IndusTox Consult
Stof op de werkvloer van composteerbedrijven
Inhoud 1. 2.
Wat is het risico van jarenlang dagelijks inademen?
4.
Hoe risico beheersen?
5.
Frans Jongeneelen Afdelingsbijeenkomst Bioconversie VA Alphen a/d Rijn 2013
3.
6.
1
Samenstelling van stof in composteerbedrijven Bioaerosol van organisch materiaal/humus met: Micro-organismen: schimmels, actinomyceten en bacteriën (mesofiel, thermofiel) Allergene stoffen, bijv. sommige eiwitten Endotoxinen (reststoffen van dode bacteriën) Exotoxines (uitgescheiden stoffen door bacteriën of schimmels)
2
Welke componenten in compoststof zijn schadelijk? Micro-organismen: schimmels, actinomyceten en bacteriën (mesofiel, thermofiel): variabel, afhankelijk van soort Sommige eiwitten: allergie of allergische reacties Endotoxinen: hoesten, kortademigheid en longfunctie vermindering Exotoxines: divers
3
Welke aandoeningen kunnen ontstaan door inademen compoststof?
Allergische luchtwegklachten (EAA) Luchtweginfecties (Aspergillose) Endotoxine koorts (ODTS): hoesten, kortademigheid, longfunctie vermindering en koorts Ontstekingen in luchtwegen Irritatie ogen en luchtwegen
4
Hoe weten we over de schadelijkheid van compoststof? Case reports uitgevallen werknemers Experimenteel onderzoek van neusspoelvloeistof of sputum Epidemiologie
– – –
5
Samenstelling GFT- en compoststof Risicocomponenten in compoststof en gezondheidsgevaar Wat is bekend van het gezondheidsrisico? Grenswaarde voor compoststof? Grenswaarde voor endotoxinen in 2013? Welke boodschap onthouden?
Bedrijfstak is jong, weinig onderzoek Groot Duits cohort-onderzoek in composteersector Onderzoek in NL 6
1
IndusTox Consult
Case reports van uitgevallen werknemers –
–
–
Vincken en Roels (1984) rapporteerden over een 20-jarige medewerker van een composteerinstallatie die na 2 maanden allergische alveolitis ontwikkelde tegen Aspergillus fumigatus. Casus van ‘hypersentivity pneumonitis’ bij een compostwerker, waarbij de term ‘huishoudcompost long’ werd voorgesteld (Brown et al, 1995). 2 personen met allergische alveolitis in cohort onderzoek Duitse composteerbedrijven (2 van 218 = 1%; Bunger, 2006)
Indicatoren van vroege effecten in slijm van luchtwegen Meten van diverse ontstekingsmerkers in opgehoest slijm of neusspoelvloeistof van werknemers
– – –
Verhoging merkers bij composteerders aantoonbaar (onderzoek NL en N) Samenhang met blootstelling Experimenteel onderzoek. Betekenis (???)
7
Epidemiologisch onderzoek van werknemers in compostering Vergelijking ontwikkeling van gezondheid in de tijd met die van controlegroep Met follow-up: herhaald meten in de tijd Verschil in effecten werknemers t.o.v. controlegroep geeft harde informatie Er is slechts één goed onderzoek:
–
Cohort-onderzoek in Duitse composteersector
8
Onderzoek bij werknemers van Duitse composteerbedrijven Degelijk
onderzoek met follow-up van werknemers composteerbedrijven – 41 composteerinstallaties over heel Duitsland – 218 werknemers en 66 controlepersonen – Onderzoek 3 x herhaald in 1996, 2001 en 2009, door Prof J. Bunger e.a. – Lichamelijk onderzoek + meten van sensibilisatie + meten van de longfunctie – Op 6 installaties persoonsgebonden metingen van concentratie stof in de ademzone
9
Duits onderzoek
10
Duits onderzoek
Resultaten
Conclusies
Klachten/symptomen
– Meer hoesten – Meer oogklachten bij compostwerkers Klinisch onderzoek
– Geen afname longfunctie bij compostwerkers t.o.v. controlepersonen – Geen sensibilisatie meetbaar – 2 personen met allergische alveolitis = 1% Blootstelling
Medewerkers
van composteerinstallaties hebben meer klachten – Veroorzakende component is onbekend Actinomyceten?
Schimmels? Endotoxinen?
Geen
verminderde longfunctie Geen sensibilisatie Geen dramatische effecten vastgesteld
– Stof; lager dan 2 mg/m3 11
12
2
IndusTox Consult
Nederlands onderzoek van klachten bij werknemers van GFT composteerbedrijven – Onderzoek in 1995 – 1996 door IRASUniversiteit Utrecht (Dr I. Wouters, Prof D. Heederik) – 17 GFT- composteerinstallaties, lid van toenmalige VVAV – Klachteninventarisatie met vragenlijst 70
werknemers vulden vragenlijst in
Nederlands onderzoek
Resultaten
Klachten/symptomen
– Gevoel van ademtekort – Meer hoesten met slijm – Droge keel, schuren in keel – Kortademigheid Blootstelling
– Stof: gemiddeld 1,3 mg/m3 – Dag tot dag variatie in blootstelling is groot
– Referentie = algemene bevolking – Stofmetingen in 2 bedrijven (n=29) 13
14
Conclusies
Is er een grens voor veilige blootstelling aan biologische agentia?
Medewerkers
Nederlands onderzoek
die werken in composteerinstallaties hebben meer klachten
Veroorzakende
component is onbekend
Vraag van Ministerie SZW aan Gezondheidsraad (in 2007) Antwoord Gezondheidsraad (dec 2012) –
Ook
dit – veel beperkter – onderzoek in NL onderstreept belang preventieve aanpak van stof
–
15
–
Ja, voor de toxische effecten van compoststof
Echter, wetenschappelijke gegevens zijn beperkt Wel is effectdrempel van endotoxine door Gezondheidsraad vastgesteld
Ja, voor de allergische effecten van compoststof
Echter, wetenschappelijke gegevens zijn minimaal
Hoe kan een veilige grenswaarde voor compoststof of componenten vastgesteld worden?
Compoststof is ‘beladen’ stof: bevat schadelijke componenten Twee benaderingen: 1.
Grenswaarde voor inhaleerbaar compoststof als geheel? Grenswaarde voor componenten in compoststof?
2.
17
Echter, wetenschappelijke gegevens zijn vaak beperkt
Nee, voor micro/organismen die infectieziekten geven 16
–
Echter, wetenschappelijke gegevens zijn beperkt
Ja, voor biologische agentia die allergische effecten geven
Is er een grens voor veilige blootstelling aan compost stof?
Ja, voor biologische agentia die toxische effecten geven
Micro-organismen? Als KVE/m3 - Duitse aanpak Allergenen? Endotoxinen? - Als EU/m3 - NL aanpak 18
3
IndusTox Consult
Grenswaarde voor inhaleerbaar compoststof? Onderscheid 2 stoffracties: –
Inhaleerbaar stof (< 100 µm)
–
Respirabel stof (< 0 - 10 µm = fijnstof)
Grenswaarde voor inhaleerbaar compoststof?
Grenswaarde ‘Hinderlijk’ stof: 10 mg/m3
Compoststof = ‘Beladen’ stof: lagere grenswaarde hanteren Voorbeelden van de grenswaarde van verwant ‘beladen ’stof:
Katoenstof: 0,5 mg/m3 (S) en 1,5 mg/m3 (D) Meelstof: 3 mg/m3 (S) Tabakstof: 1 mg/m3 (DK) Graanstof: 3 mg/m3 (CND)
19
Grenswaarde voor inhaleerbaar compoststof?
Informatie over dosis - respons relatie ontbreekt Effectdrempel compoststof: niet bekend Grenswaarde voor compoststof kan slechts worden vastgesteld als ‘best-guess’ d.m.v. ‘expert-assessment ‘
20
Eerste voorstel grenswaarde voor compoststof Meetprotocol VVAV (1999)
– –
Licht beladen stof: 3,0 mg/m3 Zwaar beladen stof : 1,0 mg/m3
Mijn advies:
–
Hanteer in composteerbedrijven een grenswaarde voor stof van ten hoogste 1,0 mg/m3
21
Mate van blootstelling aan compoststof in bedrijven anno 2012 – –
Shovelmachinist: tussen 0,1 - 0,5 mg/m3 Alg. medewerker compostering/ schoonmaker: tussen 1,0 – 3,0 mg/m3 – Vergisting: iets minder stoffig Opm: Er is geen goed overzicht van hoogte van blootstelling Metingen zijn fragmentarisch (6 meetrapporten) Grote wisselingen van concentratie
– –
22
Grenswaarde voor componenten in compost: endotoxine Endotoxine
is gevaarlijke component in compoststof Aanbevolen grenswaarde door Gezondheidsraad : 90 EU/M3 Nederland is voorloper Komt er in Nederland in 2013 een wettelijke grenswaarde voor endotoxine?
Van werkdag tot werkdag Van persoon tot persoon in zelfde functie 23
24
4
IndusTox Consult
Wat is endotoxine? Component
in organisch stof van celwand van gramnegatieve bacteriën, er zijn meerdere vormen Concentratie in buitenlucht: < 5 EU/m3 1 EU/m3 = 0,1 ng/m3 = 0,1/1.000.000 mg/m3 Afkomstig
Wat doet endotoxine bij mensen na inademing?
Organic Dust Toxic Syndrome –
Hoest, kortademig, koorts, ( direct effect bij hoge concentraties, verdwijnt) malaise – Benauwdheid en hoofdpijn
Ontstekingen in luchtwegen –
COPD: longemfyseem en bronchitis
(Bij matige concentraties over langere tijd, blijvend)
Geen allergische effect!
25
26
Historisch verloop van aandacht van overheid voor endotoxine
Chronologie grenswaarde endotoxine – 1995: Ministerie SZW vraagt Gezondheidsraad om advies endotoxine
Activiteiten gericht op vaststelling van een grenswaarde voor endotoxine
– 1998: Gezondheidsraad komt met advies Gezondheidskundig advieswaarde: 50
EU/m3 effecten op luchtwegen is breed = 90 - 1800 EU/m3 In stof op filter als 8-uurs gemiddelde Drempelwaarde voor
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
27
Chronologie grenswaarde (2) – Juni 2000: Subcie MAC-waarden van SER komt met advies aan ministerie SZW Overgangsperiode van
2 jaar: 200 EU/m3 termijn: 50 EU/m3 Datum van invoering: half jaar nadat CENmeetmethode gepubliceerd is Uitzondering zaaizaadsector: niet voor 1 - 7 – 2001
28
Chronologie grenswaarde (3) – Mei 2001: Subcie MAC-waarden van SER verzoekt Ministerie SZW heroverweging/ uitstel van MAC-waarde endotoxine
Op
– November 2000: Advies SER wordt door Ministerie SZW overgenomen. Invoering MAC endotoxine per juli 2001.
– November 2002: Subcie SER geeft aan dat nader onderzoek laat zien dat grenswaarde technisch noch sociaal-economisch haalbaar is. Verzoek aan ministerie SZW om opschorting – 23 juli 2003 – Ministerie SZW trekt MAC endotoxine per 1-1-2003 in. Reden: Onhaalbare grenswaarde Meettechnische problemen
29
30
5
IndusTox Consult
Chronologie grenswaarde (4)
Chronologie grenswaarde (5)
– Eind 2003: Ministerie SZW verzoekt Gezondheidsraad om nieuw advies endotoxine
– 23 juni 2011: Motie van Gerwen (SP)/Thieme (PVD) verzoekt herinvoering MAC-waarde van 200 EU/m3 als wettelijke grenswaarde N.a.v.
EU/m3
– 2010: Nieuw advies Gezondheidsraad: 90 – 2010: Ministerie SZW vraagt SER opnieuw om advies over haalbaarheid – Eind 2011: Sociale partners in SER zijn het oneens. Bonden verzoeken eenzijdig aan minister om invoering van advies grenswaarde van Gezondheidsraad
onderzoeksrapport over gezondheid omwonenden van veehouderijen (IRAS, NIVEL, RIVM) In varkenshouderijen is tot 1000 EU/m3 gemeten Motie wordt verworpen door Tweede Kamer
Status invoering wettelijke grenswaarde Endotoxine begin 2013:
Vastgelopen gepolder!
31
32
Blootstelling endotoxine in de afvalverwerking Sector/ Activiteit
Gemiddelde Concentratie (in EU/m3) 40
Vuilnisophalen
Maximaal
8.000
Bereiding championcompost
225
2.500
Composteren
150
37.000
Biomassa Energie Centrale op houtsnippers
100
450
Energie Centrale op steenkool en biomassa
30
2.000
30
2.000
Slibverwerkingsinstallatie
Vaststellen van blootstelling aan endotoxine is lastig Blootstelling
endotoxine heeft specifieke kenmerken. Anders dan chemische stoffen: – Grote dag-tot-dag variatie. Waarschijnlijk ook seizoensvariatie – Forse persoon-tot-persoon variatie – Meetproblemen. Forse onzekerheidsmarge doordat laboratoria verschillende meetresultaten geven
33
Blootstellingscategorieën Concentratie Beschrijving categorie endotoxine in EU/m3 Onder 5 Niet noemenswaardig 5 - 50
34
Kanttekeningen bij invoeren grenswaarde endotoxine (1)
Glucanen, allergenen, kwarts, etc …
Duidelijk aanwezig
50 - 200
Ordegrootte voorgestelde grenswaarde
200 -1000
Boven voorgestelde grenswaarden
Boven 1000
Ontoelaatbaar hoog 35
Endotoxine is één component in zeer complexe matrix. Alle effecten worden toegeschreven aan endotoxine
Effectdrempel van endotoxine is breed, namelijk 90 - 1800 EU/m3 Buitenland. In geen van de omringende EU landen wordt een grenswaarde endotoxine overwogen Noch in D, F en UK 36
6
IndusTox Consult
Kanttekeningen bij invoeren grenswaarde endotoxine (2)
Zal er in 2013 een wettelijke grenswaarde endotoxine komen?
Er is nog weinig ervaring met beheersing van blootstelling van endotoxine. Als stof?
– Sociaal-economische haalbaarheid?
Prijzige analyses
– (Meet)technische haalbaarheid?
o Stofmeting €35, endotoxine €200-250
Bezwaren met name bij bedrijven in zaaizaadsector, uienhandel, graanoverslag
Zeer
gedetailleerd analysevoorschrift is nodig zijn nodig die meedoen aan periodieke inter-laboratorium testen
Gecertificeerde labs
Meetmethode endotoxine o Van lab tot lab forse verschillen ondanks NEN-EN normblad o Nederlandse meetmethode geeft hogere waarde dan Duitse methode! 37
Welke samenvattende boodschap onthouden? 1.
Er is nog veel onzekerheid over schadelijkheid van stof van compost – Er is gezondheidsgevaar, maar risico lijkt beperkt
2.
Maatschappelijke druk om blootstelling te verminderen in bioconversie sector zal blijven
3.
Aandacht voor beperken van stofblootstelling in composteerbedrijven is nodig en zal nodig blijven 39
– Steeds meer bewijs van bescherming tegen: Longkanker Allergieën
Ja, er komt een grenswaarde, maar wanneer? 38
Aanpak stof Trial and error methode Volg de oplossingen van de arbocatalogus:
Overdrukcabines Nathouden Storthoogte minimaliseren Bedrijfsspecifieke maatregelen nemen Protocol voor gebruik van PBM’s volgen Schoonmaken: zuigen i.p.v. vegen Schoonmaken: met adembescherming 40
Uitsmijter: YouTube videos 1: ODTS http://www.youtube.com/watch?v=JIy3z dsfGPw
Dank voor uw aandacht
2: Endotoxins: What You Need to Know http://www.youtube.com/watch?v=8Bhg znFE9Ow 41
42
7
