Hetlijktaltijdonmogelijk tothetverwezenlijktis

EXTRA EDITIE VRIJDAG 6 DECEMBER 2013

Nelson Mandela 1918-2013

‘Het lijkt altijd onmogelijk tot het verwezenlijkt is’

2 • MANDELA 1918 — 2013

VRIJDAG 6 DECEMBER 2013 • DE MORGEN

Mandela had de kracht om zichzelf te overstijgen en verzoening na te streven, ondanks alles. Een les voor ons allemaal. Rudi Vranckx @RudiVranckx

De nalatenschap van de heilige Mandela is groots, maar ook menselijk imperfect

Vrijheid smaakt bitter op een

De erfenis van Nelson Mandela is meer een gevoelsmatige dan een tastbare. Iedereen heeft gelijke rechten, maar er is nog veel mis in Zuid-Afrika. Radicale krachten winnen terrein. Kees Broere

! Ook na zijn vrijlating in 1990 duurde de strijd door, hier houden agenten een demontratie in 1992 in de gaten. © GRAEME WILLIAMS / AFRICANPICTURES/HOLLANDSE HOOGTE

D

e eerste klap wordt meteen bij aankomst uitgedeeld. 'Honger slaapt nooit', leest de bezoeker die net is geland op de internationale luchthaven van Johannesburg, de zakenhoofdstad van ZuidAfrika. Verdomd nog aan toe, die keiharde werkelijkheid van ’s werelds armste continent. Ook hier.

HET BLIJKT DE EERSTE VERGISSING. Want Zuid-Afrika is Afrika niet. Ik heb het zelf vaak genoeg gehoord van inwoners in dit land, zwarten zowel als blanken. “Waar woont u?” In Nairobi, Kenia. “O, werkelijk? Dus u woont in Afrika!” In het donkere continent dus, waar nog altijd zo

veel mensen door een rommelende, hongerige maag uit hun slaap worden gehouden. Welkom in een andere wereld. Want de slogan ‘Honger slaapt nooit’, geschreven op een roltrap van O.R. Tambo Airport, is daar niet geplaatst door een landelijke of internationale hulpgroep die het opneemt voor de verworpenen der aarde. Integendeel, de roltrap voert naar een filiaal van McDonald’s, dat ‘nooit slaapt’ en dus 24 uur per dag open is. Zoals dat is in een land dat zich associeert met de moderne wereld.

tie verricht, een voorbeeld van technologisch vernuft. Het land had, met dank aan westerse mogendheden en dankzij de politieke stellingname ten tijde van de Koude Oorlog, een eigen kernwapen ontwikkeld. Die technologie kwam slechts

REGENBOOGNATIE

hebben met zwarten,

Op 11 februari 1990, toen Nelson Mandela na 27 jaar uit de gevangenis kwam, had Zuid-Afrika de aansluiting met de moderne wereld al gevonden. Hier was ’s werelds eerste harttransplanta-

is met hun zwarte

‘Het enige contact dat blanken

huishoudster’ JULIUS MALEMA EX-LEIDER JEUGDLIGA ANC

een kleine minderheid ten goede. Zuid-Afrika was in 1990 ook het laatste Afrikaanse land dat geen vrijheid kende voor de zwarte bevolking, zo’n 80 procent van de inwoners. Idem voor de kleurlingen en voor de mensen die oorspronkelijk uit Zuid-Azië afkomstig waren. Zuid-Afrika was rijk voor de blanke minderheid. En een melaatse, in de ogen van de rest van de wereld, door zijn wrede apartheidsbewind. Na de vrijlating van Mandela zou dit anders worden. De leider van het Afrikaans Nationaal Congres, het in 1912 als non-raciale bevrijdingsbeweging en met de hulp van de geweldloze Mahatma Gandhi opgerichte ANC, beloofde de Zuid-Afrikanen dat met Madiba, de eerste president van een vrij en democratisch Zuid-Afrika, ‘een beter leven voor iedereen’ werkelijkheid zou wor-

den. In de Regenboognatie zouden alle mensen gelijke kansen krijgen. Dat was in 1994. En nu is Mandela dood. Al na één termijn trad hij terug als president. Niet lang daarna trok hij zich grotendeels terug uit het openbare leven. Aan het einde van zijn aardse bestaan had vrijwel niemand meer toegang tot hem, al blijft hij tot zijn overlijden hét symbool van een beter ZuidAfrika. Nu, bij het afscheid, valt een eerste balans op te maken.

JULIUS MALEMA Wie apartheid definieert als de door segregatie en geweld afgedwongen, politieke en economische dominantie van een minderheid, kan stellen dat in de jaren sinds 1994 aan dergelijke apartheid in Zuid-Afrika voor mogelijk

1918 — 2013 MANDELA • 3

DE MORGEN • VRIJDAG 6 DECEMBER 2013

#mandela of het versterken van mensen en samenleving. Liever bruggenbouwer dan gladiator. Altijd onbaatzuchtig respect voor de andere. Wouter Beke @wbeke

lege maag

! Een zwarte schoonmaker passeert het bord ‘Strand en zee; alleen voor blanken’, in 1988 vlak voor het einde van de Apartheid. © ULLI MICHEL /REUTERS

tweederde een einde is gekomen. De gedwongen scheiding van volken en rassen, verwoord in het infame ‘slegs vir blankes’, bestaat niet meer. Politieke en burgerrechten zijn voor iedereen in gelijke mate gedefinieerd, dankzij de nieuwe grondwet, een van de meest liberale ter wereld (en zeker van Afrika). Economisch geldt een ander verhaal, een verhaal dat door sommige onderzoekers zelfs is samengevat in ‘de apartheid is niet gestorven’. Al lang voor de daadwerkelijke vrijlating van Mandela werd over de overgang naar een nieuw ZuidAfrika onderhandeld. ‘Madiba’ heeft in zijn latere leven aangegeven dat hij, toen hij nog in de cel zat, zeker veertig keer informeel contact heeft gehad met vertegenwoordigers van het apartheidsbewind. Voor ANC-promi-

! De toenmalige jeugdleider van het ANC, Julius Malema, spreekt op een verkiezingsbijeenkomst in Soweto, 15 mei 2011. © KIMLUDBROOK/EPA

nenten in ballingschap in het buitenland, zoals Mandela’s opvolger Thabo Mbeki, gold een vergelijkbaar verhaal. In die zin stond de uitkomst van de officiële onderhandelingen die de regering van president F.W. de Klerk met vooral de zwarte gemeenschap begon al in 1990 voor vrijwel iedereen vast.

Ook al is in de vier jaren erna over de precieze details nog zwaar gevochten (met meer dan drie keer zo veel doden als in al de apartheidsjaren ervoor), één ding was duidelijk: met stemrecht voor iedereen zou het ANC de politiek overheersende macht in het land zijn. Dat geldt tot op de dag van van-

daag. Bij verkiezingen, op welk niveau ook, geeft grofweg 60 procent van de bevolking zijn stem aan het ANC. Een eerste afsplitsing van de partij, Cope, is geen succes gebleken. De echte oppositie komt van de Democratische Alliantie (DA), een partij die sommigen zien als de belangenbehartigers van de blanke minderheid.

De DA groeit, ook onder zwarten en andere bevolkingsgroepen, maar vormt voorlopig geen bedreiging voor het ANC. Nelson Mandela heeft het nooit hardop gezegd, maar velen nemen aan dat hij teleurgesteld was in de manier waarop zijn partij na hem de macht is gaan uitoefenen. De meerderheid

waarop het ANC altijd kan bogen, betekent in de praktijk ook dat in Zuid-Afrika van een eenpartijstaat sprake is, met alle ongezonde gevolgen voor de democratie vandien. Zoals corruptie, een fenomeen dat in Afrika’s zuidelijkste land altijd heeft bestaan, maar steeds ernstiger vormen aanneemt.

4 • MANDELA 1918 — 2013


@FVMas Qui ne dit mot consent. Staatsman en verzoener #Mandela voor mij een grootheid die commentaar en beleidskeuzes overstijgt. #stil Marc De Vos @devosmarc

! Een muurschildering van Nelson Mandela in Kliptown, Soweto. © BRAM LAMMERS / HOLLANDSE HOOGTE

GEDAAN MET NUANCE In theorie ligt het politieke speelveld open. Anders is dat op economisch gebied. Steve Biko, de in 1977 vermoorde, nationalistische vrijheidsstrijder die buiten het ANC opereerde, wist dat lang voor het einde van de apartheid scherp te verwoorden. “Voor de blanke”, zei hij, “zou gelijk stemrecht de geweldigste oplossing zijn! Het zou de concurrentie tussen zwarten aanmoedigen en het zou een einde maken aan de belangrijkste reden voor de buitenlandse kritiek op het huidige bewind. Maar het zou niets veranderen aan de economische onderdrukking van zwarten. Die zou hetzelfde blijven.” Feit is dat de economische macht in Zuid-Afrika grotendeels in blanke handen is. Dat moet ook wel, menen sommigen: zonder een gefaseerde en zorgvuldige overdracht zou de belangrijkste economie van Afrika instorten. De critici, zeker binnen het ANC zelf, menen dat het proces veel te traag gaat, of zelfs stokt. Zij bepleiten een radicale koerswijziging, die teruggrijpt op denkbeelden die Mandela na zijn vrijlating langzaam maar zeker liet varen. De belangrijkste vertegenwoordiger van deze nieuwe koers was Julius Malema, de in 1980 geboren aanjager van de

Jeugdliga van het ANC. In 2012 werd hij uit het ANC gezet nadat hij in conflict was geraakt met president Zuma. In juli richtte hij zijn partij de Economic Freedom Fighters (EFF) op. Ook buiten het ANC blijft zijn invloed op de jeugd groot. ‘Juju’, zoals hij door vriend en vijand wordt genoemd, geldt als de man die over een decennium aan de macht kan komen. Als zijn ideologie dan nog dezelfde is als nu, kan Zuid-Afrika ingrijpend veranderen en komt er een einde aan het zo veel mildere, genuanceerdere gedachtengoed van Mandela. Voor Malema staan drie zaken hoog op de agenda. De landhervorming, die tot op heden nauwelijks heeft geleid tot overdracht van grond van blanken aan zwarten, moet op de schop. De grond van blanken moet worden onteigend, compensatie is onnodig. Het Zimbabwaanse model van Robert Mugabe is Malema’s voorbeeld. Malema meent dat de vele, economisch belangrijke, mijnen in Zuid-Afrika moeten worden genationaliseerd. Ook deze maatregel is bedoeld om de blanke economische macht te breken. Want blanken, laat Juju vaak genoeg doorschemeren, zijn geen volwaardige Zuid-Afrikaanse burgers. “Het enige contact dat zij hebben met zwarten, is met hun zwarte huishoudster en met

zwarte bedelaars die zij vanuit de auto op straat zien.”

ONDERWIJSBELEID FAALT Ten slotte wil Malema ook een einde maken aan de ‘bloeddorstige’, neokoloniale invloed van het Westen in Afrikaanse landen. Vooral de Verenigde Staten en de Europese Unie moeten het ontgelden. Hiervoor heeft hij inspiratie opgedaan bij zijn bezoek aan het Venezuela van Hugo Chávez, waar Malema in 2010 was om het nationaliseringsprogramma te bestuderen. Het zijn de tegenvallende uitkomsten van het ANC-regeringsbeleid die de voedingsbodem vormen voor de groeiende aanhang van Malema. De populistische Juju speelt in op sentimenten die voor een groot deel van de zwarten voortkomen uit een maar al te grimmige dagelijkse werkelijkheid. Het fundament van die werkelijkheid wordt gevormd door een falend onderwijssysteem. Roelf Meyer, een voormalige apartheidsminister die in 2006 lid werd van het ANC, zegt: “Onderwijs is onze grootste mislukking. De schade die het apartheidssysteem heeft aangericht met zijn gescheiden scholing, is nog niet hersteld. En als factor in de economische ontwikkeling

van ons land is dat een bedreiging voor de maatschappelijke stabiliteit. Als we dit niet goed regelen, kan het gevaarlijke sociale gevolgen hebben.” Het zijn waarschuwende woorden uit de mond van een allesbehalve radicale ex-politicus. Het echec van het onderwijssteem leidt er ook toe dat in de enorme werkloosheid in ZuidAfrika, vooral onder zwarte jongeren, nauwelijks verbetering is gekomen. Precieze cijfers vallen moeilijk te geven, maar aangenomen wordt dat meer dan de helft

Economisch geldt een ander verhaal, een verhaal dat door sommigen zelfs is samengevat in ‘de apartheid is niet gestorven’

van de jeugd zonder baan zit. Wat het explosief maatschappelijk potentieel hiervan kan zijn, is in andere Afrikaanse landen immers al bewezen. Het moet Mandela pijn aan het hart hebben gedaan. Feit is dat ook hij, in zijn presidentsjaren en erna, weinig verandering in deze weerbarstige werkelijkheid heeft kunnen aanbrengen. Hij gaf zijn volk de vrijheid, maar ook in Zuid-Afrika geldt dat vrijheid op een lege maag bitter kan smaken. Wat dat betreft is zijn erfenis meer een gevoelsmatige dan een tastbare. Anders ligt dat op internationaal niveau. Mandela heeft zijn land van paria tot gewaardeerd lid van de gemeenschap der volkeren gemaakt. Al geldt ook hier dat Madiba’s intenties niet altijd worden waargemaakt en dat Zuid-Afrika de neiging heeft zijn hand te overspelen. Dat geldt zeker op het eigen continent. Mandela heeft zich na de democratisering van zijn eigen land ook als internationaal vredesstichter willen bewijzen. Zoals in Burundi. De situatie dat een Tutsi-minderheid een meerderheid van Hutu’s politiek en economisch domineerde, moet hem bekend zijn voorgekomen. Maar Mandela wilde in Burundi een snel resultaat en had nauwelijks oog voor de uiterst gecompliceerde interne dyna-

miek. Het leidde wederzijds tot grote frustraties. Mandela’s opvolgers scoorden weinig beter. Thabo Mbeki werd afgevaardigd om te bemiddelen in Ivoorkust. De vroegere Franse president Jacques Chirac vernederde hem, toen hij zei dat de Zuid-Afrikaan weinig begreep van West-Afrika. In Zimbabwe koos Mbeki voor ‘stille diplomatie’, zo stil dat Robert Mugabe lachend zijn eigen weg vervolgde. Ook in het Soedanese Darfur heeft de tweede president van Zuid-Afrika weinig successen weten te boeken. Die falende lijn is voortgezet door president Jacob Zuma, die namens de Afrikaanse Unie mocht bemiddelen in Libië, maar geen voet aan de grond kreeg. Zuid-Afrika is wel een van de zogeheten ‘opkomende landen’. Daarom is het toegevoegd aan de samenwerking van Brazilië, India, China en Rusland. ‘BRIC’ is BRICS geworden, zij het dat de ‘S’ met een kleine letter geschreven moet worden, zowel wat betreft de politieke als economische macht. Hoe enorm groot ook de inspiratie die Nelson Mandela tijdens zijn leven wist uit te stralen, en hoe veel de legendarische en zo beminnelijke Madiba ook vermocht: ijzer met handen breken was ook hem niet gegeven. Dat maakt de heilige weer tot mens. Wel een mens die nog lang de mensheid tot voorbeeld zal zijn.

1918 — 2013 MANDELA • 5


Belangrijk moment. Kijk eens welke groepen, partijen en VIP’s niets zeggen over Mandela. En trek je conclusies tot het einde der dagen. Frank Van Massenhove @FVMas

Nelson Mandela 18 juli 1918

Nelson Rolihlahla Mandela wordt geboren. Zijn middelste naam betekent letterlijk ‘tak van een boom trekken’. Figuurlijk is het ‘lastpost’.

Mandela begint zijn rechtenstudies aan Fort Hare, een universiteit voorbehouden voor donkere Afrikanen. Een jaar later wordt hij buitengegooid omdat hij een studentenopstand leidt.

Hij wordt lid van het ANC, het African National Congress, dat tegen de blanke dominantie strijdt.

Huwelijk met Evelyn Ntoko Mase, zijn eerste vrouw. Ze scheiden in 1957.

Mandela opent een eigen advocatenkantoor in Johannesburg, het eerste met een zwarte advocaat in het land.

18 juli 1918

1939

1943

1944

1953

Wordt samen met 155 andere ANC-militanten gearresteerd wegens hoogverraad.

1956

Nelson Rolihlahla – Madiba – Mandela en andere namen

5 december 2013 Na de scheiding van zijn eerste vrouw trouwt Mandela met Winnie.

Nelson Rolihlahla Mandela wordt geregeld aangesproken met een keur aan namen, ook op deze pagina’s. Elke naam heeft zijn eigen speciale betekenis en verhaal.

1960

ROLIHLAHLA

1958 Op 2 februari heft Frederik de Klerk, de laatste blanke president van Zuid-Afrika, het verbod op het ANC en andere bevrijdingsorganisaties op. Op 11 februari komt Mandela 1990 eindelijk vrij.

Veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Eerst op Robbeneiland, later in een gevangenis op het vasteland. Een jarenlange strijd voor zijn vrijlating barst los.

Opgepakt op verdenking van sabotage en het voorbereiden van een gewapende revolutie.

Mandela komt aan het hoofd van de gewapende tak van het ANC.

1964

1963

1961

Mandela wordt verkozen tot president van Zuid-Afrika.

Hij treedt af na één termijn. Derde huwelijk met Graça Machel, weduwe van de ex-president van Mozambique.

De gezondheidstoestand van Mandela verslechtert. De laatste maanden zweefde hij tussen leven en dood.

1994

1998

2012

Bij het bloedbad van Sharpeville opent de politie het vuur op zwarte demonstranten. Er vallen 59 doden en vele gewonden.

1991 Hij wordt verkozen tot voorzitter van het ANC. Zijn belangrijkste doel, het afschafen van apartheid, is een feit.

De Nobelprijs voor de Vrede wordt uitgereikt aan Mandela en De Klerk.

1992 Winnie en Nelson gaan uit elkaar.

1993

! Mandela, toenmalig president van Zuid-Afrika, op bezoek in Zwitserland (1997).

Mandela’s geboortenaam: het is een isiXhosanaam die letterlijk ‘het trekken van een tak van de boom’ betekent. In de volksmond betekent het ‘onruststoker’. isiXhosa is de Afrikaanse taal van het Xhosavolk, waartoe Mandela behoorde.

NELSON Deze naam kreeg hij op zijn eerste schooldag van zijn lerares, mevrouw Mdingane. Het was een gebruik onder Britse kolonisten om Afrikaanse kinderen een Engelse naam geven, omdat de Engelsen de Afrikaanse namen slecht konden uitspreken.

MADIBA Dit is de naam van de clan waartoe Mandela behoorde. Een clannaam is belangrijker dan de eigen achternaam, omdat hij verwijst naar de voorouder. Madiba was de naam van een Thembu-chef die heerste in de Transkei in de achttiende eeuw.

© MAGNUM

TATA Dit isiXhosawoord betekent ‘vader’ en veel Zuid-Afrikanen gebruiken dit koosnaampje voor Mandela sinds hij voor velen een vaderfiguur is.

Vergevingsgezinde Mandela was een methodist

KHULU Mandela wordt vaak Khulu genoemd, wat ‘groots’ betekent of ‘de grootste’. Het is eveneens een inkorting van het isiXhosawoord ‘uBawomkhulu’, wat staat voor grootvader of opa.

W. VAN VLASTUIN

Nelson Mandela was aanhanger van het methodisme, een christelijke stroming die ook Hillary Clinton onder haar volgers telt. In november 1729 vormde John Wesley in Oxford een kleine groep om samen Het nieuwe testament te lezen. De leden kenmerkten zich door hun innerlijke en praktische vroomheid, zoals het bezoeken van gevangenen, weduwen en wezen. De bijna methodische manier van hun levensstijl riep de scheldnaam ‘methodist’ op. Toen John Wesley in 1738 terugkwam uit Amerika ervoer hij persoonlijk de rechtvaardiging van de goddeloze. Deze persoonlijk ervaren zekerheid van de vergeving van de zonde zou een grondtrek van het methodisme worden. Aanvankelijk richtten de methodisten zich in hun prediking vooral op de armen in de industriegebieden van Engeland. Zij verkondigden het eeuwige goed voor hun ziel. Zondaren dienden aardse rijkdommen te verloochenen. Het methodisme leverde kritiek op de welvaart, maar riep tegelijk de eenvoudigen in de samenleving op zich in de sociale en politieke verbanden te voegen.

DALIBHUNG Deze naam is aan Mandela gegeven op zijn zestiende toen hij werd ingewijd in de mannelijkheid, een Xhosatraditie die voorschrijft dat jongens zich een tijdje in een hut in de wildernis moeten terugtrekken om een primitief leven te leiden. Het betekent ‘schepper of stichter van de raad’, iemand die de mensen samenbrengt.

KOOSNAAMPJES Het methodisme was conservatief van aard, maar had ook een progressief element in zich. Door de grote waarde van de ziel te benadrukken en de leden op een democratische manier samen te brengen, groeide het zelfbewustzijn. Dit element van het methodisme was een belangrijke factor in de latere kritiek op de slavernij. Aanvankelijk was het methodisme een opwekkingsbeweging binnen de Church of

England. Toen de methodisten van de bediening van de sacramenten werden uitgesloten, bediende men de sacramenten in de eigen gemeenschap. Dit was een eerste stap naar een zelfstandige kerkelijke gemeenschap. Ook aparte kerken voor kleurlingen en negers zorgden voor extra methodistische gemeenschappen. De twintigste eeuw kenmerkte zich door het samengaan van deze verschillende takken.

In Amerika was er een soortgelijke ontwikkeling; in 1968 ontstond daar de United Methodist Church. Hoewel men uitgaat van dogmatische uitgangspunten als de triniteit en de kinderdoop, ligt de grootste nadruk op de praktijk van het christelijke leven.

Uit: G. Harinck e.a. (red.), Christelijke Encyclopedie, Kampen 2005.

Uiteraard gebruikt de familie diverse koosnaampjes voor Mandela. Zijn kleinkinderen bijvoorbeeld gebruiken varianten op grootvader en opa. (VK)

6 • MANDELA 1918 — 2013


Mandela is een voorbeeld, een ideaal vr elke mens: eenvoudig en waar en daardr alleen zeer groot. Meer dan wie ook verdient hij eeuwige rust Koen Geens @Koen_Geens

Interview Oud-president Zuid-Afrika Frederik Willem de Klerk

Generaal van de aftocht

De betekenis van Frederik Willem de Klerk in de ontmanteling van de apartheid kan moeilijk worden overschat. De glorie en erkenning gingen naar Mandela, de Nobelprijs naar beiden. ‘Mandela kon ruw en oneerlijk zijn’. Kees Broere

K

ijk, ziet u wel? Dat bedoel ik nou!’ Frederik Willem de Klerk loopt terug naar de tafel. Hij heeft zojuist het gesprek onderbroken, omdat twee mensen met hem op de foto willen. Twee zwarte mensen, welteverstaan. De vroegere president van Zuid-Afrika poseert gewillig. En wat hij bedoelt: “Hier spreekt erkenning uit.” Het commentaar van De Klerk op het fototafereel kwam voort uit een vraag net ervoor aan de zevende en laatste blanke president van het apartheidsbewind. De vraag of De Klerk (1936) vindt dat hij van zijn opvolger in 1994, van Nelson Mandela dus, voldoende waardering heeft gekregen voor zijn rol in de overgang naar democratie. “Mandela en ik zijn goede vrienden geworden”, zegt De Klerk. “Ik heb geen enkel probleem met de manier waarop hij zich over mij heeft uitgelaten. Mandela heeft mij, in alle waardigheid, krediet gegeven voor de rol die ik heb gespeeld in de overgang naar het nieuwe ZuidAfrika. Zijn partij, het ANC, is erg negatief over me. Dat is kleinzielige partijpolitiek.” Het zijn milde woorden van een man die aan het begin van deze eeuw afscheid nam van de politiek. Een man die via zijn eigen stichting, de F.W. De Klerk Foundation, hooguit nog aandacht wil vragen voor de handhaving van de akkoorden die hij in 1993 met Mandela sloot. Maar ook een man die na al die jaren

een zekere verongelijktheid uitstraalt – juist omdat hij lang niet altijd de erkenning krijgt waarop hij meent recht te hebben. Wat over Gorbatsjov is gezegd, de man die met zijn ‘openheid en hervorming’ het einde inluidde van het Sovjettijdperk, kan ook over De Klerk worden gesteld: hij is een ‘generaal van de aftocht’. Zijn betekenis in de ontmanteling van de apartheid kan moeilijk overschat worden. Maar de ‘overwinning’, en daarmee de glorie en de erkenning, ging natuurlijk naar De Klerks belangrijkste tegenspeler, naar Nelson Mandela.

Mandela en De Klerk ontvangen de Nobelprijs in Oslo, 10 december 1993. © DAVID LEVENSON/GETTY IMAGES

Duistere krachten Het is iets dat De Klerk ook zichzelf kan verwijten. Hij was degene die de doorbraak voor zijn rekening nam en de dialoog met Mandela en het ANC namens de blanke regering leidde. De beslissing hiertoe werd niet ingegeven door een plotselinge verlichting in zijn denken, maar vooral door binnenlandse economische noodzaak en buitenlandse druk. Bovendien moet De Klerk, al heeft hij dit steeds ontkend, weet hebben gehad van de manier waarop duistere krachten in het apartheidsbewind hem lieten onderhandelen met Mandela, maar intussen geweld niet schuwden om die onderhandelingen te saboteren en te laten mislukken. F.W. de Klerk werd, nadat hij in 1989 de briesende P.W. Botha als president was opgevolgd en in februari 1990 Mandela na 27 jaar had vrijgelaten, een blanke voor-

trekker in de democratische hervormingen. Als Afrikaner heeft hij zijn diepe wortels in het apartheidsdenken dat de geschiedenis van Zuid-Afrika tot op de dag van vandaag beïnvloedt. Het blijkt ook als we De Klerk laten vertellen over zijn Nederlandse achtergrond. Zelf meent hij ‘uit de folklore’ begrepen te hebben dat hij voor de helft afstamt van Franse Hugenoten, voor een kwart Oostenrijks bloed heeft en voor het andere kwart Nederlander van oorsprong is. “Veel Hugenoten leefden natuurlijk al

Mandela heeft mij, in alle waardigheid, krediet gegeven voor mijn rol in de overgang naar het nieuwe Zuid-Afrika

langere tijd in Nederland.” Zoals bij vrijwel elke Afrikaner breekt ook bij De Klerk een zekere vreugde door als hij wordt herinnerd aan zijn Nederlandse achtergrond. “Mijn Nederlands is niet heel goed nie”, zegt hij bijna verontschuldigend, in een mengsel van Afrikaans en Nederlands. “Als wij stadig (langzaam) praten, kunnen wij elkaar verstaan.” Dat wederzijds begrip is voor de Afrikaner een tamelijk vanzelfsprekende zaak: wij zijn immers verwant. Dat juist Nederland zich tégen het apartheidsbewind keerde, was voor veel Afrikaners

dan ook teleurstellend. De vraag of hij nog een bepaalde Nederlandse ‘waarde’ terugvindt in zijn eigen leven, beantwoordt De Klerk gedecideerd: “Dat is de kerk.” En met die kerk, in zijn geval de ZuidAfrikaanse Gereformeerde Kerk, komt voor de oud-president naar eigen zeggen ‘het zeer sterke calvinisme’ naar boven, vooral in de benadering ‘van de bijbel en het leven’. Het is hem tijdens zijn studie aan de Universiteit van Potchefstroom ingegoten, en heeft een bepalende rol in zijn leven gespeeld.

1918 — 2013 MANDELA • 7


Zeg dat t niet waar is. Berlusconi-krant noemt Mandela ‘vader van apartheid’. Lia van Bekhoven @LiavanBekhoven

Mandela in quotes De opmerkingen van De Klerk zijn interessant, omdat de protestantse kerken in Zuid-Afrika zich niet alleen door Nederlandse voorgangers uit de late negentiende eeuw hebben laten beïnvloeden, maar ook een grote rol hebben gespeeld in het denken over ‘segregatie’, de ideologie die in 1948 met de Nasionale Partij een politieke machtsbasis kreeg met de komst van het blanke apartheidsregime. Over het directe verband tussen de ‘soevereiniteit in eigen kring’ van de Nederlandse antirevolutionair Abraham de Kuyper en de thuislanden of ‘bantoestans’ in Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid wordt nog altijd op academisch niveau getwist. Achttien jaar na het einde van de apartheid liet De Klerk in een interview met CNN nog weten dat er ‘een zekere verdienste’ school in de thuislanden: “Het doel was gescheiden, maar gelijkwaardig te zijn.”

Verdeeld in gelijkheid Juist die scheiding was voor Nelson Mandela een anathema. Hij en De Klerk mogen dan in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede hebben gedeeld, in hun denken, hun achtergrond en hun karakter waren de twee mannen vaak felle tegenpolen. Niet voor niets liet De Klerk later weten dat Mandela ‘geen heilige’ was en als politieke tegenstander in de onderhandelingen over een vrij Zuid-Afrika ‘ruw en oneerlijk’ kon zijn. Vanaf 2009 begon De Klerk, wellicht tot zijn eigen verbazing, heimwee te krijgen naar die vroegere Mandela. “Er is geen twijfel over”, zegt hij, “dat Mandela als president vooral de nadruk heeft gelegd op verzoening. Dat zal ook de blijvende erfenis van Mandela zijn, de zo voorbeeldige manier waarop hij dat ideaal van verzoening in zijn leven uitdroeg.” Ook Mandela’s opvolger, Thabo Mbeki, werkte volgens De Klerk aan dit ideaal. Maar na al die jaren is het volgens hem geen werkelijkheid geworden: “Nog altijd is Zuid-Afrika een verdeelde samenleving.” De Klerk ziet, net als veel andere vooraanstaande blanken, in zijn land een soort nieuwe segregatie ontstaan, waarbij het regerende ANC van de zwarte meerderheid erop uit is om ‘de Witte Man’, die weliswaar geen politieke maar nog volop economische macht heeft, op alle mogelijke manieren naar de zijlijn te verschuiven. De dood van de verzoener Mandela zal de maatschappelijke storm mogelijk verder aanwakkeren, meent De Klerk. “Toch hou ik hoop dat we hier doorheen weten te breken, ongeacht ras of huidskleur. Dat we elkaar bij de hand kunnen nemen en samen het enorme potentieel van ons geweldige land kunnen verwezenlijken.” Het is een boodschap die De Klerk, hoe kritisch de waardering voor zijn rol in het afscheid van de apartheid ook moet zijn, heeft laten klinken vanaf de tijd dat hij onder Mandela vicepresident was. Dat ook hij als verzoener moet worden herinnerd, wil hij niet zeggen. “Ik ga mijn eigen grafschrift niet schrijven, ik laat het aan historici over om over mij te oordelen. Ik hoop dat ik word herinnerd als iemand die, in een cruciale tijd, verschil wist te maken. Iemand die zich heeft ingezet om een goede toekomst mogelijk te maken voor alle ZuidAfrikanen.”

MORGEN IN UW ZATERDAGKRANT

‘De dood is onvermijdelijk. Als een man zijn plicht heeft gedaan voor zijn volk en zijn land, dan kan hij in vrede rusten. Ik geloof dat ik dit heb gedaan en daarom voor de eeuwigheid zal slapen’

‘Er is geen kwaad dat altijd duurt en evenmin geen goed dat nooit eindigt’

‘Als je vrede wilt sluiten met je vijand, moet je samenwerken met je vijand. Dan wordt hij je partner’

Mandela komt vrij na 27 jaar, zes maanden en zes dagen

‘Zolang armoede bestaat, is er geen vrijheid’

‘Een goed hoofd en een goed hart zijn altijd een formidabele combinatie’

‘Vrij zijn betekent niet alleen dat men bevrijd is van zijn ketenen, maar dat men kan leven op een wijze die de levens van anderen respecteert en verrijkt’

‘Een staat moet niet worden beoordeeld naar de wijze waarop de meest aanzienlijke burgers er worden behandeld, maar de minst aanzienlijke’

‘Een dapper man is niet hij die geen angst voelt, maar hij die zijn angst weet te overwinnen’

12 FEBRUARI 1990

‘Ik geloof niet dat er in de geschiedenis veel over mij te vertellen valt’

DECEMBER 2013 De wereld rouwt om Madiba Uw zaterdagkrant zorgt voor achtergrond

Hoe leeft zijn gedachtengoed verder? Kees Broere maakt een reportage in Soweto De vier gezichten van Mandela: verzetsman, icoon, gevangene én familieman

8 • MANDELA 1918 — 2013


In 1988 was Nelson Mandela de eerste laureaat van de #Sacharov prijs voor de vrijheid van denken Europees Parlement @Europarl_NL

Geboortedorp Qunu hoopt op het grote geld Mandela ging in februari 2012 terug naar zijn geboortedorp om er te sterven. Kees Broere bezocht in juni 2011 het plaatsje Qunu dat zich opmaakt voor de bedevaarders. De familie vecht alvast om de erfenis.

H

ier kwam hij om van zijn rust te genieten.” Jabo Madalo wijst over de velden en heuvels van de Oostkaap, naar het huis van Nelson Mandela, de mooiste woning in de omgeving. “En hier zal hij ook begraven worden, nemen we aan. Niet op het gewone kerkhof, maar wel in dit gebied van zijn jeugd. En dan, ja, dan wordt het hier druk.” Madalo werkt bij het Mandela Museum in Qunu, het plaatsje waar Madiba zijn jonge jaren doorbracht. De afgelopen jaren is het museum steeds groter en mooier geworden. Hopend op bezoekers, die er nu nog mondjesmaat komen. Met de dood van Mandela, verwachten veel inwoners, wordt Qunu een bedevaartsoord. En moet de kassa gaan rinkelen. “Mensen zullen het graf van

Madiba willen bezoeken”, verwacht Madalo. “De oude man zal daarover waarschijnlijk niet meer hebben nagedacht. Hij was al zo ziek, zo zwak toen hij hier voor het laatst kwam. Ik denk dat hij uiteindelijk is gestorven uit teleurstelling. Uit stress, omdat dit niet meer het land is waarvoor hij alles gaf. Nu vechten de mensen vooral om de macht ná hem.” En om het geld dat met een overleden Madiba kan worden verdiend. De Oostkaap, de provincie met zijn lege heuvels en stille luchten, heeft nauwelijks op

Veel mensen in Qunu leven op de rand van de armoede, zelfs zij met de naam Mandela

de roem van zijn beroemdste zoon kunnen teren. Sterker nog, veel mensen leven er op de rand van de armoede. Zelfs zij die de familienaam Mandela dragen. Zoals de 74-jarige Sitsheketshe Mandela. Vlak bij zijn huis is een fraaie weg aangelegd voor de hoge gasten die naar de begrafenis van Nelson zullen komen. Ze hebben dezelfde vader, Nelson en Sitsheketshe, en een verschillende moeder. Ze hebben vooral ook een heel ander leven geleid, die twee, al hangt in het huis van de jongere broer een foto van hen twee. “We zijn familie, maar we konden al een poosje niet meer met elkaar praten. Nelson was te zwak om zich nog met bezoek te onderhouden. Ik kon zo nu en dan naar zijn huis lopen, hier een stukje verderop, maar alleen om hem kort te groeten. Daarna moesten we alweer weg. Langer blijven, was niet goed voor hem, vonden de dokters.” Sitsheketshe Mandela woont in een klein huis, dat behalve door de foto in niets doet denken aan een band met een wereldberoemd familielid. Koligela, een van zijn zonen, meldt het bezoek bij het afscheid dat hij hongerig is, een bekende manier om duidelijk te maken dat hij om geld ver-

legen zit. Een schenking van twintig rand, zo’n twee euro slechts, is al voldoende om een dankbare glimlach op het gezicht tevoorschijn te laten komen.

Het Grote Afscheid Qunu is, zeker sinds Mandela er in 2008 zijn negentigste verjaardag vierde (toen nog in gezelschap van veel anderen), lang-

zaam maar zeker klaargemaakt voor het Grote Afscheid. Het draaiboek daarvoor valt onder de verantwoordelijkheid van de Zuid-Afrikaanse regering, en omvat veel meer dan een familiebegrafenis. Daarnaast is binnen de Mandelaclan een strijd losgebarsten om de erfenis – en om geld. Het beroemdste en beruchtste familielid is kleinzoon Mandla

Mandela. Hij is enkele jaren geleden benoemd als Chief van de Thembu, de tak van het Xhosavolk waartoe de Mandela’s behoren. Maar Mandla (1974) wil meer. Hij is parlementslid en vooral de grote man in Mvezo, het dorp op dertig kilometer van Qunu, waar Nelson in 1918 werd geboren. Mvezo ligt verscholen in de winderige en droge heuvels van

1918 — 2013 MANDELA • 9


‘Niemand wordt geboren met haat tegen iemand anders. En als je haat kan leren, kan je ook liefde leren’. Nelson Mandela 1918-2013 Annemie Turtelboom @ATurtelboom

! Schoolkinderen uit Qunu verlaten hun school, die is ondergebracht in drie bussen. © ALEXANDER JOE / AFP

! Nelson Mandela viert zijn

! Begraafplaats van de familie Mandela, waar ook Nelson Mandela zal worden begraven. © PER-ANDERS PETTERSSON / GETTY IMAGES

94e verjaardag met zijn vrouw Graca Machel (tweede van links vooraan) in zijn huis in Qunu. © PETER MOREY / AP

! Een jonge vrouw haalt water in het riviertje dat door Qunu loopt.

de Oostkaap. Wel slingert de Mbasherivier zich door het gebied. De meeste inwoners zijn veehoeders. Anderen schilderen hun gezichten wit en proberen aan de kost te komen als sangoma, traditioneel geneesheer of vrouw. De nog tamelijk jonge ‘koning’ Buyelekhaya is er de enige die er een groot en stevig huis heeft weten te bouwen, maar verder zou Madiba, als hij nu opnieuw zou worden geboren, er nog vrijwel alles herkennen zoals het was aan het begin van de vorige eeuw. Bij de plek die geldt als de officiële geboortegrond van Madiba is de laatste jaren onder leiding van Mandla Mandela het nodige veranderd. De Chief zelf heeft er een kraal voor zijn koeien en enkele rondavels, de ronde hutten die zo karakteristiek zijn voor de omgeving. Er is ook een gemeenschapcentrum gebouwd. Als het aan Mandla ligt, wordt zijn grootvader hier begraven – zodat toekomstige bezoekers hier hun geld uitgeven. De weg tussen Qunu en Mvezo zal dan ook verhard zijn.

Oostkaap goed kent. “Hij zou woedend zijn geweest als hij precies had geweten wat de plannen van zijn kleinzoon waren. Mandla is een Mandela, maar pretendeert veel groter te zijn dan hij is. Maar helaas, Madiba zal het niet meer precies hebben geweten. Niemand mocht het hardop zeggen, maar in de laatste fase van zijn leven wist hij nauwelijks wat er rond hem heen gebeurde.” Qunu was voor Mandela de plaats van een gelukkige, onbezorgde jeugd. De man die al 74 jaar oud was toen hij de eerste president van het vrije ZuidAfrika werd, ging pas op hoge leeftijd met pensioen. Maar ook daarna, zelfs toen hij “met pensioen ging van pensioen”, heeft hij nauwelijks gelegenheid gehad om tijd door te brengen in de Oostkaap, de omgeving waarvan hij altijd had gezegd er zijn laatste jaren te willen doorbrengen. Nu zal hij er voor altijd rust vinden. Terwijl zijn familieleden er strijden om de Mandela-erfenis en zijn dorps- en streekgenoten er verder gaan met het dagelijkse gevecht om te overleven. Als we het gebied verlaten, geven we een jonge sangoma een lift. Hij toont zich dankbaar, stapt uit, en blijkt dan een flesje cola te hebben gestolen dat op de achterbank lag.

Flesje cola “Nelson Mandela had de laatste jaren al weinig op met de ambities van Mandla”, zegt Thozama Momoza, een Xhosavrouw die de

© LORI WASELCHUK / HH

10 • MANDELA 1918 — 2013


Zoveel mensen geïnspireerd. Zoveel mensen geëngageerd. Dank je Nelson Mandela. Vincent Vanquickenborne

Welk boek moet je gelezen hebben? Er zijn vele boeken geschreven over het leven en het gedachtegoed van Nelson Mandela. Ook hijzelf liet zich niet onbetuigd. Wim Bossema

John Carlin, Invictus 2008

Dit boek droeg eerst de titel Playing with the Enemy, maar werd na de verfilming door Clint Eastwood omgedoopt tot de filmtitel Invictus. Dit is een klein stukje biografie: Mandela’s leven in de eerste vijf jaar na zijn vrijlating. Zijn wonder – de leider van de zwarte bevolking blijven en tegelijkertijd de harten van de blanken winnen – heeft Carlin opgehangen aan Mandela’s omarming

Koen Vidal is chef buitenland bij De Morgen.

Gemiste handdruk met Madiba Sinds zijn vrijlating in 1990 moet Nelson Mandela duizenden handen hebben geschud. Van wereldleiders, rocksterren, mensenrechtenhelden, atleten en andere bewonderaars. Wie zich tijdens een bezoek aan Zuid-Afrika enig karuur wilde aanmeten, kon niet naar huis terugkeren zonder een gefotografeerde handshake met Madiba. Er zijn ook een aantal mensen die de gelegenheid gemist hebben om Mandela de hand te schudden. Eén van die mensen ben ik. Dat ging als volgt. Het was eind jaren negentig en ik vergezelde een Vlaams minister-president en een Vlaams onderwijsminister naar Zuid-Afrika. Nadat die hun photo opportunity met Mandela hadden gehad, kregen de meegereisde journalisten tien minuten om vragen te stellen. Dat gebeurde in de mooie tuin van Mandela's residentie in Johannesburg. Het was de periode dat Zuid-Afrika uit de vrijheidsroes aan het ontwaken was en het land geconfronteerd werd met zware criminaliteit, inflatie en de eerste aidspieken. Onze vragen gingen in die richting en Mandela beantwoordde ze één voor één: rustig en geduldig. Zijn boodschap was dat hij de frustratie van de zwarte bevolking heel goed begreep, maar dat de wederopbouw van het land zeker

van de Springboks, het nationale rugbyteam, een symbool van blank ZuidAfrika. De finale tegen Nieuw-Zeeland, oppermachtig geacht en met de voor deze gelegenheid wrange koosnaam de All Blacks, kan gelden als het moment van triomf voor Mandela en zijn Nieuwe ZuidAfrika. De zwarte president, de ‘ex-terrorist’ in blanke ogen, omhelst in een Springbokhemd zijn

twintig jaar ging duren. Hij sloot zijn betoog af met één van zijn beroemde wijsheden die tegelijkertijd op hoffelijke manier duidelijk maakte dat het interview was afgelopen. “Na het beklimmen van een grote heuvel ontdek je dat er nog meer heuvels te beklimmen zijn.” En toen gebeurde het. In afwachting van de journalistenbus slenterden we nog wat rond in de prachtige bloementuin. Ook Mandela bleef nog even naar zijn bloemen en jacaranda’s kijken. Voor ik het goed en wel besefte, stond ik schouder aan schouder met één van de grootste figuren van de eeuw. Naar bloemen te kijken. Als journalist word je dan verondersteld om een pertinente vraag te stellen. “Mister president, hoe blikt u terug op Robbeneiland?”.

blanke rugbyspelers (en een zwarte). Voor het eerst juichte ook zwart Zuid-Afrika. De film met Morgan Freeman geeft de euforie goed weer; Carlins boek ook, maar de journalist geeft meer de gewelddadige context en het risico dat Mandela nam. Het boek is opgebouwd aan de hand van enkele personages. Dat maakt dat je het in een ruk uitleest.

Mac Maharaj en Ahmed Kathadra Mandela, het geautoriseerde portret 2007 Van het vele plaatwerk en de talloze koffietafelboeken over Mandela is dit het mooist. De vele foto’s zijn groot en glanzend afgedrukt, de tekst is vaak in gouden letters op zwarte ondergrond, de voorwoorden zijn van Kofi Annan en Desmond Tutu, het openingscitaat is van Bill Clinton. Het biedt

een schat aan citaten van kennissen en bekende wereldburgers over Mandela, en fragmenten van zijn eigen teksten, vaak in handschrift. Dit is de officiële Mandela, onder redactie van de Mac Maharaj en Ahmed Kathadra, die ook toezagen op de politieke correctheid van de autobiografie

Long Walk to Freedom. Het gesprek tussen Mandela en zijn twee adviseurs, afgedrukt aan het einde, kabbelt een beetje. De glamour is misschien wat over de top. De tekst is soms uitstekend, dan weer tamelijk erbarmelijk. Maar al met al een boek om doorheen te blijven bladeren.

De Zuid-Afrikaanse zwarte leider heeft bij leven al vele stand huldigde Mandela nog niet met een monument, maar in Luik

Mandela memorial

Voor ik het goed en wel besefte, stond ik schouder aan schouder met één van de grootste ﬁguren van de eeuw. Naar bloemen te kijken Of: “Hoe slaagt u erin om de apartheidsleiders te vergeven?”. Of: “Vreest u niet dat uw regenboogland aan het ontsporen is?” Maar mijn bewondering en verbazing waren dermate groot dat er te veel vragen in mijn hoofd opkwamen die uiteindelijk allemaal in mijn keel bleven steken. Het enige wat ik kon zeggen: “How are you mister Mandela?” Hij keek even op. “Oh, I'm very fine. Thank you.” Journalistiek dieptepunt, menselijk hoogtepunt.

! Het Mandela-standbeeld nabij Howick in KwaZulu Natal, 26 juli 2012. Het monument staat op de plek waar Mandela op 5 augustus 1962 werd gearresteerd. © RAJESH JANTILAL/AFP

1918 — 2013 MANDELA • 11


Nelson Mandela nu al historisch figuur, zonder haat aan verzoening en eenheid ZAF gewerkt, zijn erfenis moge gekoesterd worden Geert Bourgeois

Fatima Meer, Higher Than Hope 1988

Fatima Meer en haar echtgenoot Ismael waren vrienden van de Mandela’s, politiek en persoonlijk. Daarom kon Meer een persoonlijke invalshoek geven aan haar biografie, die in 1988 een menselijk gezicht gaf aan de gevangen Mandela.

David James Smith, Young Mandela 2010

Kritisch ging de Britse journalist David James Smith te werk in Young Mandela. Hij pluist Mandela’s leven uit tot diens gevangenschap. Heeft iets weg van een detective, omdat Smith uitzoekt of het klopt wat Mandela in zijn autobiografie schrijft. Een eenzijdig zelfbeeld, vindt hij en soms een verdraaiing van de feiten. Bij vlagen is het doorbijten.

Anthony Sampson, Mandela, the Authorized Biography 1999

De geautoriseerde biografie verscheen in 1999. Een meeslepend boek en Mandela vertrouwde de auteur. Sampson schreef een warm levensverhaal. Dichter heeft Mandela niemand toegelaten tot zijn leven. Maar ook voor Sampson was er een punt van hier en niet verder. Jammer, zei Sampson na de publicatie van zijn boek.

Nelson Mandela, In His Own Words 2003

De politieke teksten, vooral veel toespraken. Diplomatieke, stugge taal wisselt hij af met belerende vermaningen aan onder andere de jeugd en dan weer roerende woorden zoals die uitgesproken in het eerste democratische parlement. De herinnering aan zijn gestorven vrienden en kameraden achterin zijn het persoonlijkst.

Nelson Mandela, Long Walk to Freedom 1994

Voor de echte inleving moet je natuurlijk bij de bron zijn: Mandela schreef een autobiografie die in 1994 verscheen. Het is geen meeslepend boek, wel onderhoudend en sympathiek. Scherpe kantjes zul je nergens aantreffen. Het boek verscheen in het jaar van de eerste vrije verkiezingen, het diende een hoger doel.

Nelson Mandela, Conversations with Myself 2010

Een wonderlijke publicatie met fragmenten van originele teksten. We lezen de emoties van de schrijver in brieven, gevangenisdagboeken, krabbeltjes en onbevangen gesprekken. Zorgen in de cel over zijn familie, verdriet, aanvallen van wanhoop. Hier zijn oorspronkelijke teksten uit de memoires van 1994 alsnog te lezen.

Martin Meredith, Nelson Mandela, a biography 1997

De neutrale wetenschappelijke standaardbiografie. Martin Meredith was Afrikacorrespondent voor Britse kranten, daarna onderzoeker aan de universiteit van Oxford en vervolgens auteur van een reeks studies over Zuidelijk Afrika. Zijn Mandelabiografie is meer een politieke geschiedenis. Zo komen de affaires rond Winnie ook aan de orde.

Tom Lodge, Mandela, A Critical Life 2006

Dit is de wetenschappelijke biografie: feitelijk, neutraal en gedegen. De centrale stelling is dat de jonge, baldadige Mandela van voor de opsluiting niet zo wezenlijk anders is dan de wijze man na zijn vrijlating, zoals in media en andere boeken vaak wordt beweerd. Altijd heeft Mandela goed doordacht welke rol hij wilde spelen.

dbeelden, overal ter wereld. Voor velen een voorbeeld, tentoongesteld als symbool van vrijheid en verzoening. België k circuleert het voorstel om de nieuwe brug naast het Guillemins-station in 2014 naar de vrijheidsstrijder te noemen.

! Een levensgroot bronzen standbeeld van Nelson Mandela in Den Haag, onthuld in 2012. © INGE VAN MILL/HOLLANDSE HOOGTE/HOLLANDSE HOOGTE

! Het Nelson Mandela Academisch ziekenhuis in Mthatha,

! Een roos ligt bij een buste in Londen.

Oostkaap. © JOHN W ROSKILLY

© CHRIS HELGREN / REUTERS

! Bronzen standbeeld aan het beroemde Victoria & Alfred Waterfront in Kaapstad. © IMAGEBROKER/WHITE STAR / RYOGO I KUBO

12 • MANDELA 1918 — 2013


RIP Nelson Mandela. No words to describe the goodness you have brought to this world. Sad to see you go. Inspirational, my only ever hero. Vincent Kompany @VincentKompany

! Het valt onder de brede noemer van ‘verheffing des volks’: T-shirts met het gezicht van de man op. © IMAGEGLOBE

! 46664: het registratienummer voor de bekendste gevangene op Robbeneiland.

! O ironie: het gezicht van de oud-president op een biljet. © REUTERS

Reportage De erfenis duurt voort, ook in de vorm van merchandising

Nelson Mandela voor eigen gewin Wie Mandela zegt, zegt ook geld. De Madiba-mania is een industrie. Al voor zijn overlijden werd er flink aan hem verdiend. Mandela is een merk en dus koopwaar. Van Mandela-poppen tot koekjes en bananen verkopen aan de hongerige museumbezoeker. Kees Broere

H

onger? Dan naar het MANDELA FAMILY RESTAURANT. We schrijven het in hoofdletters, zodat u enigszins een beeld heeft van de manier waarop de eetplaats zich afficheert. Niet te missen dus, ook niet omdat het naast het beroemdste huis in Soweto ligt. ‘Mandela-burgers’, zoals in een restaurant in Denemarken, kennen ze er niet. Misschien loopt u er Winnie tegen het lijf. Ja, want ook zij, ooit de echtgenote van Nelson Mandela, is een van de eigenaren. En ook zij verdient zo een extra cent aan de beroemdste naam in Zuid-Afrika. Wie Mandela zegt, zegt ook geld. De ‘Madibamania’ is een industrie. Mandela zelf zou het nooit zo gewild hebben. En ook nu hij is overleden, zal er nog flink aan hem worden verdiend. Veelal gebeurt dit, uiteraard, onder de brede noemer ‘verheffing des volks’. De bekendste organisatie hierbij is de Nelson Mandela Foundation (NMF). Zij is gehuisvest in de dure wijk Houghton in Johannesburg, niet ver van de plek waar Mandela zelf een woonhuis had. Ooit geprobeerd Sello Hatang aan de telefoon te krijgen? Probeer het maar niet. Hatang mag dan woordvoerder van de NMF zijn, hij is een veel te druk en vooral ook een te belangrijk man om zich in te laten met iets ordinairs als een gesprek met een journalist. De telefoon neemt hij niet op, voice- en emails laat hij onbeantwoord. Want Hatang is, net als zijn collega’s, bezig met gewichtiger zaken. Met de niet-materiële erfenis van Madiba dus. En met de poging te voorkomen dat lagere diersoorten met de naam van Mandela aan de haal gaan. Met diens bijna heilige woorden. Zijn tekeningen. Zijn handtekeningen. En bijvoorbeeld ook met de cijfers die aan hem, en alleen aan hem gekoppeld kunnen

worden. Zoals 8115 (Vilikazi Straat, het huisnummer van de woning in Soweto) en 46664, het registratienummer voor die gevangene op Robbeneiland.

Geloof in goedheid Natuurlijk lukt dat niet. Tik bijvoorbeeld 46664 op Google in en je komt uit bij een Amerikaanse website die, o gruwel, Mandelaarmbanden verkoopt. En dat terwijl de Mandela Foundation als motto deze woorden van Madiba heeft: ‘Het is mijn wens dat ZuidAfrikanen nooit het geloof in goedheid opgeven.’ Toegegeven, nogal vaag. Dan kun je er alle kanten mee op. Zolang het maar highbrow blijft. Voor de NMF kan de verantwoorde Mandela-fan terecht voor zaken als ‘Geheugen voor Rechtvaardigheid’ en ‘Het Beleven van de Erfenis'. Onderwerpen rond ‘belangrijke sociale kwesties’ en zich richten op het eenvoudig onvertaalbare ‘building capacity at a grass roots level’. Dat alles ook met fijnzinnige tentoonstellingen, in een chique gebouw, waar bezoekers streng worden gecontroleerd. Want niet zo maar iedereen is Madiba-waardig. Het is niet anders: Mandela is vooral ook een merk, en dus koopwaar. Of minstens een mooi duwtje in de rug voor mensen die hun spullen aan de man willen brengen. Zoals Dénis Sassou Nguesso, de president van Congo-Brazzaville. Niet het type leider voor wie Mandela door het vuur ging. Maar wel iemand die een oude toespraak van Madiba wist op te duikelen, om die te kunnen gebruiken als voorwoord én verkooppraatje bij zijn autobiografie. Mandela was beschermheer van meer dan veertig liefdadigheidsinstellingen. Voor de meeste daarvan gold dat alleen de toestemming om zijn naam te gebruiken voldoende was om de organisatie op een hoger plan te

Na alle bloed en

‘Mandela’ is

tranen wil men

een duwtje

in Soweto graag ook

in de rug

wat geld zien

voor de koopwaar

! Iedere vorm is goed om er een cent aan te verdienen, dus ook Mandela als een pop. © RV

1918 — 2013 MANDELA • 13


Heb helemaal geen zin in een wereld zonder #Mandela. #verdriet #held #icoon Manon van der Zwaal @manonvdzwaal

Nel-sonMán-dela Freeeeeee-heee Freeeeeee-heee Free-Free-

Muzikale storm van tetterend koper met townshipjive

Free-Nelson Mán-deeelaaa Freeeeeee-heee

tillen. Daarnaast was Madiba natuurlijk ook de ‘beschermheer’ van talloze beroemde vrouwen, zoals prinses Diana en supermodel Naomi Campbell; dezelfde Campbell trouwens die, nadat zij Mandela had mogen omarmen, met ruwe (bloed)diamanten de Foundation nog behoorlijk in verlegenheid wist te brengen. Zij had die aangenomen van vermoedelijk Charles Taylor, de Liberiaanse ex-president die veroordeeld is door het Sierra Leone-Tribunaal vanwege oorlogsmisdaden. In Soweto, waar Mandela’s eerste eigen huis, het tot museum omgebouwde ‘lucifersdoosjeshuis' in Vilikazi Straat staat, menen de inwoners er alle recht op te hebben de naam Mandela ook voor gewin te gebruiken. “Vergeet niet”, zegt een inwoner, “de macht begon in Soweto.” Hij doelt op de studentenopstand van 16 juni 1976. Na alle bloed en tranen wil men er graag ook wat geld zien. Je kunt ‘Vriend van het Mandela Huis’ worden. Sponsor dus, iemand die met geld over de brug komt. In ruil daarvoor krijg je geregeld post van nummer 8115 en andere, niet nader omschreven ‘voordelen’. Je kunt natuurlijk ook, zoals de inwoners van Soweto, voor het huis op de stoep gaan zitten en koekjes of bananen aan de museumbezoeker verkopen.

Cocktailparty Op nummer 8119 is buurman Joseph Ntupesana in zijn tuin aan het werk. Hij is 56 jaar, maar lijkt bejaarder dan Mandela ooit is geworden. Zijn hooivork heeft, net als hijzelf, twee goede tanden. Mandela kent hij nog van vroeger, maar zoals de meesten heeft hij hem in de laatste jaren voor zijn dood niet meer gezien. Nu heeft Ntupesana genoeg ‘van al die bezoekers, scholieren en toeristen’ die voorbij trekken. “Ik wil er allemaal niks mee te maken hebben, van mij mag het ophouden.” Dat zal zo snel niet gebeuren. Wie bijvoorbeeld na het Mandela Huis nog niet Madiba-moe is, kan in Johannesburg naar het indrukwekkende Apartheidsmuseum. Daar is een aparte zaal aan Madiba gewijd. Na de rondleiding is het goed snuffelen in de museumwinkel, waar Mandela uiteraard ook in diverse gestaltes is terug te vinden. De bezoeker, die alle tentoongestelde gruwelen van het blanke apartheidsbewind nog door het lijf voelt razen, kan bijkomen met een cappuccino. De plek is trouwens ook te huur: voor een vrolijke cocktailparty. Mandela inhuren als speciale gast? Helaas.

Free Nelson Mande la Free free

! Het lied met het dwingende refrein werd een instant succes, en strijdlustig weerklonk het in Zuid-Afrika. De naam ‘Nelson Mandela’ werd al snel ‘Free Nelson Mandela’.

BRUSSEL — Hij wist bar weinig van

Nelson Mandela, bekende de Britse liedschrijver en toetsenist Jerry Dammers van The Special AKA eens. Hij was niet bezig met diens vrijheidsstrijd. Bij toeval was hij bij een anti-apartheidsconcert in 1983, op het Londense Alexandra Palace. Een feest ter ere van Mandela’s 65ste verjaardag, waar uiteraard ZuidAfrikaanse muziek werd gespeeld. Van de band Jabula bijvoorbeeld: energieke en aanstekelijke townshipjazz, onweerstaanbare dansmuziek met veel schetterend koper en razende gitaartjes. Dammers, lid van de net dat jaar uiteenvallende skaband The Specials, raakte geïnspireerd. Wat een muziek, en wat een held die Mandela. Kon Dammers daar zelf niet wat mee? Had hij niet nog een deuntje in de la liggen? Een tekst was zo geschreven. Zo’n volumineus townshipdameskoor moest het refrein zingen: ‘Free Nelson Mandela’. De rest stond met een paar krabbels op papier: wat restte was de muzikale afronding. Dammers leende het tetterende koper en de townshipjive van Jabula. Klaar. In 1984 kwam ‘Nelson Mandela’ uit, van Dammers nieuwe band The Special AKA. Het werd al snel ‘Free Nelson Mandela’, vanwege dat dwingende refrein. Een instant succes in Groot-Brittannië, stak al snel over naar het vasteland en werd de oproep voor zijn vrijlating een wereldhit. Zelden zo’n protestlied gehoord.

Geen gesomber rond droeve gitaarakkoorden, maar gedreven door optimisme. Strijdlustig, maar dan wel onder een stralend zonnetje. In Zuid-Afrika werd het lied uiteraard verboden, maar bij ANC-marsen kon het ‘Free Nelson Mandela’ vrijelijk worden aangeheven. Dammers kon zijn geluk niet op. Free Nelson Mandela wakkerde in Engeland en ver daarbuiten een muzikale storm aan, die uitraasde in het concert voor Mandela in het Wembleystadion in 1988. Een ‘Freedomfest’, dat werd uitgezonden in bijna zeventig landen, en bekeken door 600 miljoen televisiekijkers. Tracy Chapman, Harry Belafonte, Peter Gabriel, Jessye Norman, Youssou N’Dour, Sting en Stevie Wonder riepen het allemaal: laat gaan die man. Natuurlijk mocht Dammers Mandela de hand drukken na diens vrijlating. Na een concert voor Mandela werd Dammers aan hem voorgesteld, als: ‘de schrijver van Nelson Mandela’. De reactie van Mandela, zo herinnerde Dammers zich in een interview met het Britse blad Radio Times, was nuchter, bijna zakelijk, en misschien wel typisch Mandeliaans: ‘Ah, yes, very good!’ (VK)

Free free free Nelso n Mandela Free Nelson Mande la Twenty-one years in captivity His shoes too small to fit his feet His body abused bu t his mind is still fre e Are you so blind th at you cannot see I say Free Nelson Mande la I’m begging you Free Nelson Mande la He pleaded the caus es of the ANC Only one man in a large army Are you so blind th at you cannot see Are you so deaf that you cannot hear hi s plea Free Nelson Mande la I’m begging you Free Nelson Mande la Twenty-one years in captivity Are you so blind th at you cannot see Are you so deaf that you cannot hear Are you so dumb th at you cannot speak I say Free Nelson Mande la Oh I’m begging you Free Nelson Mande la Free Nelson Mande la I'm begging you begg ing you please Free (you’ve got to yo u’ve got to) Nelson M andela You've got to free yo u’ve got to free you’ ve got to free yeah (Free) Nelson Mande la Nelson Mandela (Free) (Free) I’m telling yo u I’m telling you I’m telling you You’ve got to free (fr ee) yeah you’ve got to free yeah You’ve got to free (fr ee) yeah you’ve got to free Nelson Man (Free free free) dela I’m telling you telling you (free) You’d better free him now You’ve got to free hi m now (free) I’m telling you (free ) I’m telling you (free ) Free

14 • MANDELA 1918 — 2013


Nelson #Mandela heeft bewezen dat 1 man de wereld kan veranderen, dat een idee en een overtuiging sterker zijn dan 1.000 legers. #Madiba Kris Peeters @MP_Peeters5h

Twee imago’s had Mandela: een fel voor binnenlands en een zacht voor buitenlands gebruik. Voor Afrikaners was hij de grootvader; van het ANC moesten ze weinig hebben. Zo werd Mandela klaargestoomd als superster. Wim Bossema

Mandela lijkt in dezelfde meditatieve stemming als Mahatma Gandhi tijdens een staatsbezoek op 15 oktober 1990 in New Delhi, India. © AFP

1918 — 2013 MANDELA • 15


Zoals ik al dacht: Paris Hiltons (weliswaar hilarische) tweet over Mandela is fake. Volgens Buzzfeed toch. :-) Frank De Graeve @fdgraeve13h

‘Europeanen zien een andere Mandela dan Zuid-Afrikanen’

T

oen Ineke van Kessel zich aan het inlezen was voor de biografie Nelson Mandela, in een notendop (Uitgeverij Bert Bakker, 2010), raakte ze al gauw in de ban van The making of Nelson Mandela. Wanneer en hoe is Mandela dat icoon geworden van het ANC? Ze stuitte op Mandela’s uiteenlopende imago’s. Europeanen en ZuidAfrikanen zien elk een heel andere Mandela.

Mandela moest worden ‘geretoucheerd’, rond 1980, schrijf u in uw boek. Ineke van Kessel: “Eind jaren zeventig besluit het ANC dat de campagne een gezicht moet krijgen en dat wordt sterk beïnvloed door de Britse anti-apartheidsbeweging. Die had samen met het ANC de campagne ‘release all political prisoners’ en dan wordt het, vanaf 1980: Release Nelson Mandela. Dan verschuift het steeds meer naar Mandela toe. Er komen posters waar alleen opstaat: Release Nelson Mandela. “Vanaf dan zie je parallelle imago’s. Het internationale imago is dat van de staatsman die Gandhi-achtige proporties heeft. Dat imago is niet geschikt voor binnenlands gebruik. Daar hangt de geloofwaardigheid van Mandela samen met de gewapende strijd. Die moet je wegretoucheren voor westers publiek.” “Op de website van de Nelson Mandela Foundation staan verschillende posters. Je ziet Mandela als een Che Guevara, met een grote baard en voorwerpen die horen bij de gewapende strijd. Er zijn ook posters met een gekwelde oudere man, de respectabele gentleman op wie het Westen zijn hoop vestigt. “Op Robbeneiland wordt duidelijk dat Mandela het ANC-gezicht wordt. Dat staat haaks op de ANC-traditie van het collectieve leiderschap. Op Robbeneiland zijn daarover harde noten gekraakt. Anderen zeiden: ‘Hoho, dat is niet onze traditie, wij zijn niet van de Grote Man.’ En hij weet ze ervan te overtuigen dat het voor de public-relations goed is.”

Hoe werd Mandela de knuffelzwarte van de blanken? “Dat begon ver nadat hij was vrijgelaten. Al die Afrikaners die graag met Mandela op de foto wilden... Ik heb bij de Nelson Mandela Foundation al die brieven gelezen aan Mandela, veel brieven van Afrikaners: ‘Dear Madiba, ik wil u hartelijk bedanken voor alles wat u voor ons land hebt gedaan. Kunt u zorgen dat er wat meer boeken in het Afrikaans in de bibliotheek van Pretoria komen?’ En: ‘Mijn moeder wordt negentig, zou u haar een verjaardagskaart kunnen sturen?’ En: ‘Mijn dochter wil maar niet haar best doen op school, als u haar nu eens een briefje schrijft.’ “Je ziet bij Afrikaners dat het beeld van Mandela zich loszingt van het ANC. Het ANC vinden ze niks, dat verknoeit de boel, is

incompetent en corrupt. Mandela wordt een favoriete grootvader met wie iedereen graag op de foto wil, van wie niemand iets kwaads wil horen. “Dat sprak niet vanzelf. In 1990 was er nog grote angst onder Afrikaners. Ik zat in de trein van Johannesburg naar Kaapstad op de dag van zijn vrijlating, ik deelde de coupé met een oudere Afrikaner mevrouw en die had een transistorradio aan haar oor, en mompelde steeds: ‘Daar kan niets goeds van komen, ik zeg u: daar kan niets goeds van komen.’ Dat was de angst voor de terrorist die vrijkwam. “Die eerste toespraak na zijn vrijlating was helemaal niet verzoenend. De strijd wordt voortgezet; de sancties moeten gehandhaafd blijven. Blank Zuid-Afrika schrok zich te pletter. Voor zwart Zuid-Afrika was het geruststellend, want daar heerste de verwachting ‘the old man has sold us out’, Mandela heeft een deal gesloten. Hij wilde zwart ZuidAfrika geruststellen: ik ben helemaal van jullie.”

Is hem dat gelukt? “Ja en nee. De persoon van Mandela blijft heilig, ook voor zwarte Zuid-Afrikanen. Je mag weinig kwaads opmerken. Er heerst wel kritiek op het compromis. Vooral is er onvrede over de clausules waarin het eigendomsrecht wordt gerespecteerd. En net als de Afrikaners Mandela loszingen van het ANC, zingen ook zwarte Zuid-Afrikanen Mandela los van dit compromis. “Ze zeggen: ‘Het ANC was te slap, we hadden gewoon de macht moeten grijpen.’ Ik denk dat het een illusie was dat het ANC dat had gekund, maar het was wel de verwachting van vooral militante jongeren. Rond 1990 was het beeld: we marcheren gewapend naar Pretoria en we nemen Union Buildings in. Dat dat een onrealistische inschatting was, wil er nog altijd niet in.”

Internationaal verwierf Mandela zich de status van superster. Hoe deed hij dat? “De eerste jaren na 1990 hebben een grote rol gespeeld bij Mandela’s internationale imago. Dat is groots, zoals je boven je eigen verleden kunt uitstijgen, een vader van de natie worden en zeggen: ‘Vergeten en vergeven is niet wat we doen, maar we gaan het verleden verwerken en accepteren.’ Hij maakte al die symbolische gebaren. Iedereen herinnert zich de rugbywedstrijd voor het wereldkampioenschap. Al dat theedrinken met iedereen. Met Betsie Verwoerd (de 94-jarige weduwe van Hendrik Verwoerd, architect van de apartheid, red.) en met de openbaar aanklager die hem de cel in had gekregen. “Dat ging veel zwarte Afrikanen te ver. Dat theedrinken schept natuurlijk wel een imago van iemand die het land bij elkaar houdt. Tien jaar eerder was het scenario: dit zou uitlopen op een bloedbad. Tegenover het beeld van een bloedige rassenoorlog was dat thee-

drinken toch verrassend. “En dat kon je toeschrijven aan die ene persoon die het vermogen had zwart ZuidAfrika mee te nemen en blank Zuid-Afrika gerust te stellen. En daarmee ook de rest van de wereld Zuid-Afrika te beschouwen als een modelland. In die tijd kwamen bij mij massa’s studenten langs die dachten dat Zuid-Afrika het beloofde land was. “De Commissie voor Waarheid en Verzoening kreeg onwerkelijke proporties. Tutu heeft er als voorzitter een moreelethisch toneelstuk van gemaakt. Dat sprak enorm tot de verbeelding. Zuid-Afrika werd gidsland. Het land zou alles in een keer goed doen. Het heeft de beste grondwet van de wereld, gelijke rechten voor mannen en vrouwen en homo’s, en God mag weten wat.”

Hoe ging Mandela met die heiligenstatus om? “Die liet zich dat welgevallen. Hij genoot er zichtbaar van, maar het is hem nooit naar het hoofd gestegen. Dat vind ik knap, want iemand in zo’n positie gaat toch zelf geloven dat hij een profeet is. Zo niet God zelf. Hij kon zichzelf relativeren. Madiba was tegelijkertijd een autoritaire man. Er zijn talloze voorbeelden waarbij hij alle overleg aan zijn laars lapte en zei: ik wil het zo. Al die filmsterren vond hij heerlijk, de Spice Girls bijvoorbeeld. De bewondering van Bill Clinton vond hij geweldig. “Hij is keurig afgetreden na de eerste termijn. Zijn huis in Qunu is ook niets bijzonders – een replica van het bewakershuis in de gevangenis.”

U verwijt hem dat hij als president niets gedaan heeft aan de aidsepidemie. “Dat verwijt hij zichzelf ook. Hij is toen alsnog als oude man het land introkken en op bijeenkomsten zei hij: mensen, dit is in strijd met onze Afrikaanse tradities, wij praten hier nooit over, maar nu is er een noodtoestand. Onze jonge generatie gaat eraan, dus mensen: dit is een condoom en zo doe je dat. En dat gaan jullie vanaf nu allemaal doen. Dat is knap van iemand van zijn leeftijd.”

Hij was geen vader voor zijn kinderen, schrijft u. “Om te beginnen is er de scheiding met Evelyn. Voor de kinderen moet dat een traumatische ervaring zijn geweest. Voor het publiek is de indruk gewekt alsof dit een grote Afrikaanse familie is en dat die kinderen van Evelyn ook bij Winnie deel waren van het gezin. Daarover hoor je ook andere verhalen. Dat het moeizaam en met veel fricties ging. Papa was nooit thuis. Hij had in de jaren met Evelyn waarschijnlijk ook links en rechts een vriendinnetje en als Evelyn hem daarop aansprak zei hij: ‘Bemoei je er niet mee, ik ben een Afrikaanse man, ik maak dat zelf uit.’ “Als je de brieven uit de gevangenis leest, is

‘Al die sterren vond hij heerlijk, de Spice Girls bijvoorbeeld. De bewondering van Bill Clinton vond hij geweldig’

het almaar van: ‘Doe beter je best, ik ben erg teleurgesteld in jou, wat zijn dat nou voor rapportcijfers, hoe kan je papa nou zo teleurstellen?’ Hij verwachtte dat de kinderen zich ook in dienst van de idealen van vader zouden stellen. Met zijn zoons gaat dat verschrikkelijk moeizaam. Die willen hem ook niet meer komen opzoeken op Robbeneiland. De dochters komen wel, de oudste die met de Swaziprins is getrouwd en een kind krijgt. Met kleinkinderen, dan is het opeens weer anders. “Toen hij vrijkwam ,was hij natuurlijk niet beschikbaar of aanspreekbaar. En zijn kinderen klagen daar ook over: ‘Kennelijk ben jij de vader van de natie en niet die van ons.’

Dat persoonlijk drama is bijna een klassiek tragedie, en toch komt er weinig van naar buiten. Hoe komt dat? “Dat retoucheert hij weg. Neem Winnie met haar minnaars en haar knokploeg. Lange tijd heeft hij niet willen geloven dat het waar was. Wat ook begrijpelijk is, want op Robbeneiland werden de geruchten ook gebruikt om hem te sarren: ‘Nou Mandela, wat ik nou toch weer gehoord heb over je vrouw; ze heeft een vrijer.’ “En dan komen al die schandalen naar buiten met Winnies Football Club eind jaren tachtig. Als er een delegatie langskomt om te zeggen dat het zo niet langer gaat, zet ze die de deur uit. Albertina Sisulu zag de kinderen die in elkaar werden geslagen. Mandela had een groot schuldgevoel ten opzichte van Winnie. Winnie had hij achtergelaten met de kinderen, die stond overal alleen voor, die werd voortdurend gepest en gesard door de veiligheidspolitie, ze werd verbannen naar de provincie. Dat Mandela denkt ‘ik moet Winnie door dik en dun steunen’, daar kan ik inkomen. Mandela dacht pas zo kan het niet langer, toen het ook voor hem persoonlijk kwetsend werd, toen ze openlijk met haar vrijer te koop liep en dronken van de feestjes kwam. En niet met hem in hetzelfde bed wilde slapen. In de rechtszaal moest hij dat vertellen. Hij zei iets als ‘Ik voelde me de eenzaamste man in de wereld’. Toen kreeg je een glimp te zien van zijn persoonlijk drama.”

16 • MANDELA 1918 — 2013


Vandaag nemen we afscheid van een man die hoop bracht, een ware held die ons zal blijven inspireren #NelsonMandela Elio Di Rupo @eliodirupo

Een ontmoeting die je nooit meer vergeet

Mandela

ik

1

2

© ERIC VIDAL / PHOTO NEWS

© CATHERINE LAMBERMONT / PHOTO NEWS

4

3 © ROBERT VANDEN BRUGGE BELGA

! Karel De Gucht (Open Vld) Karel De Gucht heeft Nelson Mandela in de loop der jaren drie keer de hand kunnen schudden. “De laatste keer dat ik hem zag, wond hij zich op omdat Mbeki te laat was op een vergadering. “Mijn opvolger, nooit kan die eens op tijd zijn”, zij hij toen herhaaldelijk. Dat heeft hij Mbeki ook laten merken toen hij uiteindelijk arriveerde. Van Mandela ging een hele grote natuurlijke autoriteit uit.” “Wat me telkens opviel is dat Mandela niet de man was van de grote gesticulaties. Er ging een grote innerlijke rust van hem uit, hij straalde die typische Afrikaanse wijsheid uit. Hij was bigger than life. Van alle leiders die ik heb gekend, was hij zonder meer de sterkste figuur. Het meest opmerkelijke aan hem vond ik misschien wel hoe hij totaal niet verbitterd geworden is na 27 jaar in de gevangenis.”

! Vincent Van Quickenborne (Open Vld) 1 Het was maart 2006 toen Vincent Van Quickenborne tijdens een prinselijke missie met Filip en Mathilde in Zuid-Afrika Nelson Mandela ontmoette. “Goed een half uur hebben we toen met hem samengezeten, het gesprek ging voornamelijk over de diversiteit in zijn regenboognatie. Maar Mandela was ook heel goed op de hoogte, hij wist dat er in België verschillende talen en culturen samenleven. Hij wilde weten hoe ons federalisme werkt en hoe we erin slaagden om dat te doen draaien.” “Voor mij was het des te

indrukwekkender om hem te mogen ontmoeten omdat ik als student in de humaniora nog veel geprotesteerd heb tegen supermarkten die © PHILIP LITTLETON / BELGA Zuid-Afrikaanse producten in de rekken hadden. Mandela is en blijft een inspiratiebron. Ook voor goodwill ambassadrice van de andere Afrikaanse presidenten. Verenigde Naties. De eerste keer Hoeveel treden er daar vrijwillig was in Botswana, de tweede keer af na vijf jaar presidentschap?” in New York. De aidsepidemie in Afrika was het hoofdonderwerp van hun gesprekken, Mandiba’s ! Fientje Moerman gevangenschap of politieke car(Open Vld) 2 rière kwam niet echt aan bod. Tijdens dezelfde prinselijke missie “Al die pausen worden zonder sprak ook voormalig Vlaams enige reserve heilig verklaard,” minister van Buitenlandse Handel zegt de seksuologe en tv-presenFientje Moerman met de oud-pretatrice. “Mandela is een veel sident van Zuid-Afrika. “Een heel betere kandidaat. Hij is echt mijn grote man, letterlijk en figuurlijk”, held. Hij koesterde geen enkele herinnert zij zich. “Weet u, echte bitterheid of boosheid. Geen grootheid dat is eenvoud. Heel zweem van arrogantie, maar wel veel zogenaamd grote mensen tonnen charisma. Toen hij buiten lopen over van de kapsones. Niet ging, gaf hij mij –heel down to zo Mandela. Hij moest het niet earth – een high five.” (TP) hebben van uiterlijkheden. Hij was een échte grote.” ! David Venter heeft als “De ontmoeting was toen ook ex-directeur van de Zuidvan een grote eenvoud. Buiten Afrikaanse overheidscommunistond een menigte perslui, maar catiedienst Mandela goed binnen was er geen drukdoenerij. gekend. Hij is nu professor conHij had geen hofhouding, het was flictonderhandeling en leiderallemaal erg simpel. Het is veruit schap aan de Vlerick de ontmoeting die de meeste Management School. indruk op me heeft gemaakt in “Mandela was een toonbeeld van heel mijn leven. Het is een comnederigheid. Hij heeft zichzelf pensatie voor al die andere mennooit, maar dan ook nooit in de sen die ik tegen mijn zin heb moe- kijker gezet. Hij was de belichaten ontmoeten.” ming van hoe je verstandig met macht omgaat. Een moment dat voor eeuwig in mijn geheugen ! Goedele Liekens: gegrift staat en me nog steeds kip‘Verklaar Mandela heilig’ penvel bezorgt is de World Cup in Goedele Liekens ontmoette 1995. De historische overwinning Nelson Mandela twee keer als

de merkwaardigste fenomenen in de wereldgeschiedenis. Na een dergelijke terreur zou normaal iedereen met repressie reageren. Hij, en met hem een hele generatie, wilde dat bewust niet. Zijn bekommernis was eerder: “Hoe snel krijgen we dat land weer op de rails?” Hij was zich zeer bewust van de factor tijd. Hij was zeer wijs, ook in zijn langetermijnvisie.”

! Willy Claes, oud-minister van

tegen Nieuw-Zeeland, toen hij in rugbyshirt nummer 6 en een Springbok-pet – het meest gehate sportieve apartheidssymbool in Zuid-Afrika – de hand schudde van de aanvoerder van het winnende Zuid-Afrikaanse Springbokteam. Daarmee schonk hij de springbok symbolisch de vrijheid. Taal, religie, en rugby, hij wist hoe hij ook de blanken kon beroeren. Op die dag heeft hij de harten van álle Zuid-Afrikanen veroverd.”

! Guy Verhofstadt, Europees parlementslid en fractieleider van de Europese liberalen (Open Vld) 3 “Ik heb de eer gehad om hem drie keer te mogen ontmoeten. Hij was een ongelooflijk indrukwekkende man: direct in de omgang en erg eenvoudig, terwijl hij niet minder dan een lichtbaken was voor heel Afrika.” “De gesprekken met Mandela waren erg intens. Als hij iemand graag had, nam hij u vast, uw arm of hand. Het opvallendst was zijn deemoed. Hij koesterde wrok noch haat jegens diegenen die hem in de meest vreselijke gevangenis van Zuid-Afrika hadden weggestopt. Zijn houding, ondanks alles wat hij moest meemaken, was positief tegenover de wereld, het leven en de politiek.

Van hem heb ik geleerd dat hoe zwaar je tegenstrever je ook bestrijdt, hoe slecht hij je behandelt, hoe lelijk het aangezicht van je vijand is, je je nooit mag laten afleiden van je doel, je idealen. Door diegene die u niet genegen zijn, moet je je niet laten afleiden. Rancune was bij hem een gevoel tot gewoon ontbrak. Wat toch uitzonderlijk is na wat het apartheidsregime hem had aangedaan.“

! Luc Van den Bossche, voorzitter directie comité Optima en oud-minister van Onderwijs en van Ambtenarenzaken, ontmoette Nelson Mandela samen met Luc Van den Brande in 1996 in zijn privéwoning in Johannesburg. “We hebben toen een hele middag met hem doorgebracht om te praten over samenwerkingsmogelijkheden in het onderwijs. Hij heeft toen zelf de koffie gezet. Hij was een uitermate nederige knaap, die vlijmscherp analyseerde. Ik heb hem toen veel vragen gesteld over het feit dat hij en zijn partij geen weerwraak hebben genomen na jarenlange vervolgingen. Hij heeft toen uitgelegd hoe ze dat op Robbeneiland hebben uitgediscussieerd met elkaar. Dat hallucinante beeld zal me altijd bijblijven. Het is een van

Buitenlandse Zaken (1992 tot 1994), ontmoette Mandela in Brussel in het kader van samenwerkingsakkoorden met de EU. “Mijn respect voor deze sowieso al unieke figuur werd bekrachtigd door zijn verschijning. Een imposant figuur, niet alleen fysiek. Hij liep kaarsrecht. Maar zijn rustige toon van spreken verraadde een zeker autoritarisme. Hij was zich zeer bewust van wie en wat hij vertegenwoordigde. Dat maakte toch wel een heel sterke indruk. Hij voerde toen niet zozeer een anti-apartheidspleidooi, maar ik herinner me nog goed de boodschap die hij toen wél gaf. Afrika moet zijn diplomatieke en politieke lijn zelf uittekenen, en het moet daarbij niet luisteren naar wat op het Europese of Amerikaanse continent wordt uitgestippeld. Afrika moet zichzelf worden, los van elk koloniaal spoor.”

! Frank Vandenbroucke,

4

hoogleraar aan de KU Leuven, oud-minister van Buitenlandse Zaken, ontmoette Mandela in 1995. “Het was een algemeen-politiek gesprek over ontwikkelingssamenwerking in Zuid-Afrika. Ik herinner me hem als een buitengewoon sterke en warme persoonlijkheid. Een zeer zachte man in de omgang, met een sterke wilskracht.” Ann Van den Broek en Sara Engelen

Hetlijktaltijdonmogelijk tothetverwezenlijktis

Recommend Documents