MCA
1
Opleiding
Institute of Management Accountants (IMA) Organisatie, research, onderwijs en chapters Drs. E. de With1 Programmaleider postdoctorale opleidingen tot Certified Management Accountant (CMA) en Certified Financial Manager (CFM) aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoofddocent Management Accounting en Financial Accounting bij deze opleidingen Op 10 juni 2004 is de eerste Annual Meeting gehouden aan de Vrije Universiteit te Amsterdam van de IMA Chapter Amsterdam, de eerste en enige IMA-chapter in Europa. Deze chapter organiseert diverse activiteiten o.a. in samenwerking met het Controllers Instituut. Het Amerikaanse IMA is de grootste organisatie op het gebied van financieel management ter wereld en loopt voorop in de verspreiding van kennis en praktijktoepassingen van nieuwe concepten, methoden en technieken op het gebied van financieel management. Om lezers van MCA inzicht te geven in het IMA en zijn activiteiten is dit artikel geschreven. In paragraaf 1 wordt aandacht besteed aan het IMA en zijn belangrijkste activiteiten. Daarna wordt in paragraaf 2 uitgebreid ingegaan op een Amerikaans praktijkonderzoek naar de functie-inhoud van management accountants. De resultaten van dit onderzoek vormen mede de basis voor het nieuwe examenprogramma dat per 1 juli 2004 in werking is getreden voor de opleiding tot Certified Management Accountant (CMA) en Certified Financial Manager (CFM). In paragraaf 3 wordt ingegaan op de nieuwe CMA/CFM-opleiding. Daarna wordt in paragraaf 4 aandacht besteed aan de vorig jaar opgerichte chapter Amsterdam, waarbij met name aandacht wordt besteed aan de activiteiten in 2004. Paragraaf 5 bevat aanbevelingen voor het Controllers Instituut. Het artikel eindigt in paragraaf 6 met samenvatting en conclusies.
1. Institute of Management Accountants (IMA)
1955 in de National Association of Accountants (NAA). Vervolgens werd in 1991 de naam veranderd in Institute of Management Accountants (IMA). Het hoofdkwartier van het IMA is gevestigd in Montvale, New Jersey, VS. Momenteel is het IMA met ruim 67.000 leden de grootste organisatie van management accountants ter wereld. Het aantal internationale leden is ruim zesduizend, afkomstig uit 119 verschillende landen. Bijna vierhonderd leden komen uit Nederland. Het IMA heeft als doelstelling het verhogen van het kennisniveau en de professionaliteit van management accountants. Bij dit streven staan de visie en missie van het IMA centraal. De visie luidt als volgt: “Global leadership in education, certification, and practice of accounting, finance, and information management.” De missie luidt als volgt: “Provide to members personal and professional development opportunities in management accounting, financial management and information management through education and association with business professionals and certification in management accounting and financial management.” De missie leidde onder andere tot de oprichting van het Institute of Certified Management Accountants (ICMA). Dit instituut organiseert namens het IMA het CMA/CFMexamen. Begin 2004 waren ruim 30.000 CMA/CFMdiploma’s uitgereikt. CMA’s en CFM’s zijn vooral werkzaam bij Amerikaanse bedrijven. Het CMA/CFM-programma wordt breed ondersteund door het bedrijfsleven. Ruim 125 bedrijven sponsoren het programma, onder andere Anheuser Busch, Apple Computer, AT&T, Boeing, DaimlerChrysler, Dow Chemical, Dupont, IBM, Johnson & Johnson en Procter & Gamble. Het CMA/CFM-programma wordt gezien als de belangrijkste activiteit van het IMA en is vooral van belang voor jonge finance professionals die opereren in een internationale omgeving (zie paragraaf 3).
1.1 Organisatie In 1919 werd de National Association of Cost Accountants opgericht. De naam van deze organisatie veranderde in
28
1
Aagtje Dijkman, student-assistant bij deze opleidingen, heeft een waardevolle bijdrage geleverd aan dit artikel.
Opleiding
MCA Tijdschrift voor Organisaties in Control
Om een beeld te geven van het gemiddelde IMA-lid wordt hierna informatie gegeven over de uitkomsten van het meest recente onderzoek onder IMA-leden (Strategic Finance, juni 2004). Eind 2003 is een enquête gehouden via een aselecte steekproef onder 4834 IMA-leden. Er werden 1809 ingevulde enquêtes (37%) retour ontvangen, waarvan 1670 bruikbaar (35%). Zie tabel 1 voor de belangrijkste onderzoeksresultaten.
middag werden er verschillende onderwerpen in kleinere groepen behandeld. Enkele voorbeelden van middagsessies zijn: managing customer profitability en beyond budgeting. Overigens worden de meeste voortgezette educatieactiviteiten door de chapters georganiseerd (zie paragraaf 4).
1.2 Commissies
De belangrijkste publicaties van het IMA zijn: • Strategic Finance; • Management Accounting Quarterly; • Statements on Management Accounting; • Research Studies.
Binnen het IMA zijn diverse commissies actief om het IMA-standpunt ten aanzien van diverse onderwerpen naar buiten te brengen. Een belangrijke commissie is de Financial Reporting Committee (FRC). Deze commissie analyseert en geeft commentaar op recente ontwikkelingen op het gebied van externe verslaggeving. Zij geeft met name commentaar op ontwerpvoorstellen van de Financial Accounting Standards Board (FASB), International Accounting Standards Board (IASB) en de Securities and Exchange Commission (SEC). De commissie brengt bij deze instituties met name praktische problemen naar voren van bepaalde voorstellen. Ook heeft het IMA indirect (via de Financial Accounting Foundation) invloed op de benoeming van leden van de FASB. 1.3 Voortgezette educatie De gedragscode van het IMA stelt eisen op vier punten: • vakbekwaamheid; • vertrouwelijkheid; • integriteit; • objectiviteit. Om aan deze gedragscode te voldoen moeten afgestudeerde CMA’s en CFM’s jaarlijks ten minste dertig uur aan voortgezette educatie besteden. Deze eis wordt ieder jaar
”
CMA’s en CFM’s moeten jaarlijks ten minste 30 uur aan voortgezette educatie besteden
”
door middel van een steekproef onder de leden gecontroleerd. Afgestudeerden in de steekproef moeten schriftelijk aantonen dat zij aan de eis van dertig uur hebben voldaan. De voortgezette educatie-eis wordt in belangrijke mate behaald door het bijwonen van het jaarlijkse congres en het meedoen aan de activiteiten van de chapter waarvan men lid is. Het laatste congres van het IMA is gehouden van 26 juni tot en met 30 juni 2004 in Chicago. Voor het bijwonen van dit congres krijgt men dertig Continuing Professional Education (CPE) points. Op dit congres werden in de ochtend plenaire zittingen gehouden en in de
2005
1.4 Publicaties
1.4.1 Strategic Finance Strategic Finance is het vlaggenschip van het IMA. In de maandelijkse uitgave van dit vakblad wordt vooral ingegaan op praktijken en trends op het gebied van accounting, finance en information management. Deze artikelen zijn met name nuttig voor CFO’s en controllers om hun professionaliteit verder te verbeteren. 1.4.2 Management Accounting Quarterly Dit blad is volledig online en bevat min of meer dezelfde onderwerpen als Strategic Finance. Echter, er wordt veel dieper ingegaan op de verschillende onderwerpen. Belangrijke onderwerpen zijn ABC/ABM, target costing, methods of calculating stock options en techniques to improve accounting and finance education. 1.4.3 Statements on Management Accounting2 De Statements worden gepubliceerd door het Amerikaanse Institute of Management Accounting. Navolging daarvan is niet verplicht, maar ze kunnen wel uiterst nuttig zijn bij de inrichting van het management-accountingsysteem. Het zijn derhalve praktische guidelines op het gebied van management accounting. In Canada worden ook Management Accounting Guidelines gepubliceerd. Deze vallen onder de verantwoording van het Canadese CMA. Bij sommige projecten (bijvoorbeeld de
Tabel 1. Onderzoeksresultaten.
median age female male degrees bachelor advanced years of experience current position current employer in field
2
2003
2002
2001
2000
1999
1998
46 33% 67%
44 31% 69%
42 32% 68%
42 32% 68%
41 30% 70%
41 31% 69%
98% 49%
98% 43%
98% 43%
99% 43%
98% 42%
98% 41%
6 10 19
6 9 18
4 8 15,5
4 8 15
4 7 14,5
4 7 14,5
De belangrijkste Statements zijn opgenomen in het Nederlandse Handboek Management Accounting (Kluwer).
29
MCA
1
Opleiding
richtlijn over de invoering van activity based costing) werken de Amerikanen en Canadezen samen. Belangrijke gepubliceerde statements zijn: • Implementing actuality-based costing; • Developing comprehensive performance indicators; • Effective benchmarking; • Value chain analysis for assessing competitive advantage; • Measuring and managing shareholder value creation; • Implementing activity-based management; • Implementing target costing; • Understanding and implementing internet e-commerce; • Evaluating controllership effectiveness; • Redesigning the finance function; • Implementing shared services centers. 1.4.4 Research Studies Het IMA was in het begin van de vorige eeuw (ca. 1920) een van de eerste organisaties die onderzoek uitvoerde op het gebied van management accounting. Er zijn in de loop van de tijd meer dan 250 studies uitgevoerd. In verband met de vitale rol van de IMA-research werd in 1994 een aparte eenheid opgericht: Foundation for Applied Research (FAR). De missie van de FAR is het (laten) doen van accounting en financieel managementresearch dat kan worden toegepast in de huidige en toekomstige business praktijk. In dit verband kan het onderzoek van Robert Cooper begin jaren negentig naar kostenmanagement in Japan worden genoemd. Dit onderzoek is door de FAR medegefinancierd. De belangrijkste publicaties van dit onderzoek zijn: • Cooper, R. (1995), When lean enterprises collide; • Cooper, R. & Slagmulder, R. (1997), Target costing and value engineering; • Cooper, R. & Slagmulder, R. (1999), Supply chain development for the lean enterprise. Het huidige researchprogramma staat op de website. De belangrijkste onderzoeksgebieden zijn: • alternatieve cost accounting systems; • capacity management; • capital budgeting; • customer valuation; • value based management; • enterprise risk management. Waarschijnlijk zijn de resultaten van de IMA-onderzoeken naar de inhoud van de controllersfunctie het interessantst voor de lezers van MCA. Het IMA heeft in 1995 en 1999 praktijkonderzoeken laten verrichten onder zijn leden, naar de inhoud van de controllersfunctie binnen Amerikaanse bedrijven. De belangrijkste resultaten van het onderzoek uit 1999 worden hierna weergegeven.
2. Veranderende rol van de controller: een praktijkstudie3 De rol van de management accountant is de afgelopen tien à vijftien jaar in veel bedrijven drastisch gewijzigd,
30
mede als gevolg van ontwikkelingen in de informatietechnologie. De management accountant heeft zich ontwikkeld van boekhouder (bean counter) tot gewaardeerd business partner. Uit vakpublicaties blijkt dat bij Nederlandse ondernemingen zich een soortgelijke ontwikkeling heeft voorgedaan.
”
De rol van de management accountant is de afgelopen jaren drastisch gewijzigd De veranderingen in de rol van de management accountant zijn voor het laatst vastgesteld in een Amerikaans praktijkonderzoek uit 1999. De titel van dit onderzoek luidt: Counting more, counting less: transformations in the management accounting profession. Het onderzoek geeft een momentopname weer van de actuele functie-inhoud van de management accountant in de VS, hoe het beroep is veranderd en waar het naar toegaat. Het praktijkonderzoek uit 1999 is gebaseerd op telefonische interviews met driehonderd ervaren management accountants. Ook zijn bij vijf toonaangevende bedrijven persoonlijke interviews gehouden. Het onderzoek richt zich vooral op de management accounting-functie en biedt inzicht in de veranderingen die deze functie heeft ondergaan in Amerikaanse bedrijven. Het praktijkonderzoek legt de transformatie vast van boekhouder tot business partner. Steeds meer management accountants besteden het grootste gedeelte van hun tijd aan bedrijfsanalyses. 2.1 Verbeterd imago Vergeleken met het vorige praktijkonderzoek uit 1995 laten de resultaten van het nieuwe onderzoek een voortdurende en toenemende verandering in het werk van management accountants zien, in hun rol in de organisatie en in de waarde die zij toevoegen bij het nemen van beslissingen. Management accountants worden binnen organisaties steeds meer gevraagd voor hun advies, expertise en betrokkenheid. 2.2 Toename communicatie met andere functies In 1995 zei 48% te werken in interdisciplinaire teams. In 1999 is dit toegenomen tot 56%. Tegenwoordig besteden management accountants meer tijd aan communicatie met medewerkers in hun bedrijf dan vijf jaar geleden.
3
Russel, K.A., G.H. Siegel, C.S.B. Kulesza, Management Accounting Quarterly, Fall 1999.
”
Opleiding
MCA Tijdschrift voor Organisaties in Control
Over het algemeen zijn de respondenten het erover eens dat goede interpersoonlijke eigenschappen essentieel zijn voor succes. 2.3 Verandering in werkplek Traditioneel werkten management accountants binnen stafafdelingen. Echter, 20% van de respondenten meldt dat ten minste de helft van de management accountants in hun bedrijf verplaatst is van de centraal gelegen accounting afdeling naar de operationele afdelingen, waar zij deel uitmaken van interdisciplinaire teams. Zij zijn actief betrokken bij beslissingen. In grotere bedrijven geeft 45% van de respondenten aan dat ten minste de helft nu deel uitmaakt van de operationele afdelingen. 2.4 Definitie management accountants Wanneer gevraagd wordt naar een term die een beschrijving geeft van hun werk, antwoordt 39% ‘finance’, 33% zegt ‘accounting’ en 28% gebruikt een andere term. ‘Finance’ lijkt een meer volledige en acceptabele term om de gevarieerde activiteiten te beschrijven die de respondenten uitvoeren. De meest algemene redenen om de term finance te gebruiken, hebben te maken met de positieve associatie hiervan en met de negatieve associatie van ‘accounting’. Interessant genoeg gebruikte geen van de respondenten de term ‘management accountant’ om zichzelf te beschrijven. Ze noemen zich vaak ‘financial manager’ en wel om de volgende redenen: • finance kijkt vooruit, terwijl accounting terugblikt; • finance is meer all-inclusive dan accounting; • accounting heeft betrekking op debit en credit; • accountants zijn ‘number crunchers’.
”
Management accountants noemen zich steeds vaker ‘financial manager’ 2.5 Eigenschappen voor succes
”
2005
2.6 Toekomst De respondenten melden een verschuiving in de afgelopen vijf jaar van traditionele accountingwerkzaamheden naar nieuwe, meer waardevolle activiteiten. De belangrijkste nieuwe activiteiten zijn strategische planning en procesverbetering. Vergeleken met vijf jaar geleden, besteden respondenten meer tijd aan de volgende activiteiten: • interne adviezen; • strategische planning; • procesverbeteringen; • computersystemen en -activiteiten; • financiële en economische analyses; • managen van de accounting/finance functie. Wanneer de respondenten drie jaar vooruit kijken, verwachten ze nog meer tijd te besteden aan dezelfde werkzaamheden. Vergeleken met vijf jaar geleden zeggen respondenten minder tijd te besteden aan traditionele activiteiten zoals accountingsystemen, financiële rapportages, budgettering, fiscale verslaggeving en consolidaties. 2.7 Veranderingen in de financiële functie Bijna alle respondenten denken dat de veranderingen in hun werk veroorzaakt worden door veranderingen in de financiële functie. De voornaamste veranderingen omvatten: • partner (adviseur) in managementbeslissingen; • finance brengt meer aspecten van business met zich mee; • meer planning/strategie; • meer gecomputeriseerde technologie; • meer betrokken bij team building/beslissingen nemen; • meer betrokken bij het beoordelen van bedrijfseffectiviteit. Figuur 1 geeft de ontwikkeling van de management accountant-functie duidelijk weer. Bijna alle respondenten geloven ook dat de huidige trend richting business partner zal doorzetten. Management Accountant Focus
Strategic
De deelnemers aan het onderzoek werden gevraagd om aan te geven welke kennis, eigenschappen en talenten management accountants nodig hebben om succes te bereiken. Deze informatie is met name waardevol voor huidige studenten bedrijfseconomie en bedrijfskunde. De volgende punten werden genoemd: • communicatieve vaardigheden (mondeling, schriftelijk); • in een team kunnen werken; • analytische vaardigheden; • gedegen kennis en begrip van hoe een bedrijf functioneert; • gedegen kennis en begrip van accounting.
2000/5
Tactical 1990 Operational
Traditional
Transition
Advanced
Management Accountant Tools Figuur 1. Ontwikkeling van de management accountant-functie.
31
MCA
1
Opleiding
2.8 Consequenties voor accounting onderwijs Het accounting onderwijs op universiteiten in de VS is nog vaak gericht op traditionele onderwerpen (financial accounting, auditing, accounting information systems, tax accounting). De hiervoor genoemde belangrijke onderwerpen, bijvoorbeeld strategische planning en decision analyses, worden nauwelijks onderwezen in de meeste accounting programma’s. Om aan de behoeften van de bedrijven beter tegemoet te komen is het noodzakelijk dat docenten aan universiteiten een actueel inzicht hebben in de werkzaamheden van een modern bedrijf. Deze actuele inzichten, die zijn verworven met het praktijkonderzoek, dienen verwerkt te worden in onderwijsprogramma’s. Op basis van de resultaten van het in deze paragraaf besproken onderzoek en van praktijkwaarnemingen begin 21ste eeuw is het programma van het CMA/CFM-programma per 1 juli 2004 drastisch gewijzigd (zie paragraaf 3).
”
Het CMA/CFMprogramma is per 1 juli 2004 drastisch gewijzigd
”
3. CMA/CFM-opleiding Het eerste CMA-examen werd in de VS afgenomen in 1972. Het examen bestond uit vijf onderdelen en werd schriftelijk afgenomen in juni en december van elk kalenderjaar. In 1991 is het aantal vakken teruggebracht tot vier. Vanaf januari 1998 wordt het examen per computer afgenomen en bestaat ieder onderdeel uit 110 meerkeuzevragen. Het examen kan worden afgelegd in testcentra in de VS en diverse landen buiten de VS, waaronder Nederland. Ongeveer 25% van de examenkandidaten betreft buitenlandse kandidaten. In 1998 is in Amerika het CFM-programma geïntroduceerd. Het belang van corporate finance bleek te zijn toegenomen en controllers kregen steeds vaker met financieringsvraagstukken te maken. Het vakgebied corporate finance heeft een sterke invloed op financial accounting, bijvoorbeeld bij het verwerken van derivaten en optieregelingen. Ook heeft corporate finance invloed op management accounting, bijvoorbeeld bij de economic value added-problematiek. Het is mogelijk om na het behalen van het CMA-diploma het CFM-examen af te leggen. Na het succesvol afleggen van het CFM-examenonderdeel (Corporate Financial Management) krijgt men ook het CFM-diploma. Het IMA in de VS adviseert kandidaten om beide programma’s te doen (dual certification).
32
Vanaf 1 juli 2004 geldt een nieuw CMA-examen.4 Het hoofdvak van het CMA-examen is management accounting (part 2). Het CMA-examen bestaat uit vier onderdelen en is volgens onderstaand schema opgebouwd: Part 1: Business Analysis • micro economics; • macro economics; • global business environment; • internal controls; • quantitative methods; • financial statement analysis. Part 2: Management accounting and Reporting • budget preparation; • cost management; • performance measurement; • information management; • external financial reporting. Part 3: Strategic Management • strategic planning; • strategic marketing; • corporate finance; • decision analysis; • investment decisions. Part 4: Business Applications • all topics form parts 1, 2 and 3, plus: • organization management; • organization communication; • behavioral issues of management accounting; • ethical considerations. De onderdelen 1, 2 en 3 worden door middel van meerkeuzevragen via de computer getoetst. Deel 4 mag pas worden afgelegd als de eerste drie onderdelen zijn behaald. Deel 4 wordt getoetst door middel van circa vijf op de praktijk georiënteerde cases. Op de website van het IMA staat een uitgebreide ‘content specification outline’. Deze outline geeft in twintig pagina’s nauwkeurig aan welke onderwerpen op het examen aan de orde komen. Vanaf 1 juli 2005 wordt ook een nieuw CFM-programma ingevoerd. Bij dit programma staat strategic financial management centraal. De belangrijkste onderwerpen zijn: risk management, corporate governance, capital management and analysis, raising capital en investing capital. Deze onderwerpen worden via de computer getoetst door middel van meerkeuzevragen (deel 1 CFM) en praktijkcases (deel 2 CFM)
4
De meeste management accountants in de VS zijn (nog steeds) afgestudeerd als accountant. In april 2004 is het nieuwe programma voor Certified Public Accountant (CPA) ingevoerd. Het CPA-examen wordt ook per computer afgenomen met meerkeuzevragen en cases. Ook de inhoud is geactualiseerd. Jaarlijks doen circa 60.000 kandidaten CPA-examen. Zie voor meer informatie www.aicpa.org
Opleiding
MCA Tijdschrift voor Organisaties in Control
Uit het meest recente jaarverslag van het IMA (Strategic Finance, maart 2004) komen de gegevens in tabel 2. Het CMA/CFM-programma wordt ondersteund door een netwerk van circa driehonderd Amerikaanse universiteiten. In Nederland wordt het CMA/CFM-programma aangeboden aan de Vrije Universiteit, waar jaarlijks ongeveer negentig cursisten het programma volgen.
4. IMA Chapter Amsterdam In de VS bestaan ruim 150 actieve chapters. Deze chapters vormen de ruggengraat van het IMA. Afgestudeerde CMA’ers en CFM’ers nemen deel aan voortgezette educatieactiviteiten van de chapters en zien deze ook als middel om te netwerken. Bijna iedere grote stad heeft een chapter; sommige chapters hebben duizenden leden. Buiten de VS zijn zeven actieve chapters, zes in Azië en één in Europa. In 2001 is het idee van een Amsterdamse IMA Chapter geboren en werd de kleine oprichtingscommissie gevormd. Het IMA heeft in februari 2003 de chapter formeel vastgelegd als officiële chapter van het IMA. De lancering van de eerste Europese chapter vond plaats tijdens een symposium dat op 8 mei 2003 aan de Vrije Universiteit georganiseerd werd. Tijdens dit symposium is met name ingegaan op de veranderende rol van de controller bij bedrijven.
”
Bijna iedere grote stad in de VS heeft een chapter; sommige hebben duizenden leden
”
Het IMA Chapter Amsterdam heeft bijna vierhonderd leden. Het belangrijkste doel van de chapter is om cursussen en seminars en dergelijke aan te bieden voor de afgestudeerde CMA’ers en CFM’ers, zodat zij aan hun voortgezette educatieverplichting kunnen voldoen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met het Controllers Instituut. De chapter heeft de volgende belangrijke activiteiten. Strategic finance workshops De chapter Amsterdam organiseert vanaf 2004 circa acht workshops Strategic finance per jaar. De workshops worden als regel gegeven door afgestudeerde CMA’ers en CFM’ers bij Nederlandse bedrijven en hebben betrekking op actuele onderwerpen op het gebied van financieel management. Deze onderwerpen worden voor een belangrijk deel ontleend aan het vakblad Strategic Finance. Onderwerpen van de workshops zijn: management buy out’s, pensioenproblematiek, planning en control van
2005
merken, management control bij Heijmans, project management en strategy maps. Dit laatste onderwerp staat centraal in het nieuwste boek van Kaplan & Norton en is ook behandeld in Strategic Finance (februari 2004). Annual meeting Op 10 juni 2004 werd de jaarlijkse annual meeting van de chapter georganiseerd. Het onderwerp was: Management en control van allianties in de praktijk. Er werd o.a. ingegaan op de praktijkervaringen van KLM en P&O Nedlloyd. Volgend jaar wordt een bijeenkomst georganiseerd met als thema: Performance management. Cursussen Controllers Instituut Het Controllers Instituut (CI) organiseert in het voorjaar en najaar ongeveer tien cursussen. Deze cursussen worden ook aangeboden aan de leden van de chapter Amsterdam. In het najaar van 2004 zijn onder andere de volgende cursussen georganiseerd: internationale standaarden, strategisch kostenmanagement, internal auditing en activity based budgeting.
5. Aanbevelingen voor het Controllers Instituut Het Controllers Instituut (CI) is eind 1994 opgericht met als doelstelling de bevordering van de kwaliteit van de beroepsuitoefening in financieel-economische functies. Het aantal leden bedraagt ruim 6000 en bestaat uit ongeveer 30% RC’s en 70% RA’s. Als belangrijk onderdeel van zijn taak ziet het Controllers Instituut het organiseren van ongeveer twintig korte cursussen voor permanente educatie. Deze cursussen hebben vooral betrekking op het vakgebied management accounting en control. Ook organiseert het CI jaarlijks in juni een Financial Executive Programme, een door deelnemers hoog gewaardeerde cursus, en in november een jaarcongres (waaraan in dit nummer de nodige aandacht wordt besteed). MCA is het officiële communicatiemiddel van het CI; het is een wetenschappelijk georiënteerd vaktijdschrift. De website vervult in toenemende mate het communicatiekanaal ten aanzien van actueel nieuws en evenementen. Uit het voorgaande blijkt dat het CI de afgelopen jaren veel heeft bereikt. Zijn er voor het CI nog lessen te trekken uit de ervaringen van het Amerikaanse IMA?
Tabel 2. 2002
2003
CMA certified first-time applicants
25.940 4.407
25.104 4.612
CFM certified first-time applicants
3.158 1.418
2.680 684
33
MCA
1
Opleiding
Wellicht is een eerste les de voortgezette educatie. Bij het IMA moet jaarlijks ten minste dertig uur aan cursussen worden gelopen op de voor de controller relevante vakgebieden. Gezien de statuten van de VRC zou ook in Nederland verplichte voortgezette educatie wel noodzakelijk zijn. In deze statuten staat het volgende onder het kopje vakbekwaamheid: “De controller is verantwoordelijk voor het handhaven van een voldoende niveau van zijn vaktechnische kennis en vaardigheden.” Vervolgens wordt als toelichting bij deze gedragsregels aangegeven dat de controller op de hoogte moet blijven van de ontwikkelingen op de voor zijn functie relevante gebieden zoals administratieve organisatie, administratieve automatisering, bedrijfseconomie, recht, belastingen, financiering en externe berichtgeving. Echter, er is geen gekwantificeerde verplichting genoemd, uitsluitend een uit de gedragscode voorvloeiende kwalitatieve verplichting. Dit laatste laat zich evenwel moeilijk controleren. Een tweede les zou de inhoud van het onderwijsprogramma van de controllersopleidingen kunnen zijn. Het IMA heeft een zeer gedetailleerd overzicht opgesteld van het CMA/CFM-onderwijsprogramma. Dit is mede gebaseerd op praktijkonderzoek naar de inhoud van de controllersfunctie. Het CI zou in Nederland praktijkonderzoek kunnen doen en op basis daarvan aanbevelingen kunnen doen welke elementen in het onderwijsprogramma van de controllersopleidingen gewenst zijn.
”
Binnen het Controlers Instituut vond nauwelijks onderzoek plaats
”
Een derde les betreft research. Al sinds 1919 heeft het IMA-research op het programma staan. Dit betreft vooral toegepast onderzoek op het gebied van financieel management en wordt meestal uitgevoerd door onderzoekers van o.a. toonaangevende universiteiten. Tot enkele jaren geleden vond er binnen het CI nauwelijks onderzoek plaats. Sinds 2003 is daar verandering in gekomen door het bevorderen en ondersteunen van onderzoek naar de rol en het werkterrein van de CFO/controller/financieel manager, in samenwerking met diverse Nederlandse universiteiten.
34
Een laatste punt betreft de naamgeving. Sinds 1919 zijn er verschillende namen gehanteerd voor management accountants/controllers in de VS. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in de naam Institute of Management Accountants. Met deze naam is men nog steeds niet erg gelukkig omdat de term management accounting vaak een te saai imago oplevert. Zo blijkt uit eerder behandeld praktijkonderzoek dat geen enkele respondent zich management accountant noemt om zich te beschrijven; ze geven vaak de voorkeur aan de naam financial manager. Ook het lijfblad van het IMA heeft nog niet zo lang geleden een andere naam gekregen: Strategic Finance in plaats van Management Accounting. In dit kader kan er ook nog gewezen worden op het feit dat de Amerikaanse organisatie voor CFO’s en treasurers al in 1961 de naam van haar organisatie heeft gewijzigd van Controllers Institute in Financial Executive Institute. Voor het Nederlandse CI zou wellicht de volgende naam beter zijn: Netherlands Institute of Financial Executives (NIFE).
6. Samenvatting en conclusies Het Amerikaanse IMA is de grootste organisatie op het gebied van financieel management. Zijn activiteiten zijn met name gericht op onderwijs (o.a. CMA/CFM-programma, voortgezette educatie), research en publicaties (o.a. Strategic Finance). Uit IMA-onderzoek blijkt dat de rol van de controller de afgelopen tien à vijftien jaar drastisch is gewijzigd. De controller is veranderd van scorekeeper/beamcounter tot financial manager (business partner). Deze veranderende rol heeft ertoe geleid dat het CMA/CFM-programma per 1 juli 2004 is aangepast. Het in 1994 opgerichte CI heeft de afgelopen tien jaar veel bereikt, en kan op basis van de Amerikaanse ervaringen verbeteringen aanbrengen voor de toekomst. In dit kader kan met name worden gedacht aan de Amerikaanse ervaringen ten aanzien van voortgezette educatie, inhoudseisen ten aanzien van opleidingen en research. Ook zou op grond van Amerikaanse ervaringen verstandig zijn om de ‘saaie’ naam Controllers Instituut te vervangen door een meer dynamisch klinkende naam, bijvoorbeeld The Netherlands Institute of Financial Executives. Zie voor uitgebreide informatie over het IMA en zijn activiteiten www.imanet.org. MCA
