Ingangsopdracht EH-Traject Wat leuk dat je overweegt om het Traject te gaan doen! Onze eerste reactie is: kom vooral. Maar de ervaring heeft geleerd dat we een uitgesproken hbo-instelling zijn qua niveau van colleges en teksten. Dat ligt niet iedere student. Jij hebt een (v)mbo-achtergrond, vandaar dat we je vragen een instaptoets te doen. Jouw antwoorden op bijgevoegde vragen zijn de insteek van het gesprek dat iemand van de staf met je gaat voeren. Wees jezelf en beantwoord de vragen eerlijk. De opdracht is geen toets waar je in slaagt of faalt, maar een poging tot een eerlijke afweging door jou en ons. We hebben gekozen voor een onderwerp dat ook tijdens het Traject ter sprake komt. Veel plezier bij het maken van deze instaptoets! Lees de tekst op de volgende pagina’s. Het is het eerste hoofdstuk, ‘Ik ben zo saai’ uit het boek Leven met jezelf…en anderen, van Wil Doornenbal, Boekencentrum, Zoetermeer, 1994. ISBN 90 239 0296 3, p. 9-20 (12p) Beantwoord de volgende vragen. 1. Hoe definieert de auteur de begrippen ‘zelf’ en ‘zelfbeeld’? Wat is een negatief zelfbeeld? En een positief zelfbeeld? Wat is de link tussen ‘zelfbeeld’ en ‘zelfwaardering’? 2. Vind je dit een makkelijke of een moeilijke tekst om te lezen? Waarom? Vind je het interessant om over dit onderwerp te lezen? Waarom (niet)? 3. Herken je jezelf in iets wat er geschreven wordt? Vertel. 4. Maak de volgende zinnen af: Ik ben goed in… Ik ben slecht in… Ik ben positief over mijn… Ik schaam me voor mijn… Als mensen mij zien, denken ze van mij… Als ik nieuwe mensen ontmoet, voel ik… Dat komt door… Ik kan van mijzelf niet uitstaan dat… Ik kan van anderen niet uitstaan dat… Mensen die mij volledig accepteren, zijn… Om met mijzelf te leven zoals ik nu ben, vind ik… Vergeleken met anderen in mijn situatie ben ik… 5. Lees door wat je bij 3 en 4 hebt opgeschreven. Wat valt je op aan je zelfbeeld en je zelfwaardering? Stuur je antwoorden in een bijgevoegd word-document naar:
[email protected]
1
Ik ben zo saai Zelfbeeld en zelfwaardering Het was een warme zomermorgen. Ik zat op een terras te genieten van een drankje, de zon en de mensen. Vlak bij mij zaten twee vriendinnen hun vakantiefoto's te bekijken. 'Deze vind ik leuk van je; die wil ik wel hebben. Bestel hem maar bij' , zei de ene. En ze wees op een foto op het tafeltje. 'Hoe kom je daar nou bij? Ik sta er afschuwelijk op. Moet je kijken: die wallen onder mijn ogen. Toch geen gezicht?' ,reageerde haar vriendin fel. 'Nee, neem dan deze.' De afgekeurde foto werd in het mapje gestopt en een andere werd tevoorschijn gehaald. 'Kijk hier…’ Heel vaak zijn we zelf niet tevreden met 'hoe we erop staan'. Nu is dat bij foto's gemakkelijk te verhelpen. Alleen de leuke bestellen we bij. De rest geven we terug aan de fotograaf of gooien we weg. Moeilijker ligt het met het innerlijke plaatje dat we van onszelf hebben. We leven immers allemaal met een innerlijk portret van onszelf. Dat portret laten we soms liever maar niet zien, omdat we vinden dat we er niet zo positief op staan. Het is een schets, die in de loop der jaren ontwikkeld is. Ons ‘zelf’ Allemaal hebben we een beeld van ons 'zelf'. Over het begrip 'zelf' is veel gefilosofeerd in de loop der eeuwen. Die discussie ga ik hier niet aan, omdat we willen nadenken over het praktisch leven met dat zelf. Ik ga er daarom in dit hoofdstuk van uit, dat we met ons zelf bedoelen de persoon die we werkelijk zijn zonder toneelspel en zonder 'doen alsof'. Soms laten we een ander dat 'zelf' zien. Andere keren voelen we ons gedwongen om stukjes van dat echte zelf te verbergen. Allemaal dragen we tot op zekere hoogte maskers. We doen ons bijvoorbeeld opgewekt voor op ons werk, maar als we thuis zijn, komen de verdrietige gevoelens naar buiten, die we de hele dag voor onze collega’s verborgen hebben gehouden. Ouders laten soms aan hun kinderen hun eigen onzekerheden niet zien, omdat ze menen dat dat beter is. Als vrienden je uitlachen omdat je volgens hen te soft bent, wat doe je dan? Velen verbergen dan dat zachtere deel van hun zelf. Leidinggevenden voelen zich soms genoodzaakt om zich van buiten anders te tonen dan ze zich van binnen voelen. Op zich zijn die maskers nuttig, maar dan moeten we ons er wel van bewust zijn dat we gedeelten van onszelf tijdelijk achter de coulissen gezet hebben. Meestal weten we wel van onszelf wanneer we echt zijn en wanneer niet. Dat echte zelf van ons denkt, oordeelt en voelt. Het heeft lief en het haat; het verlangt en streeft naar dingen. AI die aspecten samen, en nog veel meer, vormen onze persoon, ons zelf. Dat zelf is geen vast gegeven. Heel ons leven groeit het en verandert het. Een bepaalde kern blijft vaak wel gelijk. Daardoor herkennen mensen elkaar, ook al hebben ze elkaar jaren niet gezien en zijn ze door de tijd heen veranderd. Maar jouw zelf en het mijne zijn geen onverwrikbare kernen. Gelukkig niet. Sommige
2
mensen hebben toch de neiging om zichzelf vast te pinnen: 'Zo ben ik nou eenmaal; hier moet ik maar mee leven.' De werkelijkheid is dat we constant in beweging zijn. We veranderen. We zijn een proces. En dat moeten we benutten. Er is zeker sprake van aanleg. Deze aanleg vormt de grens, tot waar iemand op een bepaald terrein kan groeien en veranderen. Maar hoe dat groeien gaat, hoe snel en langs welke wegen, dat is heel verschillend. Ieder mens gaat in dat groeiproces een eigen route, die verschilt van de route van een ander. Dat maakt omgang met onszelf en anderen zo boeiend. Steeds is er meer te ontdekken. Daarom is het nuttig om heel open naar ons zelf en anderen te kijken. Om dus ook ons zelf open tegemoet te treden. Vragen om dat groeiende ‘zelf’ beter te leren kennen, zijn bijvoorbeeld: - In wat voor ontwikkelingsproces zit ik? - Hoe was ik een tijdje geleden? - Waarin ben ik nu anders dan vroeger? Waarin blijf ik gelijk? - Hoe is die verandering tot stand gekomen? - Waar streef ik nu naar? - Welke middelen werken goed in mijn groeiproces Wie probeert deze vragen te beantwoorden, zal merken dat dat niet meevalt. Hij zal verzuchten: 'Ik weet niet zo goed hoe het bij mij zit. Bovendien: wie zegt me dat ik mezelf goed zie?' Daarmee zitten we bij de vraag over de juistheid van het beeld dat we van onszelf hebben.
Ons zelfbeeld: realistisch, niet-realistisch, onzeker We leven dus allemaal met een innerlijk portret van ons zelf. Het is het beeld dat we hebben van onze mogelijkheden en grenzen op velerlei gebieden en in allerlei situaties. Het beeld van onze sterke en zwakke kanten op bijvoorbeeld intellectueel, lichamelijk, sociaal, creatief en emotioneel terrein. Dit zelfbeeld kan realistisch zijn: dan klopt het met de feiten. Het kan ook niet-realistisch zijn en niet kloppen met de werkelijkheid. De jongen die denkt dat alle meisjes hem maar raar vinden terwijl ondertussen enkele klasgenootjes verliefd op hem zijn, heeft op dit terrein een niet-realistisch beeld van zichzelf. Het klopt niet met de feiten. Zo ook de man die door zijn collega’s als narrig wordt beleefd, terwijl hij zelf een 'foto' van zichzelf heeft waar hij als aangenaam mens op staat. Als anderen mij prettig vinden in de omgang maar ik zelf een afdruk heb waar ik 'onaantrekkelijk voor anderen' onder schrijf, dan leef ik met een niet-realistisch zelfbeeld. Het is natuurlijk belangrijk een realistisch beeld van onszelf te ontwikkelen. Maar dat valt soms niet eens zo mee. Daarover echter meer in de volgende hoofdstukken. We spreken van een onzeker zelfbeeld als iemand voor zijn opvattingen over zichzelf te afhankelijk is van de reacties van andere mensen. Het zelfbeeld kan dan heel gemakkelijk omslaan, afhankelijk van de omgeving van die persoon. In de puberteit is het onzekere zelfbeeld een heel gewoon verschijnsel. In die periode is bijna elke jongere op zoek naar zichzelf. Hij is dan overgevoelig voor wat anderen zeggen, vooral zijn leeftijdgenoten. Hoe zien ze hem? Zijn ze negatief over hem, valt hij 'er buiten', dan kan zijn onzekere zelfbeeld zo maar omslaan. Ik merk dat heel wat jongeren slechte ervaringen opdoen tijdens hun schooltijd. Sommigen 3
worden letterlijk weggepest omdat ze niet de juiste merkkleding dragen. Als zij niet 'vlot' genoeg zijn, wordt er vaak om hen gelachen en krijgen zij het etiket: 'slome' of 'tut'. De school is voor velen een arena, waar alleen de 'sterkste' overleeft. Veel studenten vertellen mij hoe zij zich vroeger op school maar neerlegden bij het feit dat ze niet tot de 'in-group' behoorden. Maar innerlijk voelden ze zich enorm gekwetst. En later vonden ze het moeilijk om te geloven dat die schoolervaring niet de hele waarheid was over henzelf. Dat er ook andere situaties waren waarin ze prima konden functioneren. Ze namen al die nare plaatjes mee naar nieuwe situaties. Ze gingen ervan uit dat ze ook in andere situaties er wel weer 'buiten' zouden vallen. Velen houden deze nare ervaringen voor zich; ze praten er niet over. Maar ze blijven er wel mee rondlopen. Ze worden daardoor te voorzichtig in contacten met anderen of ze willen juist domineren. Beide zijn vluchtroutes om zichzelf veilig te stellen tegen de pijnlijke reacties van anderen, die ze opnieuw verwachten. Als iemand met een onzeker zelfbeeld in een groep zit waar hij zich de mindere voelt, zal hij zich gemakkelijker dan anderen aanpassen aan de regels van de groep. Als die regels tenminste niet te veel tegen zijn eigen overtuigingen ingaan. Hij voelt zich in het aanpassen veilig. Kritisch denken of authentiek-zijn staan bij hem op een laag pitje. Daardoor kan hij uitgroeien tot iemand die eigenlijk niet weet wie hij zelf is en wat hij zelf wil. Vooral jeugdleiders moeten hier alert op zijn. Is de zich aanpassende jongere wel zo sterk als hij lijkt? Het is lastig voor de groep als iemand zich niet aanpast. Maar is het aanpassen altijd wel zo passend bij de groei van de jongere? Elke volwassene die met jongeren omgaat, moet zich die vraag stellen. Niet theoretisch, maar nadenkend over de concrete jongen met wie hij te maken heeft of het bepaalde meisje waarmee hij contact heeft.
Onze zelfwaardering In ons fotoalbum schrijven we vaak wat bij de foto's die we ingeplakt hebben. Als een kennis ons album doorbladert, kan hij uit de onderschriften opmaken wat we waarderen en wat niet. Zo doen we ook met ons innerlijke portret. We schrijven daar een commentaar onder. Dat onderschrift kan veel zeggen over onze zelfwaardering. Wie onder zijn zelfportret schrijft: 'Een diepzinnige jongen', laat een heel ander gevoel over zichzelf zien dan degene die eronder schrijft: 'Wel aardig, maar niet zo leuk als anderen' . 'Ach', zul je misschien zeggen, 'wat een woorden gewijd aan zoiets onbenulligs als het antwoord op de vraag hoe ik mijzelf zie en hoe ik me over mijzelf voel. Dat is toch totaal niet van belang: Integendeel! Uit de praktijk blijkt dat onze manier van denken over onszelf de meest belangrijke factor is die bepaalt hoe we met onszelf en met anderen omgaan. Deze beïnvloedt onze prestaties soms nog meer dan onze intelligentie en kleurt onze hele kijk op de wereld. Ons incasseringsvermogen kan ook sterk beïnvloed worden door onze zelfwaardering. Reden genoeg om bij de positieve en negatieve zelfwaardering even stil te staan.
Positieve zelfwaardering We kunnen alleen met een evenwichtige, positieve zelfwaardering leven als we ons zelf genuanceerd zien. Dat wil zeggen dat we de aspecten van onze persoon in verhouding tot elkaar zien. We weten dan bijvoorbeeld dat we niet zo 'vlot' zijn in de omgang, maar dat mensen ons over het algemeen wel sympathiek vinden. Of dat we niet zulke diepe denkers
4
zijn, maar dat mensen graag met praktische levensproblemen bij ons komen. Dus we hebben geen zwart-wit-plaatje van onszelf, maar een genuanceerd beeld. Wat we zien van ons zelf, accepteren we ook. We hebben hoop voor dat zelf. We zien het zitten met ons zelf. We willen met ons zelf, zoals we nu zijn, leven. We willen onze eigen vriend worden. Ouders kunnen van hun kind houden, hoewel zij zien dat het kind beperkingen heeft en in veel dingen moet groeien. Maar zij zijn blij met dat kind zoals het nu is, inclusief zijn sterke en zwakke kanten, inclusief alles wat nog ontwikkelen moet. Zo kan iemand van zijn zelf houden. Is dat positief zijn over onszelf wel realistisch? Maakt dat niet eigenwijs? Het tegendeel is waar. Wie positief is over zichzelf kan zichzelf laten zien zoals hij is. Hij kan ook 'zwak' zijn. En dat beïnvloedt zijn omgang met mensen en speciaal zijn vriendschappen. Wie een negatieve zelfwaardering heeft, is juist heel veel met zichzelf bezig: 'Hoe kom ik over? Zien ze me wel zitten? Maak ik wel genoeg indruk?' Wie zo bezig is met de vraag hoe hij overkomt, kan zich niet onverdeeld aan een ander geven. Hij moet immers steeds op zijn eigen winkel passen. Een positief gevoel over jezelf hebben, betekent ook dat je wilt groeien. Je vindt dat je op bepaalde punten verder moet komen. Maar het positieve zelfbeeld maakt, dat je je niet voor jezelf in je groeiproces schaamt. je gaat ervan uit dat ook anderen je mogen zoals je nu bent, midden in je ontwikkeling. Je onderschat je capaciteiten niet. En je hebt het ook niet nodig om ze op te blazen. Je ziet het zitten met jezelf. Met andere woorden: je bent positief over jezelf zoals je positief bent over je vriend( -in) of je partner, van wie je houdt. Je weet best dat hij of zij niet alles kan. Maar je kunt erom glimlachen. Je vertrouwt hem of haar. Je vindt hem een waardevolle man of haar een waardevolle vrouw. Positieve zelfwaardering hebben betekent dat je een vriend( -in) wordt voor jezelf. Dat je niet altijd maar innerlijk op jezelf zit af te geven. Dat je met jezelf door het leven wilt.
Negatieve zelfwaardering ‘Ik vind mijzelf zo saai', verzuchtte een boekhouder eens. We keken verrast op. Iedereen in de groep kende hem als een rustige man, maar saai? Nee, we hadden hem nooit zo getypeerd. Toch was dat het innerlijke portret waar de man mee leefde. Hij voelde zich in de omgang met spontane mensen dan ook vaak niet zo op zijn gemak. Want, zo dacht hij, zij vinden er niets aan om met me om te gaan. Als ik mijzelf al saai vind, hoeveel te meer deze spontane mensen! Hij had een verkeerd zelfbeeld: het klopte niet met de werkelijkheid. Zijn zelfwaardering was daardoor te negatief. Negatieve zelfwaardering houdt in dat je jezelf een onvoldoende geeft. Je gelooft niet dat mensen van je houden zoals je bent. Want je houdt ook niet van jezelf zoals je bent. Bovendien heb je geen hoop voor je zelf: je bent negatief over je aard, je persoon, je mogelijkheden. Het gaat vaak gepaard met onechtheid en verlegenheid: je vindt dat je jezelf anders moet voordoen dan je bent. Je moet van je zelf een rol spelen. Je zelf mag niet spontaan naar buiten komen. Dit geeft veel innerlijke spanning. De omgang met mensen 5
wordt vaak stroef of gemaakt. Je schaamt je voor jouw zelf. Want je vindt dat je de maat niet haalt. Wie zich negatief voelt over zijn zelf krijgt meestal geen goed beeld van zichzelf. Door zijn donkere bril kan hij de fijne nuances van zijn innerlijke portret niet goed zien. Hij ziet alleen de grove, donkere plekken. Hij heeft geen genuanceerd beeld van zichzelf. Zo zei een vrouw van midden veertig eens tegen mij: 'Ik ben een bang mens'. Ze had een grof, ongenuanceerd beeld van zichzelf, werkte met een grove penseel en gaf daardoor de details niet weer. Als ze met een fijnere kwast bezig was geweest, had ze het volgende plaatje voor me geschilderd: Ik kan in groepen niet mijn woordje doen, maar in persoonlijke preken sta ik mijn mannetje.' Of: 'Ik ben bang voor de mening die vreemden over mij hebben. Maar toen de onderwijzer een verkeerde indruk van mijn zoontje had, ben ik hem niet uit de weg gegaan. Ik heb er als een leeuw voor gevochten dat hij mijn zoon een eerlijke kans op school gaf.' 'Ik ben nu eenmaal niet zo sIim als anderen', zei een jongen tegen me. Dat was zijn negatieve zelfbeeld. Hij schaamde zich voor zijn zelf. Weer een heel grof neergezet portret. Een fijner, genuanceerder plaatje van hem zou zijn: 'Ik ben niet sterk in theoretische schoolvakken, maar ik ben erg goed in de handel.' Het nadeel van zo'n grof geschilderd zelfbeeld is, dat we gemakkelijk in uitersten vervallen. We vinden onszelf goed of slecht, knap of lelijk, getapt of veracht, saai of interessant. Bij negatieve zelfwaardering heeft er namelijk innerlijk een soort uitvergroting plaatsgevonden. Op een bepaald punt vinden we onszelf niet oké en vervolgens richten we onze lens op dat ene aspect. We vergroten dat punt uit en laten het de rest van onze foto verdringen. Mensen die zichzelf negatief waarderen, kijken vaak naar een uitvergroting van een heel klein onderdeel van hun zelf. Iets uitvergroten is niet de realiteit volgen. De uitvergroting bovendien laten doorgaan voor je hele foto is nog meer bezijden de waarheid. Om een concreet voorbeeld te geven: iemand die zichzelf een beschaafd mens vindt op grond van zijn afkomst en dat uitvergroot, doet de realiteit geen goed. Want: a. hij blaast zijn afkomst op; b. hij doet of zijn afkomst alles overschaduwt. Maar zo is het niet. Er zijn vele aspecten in zijn persoon die uitmaken wat voor mens hij is: hoe hij met mensen omgaat, hoe hij de natuur benadert, hoe hij tegenover de zwakkere kanten in zijn persoon staat. Die en nog vele andere aspecten maken in wezen uit wat voor mens hij is. Bij een negatieve zelfwaardering geldt eigenlijk hetzelfde. Iemand die zichzelf minder vindt dan anderen omdat hij 'niet zo vlot is in de omgang', zit in hetzelfde proces: a. hij blaast het belang van vlotheid op; b. hij doet alsof het gebrek aan vlotheid de andere aspecten in zijn persoon overschaduwt. Er zijn in de omgang echter vele andere, belangrijke aspecten die een rol spelen. Bijvoorbeeld: hoe trouw is iemand, hoe accepterend is hij naar anderen toe, in hoeverre staat hij voor anderen klaar? Zowel eigenwijze mensen als mensen met een negatieve zelfwaardering blazen bepaalde aspecten van zichzelf op. De eigenwijze mens wil niet naar het gewone, het begrensde en het zwakkere in zichzelf kijken omdat dat hem te veel op andere, gewone mensen doet lijken. Hij steekt dan niet ver meer boven anderen uit. Iemand met negatieve zelfwaardering kijkt ook niet naar de andere aspecten van zijn persoon. De sterke kanten blijven buiten zijn beeld; die zijn voor hem van weinig belang. Van belang is dat ene, uitvergrote deel van zijn zelf. Wil hij het andere niet zien? Of kan hij het niet? Als anderen hem wijzen op het positieve
6
in hem, dan zal hij het meestal afdoen met: 'Ach, dat is niets. Zijn afwijzende gevoel ten opzichte van zichzelf overheerst direct. Hij wil of kan, of durft het positieve geen plek te geven in zijn portret en in zijn gevoel.
Negatieve zelfwaardering en onze omgang met anderen Onze zelfwaardering beïnvloedt hoe we met anderen omgaan. Zijn we negatief, dan beperken we ons vaak in de omgang met anderen. We ontlopen diepere contacten en zullen op vreemden niet snel afgaan. We moeten iemand wel heel goed kennen voor we ons rustig bij hem voelen. We gaan er immers van uit dat hij net zo'n beeld van ons heeft als wij van onszelf hebben. We nemen aan dat hij net zo naar ons kijkt als wij naar onszelf kijken. Dus zijn we meestal wat geremd en zeker niet spontaan. 'Ik durf nooit zomaar bij mensen op bezoek te gaan', zei een vrouw tegen mij. 'Ik ben altijd bang dat ik niet gelegen kom: Ik weet nooit zeker of mensen wel echt blij zijn om me te zien. Misschien zeggen ze wel uit beleefdheid dat ze het leuk vonden dat ik even aanwipte.' Als kind had ze zich meestal 'te veel' gevoeld. Dat stond ook onder haar innerlijke jeugdfoto: 'Je mag er zijn als je maar niet te lastig bent'. Dit gevoel plaagde haar nog steeds. Zorgen voor mensen: daar kon ze zichzelf in kwijt. En dat deed ze dan ook volop. Ze werd zeer gewaardeerd in verschillende clubs. Ze wist dat men haar daar nodig had en zij dus niet tot last was. Maar ze kon heel moeilijk geloven dat ze welkom was zonder cadeaus of zonder ergens mee te helpen. Langzaam maar zeker moest ze gaan inzien dat het onderschrift 'Je mag er zijn als je maar niet te lastig bent' hoorde bij haar jeugdportret en dat ze nu onder haar volwassenfoto eens iets anders moest gaan schrijven. Opmerkelijk is, dat iemand met een negatieve zelfwaardering naast het vermijden van dieper contact met anderen, ook vaak onverwacht agressief kan zijn. Hij voelt zich vaak belaagd door de ander. Die ander is niet direct een vijand, maar toch ook niet iemand die hij spontaan tegemoet kan treden. Want, zo denkt hij, de ander heeft geen hoge dunk van mij. En dat wil hij niet, hoewel hij dat zelf ook niet heeft. Kritiek en tegenstand trekt hij zich daarom vaak veel te persoonlijk aan. Maar juist omdat hij zich zwak voelt of minder dan de ander, haalt hij net iets te snel de sterkere wapens tevoorschijn. Hij gaat net iets te snel agressief in de verdediging. Kritiek van een ander maakt hem overdreven boos en gepikeerd. Soms verpakt hij zijn agressie. Hij probeert dan de ander te overtroeven. Hij is eropuit om indruk te maken en zo de ander monddood te maken. Wie kent niet de luidruchtige, opschepperige gast op het feestje? Zowel vermijden als overtroeven is een manier, waarop wij mensen laten zien dat wij niet blij zijn met ons gewone zelf en dat we ervan uitgaan dat de ander daar ook geen hoge pet van op heeft. Dat we ons dan erg kunnen vergissen is duidelijk. Denk maar aan het voorval op het terras aan het begin van dit hoofdstuk. Daar ging het om foto's die je in de hand kunt nemen. Hier gaat het om innerlijke portretten. Maar het principe is hetzelfde.
Negatieve zelfwaardering en kritiek op anderen Het vervelende is dat mensen met negatieve zelfwaardering vaak niet alleen vele, uitvergrote fouten bij zichzelf zien, maar ook bij de ander. Veel mensen gaan gebukt onder hun kritische geest. Ze wijten dat aan zichzelf: ze denken innerlijk 'slechter' te zijn dan anderen. Vaak heeft het echter te maken met innerlijke onzekerheid. De ander is immers een bedreiging? Dus haalt men hem naar beneden. Wie niet blij is met zichzelf, heeft vaak weinig tolerantie ten aanzien van anderen. Hij keurt zichzelf af, dus ook die bekende van hem. Soms openlijk: veel geroddel heeft te maken met onzekerheid. Soms verborgen: onze gedachten zijn dan negatief kritisch.
7
Soms begint het met idealiseren: 'Deze predikant is anders, deze vriendin zal nooit teleurstellen'. We zijn blij. Nu hebben we eindelijk een goed mens ontmoet, die ons niet zal teleurstellen denken we. We weten zeker dat nu onze verwachtingen uitkomen. Maar in deze verwachtingen worden we juist snel en vooral diep teleurgesteld: ze zijn immers niet realistisch. Bij het eerste het beste vlekje op dit veel te mooie plaatje van die ander verandert onze idealisering in kritiek. Wie niet kan leven met zijn eigen tekortkomingen, kan het ook niet met die van een ander. Wie vaak mensen idealiseert, geeft voor zichzelf aan dat hij het moeilijk vindt om met een gewoon mens te leven, of die gewone mens nu een ander is of hijzelf.
Negatieve zelfwaardering en prestatie Door negatieve zelfwaardering zal iemand meestal zijn mogelijkheden onderschatten. Hij zal niet veel zelfvertrouwen hebben. Vooral als een taak nieuw is, zal hij bang zijn dat hij die wel niet zal kunnen volbrengen. Een studente met weinig zelfvertrouwen zit dan voor elk tentamen erg in de zenuwen, ook al heeft ze bijna altijd voldoendes gehaald. Die voldoendes helpen haar niet. We zoeken wel altijd een verklaring voor wat ons overkomt. We zoeken een oorzaak. Waaraan heb ik bijvoorbeeld deze voldoendes te danken. Iemand die zichzelf negatief waardeert, schrijft datgene wat lukte toe aan 'toeval' of aan de gunstige omstandigheden: 'Toevallig is het me gelukt'; 'Het tentamen was niet moeilijk. Daarom heb ik een voldoende.' Hij legt de oorzaak niet bij zichzelf: 'Ik kan de stof begrijpen'. Als iets niet lukt, dan legt hij door zijn negatieve zelfwaardering de oorzaak juist bij zichzelf. In psychologische termen: hij attribueert verkeerd. Zo is een zelfbeeld gedoemd te blijven zoals het is en kan er geen zelfvertrouwen groeien. De studente blijft twijfelend en aarzelend. Om elke hoek van een nieuwe taak verwacht zij dan toch weer een gevaar dat ze wellicht niet aankan. Constant twijfelt zij eraan, of zij wel genoeg in huis heeft. En door die spanning en twijfel levert ze ook lagere prestaties dan bij haar IQ past. We zien daarom vaak dat iemand met negatieve zelfwaardering er moeite mee heeft om initiatieven te ontplooien op terreinen waar succes niet voor honderd procent gegarandeerd is. Veel nieuwe uitdagingen zal zo iemand vermijden: 'Waarschijnlijk lukt het mij toch niet.' Daardoor geeft hij zichzelf geen kans om zijn zelfbeeld bij te stellen. Hij bepaalt zijn gedrag door zijn vrees voor mislukking. Dus groeit hij minder dan mogelijk is. Het blijkt dan ook dat succes in een baan meer bepaald wordt door iemands zelfbeeld dan door zijn schoolcijfers.
8
