Inclusief ACTIVITEITEN- AGENDA! DE AALSCHOLVER VOLLEDIG TERUG IN FRYSLÂN VOGELS KIJKEN LANGS IJSSELMEER VEEL ACTIVITEITEN GA MEE!

VOORJAAR 2015

VOOR IEDEREEN DIE VAN DE FRIESE NATUUR HOUDT

Inclusief ACTIVITEITEN AGENDA!

DE AALSCHOLVER VOLLEDIG TERUG IN FRYSLÂN

VOGELS KIJKEN VEEL ACTIVITEITEN LANGS IJSSELMEER GA MEE!

JEUGD BELEEFT VOLOP NATUUR

Lammetjesdag Kom op kraamvisite bij de lammetjes!

Zondag 19 april 12.00 tot 16.00 uur Locatie: Jarich van der Wielenwei 2, Bakkeveen Parkeren: bij Nieuw Allardsoog

Activiteiten •Lammetjes aaien •Demonstratie schapendrijven •Demonstratie behendigheid •Demonstratie schaapscheren •Survival •Demonstraties eendenkorven vlechten en wol spinnen

Het is weer voorjaar! Dat betekent dat in de schaapskooi bij Bakkeveen tientallen lammetjes worden geboren. Tijdens de Lammetjesdag staan de Drentse Heideschapen en hun lammetjes centraal. Een ideale gelegenheid om met het hele gezin deel te nemen aan de vele activiteiten. Kom genieten van de natuur en de pasgeboren lammetjes.

•Ponyrijden •Schminken •Knutselen •Broodjes bakken •Jeugdexcursies over het Mandefjild •Wandelexcursies voor volwassenen

Vergaderen in het Groen Foto: Grafysk/Gerke A. Hofstra

Vergaderen in het Groen staat voor vergaderen of ontmoetingen op een unieke locatie in een natuurrijke omgeving. It Fryske Gea beschikt op vier verschillende locaties over een bijzondere accommodatie voor een lezing, vergadering, bijeenkomst of workshop. Alle locaties staan in rechtstreekse verbinding met een prachtig natuurterrein: De Alde Feanen, NoardFryslân Bûtendyks, het Ketliker Skar en het Mandefjild. Geen wonder dat elke accommodatie beschikt over een eigen, ontspannen en rustige sfeer. Vergaderaccomodatie bij Noard-Fryslân Bûtendyks

UNIEKE VERGADERLOCATIES 2

www.itfryskegea.nl

Vergaderen in het Groen is dé unieke setting om elkaar te ontmoeten! Bovendien is het mogelijk als onderdeel van het programma of na afloop de natuur te verkennen onder leiding van een enthousiaste gids. Elke locatie biedt verschillende activiteiten.

Voor meer informatie (groepsgrootte, mogelijke data, prijzen, etc.) kunt u contact opnemen met het secretariaat (0512-381448) of kijk op www.itfryskegea.nl

iNHOUd It Fryske Gea bestaat 85 jaar. Voorzitter Arjen van der Meer over beleid, visie en toekomst van de stabiele en springlevende natuurorganisatie.

Op naar de honderd Gehaat en bewonderd. Goed uitgerust voor duikend vissen. Ooit verjaagd uit Fryslân, maar nu weer helemaal terug.

Aalscholvers

6

CO lO F O N ‘It Fryske Gea’ is een uitgave van It Fryske Gea, provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân. Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag Telefoon 0512-381448 Rabobank NL21RABO 0143332309 E-mail: [email protected] Website: www.itfryskegea.nl ISSN 1387-0890

Van de Bocht van Molkwar tot Piaam vormen de vogelkijkpunten langs de Friese IJsselmeerkust een prachtig theater voor een boeiend schouwspel.

Vogels en de IJsselmeerkust

11

Jeugdprojecten in de schijnwerpers

18

It Fryske Gea brengt de jeugd op allerlei leuke en interessante manieren in contact met de natuur. Dat betekent ontdekken, leren, genieten en vooral beleven.

Redactie Elske van der Kooi, Elbrich van der Velde, Henk de Vries en Theun Wiersma.

Bureauredactie Dialoog Tekstproducties, Oudehaske.

Medewerkers aan dit nummer Roely Boer, Simone van den Boogaart, Douwe Kootstra, Douwe van der Meulen, J. Quak, Sietske Rintjema, Harma Scholten en P. Vlugt

Fotografie Archief It Fryske Gea, Roy Beusker, Dico de Klein, Grafysk/Gerke A. Hofstra, Froukje Krist, Tjerk Kunst, Iris van der Linden, Hans Pietersma (cover), S. Sinnema, Sportvisserij Nederland, Henry Spruyt, Sip Veenstra, Teun Veldman, Jelle Witvoet.

Opmaak Grafysk, Franeker

Druk

En verder in dit nummer 4 GeaNijs 10 Varen op de Waddenzee 15 Column Douwe Kootstra / Puzzel 16 Op aventoer yn de Fryske natoer 20 Red de vis in het IJsselmeer 22 Bijzondere Waarnemingen

T

IF

IE

D B Y

SMG-Groep Joure

8

2 01

E 3 C

R

Contributieschema: leden € 19,50, leden voor het leven € 400,-. Het lidmaatschap kan schriftelijk tot één maand voor het begin van een nieuw jaar worden opgezegd. De activiteiten van It Fryske Gea worden mede mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij.

GeAn I JS Voor meer informatie: www.itfryskegea.nl

Een frisse uitstraling

ZOMERKAMPEN VOL SFEER EN AVONTUUR Foto: Archief It Fryske Gea

Ons ledental zit nog steeds in de lift. Op dit moment heeft It Fryske Gea ruim 32.000 leden en het is geweldig om te zien dat zoveel mensen de natuur een warm hart toe dragen. Als vereniging koesteren wij onze leden en daarom nemen wij regelmatig onze ledencommunicatie onder de loep. Uit onderzoek is gebleken dat onze leden de ontvangst van het ledenblad zeer waarderen. Toch hadden we behoefte enkele veranderingen door te voeren. Zo is er een aantal visuele aanpassingen verricht. Het blad heeft een nieuwe, frisse vormgeving gekregen en voor een goede leesbaarheid is een nieuw lettertype gekozen. De succesvolle pijlers van de redactionele formule zijn natuurlijk overeind gebleven. We informeren u nog steeds graag over de flora en fauna, natuurgebieden, projecten en de activiteiten in de natuur. Wel willen we bondiger schrijven, meer aandacht geven aan beeld en de koppeling zoeken met andere media zoals onze website. Op deze manier brengen wij de Friese natuur nog dichterbij. Wij wensen u veel leesplezier toe met dit eerste ‘nieuwe’ nummer!

eur

Henk

de

direct Vries,

Twitter Jorien A. Bakker, 9 januari Bakkefeansterdunen en Heide fan Allardseach niet gesloten voor wandelaars met hond. Top! @itfryskegea

4

www.itfryskegea.nl

Ieder jaar organiseert It Fryske Gea zomerkampen voor de jeugd van 11 t/m 17 jaar. Dit jaar kamperen we van 3 t/m 14 augustus bij het Mandefjild in Bakkeveen. Natuur en sfeer: daar gaat het om tijdens de zomerkampen. Het Mandefjild is een prachtig natuurgebied met bos, heide en zandverstui-

vingen. Alle ingrediënten voor een fantastisch, spannend programma met leuke activiteiten zijn aanwezig: uitwaaien tijdens een excursie, helpen in de natuur, ontdekkingstochten en nog veel meer. Kijk voor meer informatie en aanmelding op www.itfryskegea.nl

RUIM 11 MILJOEN VOOR PROJECTEN VAN DE 12PROVINCIALE LANDSCHAPPEN De 12Landschappen ontvingen in februari €11.250.000,- van de Nationale Postcode Loterij. De verschillende provinciale landschappen zetten dit geld in om natuur en landschap veilig te stellen en beleefbaar te maken. It Fryske Gea, één van de provinciale Landschappen, is de Postcode Loterij zeer dankbaar voor deze bijdrage. Het stelt de vereniging in staat natuur aan te kopen, in te richten en recreatiemogelijkheden te realiseren. Recente voorbeelden van projecten die mogelijk werden dankzij de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij zijn: het aanbrengen van een nieuwe toplaag op het mindervalidenpad in het Ketliker Skar en de verbouw van de voormalige kampeerboerderij Oan ‘e Wyk bij het Mandefjild (Bakkeveen) tot een multifunctionele accommodatie voor lezingen, vergaderingen, workshops, etc.

Hank Bartelink ontvangt namens de 12Landschappen de cheque van Judith Lingeman van de Nationale Postcode Loterij. Foto: Roy Beusker Fotografie

STINZENPLANTEN KIJKEN!

S C HeN K i N G e N It Fryske Gea ontvangt regelmatig steun in de vorm van schenkingen, legaten en erfenissen. Graag bedanken wij u voor deze extra steun. Wilt u een gift overmaken? Gebruik dan bankrekeningnummer NL 17 RABO 03090 80355

Foto: Dico de Klein

In het voorjaar en de voorzomer is prachtige stinzenflora te zien als vingerhelmbloem, sneeuwklokjes, bosanemoon met dubbelgevulde bloemen, daslook en gewone vogelmelk. Een lust voor het oog! Alle soorten tegelijk zien bloeien is onmogelijk, maar het toppunt van de bloei valt vaak begin april. ‘Stinzenstruin’ maakt het mogelijk een wandeling te maken langs de vroege bloeiers van de stinzenflora die hun groeicyclus afronden voordat het blad aan de bomen zit. It Fryske Gea doet dit jaar ook mee met de Stinsenmonitor. Hierop is te zien wat waar welke week bloeit. Voor meer informatie www.stinzenflorafryslan.nl

Mw. J. Hiddema uit Pieterburen Periodieke schenking € 50,Mw. H. Vollaard-Schornagel Legaat € 10.000,Mw. J. Woudstra-Fernee Legaat € 1.000,-

“Dit jaor bin ik 25 jaor in dienst bi’j It Fryske Gea. Ik hole ommeraek veul van de netuur en bin d’r graeg mit doende. Wat is d’r dan mooier as daj’ dat dag-in dag-uut doen kunnen veur de netuurbescharming in Frieslaand. En dan ok nog es veur een orgenisaosie mit een hieleboel willewarkers en wel meer as 32.000 leden! Daordeur, mar ok deur mien kollega’s, vuul ik me slim wardeerd. Ik hope et dan ok nog in lengte van jaoren doen te meugen.” natuurkwaliteit

ker r e w e d Me oord t w aan he

Henk Jager

Medewerker

Wist u dat een periodieke schenking een interessant fiscaal voordeel biedt. Als u uw schenking gedurende minimaal vijf jaar doet, dan is het schenkingsbedrag volledig aftrekbaar voor de belasting. Hiervoor is een akte nodig. Maar daarvoor hoeft u niet naar de notaris want It Fryske Gea kan de akte voor u verzorgen. Onze adviseur helpt u graag. U kunt hem bereiken via 0512-381448 of [email protected]

IT FRYSKE GEA MAAKT WERK VAN DE OTTER Bestuurslid K. Bolhuis van Ynnatura en directeur H. de Vries plaatsen een waarschuwingsbord.

ANBI-status It Fryske Gea Voor de Belastingdienst zijn giften aan een goed doel aftrekbaar Foto: Iris van der Linden

Helaas zijn er nog altijd veel plaatsen waar otters en andere dieren niet veilig kunnen oversteken. It Fryske Gea probeert partijen ertoe te bewegen hun verantwoordelijkheid te nemen en knelpunten helpen op te lossen. Op twee plekken heeft It Fryske Gea recent zelf het goede voorbeeld gegeven. Bij natuurgebied de Kraanlannen zijn bij een oversteekplaats rasters geplaatst zodat otters gedwongen worden gebruik te maken van een bestaande duiker die onder de weg doorloopt. Bij de risicovolle otter-oversteekplaats over de Headammen - ter hoogte van het natuurgebied de Jan Durkspolder in Nationaal Park De Alde Feanen - zijn twee waarschuwingsborden geplaatst. De laatste maatregel was mogelijk dankzij financiële steun van de stichting Ynnatura, bedrijven voor It Fryske Gea.

wanneer u meer dan één procent (1%) van uw inkomen schenkt. www.itfryskegea.nl

5

De aalscholver verhuizen, vissen en verkleden

Welkom in de wereld van de aalscholvers. als jonge aalscholver neem ik je mee op reis. Door onze geschiedenis, naar de broedkolonie in De alde Feanen en langs de schelpen­ banken in het IJsselmeer. Tekst: Simone van den Boogaart

6

www.itfryskegea.nl

af ‘Wij zijn van 1970 een beschermde soort.’

Lang geleden leefden mijn voorouders in De Alde Feanen. Er was meer dan genoeg vis. Hoog in de bomen hadden ze talrijke, mooie nesten. Maar vanaf de negentiende eeuw werden aalscholvers massaal verjaagd, afgeschoten en vergiftigd omdat ze teveel vis aten. Toen in de Tweede Wereldoorlog in De Alde Feanen ook nog eens alle bomen werden gekapt, trokken ze weg. In de jaren zestig zag je mijn soort nauwelijks nog in Nederland. In het hele land was er nog één broedkolonie over, in het Overijsselse Wanneperveen. Gelukkig werden mijn voorouders vanaf 1970 een beschermde soort. Ook kwam er meer vis. Daarom zag je het bekende silhouet van de aalscholver steeds vaker in de lucht. Vanuit Wanneperveen trokken in 1985 twaalf paartjes weer naar De Alde Feanen. In dit herstelde aalscholver-paradijs groeide de minikolonie uit tot wel duizend bewoners.

AAlSCHOlVeR

gedrukt wordt. Met zo weinig luchtweerstand duik ik tot wel drie meter diep. Als ik weer boven kom, ben ik tot op de huid nat. Maar vanwege mijn goede doorbloeding krijgt onderkoeling geen kans. Met mijn vleugels half gespreid, droogt de wind mijn veren.

naar de IJsselmeerkust In de beginjaren van 2000 groeide de populatie in De Alde Feanen en werd het daar wel erg druk. Mijn familie besloot minder eieren te leggen, zodat er voor iedereen genoeg vis was. Maar de zure uitwerpselen doodden de bomen, waardoor veel nesten verdwenen. De nestloze aalscholvers moesten alsnog verhuizen en trokken naar hun favoriete visstek in het IJsselmeer. Daarom zie je mijn soort nu vaak langs de Friese IJsselmeerkust. Hutjemutje zitten wij op de zand- en schelpenbanken, waar we na de visserij uitrusten.

Jagen en duikend vissen Zoals gezegd, houdt mijn soort wel van een visje. De slachtoffers bestaan vooral uit brasem, verschillende soorten voorn en pos. Als er niet zoveel vis is of wanneer het water troebel is, jaag ik in een groep. Samen drijven we de vis naar helderder water of de oever, zodat we ze makkelijker kunnen pakken. Ik vis ook wel eens samen met de grote zilverreiger of grote zaagbek. Een aanval van twee kanten verwachten de vissen niet, dus raken ze flink gedesoriënteerd. Om duikend te kunnen vissen, ben ik goed uitgerust. Ik heb zwaardere botten en kleinere luchtkamers dan andere watervogels. Het water loopt makkelijk tussen mijn veren, waardoor de lucht eruit

Foto: Tjerk Kunst

Het bruidskleed Nu ik drie jaar oud ben, heb ik voor het eerst een bruidskleed. Mijn verenpak is versierd met een witte vlek op mijn nek en ook op de zijkant van mijn poot, het dijvlek, zit zo’n vlek. Dus ben ik onder de driehonderd medebewoners van De Alde Feanen op zoek naar een partner. De fanatiekelingen zijn al begonnen hun drie of vier eieren uit te broeden. Over ruim drie weken zal hun kroost eruit kruipen. Daarna begint het groot brengen van de kuikens. Dat doet een stel samen. Na twee maanden vliegen de jongen uit. Maar ik oefen nog wat op mijn baltsdans en hoop dat een leuke vrouw zich snel meldt.

Foto: Teun Veldman

aalscholvers zien? Wilt u ons bekijken? Kom dan naar de vogelkijkhutten aan de noordkant van de Warkumerwaard, bij de Bocht van Molkwar of in De Alde Feanen (per boot bereikbaar). We zijn behoorlijk schuw, maar na zo’n vijftien minuten zijn we vergeten dat u in de hut zit en gaan we weer rustig onze eigen gang. Vanaf de Oudemirdumerklif heeft u goed uitzicht op de Steile Bank waar we ook graag vertoeven. U kunt natuurlijk ook meegaan met één van de excursies naar de aalscholverkolonie in De Alde Feanen op 26 april (kanotocht), 2 mei (vaarexcursie), 17 mei (vaar- en wandelexcursie) of 23 mei (kanotocht). Meer excursie-informatie op pagina 16 en 17.

Foto’s: Hans Pietersma

7

Stabiel l en financiee gezond

Op naar de

honderd jaar It Fryske Gea bestaat dit jaar 85 jaar. alle reden om voorzitter arjen van der meer een aantal vragen voor te leggen over het bestaansrecht van de natuurorganisatie anno 2015 en in de toekomst. Tekst: Roely Boer Foto: Jelle Witvoet

8

www.itfryskegea.nl

Heeft It Fryske Gea na 85 jaar nog bestaansrecht? “Absoluut. Met 32.000 leden zelfs meer dan ooit. Tien jaar geleden waren dat nog 25.000. De groei is mede dankzij het Groen & Fit Collectief van de Friesland Zorgverzekeraar. Een mooi initiatief met meerdere positieve kanten. Als organisatie is It Fryske Gea de laatste decennia veel breder geworden. Onze invloed op natuur en landschap in Fryslân is in de loop der jaren gegroeid en daarmee ook de rol in de Friese samenleving. Wij beheren niet alleen natuurgebieden, maar houden ons ook bezig met het landschap in brede zin. Als natuurvereniging met zoveel leden vinden wij het belangrijk

een rol te spelen in de ontwikkeling van het Friese landschap. In de volle breedte, dus met cultureel erfgoed dat betrekking heeft op die groene ruimte. Naar de toekomst toe is dat ook interessant.”

Wanneer is die verbreding van natuur naar landschap ingezet? “Het stond al langer in de statuten, alleen werd er niet echt invulling aan gegeven. Dat veranderde nadat vanaf 1992 de Ecologische Hoofdstructuur werd ontwikkeld en It Fryske Gea daarin een belangrijke rol vervulde. Toen op een gegeven moment de EHS op slot werd gezet, wilden we niet terugvallen op de primaire, smalle rol van be-

Beleid

heren van terreinen. Dus kozen we voor verbreding. Overigens is de EHS later herijkt en kreeg het de naam Nationaal Natuurnetwerk. Het zit nu zo’n beetje in de afrondende fase.”

Economische belangen en natuur botsen nogal eens. Staat de natuur onder druk? “Niet zozeer de natuur staat onder druk, wel de financiering ervan. Dat zijn twee heel verschillende dingen. Bij bezuinigingen - en die zijn er in alle sectoren - is er al snel de neiging om te zeggen dat iets onder druk staat. Ik denk dat het wel meevalt met het prevaleren van de economische belangen. Ook politici hechten aan recreëren in de natuur. Wel is er soms ongenoegen over wat we in Nederland natuur noemen. Daarin zijn we wat ver doorgeschoten. Wanneer een braakliggend terrein waar opeens padden worden ontdekt, niet bebouwd mag worden of een slooppand waar zich vleermuizen hebben gevestigd niet gesloopt mag worden vanwege de beestjes, vind ik dat te ver gaan. Dat heeft niets met natuurbescherming te maken. Is er een sloopvergunning? Dan moet slopen kunnen. Je moet de economische ontwikkelingen ook niet tegenhouden. Door dit soort onzinnige regelgeving bevorder je dat vooral politici natuur als lastpost zijn gaan beschouwen. Het is goed dat er bewegingen gaande zijn om daar wat aan te doen. Overigens biedt braakligging heel interessante kansen. Op braakliggende terreinen groeit, bloeit en leeft van alles. Zo ontstaat een enorm areaal aan extra natuur. Eigenaren – vaak projectontwikkelaars, gemeenten en provincies – proberen dat te voorkomen zodat ze geen problemen krijgen bij verkoop of als de eigenlijke bestemming gerealiseerd moet worden. Maar het kost veel geld om die terreinen vrij te houden van begroeiing.

Door een terrein als tijdelijke natuur te bestempelen, sla je twee vliegen in één klap: economische besparing en een enorme hoeveelheid natuur. Die tijdelijke natuur mag echter geen belemmering vormen. De ontwikkelaar moet zijn gang kunnen gaan. Ik ben daar een groot voorstander van.”

It Fryske Gea werkt samen in onder meer de 12Landschap­ pen. U bent ook voorzitter van de overkoepelende organisa­ tie. Wat zijn de voordelen van die samenwerking? “Het uitwisselen van kennis en ervaring, het gezamenlijk ontwikkelen van bijvoorbeeld ICT-systemen of het inkopen van verzekeringen. Maar ook wat betreft overleggen en in de lobby-sfeer zijn er voordelen. We kunnen moeilijk als landschappen allemaal apart naar bijvoorbeeld de minister. Elk provinciaal landschap blijft echter autonoom. Er is ook geen enkele intentie om daaraan te tornen. Temeer daar de financiering van de natuur nu ook bij de provincies ligt. Dus de één-op-één-relatie met het eigen provinciebestuur is buitengewoon belangrijk.”

Vindt u het een goede zaak dat de financiering nu bij de provincie ligt? “Eerlijk gezegd niet, want het gevaar bestaat dat provincies gaan divergeren, verschillende regels gaan toepassen. Per saldo vind ik een centrale regeling eerlijker. De ene provincie zal namelijk meer en andere accenten leggen op beleid en natuurontwikkeling dan de andere. Die voorbeelden zijn er. Het heeft echter ook voordelen. Als de verhoudingen goed zijn, zijn de lijnen korter, zowel bestuurlijk als ambtelijk.”

Mr. Arjen van der Meer is drie dagen per week werkzaam als rechter in de rechtbank van Leeuwarden. De rest van de week besteedt hij aan bestuurlijke activiteiten, zoals onder meer sinds 2008 het voorzitterschap van It Fryske Gea. Niet zo’n vreemde taak voor een echte natuurliefhebber. Van alle bestuurlijke activiteiten vindt hij de excursies naar de natuurgebieden echt de krenten in de pap. In zijn vrije tijd stapt hij graag op de racefiets of mountainbike, de natuur in. En tijdens de Elfstedenfietstocht op tweede pinksterdag is hij steevast van de partij.

Hoe is dat in Fryslân? “It Fryske Gea wordt regelmatig betrokken bij beleidsbeslissingen. De verhoudingen zijn goed. Beter dan het geweest is. Neem nou de hele discussie rond de Centrale As en hoeveel energie dat aan beide kanten heeft gekost! Dat het ook anders kan, merken we bijvoorbeeld bij de verdubbeling van de N381, de weg Drachten – Drentse grens. Vanaf het begin zijn we bij de ontwikkeling betrokken en konden we meepraten over inpassing in het landschap. Wanneer je elkaar de ruimte geeft, kun je elkaar ook vinden. Voor de Centrale As was dat ook veel beter geweest. Ik denk dat menigeen zich nog wel eens achter de oren zal krabben als die weg er ligt…”

Dus gezond en wel op naar de honderd jaar? “Zeker! En wat mij betreft nog veel langer. It Fryske Gea is een stabiele en financieel gezonde organisatie. We zien steeds meer kans onze afhankelijkheid van overheidsfinanciering te verminderen. Onder meer door schenkingen en erfenissen. En niet te vergeten de jaarlijkse donatie van de Nationale Postcode Loterij. Maar om financieel gezond te blijven, is investeren in de jeugd ook uitermate belangrijk. We moeten ervoor zorgen dat het ledental in de toekomst kan worden gehandhaafd. Op het gebied van educatie en voorlichting doen we al veel en de belangstelling voor de vele jeugdactiviteiten, speciale schoolprogramma’s en schoolreisjes groeit nog steeds. Vooral de bezoekerscentra spelen daarin een belangrijke rol. En wat is er nu voor een kind heerlijker dan in de natuur avonturen te beleven.”

Wat is uw favoriete natuur­gebied? “Elk gebied heeft zijn bekoring, maar het Ketliker Skar vind ik erg mooi en de Schaope­dobbe bij Elsloo is ook een pareltje. Het Mandefjild in Bakkeveen ken ik heel goed. Daar kwam ik als kind al. Maar de Alde Feanen en Noard-Fryslân Bûtendyks zijn eveneens prachtig. En als we op Ameland zijn en naar de Oerdblinkert lopen, dan is dat puur genieten.”

9

WAddeNeXCURSie

Kom aan boord

en beleef het Wad

10

Werelderfgoed

Het Wad rond ameland

Gooi de trossen los

De Waddenzee is het enige natuurlijke Werelderfgoed dat ons land rijk is. Het bijzondere getijdengebied met diepe geulen en zandbanken vormt één geheel met de Duitse en Deense waddenkust. Een plek op aarde van onschatbare waarde voor miljoenen trekvogels. Ze vinden er visjes, krabben, kokkels en wormen in de slikkige bodem. De droogvallende zandplaten voorzien een zeehond van een veilige plek om tot rust te komen. Hier kunnen ze hun jongen ongestoord voeden. De overgang tussen land en het zilte water zorgt voor kleurrijke kwelders vol zoutminnende planten. It Fryske Gea gaat de waddennatuur in. Komt u mee aan boord?

Op 30 mei en 26 september gaan gidsen van It Fryske Gea en de bemanning van ‘MS Zeehond’ het Wad op voor een heerlijke vaartocht bij laag tij. Snuif de zilte zeelucht op, laat u verwonderen door de rijke vogelpracht en de pure schoonheid van het Wad rond Ameland. We varen tijdens de tocht langs een zandbank met zeehonden. Een ontdekkingstocht op een schelpenbank in zee is inbegrepen. De gidsen zijn aan boord voor al uw vragen. Ook vertellen ze graag over het Wad en de Friese kust, over de veelzijdige flora en fauna en de rijke cultuurhistorie van het gebied. Het belooft een mooie dag te worden.

Zaterdag 30 mei vertrekken we om 13.30 uur. Op zaterdag 26 september gooien we de trossen los om 14.00 uur. De boot ligt aan de kop van de pier van Holwerd. De kosten zijn voor volwassenen €25,00 en kinderen t/m 12 jaar €20,00. Zowel leden als niet-leden zijn van harte welkom om mee het Wad op te gaan. Aanmelden kan tot een week voor aanvang door een mail te sturen naar info@robbentochten. com onder vermelding van uw naam en aantal volwassenen/kinderen. Vergeet uw fototoestel, verrekijker en laarzen niet. Tot ziens op het Wad!

www.itfryskegea.nl www.itfryskegea.nl

Foto: Froukje Krist

Deze 4 pagina’s kunt u vouwen tot een folder!

Fiets- en wandel

ROUTES

Informatie It Fryske Gea heeft langs de noordelijke IJsselmeerkust vijf vogelkijkpunten. Een tocht van ongeveer 35 kilometer kan wandelend, op de fiets of per auto worden gemaakt. De start is bij de Bocht van Molkwar. De kijkheuvel It Soal is bereikbaar via een rolstoelpad.

Per fiets Vanuit Molkwerum langs de IJsselmeerdijk richting Hindeloopen. Na ongeveer 1,5 kilometer bordje vogelkijkhut Swan. Door Hindeloopen en na het stadje fietspad richting Workum. Na de brug rechts en voor de spoorwegovergang linksaf, voorbij station en langs de Lieuwe Klazesleane tot het klaphekje. Na het klaphekje rechtsaf naar Workum en links over de sluisbrug richting camping It Soal. Het parkeerterrein oversteken en over de brug rechts naar de kijkheuvel. Daarna terug richting Workum. Op de 2e driesprong linksaf richting Gaast. De eerste dijkopgang nemen en dan de eerste weg rechtsaf de Slinkewei langs het bedrijfsgebouw van It Fryske Gea. In een scherpe bocht naar rechts is het graspad naar Bijenkamp (1,5 km). Hokje Bakker is aan het eind van deze doodlopende Slinkewei. Terug bij de dijkopgang naar links langs de dijk richting Piaam tot het bordje vogelkijkhut De Ral.

Vogels kijken langs de IJsselmeerkust

Per auto Dezelfde route. Alleen bij Hindeloopen via rondweg en na spoorwegovergang 1e weg links richting Workum. Bij Seburch via de Suderseeleane richting It Soal aanhouden. Parkeren kan op het terrein van de dagcamping. Bij De Ral is de parkeerplaats rechts over het water.

Wandelend In de Bocht van Molkwar over de dijk naar Hindeloopen, door het stadje en via fietspad richting Workum. Na de brug een klein stukje links langs het Dijkshuisje en dan vrijwel meteen rechtsaf over de zeedijk richting vuurtoren tot fietspad. Zie verder de route per fiets. Tot Hokje Bakker is heen en terug 6 km. Terug bij de dijkopgang over de dijk naar Piaam. Molkwerum, Hindeloopen en Workum zijn per trein bereikbaar. Van Makkum naar Workum rijden bussen.

Van de Bocht van molkwar tot Piaam vormen de vogelkijkpunten een prachtig theater voor een boeiend schouwspel It Fryske Gea Postbus 3 9244 ZN Beetsterzwaag Tel. (0512) 38 14 48 E-mail [email protected] Website www.itfryskegea.nl

Vogelkijkhut De Swan

Het schouwspel langs de boorden van het IJsselmeer is in alle jaargetijden boeiend. Vogels spotten kan het hele jaar door, maar wanneer in het voor­ en najaar de trekvogels het kustgebied bevolken ontstaat er een piek en weet je soms niet wat je ziet. De IJssel­ meerkust is een eldorado als broed­, rust­ en foera­ geerplaats. Vogels kijken kan natuurlijk vanaf de dijk,

Bocht fan Molkwar

Elk uitzichtpunt is uniek, met grote verschillen in het waarnemen van vogels. De wind is een belangrijke factor bij soorten en aantallen vogels. Westenwind zorgt voor een hoge waterstand waardoor de zandplaten onderlopen, de eilanden kleiner worden en minder plaats bieden aan vogels. Soms alleen aan aalscholvers. Oostenwind daarentegen zorgt voor een lage waterstand waardoor de slik- en zandplaten boven water komen te liggen. De ontstane grote eilanden bieden plaats aan veel vogels. Hans Pietersma, districtshoofd West, neemt ons mee langs de vogelkijkpunten en vertelt de wetenswaardigheden.

maar nog veel beter vanaf de vijf vogelkijkpunten van It Fryske Gea: De Swan in de Bocht fan molkwar, It

Vogelkijkhut De Swan

Soal, Bijenkamp en Hokje Bakker in de Warkumer­

De wandeling door een rietmoeras voert ons naar De Swan met uitzicht op een ondiepe baai met drie eilanden en de strook langs de zeedijk. De ligging maakt waarneming van een grote variatie aan vogels mogelijk. En eind april, begin mei wanneer in het IJsselmeer het paaien begint, zwemmen grote scholen vissen voor de hut, voornamelijk karpers.

waard en De ral in de Koaiwaard.

Belangrijke broedvogels zijn grauwe gans, kleine mantelmeeuw, zilvermeeuw, kluut, kokmeeuw en visdief. Een enkele keer broedt de zwartkopmeeuw tussen de kokmeeuwen. In het voorjaar slapen en rusten grote groepen steltloper op de eilanden of de ondiepten. Vooral grutto en kemphaan komen in groten getale voor voordat ze naar hun broedgebied trekken. In de winter zijn de eilanden een belangrijke slaapplaats voor kolgans en brandgans. Vaste wintergast slechtvalk zit graag op de palen of de basaltblokken. Baai en eilanden worden het hele

Tekst: Roely Boer Foto’s: Dico de Klein, Hans Pietersma en Tjerk Kunst

VOGelS KiJKeN

Bruine Kiekendief

jaar door bevolkt door watervogels: diverse soorten eenden zoals pijlstaart, smient en slobeend, maar ook fuut, dodaars, zaagbek en nonnetje. Ook aalscholver en knobbelzwaan – de naamgever van de hut - zijn het hele jaar aanwezig. De kleine zwaan arriveert eind september begin oktober. Langs de Friese IJsselmeerkust worden soms meer dan tweeduizend kleine zwanen geteld, twintig procent van de wereldpopulatie. Ze eten de wortelknolletjes van het fonteinkruid en verdwijnen als de knollen op zijn. Vogels als brilduiker en tafeleend houden ze nogal eens gezelschap. Al in april trekt de reuzenstern in kleine aantallen door naar hun broedgebied. In augustus en september zijn ze vaak weer aanwezig, dan in grotere aantallen. Het riet kent zijn eigen vogelbevolking. Vaste broedvogels zijn grauwe gans, baardman, rietzanger, waterral en bruine kiekendief. Rietvogels als baardman zijn het hele jaar door te zien. Bij laag water loopt de waterral rond of onder de hut. De roerdomp is geregeld te zien, maar de laatste jaren jaagt de velduil al vroeg in de schemer boven het grasperceel en de zeedijk.

Kijkheuvel It Soal Het fantastische uitzicht over de Warkumerwaard, de zandplaten voor de kust, het IJsselmeer, maar ook de schelpenbanken maken kijkheuvel It Soal zo bijzonder. De schelpenbanken van soms één meter hoog komen alleen in dit deel van de kust voor. Het zijn mooie broedplaatsen voor visdieven, kokmeeuwen en kluten. In juli, augustus verandert de Warkumerwaard

Kijkheuvel It Soal

Goudplevieren

van een groene oase in een bloemenzee met koekoeksbloem en grote ratelaar. Het rolstoelpad maakt het uitzichtpunt voor iedereen toegankelijk. De verscheidenheid aan vogels is groot. Bij laag water zijn de zandplaten zichtbaar en dan een goede plek voor reuzensterns en steltlopers. Vooral in het voorjaar kunnen er grote aantallen kemphanen en grutto’s voorkomen. Voor weidevogels is de waard belangrijk. Kieviten, tureluurs, grutto’s en veldleeuweriken zijn er daarom in grote aantallen. En de balts van bijvoorbeeld de grutto kun je er prachtig waarnemen. Ook is het gebied van grote waarde voor eenden en ganzen. De brandgans blijft er zelfs tot half mei om vervolgens in één ruk door te vliegen naar zijn broedgebied.

Uitkijkpunt Bijenkamp Bijenkamp is een verhoging op de rand van de Warkumerwaard en alleen toegankelijk buiten het broedseizoen. Bijzonder vanwege de enorme rust, ruimte en vogels. Die rust biedt mooi gelegenheid voor het waarnemen van roofvogels op de vele rasters en palen. Soorten als havik, smelliken en slechtvalk maken daar graag gebruik van.

Kijkplateau Hokje Bakker De Warkumerbinnen- en Warkumerbûtenwaard behoren tot Fryslâns beste weidevogelgebieden en Hokje Bakker ligt daar midden in. Door de rust en de openheid is het een ideale plek

Vogelparadijs IJselmeer

Kleine zwaan

om te genieten van de zonsondergang en een bloemenpracht in de zomer. Het ontstaan van onweersbuien kun je hier goed volgen en regenbogen zijn nergens zo mooi te fotograferen. De hut is gemakkelijk bereikbaar per fiets en per auto. Bijna het gehele jaar zijn er grote groepen goudplevieren en kemphanen in de Warkumerwaard, maar tot half mei verblijven er ook groepen brandganzen met nogal eens een sneeuwof roodhalsgans. In de richting van Gaast staan in het voorjaar grote plassen in het land en zijn veel greppels volgelopen. Ideaal voor het foerageren van goudplevieren, kemphanen, bonte strandlopers, bontbekplevieren, kleine zwanen en grote zilverreigers. De enorme zandbanken in het IJsselmeer doen bij een lage waterstand dienst als rust- en foerageergebied voor ganzen, eenden, zwanen en groepen steltlopers als wulp, kieviten en goudplevieren. En let op de palen en de walkanten met hekkelzoden. Vaak vormt een smelliken of slechtvalk de beloning. In de gracht langs de waard vissen visdieven en reuzensterns. Een advies: let tijdens de vogeltrek op de els naast het plateau. Kleine zangvogels als grasmus, braamsluiper maar ook fitis, tjiftjaf en vuurgoudhaantje verblijven er vaak een dag. De gele kwikstaart is in augustus één van de eerste trekvogels. Later volgen tapuiten, koperwieken en kramsvogels.

Vogelrijkdom Fotobijschrift

Visdief en Reuzenstern

Vogelkijkhut De ral De vogelkijkhut staat op de rand van een slenk tussen de Makkumer Súdwaard en Koaiwaard met uitzicht op rietmoeras, het IJsselmeer en de Piaamergeul, ook een belangrijke slaapplaats voor diverse vogelsoorten. De wandeling vanaf de dijk naar de vogelkijkhut is op zich al genieten. Sinds de grote zilverreiger op de Makkumer Noardwaard broedt, slapen wel tachtig zilverreigers voor de hut. Ook lepelaars schuiven graag aan, evenals steltlopers en bij een lage waterstand zelfs reuzensterns. In het najaar verschijnt de visarend die in de slenk en IJsselmeer graag jaagt op vis. Het baardmannetje, de havik of een enkele keer de buidelmees waarnemen, de balts van de kiekendief zien, de waterral horen schreeuwen als een mager varken? ‘Theater’ De Ral biedt het. De roerdomp laat zich niet snel zien, maar in het voorjaar is wel zijn hoemp-hoemp te horen. Duizenden spreeuwen vinden er soms een slaapplaats nadat ze eerst een balletvoorstelling hebben gegeven. De blauwe flits in juli, augustus en september is de ijsvogel. Hij zit graag op rietstengels te vissen. In dezelfde periode kun je de boomvalk boven de rietvelden op libellen zien jagen.

De Ral Fotobijschrift

De tiden bin’ betiizjend. Nim de mûzepleach. Earst tink ik: dy boeren moatte net janke, it is in bedriuwsrisiko. As ik dan letter lês hoe enoarm de skea is, tink ik: dy ûndernimmers finansjeel helpe, dêr sit wat yn. Tagelyk giet der ek wat oars troch my hinne: miskien is in lytse sanearing ûnder de boeren wol goed; der wurdt yn Europa mear as genôch suvel produsearre en der kin noch wol wat natuergebiet by. Yn sokke tiden bin ik jaloers op al dy lju dy’t wól daliks in dúdlike miening ha oer ditsoarte komplekse kwestjes. Sûnder sa’n miening hearre jo hjoeddedei nergens mear by. Noait hindere troch in alinea oan kennis kwakt elk syn ik-sil-it-jimwol-ris-even-sizze fia in skala oan media daliks yn it publike domein. It massale lantsjepik fan de lytse fjouwerpoaters hat trouwens nijsgjirrige nije wurden opsmiten: muizenplaagverzekering, verzuiptrekker en muizenmoordmachine. Of nim it aaisykjen. Ferbean troch de rjochter. Hoera, tink ik daliks as ik it lês: einlings is ’t sa fier, it waard de heechtse tiid. En ús provinsje sil it nei alle gedachten net oprêde om dizze tradysje wer libben yn te blazen. Mar ho! Hoe komt it no mei de neisoarch? Feroarje de eierrapers yn echte natuerbeskermers? Of jouwe se it hielendal oer? En op wa syn sifers oer oerlibjende earste legsels moat ik te seil gean? Yngewikkeld. It fiskjen dan. Sa’n fjirtich jier lyn smiet ik myn lêste heakmei-maden yn ’e Fjouwerhústerfeart op jacht nei fan dy

Zweedse puzzel

Foto: Jelle Witvoet

Kompleks

Column door Douwe Kootstra

grouwe doarmatten, ek wol bleien neamd. De hobby wie samar oer, oare droktes, nuvergenôch op in momint dat ik deun by earsteklas Frysk fiskwetter tahâlde. Myn angelpark eindige as opbynstokken njonken de dahlia’s. Noait wer nei taald. Krij ik in pear jier lyn in nije kollega dy’t opteine ferhalen fertelt oer syn fiskaventoeren yn in dekor dêr’t ik gefoelich foar bin: puollen, markes, sleatten mids in wrâld oan fûgels. Wolst net ris mei? Myn woodbloed begjint te brûzen en te sieden en ik gean. Sûnder akte en mei in angel fan de kollega los op snoek en snoekbears. Machtich wurk, oft jo no wat fange of net. En it ferleart noait. Eintsje rinne, farre, in pypfol filosofearje, ite, drinke en genietsje fan Fryslâns lege midden. Underwylst ha ’k al in stikmennich fan dy prachtdagen achter de rêch, no mei vispas mar noch sûnder eigen ark. Fragen binne der wol. Is it etys sjoen ferantwurde dat ik as nuansearre natoerleafhawwer - wat dat ek wêze mei - anno 2015 dy skitterjende rôffisken mei in heak yn ’e bek út it wetter skep, en, hiel soms, ek noch op yt? Ik bin meastal kritys oer de plesierjacht. Dy wurdt dan noch ferdedige mei it argumint fan behear. Plesierfiskjen is allinne mar plesier, fan behear is gjin sprake. Oan ’e oare kant: fisk is der by de rûs. Ik tink, dat ik mar in kommisje fan adfys optúch.

1

2

3

4

5

6

Bij juist invullen vormen de letters in genummerde vakjes de oplossing Stuur de oplossing vóór 10 april 2015 naar: It Fryske Gea, Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag of [email protected] De prijswinnaars krijgen een leuke verrassing toegestuurd. De winnaars van de winterpuzzel zijn: J. Booi uit Oosterwolde Harma Dalof uit Oldeberkoop Er waren 354 goede inzendingen. Het antwoord was grondeekhoorn.

15

Op aventoer yn d Geef u nu op!

• Aanmelden voor activiteiten in De Alde Feanen via het bezoekerscentrum 0511 ­ 539 618 • Opgave voor activiteiten in de andere natuurgebieden van It Fryske Gea kan via het hoofdkantoor 0512 ­ 381 448 • Kosten (tenzij anders vermeld): leden gratis (ook voor gezinsleden), niet­leden betalen € 4,­ en kinderen t/m 12 jaar € 2,­

CARPOOLTOCHT/AUTO

VAAREXCURSIE ALDE FEANEN

Zondag 15 maart 9.00 - 12.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks

Zaterdag 28 maart 10.00 - 12.00 uur

Donderdag 30 april 20.00 - 22.00 uur Zonsondergang

Donderdag 2 april 18.00 - 21.00 uur

ROLSTOELPADEXCURSIE Zondag 17 mei 14.00 - 16.00 uur Ketliker Skar

KANOEXCURSIES Zondag 26 april 7.00 - 10.00 uur Alde Feanen Vroege Vogels kanotocht naar de aalscholverkolonie Vrijdag 8 mei 18.30 - 21.00 uur Alde Feanen Avond kanotocht Zaterdag 9 mei 10.00 - 13.00 uur Bûtenfjild / Ottema-Wiersmareservaat Zaterdag 9 mei 10.00 – 13.00 uur Alde Feanen Zaterdag 23 mei 8.00 – 11.00 uur Alde Feanen Kanotocht naar aalscholverkolonie

MEER INFORMATIE Voor meer informatie: www.itfryskegea.nl

16

www.itfryskegea.nl

Vrijdag 3 april 18.00 - 21.00 uur Reeën avondvaarexcursie Zaterdag 4 april 20.00 - 22.00 uur Vollemaan Donderdag 9 april 18.00 - 21.00 uur Vrijdag 10 april 18.00 - 21.00 uur Reeën avondvaarexcursie Zaterdag 18 april 9.00 - 12.00 uur Vaar- en wandelexcursie Vogelzang Zondag 19 april 13.30 - 15.30 uur Natuur & Cultuurhistorie

Zaterdag 2 mei 10.00 - 12.00 uur Aalscholverkolonie Zaterdag 2 mei 19.00 - 21.00 uur Vollemaan Donderdag 7 mei 10.00 - 12.00 uur Zaterdag 9 mei 20.00 - 22.00 uur Zonsondergang Zondag 17 mei 8.00 - 11.00 uur Vaar- en wandelexcursie naar de aalscholverkolonie Maandag 25 mei 9.00 - 12.00 uur Vaar- en wandelexcursie Vogelzang

Kosten vaarexcursie leden € 5,-, niet-leden € 8,- Kinderen t/m 12 jaar € 3,-, niet-leden € 5,-

FIETSEXCURSIE CULTUURHISTORIE & NATUUR Zondag 3 mei 13.30 - 16.30 uur Voormalig Middelzee Langs stinsen, kloosters en dijken Zaterdag 9 mei 13.30 - 16.30 uur Ketlik, Aldskoat, Oranjewoud Langs cultuurhistorie & natuur (ca. 25 km) Vrijdag 15 mei 13.30 -16.30 uur Alde Feanen e.o. Natuur, kloosters, landschapshistorie en volksverhalen

de Fryske natoer WANDELEN Zaterdag 14 maart 9.30 - 11.30 uur Warkumerwaard Voorjaarswandeling

Maandag 6 april 14.00 - 16.00 uur Ketliker Skar Voorjaar in de natuur

Zondag 15 maart 10.00 - 12.00 uur Alde Feanen Trekvogels en wintergasten

Maandag 6 april 9.00-11.00 uur Bûtenfjild en Ottema Wiersmareservaat Paaswandeling

Zondag 15 maart 10.00 - 12.00 uur Ketliker Heide Boswandeling, arrangement met koffie en gebak Kosten € 5,--, niet-leden € 9,75

Maandag 6 april 14.00 - 16.00 uur Alde Feanen Voorjaar in de natuur

Zaterdag 21 maart 8.30 - 10.30 uur Ketliker Skar Bosvogels Zaterdag 28 maart 14.00 - 16.00 uur Grutte Wielen / Ryptsjerksterpolder Voorjaar in de natuur Zondag 29 maart 9.30 - 11.30 uur Makkumer Noardwaard Eilandexcursie Zaterdag 4 april 19.00 - 22.00 uur Noard Fryslân Bûtendyks / Noarderleech Buitendijkse vollemaanexcursie Zaterdag 4 april 10.00 - 12.00 uur Easterskar Vogelzang Zaterdag 4 april 20.00 - 22.00 uur Mandefjild Vollemaan excursie

Zaterdag 11 april 9.30 - 11.30 uur Buijsmans Einekoai Piaam Excursie Woensdag 15 april 14.00 - 16.00 uur Wikelerbosk Stinzenplanten Zondag 19 april 10.00 - 12.00 uur Taconisbosk Vogelzang & voorjaar in het bos Zondag 19 april 14.00 - 16.00 uur Alde Feanen Voorjaar in de natuur Zaterdag 25 april 7.00 - 9.00 uur Sippen-Finnen / Bûtenfjild Voorjaarszangers Zaterdag 25 april 9.00 - 12.00 uur Westhoek Noard-Fryslân Bûtendyks / Koehoal Trekvogels

VOORJAARSARRANGEMENT IN KATLIJK Zaterdag 9 mei, 13.30 uur – 18.30 uur It Fryske Gea en de Stichting Alde Fryske Tsjerken organiseren op 9 mei een leuke dag met wandelen, kerkbezoek, muziek en een diner. De dag begint met koffie/thee in het Thomas Kerkje in Katlijk. In deze sfeervolle kerk is niet alleen een rondleiding maar ook een optreden van een artiest. Vervolgens wordt onder leiding van een gids van It Fryske Gea een voorjaarswandeling gemaakt in het dichtbij gelegen natuurgebied het Ketliker Skar. De wandeling duurt ongeveer anderhalf uur. Ter afsluiting serveert kookstudio Kwartier Noord een lentemaaltijd van biologische streekproducten. Kosten € 30,-.

Zondag 26 april 10.00 - 12.00 uur Ketliker Heide Boswandeling, arrangement met koffie en gebak Kosten € 5,--, niet-leden € 9,75 Zondag 26 april 10.00 - 12.00 uur Delleboersterheide Schotse hooglanders en andere grote grazers Zondag 3 mei 14.00 - 16.00 uur Alde Feanen Natuur & cultuurhistorie Zondag 3 mei 9.00 - 12.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks / Noarderleech Leeuweriken in buitendijks gebied Donderdag 7 mei 19.30 - 21.30 uur Delleboersterheide Dassen Donderdag 7 mei 19.00 - 21.00 uur Bos bij Huize Olterterp Natuur & cultuurhistorie Zaterdag 9 mei 10.00 - 12.00 uur Ketliker Skar Schotse hooglanders en damherten Woensdag 13 mei 15.00 - 17.00 uur Makkumer Noardwaard Eilandexcursie Donderdag 14 mei 7.00 - 9.00 uur Taconisbosk Dauwtrappen in het bos Zonsondergang

NATUURFOTOGRAFIE Zaterdag 4 april 8.30 - 10.30 uur Alde Feanen / Wikelslân Lente Zaterdag 2 mei 13.00 - 22.00 uur Alde Feanen Workshop landschapsfotografie vanaf een Fries skûtsje Kosten leden € 85,-, niet-leden € 95,-

17

Jeugd en

Volop activiteiten

natuur

Mag je hier zomaar in?

met blote voeten in de modder en een schepnet in de aanslag het onderwaterleven ontdekken. Slikdiven in noard­Fryslân Bûtendyks. met een rugzakroute op pad in De alde Feanen. Speuren naar sporen in het Ketliker Skar. Braakballen pluizen. Een bijendemonstratie. It Fryske Gea brengt de jeugd op allerlei leuke en interessante manieren in contact met de natuur. maar liefst tienduizend basisschoolkinderen gaan jaarlijks met It Fryske Gea de natuur in. alles kan, van schoolreisjes en scholenprogramma’s tot kinderfeestjes, van

Fotobijschrift over meerdere regels zou ooktot kunnen excursies individuele rugzakroutes. En niet te

Waterdiertjes zoeken in het waterrijke laagveen­ moeras is leuk én leerzaam.

vergeten de zomerkampen. Hoogste tijd voor een beeldimpressie van de jeugdactiviteiten! Kijk voor meer informatie op www.itfryskegea.nl

VET COOL 18

www.itfryskegea.nl

Zitten hier ook haaien?

De survivalbaan is altijd weer een spannende uitdaging.

route en doeOp pad met een rugzak es ontdekken op opdrachten en dan all terpad. het kikkerpad of het ot

Wow, kan je dit gewoon eten? En kan ik het ook kopen in de supermarkt?”

Fotobijschrift over meerdere regels zou ook kunnen

Volop aandacht voor een les over dieren in het laagveenmoerasgebied.

Heel interessant die bijen. Imker Jan Bos vertelt graag over het grote bijenvolk in de doe­ en beleeftuin bij het bezoekerscentrum in Earnewâld.

‘Slikdiven’! Lekker in de modder rollen is bij de scholen­ programma’s noard­Fryslân Bûtendyks favoriet.

De jaarlijkse zomerkampen zijn gezellig en zitten vol leuke activiteiten. maar de jeugd steekt de handen ook uit de mouwen!

Dit is het leukste schoolreisje ooit!

19 19

Geen vis ­ geen natuur ­ geen toekomst voor IJsselmeergebied

Red de vis in het

Blauwe Hart! Er was eens een tijd dat jaarlijks grote ‘zilveren’ scholen vis, vooral haring en ansjovis, de zoute Zuiderzee optrokken. De afsluitdijk maakte een einde aan deze trek en creëerde het zoete IJssel­ meer. nieuwe soorten als snoekbaars, brasem en baars hadden het er prima naar hun zin en ook met de aal ging het uitstekend. Dat is helaas verleden tijd. anno 2015 is het zeer slecht gesteld met de vis in het IJsselmeergebied. Het Samenwerkingsverband Het Blauwe Hart vindt dan ook dat er iets moet gebeuren. met vier ‘streefbeelden’ als uitgangspunt moeten er rond 2030 weer zilveren scholen zwemmen.

Tekst: J. Quak, Sportvisserij Nederland, P. Vlugt, Samenwerkingsverband Het Blauwe Hart Foto’s: Sportvisserij Nederland

20

www.itfryskegea.nl

De huidige visstand is niet bepaald rooskleurig. De inpolderingen, de dijken, grote veranderingen in de waterkwaliteit en de zeer intensieve beroepsvisserij hebben de visstand dramatisch verminderd. De aantallen van de meeste vissoorten dalen steeds verder door overbevissing en een slechte aanwas. De grote scholen spiering, voorn, brasem en snoekbaars zijn verleden tijd en het IJsselmeergebied is vrijwel leeg. De gevolgen blijven daarom ook niet uit: minder visetende watervogels, een heel moeilijk bestaan voor de visserijbedrijven en daarmee ook een dreigend einde aan eeuwen cultuurhistorie in de vissersdorpen. Ook de sportvissers hebben het IJsselmeer – in potentie het grootste viswater van WestEuropa – de rug toegekeerd. Want geen vis betekent geen vangst – geen beleving - geen belangstelling.

Artikel diersoort beleid

Spiering is zeldzaam geworden in het IJsselmeergebied.

Kansen voor vissen In het pas verschenen Manifest van het Samenwerkingsverband het Blauwe Hart staat de actie-agenda voor de komende jaren. Bovenaan staat verbetering van de visstand. Er moeten meer paaiplaatsen komen voor vis, meer plaatsen waar de vis door de harde dijken heen kan zwemmen en de beroepsvisserij moet kleiner en duurzamer. Daarom worden initiatieven ontwikkeld die de vis veel kansen biedt. De Vismigratierivier in de Afsluitdijk bij Kornwerderzand, de Marker Wadden en de oeverdijk aan de Noord-Hollandse kust helpen mee aan goede migratiemogelijkheden voor trekvis. Ze zorgen echter ook dat de vis kan paaien en opgroeien in aantrekkelijke ondiepten.

Bewustwording groeit Gelukkig worden steeds meer mensen en organisaties zich bewust van de dramatische situatie van de visstand in het Blauwe Hart. En daarmee groeit ook het besef van de noodzaak om in te grijpen. Het resultaat van die bewustwording is het vorig jaar verschenen Masterplan Toekomst IJsselmeer voor duurzame visserij op het IJsselmeer, IJmeer en Markermeer. Dit plan, waaraan ook Het Samenwerkingsverband het Blauwe Hart heeft meegewerkt, schetst het IJsselmeergebied in 2030: een meer met veel verschillende vissoorten, gevarieerde oeverzones, minder barrières die vistrek belemmeren en een zeer beperkte beroepsvisserij. Op diverse plaatsen wordt al gewerkt aan deze nieuwe visrijke toekomst. De Marker Wadden, de vismigratierivier, visvriendelijk spuien, aanleg van achter- en vooroevers, en flexibilisering van het waterpeil staan veelbelovend in de steigers. Met de omvorming van de beroepsvisserij is het nog niet zover, maar maken we

Streefbeelden voor de visstand in 2030 Het Masterplan Toekomst IJsselmeer bevat vier met elkaar samenhangende streefbeelden voor visstand, inrichting, migratie en visserij in 2030.

De visstand In 2030 zwemt een groot aantal soorten vis in het meer. Per vissoort leven er voldoende kleine en grote exemplaren. In het goed functionerende IJsselmeer leven diverse visgemeenschappen in gevarieerde leefmilieus. In het onbegroeide diepe water van de plantenrijkere oeverzones leven baarzen, blankvoorns, snoekbaarzen en brasems. Het aantal aal is toegenomen en de houting is terug van weggeweest. De spiering staat weer in grote hoeveelheden op het menu van snoekbaars, baars en visetende vogels.

De inrichting Het IJsselmeer heeft in 2030 veel verschillende oeverzones. Diepere delen worden afgewisseld met rietvelden, grasland en gebieden met veel waterplanten. Het waterpeil is zo flexibel mogelijk en zorgt voor verschillende leefmilieus. Er zijn voldoende beschutte, ondiepe oeverzones en waar mogelijk zijn er multifunctionele achter­ oevers die kunnen dienen als paai- en opgroeigebieden.

Vismigratie In 2030 kunnen vissen als bot, glasaal, spiering en driedoornige stekelbaars de Afsluitdijk goed passeren. De sluizen in de Houtribdijk zijn vaker en langer open. Zonder grote belemmeringen kunnen vissen zich verplaatsen tussen het IJsselmeer en de aangrenzende boezem- en polderwateren. Gemalen zijn visvriendelijk waardoor het IJsselmeer weer een belangrijke migratieroute wordt voor aal uit het achterland.

De visserij Een klein aantal beroepsvissers vist in 2030 nog op schubvis. De beroepsvisserij is kleinschalig en duurzaam. Het IJsselmeergebied is door de grote hoeveelheid vis weer aantrekkelijk voor sportvissers om hun hengel uit te gooien.

wel kleine stappen. Veel minder beroepsvisserij is een absolute randvoorwaarde om de visstand te verbeteren. Andere voorwaarden zijn goede samenwerking tussen overheden en private organisaties, geld en de gemeenschappelijke wil om het toekomstbeeld van een rijk IJsselmeergebied te realiseren. Alleen als we Het Blauwe Hart zien als één groot watergebied kan het beeld van een ‘zilveren, visrijk meer’ de komende decennia werkelijkheid worden.

Het Samenwerkings­ verband Het Blauwe Hart: • Zet zich in voor: een robuust natuurlijk IJsselmeergebied. • Bestaat uit: It Fryske Gea, de Waddenvereniging, Landschap NoordHolland, Sportvisserij Nederland, Flevo-landschap, de IJsselmeer­ vereniging en Natuurmonumenten. Meer informatie: www.blauwehart.org

21

Tekst: Sietske Rintjema en Harma Scholten

Bijzondere

waarnemingen muizen waren de afgelopen maanden nogal eens onderwerp van gesprek. De miljoenen muizen richtten veel schade aan in weilanden, maar de muizeneters profiteerden van het grote voedselaanbod. De vele waarnemingen maken dat wel duidelijk.

Paddenstoelenreservaat Op de Makkumer Noardwaard vond Fryske Gea medewerker T. Kunst in mei vorig jaar de Franse silene, een zeer zeldzame anjersoort van vochtige en matig voedselrijke zandgrond. T. Kunst en G. Haga vonden in het najaar van 2014 in totaal 22 soorten paddenstoelen in de Huitebuersterbûtenpolder, onder andere de minder algemene gele knotszwam en verblekende knotszwam. Daarbij waren 7 soorten wasplaten (van de 47 soorten die we in Nederland hebben), namelijk gewone weidewasplaat (Hygrocybe pratensis), gele wasplaat (Hygrocybe chlorophana), gewoon vuurzwammetje (Hygrocybe miniata), gewoon sneeuwzwammetje (Hygrocybe virginea), papegaaizwammetje (Hygrocybe psittacina), elfenwasplaat (Hygrocybe ceracea) en zwartwordende wasplaat (Hygrocybe conica). Daarmee is de Huitebuersterbûtenpolder, een van oorsprong buitendijks gebied langs

Zwartwordende wasplaat (T. Kunst)

‘Maitiidsblik’ G. Jellema verraste ons voor Kerst wederom met een uitgebreide rapportage (exact 100 pagina’s) over zijn natuurbelevenissen in De Alde Feanen, ‘Maitiidsblik’. Jellema geniet niet alleen van zeldzaamheden zoals grote groepen kemphanen of een slechtvalk, ook het plotseling in groten getale arriveren van de fitis, of een melancholisch zingende goudvink kan hem telkens weer bekoren.

22

www.itfryskegea.nl

Gewone vuurzwam (T. Kunst)

de Friese IJsselmeerkust waar nog oorspronkelijke rivierduintjes zijn te vinden, een bijzonder waardevol reservaat voor paddenstoelen. In een reservaat van Staatsbosbeheer bij Rotstergaast werden overigens in totaal 25 soorten wasplaten gevonden. Daarom werd dit gebiedje vorig jaar aangewezen als ‘wasplatenreservaat’. Een consequent verschralingsbeheer is voor deze zeldzame soorten het beste, dus geen bemesting en het gewas jaarlijks afvoeren door maaien of weiden.

Gewoon sneeuwzwam (T. Kunst)

mELDInGEn Heeft u een bijzondere waarneming gedaan in een gebied van It Fryske Gea? Vergeet dan niet deze gegevens op te sturen naar [email protected]

Nachtbrakers Al vele jaren worden in het Easterskar met behulp van sterke lampen nachtvlinders geïnventariseerd, onder andere door W. Poppe. Afgelopen jaar is er weer een nieuwe, voor de laagveengebieden onbekende soort aangetroffen, de hageheld. Deze krachtige bruine vlinder wordt meestal op zandgrond gezien, bijvoorbeeld in heideterreinen. In totaal zijn er nu 241 soorten macronachtvlinders bekend in het Easterskar.

Hageheld (S. Sinnema)

G. Tuinstra stelde zijn lamp een keer op bij het Puntersbosje waar veel brem groeit. Hier werden geen noemenswaardige bijzonderheden gezien, behalve de reeds vorig jaar gemelde fraaie en bijzondere bremsteltmot. Deze mot gebruikt inderdaad brem als waardplant.

Pingowetenswaardigheden Van J. van den Broek ontvingen we een rapportje over twee pingo’s die bij It Fryske Gea in beheer zijn: de Lange Laan bij Burgum en de gerenoveerde pingo op het industrieterrein A7. Hij noteerde waterdiertjes zoals watermijten, vlokreeftjes, waterdraakje (stylaria lacustris) en waterpissebed (asselus aquaticus) en deed ook kwaliteitsmetingen. Daaruit bleek de pingo bij Burgum meer eutroof en zuurder dan die op het industrieterrein A7.

WAARNeMiNGeN

Muizenissen De laatste jaren hebben diverse soorten muizen, maar vooral veldmuizen, van de goede omstandigheden geprofiteerd. Zachte winters en droge zomers maakten onder andere dat op sommige plaatsen inmiddels wordt gesproken van een muizenplaag. Grote delen grasland moeten dit voorjaar opnieuw worden ingezaaid. Wellicht biedt dit kansen om her en der de kruidenrijkdom te vergroten. Wat voor de boer een plaag is, is voor predators een geluk. Die profiteerden van het grote muizenaanbod. Op 11 november werd tijdens een werkbezoek aan de Bancopolder, een rietmoeras ten noordwesten van Lemmer, bijvoorbeeld genoteerd: een velduil, een roerdomp, 2 blauwe kiekendieven, een havik, sperwer en 2 buizerds. In de weilanden rondom het kleine reservaat foerageerden meerdere grote zilverreigers. Alle genoemde soorten eten graag een muis. Ook de twee velduilen

Muizeneters langs de kust H. Spruyt zag vorig jaar bij de Makkumerwaarden minder jonge krooneenden dan in voorgaande jaren. Zaten er eind mei 21 volwassen krooneenden bij de Makkumer Súdwaard, eind juli werd alleen een exemplaar met 5 jongen opgemerkt. Opmerkelijk vond hij ook dat er op de waarden niet veel roofvogels te zien waren, ondanks het hoge muizen-

Span krooneenden (H. Spruyt)

die M. Sikkema en H. Scholten op 8 november boven de Bildtpollen zagen, waren vast op muizenjacht. Uit het jaarverslag van de roofvogelwerkgroep Ameland (J. Krol) kon niet direct worden opgemaakt dat de roofvogels op Ameland hebben geprofiteerd van het rijke muizenaanbod, hoewel bruine kiekendief (32 paar) en kerkuil (4 paar) en ook ransuil (3) en buizerd (24) wel een (lichte) toename lieten zien. Zeker 50 broedparen velduil werden dit jaar verspreid over de provincie waargenomen. In Bolsward zag J.A. van Amstel op 10 november maar liefst 11 ransuilen in de boom naast zijn huis. Ransuilen groeperen in het winterhalfjaar graag. Die verzamelplekken noemen we roestplekken. Daar worden vanaf januari de eerste contacten gelegd voor de paarvorming.

aanbod. Op de Makkumer Noardwaard broedden afgelopen jaar wel 4 paar bruine kiekendief, een havik, een roerdomp en naast 69 paar blauwe reigers ook nog eens 10 paar grote zilverreigers, allemaal muizeneters. Op de slaapplaats op de Koaiwaard zaten eind juli 77 grote zilverreigers, een topaantal. Begin mei zag Spruyt 2 zeearenden over de Súdwaard naar het oosten vliegen. De zeearend werd in mei ook gezien boven de Makkumer Noardwaard en de Huitebuersterbûtenpolder. S. Veenstra spotte op 4 februari een jonge zeearend die zat te rusten op het eilandje in de Grutte Krite in De Alde Feanen. Hij maakte er een mooie foto van. Ook visarend en ijsvogel werden op de waarden diverse keren waargenomen. Eind november rustten 227 kleine zwanen in het ondiepe water voor de Súdwaard. Op de Koaiwaard Piaam telde K. Nijboer in oktober 29 wilde zwanen en

Ottermeldingen In de afgelopen maanden werden er ottermeldingen gedaan tussen Smalle Ee en de Veenhoop en in de Wilgen. Ook vonden studenten van het Van Hall Instituut in natuurgebied het Bûtenfjild weer sporen van de otter. Helaas zijn er nog altijd heel veel plaatsen waar otters en andere dieren niet veilig kunnen oversteken. It Fryske Gea heeft maatregelen getroffen voor deze knelpunten. Zie pagina 5.

Baardmannetjes In de Grutte Wielen lijken volgens K. Joustra gedurende de wintermaanden weer wat meer baardmannetjes rond te zwerven. Eind november telde hij zeker zo’n 25 exemplaren, onder andere in Polder Wielsicht. Baardmannetjes schakelen ’s winters over van een insectendieet naar rietzaden. In de nog niet gemaaide rietvelden struinen ze soms met hele families de zaadpluimen af.

Jonge zeearend (S. Veenstra)

een zwarte zwaan en bij Koehoal constateerde hij half november veel sneeuwganzen en een groepje kleine zwanen tussen de brand-, kol- en kleine rietganzen. Grote zaagbekken werden gedurende de wintermaanden op veel plekken gezien, niet alleen op het IJsselmeer maar ook meer in het binnenland.

23

U een kans... Zij een kans!

Foto: Hans Pietersma/It Fryske Gea

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 4,1 miljard euro geschonken aan 90 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur. Ook It Fryske Gea deelt in de opbrengst van de loterij. Hiermee kan de vereniging de verschillende natuurgebieden verspreid over de provincie Fryslân nog beter beschermen. Zoals bijvoorbeeld het unieke natuurgebied de Warkumerwaard aan de IJsselmeerkust

bij Workum. Duizenden vogels zoeken dit gebied op om er te broeden, voedsel te zoeken, te rusten en te overwinteren. It Fryske Gea was dan ook blij dat ze met geld van de Postcode Loterij enkele hectares weidevogelrijk grasland kon toevoegen aan het gebied. Naast het steunen van goede doelen maken deelnemers van de Postcode Loterij kans op grote prijzen. Zoals elke maand fantastische prijzen, die kunnen oplopen tot 49,8 miljoen euro.

De Postcode Loterij helpt!

Meedoen is eenvoudig, bel 0900-300 1500 (10 cpm) of meld u aan via internet: www.postcodeloterij.nl Voor € 11,75 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.