballen had hij het meeste talent. Daar lagen dan ook zijn ambities. “Profvoetballer wilde ik worden, daar droomde ik van. Ik speelde bijna betaald voetbal”, vertelt Martin vol enthousiasme. Maar het loopt anders. Hij leert zijn jeugdliefde Yvonne kennen. Wanneer de bedelaar over haar begint, verschijnt er een vertederende glimlach op zijn gezicht. “Het was 7 februari 1979 toen we verkering kregen, ik weet het nog heel goed”. Even valt er een stilte. “Yvonne was een klein Indisch meisje met een dikke kont. Het was echte liefde, maar na drie jaar maakte ze het uit. Dat heeft me kapotgemaakt. Ik ben daarna nooit meer verliefd geweest. Ze was de eerste en de laatste”. Om zijn liefdesverdriet te verzachten, stort Martin zich op blowen. Jarenlang rookt hij 30 joints per dag. “Op mijn 22ste liet ik me vrijwillig opnemen bij Parnassia, want ik wilde me veilig voelen. De trips brachten me traumatische ervaringen. Ik kreeg last van paranoia-aanvallen”,

legt de bedelaar uit. De opname maakt hem naar eigen zeggen niet beter. Hij krijgt de diagnose schizofrenie. Psychiaters schrijven hem antipsychotica voor en injecties tegen alle bijwerkingen. “In die diagnose herken ik mezelf niet. Ik hoor geen stemmetjes en krijg geen opdrachten. Het enige wat ik voel zijn krachten, een soort paranormaliteit. Dat is blijkbaar niet goed”, concludeert hij met cynische blik. “De medicijnen hebben mijn ‘ik’ onderdrukt. Vijf jaar heb ik onafgebroken migraine gehad. Ik zat met mijn handen voor mijn gezicht om oogcontact te vermijden uit angst dat de prikkels pijn zouden doen”. Uiteindelijk gaat Martin op zichzelf wonen in een pension aan het Groenewegje. “Mijn medicijngebruik halveerde ik langzamerhand, daarbij

‘Ik gebruik al twintig jaar voor 400 euro per dag. Dat is in totaal een paar miljoen euro‘

ben ik wel aan de crack begonnen. Ik leerde gebruiken van een Surinaamse jongen. Toen ik mijn eerste pijpje rookte, verdween de dufheid. Ik voelde me eindelijk weer normaal, ik kwam tot leven”. Om aan geld te komen, lette Martin ’s nachts op geparkeerde auto’s. Hij waarschuwde de bezoekers van café de Fabeltjeskrant voor de politie. “Daarmee verdiende ik duizend gulden per nacht”, zegt hij trots. Het leven in het pension was niet van lange duur: “Door een ruzie met de huisbazin kwam ik op straat. In de vijftien jaar daarna, heb ik hooguit tien nachten binnengeslapen. De rest van de tijd sliep ik in de fietsenstalling op de Laan, onder een stuk plastic”.

Briefgeld

Als dakloze bedelaar maakt Martin heel wat mee. “Je ziet veel geweld en er gaan mensen dood op straat, maar er zijn ook leuke dingen. Ik ben bijvoorbeeld wel vijftig keer op tv geweest”, schept hij op. “In Man bijt hond en met Maxime Verhagen. En ik stond een paar keer in De Telegraaf”. Martin is een bekende verschijning in de stad. Dat blijkt eens te meer als er in 2011 een man wordt doodgeschoten op de Grote Markt. “Iedereen dacht dat ik het was. Als mensen zagen dat ik nog leefde, waren ze zo opgelucht, dat ze me gewoon briefgeld gaven, echt bizar. Ik heb nog nooit zoveel verdiend”. Hoewel geld de bedelaar niet interesseert, moet hij veel ophalen om in zijn behoefte te voorzien. “Ik krijg twintig euro per dag, want ik sta onder curatele. Gelukkig kan ik makkelijk aan geld komen, ik gebruik al twintig jaar voor 400 euro per dag. Dat is in totaal een paar miljoen euro”. Hij grinnikt als hij het bedrag uitspreekt.

“Bedelen is eigenlijk een vak”, vervolgt Martin op serieuze toon. “Niet iedereen durft het en de eerste keren is het vernederend”. Zijn ervaring heeft hem een aantal belangrijke lessen geleerd: “Je moet je presenteren, maar ook jezelf blijven. En eerlijk zijn, anders red je het niet. Laat aan de mensen over wat ze aan je kwijt willen, vraag niet om een bedrag. Als je wat hebt gekregen, moet je niet gelijk weglopen. De mensen die wat geven beschouwen je als een vriend, ze willen je graag leren kennen”. Het papieren koffiebekertje is Martins handelsmerk. “Het is begonnen uit beleefdheid, om mijn zwarte handen niet aan te hoeven raken. Tegenwoordig vragen ze waar mijn bekertje is als ik het niet bij me heb. Ik ben trots dat mensen mij zo kennen”. Echte vrienden heeft Martin niet. “Het zijn vooral kennissen, laat ik maar zeggen”, formuleert hij voorzichtig. “God is mijn enige vriend, dat heb ik wel ontdekt. Voor mij is hij al het goede. Drugs zie ik meer als de duivel die mij aanvalt”. Zijn jeugdliefde Yvonne heeft hij nog één keer gezien: “In Rijswijk stond ik de straatkrant te verkopen en toen liep ze voorbij. Ze herkende me niet. Logisch, want ik had nog maar de helft van mijn oude gewicht. Blijkbaar was ze getrouwd, ze had een klein meisje bij zich. Ik durfde haar niet aan te spreken, dat vond ik voor haar te confronterend. Tenslotte had ik niets bereikt in het leven”. De bedelaar heeft geen spijt. “Zo is mijn leven nou eenmaal gegaan. Ik weet niet hoe het leven eruit had gezien zonder coke”, zegt hij berustend. En dan breekt hij abrupt het gesprek af: “Is het erg als ik geen zin meer heb? Ik ben klaar, zo weten de mensen wel genoeg over mij”.

maak kennis met het nationaal archief tentoonstelling 16.10.2013 - 29.06.2014

HET GEHEUGEN PALEIS

M E T I N ST R U M E N T E N

UIT DE GOUDEN EEUW

E R VAA R J E D E

K E RST V R E DE

VA N 4 O O J A A R T E R U G

bekijk gahetna.nl/agenda voor onze

activiteiten in de kerstvakantie van 21 december 2013 t/m 5 januari 2014

HET KERSTVERHAAL VAN SCHÜTZ M A A N DAG 2 3 D E C , 2 0 . 1 5 U U R D R A N TO N P H I L I P S Z A A L , D E N H A AG BESTEL NU KAARTEN VIA WWW.PHILIPSZAAL.NL

Prins Willem Alexanderhof 20, Den Haag

135,2_192,5_DHC_Opmaak 1 01-12-13 12:44 Pagina 1

01.11.2013

Charles Despiau in zijn atelier, 49, Rue Brillat-Savarin, Parijs, 1941, Collectie Wezelaar

26.01.2014

grote z a al

kleine z a al

k abinet

h oofdsponsor

Charles Despiau (1874-1946) Sculpteur mal-aimé Beeldhouwerstekeningen uit de Collectie Tahon Vincent Dams Winnaar Charlotte van Pallandt Prijs mede mogelijk gema ak t door Stichting Charlotte van Pallandt Prijs, Fugro, Galerie Malaquais, Van Bijleveltstichting, Crowne Plaza Den Haag-Promenade, Vrienden

Preferred hotelpartner

Christmas Day Indian Menu ( € 22.95 Per Adult, €11.95 Per Child)

Popadums & Chutney *** You can choose from our menu: a starter * a main* *course *** a supplement *** Dessert Christmas Pudding with Tea or Coffee *** For an impression of our menu check our site, www.saffrondenhaag.nl

en Zakenvrienden van museum Beelden aan Zee, www.beeldenaanzee.nl

Sculpture Club en BankGiro Loterij

Flavours of India | Restaurant Saffron Indian Food | Prins Hendrikstraat 32a | 2518 HT Den Haag | 070-3466188


9

Notities van een vrijwilliger Den Haag, dat zich vol overtuiging afficheert als de internationale stad van vrede en recht, kiest sinds 2003 elke twee jaar een organisatie met diezelfde uitgangspunten om daarvoor in en om de stad bijzondere aandacht te vragen. Dit en volgend jaar is dat de kinderrechtenorganisatie Save the Children. De organisatie zet zich met name in voor goed onderwijs en betere gezondheidsdzorg voor kansarme kinderen en stelt misbruik van kinderen aan de kaak. Daarnaast wordt ook noodhulp verleend. Eindredacteur van Den Haag Centraal, Dick Toet, is al bijna tien jaar vrijwilliger voor Save the Children. In dit verhaal zijn ervaringen op het snijvlak van vrijblijvendheid en morele verplichting.

T

oen ik eind 2004 met vervroegd pensioen ging, stond voor mij vast dat ik minimaal één goed doel tot het mijne zou maken. een leven lang in de dagbladjournalistiek. Van een correspondentschap in de Verenigde Staten via parlementair redacteur naar lid van de hoofdredactie van de Haagsche Courant. Ik voelde mij dankbaar en in mij welde de behoefte op om iets terug te doen voor de (beetje groot woord) gemeenschap. Ik begon klein en dichtbij en meldde

jaar achter de toonbank stond van traiteur Van der Zalm in de Van Hoytemastraat. Met het oog op de komende pensionering had ik ooit een groot verhaal uit het dagblad Trouw uitgeknipt, waarin veel goede doelen-organisaties en de manier waarop ze werken aan bod kwamen. Save the Children kwam opvallend sympathiek over. Oud, gedegen, een relatief kleine professionele staf, belangrijke inbreng voor vrijwilligers, heldere doelstellingen. En de nadruk op het

Een eenvoudige apotheek . . .

feit dat je met een kleine waterput al het leven van een groep mensen ingrijpend kon veranderen.

Manifest

Save the Children is de oudste kinderrechtenorganisatie in de wereld. Opgericht in 1919 door een Engelse adellijke dame, die zich het lot aantrok van de vele weeskinderen, die door de zware Engelse inbreng in de Eerste Wereldoorlog waren aangewezen op liefdadigheid. De organisatie is nu in meer dan 120 landen actief. Speerpunten zijn de zorg voor gedegen onderwijs, goede gezondheidszorg en het tegengaan van uitbuiting van kinderen. Ook bij Save the Children werd ik hartelijk ontvangen, want betrokken vrijwilligers zijn niet echt dik gezaaid. Ik heb me vanaf het begin nogal kritisch opgesteld. Waarom niet meer samenwerking met andere hulporganisaties? De aandrang om samen te werken was er wel, maar het kwam er meestal niet zo van. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat men bij noodhulp wel degelijk bereid was en is om over de eigen schaduw heen te stappen. En Save the Children pakt het daarbij op de eigen, meer structurele manier aan. Voor hulp aan de Filipijnen is bijvoorbeeld een groot bedrag uitgetrokken, 38 miljoen, en dan niet alleen voor de ‘eerste hulp’, maar voor een periode van drie jaar

en met een legertje van honderd mensen, die in het gebied voorlopig actief blijven. Ik ontmoette ook nog wel eens wat hulpeloze blikken als ik weer eens betoogde dat hulp in de vorm van eten, water en medicijnen erg belangrijk is, maar waarom niet in de eerste plaats gekozen voor het bijdragen aan een verantwoorde bevolkingspolitiek. Met andere woorden het uitdelen van condooms zou op lange termijn wel eens meer zoden aan de dijk kunnen zetten dat het uitdelen van bordjes pap. Maar laat er geen misverstand over bestaan. Save the Children doet . . . en een simpele waterput . . . heel veel goed werk. Er worden ontelbare kindeze onnozele vrijwilliger. derlevens gered en de organisatie De vrijwilligers zetten ook zelf heeft miljoenen kinderen hun eeracties op. Enige jaren geleden al ste schoolervaringen bezorgd. Het meegewerkt aan een actie met afgeis in de vele fimpjes, die ter plaatse dankte stoeltjes en tafeltjes van een zijn gemaakt, hartverwarmend te school. De attributen zijn door prozien hoe enthousiast kinderen zich fessionele kunstenaars tot kunstvol verwachting in de schoolbanwerk omgevormd en geveild. En dit ken nestelen. Waar hier nog wel schooljaar gaan we tien ‘uitverkoeens met gepaste tegenzin de gang ren’ tekeningen van schoolkinderen naar school wordt gemaakt, zijn de door tien kunstenaars laten omtojongens en steeds meer meisjes in pakweg Afghanistan, Oeganda of Ta- veren tot kunstwerk, culminerend in een veiling begin juni. En dan is djikistan diep en diep teleurgesteld er natuurlijk de hulp op kantoor bij als ze de school om welke reden dan grote mailings en dergelijke. ook een dag moeten missen.

Voorlichting

‘Het uitdelen van condooms zou op langere termijn wel eens meer zoden aan de dijk kunnen zetten dan het uitdelen van bordjes pap’

me aan bij het wijkblad van het Benoordenhout. Waar ik ooit de Amerikaanse president Jimmy Carter had geïnterviewd, zat ik nu aan ‘een bakkie’ met de vrouw die al twintig

. . . wondermiddelen die ook deze moeder met kind een nieuwe toekomst bieden.

Wat wordt er van de vrijwilligers verwacht? Eén van de leukste taken is het geven van voorlichting op scholen. Veel goeie vragen gekregen, diepe empathie ontmoet. Geweldig was de ervaring op een middelbare school in Middelharnis. Een grote groep leerlingen had in het kader van een actie 24 uur niet gegeten en had op school geslapen. Geslapen? Er was vooral uitbundig gegiebeld. En toch probeerden ze mijn verhaal met lege blik in de ogen zo aandachtig mogelijk te volgen. Totdat ik ineens ‘boink!!’ hoorde. Eén van de leerlingen had spontaan zijn hoofd op zijn tafeltje laten vallen. Ik heb de les maar behoorlijk snel afgerond. Naast voorlichting op scholen bemensen vrijwilligers kraampjes op allerlei manifestaties. Forse miskleun gemaakt bij een manifestatie over milieu voor studenten, waar ik een charmante dame zag rondlopen, waarvan ik me maar steeds afvroeg waar ik die toch van kende. Stoute schoenen aangetrokken: ‘Bent u ook van Save the Children’? Vernietigende blik en toen met veel nadruk: ‘Ik ben Pia Dijkstra’. Ze is als BN’er één van de ambassadeurs van de organisatie. Verontschuldigingen dat ze haar haar wat anders had, hielpen niet. Ze had zich al afgewend van

En wie zijn die vrijwilligers dan wel? Veelal vrouwen, jong en ambitieus. Ik ben verreweg de oudste en bij de meeste bijeenkomsten ook de enige man. De beweegredenen van die jonge mensen zijn natuurlijk divers. Ik heb er in de afgelopen jaren nogal wat meegemaakt, waarvan ik de stellige indruk had dat ze maar één motief hadden: staat leuk op je cv. Die zijn ook meestal snel weer weg. Op dit moment hebben we een groep jonge vrouwen, een enkeling zonder baan, anderen met toch behoorlijk drukke werkzaamheden, die echt vindt dat ze iets voor de samenleving moet doen. En dan nog iets over de professionele kracht, die de vrijwilligers aanstuurt. Dat is schipperen tussen een beetje dwang, want anders gebeurt er wellicht te weinig, en een toch grote mate van vrijblijvendheid. Want teveel drang leidt weer tot afvallers. Save the Children en de andere organisaties op dit terrein hebben de laatste jaren grote successen geboekt. Er is minder honger en er gaan meer kinderen naar school dan ooit. Maar het is nog lang niet genoeg. Kijk alleen naar Syrië. Let u het komende jaar op Save the Children. De club verdient het.

fijne feestdagen! www.drinkland.nl

Acties

sparkle Champagne Moët & Chandon Brut Imperial 75cl van 40,70 voor € 29,95 oP=oP!

Ketel 1 1L 13,98 voor € 12,48 Hoppe Vieux 1L 13,95 voor € 10,95 Bacardi Blanco 1L 21,25 voor € 16,95 Cognac Peyrat VS 0,7L 23,50 voor € 20,50 Grand Marnier Rouge 0,7L 24,95 voor € 19,95 0,7L 17,45 voor € 16,50 Licor 43 Drambuie whisky likeur 1L 25,95 voor € 21,50 Absolut Vodka limited edition 0,7L 17,95 voor € 14,95 fles in koeltasje Appleton V/X rum Jamaica 0,7L 22,60 voor € 18,50 Voor het maken van deze rum wordt een selectie van 15 verschillende eikenvaten gebruikt, waarin gevarieerde rums, met een eigen karakter, gelagerd worden met een d uur van tussen de 5 en 10 jaar. Vervolgens worden de verschillende rums samengegoten in een nieuw vat waarbij alle aroma’s tot elkaar komen, met een mooie, volle en krachtige rum met smaken van fruitige noten, bananen en sinaasappel als resultaat.

Champagne Perrier Jouët Grand Brut 75cl van 41,75 voor € 35,00 Champagne Testulat Carte D’or Brut of Demi-Sec 75cl van 29,95 voor € 24,95 Dit champagnebedrijf dateert sinds 1862 en is gesitueerd in het centrum van Epernay. Ze maken uitstekende prijs/kwaliteit champagne. Drinkland importeert rechtstreeks een mooie selectie van dit Champagnehuis. Nu met € 5,00 KoRTInG per fles op de Brut of Demi-Sec het toasten meer dan waard. Cava Torreblanca extra Brut Reserva Vintage 75cl van 16,95 voor € 13,50 Prosecco Frizzante Zonin 75cl van 9,55 voor € 6,95

Portugal / Douro Port Quinta de Ventozelo 10Y 75cl van 28,35 voor € 24,35 Portugal / Douro – Port Quinta Ventozelo Vintage 2005 75cl nu € 10,00 KoRTInG! van 46,40 voor € 36,40

Alle winkels: zondag 22/12 open van 12.00 uur - 17.30uur Noordwijk: maandag 23/12 open van 9.00uur-20.00 uur Voorhout, Oegstgeest en Den Haag: maandag 23/12 open van 10.00 uur - 20.00 uur Noordwijk, Voorhout en Oegstgeest: dinsdag 24/12 open van 9.00 uur - 17.30 uur Den Haag: dinsdag 24/12 open van 10.00 uur - 17.30 uur Noordwijk en Den Haag: zondag 29/12 open van 12.00 uur - 17.30 uur Noordwijk: maandag 30/12 open van 9.00 uur - 20.00 uur Voorhout, Oegstgeest en Den Haag: maandag 30/12 open van 10.00 uur - 20.00 uur Noordwijk: dinsdag 31/12 open van 9.00 uur - 17.30 uur Voorhout, Oegstgeest en Den Haag: dinsdag 31/12 open van 10.00 uur - 17.30 uur

Prinsestraat 57 070 364 29 25

*

Voorhout

Jacoba van Beierenhof 28 0252 222 02 08

Pouilly Fuissé cuvée Françoise Poisard 2010 van 57,60 voor € 47,60

RoDe WIJnen Frankrijk / Bordeaux - Château Lagravière Rouge A.C. 2010 € 7,30 nu 2 flessen € 12,50 Frankrijk / Bordeaux - Château Bernadotte Haut-Médoc 2007 van 21,90 voor € 17,50 Dit Château behoort net als het beroemde Château Pichon Longueville Comtesse de Lalande tot de Louis Roederer Champagne groep. De wijngaarden liggen dicht tegen de Pauillac aan, waardoor de tannines goed krachtig zijn, kortom een zeer goede Pauillac-stijl Bordeaux klasse!

Italië / Veneto - Amarone Valpolicello Classico 41,75 voor € 29,95 Frankrijk / Côtes de Duras – Cabernet Sauvignon/ Malbec/Merlot Gitton Père et Fils Speciale Magnum (1,5 liter) fles uit het topjaar 1995, een hele grote fles voor een heel klein prijsje! van 19,95 voor € 12,50 Speciale Aanbieding Rioja Monte Real Gran Reserva 2001! Deze bijzonder mooie Rioja is mooi in balans, aards, tabak, licht kruidig en aroma’s van gedroogd fruit. Wij bieden u deze unieke Rioja aan in een speciale houten kist met 3 flessen van 68,40 voor € 37,50! 90/100 punten van Wine Enthousiast!

WITTe WIJnen Frankrijk / Loire – Muscadet Chât. La Foliette Sèvre et Maine Sur Lie van 10,50 voor € 6,95

SPeCIALe oPenInGSTIJDen

den haag

Meursault cuvée Loppin 2010 van 83,20 voor € 73,20

Chili / Central Valley – Tierra Alta Cabernet Sauvignon Varieltal van 6,55 voor € 4,98

Italië / Toscane Il Santo Castello Vicchiomaggio De beroemde dessertwijn voor onder meer bij de Italiaanse Cantuccini (amandelkoekjes), dopen maar! 0,5 liter van 12,60 voor € 9,95

16,95 13,95 24,95 32,50

Savigny-les-Beaune cuvée Fouquerand 2009 van 41,30 voor € 31,30

Frankrijk / Rhône - Châteauneuf-du-Pape Rouge Barville van 27,95 voor € 22,50

DeSSeRTWIJnen/PoRT

Famous Grouse blended Scotch Whisky 1L 19,95 voor € The Dundee Blended Scotch Whisky 1L 14,95 voor € Johnnie Walker Black Label 12Y 0,7L 29,95 voor € Laphroaig 10 years Single Malt / Islay 0,7L 39,95 voor €

Bourgogne Wit/Rood Voor de liefhebber van Bourgogne wijnen: op alle Hospices de Beaune rode en witte Bourgogne wijnen € 10,00 KoRTInG per fles! U kunt onder meer kiezen uit: Beaune 1e cru cuvée Clos des Avaux 2009 van 41,30 voor € 31,30

Frankrijk / Rhône - La Fiole Reservé In de beroemde vorm van de Chateauneuf-du-Pape fles! 8,95 nu 2 flessen € 15,00

Heineken krat 98 à 24 fles € 9,

whisky

beauties

*

noordwijk Maarten Kruytstraat 24 071 361 21 82

mmm...

Frankrijk / Alsace – Black Papillon De verrassing van de Alsace! Een mooie blend van Riesling/Pinot Gris/Muscat van 9,50 voor € 7,95 Frankrijk / Loire - Sancerre Domaine Gitton & Père van 16,70 voor € 12,95 Frankrijk / Alsace – Willm Pinot Gris / Riesling van 11,15 voor € 8,95

*

oegstgeest Lange Voort 19 071 301 55 83

Frankrijk / Rhône – Condrieu Domaine du Versant Doré de beroemde witte wijn van 100% Viognier druiven nu met € 10,00 KoRTInG per fles! van 39,95 voor € 29,95


11

Een Haagse traiteur, een Italiaanse speciaalzaak, een keurslager en niet te vergeten: de beste kaasboer van Nederland. Redenen genoeg om het winkelgebied Fahrenheitstraat/Thomsonlaan voor de kerstinkopen te bezoeken.

Door Annerieke Simeone Christiaan Spoel en Anneke Klaassen van de Haagse traiteur zijn klaar voor de kerstdrukte. Foto: Jurriaan Brobbel

Elke dag feest Winkelen in de Fahrenheitstraat of de Thomsonlaan

R

occo Romano wijst naar gekleurde kartonnen dozen die op de kast staan. “Allora”, zegt hij tegen een hoogblonde dame, “dit is een panettone, die eten we met kerst in Italië. De dame kijkt even opzij naar haar kale echtgenoot. Doen we er een?” De man haalt de bril van zijn neus en bekijkt op zijn tenen de cake met vruchtjes. “Ja, doe maar”, mompelt hij. De eigenaar van Casa di Bella knikt tevreden. Zijn kleine zaakje aan het Abeelplein puilt uit met Italiaanse producten. “Dit is trouwens een hele goede prosecco”, zegt Romano terwijl hij de fles bubbels demonstratief de lucht in steekt. Ook die verdwijnt in de tas. Ik laat ondertussen mijn ogen glijden over een stuk coppa di parma, verse pasta’s, een Pugliese burrata (een romige mozzarella) en cantuccinikoekjes. Wat is er veel te koop hier, terwijl de ruimte nog geen 25m2 beslaat. Met een pandoro – ook een Italiaanse kerstcake, maar dan zonder vruchtjes – onder de arm verlaten we het plein dat grenst aan de Fahrenheitstraat. Wie weet komen we nog terug voor de Amarone della Valpolicella, die werd aangeprezen als ‘la bestia’, het beest, maar eerst eens kijken wat de keurslager aan de overkant te bieden heeft. Eigenaar Rene Timmers staat vandaag met zoonlief achter de toonbank. Terwijl zij hun klanten bedienen, wordt mijn oog getrokken naar de oorkondes aan de muur. Goud voor de ‘fijne rookworst’, ‘Italiaanse grillworst’ en ‘gegrild kalfsgehakt’ en goud met ster voor ‘oma’s rundvlees’. Allemaal lekker natuurlijk, maar niet precies wat ik voor kerst

in gedachten heb. Maar ja, wat dan wel? Ik hoor mensen hun lijstje opnoemen: black angus ribeye, Bretonse steak, runderrollade. Iemand vraagt wat de ‘gourmet de luxe’ behelst. Timmers somt op: “kogelbiefstuk, kipfilet, lamsfilet, hamburgertjes, vinkjes, kalfsbiefstuk en varkensmedaillons. Voor iets meer dan zes euro per persoon hoef je alleen maar het vlees op het gourmetstelletje te gooien en je bent klaar”. Als ik aan de beurt ben, vraag ik hem naar het rechthoekige doosje dat naast de kassa staat. Ogni giorno è una festa staat er opgeschreven. Elke dag feest dus. We zagen de doos ook al bij de Italiaan staan. “Ah”, zegt Timmermans, “heel goed. Dit is een mooie varkenspoot op smaak gebracht met rozemarijn en marsalawijn. Hij is al gekookt en geroosterd, dus hij hoeft maar vijftien minuten in de oven en je hebt een heerlijk mals stukje vlees”. We nemen ’m mee. Net als de kerststaaf bij bakkerij Driessen. Ook zien we een stuk verderop bij Hubertus, onderdeel van bakkerij Segaar, nog meer aantrekkelijke zoetigheden staan: Een dikke roomboterstol en een gevulde speculaas. Die laatste kunnen we niet laten liggen.

Geitenkaas

En zo raken we steeds meer op dreef met onze inkopen. We bekijken de vis- en groentestalletjes en concluderen dat het gebied van de Fahrenheitstraat en de Thomsonlaan misschien niet het meest culinaire winkelhart is van Den Haag, maar toch genoeg te bieden heeft voor een doorgewinterde kookfanaat. En die zal zeker een bezoek brengen

aan Ed Boele, die de beste kaasspeciaalzaak van Nederland bestiert. Ik kwam bij hem toen hij zijn kazen nog in een toonbank had liggen. Nu kunnen klanten de kazen zelf bekijken en vooral proeven, want Boele heeft door de hele winkel schaaltjes met kaasblokjes liggen. De eigenaar is er vandaag niet, maar zijn vrouw Maria heeft alle tijd om ons rond te leiden. “Je wilt een kaasplankje, hè. Nou dan is mijn advies: iets wits, iets blauws, iets roods en iets om te mekkeren”. “Om te mekkeren”, herhaal ik. Maria grinnikt. “Ja, schapen- of geitenkaas”. Ze laat een crottin chavignol zien. Een stevig geitenkaasje uit de Loire. “Lekker pittig van smaak”, vertelt Boele. En ook fantastisch voor in de geitenkaasfondue”. Ze loopt naar de ingang en pakt een blaadje met twee kaasfonduerecepten, waaronder één met geitenkaas. “Die moet je echt eens proberen. De vetmoleculen van geitenmelk zijn kleiner dan die van koemelk. Daarom valt een fondue van geitenkaas minder zwaar op je maag”. Als we Boele vragen naar haar favoriete kaas, zegt ze: dat is de Franse fromage s’affois, “een mooie frisse kaas, nog zachter dan brie”. Klanten van Boele kopen vaak de Epoisse Berthaut, vernoemd naar het gelijknamige plaatsje in de regio Bourgondië. De brunette snapt wel waarom. “Zodra je met je mes in de rood-oranje korst prikt, loopt de kaas eruit. Dat vinden de meeste mensen lekker”. Bijzonder is ook de stilton in port. “Je ziet wel eens dat men een kaas verkoopt met een omgekeerde port erin. Dat oogt natuurlijk wel mooi, maar sommige delen van de kaas raken daardoor

niet goed doordrenkt. Daarom snijden wij de kaas in plakken en zetten ’m in een bak onder de drank. Dan proef je de drank pas echt goed”. Naast alle kazen verkoopt Boele ook bijpassende producten, zoals olijven, crackers, vijgen, dadelbrood en natuurlijk wijnen en port. “Dit zijn hele bijzondere”, zegt de eigenaresse wijzend op halve literflesjes Chianti Classico. “Die hebben we gekocht bij een lokaal wijnboertje in Toscane”. Een unicum want de wijn is verder niet in Nederland te koop en de kaasboer heeft er slechts vijfenzeventig van staan. Als tip bij deze wijn: pittige kazen, zoals de in pinot noir gewassen Mont Vully uit Zwisterland.

Kreeftensoep

Je zou bijna je boodschappenlijstje voor kerst de prullenbak in mieteren, als je ziet wat de Haagse traiteur op Thomsonlaan 90e te bieden heeft. Niks uren zwoegen in de keuken, gewoon een lijstje invullen en de boel op 24 of 25 december ophalen. Eigenaren Christiaan Spoel en Anneke Klaasen maken alle gerechten zelf: kreeftensoep, quiche lorraine, hertenstoof, confit de canard, kippendijen met Stroganoffsaus, tarte tartin en ga zo maar door. Duur? Voor een driegangenmenu ben je rond de 27,50 euro per persoon klaar. Wie een minder traditioneel kerstmenu wil, kan ook sushi bestellen. Spoel weet zeker dat de gerechten aftrek zullen hebben. “Toen we eind september opengingen, vroegen mensen al of we iets met kerst deden”. Topper is volgens Spoel de gevulde kalkoen. “Die halen we bij Ammerlaan, de

Iets wits, iets blauws, iets roods en iets om te mekkeren

biologische poelier aan de Aert van der Goesstraat, en vullen we zelf met onder meer gehakt, cognac, tijm en laurier”. De kalkoen, goed voor zes eters, is voor € 50,00 af te halen. Uiteraard hebben ze bij de Haagse traiteur ook gedacht aan bijgerechten, zoals gestoofde peertjes, aardappelgratin en rode kool. Spoel, die zich bijna vinoloog mag noemen (‘ik moet nog één examen halen’), geeft zijn klanten graag wijnadvies. Voor de feestdagen heeft hij diverse mousserende wijnen in huis: van zoete roze frizzantes tot droge champagnes. Maar de eigengemaakte limoncello is uit eigen ervaring ook zeker niet te versmaden. Met het lijstje in de tas, lopen we nog even langs koffiespecialist Medellín Secret, Fahrenheitstraat 446, die drie eigen finca’s heeft: in Columbia, Costa Rica en Guatemala. Voordat we een pak bonen meenemen, mogen we de koffie keuren. De Columbiaanse – zacht, maar sterk – scoort het best. Nu nog iets om te snoepen bij de koffie. De torrone nougat kunnen we niet weerstaan. En misschien dat we straks toch nog even teruglopen naar de Haagse traiteur voor de limoncello cheesecake. In die achtenveertig uur dat je kerst viert, kun je maar beter genoeg in huis hebben, toch?

12


Kerstmenu 2013

Op padoukschors gerookte zalm met bouillon, escabeche en krokantje van paddenstoelen. *** Tartaar van coquille, tarte tatin van zoete ui, ganzenlever en saus van szechuanpeper.

D

e grote kerst Allerhande ligt alweer voor het grijpen bij de Albert Heijn en magazines als ELLE Eten en Delicious brengen extra dikke feestdagen-specials uit. Kerst is nog steeds een feest dat gevierd wordt met eten, goed eten. Bijna iedereen is deze dagen ineens bereid om net dat stapje verder te gaan, dat pakje puree eens in de kast te laten staan of die kip eens te vervangen door een parelhoen. Leuk al die kerstspecials, maar echt bijzonder zijn de gerechten in bovengenoemde bladen nou ook weer niet. En dat terwijl je vaak met de toevoeging van slechts een paar extra ingrediënten, door de opmaak van de borden en gewoon net dat beetje meer moeite, een bijzonder en smakelijk menu kan presenteren. Henk Savelberg en zijn chef Gijs Verbeek hebben ook dit jaar weer een prachtig menu samengesteld, speciaal voor de lezers van Den Haag Centraal. Een menu met klassieke gerechten dat iedereen kan bereiden. Ook kunnen er vrij gemakkelijk ingrediënten gewisseld of zelfs weggelaten worden. De kerstham uit de Allerhande moet u maar bewaren voor Tweede Kerstdag. Ga aan de slag met dit prachtige menu op sterrenniveau.

*** Gevulde kalfsborst. *** Taart van witte chocolade mousse met een vulling van calamansi.

Op Padoukschors Gerookte Zalm Met Bouillon, Escabeche En Krokantje Van Paddenstoelen voorgerecht voor 4 personen:

320 gram redwood zalm in niet te dunne tranches plukjes gemengde slasoorten Paddenstoelen escabeche: 50 gram oesterzwam, 50 gram nameco (bundelzwam), 50 gram anijszwam (schoon en droog in gelijke stukjes) 1 dl olijfolie 1 laurierblad 1 teen knoflook 3 zwarte peper korrels 2 takken tijm scheutje cabernet sauvignon azijn zout

Verwarm de olie met de kruiden en laat een uur zachtjes trekken. Maak de paddenstoelen schoon en bewaar het afval voor de bouillon. Doe de paddenstoelen in de verwarmde olie samen met het zout, verhit dit tot het vocht van de paddenstoelen gaat koken en verdampen (dus niet frituren). Voeg nu de azijn toe en breng nog een keer aan de kook. Bewaar de escabeche in een weckpot in de koelkast. Paddenstoelen broodcrouton: 500 gram kastanjechampignons, schoon en droog 1 plak wit casinobrood, over de lengte gesneden ½ teen knoflook, ½ sjalot (gesnipperd) takje tijm peper en zout olijfolie

Snijd een stukje van de steeltjes van de champignons en snijd ze in plakjes. Verwarm wat olijfolie in een koekenpan en fruit hierin de gesnipperde sjalot en knoflook aan. Voeg de champignons toe en bak ze kort op middelhoog vuur. Blus af met een scheutje water en smoor alles helemaal gaar terwijl het water verdampt. Voeg tijdens het smoren de gehakte tijm, peper en zout toe. Pureer het mengsel in de keukenmachine. Verwijder de korst van het casinobrood en leg het brood tussen 2 vellen vetvrij papier.

Tartaar Van Coquille, Tarte Tatin Van Zoete Ui, Ganzenlever En Saus Van Szechuanpeper tussengerecht voor 4 personen: Uien tarte tatin: 1 cevennes ui 4 plakjes korstdeeg 2 eetlepels appelstroop ½ dl aceto balsamico mespunt zeezout 10 Szechuan pepers 1 eetlepel boter

Rol de plak brood dun en plat met een deegroller en besmeer het brood met de paddenstoelen puree. Rol de plak in de lengte op en draai de rol strak in het plastic folie. Laat het geheel bevriezen. Verwarm de oven voor op 130°C. Snijd dunne plakjes van de broodrol en bak deze in circa 8 minuten goudbruin en krokant. Paddenstoelbouillon: 250 gram kippenbouillon paddenstoel afval, gewassen 10 gram gedroogd eekhoorntjesbrood 1 sjalot (gesnipperd) olijfolie scheutje droge sherry peper en zout

Zet het paddenstoel afval samen met de gedroogde paddenstoelen en sjalot aan in een scheutje olijfolie, voeg de kippenbouillon toe en laat ½ uur zachtjes trekken. Zeef de bouillon en breng op smaak met sherry, peper en zout. Peterselie coulis: 1 bos peterselie olijfolie peper en zout

Was en pluk de peterselie. Blancheer deze helemaal gaar, zo

gaar dat ook de steeltjes helemaal zacht zijn en koel op ijswater, laat uitlekken maar niet centrifugeren. Draai met het dan nog aanhangende water helemaal glad in een blender en zeef de puree. Breng op smaak met olijfolie, peper en zout. Leg de tranches zalm op de borden als op de foto. Leg hier tussen de escabeche en wat druppels peterselie coulis. Garneer met de sla soorten en het koekje. Schenk aan tafel de warme bouillon in het bord. Padouk (ook wel Padoek) is een boom die onder meer voorkomt in Azië en Midden- en West-Afrika en levert een oranje-rode duurzame houtsoort. De schors scheidt een rode stof en een zoete kaneelachtige geur af. Door de zalm te roken op deze schors krijgt de vis een enigszins exotische smaak en een mooie rode kleur. Riesling Trocken uit Duitsland

Verwarm de appelstroop in een pannetje samen met de aceto balsamico, Szechuan peper, zeezout en boter. Laat dit een half uurtje trekken. Schil de ui en snijd hieruit 4 plakken van circa 1 centimeter dik. Leg een siliconenmatje op een bakplaat. Smeer met een kwast de appelstroopmassa op het siliconenmatje en leg hierop de plakken ui. Steek met een ronde steker 4 plakken uit het korstdeeg die net iets groter zijn dan de uiplakken en leg zo’n deegplakje op de ui, druk stevig aan. Verwarm de oven voor op 150° C. Leg op de hoeken van de bakplaat een wijnkurk, leg hierop een vel vetvrij papier met daarop een bakplaat die dus op de kurken rust. Dit is om de taartjes niet te laten rijzen, ze moeten plat blijven. Bak de taartjes 20 minuten. Neem de bakplaat uit de oven en verhoog de oventemperatuur tot 200° C. Verwijder de bovenste bakplaat en het vetvrij papier en bak de taartjes nog 5 min op 200° C tot ze goudbruin zijn. Coquille tartaar: 12 coquilles in de schelp extra vergine olijfolie peper en zout

Haal de coquilles uit de schelp en spoel deze onder koud water tot het eventuele zand en schelpgruis is verdwenen. Droog de coquilles op een schone doek. Snijd de coquilles in dunne plakken en

Gevulde Kalfsborst

hoofdgerecht voor 4 personen: 1 kilo kalfsborst 1 sneetje witbrood van 1 dag oud, zonder korst 3 eetlepels melk 300 gram kalfsgehakt 3 ansjovisfilets uit het zout, fijn gehakt 2 tenen knoflook, fijn gehakt 3 eetlepels bladpeterselie, fijn gehakt ½ eetlepel tijmblaadjes, fijn gehakt ½ eetlepel gehakte salieblaadjes 50 gram gepelde, ongezouten pistache noten, grof gehakt 1 theelepel gerookte paprikapoeder (pimenton de la Vera) peper en (weinig) zout, de ansjovisfilet voegt al zout toe 1 ei 4 eetlepels olijfolie en 100 gram boter 1 ui, gesnipperd 2 tomaten, ontveld en in stukjes 250 gram bouquet: wortel, ui, prei en selderij 1 dl. rode port ¾ liter kalfsfond

Leg het brood een dag op een warme plaats te drogen. Leg de kalfsborst op een plank en snijd het vlees in tot op 2 cm. van de zij- en onderkant (of vraag de slager dit te doen)zodat een zak ontstaat. Verkruimel het sneetje brood in een kom en sprenkel de melk erover. Meng het gehakt met de ansjovis, pistache noten, knoflook, peterselie, salie en tijm en ei en flink wat peper, kneed alles goed door elkaar tot het wat plakkerig wordt. Maak een klein balletje van het gehaktmengsel en kook dat in een beetje water tot het gaat drijven, proef of het gehakt goed op smaak is en kruid zonodig bij. Vul

hak deze tot tartaar. Maak de tartaar aan met extra vergin olijfolie, peper en zout. Zet 4 stekers met een doorsnede van 6 cm op een bord en verdeel de tartaa hierover, laat opstijven in de koelkast Szechuan saus: 1 eetlepel Szechuanpeper 2 dl. rode port 1 eetlepel honing 2 sjalotten, gepeld ½ dl gevogelte jus

Snijd de sjalot in grove ringen en frui deze aan in een scheutje olie, voeg de szechuan pepers toe en de honing en blus af met de port. Kook dit in tot he stroperig en voeg de gevogelte jus toe Kook in tot sausdikte en zeef door ee fijne puntzeef. Afwerking en presentatie: 2 stronkjes witlof

, ,

d

ne

ar t.

it e n et e. en


13

2 dl rode port 1 vanillestokje 2 kruidnagels ½ citroen ½ sinaasappel Stoofpeertjes:

Schil de peertjes. Laat het steeltje eraan zitten en boor het klokhuis van onderen eruit. Besprenkel de geschilde stoofperen met citroensap om verkleuren tegen te gaan. Schik de peren naast elkaar in een pan waarin ze precies passen. Bind het kaneelstokje, kruidnagels, laurierblaadje en piment in een papieren koffiefilter. Voeg het kruidenbuiltje, rode wijn, port en suiker toe aan de peren en kook ze op zacht vuur tot ze zacht zijn. Haal de peertjes uit het vocht en zet ze in een schaal. Verwijder het specerijenbuiltje, laat het kookvocht inkoken tot een siroop en schenk deze over de peertjes. Voor de kastanjepuree: 250 gram gepelde kastanjes 50 gram boter zout en peper scheutje goede balsamico Kastanjepuree:

de kalfsborst met het gehakt en naai de opening met een speciale naald en keukentouw dicht. Of steek de opening dicht met cocktailprikkers. Verwarm de oven voor op 150° C. Gebruik bij voorkeur een gietijzeren braadpan zonder kunststof delen (knop of handvaten)en met hermetisch sluitend deksel. Verhit de boter en olie in de braadpan en braad de kalfsborst rondom bruin. Verdeel

bouquet, ui en tomaat eromheen en schenk de port en 3½ dl fond erbij. Leg het deksel op de pan en zet hem in de oven. Schakel de oventemperatuur terug naar 100° C en laat de kalfsborst in 3-4 uur gaar worden, controleer regelmatig de garing en voeg zonodig bouillon toe. Bedruipen is niet nodig, het vocht verdampt en stijgt als stoom op naar het deksel waar het als condens weer op

het vlees valt. Neem het vlees uit de pan en leg het in een goed voorverwarmde schaal of braadslee afgedekt met aluminiumfolie, zet het op een warme plaats (bijvoorbeeld radiator, uitgeschakelde oven) te rusten. Zeef het braadvocht en ontvet het zoveel mogelijk met keukenpapier of door ijsblokjes toe te voegen. Maak de pan schoon. Voeg het gezeefde braadvocht toe + de resterende kalfsfond

en laat tot de helft inkoken. Snijd het vlees in 1½ cm dikke plakken en verwarm deze zonodig nog even in de saus. Serveer met de saus, in de schil gekookte Roseval aardappeltjes en groente naar keuze.

kook de kastanjes helemaal gaar in water met een snuf zout, laat ze uitlekken en pureer ze in de keukenmachine. Voeg de boter toe en breng op smaak met zout en peper en balsamico. Chianti Classico Italië.

Voor de peertjes: 500 gram Gieser wildeman citroensap ¼ l rode wijn

1 bosje rucola 4 rauwe ganzenlever krullen extra vergine olijfolie

Taart Van Witte Chocolade Mousse Met Een Vulling Van Calamansi

zeef het door een fijne puntzeef en gebruik het onmiddellijk of zet het koud weg.

Verwarm de oven voor op 170°. Snijd de witlof blaadjes in reepjes en meng ze met de rucola en een beetje olie. Verwijder de stekers en verwarm de tartaar en de tarte tatin 4 minuten in de oven. Zet de uien tarte tatin in het midden van het bord en leg hierop de tartaar. Dresseer de witlof salade op de tartaar en leg de ganzenlever krul hier boven op. Schep de jus om het gerecht en sprenkel nog een beetje olijfolie over het geheel.

De calamansi (kalamansi, kaffir limoen) is een kleine groengele citrusvrucht met een licht muskaatachtige smaak en is iets minder zuur dan de limoen. De dunne schil is glad en groen. We gebruiken voor deze taart calamansicoulis, vruchtenpuree die kant en klaar te koop is. Naar persoonlijke smaak kan deze vervangen worden door elke andere vruchtenpuree. Deze taart bestaat uit 2 delen die ruim van tevoren gemaakt kunnen worden. Maak op dag 1 het interieur en de volgende dag de rest van de taart. We beginnen met de vulling (interieur). Bedenk eerst wat voor vorm de taart gaat krijgen (siliconenvormen zijn er in vele maten en modellen, wij gebruiken een siliconen kerstboom vorm). Naast de vorm die de taart uiteindelijk moet krijgen, het model dus, gebruiken we ook een platte vorm waaruit straks het interieur op maat voor het model wordt gesneden.

Witte chocolademousse: 150 gram basis crème Anglaise, zie boven 225 gram room 250 gram witte chocolade, gesmolten 3 gram gelatine

Viognier uit de Rhône

Interieur: dunne plakken cake, 2 x de hoeveelheid die nodig is om de platte vorm te beleggen 75 gram cornflakes of gepofte rijst 125 gram witte chocolade, gesmolten

Bekleed de platte vorm geheel met plastic folie en vervolgens met plakken cake. Meng de cornflakes of gepofte rijst met de gesmolten chocolade en bestrijk hiermee de cakeplakken. Bewaar het geheel in de koelkast. Cremeux van calamansi: 140 gram calamansi puree

50 gram eidooier 120 gram hele eieren 120 gram suiker 4 gram gelatine, geweekt en uitgeknepen 120 gram boter 45 gram calamansi puree

Klop de hele eieren en eidooiers met de suiker. Breng de calamansi puree aan de kook. Giet een beetje van de warme calamansi puree bij het eieren/suikermengsel en roer het door elkaar (familie maken), doe het, al roerend terug bij de rest van de puree. Verwarm dit mengsel au bain Marie tot 82° C, voeg de gelatine toe en vervolgens de 45 gram koude calamansi puree, laat de massa afkoelen tot kamertemperatuur, voeg de boter toe en emulgeer met een staafmixer zonder er lucht in te brengen (lage snelheid en de staafmixer onder de massa houden). Giet deze massa op de vorm die al in de koelkast staat (ongeveer 1 cm dik), dek af met de rest van de cake

plakken en vries het geheel in. Zodra het interieur helemaal bevroren is dit met een scherp mes op maat snijden, het moet overal een ½ cm kleiner zijn dan de vorm die je gaat gebruiken. Bewaar in de vriezer totdat je de rest van de taart afmaakt. Witte chocolademousse op basis van crème Anglaise: Anglaise: 75 gram room 75 gram volle melk 35 gram eidooiers 15 gram fijne kristalsuiker

Klop de eidooiers met de suiker. Breng de room met de melk aan de kook en giet dit over de geklopte eidooiers en roer rustig alles door elkaar zonder daarbij lucht toe te voegen, er mag dus geen schuim ontstaan. Breng het mengsel op 82/84° C totdat het aan de lepel blijft kleven,

Meng met de garde de gesmolten chocolade en de crème Anglaise, de temperatuur van het mengsel moet 45/50° C zijn. Stabiliseer (glad maken), zo nodig deze emulsie door wat opgeklopte room toe te voegen. Zodra het mengsel glad is, controleer dan de tempratuur en voeg de resterende room toe. Giet nu de vloeibare mousse in de taartvorm en leg hierin het op maat gesneden interieur, druk zacht aan tot het recht ligt (dit vormt straks de bodem van de taart) Vries in tot de dag van gebruik. Op de dag van gebruik

1 spuitbus witte chocolade

Haal de taart ’s morgens uit de vriezer en keer hem uit de vorm op een schaal. Spuit hem af met witte chocolade. Garneer de taart naar eigen idee met kerstgarnituur zoals: chocolade kerstballetjes, hulstblaadjes, sterren en andere eetbare kerstversiersels. Serveer de taart met bijvoorbeeld sinaasappel sorbet.

Muscat uit Zuid-Frankrijk of Oostenrijk

ADVERTENTIEPAGINA


15

Het jaar van stekelvarkens, Yoko Ono en ijs in de witte wijn

Wit is het sleutelwoord voor het nieuwe jaar. In 2014 zal wit weer volop te zien zijn in de woonkamer, op de catwalk en op het bord,zo voorspelt trendwatcher Vincent van Dijk. Nog een opvallende trend : het stekelvarken. Door Pieter de Leeuw

H

et is de twaalfde keer dat Vincent van Dijk zijn jaarlijkse trendlist publiceert, waarin hij alvast opsomt wat ons in het nieuwe jaar te wachten staat. Eerst deed hij dat nog in opdracht van opdrachtgevers van zijn reclamebureau HBMEO met kantoren in Den Haag en Amsterdam, maar inmiddels heeft de trendlist zich een eigen autoriteit verworven. “In feite ben ik een trendforecaster”, stelt Van Dijk, “dat wil zeggen dat ik samen met heel veel mensen over de hele wereld, zonder ophouden informatie verzamel waaruit sommige ontwikkelingen voor de nabije toekomst kunnen worden afgeleid”. Eerst maar even terugkijken. “2013 was het jaar van de romantiek”, stelt Van Dijk, “we kropen dicht bij elkaar in huis waar we het gezellig maakten, in zekere zin vormde het romantische decor van de woonkamer een vlucht voor de boze buitenwereld, voor de recessie, voor de onzekerheid. Waar we dat onder meer uit afleidden, waren witte konijnen”. Na een lange stilte: “Die zagen we overal opduiken, in allerlei verschillende hoedanigheden, in een etalage in Barcelona, in een advertentie van een restaurant in Bangkok. Witte konijnen staan voor knus en veilig, maar ook voor fantasie, Alice in Wonderland, dat idee”. Een enkele keer kan het wel eens anders lopen dan Van Dijk heeft voorspeld of in ieder geval voltrekt de geschetste ontwikkeling zich soms in een heel ander tempo. Zo voorzag hij jaren geleden dat een nieuw huisdier zijn intrede zou gaan doen in de Nederlandse huiskamers: het zeepaardje. Maar in het daaropvolgende jaar was het beestje in nog geen woonkamer te bekennen, maar nu lijkt Van Dijk zich slechts misrekend te hebben in het tijdpad. “Want in het hoofdkantoor van de Shell hebben ze kort geleden een aquarium neergezet met zeepaardjes en laatst zag ik een lampenkap van IKEA met het motief

van een zeepaardje”. Wat zeker is, is dat het volgend jaar anders wordt. Maakten we dit jaar nog een gezellig nestje van ons huis en deden we de gordijnen bij de eerste schemering al dicht, nu gaat alles eruit, de huizen worden weer leeg, de ramen gaan weer open. Volgens Van Dijk kan dat verklaard worden door de realiteitszin die in 2014 over de angstige geesten van 2013 vaardig zal worden.”Wij lopen niet langer weg voor de problemen. Als er geen zekerheden meer bestaan, dan gaan we ons afvragen of we die zekerheden eigenlijk wel nodig hebben. We zullen ons aan gaan passen aan de nieuwe werkelijkheid omdat we die onder ogen willen zien. De wereld is veranderd. De zekerheid van een vaste baan is verdwenen. Maar daar reageren wij niet langer angstig op. We gaan ons hoofd en ons huis opruimen. Niet langer willen we vluchten of wegkijken, maar de problemen

Steeds meer relaties zullen worden ingericht volgens het principe van ‘sleeping alone together’

In de geisha komen de trends van 2014 samen: de kleur wit, die als rode draad door het jaar loopt en de aandacht voor etiquette, waarvan deze dames het toonbeeld zijn. Foto: HBMEO

onder ogen zien en ferme beslissingen nemen. Daad en durf, dat zijn de begrippen waar het om draait. We willen de regie weer hebben, we willen zelf aan de knoppen staan, wit is het sleutelwoord in het nieuwe jaar”.

Topchefs

Dat de kleur op verschillende plekken in wisselende hoedanigheden opduikt, is aldus Van Dijk, verre van willekeurig. “Wit staat voor zuiverheid en leegte. Dat zullen we bijvoorbeeld zien aan de voeding. We willen nog veel meer dan nu weten wat er in het eten zit, vooral hormonen zijn taboe, er zullen topchefs opstaan die alleen nog maar met 100% gezonde producten werken”. Misschien is het laatste niet echt een trend te noemen. “Want in Azië doen ze dat al 5000 jaar, maar straks zullen we ons er meer dan ooit van bewust zijn dat wijzelf verantwoordelijk zijn voor de gezondheid van ons lichaam. Reden waarom drinken het nieuwe roken gaat worden. Als er al gedronken wordt, zullen dat de lichtere dranken zijn waarbij, niet toevallig de witte wijn populair zal worden”. Waarbij het tot afgrijzen van menig wijndrinker, weer modisch zal worden om ijsblokjes in de witte wijn te doen. Maar het stevige drinken zal verketterd worden omdat het niet past in ons streven naar gezondheid en haaks staat op onze pas verworven realiteitszin. “Daar komt bij dat we ervan doordrongen

zijn dat heel veel maatschappelijke problemen zijn terug te voeren op alcoholmisbruik”. Misschien omdat de blik weer naar buiten wordt gericht, zullen we etiquette belangrijk gaan vinden. Van Dijk: “Veel duidelijker dan nu al het geval is, zullen er in de maatschappij twee groepen zichtbaar worden die steeds verder van elkaar af komen te staan. De ene groep gedraagt zich hoffelijk en hecht waarde aan die hoffelijkheid omdat deze een manifestatie is van de manier waarop zij in de wereld willen staan en de andere groep heeft lak aan iedere vorm van etiquette, het komende jaar zal die afstand groter en groter worden”. Van Dijk maakt de vergelijking met de stiltecoupé in de trein. “Daar is het stil en spreekt men op fluistertoon, terwijl het in een andere coupé rumoerig is en men nauwelijks rekening met elkaar houdt”. Hij voorspelt dat de PVV minder mensen aan zal spreken. “We zullen minder nationalistisch worden. Juist omdat wij verder kijken dan onze eigen land, voelen we ons betrokken bij het lot van de bewoners in verre landen, we zullen dan ook weer lange reizen gaan maken, waar we de afgelopen jaren vooral korte uitstapjes hebben gemaakt”. Haaks daarop staat een scherp bewustzijn voor de belasting van het milieu, van het reizen met auto’s en vliegtuigen. Als gevolg daarvan wordt de trein weer populair. Zelf heeft Van Dijk jaren geleden zijn

auto al weggedaan. “Op een gegeven moment vond ik het zo onlogisch om steeds maar in de file te staan en een parkeerplek te moeten zoeken”. Maar als we op reis gaan, gaan we op ontdekkingsreis. “Dan willen we in aanraking komen met andere culturen, met andere tradities”. Soms gaan we juist weer terug. “Veel zaken uit de jaren 70 zullen weer terugkomen. Het eten bijvoorbeeld. We gaan weer volop aan de minestronesoep en de boeuf Bourgignon en de stijlicoon volgend jaar wordt Yoko Ono”. Wetenschap wordt belangrijk. “We willen weten hoe het zit, dat zie je nu al gebeuren bij bijvoorbeeld De Wereld Draait Door. Het past in de trend om de verantwoordelijkheid weer naar ons toe te trekken. We willen geprikkeld worden”. Is dat misschien de verklaring van een ander opvallend beeld dat de internationale boodschappers van Van Dijk onafhankelijk van elkaar als een zekere, nieuwe trend benoemden: het stekelvarken. Seks wordt juist minder belangrijk. “Steeds meer relaties zullen worden ingericht volgens het principe van ‘sleeping alone together’. Er komt meer ruimte voor het ik. Partners blijven partners, maar nemen iets meer afstand van elkaar”. Het individu krijgt ook op een andere manier veel ruimte. “Nog even en we kunnen onze eigen bril printen of onze eigen kunstnier”. Tot besluit: ”In 2014 zijn we ervan overtuigd dat het leven maakbaar is”.

16


The Great War gaf Nederlandse sport impuls Rugby op HVV, boksen op Houtrust en drinken bij House of Lords Door Theo Bollerman

E

erste Kerstdag 1915. De Haagsche Voetbal Vereeniging (HVV) is landskampioen en ontvangt het Groningse Be Quick voor een vriendschappelijke wedstrijd. Het is een bijzondere ontmoeting tussen de club uit Den Haag, die in 1883 voor het eerst is gaan voetballen en de vereniging uit Groningen met als geboortejaar 1887. De Haagse captain Miel Mundt is aan zijn laatste seizoen bezig en zal aan het eind daarvan afscheid nemen met een totaal van 320 gespeelde matches. HVV is aan een sterk jaar bezig. In het afgelopen seizoen is Ajax tweemaal fors verslagen. Maar wat de wedstrijd zo bijzonder maakt, is dat er aan Groningse zijde twee Engelsen meespelen, terwijl de voetbalbond daar geen toestemming voor heeft gegeven. De Groningers maken uitvoerig excuses. De Engelsen waren hard nodig, anders konden zij geen volwaardig team op de been brengen. Omdat het een vriendschappelijke wedstrijd betreft, maken de Haagse gastheren er geen probleem van. De wedstrijd winnen ze dan ook met 4-1, zoals ze al dachten. Hoe waren die Engelse voetballers verzeild geraakt in het Groningse? Zij waren daar gehuisvest in een interneringskamp. Op 1 augustus 1914 had Duitsland de oorlog verklaard aan Servië, daarmee steun verlenend aan het Habsburgse Rijk. De Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand was vermoord

Zo werden in het gebouw van de Haagse School Vereniging, later Nederlands Lyceum, 320 militairen gehuisvest.

door de Servische vrijheidsstrijder Gavrilo Princip. Vele landen hadden verdedigingsverdragen met elkaar gesloten. Binnen korte tijd stond de wereld in brand, 34 landen waren met elkaar in oorlog. Nederland was buiten schot gebleven. Voor de zekerheid had de regering 400.000 mannen onder de wapenen geroepen en langs de Belgische en Duitse grens geposteerd. Maar het was niet in het be-

Schakende Engelsen in hun Haagse vluchtelingenkazerne aan de Haagse Bachmanstraat. Foto’s: Haags Gemeentearchief

lang van Duitsland om Nederland aan te vallen, en dat was maar goed ook, al was het alleen maar omdat die half miljoen buitengewoon slecht uitgeruste en ongetrainde Nederlandse soldaten weinig kans hadden gehad tegen de Duitse oorlogsmachine. The Great War , zoals de Britten de Eerste Wereldoorlog noemden, bracht een grote stroom vluchtelingen op gang. Meer dan 100.000 Belgen kwamen naar Nederland. Zij wisten hoezeer de Duitsers twee maanden daarvoor in Leuven huisgehouden hadden; bijna 200 burgers waren gefusilleerd. Ook voor drie afgesneden bataljons van de First Royal Navy Brigade was overschrijding van de Nederlandse grens de enige optie; de 1500 Engelsen prefereerden internering in Nederland boven krijgsgevangenschap in Duitsland. Voor de uitgeweken militairen en de vele burgers werden kampen ingericht. De 1500 Engelse manschappen kwamen in Groningen terecht in een barakkenkamp, dat de Engelsen treffend ‘Timbertown’ – plankenstad – noemden. De voornaamste fysieke bezigheid was de sportbeoefening. Zo vormden zich al snel de drie voetbalelftallen Hawke, Collingwood en Benbow, genoemd naar de naam van hun bataljon. Ze waren direct al geduchte tegenstanders voor de Groningse clubs. De sterspelers van deze elftallen waren voor de oorlog beroepsvoetballers geweest. Logisch dus, dat Be Quick blij was met de tijdelijke versterking van hun eerste team. Desondanks bleef HVV de beste.

Circustheater

In Den Haag was eveneens grote moeite gedaan om vluchtelingen op te vangen. Op 12 oktober 1914 marcheerden ruim 1600 Belgische

soldaten van het station Hollands Spoor via de Paul Krugerlaan naar landgoed Ockenburg. Daar waren vele tientallen tenten geplaatst om deze groep te huisvesten. Het was geen prettig verblijf op het veldbedje met één dekentje. Als enige amusement werd een mars over het strand onder strenge bewaking georganiseerd. Een groot gedeelte werd vervolgens overgeplaatst naar Gaasterland. In Nederland kon het grote improviseren beginnen om de circa 1 miljoen (!) gevluchte burgers en soldaten op te vangen. Lege kazernes, hotels en fabrieken kregen een andere bestemming. Ook nog in gebruik zijnde gebouwen als het Circustheater moesten worden gevorderd. Zo werden in het gebouw van de Haagse School Vereniging, later Nederlands Lyceum, 320 militairen gehuisvest. Vele kampen werden ingericht. Grote logistieke problemen konden nauwelijks adequaat worden opgelost. Het voedsel was karig en geld was er nauwelijks. In een Belgisch kamp kwamen geïnterneerden in opstand. Hun daggeld was equivalent aan één biertje in de kantine. Bewakers schoten acht mensen dood. Na afloop van de oorlog presenteerde de Nederlandse regering een forse rekening voor de opvang van de onderdanen aan de Belgische overheid. Wellicht als revanche claimde de Belgische eerste minister bij de geallieerde machten, dat Nederland wegens heulen met Duitsland zowel Zeeuws-Vlaanderen als Limburg zou moeten afstaan. De asielverlening aan keizer Wilhelm II was de Belgen een doorn in het oog, evenals de lafhartige houding van de Nederlandse overheid tegenover de 200 kilometer lange hoogspanningsdraad, die de Duitsers in 1915 lieten aanleggen op

de grens van België en Nederland. Vele honderden Belgen stierven een wrede dood bij het aanraken van de draden.

Verstrooiing

In de loop van de oorlog kwamen steeds meer gedetineerden onder Nederlands gezag. Een gestage toestroom van krijgsgevangenen, die

‘gestald’ werden door de Duitse regering of deel uitmaakten van een uitwisselingsprogramma maakte een continue uitbreiding van het huisvestingspotentieel noodzakelijk. Zo werd in 1917 begonnen met de bouw van een grote houten kazerne aan de Bachmanstraat in het Benoordenhout, naar de Engelse ambassadeur Townley Hall genoemd. Engelse matrozen en mariniers hadden eveneens logies gekregen in het Hotel des Galeries, dat haaks stond op het Kurhaus. De vele honderden Engelse soldaten en officieren hadden dringend behoefte aan verstrooiing. De centrale ‘watering hole’ voor de Engelse officieren werd de bar aan de inmiddels verdwenen Hofstraat, het straatje tussen het Binnenhof en de Lange Poten. In 1917 werd deze bar officieel omgedoopt tot het House of Lords. Dit werd een halve eeuw later een befaamd restaurant en de karakteristieke gevel is nu vereeuwigd in Louwmans automuseum. Niet alleen het drinken van whisky maar ook het sporten zat in de Britse genen. Natuurlijk hadden ze eerst een eed moeten afleggen, dat zij geen vluchtpoging zouden ondernemen. Zij wilden gaan voetballen, tennissen, boksen, cricketen en rugbyen. Voor de liefhebbers van het georganiseerde gevecht om de ovale bal moesten er speciale maatregelen getroffen worden. Er bestonden namelijk nog helemaal geen rugbyclubs. Wel had vanaf 1910 een vijftigtal

Een boksdemonstratie op Houtrust van Britse militairen tijdens de Eerste Were

eldoorlog.


17

Geïnterneerde Engelse militairen spelen rugby op het veld van HVV aan de Van Hogenhoucklaan.

Zuid-Afrikaanse studenten een onderling competitietje gestart. Nederland had hen na afloop van de Boerenoorlog in dat jaar wetenschappelijk onderwijs aangeboden. Diezelfde oorlog had de sympathie voor het Engelse volk ernstig doen afnemen, wat mede een verklaring vormt voor de toenmalige proDuitse houding van veel Nederlanders. Toen de Haagse afdeling van

de YMCA de Engelse geïnterneerden ging bijstaan met het organiseren van sportwedstrijden werden de Zuid-Afrikanen gevraagd of zij tegen Engelse teams wilden gaan rugbyen. Zo ontstond de verrassende constructie dat de Engelse soldaten, die ruim twaalf jaar daarvoor hadden gevochten tegen de Zuid-Afrikanen, nu samen met hun ex-vijanden gezellig een partijtje gingen knokken om een bal. Marguérite baronesse Van Brienen de Groot Lindt, die ook wel door intimi freule Daisy werd genoemd, woonde op het landgoed Clingendael en was een sportief mens in hart en nieren. Zij was in 1899 mede-oprichtster geweest van de Oranje Tennis en Golf Club, de vereniging, die bij het beroemde Oranje Hotel hoorde. Zij had toegestaan, dat op haar landgoed HVV mocht gaan voetballen, en dat daar ook een prachtig groot tennispark in 1908 aangelegd mocht worden: Tennispark de WW (Wassenaarse Weg). De barones was tevens beschermvrouwe van de YMCA, en het was dus logisch dat ze haar terrein beschikbaar stelde voor het cricket en ook voor de rugby-ontmoetingen. Allengs gingen ook meer Nederlandse studenten zich bezig houden met deze echt Engelse sport. Hieruit vloeide de oprichting voort van de Delftse Studenten Rugby Club in 1918. Andere studentenclubs volgden. Een Bond werd opgericht, die helaas in 1923 weer ter ziele ging. Pas in 1932 werd de Haagse Rugby Club opgericht, ook weer mede dankzij de invloedrijke Zuid-Afrikaanse rugbyer Van Broekhuijzen, die na zijn studie in Leiden in Nederland was achtergebleven.

Boksen

De bokssport kreeg eveneens een geweldige impuls dankzij de geïn-

terneerde Britten. Den Haag had al voor de oorlog een leidende rol gespeeld. In 1901 had Enthoven er de eerste boksclub opgericht. De Hagenaar Toepoel was de stuwende kracht geweest achter de oprichting van de Nederlandse Boksbond in 1911. En in de grote zaal van de Dierentuin hadden in 1913 de eerste nationale kampioenschappen plaatsgevonden met het publiek in feestelijk smokingkostuum, zoals dat in Engeland gebruikelijk was. Maar in 1918 kwamen de vele toeschouwers af op namen als sergeant Kelly en korporaal Harris en in het bijzonder op Tom Berry, die op 6 juli Nederlands kampioen in het zwaargewicht werd door Henry Placke te verslaan. De maand daarvoor had de Dierentuin onderdak geboden aan de kampioenschappen voor Engelse geïnterneerde militairen, eveneens gewonnen door Tom Berry. Na terugkeer in zijn vaderland werd hij professional en was zelfs van 1925 tot en met 1927 kampioen van Engeland. De tennisliefhebbers konden terecht bij de HLTV Leimonias, die in die tijd nog de METS banen bespeelde, en de Oranje Tennis Club, dat gelegen was op de plaats waar nu bij het Zwarte Pad de draailus van de tram ligt. Het golfterrein moest wegens de aanleg van de Hofpleinspoorlijn verplaatst worden naar de locatie, waar nu HDM hockey speelt en Duinzicht de golfsport beoefent. Er was echter in Nederland een grote schaarste ontstaan aan tennisballen. Toernooien moesten daardoor zelfs afgelast worden. De prijs op de zwarte markt van een dozijn ballen was verviervoudigd en was nu circa 35,– gulden. In Sneek kon zelfs een drietal jongens opgespoord worden, die dertien tennisballen ontvreemd hadden. Bureau Halt bestond nog niet, het cachot wachtte. Via de Engelse ambassadeur Town-

ley werden kleine hoeveelheden nieuwe ballen geïmporteerd onder voorbehoud, dat deze niet gebruikt zouden worden door in de Noordwijk vertoevende Duitse geïnterneerde militairen. Een uitzondering werd hem voor de zekerheid niet gemeld: de vice-Wimbledon kampioen Otto Froitzheim was door een uitwisselingsprogramma na vier jaar internering

De prijs op de zwarte markt van een dozijn ballen was verviervoudigd en was nu circa 35,– gulden

in Engeland tijdelijk in Rotterdam komen te wonen. Er werden voor hem diverse demonstratiewedstrijden georganiseerd tegen de Haagse landskampioen Arthur Diemer Kool. De Nederlandse rubberfabriek Vredesteijn trachtte de nood te lenigen door ook tennisballen te gaan vervaardigen, maar men was aanvankelijk niet enthousiast over de kwaliteit ervan. Na enkele

verbeteringen werd de Balwina bal, zoals die genoemd werd, bij de opening van het seizoen 1918 blij ontvangen door het NLTB-bestuur.

Griep

Ook als je niet gecommandeerd wordt uit de loopgraven te klimmen en onder vijandelijk mitrailleurvuur de aanval in te zetten, levert het burgerleven op zich al voldoende gevaren op. Op de Begraafplaats aan de Kerkhoflaan is een hoek afgescheiden voor overleden Britse militairen. Vier graven vallen op, omdat de data van overlijden tussen 17 februari 1918 en 2 november 1918 liggen. Deze zijn slachtoffer geworden van de Spaanse Griep. De griepvariant H1N1 maakte driemaal meer slachtoffers dan de ongeveer 15 miljoen soldaten in de gehele Eerste Wereldoorlog . Velen stierven een soort verdrinkingsdood doordat de zieke longen de vochtproductie niet meer aankonden. Op 11 november om 11.00 uur werd de wapenstilstand ondertekend in een treinwagon bij Compiegne. Die dag sneuvelden toch nog enkele tientallen soldaten. Een Amerikaanse generaal wilde toch nog snel even een dorpje bezetten om een lekker warm bad te kunnen nemen. Voordat alle geïnterneerden zouden kunnen terugkeren, moest er nog veel gebeuren. Een Britse soldaat schrijft op 27 november vanuit Enschede: ‘Mijn lieve Dot, slechts een paar regels om je te laten weten dat ik in een goede gezondheid hier ben aangekomen. Hopende met jullie allemaal Kerstmis te kunnen vieren. Liefs voor jullie allemaal, je liefhebbende broer Norman’. Theo Bollerman is tennishistoricus en werkt aan een boek over sport en de Eerste Wereldoorlog dat volgend jaar zal verschijnen.

Den Haag FM: wat een topjaar! De 100% Haagse omroep Den Haag FM heeft een fantastisch jaar achter de rug. Steeds meer Hagenaars luisteren naar de programma’s en steeds meer adverteerders weten via Den Haag FM de Haagse consumenten te vinden.

Den Haag Surfcity Den Haag FM was ook dit jaar mediapartner van het Benelux kampioenschap golfsurfen in oktober. Een week lang maakten we verschillende luisteraars blij met mooie surfprijzen, zoals exclusieve kleding en een surfreis naar Frankrijk.

Haagse Ochtendradio Den Haag FM-presentator Justin Verkijk presenteert sinds mei dagelijks het programma Haagse Ochtendradio. “Dat ik dit langstlopende radioprogramma op de Haagse radio presenteer is nog steeds een grote eer.”

Anouk De deelname van de Haagse zangeres Anouk Teeuwe aan het Eurovisie Songfestival in Zweden bleek ook goed uit te pakken voor de Haagse stadsomroep. Het televisieprogramma EenVandaag maakte filmopnamen bij Den Haag FM voor een reportage over hoe trots de Haagse rockscene is op ‘Noekie’. Dag van de Democratie Den Haag FM zond zaterdag 14 september een speciaal programma uit over de door de Verenigde Naties uitgeroepen Dag van de Democratie en was live aanwezig bij de open dag in de raadzaal in het stadhuis. 100 Jaar Vredespaleis Den Haag FM heeft in september veel aandacht besteed aan de festiviteiten ter gelegenheid van 100 Jaar Vredespaleis. Onze programma’s kwamen live uit de tuin van het Vredespaleis en we gaven vrijkaarten weg voor het Peace One Day Concert met o.a. Kane en Natasha Bedingfield.

Ron Davids Sinds begin juli presenteert Ron Davids elke werkdag de middagshow op Den Haag FM. Het programma tussen 15.00 en 18.00 uur bevat veel muziek, het laatste Haagse nieuws, reportages en interviews. Met elke woensdag live artiesten. NL Doet In maart besteedde Den Haag FM veel aandacht aan de actie NL Doet. In de week voorafgaand aan de actie waren elke dag interviews te horen met vrijwilligers en zonden we live uit vanuit het pand van PEP aan de Riviervismarkt. De Haagse Honderd Op Hemelvaartsdag zond Den Haag FM voor de tweede keer de Haagse Honderd uit, de lijst met de beste Haagse platen ooit. Het nummer ‘Venus’ van Shocking Blue uit 1970 eindigde op nummer 1.

ADO Den Haag Den Haag FM geeft elke werkdag vrijkaarten weg voor de thuiswedstrijden van ADO Den Haag. In de week voor een thuiswedstrijd maakt iedereen kans op twee vrijkaarten voor de eerstvolgende match. Week van de Opvoeding In oktober besteedde Den Haag FM veel aandacht aan de Week van de Opvoeding, een landelijk initiatief waaraan Den Haag met enthousiasme deelneemt. Op Den Haag FM hoorde je elke dag wat er ging gebeuren in de stad. Haagse popmuziek Den Haag FM zet zich zeer actief in voor de lokale muziekscene. Zo waren we mediapartner van festivals als Plein Open, Parkpop, Schollenpop, Het Geluid van Loosduinen en de Haagse Pop Week. Vaak worden in het kader van deze evenementen speciale uitzendingen gemaakt.

Donate A Gift Na het succes van de actie Donate a Gift van voorgaande jaren, werd in 2013 de samenwerking gezocht met andere media, waaronder Omroep West. Ook werd de actie waarbij cadeaus werden ingezameld voor mensen die aangesloten zijn bij de Voedselbank

breder getrokken en werden donaties gezocht voor mensen in de hele regio en van alle leeftijden. Samen met Radio West en TV West werd van 6 t/m 13 december gezamenlijk uitzendingen gemaakt die uiteindelijk ruim 20.000 cadeaus opleverden!

Den Haag TV Op onze eigen televisiezender worden elke dag programma’s voor en door Hagenaars uitgezonden.

John Medley in gesprek Justin Verkijk bij Donate a Gift

Nieuwe programma’s Het afgelopen jaar is een flink aantal nieuwe shows van start gegaan op Den Haag FM. Het merendeel wordt gemaakt door vrijwilligers. De Blauwe Ooievaar Ras-Hagenees Jeffrey Huf en Rene Bignell presenteren elke woensdagavond van 22.00 tot 24.00 uur het programma De Blauwe Ooievaar. Met uiteraard veel voetbal, maar ook lekkere muziek, rake interviews, gekke spelletjes en veel humor. De Haagse Hartslag Elke werkdag van 10.00 tot 15.00 uur, muziek en informatie voor alle Hagenaars, met Haagse nieuwsflitsen, sportnieuws, het weer, showbizznieuws en meer. De Nieuwe Van Nierop Een uur lang aandacht aan nieuwe muziek. In het programma worden zowel singles als albumtracks gedraaid, van bekende en onbekende artiesten, in veel verschillende muziekstijlen. Zestig minuten op muzikale ontdekkingsreis.

Den Haag FM Top 30 Het overzicht van de meest populaire platen in Den Haag van dit moment. Elke zaterdag van 12.00 tot 14.00 uur. Presentator van de show is Rick van den Berg. Het overzicht van de hitlijst wordt elke week na de uitzending geplaatst op de website Den Haag FM. Kunstlicht Dit programma praat je elke zondag bij over de ontwikkelingen in Den Haag op het gebied van podiumkunsten (theater, dans en muziek), beeldende kunst, architectuur, design, film en literatuur. Elke week is een andere prominente gast aanwezig uit de wereld van de kunsten.

Naast de reguliere uitzendingen, hebben we afgelopen jaar veel tijd ingeruimd voor speciale programma’s over onder meer Dodenherdenking, Bevrijdingsdag, het Holi Phagwa Feest, de Schilderswijkse jongerentalkshow van Slinger, theatervoorstelling Don Guychotte, 40 Jaar JCS, De Smitstraat, de intocht van Sinterklaas en de uitreiking van De Tegel, de jaarprijzen voor de Nederlandse Journalistiek. Verder zijn we afgelopen jaar gestart met het wekelijks uitzenden van de Oranje Top 30 en het programma FunXcity. In de zomer was Jam de La Creme TV te zien met filmpjes die werden gemaakt op het Sziget Festival in Boedapest, waar het Haagse muzikantencollectief Jam de la Crème vijf dagen Nederlandse concerten verzorgde.

Young Agga Een wekelijkse show op donderdagavond vanaf 22.00 uur waarin Haagse jongeren aan het woord komen over hun eigen leefwereld.

Meer weten over de programmering? Surf naar Denhaagfm.nl, luister naar 92.0 Den Haag FM Stem je tv af op kanaal 40 (Ziggo digitaal) of -als je nog analoog kijkt- kanaal 45.

Den Haag FM, jouw eigen stadsradio!


19

Na de injectie is het leven geen last meer Levenseindekliniek: ‘een voortrekkersrol’

Geen dag gaat voorbij, of het woord valt. Euthanasie. De debatten over het vrijwillige levenseinde raken niet uitgewoed. Moet de huisarts meewerken? Heeft iedereen recht op de dood? Het buitenland kijkt met argusogen naar hetgeen Nederland doet en laat. In Den Haag zit de Levenseindekliniek. Een onthutsend eenvoudig woord voor een ingewikkeld iets: mensen helpen bij hun zelfgekozen dood. Door Vilan van de Loo

S

trikt genomen is de Stichting Levenseindekliniek geen kliniek. Er is geen ruimte om patiënten op te nemen, er zijn geen gangen met druk verkeer van artsen en verpleging. Het is eerder een kantoor, gevestigd in Den Haag. De instelling stuurt één van de dertig ambulante teams, bestaande uit een arts en een verpleegkundige, naar patiënten in heel Nederland, maar pas nadat de eigen huisarts hulp heeft geweigerd en de patiënten een procedure hebben doorlopen. Dan ontstaat er een nieuwe fase, waarin dit team het verzoek van de patiënt verder weegt volgens strenge criteria. Eén van de artsen van de Levenseindekliniek is de voormalig Haag-

De eerste en meest gekozen mogelijkheid is een drankje met een grote dosis van een zeer ouderwets slaapmiddel

se huisarts Rob Jamin. Hij is overtuigd van het belang van dit werk: “In mijn praktijk als huisarts heb ik hier veel mee te maken gehad, ook in de tijd dat er geen wettelijke regeling was voor het vrijwillige levenseinde. Dat het technisch op een humane manier kan, vind ik een verworvenheid. Een dokter is er niet alleen om een patiënt beter te maken. Het gaat er ook om het lijden te kunnen verlichten en soms te beëindigen”. Bij de Levenseindekliniek komen vooral degenen bij wie de eigen huisarts niet wil of durft te helpen, vertelt hij. “Wij krijgen de complexe vragen. Als iemand een terminale aandoening heeft met ernstige pijn en het vooruitzicht een half jaar te leven, dan zijn de meeste artsen bereid te helpen. Maar bij ons komen de vragen in het stadium van dreigende of beginnende dementie. Of een opeenstapeling van kwalen die het leven voor die patiënt uitzichtloos maken. Dat is voor de gemiddelde arts te ingewikkeld. Dus die komen bij ons. En als wij erin stappen, dan zegt de eigen arts soms: “Laat me meekijken, dan kan ik het de volgende keer zelf”. In die zin hebben we ook een voortrekkersrol”.

Zorgverzekering

Wie zich aanmeldt bij de Levenseindekliniek, doorloopt een vaste procedure. Daarna is er een wachtlijst van vier maanden. Zo druk is het. De tijd tikt langzaam als het leven ondraaglijk is. Of mensen daardoor meer gaan doe-het-zelven, is bij de kliniek niet bekend. “We krijgen per maand gemiddeld 63 aanmeldingen”, zegt Koos van Wees, woordvoerder van de Levenseindekliniek. “Dat is rijp en groen door elkaar, iemand die in een opwelling belt en degene die er

Foto: DHC

lang over heeft nagedacht en erover met zijn arts heeft gesproken. Voor 2014 verwachten we zo’n 70 aanmeldingen. De bekendheid van de kliniek neemt toe”. Dat is ook het geval bij de zorgverzekeraars, waarvan eindelijk de meeste de hulp van de kliniek gaan vergoeden. Achmea met zo’n veertig procent van de zorgverzekeringen, is nog niet zover. Van Wees: “Ze hebben gezegd dat ze willen praten, maar het gaat niet meer voor het nieuwe jaar in de zorgverzekering. Tot voor kort stonden ze op het standpunt dat het een zorg was die de huisarts moest verlenen, en dat wij als kliniek daardoor eigenlijk overbodig waren”. De cijfers bewijzen iets anders: sinds maart 2012 tot en met afgelopen augustus ontving de kliniek 1100 hulpverzoeken, waarvan er 450 afkomstig waren van verzekerden bij Achmea. Daar stond dus geen vergoeding tegenover. Van Wees: “We hebben inkomsten uit donaties en legaten. Ook hebben we twee keer een groot bedrag gekregen van de Nederlandse vereniging voor een vrijwillig levenseinde”. Hij heeft nog meer cijfers: in de genoemde periode is er aan 200 patiënten euthanasie verleend. In bijna de helft van deze gevallen

was toch de huisarts betrokken, vertelt Van Wees: “De huisarts kan er eerst voor terugschrikken omdat hij nog nooit zoiets gedaan heeft of denkt dat het voor de wet niet kan. Dan staat de Levenseindekliniek de huisarts terzijde. Ook dat is ons doel, om onszelf neer te zetten als een expertisecentrum waar een huisarts kennis en steun kan komen halen. Dat is toch ons ultieme doel: dat artsen het zelf doen en wij overbodig worden”.

Contact

Elke arts mag maar één dagdeel per week bij de Levenseindekliniek werken, vanwege de emotionele belasting ervan. Rob Jamin: “Het is een zwaar proces, ook al sta je rationeel achter de hulp die je verleent. Het is een onherroepelijke daad. Terugdraaien kan niet. Je helpt iemand het leven uit, hoe kan iets nog zwaarder zijn?” Daar komt ook de uitzonderlijkheid van de band tussen de arts en de patiënt bij. Het contact is kort maar intensief. De gesprekken krijgen meteen diepgang door de grote vragen die aan de orde komen. Wat maakt doorleven niet meer waardevol, waarom is er de keuze voor de dood, en zijn er misschien toch nog mogelijkheden voor behande-

ling? Jamin: “Ik heb een patiënt onder mijn hoede die depressief is. Daar wil ik toch een psychiater naar laten kijken. Zijn kwalen en beperkingen worden natuurlijk niet minder, maar het zou kunnen dat hij nog de levenskracht vindt om een tijdje door te gaan”. Uiteindelijk komt voor 20 procent van degenen die zich hebben aangemeld, het laatste moment. De Levenskliniek biedt dan, conform de wet en de vakinhoudelijke richtlijnen, twee opties. De eerste en meest gekozen mogelijkheid is een drankje met een grote dosis van een zeer ouderwets slaapmiddel. Jamin: “Dat voelt voor mij ook beter, dan weet je zeker dat de patiënt het graag wil en het is voor veel patiënten belangrijk dat zij zelf de regie hebben”. Na een korte slaap volgt een coma en daarna de dood. Soms is nog een injectie met een dodelijk middel nodig. Dat heet voor de wet de ‘hulp bij zelfdoding’. De tweede optie is een injectie met slaapmiddel, die in elk geval wordt gevolgd door een dodelijke injectie; dat is wat ‘euthanasie’ is genoemd. En daarna is het leven geen last meer. Verder lezen: www.levenseindekliniek.nl

20


Herinneringen aan een Roemeense kerst

Door Mira Feticu

E

r was eens een kerstfeest. En dat kerstfeest bracht voor mijn oude landgenoten datgene wat het meest belangrijk voor een mens kan zijn: vrijheid. Vrijheid! Dat was Kerstmis van 1989 in Roemenië.

Het was een kerst die met één hand heeft gegeven, terwijl hij met de andere heeft genomen. Zoveel doden zijn er gevallen toen, jonge doden in de witte sneeuw, jongeren die hun kerst voor altijd hebben ingewisseld voor bijvoorbeeld het feit dat ik, om slechts één van de vele mogelijke belangrijke gevolgen te noemen, hier in een nieuwe vreemde taal nu kan schrijven over hoe het daar was toen. De Vrijheid werd dus, net als Jezus ooit, met kerst geboren. En met de vrijheid dachten wij dat alles nu ook echt veranderen zou. Dat we straks kerst zouden vieren zoals vroeger aan het Hof van de eerste Roemeense koning, toen de ornamenten voor kerst speciaal uit Nürnberg werden aangevoerd. Maar de betovering was maar van korte duur en in de jaren die volgden op de revolutie, behield kerst, ondanks dat het het nieuwe gewaad van het wilde kapitalisme had aangetrokken, nog de oude praktijken van de dictatuur. En zo komt het dat de mooiste kerstfeesten toch die uit mijn kindertijd gebleven zijn, die in het dorp waar ik geboren ben. In Roemenië zijn de mooiste traditionele feesten bij uitstek die in het dorp. Toch mocht de kerstman onder de dictatuur zijn eigen naam niet dragen; immers, dictator Ceaușescu tolereerde geen enkele zinspeling op een andere geboorte die het lot van de Roemenen zou kunnen veranderen, dan op die van zichzelf. Dus onze kerstman werd omgedoopt tot iets dat in een slappe vertaling IJsman heet. Maar voor een kind doet een naam er niet toe. Of de kerstman nu Santa of IJsman heet, zijn komst was alles waar het om draaide. Zelfs zijn cadeaus waren niet eens zo belangrijk. Op een gegeven moment had ik ook in de gaten dat ik ieder jaar dat de kerstman kwam, maar ook met mijn verjaardagen steeds hetzelfde kreeg. Al snel trok ik toen de conclusie dat de IJsman net zo goed de naam van mijn moeder hebben kon (hoewel ik ook wel zo’n idee had dat mijn moeders naam evenmin in de smaak van Ceaușescu vallen zou). Wat ik zo al kreeg? Precies wat

ik ook dit jaar, toen mijn moeder mij in Den Haag kwam opzoeken, gekregen heb: twee slipjes en een tube tandpasta. Over de slipjes gaan we het nu niet hebben, maar de tandpasta werd in mijn kinderjaren transactiewisselgeld, net als suiker en olie. Als de tandpasta op was, poetsten we onze tanden gewoon met zout, dat overal te koop was en dat ook je tanden witter maakte.

Vriendenkringetje

Een kerstboom was bij ons niet vrij te koop. Ook al woonden we letterlijk aan de rand van het bos. We hadden, toen ik kind was, dan ook niet ieder jaar een kerstboom in huis. Want je moest wel een vriendje van de boswachter zijn om een dennenboom te mogen omhakken en mijn vader werd niet toegelaten tot het selectieve vriendenkringetje van de opziener. En hij was ook te bang om dan maar ’s nachts op de tast door het bos te dolen, met een kloppend hart in de keel, om ’s nachts te pikken wat anderen overdag pikten. En terecht bang, want iedereen wist dat er naast de Grote Jager (dictator Ceaușescu, voor wie de beer vanuit de zijn hol tot vlakbij de loop van het geweer werd gelokt) ook kleine jagers waren, die, net als vandaag de dag, het bos naar eigen believen beheerden. Dus zat er niets anders op dan te bidden. En die gebeden volgden, zoals alle gebeden, een bepaald ritueel. Of papa of ik (maar nooit allebei tegelijk, want dan zou het opvallen) controleerde elke dag door een wandelingetje te maken over het zijweggetje dat ons huis verbond met de huizen van nog vier buren, of de top van de reusachtige spar die groeide op de kruising van de vier huizen nog overeind stond. Geen van de buren had ooit kunnen aantonen dat de boom op zijn grond groeide en ze waren ook nooit tot een akkoord gekomen over het beurtelings kappen van de piek en dus begon het aftellen elk jaar begin december opnieuw. Je kon de boomtop niet al in september stelen, want dan zou hij uitdrogen eer het kerst was. Niet elk jaar werden mijn gebeden verhoord, want papa zei het al: God is er voor iedereen. Maar als papa wel de eerste bleek te zijn en met de dennenboom de hal binnenstapte, droeg hij de hele geur van de reusachtige onthoofde spar met zich mee. Het deed me niets dat de temperatuur in de hal dezelfde was al die van buiten, min 15, ik huppelde door de bevroren hal en tuigde de boom op met witte plukken watten die

Illustratie: Studio Barnaart

sneeuw symboliseerden, met noten en met slingers. Eronder legde ik de twee reusachtige sinaasappels waar ik, als kind van 8, in de stad urenlang voor in de rij had gestaan. Ik voor de sinaasappels, mama voor de eieren. Of andersom. De twee sinaasappels waren echter geen lang leven onder de kerstboom beschoren, we aten ze tegelijk op. Verschrikkelijk sappig waren ze, groot en zwaar, hun geur doordrong het hele huis en de schillen droogden we op de kachel om er thee mee te maken.

Snottebellen

Een dag voor kerst trokken we van huis tot huis om kerstliederen te

zingen: we stonden bij de poort van het erf en zongen de gezangen, terwijl onze snottebellen letterlijk bevroren van de kou, en in ruil voor het zingen kregen we broodringen of appels of noten. Als je geluk had, kwam je na drie uur thuis met een knapzak vol. De droge ringen doopte je dan in de thee en je at ze ’s ochtends of avonds op. Maar het was niet altijd zeker of je zou terugkeren, zoals de oude Grieken al zeiden, met een schild of erop, na zo’n avontuur. We trokken de huizen langs in groepen zodra de avond viel, maar als de groep groot en je zelf klein was,

gebeurde het dat je verdwaalde omdat je de rest niet bij kon houden. Zo hebben ze mij een keer teruggevonden zonder schoenen en zonder knapzak en broodringen, met bevroren tranen op mijn wangen, bijna bedolven onder de bergen sneeuw. Want, ook al hield Ceaușescu de kerstman ver bij ons vandaan, ook al had hij zijn naam verboden en alles in het werk gesteld om de betekenis van Kerstmis te veranderen, was er iets dat hij niet kon tegenhouden: de sneeuw. Die rijkelijk vloeide, niet op de bon was, je hoefde hem niet te kopen na urenlang in de vrieskou in de rij te hebben gestaan, hij viel uit de hemel en


21

ben. Op kerstdag snuiven ze, zoals op iedere andere dag, aceton uit een plasticzakje. Met kerst liggen de ziekenhuizen vol buiken die het begeven hebben door het overmatig eten. Op paradoxale wijze vormde na de Revolutie de Tweede Kerstdag voor mij een trieste dag. Aan het eind van de radio-uitzending die ik altijd een paar dagen voor de kerst opnam om te worden uitgezonden op de kerstdag zelf, werden de nieuwsberichten voorgelezen. Een daarvan betrof een statistiek van de zelfmoorden die hadden plaatsgevonden rondom de feestdagen, de doden in de riolen, de doden op straat, bevroren, de doden als gevolg van honger of eenzaamheid in lege huizen. En opnieuw gaf kerst met zijn ene hand en nam hij met zijn andere. In het Westen, waar ik sinds acht jaar kerst vier, heeft de honger, zoals in een moeilijke computergame een ander level bereikt: koophonger. Het is anders en meer esthetisch, zonder gebarsten buiken, maar in essentie gelijk. We wachten op kortingen met de hartstocht van de eerste christenen die wachten op een goddelijk teken. We kopen alles wat te koop is en wat het hele jaar in de vitrine op de koorts van de kerst gewacht heeft. We willen ook betere mensen worden, in de sfeer van de Kerst, maar de tijd is er te kort voor: geen tijd om af te spreken met een oude, zieke collega en voor de armen hier wordt al gezorgd door ontelbare organisaties! Willen we met de kerst allemaal een leegte vullen waarvan we ons alleen met de feestdagen bewust zijn?

was gewoonweg niet te stoppen. Er was geen kerst zonder sneeuw, papa moest tunnels graven door de sneeuwbergen die boven het huis uit staken. De lucht was niet meer te zien. En wanneer het daarna begon te vriezen veranderde het hele dorp in een labyrint van ijs. Wie een varken had, slachtte het een paar dagen voor de Kerst. Het hele huis stonk dan naar vlees en bloed, het onder sneeuw bedolven erf veranderde in één van de meest afschuwelijke plaatsen delict: overal bloed, de sneeuw kleurde rood, hij bleef plakken onder je schoenen en werd zo het huis binnengelopen, de mannen, voldaan

na het gepleegde misdrijf, dronken hete vruchtenjenever met peper om de kou te kunnen weerstaan en ze aten de lever van het varken, vers gebakken in een koekenpan. De ochtenden, in de aanloop naar kerst, werd je wakker van het krijsen van de doodgestoken varkens. Het is bij Huppelepup, zei papa dan. Of bij Huppeldepup, naar gelang de richting waar het krijsen vandaan kwam. Na de Revolutie probeerden de mensen vooral met de feestdagen de enorme honger die ze onder Ceaușescu geleden hadden, te compenseren door tonnen eten te kopen in de supermarkten die als

paddenstoelen na een regenachtige dag uit de grond waren geschoten. Met kerst snorren de koelkasten, er wordt dan enorm gekookt en gegeten. En de hongerige maag is niet de enige die de Roemeen na de Revolutie vult. De kerken, die leeg waren in de tijd van Ceaușescu, degene die dan overeind zijn blijven staan, zitten eveneens tjokvol met kerst. Het is iets waaraan je kunt zien dat een volk niet weet dat je trauma’s één voor één verwerken moet. Het spektakel in de supermarkten is pantagruelesk, dat in de kerken grotesk, het doet me denken aan

het volk in Goya’s ‘De begrafenis van Sardina’.

Riolen

Na de Revolutie zaten ook de drooggevallen riolen onder Boekarest vol. Vol snuivende zwerfkinderen. Ze droegen een nieuwe honger met zich mee, niet die van Ceaușescu, maar die van de nieuwe, woelige jaren, waarin sommigen van de ene op de andere dag stinkend rijk worden en anderen een nier moeten verkopen om te overleven. Voor hen, die jongelui in de riolen, stond niemand in de rij in de supermarkten, zij hadden nooit een kerst gehad. En veel van hen zullen er ook nooit één heb-

Ik vraag me af hoe de andere helft kerst viert (of de meerderheid, tweederde van de mensheid), de mensen die te weinig hebben om een leegte te vullen? Misschien bedwelmen ze zich met de hoop dat het waar is, dat met kerst ene Jezus is geboren om ooit hun pijn te verzachten en hopen ze uit de grond van hun hart dat zij op een dag ook zoals wij, de anderen, leven zullen en hun honger stillen en ook cadeaus zullen hebben om kerst te vieren. En zo zullen ze naar een ander level van de game gaan. Tot het ‘game over’ is.

R E P T R P E L T E N IN! I W

6 DECEMBER 2013 T/M 5 JANUARI 2014 Winter Roller Disco! Draaimolen! - Vuurspuwers! En nog veel meer voor jong & oud!

ANNA V

AN BUERENPLEIN NAAST CS


23

De hoogbejaarde zusters Willy Bassa en Joop Dijk zijn twee van de laatst overgebleven diaconessen van Bronovo. Tot begin jaren 80 waren de door God gedreven verpleegkundigen actief in het ziekenhuis en daarbuiten. Nu representeren zij de barmhartigheid uit vervlogen tijden, maar over het voortbestaan van de naastenliefde maken zij zich geen zorgen. Een leven lang dienen in acht vragen. Door Jasper Gramsma

Zuster Willy Bassa (93) werd ingezegend in 1951. Als hoofdzuster was zij bijna veertig jaar verbonden aan Bronovo. Ze is nog steeds woonachtig in Den Haag.

Zuster Joop Dijk (88) werd ingezegend in 1956. Zij was werkzaam als buitenpostdiacones in diverse functies. Nu woont ze in Assen.

Foto's: Frank van der Burg

‘Omzien naar elkaar is de gemeenschappelijke basis’

W

at bracht u ertoe om diacones te worden? J: Bij het Rode Kruis heb ik een spoedopleiding gevolgd en in 1948 ben ik naar het marinehospitaal in Soerabaja uitgezonden. Twee jaar later kwam ik terug en ging ik op sollicitatie in het diaconessenhuis van Hilversum. In de wachtkamer trof ik een zeer bedroefd echtpaar. De man en de vrouw waren net hun dochter verloren. Ik zal nooit vergeten hoe invoelend de besturend zuster – in vol ornaat – met deze mensen in gesprek ging. Ze was niet sentimenteel, maar wel heel troostend. Dat was het moment waarop ik dacht: zo ga ik ook werken. W: Dat ik verpleegster wilde worden, wist ik als kind al. Ik kan beter omgaan met mensen die iets hebben dan met gezonde mensen, zeg ik altijd. Toen ik belijdenis ging doen, besefte ik dat ik meer met het geloof wilde doen in de praktijk. Zodoende heb ik mij in 1944 aangemeld bij Bronovo. Na de vooropleiding volgde de inzegening, een belangrijk moment in het leven van iedere diacones. Welke tekst kreeg u mee van de dominee? J: Die tekst ken ik nog uit mijn hoofd: ‘Wees waakzaam en vestig al uw hoop op de genade die u zult ontvangen wanneer Jezus Christus zich openbaart’. Het is een boodschap die mij erg aanspreekt en waaraan ik in mijn werk vaak heb teruggedacht. Op mijn rouwkaart komt de tekst ook te staan, straks. W: Ik ken die tekst niet uit mijn hoofd. Het was er één die mij eigenlijk heel weinig heeft gezegd. ‘Laat ons dan met vrijmoedigheid toegaan tot den troon der genade’. Ik wist niet goed wat ik ermee aan moest, de tekst is mij nooit eigen geworden.

Hoe belangrijk is uw band met God om dit werk te kunnen doen? J: Laat ik het zo zeggen: ik ben er geen mens voor om uren te mediteren, dat kan ik niet. Anderen deden het wel en dat vond ik geweldig. In mijn functie had ik zo nu en dan best een moeilijk gesprek. Dan bad ik stil, tussen het werk door. Daaruit heb ik veel steun, sterkte en wijsheid gekregen. W: Als mensen ziek zijn, zijn ze vaak verdrietig, dan moet je ze troosten. Wanneer je christen bent, kun je goed de troost geven die je zelf ook hebt ontvangen. In het huis werd veel gebeden. Op de klassekant, waar ik werkte, kon je je instellen op de individuele man of vrouw. Dat was een voordeel, want op de grote zaal moest je algemeen blijven. Hoe verhoudt zich uw geloof tot de medische en technische aspecten van uw werk? J: Daarmee heb ik mij eigenlijk nooit zo bezig gehouden. Mijn sterkste kant is, denk ik, een pragmatische werkwijze. In het contact met onder andere de ondernemingsraad en hoofden van dienst ging het bijvoorbeeld soms over de vraag of een apparaat nu wel of niet moest worden afgesloten. Goed contact met elkaar was daarbij natuurlijk heel belangrijk. W: Ik vond het af en toe moeilijk. Abortus hoorde bijvoorbeeld niet, wat niet wegneemt dat het weleens gebeurde. Hoewel ik vind dat je de nood moet proberen te verhelpen, is abortus wat mij betreft niet nodig. De discussie over euthanasie heb ik niet meegemaakt, dat was toen geen actueel vraagstuk. Ik ben zelf beslist tegen, maar als een volwassene dat wil, moet die daar vrij in zijn. Wel heb ik te doen met degene die het moet uitvoeren.

Wat is de invloed van het diacones zijn op uw sociale leven? J: Mijn ouders en mijn vier broers waren helemaal niet blij toen ik me liet inzegenen. Ze dachten dat ze mij nooit meer terug zouden zien, omdat ik het klooster in zou gaan. Op één van mijn broers na, kwamen ze niet naar de inzegening. Achteraf besefte ik pas hoe moeilijk zij het ermee hadden. Ik ben gereformeerd opgevoed, maar dit hadden mijn ouders niet verwacht van hun enige dochter. Gelukkig is het allemaal weer goed gekomen. De diaconessenkring is altijd een grote steun voor me geweest. Vooral in mijn leidinggevende functies heb ik veel aan de ervaring van de oude zusters gehad. Buiten de kring had ik ook altijd vrienden. Een man heb ik wel gemist, maar ik heb een veel vrijer leven gehad dan de meeste getrouwde vrouwen. Bovendien kan er akelig veel aan de hand zijn met huwelijken en kinderen. W: De reacties in mijn omgeving waren best goed, ook al wist men niet goed waar ik mee bezig was. Voor mijn vader was het wel moeilijk, omdat hij vond dat ik een offer bracht. We verdienden niets: 30 gulden in de drie maanden. Uiteindelijk heeft hij het wel geaccepteerd. Het leven zonder man en gezin heb ik als goed ervaren, want ik weet niet anders. Ik ben gek op kleine kinderen, maar ik moet het stellen met neefjes en nichtjes. Heeft u ooit overwogen om uit het diaconessenleven te stappen? J: Nooit heb ik iets anders gewild. Als ik het over zou mogen doen, zou ik het zo weer doen. Dit is het mooiste beroep dat je kunt hebben. Met het woord roeping ben ik voorzichtig, omdat daarmee veel wordt gerommeld. Ik zou het een behoefte noemen.

W: Tussentijds stoppen is niet in me opgekomen. Ik ben eigenlijk getrouwd met mijn werk, het is mijn roeping. Welk moment uit uw loopbaan staat u het meest bij? J: Aan mijn tijd als hoofd van de jonge zusters heb ik mooie herinneringen. Wat me altijd is bijgebleven, is dat een paar leerlingen voor hun eerste nachtdienst met een ernstig zieke patiënt een plaat hadden opgezet met het lied ‘Dank u voor deze nieuwe morgen’. Deze jonge meisjes zochten en vonden steun in de laatste zin van het lied: ‘dank u, dat ik met al mijn zorgen bij u komen mag’. Dat heb ik altijd erg gewaardeerd. W: Er kwam een mevrouw binnen van rond de 70 die suïcide had gepleegd. Nadat we veel moeite hadden gedaan om haar weer in leven te krijgen, moest ze veertien dagen blijven. Ze vertelde mij dat ze dit had gedaan, omdat er een bobbeltje in haar borst zat. Met een verminkte borst kon ze zich niet vertonen bij haar man en drie zonen. Daarop belde ik de internist en ze werd diezelfde nacht nog geopereerd. Na de operatie heeft ze nog vijf jaar geleefd. Haar man en kinderen bleken het helemaal niet erg te vinden. Toen heb ik ook echt God gedankt dat ik de wijsheid had om te doen wat ik moest doen. God heeft me gestuurd, zo heb ik mijn werk kunnen doen. Daarover ben ik nog emotioneel. Wat laten de diaconessen na in Bronovo? J: Wat ik zo mooi vind aan Bronovo is dat het sociale aspect nog steeds een grote rol speelt, zeker in vergelijking met sommige andere huizen. Zo werkte er een man bij de civiele dienst die nu al lang met pen-

sioen is. Toch komt hij nog steeds koffie drinken in de grote keuken of bij de technische dienst. Hij blijft overal bij betrokken. Op sociale indicatie mochten de patiënten vroeger met de feestdagen wat langer blijven, dat heb ik ook altijd erg gewaardeerd. Als ik er ben, kom ik nog steeds thuis. W: Je houdt de maatschappij niet buiten de deur, er is veel veranderd sinds ik in 1980 wegging. Toch is de geest van de diaconessen er nog een beetje. We worden er altijd met alle egards ontvangen en als ik er geweest ben, kom ik er net weer een beetje beter vandaan. Hoe kijkt u aan tegen het verdwijnen van de diaconessen in Nederland? J: Er zijn nog maar weinig werkende diaconessen in Nederland. Onlangs hebben zuster Willy en ik een gift laten overmaken naar Manila namens de diaconessen van Bronovo, uit verbondenheid met de diaconessen in de Filippijnen na die verschrikkelijke ramp. Daar zie je het nog wel, maar vaak in een andere vorm. Bijvoorbeeld met een maatschappelijk accent naast ziekenzorg, zoals de zorg voor vrouwen en kinderen. Al verdwijnt het begrip in Nederland, anderen zullen op hun manier blijven omzien naar elkaar, dat is de gemeenschappelijke basis. Het is een geschiedenis met golfbewegingen, we leven nu in een andere maatschappij. W: De barmhartigheid is er nog steeds. Denk maar aan Artsen zonder Grenzen. Die mensen hebben het veel moeilijker dan wij het ooit hebben gehad. Ik zie het werk nog steeds gebeuren en ik geloof er heilig in dat het doorgaat. Er zullen altijd mensen zijn die barmhartigheid aan anderen bewijzen.

De feestdagen bij Omroep West Geniet ook tijdens de feestdagen van Radio West en TV West! Kerstconcert vanuit Oude Kerk Delft

Met onder meer Jan Vayne, LA The Voices, Pearl Jozefzoon en Ernst Daniël Smid. Kerstavond 24 december vanaf 20.00 uur.

Kerst Ouwe Joekel

Leen Huisman presenteert deze speciale kersteditie van het bekende programma De Ouwe Joekel, met heerlijke kerstmuziek in de stijl van Leen. Eerste kerstdag vanaf 9.00 uur.

Kerst Debby en haar Mannen

Extra lange kerstaflevering van dit gezellige Radio West programma met als man van de dag Curt Fortain. Tweede Kerstdag van 9.00 uur tot 14.00 uur.

Sjaak Bral: Vaarwel 2013

Sjaak Bral kijkt op zijn eigen manier terug op het jaar 2013. 31 december om 20.00 uur, 22.00 uur en 24.00 uur en op 1 januari om 15.30 uur.

Het Kersthuis

De jaarlijkste zoektocht naar het mooiste Kersthuis van de regio met Justin Verkijk. Iedere donderdag (ook Tweede Kerstdag) vanaf 18.00 uur.

Kerstconcert Atheneum Kamerorkest

Prachtige klanken in kerstsfeer, uitgevoerd door het Atheneum Kamerorkest. Zaterdag 21 december vanaf 18.00 uur.

Kerstconcert vanuit Oude Kerk Delft

Met onder meer Jan Vayne, LA The Voices, Pearl Jozefzoon en Ernst Daniël Smid. Kerstavond en Eerste Kerstdag vanaf 17.30 uur.

Jaaroverzicht

Een terugblik op het nieuws, sport en evenementen van 2013. 28, 29 en 30 december.

Vaarwel 2013

Sjaak Bral kijkt op zijn eigen manier terug op het jaar 2013. 31 december vanaf 20.00 uur, 22.00 uur en 24.00 uur en op 1 januari om 15.30 uur.

Extra Nieuws

Op Nieuwjaarsdag zijn er extra uitzendingen van het TV West Nieuws met een terugblik op Oudejaarsnacht en natuurlijk live beelden van de Nieuwjaarsduik in Scheveningen. 1 januari om 7.00 uur, 11.00 uur, 11.30 uur en 13.00 uur en 17.30 uur.

Omroep West wenst je mooie feestdagen! Ziggo digitaal

30

Altijd en overal op de hoogte van het nieuws met de Omroep West app. Schrijf je ook in voor onze gratis maandelijkse programmanieuwsbrief via www.omroepwest.nl/nieuwsbrief

Kerstbijlage

Recommend Documents