Hetfotografischbeeldalsgeheugen E e n k euz e u i t d e v e r z a m e l i n g va n d e p rov i n c i e V l a a m s - B r a b a n t
www.vlaamsbrabant.be
Hetfotografischbeeldalsgeheugen E e n k euz e u i t d e v e r z a m e l i n g va n d e p rov i n c i e V l a a m s - B r a ba n t
Met Kunst de baan op!
Hetfotografischbeeldalsgeheugen E e n k euz e u i t d e v e r z a m e l i n g va n d e p rov i n c i e V l a a m s - B r a ba n t
Dat is wat we willen doen met het fotografisch beeld als geheugen. In het provinciaal kunstbezit bevinden zich pareltjes: schilderijen, beelden, etsen, tekeningen ... En ook foto’s. Foto’s van heel uiteenlopende aard, van heel verschillende fotografen, met heel diverse invalshoeken. Samen vormen ze een boeiend overzicht; niet alleen van het provinciaal kunstbezit, maar ook van boeiende
In België speelt het Internationaal Cultureel Centrum (ICC) te Ant-
boeiende geschiedenis achter de rug. Sinds ze zich in het begin
werpen een voortrekkersrol door regelmatig, vanaf maart 1973,
opwierp als vervangmedium van schilderkunst, om de werkelijkheid
fototentoonstellingen te organiseren, op een ogenblik dat nog wei-
in beeld te brengen, is ze vele richtingen ingegaan. Het optische
nig of geen fotogaleries actief zijn en dit medium amper verzameld
diversiteit die de artistieke fotografie kenmerkt.
beeld onthief de schilderkunst van de verplichting om een illustratie
wordt door officiële instellingen. Het is wachten tot 1986 om het
En het is toch zonde wanneer we al dat moois zomaar in de kunstkluis laten zit-
of weergave van de realiteit te zijn. Het heeft echter tot de jaren
Provinciaal Museum voor Fotografie te Antwerpen van start te zien
ten, of enkel gebruiken als verfraaiing van provinciale gebouwen. Het gaat ten-
zeventig van de vorige eeuw geduurd, voordat de fotografie als vol-
gaan, een jaar later gevolgd door het Musée de la Photographie te
slotte om kunstbezit van de gemeenschap, en dus is het niet meer dan normaal
waardig kunstmedium werd geconsacreerd in de officiële kunstin-
Charleroi.
dat diezelfde gemeenschap de kans krijgt om die kunst ook te bewonderen.
stellingen van Europa.
Door de tentoonstelling op verschillende plaatsen in Vlaams-Brabant te tonen hopen we zo veel mogelijk mensen de kans te bieden de expo te bezoeken. En
In de volgende decennia wordt fotografie zowat overal als beelSinds het midden van de 19de eeuw werden er wel verzamelingen
dend uitdrukkingsmiddel erkend. Wat echter opvalt is dat een soort
samengesteld door bevlogen verzamelaars en verenigingen, maar
polarisatie plaatsvindt. Musea van hedendaagse kunst verzamelen
in de toekomst hopen we ook gelijkaardige overzichtstentoonstellingen te kun-
het eerste volwaardig departement fotografie wordt pas in 1940
meestal werk van kunstenaars die het medium fotografie hanteren
nen aanbieden van andere onderdelen van onze collectie. Kunst moet gezien
opgericht door het Museum of Modern Art in New York. Na de
in hun beeldende praktijk, terwijl musea voor fotografie zich veeleer
worden, daar hopen we op deze manier ons steentje toe bij te dragen.
Tweede Wereldoorlog wordt fotografie tevens opgenomen in de
richten op het oeuvre van diegenen die zich houden aan wat we
Kijk, bewonder en geniet. Dit is Kunst met de grote K. Aangeboden met een
programma’s van verschillende universiteiten in de Verenigde Sta-
kunnen benoemen als de zuivere fotografie. Het digitaal tijdperk
grote A.
ten. Vanaf 1970 verschijnen de eerste commerciële fotogaleries en
opent ondertussen nieuwe mogelijkheden voor het medium en er
geen twee decennia later is fotografie permanent aanwezig in de
wordt, wegens de manipulaties van het digitaal beeld, al gesproken
kunstmarkt, waar de prijzen ondertussen met niet minder dan 700
over het postfotografisch tijdperk.
% zijn gestegen. In Europa is het Willem Sandberg, directeur van
Hoe dan ook stellen we vast dat in de grote kunstmarkten in de
het Stedelijk Museum te Amsterdam, die in 1959 start met het ver-
voorbije jaren een prominente aanwezigheid is van fotografische
zamelen van foto’s.
werken t.o.v. schilderkunst, beeldhouwkunst en andere media.
De A van Alstublieft. Tom Troch gedeputeerde voor cultuur
4
Dit jaar bestaat de fotografie al 170 jaar en heeft zonder twijfel een
5
Bij het actueel kunstbezit van Vlaams-Brabant wordt de collectievor-
handen, die bij de kijker allerlei associaties oproepen. Als lerares
Sinds de jaren negentig maakt Paul Casaer foto’s in de periferie van
beelden. De reeks Walking from America to Europe uit 2002 werd
ming gericht op de aankoop van kunstwerken in een ruimer Vlaams
kunstgeschiedenis en beeldende kunst verbleef Beatrijs Albers van
grote steden, niet alleen in Europa, maar ook in Azië, Latijns-Ame-
gerealiseerd in IJsland, exact op de breuklijn waar de tectonische
kader met prioritaire aandacht voor beloftevolle kunstenaars uit onze
1987 tot 1994 in Afrika, waar ze doceerde in Burundi en Swazi-
rika en het Midden-Oosten. Hij brengt niet opvallende fragmen-
platen van de twee continenten samenkomen. Ze heeft toen ge-
provincie en de integratie van kunst in nieuw op te richten gebouwen.
land. In die periode reisde ze rond in het Afrikaans continent. Deze
ten en anonieme figuren in beeld. Door zijn vorming als beeldend
werkt met een pin-hole camera, waarbij elke opname verschillende
De verzameling fotografie geeft derhalve slechts een beperkt zicht
periode liet een diepe indruk na die in haar verder werk voelbaar
kunstenaar heeft hij zowel oog voor vormelijke aspecten als voor
uren in beslag nam.
op de eigenheid en vooral de actuele diversiteit en complexiteit van
blijft. Ze stelt vragen naar tijd, identiteit en cultuur en beperkt zich
onderliggende betekenissen. Hij hanteert bij de presentatie aller-
de fotografie. Wat opvalt is dat de verworven werken voornamelijk
dus nooit tot eenduidige voorstellingen. Integendeel, ze onderzoekt
hande installatievormen naast de klassieke foto aan de wand, zoals
Met zijn subjectieve benadering herinterpreteert Julien Coulommier
twee thema’s illustreren. Enerzijds de mens en anderzijds het milieu
onophoudelijk de door haar beleefde werkelijkheid doorheen de el-
diavoorstellingen, projecties en associatieve beeldmontages. Hierbij
de werkelijkheid, los van de zuiver documentaire weergave.
met nadrukkelijk de verstedelijkte omgeving.
kaar doorkruisende aspecten en hun betekenissen.
legt hij zelf geen onmiddellijke doorzichtige verbanden tussen de
Mijn foto’s zijn voor mij gestolde herinneringen aan fantastische,
beelden, zodat de toeschouwer zelf in alle vrijheid interpretaties
lumineuze of sombere visioenen en ervaringen. Ze roepen in mij het
Voor de aandachtige kijker biedt een fotografische afbeelding meer dan wat er getoond wordt. Elk beeld vormt een detail van een gro-
Luc Bories is permanent geboeid door het landschap, zowel in de
kan invullen. Als kijker zoek je steeds naar verbanden en Paul Casaer
wonderlijke op dat ik ervoer: een fantasme, een idee, een gevoel
ter geheel dat wordt opgeroepen en dat verder doorheen de ver-
ongerepte natuur als in de door de menselijke activiteiten aange-
stelt onze verwachtingen op de proef. Dit is ook het geval met Pas-
dat mij poëtisch kon beroeren. Voor mij betekenen ze uiteindelijk
beelding van de toeschouwer kan ingevuld worden.
taste omgevingen. Hij realiseert zijn opnames op traditionele wijze
sage en Malecom-man, al is het maar door de blauwe accenten die
een zichtbaar gemaakte suggestie, een vorm van betovering of
Naar een beeld kijk je anders dan naar de realiteit waar het naar
met een analoge, technische camera en controleert zelf het hele
in elk van de foto’s opvallen.
soms van bezwering van de ware realiteit.1 Het onderwerp is steeds
verwijst. Alleen al door de instelling van de fotograaf is het beeld
proces, tot aan de uiteindelijke afdruk, om niets aan het toeval over
vanaf de opname een interpretatie; door de manier waarop hij/zij
te laten. De Hoge Venen vormen het decor voor een reeks foto’s
Alexandra Cool heeft reeds een uitgebreide beeldende praktijk
detail, waarbij de herkenbaarheid van de omgeving of de locatie
door de lens naar het gegeven kijkt, hoe hij/zij het kadert, in welke
van landschappen, die in 1995 gepubliceerd werden in een boek,
achter de rug. In de late jaren zeventig is ze vooral als schilder actief
niet langer belangrijk is: Soms tracht ik de zichtbare werkelijkheid te
mate hij/zij rekening houdt met het licht, zijn/haar keuze van ont-
uitgegeven door het Davidsfonds. In 2005 trekt hij met zijn vriend
in Spanje om zich vanaf 1984 toe te leggen op het beeldhouwen
transponeren door bepaalde elementen uit de natuur te isoleren en
wikkelings- en afdrukproces ... Al deze elementen spelen een rol in
Peter De Bilde rond in de Schotse Central Highlands, op zoek naar
in Carrara. Ze beperkt zich niet enkel tot alleenstaande sculpturen
zo van hun normale bestemming af te leiden.
de vorm- en betekenisgeving. Elke foto legt de herinnering vast van
het ultieme landschap, waarbij hij vooral zijn persoonlijke ervaring
in steen, maar realiseert met haar werken in-situ-installaties in de
In 1988 ontving Julien Coulommier de Prijs van de Vlaamse Ge-
het ogenblik. Het is een unieke momentopname in ruimte en tijd
tracht vast te leggen in de beelden. Hijzelf spreekt van landschap-
natuur. Om het wisselende aspect vast te leggen, al naargelang de
meenschap voor het geheel van zijn fotografisch oeuvre.
van wat nooit meer hetzelfde zal zijn.
pen in alle rust en eenzaamheid in weer en wind; de rust en een-
weersomstandigheden, legt ze zich toe op fotografie. Ze gaat liefst
zaamheid staan hierbij centraal en in harmonie met licht en kleur.
op reis naar landen waar de natuur nog dwingend aanwezig is en
Met portret nr. 1 en 2 wijkt Annelies De Mey volledig af van de
ondergeschikt aan de suggestieve kracht van het beeld, meestal een
In haar presentaties maakt Beatrijs Albers gelijktijdig gebruik van
De zes foto’s in de verzameling van de Provincie Vlaams-Brabant
verblijft o.a. in Corsica.
klassieke representatie van het model.
verschillende media. In deze totaalinstallaties creëert ze een dialoog
behoren tot een reeks nachtopnames langs Le Canal du Centre. Ze
De drie werken uit de verzameling dateren uit 2002 en tonen hoe
Beide geportreteerden kijken bedrukt naar beneden. Het is alsof
tussen de aanwezige beeldingsmiddelen: foto’s, video’s, objecten,
tonen de sporen van de verdwenen industriezones langs het water
Alexandra Cool experimenteert met het fotografisch medium. Ze
ze de blik van de toeschouwer willen ontwijken en niets van hun
tekeningen, enz. De vier foto’s uit de verzameling maakten voor-
en stralen, door de licht-donker contrasten, een weemoedige tijd-
brengt verschillende beelden samen in een soort collage om de al-
persoonlijkheid wensen prijs te geven.
heen deel uit van een complexere presentatie en tonen omsnoerde
loosheid uit, die zowel rust als spanning oproept.
ternerende aspecten te benadrukken en haar eigen ervaring uit te
Het is duidelijk dat de fotografe dit bewust zo gewild heeft, als om
1
6
Belgische Fotografen 1840-2005, uitg. FotoMuseum Provincie Antwerpen/Ludion, 2005, p.56
7
de innerlijke wereld van haar personages op te roepen. Is dit een
omgeving (de context) waaruit zijn interesse blijkt voor hoe de mens
zich volledig op het personage voor een neutrale achtergrond. Enkel
De foto’s van Bart Wauters vormen statements over onze leefom-
theatrale mise-en-scène? Zoals eigen in haar foto’s van banale lo-
zijn omgeving vormgeeft en aanpast aan zijn noden. Deze negen
de belichting zorgt voor een intimistische clair-obscuur effect. De
standigheden in de verstedelijkte omgeving, in het bijzonder hier de
caties, creëert ze hier ook een verontrustend mentaal beeld. Het is
foto’s uit de reeks Nowhere (Nergens) spreken over de universele
geportretteerden worden als het ware gelijktijdig onthuld en ver-
rand van de hoofdstad. Hij bespeelt daarbij de lichtomstandigheden
duidelijk dat de documentaire waarde van het beeld ondergeschikt
menselijke conditie in de meer en meer uniforme publieke ruimte.
huld, want ondanks de haarscherpe fotografie, blijkt de innerlijke
om zijn beelden een prangend karakter te geven. Laken verwijst
is aan de suggestieve kracht. Er is naast wat er te zien is steeds dat
Hans Op de Beeck presenteert ons op een directe en banale wijze de
persoonlijkheid van het model ondoordringbaar, er is steeds die on-
naar de problematiek van het openbaar vervoer, Zaventem roept de
onderhuidse mysterieuze en ontoegankelijke, maar ook de onzeg-
ons vertrouwde omgeving in al haar leegte, op zoek naar mens en
onverbrugbare afstand.
geluidshinder op rond de luchthaven, de Zenne in Vilvoorde brengt
bare poëtische verstilling.
zingeving. Deze foto’s vormen niet alleen statements op zich, maar
Jan Kempenaers is gefascineerd door het verstedelijkte landschap
inspireren de kunstenaar soms ook voor de creatie van ruimtelijke
Els Vanden Meersch is gefascineerd door de sporen die de tijd na-
naal, Brussel toont ons de koelheid van de architectuur, waar een
constructies.
laat in gebouwen. Ze heeft oog voor het efemere en het vergan-
eenzame boom en een reclamebeeld nog een vleugje leven in trach-
kelijke. Haar foto’s tonen details van dichtgemetselde openingen,
ten te brengen.
en in het bijzonder de periferie, waar de urbanisatie zowel natuur als getuigen van vroegere bewoning verdringt en opslorpt. Zijn monu-
Boris Saver ys werkt als beroepsfotograaf vooral in opdracht, maar
geoxideerde spiegels op een wand, close-ups van deuren, vensters,
mentale foto’s maakt hij met technische camera op statief op grote
realiseert daarnaast persoonlijk artistiek werk dat hij regelmatig ten-
trappen, leidingen en afvoerbuizen. Het zijn fragmenten van niet
negatieven, het liefst vanop een hoger gelegen standpunt, om een
toonstelt. Zoals veel kunstenaars vindt ook Boris Saverys inspiratie
meer bewoonde panden, waar het leven is verdwenen en slechts
Florent Bex
sterk panoramisch effect te bereiken. De op het eerste gezicht koel
in de dagelijkse omgeving. Deze reeks van negen foto’s toont preg-
een deprimerende en verontrustende leegte overblijft.
Eredirecteur MUHKA
documentaire en haarscherpe beelden tonen complexe situaties die
nante beelden van mentaal gehandicapten ergens in een centrum
De fragmenten zijn uit hun context gerukt en laten ons de totaliteit
heel wat vertellen over de sociale context en de tomeloze bouwdrift
of beschermde werkplaats en roept heel wat vragen op over hoe wij
slechts vermoeden, ze wijzen ons op de beperkingen van het zien.
van de mens. Als toeschouwer geraak je niet uitgekeken op de veel-
in onze geordende en dwingende leefwereld van vandaag omgaan
Er is telkens weer wat getoond wordt en wat verborgen blijft en niet
heid aan details. Jan Kempenaers kijkt kritisch geïntrigeerd en met
met de problematische situatie van mensen en hun integratie in de
meer kan achterhaald worden. Als kijker ervaren wij de werken van
ironie naar hoe de megalomane menselijke activiteit landschap en
maatschappij.
Els Vanden Meersch als mentale landschappen die ons in de war brengen. Dualiteiten dringen zich op: herkenning en bevreemding,
omgeving omvormt. Zijn onderwerpen vindt hij niet alleen te lande
8
een troosteloos beeld van de verlaten industriële sites langs het ka-
maar ook in steden in het buitenland. Typisch is ook dat de mense-
Malou Swinnen is zich pas op latere leeftijd op de fotografie gaan
het introverte en het extroverte, constructie en deconstructie, be-
lijke figuur zelf nooit verschijnt.
richten. In 1984 is ze afgestudeerd en stelt ze regelmatig tentoon
grenzing en openheid, het rationele en het gevoelsmatige ... Door-
met telkens nieuwe reeksen indringende portretten. Het gelaat
heen de beelden en installaties van Els Vanden Meersch, kijken we
Hans Op de Beeck beperkt zich in zijn beeldende praktijk niet tot
wordt altijd frontaal in beeld gebracht, met een blik recht in de lens
tenslotte naar onszelf, in het besef dat geen terugkeer mogelijk is,
één enkel medium. Integendeel, naast installaties, al dan niet met
gericht. De foto’s van dit geportretterde meisje, dat ons zelfzeker en
want de tijd gaat onverbiddellijk verder en vervaagt steeds meer het
video, creëert hij ook intrigerende ruimtelijke sculpturale werken.
onbeschaamd aankijkt in haar transparant kleed, straalt ook kwets-
verleden. Els Vanden Meersch confronteert ons met een fragmenta-
Vanaf 1996 legt hij de herinnering aan zijn ervaringen vast in fo-
baarheid uit. Op eigenzinnige wijze fotografeert Malou Swinnen
rische archeologie van de herinnering.
tografische beelden. Zijn aandacht gaat vooral naar de stedelijke
haar modellen, zeer direct, onversluierd en scherp. Ze concentreert
9
beatrijsalbers ° Leuven, 1959 | vrije kunsten, Hoger Instituut voor Beeldende Kunsten Sint-Lukas, Brussel | woont en werkt in Brussel
Zonder titel 1 1998 | zwart-witfoto, digitale print | 118 x 81 cm
10
Zonder titel 2 1998 | zwart-witfoto, digitale print | 118 x 81 cm
Zonder titel 3 1998 | zwart-witfoto, digitale print | 118 x 81 cm
Zonder titel 4 1998 | zwart-witfoto, digitale print | 118 x 81 cm
lucbories ° Halle, 1961 | hogere graad fotografie en specialisatiegraad, Stedelijke Academie, Halle | woont en werkt in Oetingen (Gooik)
Canal du centre 1 -6 2001 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier | 36,5 x 36,5 cm
14
paulcasaer ° Brussel, 1967 | experimenteel atelier, Hoger Instituut voor Beeldende Kunsten Sint-Lukas, Brussel | woont en werkt in Alsemberg (Beersel)
18
Passage
Malecom-man
1999 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 150 x 100 cm
2000 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 150 x100 cm
alexandracool ° Wilrijk 1961 | Academie voor Beeldende Kunst, Anderlecht en Arts Student League and School of Visual Arts, New York | woont en werkt in Vollezele (Galmaarden)
Stone-House 2002 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 48 x 200 cm
20
America or Europe 1 2002 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 48 x 200 cm
America or Europe 2 2002 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 48 x 200 cm
juliencoulommier ° Vilvoorde, 1922 | autodidact | woont en werkt in Wezembeek-Oppem
Viaduct 1954 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier | 28 x 37 cm
24
Venster
Driesteek voor onbekend wezen
1952 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier | 40 x 30 cm
1959 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier | 40 x 30 cm
anneliesdemey ° Antwerpen, 1959 | hoger Instituut voor Beeldende Kunsten Sint-Lukas, Brussel | woont en werkt in Gent
Portret 1 en 2 2001 | kleurenfoto, gemaroufleerd op diasec plexiglas | 60 x 50 cm
28
jankempenaers ° Heist-op-den-Berg, 1968 | Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Gent en Jan Van Eyckacademie, Maastricht | woont en werkt in Antwerpen
Sarajevo 5 2001 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 100 x 136 cm
30
Sarajevo 1 Sarajevo 4
Sarajevo 3
2001 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond
2001 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 100 x 136 cm
2001 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 100 x 136 cm
100 x 136 cm
Sarajevo 2 Sarajevo 6
Electriciteitscentrale Wilsele
2001 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond
2001 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 100 x 136 cm
2001 | kleurenfoto, ontwikkelpapier | 100 x 136 cm
136 x 100 cm
hansopdebeeck ° Turnhout, 1969 | Hoger Instituut voor Beeldende Kunsten Sint-Lukas, Brussel en Rijksacademie, Amsterdam | woont en werkt in Brussel
Nergens (Amsterdam-Leuven) 1998 | kleurenfoto | 137 x 197 cm
36
borissaverys ° Gent, 1963 | fotografie, RHOK, Brussel | woont en werkt in Heikruis ( Pepingen)
Vrije kijk 1-2 2001 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier | 23 x 35 cm 1
38
2
3
4
7
Vrije kijk 3-9 2001 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier | 3, 4: 23 x 30 cm; 5: 23 x 34,5 cm; 6: 23 x 31 cm; 7: 31 x 23 cm; 8, 9: 34,5 x 23 cm 5
6
8
9
malouswinnen ° Neerpelt, 1944 | Stedelijke Academie voor Schone Kunsten, Hasselt | woont en werkt in Hasselt
Meisje met transparant kleed 2001 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier | 97 x 97 cm
42
elsvandenmeersch ° Ninove, 1970 | Hoger Instituut voor Schone Kunsten, Antwerpen | woont en werkt in Antwerpen
Transient constructions I, II, III, IV 2003 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 50 x 33 cm; 33 x 50 cm 33 x 50 cm
IV
44
III
I, II
bartwauters ° Brussel, 1978 | meester in de beeldende kunsten, optie fotografie, Hogeschool Sint-Lukas, Brussel | woont en werkt in Asse
Zaventem 2003 | kleurenfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 125 x177 cm
48
Laken 2003 | zwart-witfoto, ontwikkelpapier, alucobond | 80 x 173 cm
Brussel
De Zenne-Vilvoorde
2003
2003
zwart-witfoto,
zwart-witfoto,
ontwikkelpapier, alucobond
ontwikkelpapier, alucobond
90 x 55 cm
125 x177 cm
Colofon Een initiatief van de provincie Vlaams-Brabant, dienst cultuur,om het kunstbezit van de provincie voor een breed publiek te ontsluiten. Op www.kunstbezitvlaamsbrabant.be kunt u de volledige collectie van de provincie raadplegen.
Selectie Voor deze tentoonstelling zijn binnen het genre fotografie in het
Fotografie / Reprografie van de kunstwerken:
kunstbezit, 46 foto’s van 12 fotografen geselecteerd.
Roscan bvba, Johan Geleyns, Herent
Organisatie
Annelies De Mey
Egide Rabau, kunstadviseur, m.m.v. Jo Rombouts, diensthoofd cultuur
Seenopsis, Brussel
Redactie catalogus
Oplage
Bex Art Consult, Antwerpen
1250
Concept van de tentoonstelling
Verantwoordelijke uitgever
Egide Rabau, kunstadviseur
Marc Collier, provinciegriffier, Provincieplein 1, 3010 Leuven
Eric Cresis, technisch advies Vormgeving Grafische cel, informatiedienst Vlaams-Brabant
Wettelijk depot: D/2009/8495/24.