Het!Columbusproject!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

! !

Het!Columbusproject! Onderzoek!naar!de!doelstellingen!en!de!methodiek ! ! ! ! 2011! !

! !

!

! ! ! Hannelore!Dammekens! Charlotte!De!Ly! Marieke!Franssens! Stefaan!Pleysier! Johan!Put! Griet!Roets! Rudi!Roose! Tineke!Schiettecat! !

!

!

! !

!

!

!

! !

!

!

!

! ! !

Woord!vooraf! ! ! ! ! Het!Columbusproject!ontstond!in!2009!als!een!pilootproject!in!vzw!Oranjehuis!als!een!reactie!op!de! toenemende!instroom!en!lange!wachtlijsten!binnen!de!Bijzondere!Jeugdzorg.!Via!de!methodiek!van! ‘positieve!heroriëntering’!wil!het!Columbusproject!de!instroom!in!de!nietErechtstreeks!toegankelijke! jeugdhulpverlening!terugdringen.!Het!Columbusproject!situeert!zich!in!dat!opzicht!op!de!plaats!van! het!klassieke!caseEonderzoek!van!de!Comités!Bijzondere!Jeugdzorg!(CBJ).!Meer!fundamenteel!tracht! het! project! ook! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering!ruimer! te! introduceren! en! verder! uit! te! bouwen,!en!daarmee!breder!ook!de!doorverwijsstructuur!op!het!niveau!van!de!CBJ’s!fundamenteel! te! beïnvloeden.! De! methodiek! en! het! project! zelf! enten! zich! op! het! aanspreken! van! ongekende! of! onontgonnen! krachten! bij! de! jongeren! en! in! hun! gezinnen,! en! gaan! daarmee! op! zoek! naar! nieuwe! horizonten!in!de!Bijzondere!Jeugdzorg,!naar!analogie!met!de!ontdekkingstochten!van!Columbus!lang! geleden.! ! Het! Columbusproject! werd! opgestart! als! een! proefproject! bij! 10! gezinnen! en! ging! vervolgens! op! 1! februari!2010!van!start!in!het!CBJ!van!Kortrijk!(regio!Waregem,!Kortrijk!en!Menen).!In!het!najaar!van! 2010!werd!het!project!uitgebreid!naar!het!CBJ!van!Roeselare!en!ondertussen!is!er,!sinds!september! 2011,!ook!een!samenwerking!met!het!CBJ!van!Gent.!In!het!eindverslag!van!de!parlementaire!adEhoc! commissie!Jeugdzorg!werd!het!Columbusproject!naar!voor!geschoven!als!een!‘inspirerend!model’!in! de!‘evolutie!naar!meer!ambulant!en!contextueel!werken!met!minderjarigen’.!! ! Op! vraag! van! vzw! Oranjehuis! werden! de! Katholieke! Universiteit! Leuven! en! de! Universiteit! Gent! in! 2010! geappelleerd! om! de! werking! van! het! Columbusproject! op! te! volgen! en! te! evalueren.! Het! voorliggend! rapport! bevat! het! verslag! van! twee! uitgevoerde! studies! naar! het! Columbusexperiment! zoals! dat! in! de! beginfase! vorm! kreeg! in! Kortrijk! en! in! Roeselare.! Het! project! in! Gent! was! op! het! moment!van!dit!onderzoek!nog!niet!opgestart.!! ! De! eerste! studie! betreft! de! vraag! naar! de! effectiviteit! en! duurzaamheid! van! het! Columbusexperiment,! en! is! gebaseerd! op! een! stage! en! kortlopend! onderzoeksproject! aan! het! Leuvens!Instituut!voor!Criminologie!van!de!KU!Leuven.!! Een!tweede!studie!oriënteerde!zich!eerder!op!de!methodiek!van!‘positieve!heroriëntering’!en!had!als! doel!na!te!gaan!hoe!in!de!praktijk!van!het!project!de!focus!op!de!eigen!kracht!(van!jongeren!en!hun! gezin)! werd! gerealiseerd.! Dit! onderzoeksluik! werd! behandeld! in! twee! masterproeven! binnen! de! Vakgroep!Sociale!Agogiek!aan!de!Universiteit!Gent!en!kende!ook!een!grote!betrokkenheid!van!twee! onderzoekers! uit! diezelfde! vakgroep! die! de! studie! intensief! opvolgden:! één! onderzoeker! vervulde! een!deel!van!het!empirisch!onderzoek,!de!andere!coördineerde!het!geheel.!!

!

!

onderzoeksbevindingen! boden! een! eerste! aanzet! voor! een! boeiende! dialoog! en! discussie! over! spanningsvelden! die! tijdens! de! studies! werden! gedetecteerd.! Op! die! manier! werd! samen! met! projectmedewerkers!van!Columbus!inmiddels!een!verdere!dialoog!opgestart!waarin!gezichtspunten! verder! werden! uitgeklaard,! evidenties! konden! worden! opengebroken! en! de! noodzakelijke! complexiteit!van!hun!werkpraktijk!werd!belicht.! ! Een!bijzonder!woord!van!dank!gaat!dan!ook!uit!naar!de!medewerkers!van!het!Columbusproject,!die! niet! alleen! een! bijzondere! openheid! toonden! om! hun! werking! te! laten! observeren! en! registreren,! maar!ook!getuigen!van!een!grote!bereidheid!tot!verdere,!reflexieve!praktijkontwikkeling.!Tijdens!de! uitvoering! van! de! studies! konden! we! daarnaast! rekenen! op! de! medewerking! van! de! teamverantwoordelijken! van! de! CBJ’s! (Kortrijk! en! Roeselare)! en! op! de! steun! van! het! Agentschap! Jongerenwelzijn! voor! het! verkrijgen! en! verwerken! van! bepaalde! onderzoeksgegevens.! En,! last! but! not! least,! richten! we! onze! oprechte! dankbaarheid! tot! de! verschillende! gezinnen! die! tijdens! het! veldwerk! van! beide! studies! wilden! getuigen! over! hun! situatie! en! ervaringen! met! het! Columbusproject.!Zonder!hun!getuigenis!was!het!onderzoek!niet!geworden!tot!wat!het!nu!is.!!

!

!

!

!

! !

! ! ! ! ! ! ! ! !

!

Studie!1! !

De!effectiviteit!en!duurzaamheid!van!het! Columbusexperiment!onderzocht! ! ! ! ! ! Onderzoekers! !

Marieke!Franssens! Hannelore!Dammekens! ! !

Promotoren! !

Prof.!dr.!Stefaan!Pleysier! Prof.!dr.!Johan!Put!

! ! ! !

!

!

!

!

!

!

!

Inhoudsopgave!Studie!1! ! ! Inhoudsopgave!Studie!1!..........................................................................................................................!7! Lijst!met!afkortingen!.............................................................................................................................!10! Inleiding!.................................................................................................................................................!11! Deel!I!–!Het!Columbusproject:!quid?!.....................................................................................................!15! 1.1!Inleiding!.......................................................................................................................................!15! 1.2!Organisatorische!context!............................................................................................................!15! 1.3!Beoogde!effecten!........................................................................................................................!18! 1.4!De!methodiek!–!Positieve!heroriëntering!...................................................................................!19! 1.4.1!Uitgangspunten!en!kenmerken!...........................................................................................!20! 1)!De!jongere!en!de!context!staan!centraal!.............................................................................!20! 2)!Waarderend!onderzoek!.......................................................................................................!20! 3)!Emancipatorisch!proces!.......................................................................................................!21! 4)!Verbondenheid!als!uitgangspunt!en!doelstelling!.................................................................!21! 5)!Communicatie!als!werkingsmiddel!.......................................................................................!21! 1.4.2!Procesverloop!......................................................................................................................!22! 1)!Assessment!...........................................................................................................................!23! 2)!Overlegtafel!..........................................................................................................................!24! 3)!Monitoring!...........................................................................................................................!24! 4)!Afronding!..............................................................................................................................!25! 1.5!Cijfergegevens!.............................................................................................................................!26! 1.6!Theoretische!achtergrond!...........................................................................................................!28! 1.7!Besluit!.........................................................................................................................................!31! Deel!II!–!Het!onderzoeksdesign!.............................................................................................................!33! 2.1!Inleiding!.......................................................................................................................................!33! 2.2!Opzet!van!het!evaluatieonderzoek!.............................................................................................!33! 2.2.1!Doelstellingen!......................................................................................................................!33! 2.2.2!Onderzoeksvragen!...............................................................................................................!34! 2.2.3!Praktijkgestuurd!effectonderzoek!in!de!jeugdzorg!..............................................................!35! 2.2.4!Fasen!in!het!empirisch!onderzoek!.......................................................................................!37! 2.3!Selectie!en!werving!van!de!onderzoekseenheden!......................................................................!37! 2.3.1!De!onderzoekseenheden!.....................................................................................................!37! 2.3.2!Selectie!en!werving!..............................................................................................................!38! 1)!De!gezinnen!..........................................................................................................................!38! 2)!De!dossiers!...........................................................................................................................!40! 2.4!Dataverzameling:!de!interviews!..................................................................................................!43! 2.5!DataEanalyse!................................................................................................................................!44! 2.5.1!Analyse!van!de!interviews!...................................................................................................!44! 2.5.2!Analyse!van!de!dossiers!.......................................................................................................!44! 2.6!Betrouwbaarheid!en!validiteit!....................................................................................................!45! 2.7!Beperkingen!en!knelpunten!van!het!onderzoek!.........................................................................!47! !

7!

! 2.8!Besluit!.........................................................................................................................................!48! Deel!III!–!De!onderzoeksbevindingen!....................................................................................................!49! 3.1!Inleiding!.......................................................................................................................................!49! 3.2!Onderzoeksbevindingen!kwalitatief!luik!.....................................................................................!49! 3.2.1!Gezinskenmerken!................................................................................................................!50! 3.2.2!Kenmerken!problematiek!....................................................................................................!50! 3.2.3!Kenmerken!interventie!Columbusproject!............................................................................!51! 1)!Opstart!Columbusproject!.....................................................................................................!51! 2)!Procesverloop!Columbusproject!..........................................................................................!53! 3.2.4!Tevredenheid!over!het!Columbusproject!............................................................................!55! 1)!Globale!tevredenheid!...........................................................................................................!55! 2)!Beleving!assessments!...........................................................................................................!58! 3)!Beleving!familiecirkels!..........................................................................................................!58! 3.2.5!Effectiviteit!en!duurzaamheid!van!het!Columbusproject!....................................................!60! 1)!Afspraken!.............................................................................................................................!60! 2)!Effect!Columbusproject!........................................................................................................!61! 3)!Hulpverlening!na!afronding!van!het!Columbusproject!........................................................!63! 3.3!Onderzoeksbevindingen!kwantitatief!luik!..................................................................................!64! 3.3.1!Beschrijving!steekproef!........................................................................................................!65! 3.3.2!Uitkomst!definitieve!beslissing!............................................................................................!65! 3.3.3!Heraanmeldingen!na!definitieve!beslissing!.........................................................................!68! Deel!IV!–!Algemene!conclusie!...............................................................................................................!71! 5.1!Inleiding!.......................................................................................................................................!71! 5.2!Antwoord!op!de!onderzoeksvragen!............................................................................................!71! 5.2.1!Effectiviteit!Columbusproject!..............................................................................................!71! 5.2.2!Duurzaamheid!Columbusproject!.........................................................................................!73! 5.3!Discussie!......................................................................................................................................!74! 5.3.1!Reflectie!op!het!gevoerde!onderzoek!..................................................................................!74! 5.3.2!Reflectie!op!de!onderzoeksbevindingen!..............................................................................!75! 5.4!Aanbevelingen!.............................................................................................................................!76! 5.4.1!Het!Agentschap!Jongerenwelzijn!.........................................................................................!77! 5.4.2!De!CBJ’s!................................................................................................................................!77! 5.4.3!Het!Columbusproject!...........................................................................................................!77! Bibliografie!............................................................................................................................................!79! 1.!Juridische!bronnen!........................................................................................................................!79! 2.!Boeken!en!tijdschriftartikelen!.......................................................................................................!79! 2.!Mondelinge!bronnen!....................................................................................................................!82! 3.!Internetbronnen!............................................................................................................................!82! Bijlagen!..................................................................................................................................................!85! Bijlage!1:!Topiclijst!............................................................................................................................!85! Bijlage!2:!Codeboom!.........................................................................................................................!87! Inhoudsopgave!Studie!2!........................................................................................................................!93! Inleiding!.................................................................................................................................................!94!

!

8!

! Deel!I!–!Het!Columbusproject!...............................................................................................................!96! 1.1! Ontstaansgrond!.....................................................................................................................!96! 1.2! Centrale!doelstellingen!..........................................................................................................!96! 1.2.1!Beheersing!van!de!instroom!................................................................................................!97! 1.2.2!De!methodiek!van!positieve!heroriëntering!........................................................................!97! 1.2.3!Beïnvloeding!van!de!doorverwijzingstructuur!.....................................................................!99! Deel!II!–!Onderzoeksopzet!...................................................................................................................!101! 2.1!Onderzoeksbenadering!.............................................................................................................!101! 2.2!Trajectanalyse!...........................................................................................................................!101! 2.2.1!Onderzoeksvragen!.............................................................................................................!101! 2.2.2!Dataverzameling!................................................................................................................!101! 2.2.3.!DataEanalyse!.....................................................................................................................!105! 2.3!Belevingsonderzoek!..................................................................................................................!107! 2.3.1!Onderzoeksvragen!.............................................................................................................!107! 2.3.2!Dataverzameling!................................................................................................................!107! 2.3.3.!DataEanalyse!.....................................................................................................................!111! Deel!III!–!Onderzoeksbevindingen!.......................................................................................................!113! 3.1!Trajectanalyse!...........................................................................................................................!113! 3.1.1!Focus!van!interventie!.........................................................................................................!114! 1)!Aandacht!voor!participatie!.................................................................................................!114! 1)!Probleemconstructie!..........................................................................................................!121! 3.1.2!Relatie!zorgvragerEprofessional!.........................................................................................!126! 1)!De!competente!cliënt!.........................................................................................................!126! 2)!De!nietEwetende!hulpverlener!...........................................................................................!128! 3)!Spanningsveld!competente!cliënt!–!nietEwetende!professional!........................................!129! 3.2!Belevingsonderzoek!..................................................................................................................!131! 3.2.1!Algemeen!gezinsprofiel!van!de!geïnterviewde!gezinnen!..................................................!131! 3.2.2!De!interviews!.....................................................................................................................!137! 1)!Wat!hebben!de!gezinnen!aan!de!ondersteuning!gehad?!...................................................!137! 2)!Wat!vonden!de!gezinnen!positief!en/of!negatief!aan!de!ondersteuning?!.........................!141! 3)!Welke!blijvende!veranderingen!ervaren!gezinnen!expliciet!door!de!ondersteuning?!.......!148! 4)!Wat!vinden!de!gezinnen!anders!aan!het!Columbusexperiment!in!vergelijking!met!andere! ondersteuning/begeleiding/hulpverlening?!...........................................................................!153! Deel!IV!–!Discussie!en!besluit!..............................................................................................................!161! 4.1!De!methodiek!van!positieve!heroriëntering!.............................................................................!161! 4.2!De!maatschappelijke!logica!.......................................................................................................!162! BIBLIOGRAFIE!......................................................................................................................................!166! ! ! !

!

9!

!

Lijst!met!afkortingen! ! ! Besluit!Bijzondere!Jeugdbijstand:!

CBJ/!Comité:!! ! ! ! Decreet!Bijzondere!Jeugdbijstand:!! DOMINO:!! MFC:!! NRTH:!! POS:!! ! ! ! Subsidiebesluit!Columbus:!!

!

!Besluit!Vlaamse!Regering!24!oktober!2008!tot!uitvoering!van! het!decreet!van!7!maart!2008!inzake!bijzondere!jeugdbijstand! en!het!kaderdecreet!Bestuurlijk!Beleid!van!18!juli!2003,!B.S.!2! maart!2009!! Comité!voor!bijzondere!jeugdzorg! Decreet! 7! maart! 2008! betreffende! de! Bijzondere! Jeugdbijstand,!B.S.!15!april!2008! Dossier!Minderjarigen!Opvolgingssysteem! Multifunctioneel!centrum! NietErechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening! Problematische!opvoedingssituatie! Subsidiebesluit! 2! april! 2010! van! de! Vlaamse! Regering! betreffende! het! project! positieve! heroriëntering! ‘Columbusexperiment’!

! !

!

!

!

!

10!

Inleiding!

!

Inleiding! ! ! In!februari!2010!startte!vzw!Oranjehuis1,!in!nauwe!samenwerking!met!het!Comité!Bijzondere!JeugdE zorg!(CBJ)!van!Kortrijk!en!met!de!steun!van!de!Vlaamse!overheid,!met!het!Columbusexperiment,!na! een!(kleinschalig)!pilootproject2!met!tien!cases!van!het!CBJ!van!Kortrijk.!Half!november!2010!trad!ook! het!CBJ!van!RoeselareETielt!toe!tot!het!Columbusexperiment.!Het!CBJ!van!Gent!zal!op!zijn!beurt!vanaf! eind!2011!starten!met!dit!experiment.!De!uitvoerende!instantie!blijft!ook!hier!vzw!Oranjehuis.!! ! Het!Columbusexperiment! maakt!gebruik!van!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering.!Deze!conE textuele!methodiek!is!erop!gericht!om,!in!situaties!waarin!(maatschappelijke)!uitsluiting3!dreigt,!deze! te!voorkomen!door!een!intensieve!samenwerking!tussen!alle!partijen!op!gang!te!brengen!(VandamE me!&!Bourgeois,!2004).!Iedereen!die!betrokken!is!bij!de!probleemsituatie,!wordt!geëngageerd!in!de! positieve! heroriëntering! en! aangesproken! op! de! eigen! verantwoordelijkheid! in! het! ontstaan! en! de! bestendiging!van!de!probleemsituatie.!Het!accent!ligt!op!de!mogelijkheden!en!kansen!van!elke!beE trokken!partij!en!van!de!(gezins)context!als!geheel!(waarderend!onderzoek),!eerder!dan!op!de!tekorE ten!ervan!(Vandamme!&!Van!Mulders,!2010;!Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010).!! ! Kenmerkend! voor! het! Columbusexperiment! is! de! procedure! van! doorverwijzing! door! het! CBJ.! Na! aanmelding!van!een!situatie!door!één!van!de!betrokkenen,!door!derden!of!door!het!openbaar!minisE terie4,!en!na!beoordeling!van!deze!situatie!als!een!problematische!opvoedingssituatie!(POS),!kan!het! CBJ!het!desbetreffende!dossier!doorverwijzen!naar!Columbus,!op!voorwaarde!dat!het!gaat!om!een! nieuwe!aanmelding,!dat!er!bij!minstens!één!van!de!betrokken!gezinsleden!een!mandaat!is!om!deel!te! nemen!aan!het!Columbusproject!en!dat!de!veiligheid!van!de!betrokkenen!niet!in!het!gedrang!is!(VanE damme!&!Van!Mulders,!2010).!Het!Columbusexperiment!vindt!dus!plaats!op!het!moment!waarop!het! caseEonderzoek5! door! het! CBJ! normaliter! van! start! gaat.! De! verwijzing! van! dossiers! naar! Columbus! door!de!CBJ’s!van!Kortrijk!en!RoeselareETielt!gebeurt!momenteel!op!toevallige!wijze:!van!het!totale! aantal!dossiers!dat!voldoet!aan!de!hierboven!geschetste!voorwaarden,!wordt!een!op!voorhand!beE !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1

! Vzw! Oranjehuis! is! een! centrum! voor! actieve! netwerkE! en! omgevingsondersteuning,! met! vestiging! te! Heule! (Kortrijk).!Het!heeft!een!erkenning!als!multifunctioneel!centrum!(MFC).!In!een!MFC!wordt!gewerkt!vanuit!de! hulpvraag,! waarbij! de! cliënt! centraal! staat! en! men! via! een! ‘naadloos’! traject! breuklijnen! in! de! hulpverlening! probeert!te!voorkomen!(Jongerenwelzijn,!2010).! 2 !Dit!experimenteel!pilootproject!liep!van!oktober!2008!tot!april!2009!(Baert,!2011b).! 3 ! De! term! ‘uitsluiting’! slaat! op! een! maatschappelijke! positie! die! volgt! na! een! proces! van! cumulatieve! kwetsingen! op! niveau! van! de! persoonlijke,! familiale,! maatschappelijke! en/of! overstijgende! context! (Devos,! 2003a;!Vandamme!&!Bourgeois,!2004).! 4 !Art.!22,!eerste!lid!Decreet!7!maart!2008!betreffende!de!Bijzondere!Jeugdbijstand,!B.S.!15!april!2008!(hierna! verkort!Decreet!Bijzondere!Jeugdbijstand).! 5

! Art.! 66! en! 67! Besluit! Vlaamse! Regering! 24! oktober! 2008! tot! uitvoering! van! het! decreet! van! 7! maart! 2008! inzake! bijzondere! jeugdbijstand! en! het! kaderdecreet! Bestuurlijk! Beleid! van! 18! juli! 2003,! B.S.! 2! maart! 2009! (hierna! verkort! Besluit! Bijzondere! Jeugdbijstand);! Het! caseEonderzoek! bestaat! uit! een! screening! van! en! diagnosestelling! over! de! problematische! opvoedingssituatie,! met! als! doel! te! bepalen! welk! gevolg! in! een! concreet!dossier!het!meest!aangewezen!is!(Put,!2010).!!

!

11!

Inleiding!

! paald,!beperkt!aantal!dossiers!ad!random!toegewezen!aan!het!Columbusexperiment!(Vandamme!&! Van!Mulders,!2010).!! Het!Columbusexperiment!heeft!drie!grote!doelstellingen.!In!de!eerste!plaats!wil!het!de!instroom!in! de!nietErechtstreeks!toegankelijke!(jeugd)hulpverlening!(NRTH)!terugbrengen!tot!20%.!Analyses!verE kregen!via!DOMINO6!tonen!aan!dat!in!2008!en!2009!steeds!ongeveer!40%!van!het!totale!aantal!aanE meldingen! bij! de! CBJ’s! in! Vlaanderen! resulteerde! in! een! maatregel! in! de! NRTH,! hoewel! er! hieromE trent!grote!verschillen!zijn!vast!te!stellen!tussen!de!verschillende!CBJ’s!(Vandamme!&!Van!Mulders,! 2010).!Via!het!Columbusexperiment!wil!men!deze!doorstroom!in!de!NRTH!dus!reduceren!tot!de!helft.! De!tweede!doelstelling!van!het!Columbusproject!betreft!het!introduceren!en!verder!uitbouwen!van! de!methodiek!van!positieve!heroriëntering.!En!tot!slot!wil!men!via!het!Columbusexperiment!de!doorE verwijzingsstructuur! –! meer! bepaald! het! niveau! van! de! CBJ’s! –! beïnvloeden,! zodat! ook! op! langere! termijn!iets!kan!veranderen!aan!(bijvoorbeeld)!de!problematiek!van!de!lange!wachtlijsten!in!de!bijE zondere!jeugdzorg!(Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010).! ! Uit!deze!drie!doelstellingen!kan!men!afleiden!dat!het!Columbusexperiment!een!ambitieus!project!is,! dat!vele!kansen!in!zich!draagt.!Echter,!vooraleer!over!te!gaan!tot!het!uitbreiden!van!het!experiment! en! het! ruimer! implementeren! van! het! project! in! de! verschillende! bestuurlijke! arrondissementen! in! Vlaanderen,!is!het!raadzaam!het!proces!en!de!doelstellingen!tegen!het!licht!te!houden,!na!te!gaan!of! het!project!zijn!doelstellingen!effectief!realiseert,!en!of!er!mogelijks!ongewenste!en!onbedoelde!neE veneffecten!aan!het!experiment!verbonden!zijn.!Bijgevolg!stelde!vzw!Oranjehuis!ons!de!vraag!naar! een! wetenschappelijke! evaluatie! van! het! Columbusproject.! Het! door! ons! uitgewerkte! onderzoeksproject!omvat!de!wetenschappelijke!ondersteuning!en!begeleiding!van!een!stage!binnen! het!Leuvens!Instituut!voor!Criminologie!(LINC),!lopende!van!21!februari!tot!29!april!2011,!aangevuld! met!een!kortlopend!wetenschappelijk!onderzoek.!! ! Gegeven! de! relatief! recente! geschiedenis! van! het! Columbusproject,! gelet! op! de! beperkte! onderE zoekstijd! voor! deze! evaluatie,! en! gezien! de! complexe! operationalisering! van! de! tweede! en! derde! doelstelling!(cf.!infra),!willen!wij!met!ons!onderzoek!vooral!een!bijdrage!leveren!tot!de!vraag!of!het! Columbusexperiment! effectief! is,! waarbij! we! niet! enkel! zullen! kijken! naar! de! ‘harde’! effectiviteit! of! de! mate! van! doelbereiking! door! het! Columbusproject,! maar! ook! aandacht! zullen! hebben! voor! het! proces!en!de!inhoudelijke!invulling!van!het!Columbusexperiment.!Om!een!zicht!te!krijgen!op!de!efE fectiviteit!van!het!Columbusproject,!is!het!verder!ook!relevant!na!te!gaan!in!welke!mate!de!gezinnen! tevreden! zijn! over! de! interventie! en! wat! zij! als! de! werkzame! bestanddelen! van! de! interventie! beE schouwen.! Daarnaast! willen! we! ook! nagaan! in! welke! mate! de! effecten! van! het! Columbusproject! duurzaam!zijn.!Om!deze!vraag!te!beantwoorden,!kunnen!we!kijken!naar!het!aantal!heraanmeldingen! bij!het!CBJ!en!naar!de!perceptie!van!duurzaamheid!door!de!gezinnen.!Bijgevolg!kunnen!onze!onderE zoeksvragen!en!deelonderzoeksvragen!als!volgt!worden!geformuleerd:! 1. Hoe!effectief!is!het!Columbusexperiment?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 6

! DOMINO! (Dossier! Minderjarigen! Opvolgingssysteem)! is! het! registratiesysteem! van! het! Agentschap! Jongerenwelzijn! dat! gebruikt! wordt! door! de! verwijzers! (CBJ,! sociale! dienst! van! de! jeugdrechtbank)! voor! het! beheer!van!de!cliëntgegevens!en!de!opvolging!van!de!cliënten.!

!

12!

Inleiding!

! 1.1! In! welke! mate! heeft! het! Columbusexperiment! een! daling! van! de! instroom! in! de! nietE! rechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!tot!gevolg?! 1.2! Hoe!tevreden!zijn!de!gezinnen!over!de!interventie!door!het!Columbusexperiment?! 1.3! Wat!ervaren!de!gezinnen!als!de!werkzame!bestanddelen!van!het!Columbusexperiment?! 2. Hoe!duurzaam!zijn!de!effecten!van!het!Columbusexperiment?! 2.1! Hoeveel!heraanmeldingen!bij!het!CBJ!zijn!er!na!afronding!van!het!Columbusexperiment?! 2.2! In!welke!mate!ervaren!de!gezinnen!de!effecten!van!de!interventie!door!het!ColumbusexE periment!als!duurzaam?!! De! antwoorden! op! de! eerste! onderzoeksvraag! en! de! drie! deelonderzoeksvragen! zullen! ons! meer! inzicht!verschaffen!in!de!effectiviteit!van!het!Columbusexperiment,!daar!waar!de!antwoorden!op!de! tweede!onderzoeksvraag!en!de!twee!deelonderzoeksvragen!ons!iets!zullen!leren!over!de!duurzaamE heid!van!de!effecten!van!deze!interventie.! ! Voor!dit!onderzoek!gaan!we!tewerk!volgens!de!methode!van!praktijkgestuurd!effectonderzoek!in!de! jeugdzorg,! zoals! beschreven! door! Van! Yperen! en! Veerman! (2008).! Hiertoe! verrichten! we! een! beE schrijvend,! een! (beknopt)! theoretisch! en! een! empirisch! onderzoek.! Wat! het! empirisch! onderzoek! betreft,!kan!een!kwantitatief!en!een!kwalitatief!luik!worden!onderscheiden.!! Het!onderzoeksrapport!valt!uiteen!in!vier!grote!delen.!In!het!eerste!deel!wordt!een!uitgebreide!beE schrijving!gegeven!van!het!Columbusexperiment!en!wordt!ook!kort!even!stilgestaan!bij!de!theoretiE sche!achtergrond!ervan.!In!het!tweede!deel!wordt!het!in!het!empirisch!onderzoeksluik!gehanteerde! onderzoeksdesign!toegelicht,!waarna!in!het!derde!deel!de!onderzoeksbevindingen!aan!bod!komen.! In!het!vierde!deel!wordt!een!antwoord!gegeven!op!de!centrale!onderzoeksvragen!en!wordt!op!kritiE sche!wijze!gereflecteerd!over!de!belangrijkste!onderzoeksbevindingen.!Tot!slot!doen!we!in!dit!deel! ook!een!aantal!relevante!aanbevelingen!naar!beleid!en!praktijk.!! !

!

13!

!

!

14!

Deel!I!E!Het!Columbusproject:!quid?!

Deel!I!–!Het!Columbusproject:!quid?! ! !

1.1!Inleiding! ! Dit!deel!wil!in!de!eerste!plaats!een!zo!volledig!mogelijk!beeld!schetsen!van!het!Columbusexperiment! en!van!de!gehanteerde!methodiek!van!positieve!heroriëntering.!Het!doel!hiervan!is!de!verschillende! relevante! kenmerken! van! de! interventie! (doel,! doelgroep,! aanpak! en! randvoorwaarden)! zo! goed! mogelijk! te! beschrijven.! Dergelijke! uitgebreide! beschrijving! vormt! volgens! Van! Yperen! &! Veerman! (2008)! immers! de! eerste! belangrijke! stap! in! praktijkgestuurd! effectonderzoek.! Verder! gaat! dit! deel! ook!in!op!de!theoretische!achtergrond!van!het!Columbusexperiment,!wat!volgens!de!methodiek!van! Van!Yperen!&!Veerman!(2008,!cf.!infra!2.2.3)!een!tweede!belangrijke!fase!in!evaluatieonderzoek!is.! ! Dit! deel! is! enerzijds! gebaseerd! op! een! grondige! studie! van! de! bestaande! literatuur! en! (interne)! documenten!over!het!Columbusexperiment,!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering!en!verwante! interventies.! Anderzijds! –! aangezien! het! Columbusexperiment! een! recent! initiatief! is! met! eigen,! nieuwe! kenmerken! –! wordt! de! literatuurstudie! aangevuld! met! informatie! bekomen! via! interviews! met! een! medewerker! van! het! Columbusexperiment! (25! februari! 2011),! de! teamverantwoordelijke! van! het! CBJ! Kortrijk! (25! februari! 2011)! en! de! teamverantwoordelijke! van! het! CBJ! RoeselareETielt! (telefonisch! interview,! 5! april! 2011).! We! behandelen! in! dit! deel! achtereenvolgens! de! organisatorische! context,! de! beoogde! effecten,! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering,! enkele! (voorlopige)!cijfergegevens!en!de!theoretische!achtergrond!van!het!Columbusexperiment.! ! !

1.2!Organisatorische!context! ! Het!Columbusexperiment!is!een!project!van!vzw!Oranjehuis,!dat!hiermee!startte!in!februari!2010,!na! een! kleinschalig! pilootproject! tussen! oktober! 2008! en! april! 2009! met! tien! dossiers! van! het! CBJ! Kortrijk.!De!in!het!Columbusproject!gehanteerde!methodiek!van!positieve!heroriëntering!is!ontstaan! vanuit! een! jarenlange! praktijk! van! vzw! Oranjehuis! in! het! werken! met! de! context! (Baert,! 2011b).! Vanaf! half! november! 2010! kan,! naast! het! CBJ! van! Kortrijk,! ook! het! CBJ! van! RoeselareETielt! cases! doorverwijzen! naar! Columbus.! Het! CBJ! van! Gent! zal! op! zijn! beurt! vanaf! eind! 2011! starten! met! het! Columbusproject.!Het!Columbusexperiment!geniet!de!steun!van!de!Vlaamse!overheid.7! ! De! medewerkers! van! het! Columbusexperiment! hebben! een! uiteenlopende! achtergrond! qua! opleiding.!Er!worden!vanuit!het!Oranjehuis!immers!slechts!weinig!vereisten!vooropgesteld!rond!het! diploma!of!de!theoretische!achtergrondkennis!om!tewerkgesteld!te!worden!in!het!Columbusproject.! Belangrijker!is!het!engagement!en!de!wijze!waarop!iemand!in!het!leven!staat.!De!medewerkers!van! het!Columbusproject!moeten!zich!bovendien!kunnen!vinden!in!de!visie!van!positieve!heroriëntering! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 7

! Art! 1! en! Art.! 4,! §! 1! Subsidiebesluit! 2! april! 2010! van! de! Vlaamse! Regering! betreffende! het! project! positieve! heroriëntering!‘Columbusexperiment’!(hierna!verkort!Subsidiebesluit!Columbus).!

!

15!


en! ze! moeten! bereid! zijn! om! –! in! een! systeem! van! supervisie! –! regelmatig! zelf! in! ‘cirkels’! (cf.! infra! 1.4.2,!2)!met!elkaar!samen!te!zitten!en!de!gang!van!zaken!te!bespreken!volgens!de!methodiek!van! positieve!heroriëntering.!Daartoe!krijgen!alle!nieuwe!medewerkers!van!het!Columbusexperiment!een! uitgebreide! en! geprotocolleerde! vorming! over! positieve! heroriëntering! (Baert,! 2011b;! Vacatureomschrijving,!2011).!In!2010!waren!er!gemiddeld!3,5!voltijdse!equivalenten!tewerkgesteld!in! het! Columbusproject.! Globaal! bekeken,! rekent! men! jaarlijks! op! de! afhandeling! van! 25! dossiers! per! voltijdse!equivalent!(interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).8! ! Wat! de! organisatorische! context! betreft,! is! het! verder! belangrijk! te! wijzen! op! de! nauwe! samenwerking! tussen! het! CBJ! en! het! Columbusexperiment.! Op! dit! ogenblik! kunnen! enkel! de! CBJ’s! van! Kortrijk! en! RoeselareETielt! dossiers! aanmelden! bij! het! Columbusproject.! Een! bij! het! CBJ! aangemeld! dossier! kan! doorverwezen! worden! naar! het! Columbusexperiment! wanneer! het! in! aanmerking!komt!voor!caseEonderzoek9!–!met!andere!woorden,!wanneer!er!volgens!het!CBJ!sprake!is! van! een! problematische! opvoedingssituatie! (POS)! –! en! wanneer! voldaan! is! aan! drie! cumulatieve! voorwaarden:!er!is!een!mandaat!bij!minstens!één!van!de!betrokken!gezinsleden!om!deel!te!nemen! aan!het!Columbusproject,!de!veiligheid!van!de!betrokkenen!is!niet!in!het!gedrang!en!het!gaat!om!een! nieuwe,!recente!aanmelding!(interview!teamverantwoordelijke!CBJ!Kortrijk!en!telefonisch!interview! teamverantwoordelijke!CBJ!RoeselareETielt,!2011).10! ! In!de!eerste!plaats!moet!er!binnen!het!aangemelde!gezin!minstens!één!persoon!bereid!zijn!mee!te! stappen! in! het! Columbusproject.! Dit! mandaat! wordt! afgetoetst! door! het! CBJ! waar! de! zaak! is! aangemeld,! hetzij! telefonisch! (CBJ! Kortrijk),! hetzij! mondeling! tijdens! het! intakegesprek! (CBJ! RoeselareETielt11).! De! teamverantwoordelijke! van! het! CBJ! RoeselareETielt! formuleerde! hierbij! de! bedenking!dat!dit!mandaat!enigszins!relatief!is,!in!die!zin!dat!gezinsleden!tijdens!het!intakegesprek!of! het! telefonisch! contact! nogal! snel! geneigd! zijn! ‘ja’! te! zeggen! op! het! voorstel! van! het! Columbusproject,!maar!dat!ze!hier!achteraf!soms!op!terugkomen.!Verder!is!het!onduidelijk!wanneer! (en! in! welke! dossiers)! het! CBJ! dit! mandaat! juist! aftoetst.! Gebeurt! dit! voor! alle! dossiers,! op! het! moment! van! de! initiële! aanmelding,! en! voordat! men! heeft! kunnen! kijken! of! aan! alle! voorwaarden! om!in!te!stappen!in!Columbus,!is!voldaan?!Of!is!dit!net!de!laatste!stap,!die!men!pas!zet!nadat!men! weet! dat! een! dossier! –! dat! in! aanmerking! komt! voor! caseEonderzoek! en! dat! voldoet! aan! de! twee! andere!voorwaarden!–!kan!worden!doorverwezen!naar!het!Columbusproject?! ! De!tweede!voorwaarde!is!dat!de!veiligheid!van!geen!van!de!betrokkenen!in!het!gedrang!mag!zijn.!Op! basis!van!de!aanmeldingsgegevens,!of!desgevallend!op!basis!van!het!intakegesprek!(CBJ!RoeselareE Tielt),! probeert! het! CBJ! in! te! schatten! of! bescherming! primeert! boven! de! vraag! naar! emancipatorische! hulp.! Zowel! de! teamverantwoordelijke! van! het! CBJ! Kortrijk,! als! deze! van! het! CBJ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 8 9

!Art.!4,!§!7!Subsidiebesluit!Columbus.! !Het!caseEonderzoek!is!een!screening!van!en!diagnosestelling!over!de!problematische!opvoedingssituatie!door!

het!CBJ,!met!als!doel!te!bepalen!welk!gevolg!in!een!concreet!dossier!het!meest!aangewezen!is!(art.!66!en!67! Besluit!Bijzondere!Jeugdbijstand;!Put,!2010).!! 10 !Art.!4,!§!1!Subsidiebesluit!Columbus.! 11 ! Een! uitzondering! hierop! zijn! de! aanmeldingen! door! het! parket,! waarvoor! het! CBJ! RoeselareETielt! het! mandaat!telefonisch!bevraagt,!aangezien!voor!dergelijke!parketaanmeldingen!geen!intakegesprek!plaatsvindt.!!

!

16!


RoeselareETielt,! gaf! aan! de! veiligheid! al! sneller! precair! te! achten! wanneer! het! gaat! om! erg! jonge! kinderen!of!wanneer!het!kind/!de!jongere!een!duidelijk!gevaar!vormt!voor!zichzelf!of!de!omgeving.!! ! Tot!slot!moet!er!sprake!zijn!van!een!nieuwe,!recente!aanmelding!alvorens!in!aanmerking!te!komen! voor!Columbus.!Heraanmeldingen12!of!dossiers!die!al!een!langere!tijd!op!de!wachtlijst!staan,!worden! dus!niet!doorverwezen!naar!het!Columbusexperiment,!en!ook!dossiers!‘voortgezette!hulpverlening’13! komen! in! dat! opzicht! niet! in! aanmerking! voor! het! Columbusproject.! Hetzelfde! geldt! voor! ‘nieuwe’! aanmeldingen! die! komen! van! een! ander! arrondissement! en! waarvoor! in! dat! arrondissement! al! beroep!is!gedaan!op!het!CBJ.!De!teamverantwoordelijke!van!het!CBJ!RoeselareETielt!nuanceerde!deze! laatste! voorwaarde! echter! enigszins! door! te! stellen! dat! heraanmeldingen! na! een! (relatief)! lange! periode! zonder! tussenkomst,! op! het! niveau! van! het! CBJ! RoeselareETielt! toch! nog! in! aanmerking! zouden!kunnen!komen!voor!het!Columbusproject.! !! Van! de! dossiers! die! in! aanmerking! komen! voor! caseEonderzoek! en! die! voldoen! aan! de! drie! voorwaarden,!verwijzen!de!CBJ’s!van!Kortrijk!en!RoeselareETielt!op!toevallige!wijze!(ad!random)!een! beperkt!aantal14!door!naar!het!Columbusproject.!Voor!wat!het!CBJ!van!Kortrijk!betreft,!houdt!deze!ad! random! werkwijze! in! dat! men! op! het! instroomoverleg15! een! CElabel! toekent! aan! alle! dossiers! die! voldoen!aan!de!voorwaarden!om!in!te!stappen!in!het!Columbusproject.!Uit!deze!dossiers!met!CElabel! worden! dan! –! na! het! anoniem! maken! ervan! –! wekelijks! twee! dossiers! uitgeloot! (interview! teamverantwoordelijke! CBJ! Kortrijk,! 2011).! De! werkwijze! van! het! CBJ! RoeselareETielt! verschilt! hier! enigszins!van,!in!die!zin!dat!zij!niet!werken!met!het!toekennen!van!CElabels.!Doorverwijzing!naar!het! Columbusproject! gebeurt! er! op! basis! van! dag! en! uur! van! aanmelding,! zoals! genoteerd! in! het! boek! met!aanmeldingen!door!de!administratieve!medewerker!van!het!CBJ.!Het!meest!recente!dossier!dat! aan!bod!komt!op!het!instroomoverleg,!dat!in!aanmerking!komt!voor!caseEonderzoek!en!dat!voldoet! aan!de!drie!voorwaarden,!wordt!doorverwezen!naar!het!Columbusexperiment!(telefonisch!interview! teamverantwoordelijke! RoeselareETielt,! 2011).! Het! is! opmerkelijk! dat! de! CBJ’s! van! Kortrijk! en! RoeselareETielt! een! andere! werkwijze! hanteren! voor! de! ad! random! selectie.! Bovendien! valt! bij! de! bespreking!van!de!drie!voorwaarden!(cf.!supra)!op!dat!er!door!de!twee!comités!geregeld!een!andere! invulling!of!uitvoering!wordt!gegeven!aan!dezelfde!voorwaarde.!Er!lijkt!dus!weinig!afstemming!te!zijn! tussen!de!twee!comités!wat!betreft!de!procedure!van!toewijzing!aan!Columbus.! ! De!drie!hierboven!beschreven!voorwaarden!zijn!geformuleerd!door!het!Columbusexperiment!zelf.!De! achterliggende!idee!hiervan!is!dat!men!er!vanuit!gaat!dat!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering! niet! geschikt! is! voor! alle! situaties.! In! de! eerste! plaats! vindt! men! vrijwilligheid! voor! deelname! erg! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 12

! Als! heraanmelding! wordt! beschouwd! een! jongere! of! gezin! waarvoor! in! het! verleden! een! aanmelding! is! geweest,! die! –! ten! minste! –! heeft! geleid! tot! een! caseEonderzoek.! Vroegere! aanmeldingen! die! geen! verder! gevolg!hebben!gekregen!op!het!CBJ!worden!dus!niet!beschouwd!als!heraanmeldingen.! 13 !In!dit!geval!is!een!aanvraag!gedaan!tot!het!continueren!van!hulpverlening!na!het!bereiken!van!de!leeftijd!van! 18!jaar!(art.!36!Decreet!Bijzondere!Jeugdbijstand).! 14 ! In! de! periode! februari! 2010! tot! en! met! december! 2011! begeleidde! het! Columbusproject! 90! cases.! De! bedoeling!is!dat!het!Columbusexperiment!in!2011!zo’n!150!cases!overneemt,!die!worden!doorverwezen!door! het!CBJ!Kortrijk!en!het!CBJ!RoeselareETielt.! 15 !Overleg!van!de!consulenten!van!de!sociale!dienst!van!het!CBJ,!waar!alle!aanmeldingen!bekeken!worden.!

!

17!


belangrijk! (Vandamme! &! Bourgeois,! 2004),! vandaar! de! voorwaarde! dat! minstens! één! van! de! betrokkenen!–!vóór!de!eerste!contactname!door!Columbus!–!moet!toestemmen!om!in!te!stappen!in! het!Columbusproject.!In!de!tweede!plaats!vindt!men!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering!niet! geschikt! voor! situaties! waarin! de! veiligheid! van! de! betrokken! niet! gegarandeerd! is.! In! dergelijke! situaties! moet! eerst! de! veiligheid! gevrijwaard! worden,! alvorens! rustig! rond! de! tafel! gezeten! kan! worden!om!te!reflecteren!over!het!probleem!en!ieders!verantwoordelijkheid!daarin.!Ten!derde!moet! het!gaan!om!een!nieuw!aangemeld!dossier!(dus!geen!heraanmelding)!omdat!men!ervan!uitgaat!dat! de! crisis! bij! nieuwe! aanmeldingen! meer! aanwezig! is! en! crisis! het! moment! is! om! veranderingen! te! initiëren.! De! reden! om! –! voor! die! dossiers! die! voldoen! aan! de! drie! voorwaarden! –! de! uiteindelijke! selectie! voor! toewijzing! naar! Columbus! ad! random! te! laten! gebeuren,! is! dat! het! Columbusproject! zich! niet! wil! vastpinnen! op! een! specifieke! doelgroep! binnen! de! groep! dossiers! die! ervoor! in! aanmerking! komen! (interview! medewerker! Columbusexperiment,! 2011).! Bovendien! kan! het! Columbusexperiment!geen!dossiers!weigeren!om!inhoudelijke!redenen.16! ! Artikel!4,!§!5!van!het!Subsidiebesluit!Columbus!bepaalt!dat!het!Columbusproject!in!2010!minimaal!70! tot! 75! dossiers! moet! begeleiden! en! dat! dit! aantal! voor! het! jaar! 2011! verhoogd! wordt! tot! 100! begeleide! dossiers.! Hetzelfde! artikel! stelt! dat! de! heraanmeldingen! op! het! CBJ! na! afronding! van! de! interventie! systematisch! (meer! bepaald! na! 3! en! na! 6! maanden! na! het! afronden! van! Columbus)! moeten! worden! gemeten! en! dat! de! samenwerkingsmodaliteiten! met! de! betrokken! CBJ’s! jaarlijks! moeten! worden! geëvalueerd.! Hetzelfde! subsidiebesluit! (art.! 4,! §! 3)! bepaalt! tot! slot! dat! het! Columbusproject! zijn! begeleiding! moet! starten! binnen! maximaal! één! week! na! het! instroomoverleg! op!het!CBJ!of!binnen!één!week!na!de!mandaatverwerving!bij!het!betrokken!gezin.!Het!onmiddellijk! inspelen!op!de!hulpvraag!wordt!immers!cruciaal!geacht.17! ! ! !

1.3!Beoogde!effecten! ! Het! Columbusexperiment! stelt! drie! centrale! doelen! voorop.! Ten! eerste! wil! het! de! instroom! in! de! nietErechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!(NRTH)!verminderen.!Analyses!verkregen!via!DOMINO! tonen! aan! dat! in! 2008! (38,8%)! en! 2009! (39,2%)! gemiddeld! steeds! ongeveer! 40%! van! de! aanmeldingen! bij! het! CBJ! resulteerde! in! een! antwoord! binnen! het! nietErechtstreeks! toegankelijke! hulpverleningsaanbod! van! de! bijzondere! jeugdzorg,! waarbij! er! echter! grote! verschillen! zijn! vast! te! stellen!tussen!de!diverse!CBJ’s!(Vandamme!&!Van!Mulders,!2010).18!Het!Columbusproject!beoogt!dit! percentage!te!reduceren!tot!maximaal!20%!(Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010).!Artikel!4,!§!2,!1!van! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 16

!Art.!4,!§!4!Subsidiebesluit!Columbus.! !http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7,!geraadpleegd!op!9!juni!2011.!

17 18

! Zie! ook:! http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/cijfers/Exceltabellen/welzijn/kinderen/Bijzondere_Jeugd! bijE stand/BJBjongerenplaatsendeinstantie.xls!en!http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/PDF/OB_Cijfer!materiE riE aal/kerncijferrapporten2010/2010_Evo_begeleidingsjaar_en_plaatsende_instantie_absolute_aantallen_percen tages.pdf.!

!

18!


het! Subsidiebesluit! Columbus! stelt! deze! doelstelling! bovendien! nog! scherper! door! te! bepalen! dat! maximaal!15%!van!de!dossiers!na!de!interventie!door!het!Columbusproject!mag!doorstromen!naar! de! NRTH! en! dat! maximaal! 20%! van! de! dossiers! verder! mag! worden! opgevolgd! door! het! CBJ! (als! zogenaamde!‘eigen!begeleidingen’)!en!dit!op!basis!van!het!criterium!van!maatschappelijke!noodzaak.! De! achterliggende! idee! van! deze! eerste,! kwantitatieve! doelstelling! is! dat! er! momenteel! te! veel! jongeren!in!de!bijzondere!jeugdzorg!terechtkomen!(Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010).!! ! De!tweede!doelstelling!van!het!Columbusexperiment!is!het!introduceren!en!verder!uitbouwen!van!de! visie! en! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering.! Positieve! heroriëntering! is! een! nieuwe! manier! van! kijken! naar! en! aanpakken! van! problemen! in! gezinnen,! waarbij! waarderend! onderzoek! en! communicatie!centraal!staan.!Het!Columbusproject!wil!deze!methodiek!niet!alleen!introduceren!op! het!niveau!van!de!gezinnen!waarmee!het!werkt,!maar!ook!op!het!niveau!van!de!eigen!organisatie,!de! CBJ’s,! de! maatschappelijke! instellingen,! het! Agentschap! Jongerenwelzijn! en! uiteindelijk! de! gehele! samenleving.!Dit!wil!het!Columbusexperiment!onder!andere!bereiken!door!het!organiseren!van!een! geprotocolleerde!training,!opleiding!en!supervisie!in!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering!voor! alle! medewerkers! van! het! Columbusproject! en! door! het! organiseren! van! een! vorming! voor! de! consulenten!van!de!betrokken!CBJ’s.!Ook!stelt!het!Columbusproject!zich!de!taak!de!methodiek!van! positieve! heroriëntering! verder! te! ontwikkelen! en! te! documenteren,! zodat! deze! (verder)! geïmplementeerd!kan!worden.!Daarnaast,!met!het!oog!op!het!bereiken!van!de!gehele!samenleving,! gaat! het! Columbusexperiment! na! in! welke! mate! het! vrijwilligers! kan! inschakelen! in! de! begeleiding! van! de! gezinnen! (Vandamme! &! Van! Mulders,! 2010;! Verslag! Commissie! Jeugdzorg,! 2010;! Interview! medewerker!Columbusexperiment).19!! ! De!derde!doelstelling!van!het!Columbusexperiment!bestaat!erin!de!doorverwijzingsstructuur!–!meer! bepaald! de! doorverwijzingen! op! het! niveau! van! de! CBJ’s! –! te! beïnvloeden,! zodat! ook! op! langere! termijn!iets!kan!veranderen!aan!bijvoorbeeld!de!problematiek!van!de!wachtlijsten!in!de!bijzondere! jeugdzorg.!Daartoe!wil!het!Columbusproject!zich,!in!samenspraak!met!de!CBJ’s,!buigen!over!de!vraag! wanneer! een! dossier! moet! worden! doorverwezen! naar! de! bijzondere! jeugdzorg,! en! –! met! andere! woorden!–!wanneer!er!maatschappelijke!noodzaak!is!om!in!te!grijpen!(Vandamme!&!Van!Mulders,! 2010;!Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010;!Interview!medewerker!Columbusexperiment).!Bovendien! engageert! het! Columbusproject! zich! ertoe! om! samen! met! de! CBJ’s! op! zoek! te! gaan! naar! mogelijkheden! tot! vervolghulp! in! het! netwerk! rechtstreeks! toegankelijke! hulp! van! de! regio’s! en! de! samenwerking!hierrond!verder!uit!te!werken.20! ! ! !

1.4!De!methodiek!–!Positieve!heroriëntering! ! Het! Columbusexperiment! wil! –! naar! het! voorbeeld! van! Columbus,! die! in! de! 15e! E! begin! 16e! eeuw! verschillende! ontdekkingsreizen! ondernam! –! nieuwe! horizonten! opzoeken! in! de! begeleiding! van! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 19

!Zie!ook:!Art.!4,!§!2,!3E5!Subsidiebesluit!Columbus.! !Art.!4,!§!2,!2!Subsidiebesluit!Columbus.!

20

!

19!


jongeren!en!hun!gezinnen!in!of!met!problemen.21!Het!Columbusproject!wil!dit!verwezenlijken!door,! voordat! de! bijzondere! jeugdzorg! is! tussengekomen! (cf.! supra! 1.2),! via! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering! op! een! waarderende! manier! en! in! samenspraak! met! de! betrokkenen! op! zoek! gaan! naar! een! gedragen! oplossing! voor! een! bestaande! probleemsituatie! (Verslag! Commissie! Jeugdzorg,! 2010).! In! wat! volgt,! gaan! we! meer! uitgebreid! in! op! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering,! die! kenmerkend!is!voor!het!Columbusexperiment.! ! !

1.4.1!Uitgangspunten!en!kenmerken! ! De! methodiek! van! positieve! heroriëntering! heeft! tot! doel! om,! in! situaties! waarin! uitsluiting! dreigt,! deze!te!voorkomen!door!een!intensieve!samenwerking!tussen!alle!betrokkenen!op!gang!te!brengen.! De!term!‘uitsluiting’!slaat!op!een!maatschappelijke!positie!als!gevolg!van!een!cumulatief!proces!van! kwetsingen!op!niveau!van!de!persoonlijke,!familiale,!maatschappelijke!en/of!overstijgende!context.! Uitsluiting! kan! diepe! sporen! nalaten! bij! degene! die! uitgesloten! werd! (Devos,! 2003a;! Vandamme! &! Bourgeois,! 2004).! Aan! de! hand! van! positieve! heroriëntering! wil! men! op! een! opbouwende! manier! inspelen! op! de! aan! de! uitsluiting! voorafgaande! kwetsingen,! door! de! betrokkenen! –! nog! voor! de! situatie!escaleert!–!tot!een!intensieve!samenwerking!te!brengen.!Via!positieve!heroriëntering!tracht! men!de!verbondenheid!tussen!de!betrokkenen!opnieuw!te!activeren!(Vandamme!&!Bourgeois,!2004;! Baert,! 2011b).! De! methodiek! van! positieve! heroriëntering! werd! reeds! een! aantal! jaren! geleden! ontwikkeld! binnen! het! project! Ligand! van! vzw! Oranjehuis,! dat! zowel! een! aanbod! heeft! voor! onderwijs! (korte! timeEout)! als! voor! welzijn! (crisishulp! aan! huis),! en! wordt! nu! verder! uitgewerkt! en! verdiept!binnen!het!Columbusproject!(Baert,!2011b;!Vandamme!&!Bourgeois,!2004).22!De!methodiek! van!positieve!heroriëntering!heeft!een!aantal!eigen,!specifieke!kenmerken.!Hieronder!staan!we!kort! even!stil!bij!de!volgens!ons!vijf!belangrijkste!eigenschappen!van!deze!methodiek.! ! 1)'De'jongere'en'de'context'staan'centraal'' ! Positieve! heroriëntering! zet! de! jongere! en! diens! context! centraal.! De! hulpverlening! neemt! een! eventuele! derde! plaats! in! (Baert,! 2011b).! Op! individueel! niveau! probeert! men! via! de! positieve! heroriëntering! inzicht! te! krijgen! in! de! fundamenten! van! het! probleem.! Het! uiteindelijke! doel! is! de! gebroken!context!waarin!de!jongere!zich!bevindt!of/en!de!verbroken!banden!tussen!de!jongere!en! diens!context!te!herstellen.!Hiertoe!hanteert!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering!een!op!maat! gesneden! programma,! dat! gestructureerd! wordt! met! en! in! de! leefomgeving! van! de! jongere! (Vandamme!&!Bourgeois,!2004).! ! 2)'Waarderend'onderzoek' ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 21

!http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7,!geraadpleegd!op!9!juni!2011.! ! http://www.hergo.be/wordpress/wordpress/,! geraadpleegd! op! 27! juni! 2011;! http://www.ligand.be/index_! bestanden/Page350.htm,! geraadpleegd! op! 27! juni! 2011;! http://www.steunpuntjeugdhulp.be/?action=! project_detail&id=63&titel=Ligand,!geraadpleegd!op!27!juni!2011.! 22

!

20!


Positieve!heroriëntering!start!steeds!met!een!waarderend!onderzoek,!dat!met!elke!betrokkene!apart! wordt! gevoerd.! Dit! onderzoek! vertrekt! vanuit! de! hulpvraag! en! kijkt! hoe! hieraan! tegemoet! kan! worden!gekomen!door!de!eigen!krachten!van!de!persoon!aan!te!spreken.!In!plaats!van!te!focussen! op!tekorten,!wordt!dus!gekeken!naar!de!kansen,!krachten!en!mogelijkheden!die!men!heeft!om!iets!te! veranderen!aan!de!probleemsituatie.!Het!accent!ligt!ook!veeleer!op!de!gemeenschappelijke!belangen! van!de!verschillende!partijen,!dan!op!de!bestaande!verschilpunten!(Vandamme!&!Bourgeois,!2004;! Vandamme!&!Van!Mulders,!2010;!Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010).23! ! 3)'Emancipatorisch'proces' ! In!het!proces!van!positieve!heroriëntering!krijgen!de!partijen!de!opdracht!zelf!op!zoek!te!gaan!naar! een!gedragen!oplossing!voor!het!probleem.!In!die!zin!wacht!er!hen!dus!een!belangrijke!taak,!die!een! zekere! mate! van! zelfstandigheid! vooronderstelt.! Hiermee! samenhangend,! draait! positieve! heroriëntering! in! wezen! rond! het! stimuleren! van! elke! partij! om! zijn! verantwoordelijkheid! in! het! ontstaan! en! het! oplossen! van! het! probleem! op! te! nemen.! Pas! wanneer! elke! partij! zijn! verantwoordelijkheid!erkent!en!aangeeft!wat!hij!zelf!kan!doen!om!het!tij!te!doen!keren,!kan!men!via! positieve! heroriëntering! tot! afspraken! komen! waarin! iedereen! zich! kan! vinden! en! die! uiteindelijk! kunnen!bijdragen!tot!de!oplossing!van!het!probleem!(Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010;!interview! medewerker! Columbusexperiment,! 2011).24! Een! noodzakelijke! voorwaarde,! alvorens! te! kunnen! starten!met!dit!emancipatorisch!proces,!is!dat!de!verschillende!betrokken!partijen!bereid!zijn!om!de! positieve!heroriëntering!op!te!starten!en!te!volbrengen.!In!die!zin!dient!het!initieel!bij!één!gezinslid! verworven! mandaat! (cf.! supra! 1.2)! dus! de! facto! te! worden! uitgebreid! naar! alle! betrokken! partijen! (Vandamme!&!Bourgeois,!2004).! ! 4)'Verbondenheid'als'uitgangspunt'en'doelstelling'' ! Positieve! heroriëntering! focust! op! de! verbondenheid! tussen! de! betrokken! partijen.! Deze! verbondenheid! staat! centraal! als! uitgangspunt! en! als! doelstelling! van! de! positieve! heroriëntering! (Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010;!interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).25!Men!wil! hierin!ook!ruimer!gaan,!door!op!elk!niveau!waar!zich!kwetsingen!kunnen!voordoen!(het!persoonlijke,! familiale,! maatschappelijke! en! overstijgende! niveau,! cf.! supra! 1.4.1),! de! verbondenheid! terug! te! herstellen! (Vandamme! &! Bourgeois,! 2004).! Om! de! relatie! met! de! ouders! en! de! binding! met! de! maatschappelijke! instellingen! te! herstellen,! is! het! belangrijk! dat! de! jongere! opnieuw! leert! om! het! positieve! ervan! in! te! zien.! Hierbij! is! activering! een! belangrijk! concept,! waarbij! het! erom! draait! de! reeds!aanwezige!positieve!krachten!terug!in!beweging!te!brengen!(Vandamme!&!Bourgeois,!2004).!! ! 5)'Communicatie'als'werkingsmiddel' !

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 23

!http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7,!geraadpleegd!op!9!juni!2011.! !http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7,!geraadpleegd!op!9!juni!2011.! 25 !http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7,!geraadpleegd!op!9!juni!2011.! 24

!

21!


Om!de!verbondenheid!tussen!de!betrokkenen!terug!te!herstellen!en!zo!te!komen!tot!een!oplossing! van! de! probleemsituatie,! zet! positieve! heroriëntering! sterk! in! op! de! communicatie! tussen! de! betrokkenen.!Communicatie!stelt!mensen!namelijk!in!staat!hun!beleving!naar!boven!te!brengen,!wat! verbindend!kan!werken.!Daarom!wil!men!via!positieve!heroriëntering!de!betrokkenen!terug!leren!te! communiceren,! zodat! ze! opnieuw! zaken! met! elkaar! kunnen! bespreken! en! de! beslissingen! kunnen! nemen! die! hen! aangaan.! De! procesbegeleiders! van! het! Columbusproject! hebben! op! hun! beurt! de! taak!een!veilig!klimaat!te!creëren!waarbinnen!deze!communicatie!ongestoord!tot!stand!kan!komen.! Om! tot! afspraken! te! komen! waarin! iedereen! zich! kan! vinden,! is! het! immers! van! belang! dat! de! betrokkenen! opnieuw! naar! elkaar! leren! luisteren! en! dat! er! een! sfeer! ontstaat! waarin! ieders! moeilijkheden,! verwachtingen! en! wensen! een! plaats! kunnen! krijgen.! Hiertoe! hanteert! de! procesbegeleider! een! houding! van! meerzijdige! partijdigheid,! waardoor! elke! partij! op! een! gelijkwaardige! manier! aan! bod! komt! (Baert,! 2011b;! Verslag! Commissie! Jeugdzorg,! 2010;! interview! medewerker!Columbusproject,!2011).26! ! !

1.4.2!Procesverloop!! ! Na! de! aanmelding! door! het! CBJ! van! een! dossier! bij! het! Columbusexperiment,! neemt! een! procesbegeleider!van!het!Columbusproject!binnen!de!duurtijd!van!een!week!telefonisch!contact!op! met! het! desbetreffende! gezin.! Tijdens! dit! telefonisch! contact! legt! de! procesbegeleider! uit! dat! het! Columbusexperiment!van!het!CBJ!de!opdracht!heeft!gekregen!om!ondersteuning!te!bieden!en!vraagt! hij/zij!om!zo!snel!mogelijk!alle!gezinsleden!apart!te!kunnen!spreken.!Verder!legt!de!procesbegeleider! tijdens! dit! telefoongesprek! uit! wat! de! bedoeling! is! van! de! interventie! en! wat! de! gezinsleden! in! de! loop! van! het! proces! te! wachten! staat.! Daarna! legt! de! procesbegeleider! de! afspraken! vast! voor! de! eerste! oriënterende! gesprekken! met! de! gezinsleden! apart! (assessments).! Vanaf! dat! moment! is! het! proces! van! positieve! heroriëntering! gestart! (interview! medewerker! Columbusexperiment,! 2011).! Meestal!worden!twee!procesbegeleiders!toegewezen!aan!hetzelfde!gezin,!waarbij!het!de!bedoeling! is! dat! diezelfde! begeleiders! –! of! toch! minstens! één! van! de! twee! –! het! gezin! blijven! opvolgen! gedurende! het! volledige! proces! van! de! positieve! heroriëntering.! Op! die! manier! kan! een! zekere! continuïteit! gegarandeerd! worden! en! kan! er! ook! een! vertrouwensrelatie! ontstaan! tussen! de! procesbegeleider(s)!en!het!gezin.! ! De!ondersteuning!door!het!Columbusproject!richt!zich!op!diegene!die!de!hulpvraag!heeft!gesteld!en! op!de!personen!die!rechtstreeks!betrokken!zijn!in!de!probleemsituatie:!het!kerngezin.!Wanneer!de! ouders! gescheiden! zijn,! betrekken! de! procesbegeleiders! van! het! Columbusproject! –! indien! ze! dit! nodig!en!relevant!achten!–!ook!de!uitwonende!ouder!bij!de!positieve!heroriëntering!(Baert,!2011b;! Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010).!De!verschillende!gesprekken!die!worden!georganiseerd!in!het! kader!van!de!positieve!heroriëntering!vinden!–!onafhankelijk!van!de!fase!waarin!ze!te!situeren!zijn!–! doorgaans! plaats! op! het! adres! van! de! Columbuswerking! zelf.! De! reden! hiervoor! is! dat! het! Columbusexperiment!de!mensen!wil!mobiliseren!en!wil!aanspreken!op!hun!eigen!krachten!(interview! medewerker!Columbusexperiment,!2011).! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 26

!http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7,!geraadpleegd!op!9!juni!2011.!

!

22!


! De! begeleiding! door! het! Columbusexperiment! is! kortdurend:! van! 5! dagen! tot! maximaal! 12! weken.! Gemiddeld! neemt! een! begeleiding! 9,5! weken! in! beslag.! Gedurende! deze! periode! wordt! intensief! gewerkt! met! het! gezin,! waarbij! men! het! gezin! in! de! eerste! weken! van! de! begeleiding! in! principe! meerdere!keren!per!week!ziet,!waarna!dit!vermindert!tot!één!keer!per!week!of!één!keer!per!twee! weken.!Daarnaast!kan!het!gezin!in!de!periode!van!de!begeleiding!(en!soms!ook!erna,!cf.!infra!1.4.2,!4)! steeds! telefonische! ondersteuning! vragen,! bijvoorbeeld! wanneer! zich! in! het! weekend! of! ’s! avonds! (dus! buiten! de! diensturen)! een! crisismoment! voordoet.! Op! dat! moment! moet! de! procesbegeleider! inschatten! hoe! dringend! de! situatie! is! en! of! telefonische! ondersteuning! volstaat,! dan! wel! dat! onmiddellijk!ter!plaatse!moet!worden!gegaan.!Het!doel!is!dat!gezinnen!in!de!loop!van!de!positieve! heroriëntering! zelf! leren! hoe! ze! moeten! omgaan! met! dergelijke! crisissituaties! (Verslag! Commissie! Jeugdzorg,!2010;!interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).27!! ! Positieve!heroriëntering!laat!zich!kenmerken!door!vier!van!elkaar!onderscheiden!fasen.!Hierbij!is!het! belangrijk!om!op!te!merken!dat!deze!verschillende!fases!niet!absoluut!zijn!en!dat!er!–!afhankelijk!van! het! verloop! van! een! concrete! begeleiding! –! flexibel! mee! kan! worden! omgesprongen.! Bovendien! lopen!deze!fasen!vrijwel!naadloos!in!elkaar!over.!De!vier!fases!vormen!dus!wel!de!ruggengraat!van!de! begeleiding! door! Columbus,! maar! er! wordt! niet! dogmatisch! mee! omgesprongen! (Interview! medewerker!Columbusexperiment,!2011).!Hieronder!belichten!we!de!vier!fases!volgens!het!‘ideale’! procesverloop! van! een! positieve! heroriëntering,! evenwel! zonder! voorbij! te! gaan! aan! de! benodigde! flexibiliteit!tijdens!een!concrete!begeleiding.! ! 1)'Assessment'' ! Wanneer! de! betrokkenen! tijdens! het! eerste! telefonische! contact! akkoord! zijn! gegaan! om! in! te! stappen! in! het! Columbusexperiment,! kan! de! eigenlijke! positieve! heroriëntering! beginnen! (cf.! supra! 1.4.2).!De!eerste!stap!hierin!bestaat!uit!het!afnemen!van!de!zogenaamde!assessments!bij!elk!van!de! individuele! gezinleden! apart.! In! principe! wordt! eerst! gesproken! met! de! persoon! die! de! initiële! hulpvraag!heeft!gesteld!en!vervolgens!met!de!andere!rechtstreeks!betrokkenen.!Er!is!dus!een!soort! van! ‘ethische! volgorde’! bij! het! afnemen! van! de! assessments! (Verslag! Commissie! Jeugdzorg,! 2010;! interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011)! ! Vijf! kernvragen! staan! centraal! tijdens! elke! assessment.! In! de! eerste! plaats! wil! de! procesbegeleider! van!elke!betrokken!partij!te!weten!komen!wat!volgens!hem/haar!de!kern!is!van!het!probleem.!In!de! tweede! plaats! gaat! de! procesbegeleider! na! welke! beleving! en! emoties! hiermee! gepaard! gaan.! Vervolgens! wordt! bevraagd! wat! de! eigen! verantwoordelijkheid! is! in! de! totstandkoming! en! instandhouding! van! het! probleem.! In! de! vierde! plaats! vraagt! de! procesbegeleider! wat! men! zelf! wil! doen! om! verandering! te! bewerkstelligen.! En! als! laatste! wordt! nagegaan! wat! men! van! de! andere! betrokken! partij(en)! verwacht! om! iets! te! kunnen! veranderen! aan! de! probleemsituatie.! Voor! elke! afzonderlijke!assessment!wordt!een!half!uur!à!drie!kwartier!uitgetrokken,!al!kan!dit!in!de!praktijk!wel!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 27


!

23!


eens! oplopen! tot! een! uur! (Vandamme! &! Van! Mulders,! 2010;! Verslag! Commissie! Jeugdzorg,! 2010;! interview!medewerker!Columbusexperiment).!! ! Tijdens!de!assessments!wordt!steeds!gefocust!op!het!‘nu’,!op!de!huidige!situatie!en!niet!zozeer!op! het!verleden!De!assessments!hebben!overigens!niet!alleen!tot!doel!om!na!te!gaan!wat!er!fout!loopt! in! het! gezin.! Er! wordt! ook! aandacht! besteed! aan! de! zaken! die! wel! nog! goed! lopen.! De! individuele! behoeften! van! elke! betrokkene,! de! geschilpunten! en! het! gemeenschappelijke! belang! worden! geïnventariseerd!om!zo!aan!de!slag!te!kunnen!gaan!in!de!volgende!fasen!(Vandamme!&!Bourgeois,! 2004;!interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).!Wanneer!met!elke!betrokkene!dergelijke! assessment!heeft!plaatsgevonden,!kan!worden!overgegaan!naar!de!volgende!fase:!de!overlegtafel.! ! 2)'Overlegtafel' ! De! overlegtafel! is! een! soort! van! rondetafelgesprek! (‘familiecirkel’),! waarbij! het! de! bedoeling! is! dat! elke!betrokkene!zijn/haar!standpunt!verduidelijkt,!geholpen!door!de!inzichten!bekomen!aan!de!hand! van! de! assessments.! Tijdens! de! overlegtafel! krijgt! iedereen! de! kans! om! de! eigen! visie! op! de! probleemsituatie! en! de! eigen! beleving! uit! de! doeken! te! doen.! Het! uiteindelijke! doel! is! tot! een! compromis!te!komen!en!concrete,!door!iedereen!gedragen!afspraken!te!maken!die!het!samenleven! in! de! toekomst! terug! mogelijk/gemakkelijker! maken.! De! rol! van! de! procesbegeleider! bestaat! erin! iedereen!aan!bod!te!laten!komen!en!een!constructieve!communicatie!op!gang!te!brengen,!waarbij!de! gezinsleden!de!dingen!op!een!correcte!manier!leren!verwoorden!en!begrijpen.!Ook!ondersteunt!en! helpt! de! procesbegeleider! de! gezinsleden! bij! het! formuleren! van! de! afspraken.! Het! kan! zijn! dat! verschillende! overlegtafels! moeten! worden! georganiseerd! alvorens! de! gezinsleden! tot! afspraken! komen.!De!hiertoe!aangewende!familiecirkels!worden!immers!vaak!als!zeer!emotioneel!en!moeilijk! ervaren!door!de!gezinsleden.!Elke!familiecirkel!duurt!gemiddeld!anderhalf!uur,!al!kan!dit!in!de!loop! van! het! proces! variëren! (Vandamme! &! Bourgeois,! 2004;! interview! medewerker! Columbusexperiment,!2011).28!! ! Indien!tijdens!de!assessments!in!de!eerste!fase!van!de!positieve!heroriëntering!duidelijk!is!geworden! dat! er! tussen! twee! personen! in! het! gezin! sprake! is! van! een! diepgeworteld! conflict,! wordt! voorafgaand! aan! de! overlegtafel! eerst! een! zogenaamde! ‘herstelcirkel’! georganiseerd.! Deze! bestaat! erin!dat!de!twee!personen!tussen!wie!het!conflict!bestaat!–!in!aanwezigheid!en!onder!(bege)leiding! van!de!procesbegeleider!–!de!tussen!hen!bestaande!pijnpunten!trachten!uit!te!klaren.!Pas!wanneer! dit!is!gebeurd!(hiervoor!zijn!soms!meerdere!herstelcirkels!nodig)!en!men!terug!in!staat!is!om!samen! rond!de!tafel!te!zitten,!kan!besloten!worden!om!de!overlegtafel!met!de!andere!gezinsleden!te!laten! doorgaan!(Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010;!interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).! ! 3)'Monitoring'' ! Nadat! men! tijdens! de! overlegtafel(s)! de! eigen! beleving! van! de! probleemsituatie! naar! elkaar! heeft! uitgesproken!en!tot!afspraken!is!gekomen,!worden!deze!afspraken!opgevolgd!en!geëvalueerd!in!de! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 28


!

24!


fase! van! de! monitoring.! Ook! wordt! gekeken! of! het! nodig! is! de! gemaakte! afspraken! op! bepaalde! punten! bij! te! sturen.! Hiertoe! worden! opnieuw! (net! zoals! in! de! fase! van! de! overlegtafel,! cf.! supra! 1.4.2,!2)!familiecirkels!georganiseerd,!die!plaatsvinden!in!aanwezigheid!van!de!procesbegeleider.!Dit! maakt!dat!de!overgang!tussen!de!fase!van!de!overlegtafel!en!de!fase!van!de!monitoring!in!de!praktijk! zeer!vloeiend!verloopt.!De!gezinsleden!ervaren!dan!ook!meestal!geen!fundamenteel!verschil!tussen! deze!twee!fases!(interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).! ! ! 4)'Afronding'' ! Wanneer! het! proces! van! positieve! heroriëntering! voltooid! is,! wordt! het! dossier! afgerond! bij! het! Columbusproject.!In!samenspraak!met!het!betrokken!gezin!wordt!bekeken!welke!vorm!van!afronding! het!meest!geschikt!is.!Hierbij!zijn!er!vier!verschillende!mogelijkheden:!afronding!zonder!vervolghulp,! afronding!met!doorverwijzing!naar!de!rechtstreeks!toegankelijke!hulp!(bijvoorbeeld!een!CAW!of!een! psycholoog),! afronding! met! opvolging! door! het! CBJ! (de! zogenaamde! ‘eigen! begeleidingen’)! en! afronding! met! vervolghulp! in! de! NRTH.! Verder! is! het! de! bedoeling! dat! er! in! de! toekomst! ook! een! afrondingsmodaliteit! komt! waarbij! vrijwilligers! –! die! in! het! verleden! zelf! hebben! deelgenomen! aan! het! Columbusexperiment! –! instaan! voor! een! (beperkte)! ondersteuning! van! de! gezinnen! achteraf! (interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).29! ! Na! overleg! met! het! gezin,! adviseert! het! Columbusexperiment! het! CBJ! over! de! gewenste! vorm! van! afronding!(interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011).!Het!CBJ!van!Kortrijk!volgt!dit!advies! in!principe!steeds,!nadat!het!met!het!Columbusproject!in!dialoog!is!getreden!over!de!motivering!van! het!advies!(interview!teamverantwoordelijke!CBJ!Kortrijk,!2011).!Het!CBJ!van!RoeselareETielt,!op!zijn! beurt,! neemt! de! adviezen! van! het! Columbusproject! steeds! in! overweging,! al! zal! het! deze! niet! automatisch! volgen.! Indien! het! advies! inhoudt! dat! verdere! opvolging! door! het! CBJ! nodig! is,! bekijkt! het! CBJ! van! RoeselareETielt! deze! vraag! nauwlettend,! in! functie! van! de! meerwaarde! die! dergelijke! eigen! begeleiding! kan! bieden.! Ook! in! dat! geval! moet! er! immers! nog! sprake! zijn! van! een! duidelijke! hulpvraag!bij!het!gezin.!Het!advies!tot!doorverwijzing!naar!de!NRTH,!vervolgens,!wordt!pas!gevolgd! na!organisatie!van!een!rondetafel!met!een!consulent!van!het!CBJ!van!het!CBJ!van!RoeselareETielt,!de! procesbegeleider! van! Columbus! en! het! gezin.! Tijdens! deze! rondetafel! wordt! bekeken! welke! de! verdere! opties! zijn,! wat! het! voorstel! is! van! het! Columbusproject! (type! NRTH)! en! of! het! gezin! zich! hierin! kan! vinden.! De! adviezen! tot! afsluiten! van! een! dossier! zonder! verder! gevolg! of! tot! doorverwijzing! naar! de! rechtstreeks! toegankelijke! hulp,! ten! slotte,! worden! in! principe! steeds! gevolgd,!aangezien!het!CBJ!ervan!uitgaat!dat!dit!reeds!besproken!is!met!het!gezin!en!dat!dit!hiermee! akkoord!gaat!(telefonisch!interview!teamverantwoordelijke!RoeselareETielt,!2011).!! ! Indien! het! Columbusproject! adviseert! om! door! te! verwijzen! naar! de! NRTH,! kan! het! dossier! met! prioriteit! worden! aangemeld! op! de! wachtlijst,! wanneer! er! dringende! omstandigheden! zijn.! Op! die! manier! kan! het! dossier! dus! voorrang! krijgen! op! andere! (minder! dringende)! dossiers.! Dit! is! echter! geen! automatisme! en! wordt! steeds! casuïstisch,! voor! elk! individueel! dossier,! bekeken! (interview! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 29


!

25!


teamverantwoordelijke!CBJ!Kortrijk).!In!de!praktijk!gebeurt!het!daarnaast!vaak!dat!een!dossier,!dat! na! Columbus! moet! worden! opgevolgd! in! de! NRTH,! verder! wordt! opgenomen! binnen! de! module! contextbegeleiding! van! het! MFC! Oranjehuis,! die! vrijwel! naadloos! kan! worden! georganiseerd! op! de! begeleiding!door!het!Columbusproject!(interview!medewerker!Columbusexperiment,!2011;!interview! teamverantwoordelijke!CBJ!Kortrijk).! ! Het!Columbusexperiment!voorziet!na!afronding!van!de!positieve!heroriëntering!niet!echt!in!nazorg.! In! geval! zich! opnieuw! een! crisis! voordoet! in! een! gezin,! kan! het! gezin! wel! steeds! op! eigen! initiatief! terug! contact! opnemen! met! de! procesbegeleider.! In! dat! geval! probeert! het! Columbusproject! de! situatie!eerst!telefonisch!op!te!vangen.!Wanneer!dat!niet!lukt,!wordt!opnieuw!eenmalig!(maximaal! tweemaal)! naar! het! gezin! gegaan! om! een! familiecirkel! te! organiseren! en! zo! de! situatie! te! doen! kantelen.!Indien!de!nieuwe!crisis!op!deze!manier!echter!niet!kan!worden!opgelost,!kan!het!zijn!dat! het!gezin!zich!opnieuw!aanmeldt!bij!het!CBJ!en!verder!wordt!geholpen!in!de!reguliere!hulpverlening! (interview!medewerker!Columbusexperiment).! ! ! !

1.5!Cijfergegevens! ! Zoals!hierboven!onder!1.3!werd!vermeld,!is!één!van!de!drie!centrale!doelen!van!het!Columbusproject! het! verminderen! van! de! instroom! in! de! NRTH! tot! maximaal! 20%! van! de! aanmeldingen! bij! het! CBJ,! terwijl!dit!percentage!momenteel30!–!globaal!gezien31!–!ongeveer!40%!bedraagt!(Vandamme!&!Van! Mulders,!2010).!Volgens!artikel!4,!§!2,!1!van!het!Subsidiebesluit!Columbus!is!het!zelfs!de!bedoeling! dat! maximaal! 15%! van! de! aanmeldingen! doorstroomt! naar! de! NRTH! en! dat! maximaal! 20%! verder! wordt! opgevolgd! door! het! CBJ.! Met! het! oog! op! het! kunnen! evalueren! van! deze! cijfermatige! doelstelling! is! het! bijgevolg! belangrijk! om! te! beschikken! over! betrouwbare! cijfergegevens! die! nauwkeurig!worden!geanalyseerd.! ! Het! Columbusproject! heeft! zelf! reeds! een! aantal! analyses! verricht! op! basis! van! cijfergegevens! uit! DOMINO,! het! registratiesysteem! van! het! Agentschap! Jongerenwelzijn! dat! wordt! gebruikt! door! de! verwijzers!voor!het!beheer!van!de!cliëntgegevens!en!voor!de!opvolging!van!de!cliënten.!In!de!eerste! plaats!werd!geanalyseerd!waaruit!de!trajecten!bestonden!van!de!tien!cases!die!tussen!oktober!2008! en!april!2009!bij!wijze!van!experiment!door!Columbus!werden!begeleid!na!doorverwijzing!door!het! CBJ!Kortrijk!(cf.!supra!1.2).!Uit!deze!analyses!blijkt!dat!65%!van!de!tien!cases!werd!afgesloten,!15%! werd!doorverwezen!naar!de!NRTH!en!20%!verdere!opvolging!kreeg!door!het!CBJ.!Verwarrend!hierbij! is!dat!het!Columbusproject!percentages!hanteert!die!niet!lijken!overeen!te!stemmen!met!de!absolute! aantallen.! Het! is! verder! onduidelijk! hoe! dit! moet! worden! geïnterpreteerd,! maar! in! eerste! instantie! lijken!de!percentages!wel!te!wijzen!op!een!instroomverminderend!effect!van!het!Columbusproject.! Op! het! niveau! van! het! CBJ! Kortrijk! was! het! namelijk! zo! dat! op! jaarbasis! ongeveer! 65%! van! de! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 30

!Berekend!op!basis!van!registratiegegevens!van!2008!en!2009.! !Hieromtrent!zijn!er!namelijk!grote!verschillen!vast!te!stellen!tussen!de!diverse!CBJ’s.!

31

!

26!


aanmeldingen!werd!doorverwezen!naar!de!NRTH,!wat!aanzienlijk!meer!is!dan!de!veronderstelde!15%! na!afronding!van!het!Columbusproject!(Verslag!Commissie!Jeugdzorg,!2010).! ! In!de!tweede!plaats!werd!in!november!2010,!na!negen!maanden!looptijd!van!het!Columbusproject,! nagegaan! welke! trajecten! de! 58! afgesloten! dossiers! (op! 73! opgestarte! begeleidingen)! hebben! afgelegd.!De!duurtijd!van!de!begeleiding!door!Columbus!bedroeg!bij!deze!58!dossiers!gemiddeld!9,5! weken.!Uit!de!analyses!bleek!dat!39!van!de!58!dossiers!(of!67%)!werden!afgesloten!zonder!vervolg,! waarbij!3!dossiers!in!diezelfde!periode!opnieuw!werden!aangemeld!bij,!en!verder!werden!opgevolgd! door,! het! CBJ.! Vervolgens! werden! 11! dossiers! (of! 19%)! afgerond! met! opvolging! door! het! CBJ.! Van! deze! 11! dossiers! werden! 4! dossiers! uiteindelijk! nog! afgerond! zonder! vervolg,! terwijl! 2! dossiers! werden!doorverwezen!naar!de!NRTH.!Dit!bracht!het!totale!aantal!afrondingen!zonder!vervolg!op!40! dossiers! (of! 69%)! en! het! aantal! opvolgingen! door! het! CBJ! op! 8! dossiers! (of! 14%).! Tot! slot! werden! initieel!8!van!de!58!dossiers!(of!14%)!doorverwezen!naar!de!NRTH,!waarbij!dit!aantal!opliep!naar!10! dossiers!(of!17%),!na!doorverwijzing!van!de!twee!oorspronkelijke!opvolgingen!door!het!CBJ.!! ! !Status!bij!afronding! Aantal!

%!

!Zonder!vervolg!

39!

67! !(a)!3!heraanmeldingen!met!opvolging!CBJ!

11!

!(b)!4!afrondingen!zonder!vervolg! 19! !(c)!2!verwijzingen!naar!NRTH!(OOOC!en!CaH)!

!Opvolging!CBJ!

!Follow!up!na!9!maanden!

!(d)!5!verdere!opvolging!CBJ!

Aantal!

%!

40! (a)!–!(b)!

69!

8! (a)!+!(d)!

14!

!Verwijzing!NRTH!

8!

14! !!

10! (c)!

17!

!Totaal!afgewerkte! !cases!

58!

100%! !!

58!

100%!

!

(Van!Damme!&!Van!Mulders,!2010)!

! Ten!derde!verrichte!het!Columbusexperiment!begin!2011,!na!elf!maanden!looptijd!van!het!project,! ook! een! analyse! van! de! trajecten! van! de! 71! afgesloten! dossiers! (op! 81! opgestarte! dossiers)! in! de! periode!februari!2010!tot!januari!2011.!Hieruit!blijkt!dat!uiteindelijk!52!van!de!71!dossiers!(of!73%)! werden!afgerond!zonder!vervolg,!terwijl!15!dossiers!(of!21%)!werden!doorverwezen!naar!de!NRTH.! Vier!dossiers!(of!6%)!werden!ten!slotte!verder!opgevolgd!door!het!CBJ.!! ! Status!bij!afronding! Aantal!

%!

!Follow!up!na!11!maanden!

!Zonder!vervolg!

48!

67!

!(a)!3!heraanmeldingen!met!opvolging!CBJ!! !!!!!!!→!3!x!zonder!vervolg!

!Opvolging!CBJ!

!Verwijzing!NRTH!

!

Aantal!

%!

52! (b)!

73!

14!

!(b)!4!afrondingen!zonder!vervolg! 20! !(c)!6!verwijzingen!naar!NRTH! !(d)!4!verdere!opvolging!CBJ!

4! (d)!

6!

9!

13! !!

15! (c)!

21!

27!


!Totaal!afgewerkte! !cases!

71!

100%! !!

71!

100%!

!

(Baert,!2011a)!

! Bovenstaande! cijfergegevens! lijken! erop! te! wijzen! dat! het! Columbusproject! zou! leiden! tot! een! verminderde! instroom! in! de! NRTH! (21%! ten! opzichte! van! 65%)! en! dat! het! dus! de! vooropgestelde! doelstelling! zou! bereiken.! Uit! de! hierboven! beschreven! verschillen! in! uitkomsten! tussen! de! drie! analysemomenten! (respectievelijk! 15%,! 17%! en! 21%! doorverwijzingen! naar! de! NRTH),! kunnen! we! echter! concluderen! dat! deze! bevinding! met! de! nodige! voorzichtigheid! moet! worden! gehanteerd.! Bovendien!is!het!niet!altijd!even!duidelijk!hoe!de!cijfergegevens!werden!bekomen!en,!bijgevolg,!hoe! ze!dienen!te!worden!begrepen.!! ! ! !

1.6!Theoretische!achtergrond!! ! De! theoretische! achtergrond! van! het! Columbusproject! en,! meer! bepaald,! van! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering! valt! in! grote! lijnen! te! situeren! binnen! de! literatuur! over! de! actieve! welvaartstaat,! de! modernisering! en! globalisering! van! onze! samenleving,! de! maatschappelijke! focus! op! (veiligheids)risico’s! en! de! nieuwe! vormen! van! uitsluiting! die! met! deze! tendensen! gepaard! gaan.! De! methodiek! van! positieve! heroriëntering! en! (in! de! nasleep! van! de! ontwikkeling! daarvan)! het! Columbusproject! zijn! immers! ontstaan! om! een! antwoord! te! bieden! op! de! uitdagingen! die! gepaard! gaan!met!deze!tendensen!(Vandamme!&!Bourgeois,!2004).!De!idee!is!dat!door!de!recente!tendens!in! de!richting!van!een!globaliserende!samenleving!nieuwe!groepen!van!‘kwetsbaren’!zijn!ontstaan,!die! een! geheel! eigen! aanpak! vragen! (zie! o.a.! Beck,! 1992;! Castel,! 1994;! Devos,! 2003b;! Giddens,! 1990;! Rosanvallon,!1995).! ! Verder!is!het!zo!dat!verschillende!kenmerken!van!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering,!alsook! bepaalde! stappen! in! het! procesverloop,! gelijkenissen! vertonen! met! andere! interventies! of! therapeutische! methoden.! Hieronder! gaan! we! er! kort! op! in,! evenwel! zonder! met! onze! bespreking! een!exhaustief!overzicht!te!willen!geven.!! ! In! de! eerste! plaats! zijn! er! verschillende! auteurs,! die! –! net! zoals! het! Columbusproject! –! het! belang! onderkennen! van! het! centraal! stellen! van! de! jongere! en! diens! context.! Op! die! manier! worden! de! betrokken! jongeren! volgens! BurggraaffEHuiskes! (2008)! aangesproken! op! hun! medeverantwoordelijkheid!en! hun!actieve!betrokkenheid!bij!de!situatie,!waardoor!het!de!jongeren! duidelijk!wordt!dat!ze!als!volwaardig!individu!deel!uitmaken!van!de!samenleving.!In!deze!context!is! het! overigens! belangrijk! dat! men! niet! alleen! luistert! naar! wat! de! jongere! zegt,! maar! dat! men! ook! effectief! een! gevolg! kan! geven! aan! hetgeen! hij! zegt.! Law! (1998)! benadrukt! op! haar! beurt! dat! de! hulpverlening! niet! alleen! moet! werken! met! de! cliënt! (de! betrokken! jongere),! maar! dat! ook! de! context!van!de!cliënt!actief!bij!het!hulpverleningsproces!moet!worden!betrokken.! De!relatie!tussen! de! cliënt,! diens! familie! en! de! hulpverlener! kan! namelijk! gezien! worden! als! een! soort!

!

28!


samenwerkingsverband,! dat! als! doel! heeft! een! verbetering! teweeg! te! brengen! in! verschillende! levensdomeinen.! Ook! andere! auteurs! geven! aan! dat! moeilijkheden! van! jongeren! vaak! direct! in! verband! staan! met! hun! pedagogisch! milieu! en! dat! het! daarom! van! belang! is! dat! de! hulpverlening! rechtstreeks!gaat!werken!op!alle!belangrijke!levensdomeinen!van!de!jongere,!zoals!school,!ouders!of! vrijetijdsbesteding!(Vermeulen,! 1994;! Wilkins,!2003).!Hierbij!is!het!van!belang!dat!de!hulpverlening! op! een! constructieve! manier! omgaat! met! de! ouders! en! dat! zowel! de! jongere! als! de! ouders! gezien! worden!als!belangrijke!partners!in!het!hulpverleningsproces.!Door!met!de!ouders!in!dialoog!te!treden! en!samen!naar!een!oplossing!te!zoeken!met!respect!voor!ieders!(ervarings)deskundigheid,!komt!men! tot! een! complementaire! benadering! van! het! probleem.! Dergelijke! samenwerking! wordt! door! de! ouders! doorgaans! als! waardevol! ervaren,! aangezien! ze! zich! op! deze! manier! erkend! voelen.! Bijkomend!wordt!zo!ook!goed!aangesloten!bij!de!competenties!van!ouders!en!kind!(Kohli!&!Dutton,! 1996).! Een! ‘clientEcentred’! benadering! stimuleert! dan! ook! de! participatie! van! de! betrokkenen! en! bevordert! het! wederzijds! uitwisselen! van! informatie.! Hierdoor! worden! de! betrokkenen! in! staat! gesteld!zelf!beslissingen!te!nemen!en!de!gemaakte!keuzes!te!respecteren!(Vandereycken!&!van!Deth,! 2009).! Weijers! (2005)! voegt! hieraan! toe! dat! het! in! dat! opzicht! van! groot! belang! is! om! steeds! de! ouders! te! betrekken! in! de! begeleiding,! tenzij! er! geen! minimumniveau!aan! vertrouwen! is! tussen! de! jongere!en!diens!ouders.!In!dat!geval!is!het!eventueel!aangewezen!om!de!deelname!van!de!ouders! aan! de! begeleiding! toch! achterwege! te! laten.! Het! gaat! hier! om! een! basale! vertrouwensrelatie! als! vereiste.! Een! problematische! opvoedingssituatie! alleen! volstaat! niet! als! contraEindicatie! om! de! ouders!te!weren!uit!de!begeleiding.!Dit!alles!komt!in!grote!mate!overeen!met!de!invulling!door!het! Columbusproject!van!het!principe!‘de!jongere!en!de!context!staan!centraal’!(cf.!supra!1.4.1,!1),!met! die! aanvulling! dat! het! Columbusexperiment! in! zijn! (gezins)begeleidingen! ook! de! nadruk! legt! op! de! houding!van!meerzijdige!partijdigheid!door!de!procesbegeleiders!(cf.!supra!1.4.1,!5).! ! Ook! het! tweede! kenmerk! van! het! Columbusexperiment! –! de! nadruk! op! waarderend! onderzoek! –! wordt! uitgebreid! behandeld! in! de! literatuur,! al! gebeurt! dit! dan! meestal! vanuit! een! heel! ander! perspectief,!met!name!dat!van!de!organisatieontwikkeling.!Waarderend!onderzoek!of!‘appreciative! inquiry’! is! immers! initieel! ontstaan! als! techniek! om! organisatieverandering! of! Eontwikkeling! te! faciliteren!door!het!actief!betrekken!van!alle!niveaus!in!een!organisatie!en!door!het!benadrukken!van! de!sterktes!en!positieve!ervaringen!in!een!organisatie,!zowel!op!individueel!als!op!collectief!niveau! (zie! o.a.! Cooperrider,! Whitney! &! Stavros,! 2008;! Cooperrider! &! Whitney,! 2009;! Whitney! &! TrostenE Bloom,!2010).!Hoewel!fundamenteel!anders!van!invalshoek,!is!er!dus!een!sterke!gelijkenis!met!het! Columbusproject,! dat! met! zijn! waarderend! onderzoek! focust! op! de! kansen,! krachten! en! mogelijkheden!van!de!betrokkenen!om!iets!te!veranderen!aan!de!situatie!(cf.!supra!1.4.1,!2).! ! Ten!derde!kan!het!kenmerk!‘emancipatorisch!werken’!beschouwd!worden!als!een!recente!tendens! binnen! de! (jeugd)hulpverlening.! Het! uitgangspunt! van! dit! emancipatorische! gedachtegoed! is! dat! hulpvragers! mondiger! zijn! geworden! en! bijgevolg! willen! dat! er! rekening! gehouden! wordt! met! hun! individuele! wensen.! Hiermee! samenhangend! krijgen! de! hulpvragers! meer! verantwoordelijkheid! in! het! komen! tot! een! oplossing.! Minderjarige! hulpvragers! worden! in! dit! perspectief! zoveel! mogelijk! beschouwd! als! handelende! personen! (subjecten)! en! niet! zozeer! als! objecten,! waarbij! ze! aangemoedigd!worden!hun!verantwoordelijkheid!op!te!nemen!en!eigen,!zelfstandige!beslissingen!te! nemen! (Bassant! &! de! Roos,! 2000;! Bosmans! &! Roose,! 1997;! BurggraaffEHuiskes,! 2008;! Heyndrickx,!

!

29!


2005;! Vogels,! 2004;! Wolfe,! Wekerle! &! Scott,! 1997).! Emancipatorisch! werken! stimuleert! dus! de! zelfwerkzaamheid!en!zelfredzaamheid!van!de!betrokkenen,!opdat!er!voldoende!draagkracht!ontstaat! om!de!gewenste!resultaten!te!bereiken!(Hancock,!1997;!Weijers,!2008).! Volgens!Bakker!(2000)! zijn! mensen! immers! het! meest! bereid! om! te! veranderen! wanneer! ze! het! gevoel! hebben! dat! ze! zelf! kunnen! bijdragen! aan! en! een! invloed! kunnen! uitoefenen! op! deze! veranderingen.! Dit! sluit! opnieuw! sterk! aan! bij! het! Columbusexperiment,! waar! het! doen! opnemen! van! de! verantwoordelijkheid! door! elk!van!de!partijen,!één!van!de!hoofddoelen!van!de!begeleiding!is!(cf.!supra!1.4.1,!3).! ! Wat! dan! het! principe! van! verbondenheid! betreft,! is! de! link! tussen! het! Columbusproject! en! de! wetenschappelijke!literatuur!minder!eenduidig.!Algemeen!kan!gesteld!worden!dat!verbondenheid!(of! sociale! binding)! tussen! jongeren! en! hun! ouders,! vrienden,! school! en! de! ruimere! maatschappelijke! instellingen,! wordt! beschouwd! als! een! remmende! factor! voor! problematiserend! gedrag! (zie! o.a.! Hirschi!1969;!JungerETas,!1985;!Vettenburg,!Walgrave!&!Van!Welzenis,!2002).!Meer!specifiek,!blijkt! uit!onderzoek!van!Helsen,!Vollebergh!en!Meeus!(1999)!–!dat!via!een!schriftelijke!bevraging!van!427! Nederlandse! adolescenten! (12! tot! 18! jaar)! nagaat! in! welke! mate! hechting! aan! ouders! en! vrienden! samenhangt! met! psychosociale! problemen! –! dat! een! positieve,! ondersteunende! relatie! met! de! ouders! een! sterke! rem! kan! vormen! op! de! ontwikkeling! van! (internaliserend! of! externaliserend)! probleemgedrag.!In!dit!kader!lijkt!het!een!logische!benadering!van!het!Columbusexperiment!om!de! verbondenheid!tussen!de!betrokken!partijen!centraal!te!stellen!als!uitgangspunt!en!doelstelling!van! de!interventie!(cf.!supra!1.4.1,!4),!al!wordt!nergens!verduidelijkt!waarom!het!Columbusproject!deze! verbondenheid!als!zo!belangrijk!beschouwt.! ! In!de!vijfde!plaats!zet!het!Columbusexperiment!sterk!in!op!de!communicatie!tussen!de!betrokkenen! als! werkingsmiddel! om! uiteindelijk! te! komen! tot! een! oplossing! voor! de! probleemsituatie! (cf.! supra! 1.4.1,! 5).! Deze! nadruk! op! communicatie! vinden! we! ook! terug! in! het! herstelgericht! denken.! De! verschillende! herstelgerichte! initiatieven,! zoals! daderEslachtofferbemiddeling! of! herstelgericht! groepsoverleg!(hergo),!beogen!immers!allen!een!communicatieproces!tussen!de!betrokken!partijen! op! gang! te! brengen,! zodat! uiteindelijk! gekomen! kan! worden! tot! een! herstel! van! de! schade! naar! aanleiding! van! het! delict.! Hiertoe! creëren! de! herstelbemiddelaars,! vanuit! een! houding! van! meerzijdige! partijdigheid,! een! veilig! klimaat! waarbinnen! de! communicatie! op! gang! kan! komen! (Aertsen,!2004;!Lauwaert,!2009;!Walgrave,!2000).!Op!dit!vlak! –!namelijk!communicatie!als!centraal! werkingsmiddel! –! is! er! dus! een! grote! gelijkenis! tussen! het! herstelgericht! denken! en! het! Columbusproject.! Het! Columbusexperiment! heeft! bovendien! als! voorwaarde! dat! de! betrokken! partijen!vrijwillig!ingaan!op!het!aanbod!tot!positieve!heroriëntering!(cf.!supra!1.2).!Dit!principe!van! vrijwilligheid!is!ook!een!belangrijk!kenmerk!van!herstelgerichte!begeleidingen.!! ! Wat!dan!het!procesverloop!van!een!positieve!heroriëntering!in!het!kader!van!het!Columbusproject! betreft,! valt! op! dat! de! manier! waarop! de! assessments! verlopen,! vrij! sterk! overeenkomt! met! wat! Parton! &! O’Byrne! (2000)! benoemen! als! ‘constructive! assessment’.! Eerder! dan! het! achterhalen! van! ‘de’!waarheid,!staat!in!‘constructive!assessment’!het!exploreren!van!de!beleving!van!de!betrokkenen! centraal,! al! is! het! verwerven! van! een! zeker! inzicht! in! de! feitelijke! aard! van! het! probleem! ook! hier! belangrijk.!In!samenspraak!met!de!betrokkenen!wordt!gekeken!hoe!een!verandering!van!de!situatie! kan!worden!bewerkstelligd,!waar!de!eigen!verantwoordelijkheid!ligt!en!welke!de!eigen!krachten!zijn!

!

30!


die!kunnen!worden!aangewend!om!de!verandering!te!faciliteren.!De!specifieke!uitwerking!door!het! Columbusproject!van!de!assessments!–!onder!meer!met!de!vijf!centrale!vragen!(cf.!supra!1.4.2,!1)!–! lijkt!dan!weer!vrij!origineel,!al!is!het!moeilijk!om!binnen!het!korte!tijdsbestek!van!dit!onderzoek!tot!in! detail!na!te!gaan!waarin!de!assessments!binnen!het!Columbusproject!verschillen!van!de!zogenaamde! ‘constructive!assessments’.!! ! Tot! slot! kan! worden! opgemerkt! dat! één! van! de! hoofddoelen! van! het! Columbusexperiment! –! met! name!het!terugdringen!van!de!instroom!in!de!bijzondere!jeugdzorg!–!in!zekere!zin!is!ingegeven!door! de! bezorgdheid! om! jongeren! (en! hun! gezinnen)! niet! te! rap! te! bestempelen! als! problematisch,! aangezien! dit! in! zeker! opzicht! zou! kunnen! werken! als! een! ‘self! fulfilling! prophecy’.! Deze! veronderstelling! komt! ruwweg! en! in! grote! lijnen! overeen! met! de! basisassumpties! van! de! ‘labelling! theory’!(zie!o.a.!Becker,!1963).!! ! ! !

1.7!Besluit!! ! Dit! deel! wenste! in! eerste! instantie! een! uitgebreide! en! objectieve! beschrijving! te! geven! van! het! praktische!verloop!van!een!begeleiding!in!het!kader!van!het!Columbusproject!en!–!meer!algemeen!–! van!de!organisatorische!context!en!de!belangrijkste!doelstellingen!van!het!Columbusexperiment.!In! de!eerste!plaats!vormde!deze!beschrijving!een!belangrijke!bron!van!informatie!bij!de!voorbereiding! van!het!empirische!luik!van!het!onderzoek!(cf.!infra!2.4).!Hierdoor!hadden!we!namelijk!meer!zicht!op! het! verloop! van! een! concrete! begeleiding,! wat! ons! hielp! bij! het! afnemen! van! de! interviews.! In! de! tweede!plaats!liet!deze!beschrijving!ons!toe!om!–!in!een!latere!fase!van!het!onderzoek!–!bepaalde! van! onze! onderzoeksbevindingen! wat! meer! te! contextualiseren! en! te! doorgronden.! Daarnaast! had! deze!beschrijving!ook!een!belang!op!zich!als!een!eerste,!onontbeerlijke!stap!in!de!evaluatie.!Alvorens! een!interventie!te!evalueren!op!zijn!effecten,!is!het!immers!nodig!en!wenselijk!om!eerst!in!kaart!te! brengen!hoe!deze!interventie!in!zijn!werk!gaat!en!wat!de!belangrijkste!kenmerken!ervan!zijn!(cf.!infra! 2.2.1!en!2.2.3).! ! In! tweede! instantie! wilden! we! in! dit! deel! een! blik! werpen! op! de! theoretische! achtergrond! van! het! Columbusexperiment,! waarbij! we! echter! geenszins! het! doel! hadden! om! exhaustief! te! zijn.! Dit! theoretische!luik!was!belangrijk!voor!ons!onderzoek,!aangezien!het!beschrijven!van!het!theoretisch! kader!van!een!interventie!voor!een!stuk!reeds!verduidelijkt!hoe!de!interventie!werkt!en!waarom!(cf.! infra!2.2.1!en!2.2.3).!

!

31!

!

!

32!

Deel!II!–!Het!onderzoeksdesign!

!

Deel!II!–!Het!onderzoeksdesign! ! !

2.1!Inleiding! ! Voor!ons!onderzoek,!dat!bestond!uit!een!wetenschappelijke!evaluatie!van!het!Columbusexperiment,! volgden!we!in!grote!lijnen!de!methode!van!praktijkgestuurd!effectonderzoek!in!de!jeugdzorg,!zoals! beschreven!door!Van!Yperen!en!Veerman!(2008).!Meer!bepaald!werd!een!beschrijvend,!een!beknopt! theoretisch!en!een!empirisch!onderzoek!verricht.!Deel!I!ging!in!op!het!beschrijvende!en!het!theoretiE sche! luik! van! het! onderzoek.! Dit! deel! belicht! het! onderzoeksdesign! van! het! empirische! luik,! en! beE spreekt! meer! uitgebreid! de! werkwijze! bij! de! voorbereiding! en! uitvoering! van! het! empirisch! onderzoek.!Waar!nodig,!maken!we!het!onderscheid!tussen!de!kwantitatieve!en!de!kwalitatieve!fase! van! ons! empirisch! onderzoek! (cf.! infra).! We! behandelen! in! dit! deel! achtereenvolgens! de! volgende! aspecten:! de! opzet! van! het! evaluatieonderzoek! (met! aandacht! voor! de! doelstellingen,! de! onderzoeksvragen,! de! methode! van! praktijkgestuurd! effectonderzoek! in! de! jeugdzorg! en! de! verschillende!fasen!in!het!empirisch!onderzoek),!de!selectie!en!werving!van!de!onderzoekseenheden,! de!dataverzamelingsmethoden,!de!dataEanalyse,!de!betrouwbaarheid!en!validiteit!van!het!onderzoek! en! enkele! knelpunten! en! beperkingen! die! bij! de! uitvoering! van! het! onderzoek! naar! voor! zijn! gekomen.! ! ! !

2.2!Opzet!van!het!evaluatieonderzoek! !

2.2.1!Doelstellingen! ! Het!doel!van!ons!onderzoek!was!een!wetenschappelijke!evaluatie!te!verrichten!naar!het!ColumbusE project,!dat!respectievelijk!van!start!is!gegaan!in!februari!2010!op!niveau!van!het!CBJ!Kortrijk!en!in! november! 2010! op! niveau! van! het! CBJ! RoeselareETielt.! Meer! bepaald! ging! het! om! een! externe! evaluatie!–!de!evaluatie!gebeurde!door!een!onderzoeksteam!dat!niet!behoort!tot!de!organisatie!die! de!interventie!uitvoert!–,!die!ex!post!–!dus!nadat!de!interventie!van!start!is!gegaan!–!plaatsvond!(De! Peuter,!De!Smedt!&!Bouckaert,!2007).! ! Hierbij!was!het!onze!betrachting!om!niet!enkel!een!zogenaamde!effectevaluatie!te!verrichten,!maar! ook! voldoende! aandacht! te! besteden! aan! de! planE! en! procesevaluatie! van! het! experiment! (zie! o.a.! Leeuw,! 2005;! Nelen,! 2008).! Een! planevaluatie! gaat! na! waarom! de! te! evalueren! interventie! zou! kunnen!werken.!Hiertoe!worden!de!plannen,!motieven,!theorieën!en!assumpties!onderzocht!die!ten! grondslag!liggen!aan!de!interventie!(Wartna,!2005).!In!een!procesevaluatie!staat!vervolgens!de!vraag! naar!de!uitvoering!van!de!interventie!centraal:!hoe!wordt!de!interventie!uitgevoerd!in!de!praktijk!en! in!welke!mate!wordt!er!gewerkt!volgens!het!vooropgestelde!plan!van!aanpak?!Dit!laatste!betreft!de! vraag! naar! de! programmaEintegriteit! van! de! te! evalueren! interventie! (Nagtegaal! &! Mulder,! 2010;! Wartna,!2005).!Een!effectevaluatie!–!de!laatste!stap!in!de!programmaEevaluatie!keten!–!heeft!tot!slot!

!

33!


! tot! doel! na! te! gaan! of! de! beoogde! effecten! van! een! interventie! bereikt! zijn! en! of! deze! effecten! te! wijten!zijn!aan!de!interventie!zelf,!dan!wel!het!gevolg!zijn!van!andere,!interfererende!factoren.!Dit!is! met!name!in!sociaalEwetenschappelijk!onderzoek!een!grote!uitdaging,!aangezien!dit!soort!van!onderE zoek!plaatsvindt!middenin!de!complexe!samenleving,!waar!zich!tal!van!storende!invloeden!voordoen! die!een!positieve!of!negatieve!invloed!kunnen!uitoefenen!op!het!uiteindelijke!effect!(Bartholomew,! Parcel,!Kok!&!Gottlieb,!2006;!Burssens,!2007;!Burssens,!Goris,!Melis!&!Vettenburg,!2005;!De!Pauw,! De! Bourdeaudhuij! &! Maes,! 2011;! Van! Yperen,! Van! Der! Steege,! Addink! &! Boendermaker,! 2010;! Webb,! 2001).! Binnen! de! effectevaluatie! kunnen! twee! soorten! onderscheiden! worden:! de! impact! evaluatie,!die!wordt!gehanteerd!om!directe!programmaEeffecten!te!meten,!en!de!outcome!evaluatie,! die!zich!richt!op!het!evalueren!van!de!lange!termijn!doelen!van!een!programma!(Victorian!GovernE ment,!2005).!Gezien!de!korte!onderzoekstermijn,!legde!ons!onderzoek!zich!–!wat!de!evaluatie!van!de! effecten!betreft!–!voornamelijk!toe!op!de!impact!evaluatie,!al!werd!in!zekere!zin!ook!een!outcome! evaluatie!nagestreefd,!doordat!getracht!werd!de!duurzaamheid!van!de!interventie!in!beeld!te!brenE gen.!! ! Conform!de!traditie!van!de!‘Realistic!Evaluation’!(Pawson!&!Tilley,!1997)!was!het!overigens!ook!expliE ciet!onze!bedoeling!om!de!veronderstelde!werkzame!mechanismen!(op!korte!en!lange!termijn)!van! het!Columbusproject!te!identificeren.! ! !

2.2.2!Onderzoeksvragen! ! Aan! de! hand! van! de! onder! 2.2.1! besproken! doelstellingen! van! het! onderzoek! en! na! een! eerste,! verkennende! bestudering! van! het! programma! en! de! theoretische! achtergrond! van! het! Columbusexperiment,!formuleerden!we!twee!hoofdonderzoeksvragen!en!vijf!deelonderzoeksvragen! die!centraal!stonden!in!ons!onderzoek:! 1. Hoe!effectief!is!het!Columbusexperiment?! 1.1! In! welke! mate! heeft! het! Columbusexperiment! een! daling! van! de! instroom! in! de! nietE! rechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!tot!gevolg?! 1.2! Hoe!tevreden!zijn!de!gezinnen!over!de!interventie!door!het!Columbusexperiment?! 1.3! Wat!ervaren!de!gezinnen!als!de!werkzame!bestanddelen!van!het!Columbusexperiment?! 2. Hoe!duurzaam!zijn!de!effecten!van!het!Columbusexperiment?! 2.1! Hoeveel!heraanmeldingen!bij!het!CBJ!zijn!er!na!afronding!van!het!Columbusexperiment?! 2.2! In!welke!mate!ervaren!de!gezinnen!de!effecten!van!de!interventie!door!het!ColumbusexE periment!als!duurzaam?!! Daar!waar!hoofdonderzoeksvraag!1!focust!op!de!effectiviteit!van!het!Columbusproject!–!en!dit!niet! enkel!in!enge!zin!(doelbereiking!van!het!project)!maar!ook!in!de!bredere!betekenis!(het!meer!fundaE menteel!in!vraag!stellen!van!het!proces!en!de!beoogde!effecten)!–,!zoomt!hoofdonderzoeksvraag!2!in! op! de! duurzaamheid! van! de! effecten! van! het! Columbusexperiment.! Wanneer! we! vervolgens! kijken! naar! de! deelonderzoeksvragen,! zien! we! dat! de! vragen! 1.1! en!2.1!eerder!kwantitatief!van!aard!zijn.! Het!antwoord!op!deze!vragen!biedt,!idealiter,!een!objectief!en!cijfermatig!inzicht!in!de!evolutie!van! de!dossiers!die!werden!opgestart!en!afgerond!door!het!Columbusproject.!De!cijfergegevens!van!het! Columbusproject! zelf! roepen! immers! verschillende! vragen! en! onduidelijkheden! op! (cf.! supra! 1.5).!

!

34!


! Daarnaast!zijn!de!deelvragen!1.2,!1.3!en!2.2!voornamelijk!kwalitatief!van!aard,!waarbij!de!subjectieE ve,!persoonlijke!beleving!van!de!personen!die!de!interventie!door!het!Columbusproject!hebben!onE dergaan,!centraal!staat.! ! Hoewel! onze! onderzoeksvragen! voornamelijk! gericht! zijn! op! het! verwerven! van! een! inzicht! in! de! effecten!van!het!Columbusexperiment,!besteedden!we!tijdens!de!uitvoering!van!het!onderzoek!nog! steeds!uitgebreid!aandacht!aan!het!plan!en!het!proces!van!het!Columbusexperiment.!Dit!bleek!imE mers! wenselijk! en! nodig! te! zijn! om! een! gefundeerd! antwoord! op! de! onderzoeksvragen! te! kunnen! formuleren.! Het! kader! van! praktijkgestuurd! effectonderzoek! in! de! jeugdzorg! (cf.! infra! 2.2.3),! zoals! uitgewerkt!door!Van!Yperen!en!Veerman!(2008),!bood!ons!vervolgens!een!duidelijk!richtsnoer!bij!het! verder!uitwerken!van!onze!werkwijze!voor!de!evaluatie!en!bij!het!plannen!van!de!verschillende!onE derzoeksstappen.! ! !

2.2.3!Praktijkgestuurd!effectonderzoek!in!de!jeugdzorg! ! Van! Yperen! en! Veerman! (2008)! onderscheiden! vier! niveaus! van! bewijskracht! in! praktijkgestuurd! effectonderzoek.! Op! elk! niveau! wordt! op! een! andere,! specifieke! manier! bewijs! (‘practiceEbased! evidence’)! verzameld! voor! de! effectiviteit! van! een! interventie,! wat! dan! resulteert! in! een! overeenstemmende! kwalificatie! van! de! interventie.! De! verschillende! kwalificaties! worden! weergegeven!op!de!effectladder!(figuur!1).!! !

3.!Doeltreffend! 2.!Veelbelovend! 1.!Potentieel!

EvidenceHBased!Practice!

PracticeHBased!Evidence!

4.!Werkzaam!

!

Figuur!1!–!De!effectladder!in!de!kwaliteitsontwikkeling!van!de!praktijk!(Van!Yperen!&!Veerman,!2008,!32)!

! Het! eerste! niveau! van! bewijskracht! is! de! descriptieve! bewijskracht,! die! wordt! bekomen! door! het! nader!omschrijven!van!een!interventie!op!het!vlak!van!doel,!doelgroep,!aanpak!en!context.!Wanneer! een!interventie!op!deze!manier!beschreven!wordt,!is!sprake!van!een!potentieel!effectieve!interventie! (niveau!1,!onderaan!op!de!effectladder).!Een!trapje!hoger!wat!het!niveau!van!bewijskracht!betreft,! komt! de! theoretische! bewijskracht.! Deze! bereikt! men! door! de! interventietheorie! te! verduidelijken! die!verklaart!hoe!men!door!het!inzetten!van!de!interventie!de!gewenste!uitkomst!bij!de!doelgroep! bewerkstelligt.! Interventies! waarvoor! theoretische! bewijskracht! is! bereikt,! worden! veelbelovende! !

35!


! interventies!genoemd!(niveau!2!op!de!effectladder).!Ten!derde!kan!indicatieve!bewijskracht!worden! verworven! door! empirische! gegevens! te! verzamelen! over! de! interventie.! Dit! empirisch! onderzoek! kan! –! in! grote! lijnen! –! drie! verschillende! vormen! aannemen:! 1.! het! verrichten! van! voorE! en! nametingen!om!na!te!gaan!of!er!veranderingen!zijn!opgetreden;!2.!het!evalueren!van!de!mate!waarin! de!beoogde!doelen!zijn!bereikt;!en!3.!het!nagaan!van!de!tevredenheid!van!cliënten!over!de!geboden! hulp.!Interventies!die!op!dergelijke!manier!zijn!onderzocht!en!waarvoor!empirische!indicaties!voor!de! effectiviteit! zijn! gevonden,! worden! doeltreffende! interventies! genoemd! (niveau! 3! op! de! effectladder).!Het!laatste!en!hoogste!niveau!van!bewijskracht!is!ten!slotte!de!causale!bewijskracht,! die! wordt! bereikt! wanneer! er! een! vergelijking! is! met! een! controlegroep! –! samengesteld! via! ‘randomized!controlled!trial’32!–!die!de!te!evalueren!interventie!niet!gekregen!heeft.!In!dat!geval!kan! worden!nagegaan!in!welke!mate!bepaalde!effecten!zijn!toe!te!schrijven!aan!de!interventie,!dan!wel! aan!andere!beïnvloedende!(rand)factoren.!Interventies!waarvoor!causale!bewijskracht!is!gevonden,! worden! werkzame! interventies! genoemd! (niveau! 4,! bovenaan! op! de! effectladder).! Op! dit! vierde! niveau! is! de! ‘practiceEbased! evidence’! –! het! bewijs! dat! in! de! praktijk! gevonden! wordt! voor! de! effectiviteit!van!een!interventie!–!zodanig!sterk!dat!dit!kan!bijdragen!tot!het!vestigen!van!‘evidenceE based!practice’.!Dit!laatste!slaat!dan!op!een!praktijk/interventie!die!op!basis!van!(wetenschappelijk)! evaluatieonderzoek! is! gevalideerd! als! effectief! (Barkham! &! MellorEClark,! 2003;! Van! Yperen! &! Veerman,!2008).! ! Als! we! de! effectladder,! zoals! voorgesteld! in! figuur! 1,! en! de! bijhorende! indeling! volgens! de! bewijskracht!van!een!interventie!toepassen!op!dit!onderzoek,!kunnen!we!stellen!dat!dit!onderzoek!in! eerste! instantie! op! zoek! ging! naar! descriptieve! (niveau! 1),! theoretische! (niveau! 2)! en! indicatieve! bewijzen! (niveau! 3)! voor! de! effectiviteit! van! het! Columbusexperiment.! Aangezien! er! ook! een! beperkte,! kwantitatieve! vergelijking! was! met! een! controlegroep! die! de! interventie! door! het! Columbusproject!niet!heeft!ondergaan,!werd!in!tweede!instantie!ook!gezocht!naar!causale!bewijzen! (niveau!4)!voor!de!effectiviteit!van!het!Columbusexperiment,!al!dienen!deze!gegevens!met!de!nodige! voorzichtigheid!te!worden!geïnterpreteerd!(cf.!infra!2.4.2).!! ! In! deel! I! van! het! onderzoeksrapport! wordt! een! uitgebreide! en! objectieve! beschrijving! gegeven! van! het! Columbusexperiment! en! van! de! theoretische! achtergrond! daarvan,! wat! overeenkomt! met! –! respectievelijk!–!niveau!1!en!niveau!2!van!de!effectladder!van!Van!Yperen!en!Veerman!(2008).!In!deel! III!worden!vervolgens!de!bevindingen!vanuit!het!empirische!luik!van!het!onderzoek!besproken,!die!te! situeren!vallen!op!niveau!3!en!4!van!de!effectladder.!! ! Wanneer! we! deze! bespreking! over! praktijkgestuurd! effectonderzoek! in! de! jeugdzorg! wat! ruimer! situeren!binnen!de!algemene!literatuur!over!evaluatieonderzoek,!valt!op!dat!Van!Yperen!&!Veerman! in!hun!kader!voor!praktijkgestuurd!effectonderzoek!niet!enkel!stilstaan!bij!het!belang!van!een!goede! effectevaluatie! van! een! interventie,! maar! ook! de! nadruk! leggen! op! de! noodzaak! van! een! grondige! planE! en! procesevaluatie! (cf.! supra! 2.2.1).! De! eerste! stappen! in! praktijkgestuurd! effectonderzoek! bestaan! immers! uit! het! grondig! beschrijven! van! de! interventie! –! zodat! men! zicht! krijgt! op! de! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 32

! In! dit! geval! worden! personen! op! toevallige! wijze! verdeeld! over! de! controlegroep! (geen! interventie)! en! de! experimentele!groep!(interventie)!(Barkham!&!MellorEClark,!2003).!

!

36!


! doelgroep,! de! beoogde! effecten! en! de! gevolgde! werkwijze! –! en! uit! het! expliciteren! van! de! interventietheorie(en).! Dit! laatste! laat! toe! inzicht! te! verwerven! in! de! zogenaamde! werkzame! bestanddelen!van!een!interventie!(Van!Yperen,!2010).!! ! !

2.2.4!Fasen!in!het!empirisch!onderzoek! ! Bij!de!uitwerking!van!het!onderzoeksdesign!voor!het!empirisch!onderzoek,!hielden!we!rekening!met! de!bedenking!dat,!om!een!zogenaamde!‘waardekritische!analyse’!van!de!praktijk!mogelijk!te!maken,! evaluatieonderzoek!van!praktijkinterventies!niet!enkel!mag!bestaan!uit!een!kwantitatief!onderzoek,! maar! ook! een! kwalitatieve! component! moet! omvatten,! met! aandacht! voor! cliëntperspectieven! en! professionele!kennis!(Petr!&!Walter,!2009;!Nelen,!2008).!Bijgevolg!werd!voor!het!empirische!luik!van! het!onderzoek!zowel!een!kwantitatief!als!een!kwalitatief!luik!uitgetekend.!! ! Voor!de!kwalitatieve!fase!van!ons!onderzoek!namen!we!interviews!af!bij!een!selectie!van!tien!gezinE nen!die!in!de!loop!van!het!jaar!2010!werden!begeleid!door!het!Columbusproject.!Meer!bepaald!ginE gen!we!na!hoe!deze!gezinnen!het!Columbusexperiment!hebben!ervaren!en!of!ze!het!gevoel!hadden! dat!er!door!de!tussenkomst!van!Columbus!iets!is!veranderd.!Dit!kwalitatieve!onderzoeksluik!moest! ons! in! staat! stellen! een! antwoord! te! formuleren! op! de! onderzoeksvragen! 1.2,! 1.3! en! 2.2! (cf.! supra! 2.2.2).!Het!kwantitatieve!luik!van!het!onderzoek!boog!zich!vervolgens!over!de!dossiers!die!in!het!jaar! 2010! door! het! Columbusexperiment! werden! begeleid.! Meer! bepaald! gingen! we! op! basis! van! het! registratiesysteem!DOMINO!na!waarin!de!interventie!door!het!Columbusproject!resulteerde:!afronE ding!van!het!dossier!zonder!vervolg,!verdere!opvolging!door!het!CBJ!of!doorverwijzing!naar!de!nietE rechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!(NRTH).!Daarnaast!gingen!we!na!in!welke!mate!heraanmelE dingen!van!deze!dossiers!na!het!afronden!van!het!Columbusproject!voorkomen.!We!stelden,!na!matE ching!op!relevante!kenmerken,!eveneens!een!controlegroep!samen!uit!de!in!die!periode!niet!aan!het! Columbusproject! toegewezen! dossiers.! Vervolgens! vergeleken! we! de! gegevens! en! trajecten! van! de! Columbusgroep!met!de!controlegroep.!Het!kwantitatieve!luik!van!het!onderzoek!moest!ons!toelaten! een!antwoord!te!formuleren!op!de!deelonderzoeksvragen!1.1!en!2.1!(cf.!supra!2.2.2).!Hieronder,!in! de!paragrafen!2.3!tot!en!met!2.5,!gaan!we!meer!uitgebreid!in!op!onze!werkwijze!bij!de!uitvoering!van! het!kwalitatieve!en!het!kwantitatieve!luik!van!het!empirisch!onderzoek.! ! ! !

2.3!Selectie!en!werving!van!de!onderzoekseenheden! !

2.3.1!De!onderzoekseenheden! ! In! dit! onderzoek! bestonden! de! onderzoekseenheden! of! dragers! van! informatie! (Billiet! &! Waege,! 2003)! in! de! eerste! plaats! uit! de! gezinnen! die! de! interventie! door! het! Columbusproject! hebben! ondergaan.!We!wilden!aan!de!hand!van!interviews!namelijk!nagaan!hoe!de!gezinnen!de!interventie! hebben! ervaren! en! of! ze! het! gevoel! hebben! dat! deze! interventie! effect! heeft! gehad.! In! de! tweede! plaats!bestonden!de!dragers!van!informatie!uit!de!bij!het!CBJ!aangemelde!dossiers,!die!op!basis!van! !

37!


! de! vier! selectiecriteria! (caseEonderzoek,! nieuwe! aanmelding,! mandaat! bij! minstens! één! van! de! beE trokken!gezinsleden!om!deel!te!nemen!aan!Columbus!en!veiligheid!niet!in!het!gedrang)!in!aanmerE king!kwamen!om!deel!te!nemen!aan!het!Columbusexperiment!en!die!uiteindelijk!al!dan!niet!de!interE ventie!door!het!Columbusproject!ondergingen.!Het!was!immers!ons!doel!om!voor!deze!dossiers,!aan! de!hand!van!een!kwantitatieve!analyse,!te!bekijken!welk!gevolg!eraan!gegeven!werd!en!of!er!in!de! daaropvolgende!periode!een!heraanmelding!plaatsvond.!! ! Omwille! van! de! beperkte! onderzoekstermijn33! was! het! niet! mogelijk! om! voor! het! kwalitatieve! luik! van! het! onderzoek! alle! in! 2010! bij! het! Columbusproject! betrokken! gezinnen! te! bevragen.! Er! moest! dus! een! selectie! worden! gemaakt! van! de! gezinnen! die! nader! onderzocht! zouden! worden.! Hiervoor! werd!gebruik!gemaakt!van!een!aselecte!of!willekeurige!steekproeftrekking!(Billiet!&!Waege,!2003)!uit! de!groep!van!gezinnen!die!in!het!jaar!2010!werden!begeleid!door!het!Columbusproject.!Ook!voor!het! kwantitatieve!luik!van!het!onderzoek!werd!een!selectie!verricht!op!de!initiële!groep!van!dossiers!die! in!aanmerking!kwamen!voor!het!onderzoek.!De!concrete!werkwijze!voor!de!selectie!en!werving!van! beide!groepen!onderzoekseenheden!(de!gezinnen!en!de!dossiers)!wordt!hieronder!meer!uitgebreid! toegelicht.! ! !

2.3.2!Selectie!en!werving! ! 1)'De'gezinnen' ! Voorafgaand!aan!de!start!van!het!empirisch!onderzoek,!stelden!we!ons!tot!doel!om!–!van!de!in!totaal! 71!gezinnen!die!in!2010,!op!aanmelding!van!het!CBJ!Kortrijk!(69)!of!het!CBJ!RoeselareETielt!(2),!door! het! Columbusexperiment! werden! begeleid! en! waar! de! interventie! reeds! was! afgerond! –! tien! gezinnen! te! bevragen.! We! hielden! bij! onze! selectie! rekening! met! het! gelijktijdig! lopend! meesterproefonderzoek!aan!de!UGent34,!dat!eveneens!tot!doel!had!tien!gezinnen!te!bevragen!over! hun!ervaringen!met!het!Columbusproject.!! ! De! uiteindelijke! selectie! van! de! tien! gezinnen! voor! ons! onderzoek! gebeurde! aan! de! hand! van! een! gefaseerde! werkwijze.! In! eerste! instantie! maakten! we! –! op! basis! van! de! dossiergegevens! van! het! Columbusproject!–!een!ruwe!onderverdeling!in!vier!categorieën,!volgens!de!wijze!van!afronding!van! een! dossier:! zonder! vervolg,! verdere! opvolging! door! het! CBJ,! nietErechtstreeks! toegankelijke! hulverlening! (NRTH)! en! zonder! vervolg! met! daarna! een! heraanmelding! op! het! CBJ.! Vervolgens! vroegen! we! de! medewerkers! van! het! Columbusexperiment! om! de! 71! in! 2010! aangemelde! en! afgeronde! dossiers! te! ordenen,! enerzijds! volgens! deze! vier! categorieën! en! anderzijds! volgens! de! datum!van!aanmelding!van!het!dossier!bij!Columbus.!Het!was!ons!doel!om!van!de!eerste!categorie! (afronding! ‘zonder! vervolg’)! vier! dossiers! te! selecteren! en! van! de! tweede! (afronding! ‘verdere! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 33

!De!onderzoekstermijn!voor!het!kwalitatieve!luik!van!het!onderzoek!besloeg!de!periode!van!21!februari!tot!29! april!2011.! 34 !De!Ly,!C.!(2011).!Van!diagnostiek!naar!positieve!heroriëntering!–!het!Columbusexperiment,!(Ongepubliceerde)! meesterproef.!UGent,!Gent.!

!

38!


! opvolging! door! het! CBJ’),! derde! (afronding! ‘NRTH’)! en! vierde! categorie! (afronding! ‘zonder! vervolg! met!heraanmelding!op!het!CBJ’)!telkens!twee!dossiers!over!te!houden.!Op!die!manier!wilden!we!in! onze!uiteindelijke!steekproef!een!voldoende!grote!verscheidenheid!naar!wijze!van!afronding!(en!dus! ook!naar!ernst!van!de!problematiek)!garanderen.!Verder!was!het!de!bedoeling!om!per!categorie!te! voorzien! in! een! evenredige! verdeling! tussen! recente! en! oudere! dossiers,! aangezien! dergelijke! verdeling! ons! zou! toelaten! de! mogelijke! effecten! van! eventuele! evoluties! in! de! werkwijze! van! het! Columbusproject! te! neutraliseren.! Hoewel! het! in! kwalitatief! onderzoek! niet! de! bedoeling! is! representativiteit!na!te!streven,!poogden!we!in!onze!uiteindelijke!steekproef!van!gezinnen!dus!toch! voldoende!relevante!variatie!in!te!bouwen.!! ! Op!basis!van!de!op!deze!manier!bekomen!lijst,!die!ook!melding!maakte!van!de!taal!die!in!het!gezin! wordt! gesproken! (indien! verschillend! van! het! Nederlands),! stelden! we! een! plan! van! werkwijze! op! voor!de!contactname!met!de!gezinnen.!In!de!eerste!plaats!wilden!we!vermijden!dat!gezinnen!zowel! door!ons!als!door!de!meesterproefstudente!van!de!UGent!gecontacteerd!zouden!worden!om!deel!te! nemen! aan! het! onderzoek.! Daarom! werd! bepaald! dat! onze! selectie! van! respondenten! werd! uitgevoerd! op! de! oneven! nummers! op! de! lijst! en! dat! de! selectie! voor! het! meesterproefonderzoek! van!de!UGent!gebeurde!op!de!even!nummers!op!de!lijst.!Vervolgens!weerhielden!we,!uit!praktische! overwegingen,!de!tien!anderstalige!gezinnen!uit!de!selectie.!Na!doorvoering!van!deze!twee!criteria,! bleven! er! 32! gezinnen! over! die! we! konden! contacteren! voor! ons! onderzoek.! Voor! het! meesterproefonderzoek!van!de!UGent!bleven!er!op!die!manier!30!gezinnen!over.!! ! Om!de!privacy!van!de!gezinnen!te!respecteren,!werd!beslist!om!–!zowel!voor!ons!onderzoek!als!voor! het!onderzoek!van!de!UGent!–!de!eerste!contactname!te!laten!gebeuren!door!de!medewerkers!van! het!Columbusproject.!Deze!kregen!van!ons!een!beknopte!beschrijving!van!de!doelstellingen!van!het! onderzoek!en!van!de!werkwijze!voor!de!interviews,!zodat!ze!eventuele!vragen!hierover!reeds!konden! beantwoorden.!Enkel!van!de!gezinnen!die!via!deze!weg!bereid!werden!gevonden!om!mee!te!werken! aan! het! onderzoek,! werden! ons! de! contactgegevens! bezorgd.! Concreet! bestond! de! werkwijze! voor! de! eerste! contactname! erin! dat! de! medewerkers! van! het! Columbusproject! één! van! de! ouders! contacteerden!en!nagingen!of!er!een!principiële!bereidheid!was!mee!te!werken!aan!het!onderzoek.! Wanneer! deze! ouder! dan! toestemde! met! ons! onderzoek,! werd! ons! het! telefoonnummer! van! deze! persoon! bezorgd.! Van! de! in! totaal! 32! gezinnen! die! in! aanmerking! kwamen! voor! ons! onderzoek,! werden! 18! ouders! (van! 18! verschillende! gezinnen)! bereid! gevonden! om! mee! te! werken! met! het! onderzoek.!Hierbij!dienen!we!op!te!merken!dat!de!medewerkers!van!het!Columbusproject!de!indruk! hadden!dat!de!gezinnen!die!niet!wilden!meewerken!aan!het!onderzoek,!vaak!de!gezinnen!waren!bij! wie!het!proces!van!het!Columbusexperiment!moeizaam!was!verlopen.!Er!werd!echter!geen!manier! gevonden!om!hieraan!tegemoet!te!komen.! ! Van! zodra! we! van! de! medewerkers! van! het! Columbusproject! de! contactgegevens! van! alle! (ouders! van!de)!gezinnen!die!wilden!meewerken!aan!het!onderzoek!hadden!verkregen,!maakten!we!hieruit! een! eigen! selectie! van! tien! gezinnen! die! we! wilden! interviewen.! Hierbij! lieten! we! ons! leiden! door! onze! vooropgestelde! aantallen! per! categorie:! vier! uit! de! categorie! ‘afronding! zonder! vervolg’! en! telkens! twee! uit! de! categorieën! ‘verdere! opvolging! door! het! CBJ’,! ‘NRTH’! en! ‘afronding! zonder! vervolg! maar! met! heraanmelding! op! het! CBJ’.! Omdat! de! ouder! van! één! gezin! uit! de! categorie!

!

39!


! ‘afronding! zonder! vervolg! maar! met! heraanmelding! op! het! CBJ’! uiteindelijk! toch! niet! wilde! meewerken!aan!ons!onderzoek!en!omdat!er!van!deze!categorie!slechts!twee!gezinnen!waren!die!we! konden!contacteren,!selecteerden!we!uit!de!categorie!‘afronding!NRTH’!een!extra!gezin,!waarvan!de! gecontacteerde!ouder!wel!meteen!wou!meewerken.!Bijgevolg!kwamen!we!uit!bij!volgende!verdeling! van! de! tien! gezinnen! over! de! vier! categorieën:! vier! gezinnen! uit! de! categorie! ‘afronding! zonder! vervolg’,!twee!uit!de!categorie!‘verdere!opvolging!door!het!CBJ’,!drie!uit!de!categorie!‘NRTH’!en!één! uit!de!categorie!‘afronding!zonder!vervolg!maar!met!heraanmelding!op!het!CBJ’.!Negen!van!de!tien! geselecteerde! gezinnen! werden! doorverwezen! naar! Columbus! door! het! CBJ! van! Kortrijk,! één! gezin! door!het!CBJ!van!RoeselareETielt.! ! Van! elk! van! deze! tien! gezinnen! werd! de! ouder,! waarvan! we! van! de! medewerkers! van! het! Columbusproject!het!telefoonnummer!hadden!verkregen,!gecontacteerd!om!een!afspraak!te!maken! voor!de!afname!van!het!interview.!Tijdens!dit!contact!werd!ook!telkens!expliciet!gevraagd!of!er!nog! andere! gezinsleden! –! en! in! het! bijzonder! het! bij! het! Columbusexperiment! betrokken! kind!–! wilden! deelnemen! aan! het! onderzoek.! Uiteindelijk! werkten! dertien! personen! van! tien! verschillende! gezinnen! mee! met! ons! onderzoek.! Met! uitzondering! van! één! gezin,! waarvan! enkel! de! stiefvader! werd! bevraagd,! werd! steeds! één! van! beide! biologische! ouders! geïnterviewd! (in! vier! gevallen! de! vader! en! in! vijf! gevallen! de! moeder).! In! drie! gevallen! werd! daarnaast! ook! nog! respectievelijk! de! moeder,! de! stiefvader! en! de! broer! van! de! jongere! waarvoor! het! Columbusexperiment! was! tussengekomen,!geïnterviewd.!Hoewel!dit!nadrukkelijk!werd!gevraagd,!zijn!we!er!geen!enkele!keer!in! geslaagd!de!jongere!waarvoor!het!Columbusproject!was!tussengekomen!te!bevragen.!Dit!zou!volgens! de! gecontacteerde! ouders! immers! niet! mogelijk! te! zijn.! In! één! geval! was! dit! omdat! de! betrokken! jongere!volgens!de!moeder!niet!graag!praatte!over!het!Columbusproject,!omdat!hij!dit!niet!positief! had!ervaren.!In!vijf!andere!gevallen!bleek!het!betrokken!kind!niet!meer!thuis!te!wonen!en!was!er!nog! weinig!(of!geen)!contact!meer!tussen!ouder(s)!en!kind.!In!de!overige!vier!gevallen!waren!er!(terug!of! nog! steeds)! problemen! in! het! gezin! (cf.! infra! 3.2.5,! 2),! waardoor! de! ouders! het! niet! aangewezen! vonden! dat! hun! kind! geïnterviewd! werd! over! Columbus! en! er! bij! de! jongere! zelf! ook! weinig! bereidheid!zou!zijn!aan!het!interview!mee!te!werken.!Aangezien!het!ons!niet!opportuun!leek!in!deze! gevallen!verder!aan!te!dringen!–!dit!hield!immers!het!risico!in!dat!we!ook!de!medewerking!van!de! ouders!zouden!verliezen!–!ondernamen!we!geen!verdere!stappen!om!alsnog!de!betrokken!jongeren! te!contacteren.!! ! 2)'De'dossiers' ! Voor! de! selectie! van! de! bij! het! CBJ! aangemelde! dossiers! voor! het! kwantitatieve! luik! van! ons! onderzoek,! bekeken! we! in! de! eerste! plaats! welke! periode! we! als! referentieperiode! zouden! nemen! voor!onze!kwantitatieve!analyse.!Aangezien!het!Columbusproject!van!start!is!gegaan!in!februari!2010! (cf.! supra! 1.2),! kozen! we! ervoor! onze! referentieperiode! –! zowel! voor! de! experimentele! (Columbus)groep! als! voor! de! controlegroep! –! vast! te! leggen! van! januari! 2010! tot! januari! 2011.! De! referentieperiode! beslaat! dus! één! jaar,! wat! moest! toelaten! voldoende! dossiers! in! de! analyse! te! betrekken!en!voor!deze!dossiers!op!te!volgen!wat!de!verdere!afwikkeling!was!in!de!loop!van!het!jaar! 2010!en!het!begin!van!het!jaar!2011.!De!(nieuwe)!aanmeldingen,!beslissingen!en!creaties!van!caseE onderzoek! in! de! door! ons! bestudeerde! dossiers! werden! uiteindelijk! bijgehouden! tot! 15! april! 2011,!

!

40!


! waarna!we!van!start!gingen!met!de!eigenlijke!analyse.!Het!gevolg!hiervan!is!dat!nieuwe!verrichtingen! in!een!dossier,!ná!de!datum!van!15!april!2011,!niet!door!ons!zijn!meegenomen!in!de!analyse.! In! de! tweede! plaats! bekeken! we,! samen! met! de! verantwoordelijken! van! het! DOMINOE registratiesysteem! van! het! Agentschap! Jongerenwelzijn35,! wat! de! mogelijkheden! waren! voor! het! samenstellen!van!een!controlegroep!van!dossiers!die!de!interventie!door!het!Columbusproject!niet! hebben! ondergaan! en! die! beantwoorden! aan! dezelfde! criteria! dan! de! groep! dossiers! die! de! interventie!door!het!Columbusproject!wel!hebben!ondergaan.!Als!selectiecriteria!namen!we!de!vier! cumulatieve! voorwaarden! om! doorverwezen! te! kunnen! worden! naar! het! Columbusproject:! het! dossier!moet!in!aanmerking!komen!voor!caseEonderzoek,!er!is!een!mandaat!bij!minstens!één!van!de! betrokken!gezinsleden!om!deel!te!nemen!aan!het!Columbusproject,!de!veiligheid!van!de!betrokkeE nen! is! niet! in! het! gedrang! en! het! gaat! om! een! nieuwe,! recente! aanmelding! (cf.! supra! 1.2).! Al! snel! werd!duidelijk!dat,!behalve!de!criteria!‘caseEonderzoek’!en!‘nieuwe!aanmelding’,!deze!selectiecriteria! niet!geregistreerd!worden!in!DOMINO!en!bovendien!vrij!subjectief!zijn,!waardoor!het!moeilijk!(zoniet! onmogelijk)!was!om!deze!toe!te!passen!op!andere!dossiers.!De!bepaling!van!de!scores!op!de!criteria! ‘veiligheid! niet! in! het! gedrang’! en! ‘mandaat! bij! minstens! een! van! de! betrokkenen’! dient! immers! voldoende! geïnformeerd! te! gebeuren,! op! basis! van! gegevens! in! het! dossier! of! na! toetsing! bij! het! gezin,!wat!impliceert!dat!dit!retroactief!en!geval!per!geval!zou!moeten!worden!nagegaan.!Bijgevolg! kozen!we!ervoor!onze!controlegroep!te!beperken!tot!het!CBJ!van!Kortrijk,!aangezien!dit!CBJ!een!CE label! toekent! aan! alle! dossiers! die! voldoen! aan! de! vier! voorwaarden! om! in! te! stappen! in! het! Columbusproject! (cf.! supra! 1.2)! en! de! controlegroep! dus! gemakkelijk! zou! kunnen! worden! samengesteld! uit! die! dossiers! die! een! CElabel! kregen! toegekend! maar! uiteindelijk! niet! werden! doorverwezen!naar!het!Columbusproject.!! ! Gezien! de! moeilijke! toepasbaarheid! van! de! vier! selectiecriteria! op! de! dossiers! van! andere! CBJ’s! en! gegeven!de!grote!verschillen!in!instroombeleid!tussen!de!diverse!CBJ’s,!leek!het!ons!niet!zinvol!om! andere! comités! dan! het! CBJ! Kortrijk! bij! het! onderzoek! te! betrekken.! In! dat! geval! zouden! we! onze! bevindingen! namelijk! onder! zoveel! voorbehoud! moeten! formuleren,! dat! ze! aan! kracht! zouden! verliezen.!Ook!de!dossiers!van!het!CBJ!van!RoeselareETielt!werden!niet!gebruikt!bij!het!samenstellen! van!de!controlegroep,!aangezien!onze!referentieperiode!liep!van!januari!2010!tot!januari!2011!en!het! CBJ! van! RoeselareETielt! pas! vanaf! half! november! 2010! dossiers! kon! doorverwijzen! naar! Columbus.! Bovendien! worden! de! vier! selectiecriteria,! voor! de! dossiers! die! niet! worden! doorverwezen! naar! Columbus,! in! dit! CBJ! niet! geregistreerd! (cf.! supra! 1.2).! Dit! alles! maakte! het! noodzakelijk! om! niet! alleen!de!controlegroep,!maar!ook!de!groep!van!ColumbusEdossiers!enkel!samen!te!stellen!op!niveau! van!het!CBJ!Kortrijk.! ! Nadat!we!bovenstaande!keuzes!voor!de!selectie!van!de!dossiers!hadden!gemaakt,!vroegen!we!bij!het! Agentschap! Jongerenwelzijn! de! gegevens! op! in! DOMINO! van! de! cliënten! die! in! 2010! door! het! CBJ! Kortrijk! werden! doorverwezen36! naar! het! Columbusproject.! Op! deze! manier! verkregen! we! in! een! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 35

!Het!was!immers!de!bedoeling!om!onze!analyses!voor!het!kwantitatieve!luik!van!het!onderzoek!te!verrichten! aan!de!hand!van!DOMINO,!dat!–!per!minderjarige!die!is!aangemeld!bij!het!CBJ!–!bijhoudt!wat!diens!traject!is! doorheen!de!bijzondere!jeugdzorg.!! 36 ! Het! criterium! is! hier! dus! de! doorverwijzing! naar! het! Columbusproject! in! de! loop! van! het! jaar! 2010,! wat! enigszins!verschillend!is!van!het!onder!2.3.2,!1)!vermelde!criterium!van!begeleiding!van!en!afronding!door!het!

!

41!


! ExcelEbestand! de! dossiergegevens! van! 68! cliënten.! Omdat! uit! cijfergegevens! van! het! Columbusexperiment! zelf! echter! bleek! dat! negen! andere! cliënten! ook! werden! begeleid! door! het! project,! hoewel! dit! niet! als! dusdanig! geregistreerd! was! in! DOMINO,! vroegen! we! ook! de! dossiergegevens!van!deze!cliënten!op.!Zo!kwamen!we!uit!bij!een!totaal!van!77!cliënten!die!in!2010! werden! doorverwezen! naar! het! Columbusexperiment! en! waarvan! de! dossiers! zouden! worden! betrokken!in!onze!verdere!analyse.! ! Vervolgens! werd! contact! opgenomen! met! de! teamverantwoordelijke! van! het! CBJ! Kortrijk! om! een! overzichtslijst! te! verkrijgen! van! de! nummers! van! alle! dossiers! die! in! 2010! het! CElabel! hadden! gekregen!maar!uiteindelijk!niet!werden!doorverwezen!naar!het!Columbusproject.!De!bedoeling!was! om,! aan! de! hand! van! het! nummer! van! het! dossier37,! de! trajecten! van! de! daarbij! horende! cliënt! in! DOMINO! op! te! vragen! bij! het! Agentschap! Jongerenwelzijn.! Uiteindelijk! kregen! we! van! de! teamverantwoordelijke!van!het!CBJ!Kortrijk!een!lijst!met!50!dossiernummers,!wat!aanzienlijk!minder! was!dan!verwacht,!aangezien!in!2010!door!het!CBJ!Kortrijk!77!dossiers!werden!doorverwezen!naar! Columbus!(cf.!supra)!en!er!logischerwijze38!van!werd!uitgegaan!dat!de!groep!van!CElabel!dossiers,!die! niet! werd! toegewezen! aan! het! project,! minstens! zo! groot! zou! zijn.! Dit! gegeven! werd! dan! ook! bevraagd!bij!de!teamverantwoordelijke!van!het!CBJ!Kortrijk.!Deze!gaf!aan!dat!de!registratie!van!de!CE label!dossiers!door!de!consulenten!van!het!CBJ!Kortrijk!niet!steeds!even!systematisch!verloopt.!Met! andere!woorden:!dossiers!die!niet!worden!doorverwezen!naar!het!project!maar!die!wel!voldoen!aan! de!vier!selectiecriteria,!worden!niet!altijd!consequent!gemarkeerd!als!CElabel!dossier.!Dit!zou!dus!de! oorzaak! van! de! gevonden! discrepantie! kunnen! zijn.! Daarnaast! leidt! dit! tot! een! zekere! onbetrouwbaarheid! in! de! vergelijking! tussen! de! experimentele! en! de! controlegroep,! aangezien! de! controlegroep! niet! volledig! is.! Bovendien! kunnen! hierbij! bedenkingen! worden! geformuleerd! met! betrekking!tot!het!werkelijk!‘ad!random’!zijn!van!de!selectieprocedure!(c.!supra!1.2).! ! Nadat! in! DOMINO! de! gegevens! van! de! cliënten! horende! bij! deze! vijftig! dossiernummers! werden! opgevraagd,! bleek! uit! het! ExcelEbestand! dat! elf! cliënten! in! 2010! uiteindelijk! toch! waren! doorverwezen!naar!het!Columbusproject!en!dus!ook!voorkwamen!in!het!bestand!van!de!ColumbusE dossiers.!Deze!moesten!bijgevolg!worden!geschrapt!uit!onze!controlegroep.!Ook!de!dossiergegevens! van!twee!andere!cliënten!moesten!worden!verwijderd!uit!de!controlegroep,!aangezien!deze!werden! doorverwezen!naar!de!rechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!(CLB!en!CAW)!en!bijgevolg!niet!meer! voldeden! aan! de! voorwaarde! van! caseEonderzoek.! Uiteindelijk! bleven! in! de! controlegroep! voor! de! verdere!analyse!nog!de!dossiergegevens!van!35!cliënten!over.! ! ! !

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Columbusproject!in!het!jaar!2010.!Eventuele!verschillen!in!de!vermelde!aantallen!dossiers!zijn!bijgevolg!hieraan! te!wijten.! 37 !Elke!nieuwe!aanmelding!bij!het!CBJ!komt!overeen!met!een!specifiek!nummer!dat!wordt!toegekend!aan!het! dossier.!Eén!cliënt!kan!op!die!manier!verschillende!dossiernummers!hebben.! 38 !In!2010!werden!op!het!niveau!van!het!CBJ!Kortrijk!immers!320!caseEonderzoeken!opgestart!na!aanmelding.!

!

42!


!

2.4!Dataverzameling:!de!interviews! ! De!interviews!met!de!tien!door!ons!geselecteerde!gezinnen!voor!het!onderzoek!vonden!plaats!in!de! periode!tussen!14!maart!en!31!maart!2010.!Ze!gingen!allemaal!door!bij!de!gezinnen!thuis.!In!de!drie! gevallen!waar!meer!dan!één!persoon!uit!hetzelfde!gezin!werd!bevraagd!(cf.!supra!2.3.2,!1),!gebeurde! het! interview! in! twee! gevallen! collectief! –! waarbij! steeds! uitdrukkelijk! werd! gevraagd! naar! de! afzonderlijke! mening! van! beide! personen! –! en! in! één! geval! individueel! –! waarbij! de! twee! onderzoekers! gelijktijdig! en! afzonderlijk,! in! een! aparte! ruimte! één! persoon! interviewden.! Met! uitzondering! van! het! ene! interview! waarbij! beide! respondenten! van! hetzelfde! gezin! apart! werden! bevraagd,! vonden! de! overige! interviews! steeds! plaats! in! aanwezigheid! van! beide! onderzoekers,! waarbij!afwisselend!de!ene!onderzoeker!de!vragen!stelde!en!de!andere!onderzoeker,!eventueel!en! waar!nodig,!enkele!bijvragen!stelde.! ! Er!werd!geopteerd!voor!semiEgestructureerde!interviews,!waarbij!–!voor!het!goede!verloop!ervan!–! op!voorhand!een!topiclijst!werd!opgesteld!met!daarin!de!verschillende!onderwerpen!(topics)!die!in! elk!interview!aan!bod!moesten!komen!en!die!moesten!bijdragen!tot!het!vinden!van!een!antwoord!op! de! onderzoeksvragen! (Billiet! &! Waege,! 2003).! Een! inspiratiebron! voor! deze! topiclijst! was! de! tevredenheidsmeting! van! het! Columbusproject,! waarvan! de! vragen! zijn! terug! te! vinden! op! de! website! van! het! Columbusexperiment.39! Deze! tevredenheidsmeting! werd! aangepast! en! verfijnd,! zodat!deze!voldeed!aan!de!methodologische!vereisten!van!een!goede!topiclijst.!Ook!werden!de!reeds! ingevulde! tevredenheidsmetingen! –! verkregen! via! de! medewerkers! van! het! Columbusproject! – geanalyseerd!om!na!te!gaan!welke!vragen!ervan!moeilijk!waren!om!te!beantwoorden.!Deze!vragen! werden! geherformuleerd! in! onze! topiclijst,! zodat! een! maximale! verstaanbaarheid! van! de! vragen! gegarandeerd! was.! Daarnaast! werd! een! aantal! vragen! uit! de! oorspronkelijke! tevredenheidsmeting! weggelaten,! omdat! deze! niet! relevant! waren! met! het! oog! op! het! beantwoorden! van! de! onderzoeksvragen.!Andere!vragen!werden!dan!weer!toegevoegd,!omdat!ze!wel!belangrijk!waren!in! het!licht!van!de!onderzoeksvragen.!Inspiratie!voor!deze!nieuwe!topics!haalden!we!voornamelijk!uit! het!beschrijvende!luik!van!het!onderzoek!(cf.!supra!1.2!E!1.4).!Met!het!oog!op!het!gebruikersgemak! en! om! ervoor! te! zorgen! dat! de! verschillen! in! interviewstijl! tussen! de! twee! onderzoekers! werden! beperkt,!kozen!we!ervoor!de!vraagformulering!in!de!topiclijst!uit!te!schrijven,!evenwel!zonder!hier!al! te! strikt! aan! vast! te! houden.! Verder! werd! de! topiclijst! in! de! loop! van! de! dataverzamelingsfase! enigszins!aangepast!–!voornamelijk!op!het!vlak!van!de!formulering!van!de!vragen,!in!functie!van!de! begrijpbaarheid! ervan! –! echter! zonder! dat! de! inhoud! ervan! wijzigde.! De! uiteindelijke! topiclijst! is! opgenomen!in!bijlage!1,!achteraan!dit!onderzoeksrapport.!Deze!topiclijst!vormde!logischerwijze!het! uitgangspunt!van!de!interviews,!hoewel!de!vraagstelling!en!de!volgorde!van!de!vragen!kon!variëren,! afhankelijk! van! de! eigen! inbreng! van! de! respondenten.! Door! middel! van! gericht! doorvragen,! streefden!we!er!bovendien!naar!om!sociaalwenselijke!antwoorden!zoveel!als!mogelijk!te!vermijden,! waarbij!we!er!steeds!voor!zorgden!dat!we!nooit!sturend!te!werk!gingen!(Baarda!&!De!Goede,!2007).! !

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 39

!http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7,!geraadpleegd!op!22!februari!2011.!

!

43!


! De! interviews! duurden! gemiddeld! zo’n! drie! kwartier,! waarbij! het! kortste! interview! 25! minuten! duurde! en! het! langste! interview! 1! uur! en! 20! minuten! in! beslag! nam.! De! interviews! werden! steeds! opgenomen!met!een!bandrecorder!en!nadien!integraal!uitgetypt.! ! ! !

2.5!DataXanalyse! !

2.5.1!Analyse!van!de!interviews! ! De!analyse!van!de!uitgetypte!interviews!gebeurde!met!behulp!van!het!computerprogramma!Nvivo,! dat!software!aanbiedt!voor!de!kwalitatieve!analyse!van!data,!en!vond!plaats!in!twee!fases,!volgens! de! twee! gangbare! vormen! van! coderen,! namelijk! open! en! axiaal! coderen! (Boeije,! 2005;! Decorte,! 2009).!De!fase!van!het!open!coderen!hield!in!dat!de!transcripts!van!de!interviews,!elk!afzonderlijk,! zorgvuldig!werden!gelezen,!waarna!ze!werden!opgedeeld!in!fragmenten!van!bij!elkaar!horende!tekst.! Vervolgens!werden!deze!fragmenten!gelabeld!met!een!code,!waarbij!we!ons!enerzijds!baseerden!op! de!woorden!van!de!respondenten!zelf,!en!anderzijds!op!de!begrippen!die!in! het!beschrijvende!luik! naar!voor!waren!gekomen.!Nadat!we!dit!voor!elk!interview!zo!hadden!gedaan,!groepeerden!we!de! fragmenten! die! eenzelfde! code! hadden! gekregen,! en! vergeleken! we! deze! fragmenten! voor! een! eerste!keer!met!elkaar.!Dit!open!coderen!van!de!interviews!resulteerde!in!een!lijst!met!codes,!die!de! basis!vormde!van!onze!uiteindelijke!codeboom!(cf.!infra).! ! Na!de!fase!van!het!open!coderen,!gingen!we!over!tot!het!axiaal!coderen.!Tijdens!deze!fase!dachten! we! dieper! na! over! de! initiële! codering.! Hiertoe! controleerden! we! of! de! fragmenten! die! in! eerste! instantie!aan!een!bepaalde!code!waren!toegekend,!hier!ook!effectief!thuis!hoorden!of!beter!onder! een! andere! code! werden! geplaatst.! Vervolgens! werden! de! verschillende! fragmenten! met! dezelfde! code!voor!een!tweede!keer!met!elkaar!vergeleken,!waarbij!ditmaal!expliciet!werd!nagegaan!of!deze! fragmenten!inhoudelijk!consistent!waren!en!elk!afzonderlijk!de!code!dekten.!Dit!maakte!dat!af!en!toe! een!nieuwe!code!moest!worden!gecreëerd,!waaronder!dan!(delen!van)!fragmenten!werden!geplaatst! die!eerst!bij!een!andere!code!hoorden.!Verder!werden!een!aantal!codes!samengevoegd!op!basis!van! hun!inhoudelijke!samenhang,!terwijl!sommige!andere!codes!werden!geschrapt!wegens!hun!beperkte! relevantie!in!het!licht!van!de!onderzoeksvragen.!De!belangrijkste!stap!tijdens!de!fase!van!het!axiaal! coderen!bestond!tot!slot!uit!het!organiseren!van!de!codes,!zodat!een!‘echte’!codeboom,!met!hoofdE! en! subcodes,! ontstond! (zie! bijlage! 2).! Deze! codeboom! hielp! ons! om! de! veelheid! aan! informatie! vanuit! de! interviews! te! ordenen! en! te! interpreteren,! en! vormde! een! bruikbare! structuur! voor! de! uiteindelijke!rapportage!over!onze!onderzoeksbevindingen.! ! !

2.5.2!Analyse!van!de!dossiers! ! De! analyse! van! de! trajectgegevens! uit! DOMINO! van! de! cliënten! uit! zowel! de! experimentele! (Columbus)groep! als! de! controlegroep! (cf.! supra! 2.3.2,! 2),! gebeurde! aan! de! hand! van! Excel,! in! een! apart! bestand! voor! elke! groep.! Voor! beide! groepen! bevatte! het! ExcelEbestand! informatie! over! !

44!


! volgende!elementen:!IDEnummer!van!de!cliënt,!geslacht,!geboortedatum,!leeftijd!van!de!cliënt!op!het! moment! van! de! aanmelding(en),! datum! van! aanmaak! van! het! dossier! na! aanmelding! bij! het! CBJ! (meerdere!mogelijkheden!indien!verschillende!aanmeldingen),!IDEnummer!van!het!dossier,!verwijzer,! datum! van! de! initiële! beslissing! na! aanmelding! bij! het! CBJ! (meerdere! mogelijkheden! indien! verschillende!aanmeldingen),!en!inhoud!van!de!initiële!beslissing(en).!Waar!dit!van!toepassing!was,! werd!tevens!ook!informatie!opgenomen!over!de!datum!van!aanmaak!van!caseEonderzoek!(meerdere! mogelijkheden!indien!meerdere!keren!aanmaak!van!caseEonderzoek),!de!datum!waarop!werd!beslist! een! maatregel! op! te! leggen! (meerdere! mogelijkheden! indien! meermaals! een! maatregel! werd! opgelegd),! de! inhoud! van! de! opgelegde! maatregel(en),! de! startdatum! van! de! maatregel(en),! de! einddatum!van!de!maatregel(en),!de!naam!van!de!voorziening(en)!die!de!maatregel(en)!uitvoert,!de! gemeente! van! de! uitvoerende! voorziening(en),! en! de! naam! van! de! specifieke! afdeling(en)! van! de! uitvoerende!voorziening(en).! ! In! eerste! instantie! werden,! enerzijds! voor! de! experimentele! groep! en! anderzijds! voor! de! controlegroep,! frequentieverdelingen! en! grafieken! berekend! voor! de! –! in! het! licht! van! de! onderzoeksvragen! –! relevante! variabelen.! Vervolgens! werden! deze! frequentieverdelingen! en! grafieken! van! beide! groepen! met! elkaar! vergeleken,! met! het! oog! op! het! formuleren! van! een! antwoord!op!de!onderzoeksvragen.!! ! ! !

2.6!Betrouwbaarheid!en!validiteit! ! De!kwaliteit!van!(empirisch)!onderzoek!is!onlosmakelijk!verbonden!met!de!termen!(interne/externe)! betrouwbaarheid!en!(interne/externe)!validiteit!of!geldigheid!(Boeije,!2005;!Maesschalck,!2009).!! ! Betrouwbaarheid! van! onderzoek! heeft! in! essentie! betrekking! op! de! beïnvloeding! van! de! onderzoeksbevindingen!door!(toevallige!of!systematische)!fouten.!Binnen!deze!algemene!categorie,! verwijst! de! interne! betrouwbaarheid! van! onderzoek! naar! de! mate! waarin! andere! onderzoekers! op! basis!van!dezelfde!gegevens!tot!dezelfde!conclusies!zouden!komen!(Maesschalck,!2009).!Toegepast! op! dit! onderzoek,! kunnen! we! stellen! dat! we! de! interne! betrouwbaarheid! hebben! trachten! te! vergroten!door!met!twee!onderzoekers!de!transcripts!van!de!interviews!te!coderen!(cf.!supra!2.5.1)! en!achteraf!na!te!gaan!in!welke!mate!tot!dezelfde!codes!werd!gekomen.!Hierbij!viel!op!dat!er,!op!het! vlak! van! het! open! en! axiaal! coderen! van! de! interviews,! slechts! weinig! en! bovendien! minieme! verschillen! waren! vast! te! stellen! tussen! beide! onderzoekers.! Daarnaast! gebeurde! ook! de! kwantitatieve!analyse!van!de!dossiergegevens!uit!DOMINO!(cf.!supra!2.5.2)!in!nauwe!samenwerking! tussen! beide! onderzoekers.! Ook! dit! kan! dus! worden! beschouwd! als! een! vorm! van! onderzoekerstriangulatie,!die!de!betrouwbaarheid!van!het!onderzoek!ten!goede!kwam.!! ! De! externe! betrouwbaarheid! van! onderzoek! slaat! dan! op! de! vraag! of! een! nieuwe! meting! van! hetzelfde! fenomeen! met! hetzelfde! dataverzamelingsinstrument,! tot! dezelfde! resultaten! leidt.! De! externe! betrouwbaarheid! van! onderzoek! kan! bijgevolg! worden! afgemeten! aan! de! precisie! van! de! dataverzamelingsinstrumenten! (Boeije,! 2005).! Wat! dit! onderzoek! betreft,! valt! op! dat! de! topiclijst! !

45!


! voor! de! interviews! vrij! ‘gestandaardiseerd’! is,! doordat! de! vraagformulering! bij! elke! topic! werd! uitgeschreven! (cf.! supra! 2.4).! Dit! had! als! gevolg! dat! –! ongeacht! de! nodige! flexibiliteit! inzake! de! volgorde!en!de!woordelijke!formulering!van!de!vragen!–!de!inhoud!van!de!vragen!steeds!hetzelfde! was.! Verder! zorgde! het! uitschrijven! van! de! topiclijst! ervoor! dat! bij! elke! respondent! consequent! op! hetzelfde!aspect!werd!doorgevraagd,!waardoor!dit!doorvragen!niet!was!gebaseerd!op!de!subjectieve! inschatting! van! de! onderzoekers.! Dit! alles! kwam! de! externe! betrouwbaarheid! van! het! onderzoek! bijgevolg!ten!goede.!Het!is!immers!waarschijnlijk!dat,!indien!een!andere!onderzoeker!de!interviews! zou!herhalen!met!behulp!van!dezelfde!topiclijst,!hij!(min!of!meer)!dezelfde!resultaten!zou!bekomen.! ! Wat! de! validiteit! of! geldigheid! van! het! onderzoek! betreft,! zijn! er! twee! aspecten! die! besproken! moeten! worden:! de! externe! geldigheid! of! veralgemeenbaarheid! van! het! onderzoek! en! de! interne! geldigheid! of! geloofwaardigheid! van! het! onderzoek! (Maesschalck,! 2009).! Dit! onderzoek! bereikte! slechts! een! beperkt! niveau! van! externe! geldigheid.! De! interviews! in! het! kwalitatieve! luik! van! het! onderzoek,! werden! immers! slechts! afgenomen! bij! tien! gezinnen! (in! totaal! dertien! respondenten),! waardoor!het!moeilijk!(en!bovendien!niet!wenselijk40)!is!om!uitspraken!te!doen!over!alle!gezinnen!die! begeleid! werden! door! het! Columbusproject.! Er! werd! daarom! meer! aandacht! besteed! aan! de! zogenaamde!thick!description!(of!de!grondige!beschrijving)!van!de!ervaringen!van!de!respondenten! (Maesschalck,!2009),!wat!ook!gezien!kan!worden!als!een!waarborg!voor!een!zekere!mate!van!externe! geldigheid.!Een!grondige!beschrijving!van!de!beleving!van!enkele!respondenten!laat!immers!toe!om! de!kwalitatieve!dimensies!van!een!subjectieve!ervaring!in!kaart!te!brengen,!waardoor!de!lezer!voor! een! stuk! kan! beoordelen! of! de! conclusies! die! hieruit! getrokken! worden! ook! van! toepassing! zijn! op! een! andere! situatie.! Daarnaast! bereikte! ook! het! kwantitatieve! luik! van! het! onderzoek! niet! de! gewenste! mate! van! externe! validiteit! door! de! moeilijkheden! met! het! samenstellen! van! de! controlegroep! en,! meer! algemeen,! door! de! tekortkomingen! van! het! registratiesysteem! (cf.! supra! 2.3.2,! 2).! Echter,! doordat! de! analyse,! voor! wat! de! experimentele! groep! betreft,! betrekking! had! op! alle!dossiers!die!in!het!jaar!2010!werden!doorverwezen!naar!het!Columbusproject,!konden!voor!deze! subgroep! wel! bepaalde! conclusies! getrokken! worden! die! een! vrij! hoge! mate! van! veralgemeenbaarheid!kenden.!! ! De!vraag!naar!de!interne!validiteit,!of!de!‘waarheidswaarde’!van!de!(causale)!uitspraken!die!op!basis! van! het! onderzoek! worden! geformuleerd,! is! nog! moeilijker! te! beantwoorden.! In! de! eerste! plaats! wordt! er! in! principe! van! uitgegaan! dat! enkel! een! gerandomiseerd! experimenteel! proefopzet! (randomized!controlled!trial)!–!de!‘gouden!standaard’!van!onderzoek!–!uitsluitsel!kan!bieden!over!de! effectiviteit! van! een! interventie.! In! dat! geval! worden! personen! willekeurig! verdeeld! over! de! experimentele! en! de! controlegroep,! en! kan! er! bijgevolg! van! worden! uitgegaan! dat! alle! andere! factoren!die!een!invloed!kunnen!hebben,!in!dezelfde!mate!aanwezig!zijn!in!beide!groepen.!Voor!het! kwalitatieve! luik! van! het! onderzoek! werd! niet! gewerkt! met! dergelijke! experimenteleE! en! controlegroep,! omdat! het! te! moeilijk! was! om! binnen! het! korte! tijdsbestek! van! het! onderzoek! een! gematchte! controlegroep! samen! te! stellen.! Het! kwantitatieve! luik! van! het! onderzoek! werkte! daarentegen! wel! met! een! experimenteleE! en! een! controlegroep,! al! biedt! dit! geen! garantie! voor! de! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 40

! Kwalitatief! onderzoek! heeft! namelijk! nooit! tot! doel! om! de! bevindingen,! bekomen! bij! de! onderzochte! steekproef,!te!extrapoleren!naar!de!volledige!onderzoekspopulatie!(Maesschalck,!2009).!

!

46!


! waarheidswaarde! van! eventuele! causale! uitspraken.! De! toewijzing! aan! de! experimenteleE! en! de! controlegroep! gebeurde! in! ons! geval! namelijk! door! de! consulenten! van! het! CBJ! Kortrijk! en! het! is! moeilijk!om!in!te!schatten!in!welke!mate!deze!toewijzing!daadwerkelijk!willekeurig!is!(cf.!supra!1.2!en! 2.3.2,!2).!In!de!tweede!plaats!kan!ook!gekeken!worden!naar!de!zogenaamde!‘meetvaliditeit’!(“Wordt! in! het! onderzoek! daadwerkelijk! gemeten! wat! men! wenst! te! meten?”)! als! aspect! van! de! interne! validiteit.!In!dit!kader!kunnen!we!ons!vooreerst!afvragen!of!de!interviews!met!de!gezinnen!effectief! toelieten! om! zicht! te! krijgen! op! hun! tevredenheid! en! hun! inschatting! van! de! effectiviteit! en! duurzaamheid!van!het!Columbusproject.!Vervolgens!kunnen!we!ons!dan!de!vraag!stellen!of!het!op! basis!van!onze!kwantitatieve!analyse!mogelijk!was!om!eventuele!verschillen!of!gelijkenissen!tussen! de! experimenteleE! en! de! controlegroep! op! te! sporen.! Op! beide! vragen! kan! in! eerste! instantie! een! positief! antwoord! worden! gegeven.! Zowel! het! kwalitatieve! als! het! kwantitatieve! luik! van! het! onderzoek! werden! immers! volledig! in! dienst! gesteld! van! het! vinden! van! een! antwoord! op! onze! centrale! onderzoeksvragen,! al! bemoeilijkten! de! beperkingen! bij! de! uitvoering! van! het! kwantitatief! onderzoek!(cf.!supra!2.3.2,!2)!het!analyseproces!zodanig!dat!de!bevindingen!ervan!toch!steeds!met! de!nodige!voorzichtigheid!moeten!worden!gelezen.! ! ! !

2.7!Beperkingen!en!knelpunten!van!het!onderzoek! ! Dit! onderzoek! kende! een! vijftal! beperkingen! en! knelpunten.! Een! eerste! knelpunt! was! dat! we! voor! ons!onderzoek!geen!enkele!jongere,!waarvoor!de!begeleiding!bij!het!Columbusproject!was!opgestart,! hebben! kunnen! bevragen.! Hierdoor! is! de! visie! van! de! jongeren! over! het! Columbusexperiment! onderbelicht! gebleven,! hoewel! deze! erg! waardevol! was! in! het! licht! van! onze! onderzoeksvragen.! Doordat!we!via!het!Columbusproject!–!dat!instond!voor!de!eerste!contactname!(cf.!supra!2.3.2,!1)!–! enkel! de! contactgegevens! van! de! ouders! hadden! verkregen,! konden! we! de! jongeren! niet! rechtstreeks!contacteren,!waardoor!we!ook!onvoldoende!zicht!hadden!op!hun!ware!bereidheid!om! deel!te!nemen!aan!ons!onderzoek.!Nu!waren!het!de!ouders!die!ons!zeiden!dat!hun!kind!niet!kon!of! wou!meewerken!met!ons!onderzoek.! ! Een! tweede! beperking! betrof! het! gegeven! dat! de! medewerkers! van! het! Columbusproject! –! na! de! eerste! contactname! –! de! indruk! hadden! dat! de! gezinnen! (ouders)! die! niet! wilden! meewerken! met! het!onderzoek,!deze!waren!bij!wie!het!Columbusexperiment!moeizaam!was!verlopen!(cf.!supra!2.3.2,! 1).! Hieraan! hebben! we! niet! kunnen! remediëren,! waardoor! het! waardevolle! standpunt! van! deze! gezinnen!grotendeels!onderbelicht!is!gebleven.! ! Ten! derde! hebben! we! het! ook! als! een! gemis! ervaren! dat! we! voor! het! kwalitatieve! luik! van! het! onderzoek! –! omwille! van! praktische! redenen! –! niet! hebben! gewerkt! met! een! controlegroep! van! gezinnen!die!de!interventie!door!het!Columbusproject!niet!hebben!ondergaan.!Dit!had!de!validiteit! van!het!onderzoek!enigszins!kunnen!verhogen,!aangezien!we!onze!bevindingen!op!die!manier!beter! hadden! kunnen! interpreteren! en! contextualiseren! door! de! vergelijking! met! de! controlegroep! (cf.! supra,!2.6).! ! !

47!


! In!de!vierde!plaats!bleek!het!een!moeilijke!opgave!om!voor!het!kwantitatieve!luik!van!het!onderzoek! een! controlegroep! samen! te! stellen.! Dit! was! enerzijds! het! gevolg! van! het! niet! rechtstreeks! toepasbaar! zijn! van! de! selectiecriteria! van! het! Columbusproject! op! dossiers! van! andere! CBJ’s,! waardoor! uiteindelijk! enkel! dossiers! van! het! CBJ! Kortrijk! werden! opgenomen! in! de! controlegroep.! Anderzijds!was!dit!te!wijten!aan!de!onnauwkeurige!registratie!van!de!CElabel!dossiers!op!niveau!van! het!CBJ!Kortrijk,!wat!maakte!dat!de!controlegroep!aanzienlijk!kleiner!was!dan!wat!we!hadden!beoogd! (cf.! supra! 2.3.2,! 2).! Door! deze! gebreken! op! het! vlak! van! de! controlegroep,! kende! onze! vergelijking! tussen! de! experimentele! (Columbus)groep! en! de! controlegroep! niet! de! verhoopte! waarde.! Bovendien! moesten! hierdoor! regelmatig! de! nodige! bedenkingen! worden! geformuleerd! bij! de! betekenis!van!onze!bevindingen.!! ! Tot!slot!viel!bij!het!verzamelen!van!de!benodigde!dossiergegevens!voor!de!kwantitatieve!analyse!op! dat! er! verschillen! in! registratie! zijn! tussen! de! gegevens! in! DOMINO! en! de! gegevens! van! het! Columbusproject! zelf,! in! die! zin! dat! negen! cliënten! die! begeleid! werden! door! het! Columbusproject! niet!als!dusdanig!voorkwamen!in!DOMINO!(cf.!supra!2.3.2,!2).!Met!het!oog!op!toekomstig!onderzoek! is! het! belangrijk! dat! op! verschillende! niveaus! meer! consequent! en! eenduidig! wordt! geregistreerd.! Meer! algemeen,! kunnen! we! stellen! dat! DOMINO! als! registratiesysteem! niet! zonder! fouten! is,! waardoor! het! onmiddellijk! gebruik! ervan! in! een! kortlopend,! kleinschalig! onderzoek! zoals! dit,! niet! voor!de!hand!ligt.!Momenteel!vraagt!het!gebruik!van!DOMINO!immers!een!vrij!grote!tijdsinvestering! van!de!onderzoekers.! ! ! !

2.8!Besluit! ! Dit!deel!ging!in!op!het!onderzoeksdesign!van!het!empirische!luik!van!het!onderzoek!en!besprak!hoe! we! tot! onze! onderzoeksbevindingen! zijn! gekomen.! Ook! werd! ingegaan! op! enkele! knelpunten! en! beperkingen! bij! de! uitvoering! van! het! onderzoek! en! werd! even! stilgestaan! bij! enkele! meer! theoretische!beschouwingen!over!evaluatieonderzoek!in!het!algemeen.! In!het!volgende!deel!staan!we!stil!bij!de!onderzoeksresultaten!van!het!kwalitatieve!en!kwantitatieve! luik!van!het!onderzoek.!De!bespreking!in!dit!deel!laat!toe!deze!bevindingen!te!contextualiseren!en! moet! bijgevolg! in! het! achterhoofd! worden! gehouden! wanneer! bepaalde! interpretaties! worden! verbonden!aan!de!onderzoeksresultaten.! ! ! !

!

48!

Deel!III!–!De!onderzoeksbevindingen!

!

Deel!III!–!De!onderzoeksbevindingen! ! !

3.1!Inleiding! ! Dit! deel! presenteert! de! onderzoeksbevindingen! van! het! kwalitatieve! en! het! kwantitatieve! luik! van! het!empirische!onderzoek.!Deze!moeten!–!samen!met!de!bevindingen!uit!het!beschrijvende!en!het! theoretische!luik!van!het!onderzoek!(cf.!supra!deel!I)!–!toelaten!een!antwoord!te!formuleren!op!onze! centrale!onderzoeksvragen,!namelijk:! 1. Hoe!effectief!is!het!Columbusexperiment?! 1.1! In! welke! mate! heeft! het! Columbusexperiment! een! daling! van! de! instroom! in! de! nietE! rechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!tot!gevolg?! 1.2! Hoe!tevreden!zijn!de!gezinnen!over!de!interventie!door!het!Columbusexperiment?! 1.3! Wat!ervaren!de!gezinnen!als!de!werkzame!bestanddelen!van!het!Columbusexperiment?! 2. Hoe!duurzaam!zijn!de!effecten!van!het!Columbusexperiment?! 2.1! Hoeveel!heraanmeldingen!bij!het!CBJ!zijn!er!na!afronding!van!het!Columbusexperiment?! 2.2! In!welke!mate!ervaren!de!gezinnen!de!effecten!van!de!interventie!door!het!ColumbusexE periment!als!duurzaam?!! Daar!waar!het!kwalitatieve!luik!van!het!onderzoek!voornamelijk!focust!op!de!deelvragen!1.2,!1.3!en! 2.2,!buigt!het!kwantitatieve!luik!zich!eerder!over!de!subvragen!1.1!en!2.1.!Dit!deel!bespreekt!onder! punt! 3.2! in! de! eerste! plaats! de! bevindingen! vanuit! het! kwalitatieve! onderzoeksluik.! In! punt! 3.3! komen!vervolgens!de!resultaten!van!het!kwantitatieve!luik!aan!bod.!We!sluiten!het!derde!deel!ten! slotte!af!met!een!korte!conclusie.! ! ! !

3.2!Onderzoeksbevindingen!kwalitatief!luik! ! Hieronder! gaan! we! in! op! de! belangrijkste! bevindingen! vanuit! de! interviews! met! dertien! respondenten!van!tien!gezinnen.!Van!negen!gezinnen!werd!telkens!één!van!beide!biologische!ouders! geïnterviewd! (in! vier! gevallen! de! vader! en! in! vijf! gevallen! de! moeder),! waarvan! in! drie! gevallen! daarnaast! ook! nog! respectievelijk! de! moeder,! de! stiefvader! en! de! broer! van! de! bij! het! Columbusproject!betrokken!jongere!werden!geïnterviewd.!Van!het!resterende!gezin!werd!enkel!de! stiefvader!bevraagd!(cf.!supra!2.3.2,!1).!In!onze!bespreking!van!de!onderzoeksresultaten!maken!we! steeds!duidelijk!of!onze!uitspraken!gelden!op!gezinsniveau,!dan!wel!op!individueel!niveau.!Daarnaast! illustreren!we,!waar!aangewezen,!onze!onderzoeksbevindingen!met!citaten!uit!de!interviews,!waarbij! we!steeds!de!anonimiteit!van!de!respondenten!respecteren.! ! !

!

49!


!

3.2.1!Gezinskenmerken! ! Hoewel! hier! tijdens! de! interviews! zelf! niet! expliciet! naar! werd! gevraagd,! kunnen! we! toch! een! inschatting!geven!van!de!socioEeconomische!achtergrond!van!de!tien!gezinnen!die!betrokken!waren! bij!ons!onderzoek,!op!basis!van!de!observatie!van!de!leefomstandigheden!bij!hen!thuis41!en!aan!de! hand! van! (sporadische)! opmerkingen! hierover! tijdens! de! interviews.! Zeven! van! de! tien! gezinnen! kunnen! worden! beschouwd! als! (hogere! of! lagere)! middenklasse! gezinnen,! die! beschikken! over! een! eigen!woning!en!over!een!vaste!job!met!een!behoorlijk!inkomen.!De!drie!andere!gezinnen!vertonen! op!hun!beurt!eerder!kenmerken!van!kansarmoede42,!zoals!huisvesting!in!een!sociale!woning,!geen!of! een!slecht!betaalde!job!en!bijstand!door!het!OCMW.! ! Wanneer!we!vervolgens!kijken!naar!de!gezinssamenstelling,!valt!op!dat!slechts!in!twee!gezinnen!de! (biologische)! ouders! nog! samen! zijn.! In! een! ander! gezin! is! de! moeder! overleden! toen! de! kinderen! nog! jong! waren,! en! in! de! overige! zeven! gezinnen! zijn! de! (biologische)! ouders! niet! meer! samen,! waarbij! in! drie! gevallen! de! door! ons! geïnterviewde! ouder! op! het! moment! van! het! interview! een! nieuwe! partner! heeft.! Wanneer! ook! de! halfbroers! en! Ezussen! worden! meegerekend,! zijn! er! in! vijf! gezinnen! twee! kinderen,! in! vier! gezinnen! drie! kinderen! en! in! één! gezin! vier! kinderen.! Deze! wonen! niet!allemaal!nog!thuis.!Bovendien!is!het!opmerkelijk!dat!de!jongere,!voor!wie!het!Columbusproject!is! tussengekomen,!in!vijf!gevallen!niet!meer!woont!bij!de!ouder!met!wie!het!interview!plaatsvond!en! waarbij!de!jongere!op!het!moment!van!de!interventie!door!het!Columbusproject!nog!woonde.!In!één! geval!is!de!betrokken!jongere!na!afronding!van!het!Columbusproject!bij!de!andere!biologische!ouder! gaan! wonen,! in! nog! een! ander! geval! is! de! jongere! zelfstandig! gaan! wonen! en! in! de! overige! drie! gevallen!woont!de!jongere!nu!bij!familie.!! ! In!elk!van!de!tien!gezinnen!was!de!bij!het!Columbusproject!betrokken!jongere,!op!het!moment!van! de! interventie,! tussen! de! 15! en! de! 18! jaar! oud.! In! zes! gevallen! kwam! het! Columbusproject! tussen! voor!een!jongen,!in!vier!gevallen!voor!een!meisje.! ! !

3.2.2!Kenmerken!problematiek! ! Wanneer!we!kijken!naar!de!aard!van!de!problematiek!waarvoor!het!Columbusproject!in!de!tien!door! ons! bevraagde! gezinnen! is! tussengekomen,! kunnen! we! in! de! eerste! plaats! stellen! dat! het! meestal! gaat!om!een!combinatie!van!problemen.!Omwille!van!de!complexiteit!van!de!situaties!is!het!bijgevolg! niet! eenvoudig! om! een! eenduidige! beschrijving! hiervan! te! geven.! Wanneer! we! toch! een! poging! hiertoe!doen,!zien!we!dat!er!in!drie!gezinnen!sprake!was!van!een!drugsproblematiek!(waarvan!twee! keer! in! combinatie! met! verbale! of! fysieke! agressie)! en! dat! twee! gezinnen! te! kampen! hadden! met! agressief! gedrag! van! de! jongere! ten! aanzien! van! de! andere! gezinsleden.! Drie! andere! gezinnen! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 41

!De!interviews!gingen!namelijk!allemaal!door!bij!de!gezinnen!thuis.! ! De! term! ‘kansarmoede’! slaat! hier! op! een! sociaaleconomische! positie! die! wordt! gekenmerkt! door! een! achterstand! op! verschillende! terreinen! zoals! inkomen,! opleiding! en! vorming,! huisvesting,! welzijn! en! gezondheid,!vrijetijdsbesteding!en!cultuur,!en!politieke!en!maatschappelijke!participatie.! 42

!

50!


! hadden!te!kampen!met!allerlei!spanningen!in!het!gezin,!die!gepaard!gingen!met!ruzies!en!discussies.! In!nog!een!ander!gezin!kwam!het!Columbusproject!tussen!omdat!de!jongere!geld!stal!van!zijn!ouders! en!er!(onder!meer!daarom)!vele!uit!de!hand!lopende!ruzies!waren,!en!in!het!laatste!gezin!vertoonde! de!betrokken!jongere!hardnekkig!spijbelgedrag.!Wanneer!deze!categorieën!van!problemen!ruwweg! in!verband!worden!gebracht!met!het!geslacht!van!de!betrokken!jongeren,!valt!op!dat!de!drie!gevallen! waarin!sprake!was!van!een!drugsproblematiek,!steeds!betrekking!hadden!op!een!jongen.!! ! !

3.2.3!Kenmerken!interventie!Columbusproject! ! 1)'Opstart'Columbusproject' ! De! tien! bij! ons! onderzoek! betrokken! gezinnen! werden! allemaal! doorverwezen! naar! het! Columbusproject!door!het!CBJ,!dat!hen!eerst!de!vraag!stelde!of!ze!interesse!hadden!om!in!te!stappen! in! het! Columbusexperiment.! Hoe! de! gezinnen! bij! het! CBJ! terecht! zijn! gekomen,! blijkt! enigszins! te! verschillen.! In! vier! gezinnen! hebben! de! ouders! zelf! de! stap! gezet! naar! het! CBJ,! dit! in! één! geval! op! initiatief!van!een!ander!kind!in!het!gezin,!dat!met!medeweten!van!de!moeder!het!CBJ!heeft!gebeld.! In! vijf! andere! gezinnen! werd! het! CBJ! gecontacteerd! op! aanraden! van! kennissen,! de! huisdokter,! de! school!of!de!sociale!dienst!van!de!politie.!De!vader!van!het!laatste!gezin!gaf!tot!slot!te!kennen!geen! idee!te!hebben!hoe!de!situatie!in!zijn!gezin!ter!kennis!is!gekomen!van!het!CBJ,!wellicht!omdat!er!al! veel!contacten!waren!met!andere!hulpverlenende!instanties!en!de!respondent!moeite!had!om!deze! uit! elkaar! te! houden.! Ook! in! vijf! andere! gezinnen! waren! er! voorafgaand! aan! de! interventie! door! Columbus! al! contacten! met! verschillende! professionele! instanties! –! zoals! het! CLB,! het! JAC,! de! huisarts,!een!psycholoog,!een!psychiater,!de!politie,!het!CGG,!enzovoort!–!om!te!remediëren!aan!de! probleemsituatie! thuis.! Voor! deze! zes! gezinnen! was! het! Columbusproject! dus! niet! de! eerste! kennismaking!met!de!hulpverlening!in!ruime!zin,!zoals!ook!blijkt!uit!onderstaand!citaat:! ! “We! hadden! al! zodanig! veel! gedaan,! ik! heb! er! de! laatste! twee! drie! jaar! mee! rond! gereden! naar!psychologen,!psychiaters,!van!alles!en!nog!wat.!Op!een!bepaald!moment!heb!ik!dan!wel! bijzondere!jeugdzorg!opgebeld,!dan!is!er!iemand!geweest!van!crisishulp!aan!huis!van!Kompas,! maar!dat!was!zeer!kort,!dat!is!maar!vier!weken,!met!een!gesprek!of!vijf!à!zes.!Dat!is!een!begin! van! iets,! maar! dat! is! niet! af!hé.! Dat! heeft! ook! niet! zoveel! teweeg! gebracht,! maar! het! heeft! wel!teweeg!gebracht!dat!je!dan!durft!stappen!verder!zetten,!dat!je!durft!verder!gaan.!En!dan! op! een! bepaald! moment! hebben! ze! van! bijzondere! jeugdzorg! gebeld! van:! ‘Kijk,! bent! u! geïnteresseerd!in!het!Columbusproject?’.”!(Gezin!4,!moeder)! ! Een!pijnpunt!dat!in!drie!interviews!aan!bod!kwam,!betrof!het!feit!dat!het!moeilijk!is!om!als!leek!op!de! hoogte!te!zijn!van!de!verschillende!mogelijkheden!in!het!hulpverleningsaanbod,!waardoor!men!vaak! het!gevoel!heeft!dat!er!kostbare!tijd!verloren!is!gegaan!alvorens!men!bij!de!juiste!instanties!terecht!is! gekomen.! ! “Allé!het!is!zo,!als!je!in!zo’n!situaties!terecht!komt…!allé!onze!zoon!is!al!van!kleins!af!gevolgd! door!de!kinderarts,!CLB!hebben!we!gedaan,!studiebegeleiding!hebben!we!gedaan,!maar!nooit!

!

51!


! eigenlijk! iemand! die…! Want! op! een! bepaald! moment! ben! ik! zelfs! bij! de! politie! geweest,! iemand! die! ik! persoonlijk! heel! goed! ken,! gewoon! om! eens! de! situatie! te! vertellen! hoe! het! was…! maar! er! is! nooit! iemand! geweest! die! mij! eens! heeft! gezegd! van:! ‘ga! eens! naar! het! comité! bijzondere! jeugdzorg’! of! ‘ga! eens! naar! daar! of! naar! daar’…! […]! Het! is,! als! je! in! de! problemen!zit,!dat!je!dan!niet!echt!weet!waar!je!naartoe!moet.![…]!De!huisdokter!wist!het!ook! en!die!heeft!ook!nooit!gezegd!van:!‘ga!naar!daar!of!naar!daar’.!Dat!vind!ik!toch!wel!jammer,! in! de! maatschappij,! dat! we! zeggen! van:! ‘het! staat! toch! allemaal! op! internet’.! Akkoord! ja,! maar!je!vindt!het!daarom!ook!niet!altijd!hé.”!(Gezin!1,!vader)! ! Op!de!vraag!of!het!Columbusproject!op!het!juiste!moment!is!tussengekomen,!antwoorden!vijf!van!de! dertien! respondenten! –! waarvan! twee! van! hetzelfde! gezin! –! dat! het! Columbusproject! in! hun! gezin! beter! eerder! was! tussengekomen! omdat! het! dan! misschien! niet! zo! ver! was! gekomen.! Vier! andere! respondenten! –! waarvan! twee! tot! hetzelfde! gezin! behoren! –! vinden! dan! weer! dat! het! Columbusexperiment! op! het! juiste! moment! in! de! ontwikkeling! van! de! problematiek! is! tussengekomen.!Opvallend!hierbij!is!dat!één!van!deze!respondenten!(de!moeder)!tot!hetzelfde!gezin! behoort! als! een! respondent! (de! vader)! die! zegt! dat! het! Columbusproject! eerder! had! moeten! tussenkomen.!Verder!zijn!er!drie!respondenten!van!drie!verschillende!gezinnen!die!dit!een!moeilijke! vraag! vinden! en! hier! niet! op! kunnen! antwoorden.! Een! laatste! respondent,! ten! slotte,! zegt! dat! hij! vindt! dat! niet! zozeer! het! Columbusproject,! maar! wel! het! CBJ! eerder! had! kunnen! tussenkomen,! omdat!dit!al!wat!eerder!op!de!hoogte!was!van!de!(acute)!hulpvraag.! ! Uit!de!interviews!komt!verder!naar!voor!dat!zeven!respondenten!van!zes!gezinnen!niet!volledig!op!de! hoogte! zijn! van! de! werking! van! het! Columbusproject.! Zo! weten! ze! bijvoorbeeld! niet! dat! het! Columbusproject! op! dit! moment! nog! maar! in! een! experimentele! fase! zit,! dat! het! enkel! loopt! in! de! provincie!WestEVlaanderen,!dat!het!steeds!pas!tussenkomt!na!doorverwijzing!door!het!CBJ!en!dat!er! vier!voorwaarden!zijn!alvorens!een!situatie!kan!worden!doorverwezen!naar!het!project.!! ! “Maar!ik!weet!niet,!ja,!Columbus!komt!misschien!alleen!tussen!in!ernstige!gevallen?!Geweld! enzo?”!(Gezin!7,!moeder)! ! Tot! slot! benadrukken! vijf! respondenten! van! vier! gezinnen! dat,! eens! ze! door! het! CBJ! waren! gecontacteerd! over! het! Columbusproject! en! ze! hadden! toegezegd! hieraan! deel! te! nemen,! het! Columbusproject! zeer! snel! –! binnen! de! looptijd! van! één! week! –! van! start! is! gegaan.! Een! andere! respondent! geeft! aan! te! vinden! dat! het! Columbusproject! op! zich! vrij! vlot! kon! worden! opgestart,! maar!dat!hij!zelf!eerst!wat!druk!heeft!moeten!zetten!bij!het!CBJ.!! ! “Euh,!het!comité!kon!eerder!zijn!tussengekomen…!Ik!had!al!contact!gehad!met!het!comité!in! augustus! denk! ik.! Het! comité! wist! ook! niet! direct! hoe! of! wat…! Maar! van! het! comité! was! ik! niet!zo!content.!Zij!hadden!gezegd!dat!die!van!het!Columbusproject!mij!gingen!bellen!binnen! een!week.!En!er!had!mij!niemand!gebeld!dus!dan!heb!ik!zelf!het!comité!nog!eens!gebeld!en! dan!nog!een!beetje!druk!gegeven!hé.!En!dan!werd!er!direct!wel!gebeld.![…]!Goh,!denk!dat!ze! niet! genoeg! de! ernst! ervan! inzagen! denk! ik.! Die! mannen! zien! ook! alle! dagen! hetzelfde! en! kijken!naar!de!allerergste!gevallen!zeker.”!(Gezin!5,!vader)!

!

52!


! ! 2)'Procesverloop'Columbusproject' ! Met! uitzondering! van! één! gezin,! waar! het! Columbusproject! slechts! drie! weken! liep,! bedroeg! de! duurtijd!van!het!Columbusproject!bij!de!negen!andere!gezinnen!tussen!de!negen!en!de!twaalf!weken.! De!reden!voor!het!voortijdig!stopzetten!van!het!Columbusproject!in!dat!ene!gezin,!was!een!(ernstige)! escalatie! van! de! situatie! thuis,! waarop! de! procesbegeleider! van! Columbus! besloot! de! jongere! in! kwestie!voor!tien!dagen!te!laten!opnemen!een!residentiële!voorziening.!! ! In!vier!gezinnen!was!het!Columbusexperiment!op!het!moment!van!het!interview,!dat!plaatsvond!in! maart! 2011! (cf.! supra! 2.4),! ongeveer! vier! maanden! geleden! afgerond.! In! telkens! twee! andere! gezinnen!was!het!Columbusproject!ten!tijde!van!het!interview!respectievelijk!ongeveer!een!half!jaar! en! een! jaar! geleden! afgesloten! en! in! het! laatste! gezin! werd! het! Columbusexperiment! ongeveer! negen!maanden!voor!de!datum!van!het!interview!afgerond.! ! Wanneer! we! kijken! naar! de! personen! die! betrokken! waren! bij! de! interventie! door! het! Columbusproject,! valt! op! dat! in! negen! gezinnen! telkens! twee! procesbegeleiders! ondersteuning! gaven!tijdens!de!looptijd!van!het!Columbusexperiment.!Slechts!in!één!gezin!–!dit!waar!de!interventie! vroegtijdig! werd! stopgezet! –! was! maar! één! procesbegeleider! betrokken! bij! de! zaak.! Wat! de! participatie!aan!Columbus!van!de!bij!de!probleemsituatie!betrokken!personen!betreft,!zien!we!dat!in! drie!gevallen!het!volledige!gezin!(biologische!ouders!en!kinderen)!deelnam!aan!het!Columbusproject.! In! twee! van! deze! gevallen! werd! ook! de! vader! betrokken! bij! Columbus,! hoewel! hij! al! een! tijd! niet! meer!thuis!woonde!en!er!nog!weinig!(en!in!één!geval!geen)!contact!was!met!de!rest!van!het!gezin.! Dit!gebeurde!in!één!zaak!op!vraag!van!de!kinderen!en!in!de!andere!zaak!op!initiatief!van!één!van!de! procesbegeleiders!van!Columbus,!hoewel!de!rest!van!het!gezin!hier!weigerachtig!tegenover!stond.!! ! “En!de!procesbegeleider!heeft!dan!direct!gezegd!van:!‘Kijk,!vrijdag!gaan!we!er!uw!zoon!erbij! betrekken! en! uw! man! gaat! moeten! komen’.! En! ik! heb! dan! gezegd:! ‘Dat! gaat! gewoon! niet! gaan,! dat! gaat! hier! escaleren,! want! mijn! zoon! praat! niet! meer! tegen! zijn! papa’.! […]! En! de! procesbegeleider!heeft!dan!gezegd:!‘Jij!en!uw!man!moeten!de!verantwoordelijkheid!opnemen! naar!jullie!zoon!toe!en!we!gaan!niet!zeggen!dat!jullie!dochter!het!CBJ!heeft!gebeld,!we!mogen! dat!niet!doen!want!anders!gaan!broer!en!zus!misschien!levenslang!geen!goede!relatie!meer! hebben.’!De!procesbegeleider!zei!dat!het!wij!zijn!als!ouder!die!het!moeten!oplossen,!maar!wij! als!ouder!konden!niet!meer!praten.![…]!En!dan!heeft!de!procesbegeleider!eigenlijk…!Hij!heeft! naar! mijn! man! gebeld! en! hij! heeft! gezegd:! ‘Kijk,! ik! wil! een! afspraak! met! u’.! Hij! heeft! hem! gezegd:!‘Jullie!gaan!nu!alle!twee!volgende!week!moeten!samenkomen’.”!(Gezin!7,!moeder)! ! In!vijf!andere!gevallen!nam(en)!enkel!(één!van!de!ouders!of!beide)!ouders!en!de!betreffende!jongere! deel! aan! het! project,! waarbij! in! één! geval! ook! de! stiefvader! actief! participeerde! aan! Columbus.! In! twee! van! deze! situaties! werd! ook! het! andere! kind! uit! het! gezin! initieel! gehoord! tijdens! de! assessments,!maar!werd!later!niet!verder!betrokken!bij!de!familiecirkels.!Tot!slot!namen!in!nog!twee! andere!situaties!–!naast!(één!van)!de!ouders!en!het!betrokken!kind!–!ook!andere!personen!deel!aan!

!

53!


! het! Columbusproject,! namelijk! in! één! geval! een! tante! en! in! het! andere! geval! de! vriend! van! het! meisje.!! ! Opmerkelijk!is!dat,!in!één!van!de!gevallen!waar!enkel!moeder!en!dochter!deelnamen!aan!het!project,! de!stiefvader!niet!betrokken!werd!bij!Columbus,!hoewel!de!moeder!hier!expliciet!naar!had!gevraagd.! Ook! de! vraag! om! de! grootmoeder! te! laten! deelnemen! aan! Columbus! werd! in! dit! geval! niet! ingewilligd.! ! “Dus! ik! en! mijn! dochter! hebben! deelgenomen! aan! Columbus.! Dat! is! al.! […]! Ze! verwachtten! van! mij! dat! ik! ernaar! luisterde! hé,! en! dat! mijn! man! op! de! kant! bleef.! […]! Hij! mocht! niet! deelnemen,!omdat!dat!eigenlijk!haar!stiefvader!is.!En!daarmee!zeiden!ze!dat!die!eigenlijk!niet! mag.![…]!En!toen!ook,!toen!ik!eens!vroeg!om!mijn!moeder!mee!te!nemen,!omdat!mijn!moeder! weet!dat!ik!niet!alles!goed!kan!uitleggen,!en!ik!denk!dat!mijn!moeder!het!beter!zou!kunnen! uitleggen!omdat!mijn!moeder!hier!ook!veel!is,!en!omdat!ze!een!beetje!de!situatie!kent,!toen! kreeg!ik!als!antwoord:!‘is!niet!van!toepassing’.![…]!‘Het!is!tussen!u!en!je!dochter’.”!(Gezin!6,! moeder)! ! Wat!het!procesverloop!betreft,!blijkt!uit!de!interviews!dat!in!zeven!van!de!tien!bevraagde!gezinnen! de!normale!cyclus!werd!gevolgd,!met!eerst!assessments!en!dan!familiecirkels!voor!het!vastleggen!en! opvolgen!van!de!afspraken!(cf.!supra!1.4.2).!In!de!drie!andere!gezinnen!werden!–!voorafgaand!aan!de! familiecirkels!of!tijdens!de!looptijd!van!de!eigenlijke!begeleiding!door!Columbus!–!ook!zogenaamde! herstelcirkels! (cf.! supra! 1.4.2,! 2)! georganiseerd! met! twee! personen! van! het! gezin! waartussen! zich! een!diepgeworteld!conflict!bevond.!In!één!geval!betrof!dit!een!herstelgesprek!tussen!de!twee!ouders! (exEpartners),! en! in! de! twee! andere! situaties! ging! het! om! een! herstellende! tussenkomst! tussen! de! moeder! en! de! betrokken! jongere.! Deze! herstelcirkels! gingen! steeds! door! in! aanwezigheid! van! de! procesbegeleider.! Twee! van! de! betrokken! respondenten! ervoeren! deze! herstelgesprekken! als! positief,!aangezien!het!terug!een!zekere!openheid!creëerde!om!verder!te!gaan!met!de!begeleiding.! De! andere! respondent! daarentegen! had! het! gevoel! dat! er! niets! veranderd! was! na! afloop! van! de! herstelcirkel.! ! “Eén! keer! zijn! mijn! dochter! en! ik! apart! samen! gekomen,! die! woensdag,! met! de! procesbegeleider!hé.!En!ik!heb!het!daarjuist!al!gezegd:!in!het!begin!zat!ik!zo!met!mijn!dochter! te!babbelen,!en!op!het!einde!zat!ik!naar!die!muur!te!kijken!en!zij!naar!die.!Echt!waar,!ze!heeft! me!daar…!Want!de!procesbegeleider!zei!toen!nog:!‘Ik!ga!jullie!alle!twee!naar!de!bus!voeren’,! en!ik!zei:!‘Mij!moet!je!niet!voeren,!ik!wil!eerst!een!keer…’.”!(Gezin!10,!moeder)! ! Van! de! zeven! gezinnen! waar! geen! herstelcirkel! georganiseerd! werd,! zijn! er! drie! gezinnen! waar! slechts!twee!personen!van!het!gezin!betrokken!waren!bij!het!Columbusproject.!In!deze!gevallen!kan! dus!niet!echt!gesproken!worden!over!een!onderscheid!tussen!een!herstelcirkel!en!een!familiecirkel.! Daarnaast! was! er! één! gezin! waar! op! een! bepaald! moment! wel! een! apart! gesprek! plaatsvond! met! beide!ouders!en!de!procesbegeleider,!maar!waar!dit!gesprek!tot!doel!had!de!ouders!samen!te!laten! ventileren!over!hun!emoties!met!betrekking!tot!de!probleemsituatie!en!niet!beoogde!een!conflict!te! herstellen.!

!

54!


! ! Eén!van!de!dertien!respondenten,!waar!het!Columbusproject!enkel!plaatsvond!tussen!haar!en!haar! dochter,! vermeldde! het! gebruik! van! zogenaamde! visuele! cirkels! tijdens! de! begeleiding! door! Columbus.! Deze! visuele! cirkels! hielden! in! dat! moeder! en! dochter! moesten! aangeven! hoe! nauw! de! band!is!met!de!personen!die!behoren!tot!hun!context,!door!deze!te!positioneren!op!cirkels!die!zich! op!verschillende!afstand!van!het!individu!bevinden.!! ! ! “De!cirkel!werd!verdeeld!in!verschillende!sectoren!hé.!En!buiten!de!cirkel!stond!haar!papa,!en! ik!stond!juist!in!het!laatste!cirkeltje…!Je!kent!dat!hé…!En!haar!broer!een!beetje!dichter.!En!ik! ga! dan! wel! eerlijk! zeggen,! de! band! tussen! haar! broer! en! haar! is! dan! wel! ietsje! verbeterd.! Maar!dat!heeft!ook!niet!lang!geduurd!hoor,!nee.![….]!En!dat!is!twee,!zeker!twee!sessies!enorm! goed!verlopen,!want!we!hebben!alle!twee!zitten!wenen!aan!tafel,!zo!dus…!Ze!hadden!wel!op! haar!gevoelens!ingewerkt!hé.!Want!het!was!dat!wat!we!moesten!bereiken!hé.!Maar!dan!is!ze! omgeslagen…”!(Gezin!8,!moeder)! ! Wanneer! we! kijken! naar! de! eigen! inbreng! van! de! gezinnen! in! het! procesverloop! van! het! Columbusproject,!zien!we!dat!twaalf!van!de!dertien!bevraagde!respondenten!zeggen!dat!ze!steeds! hun!eigen!mening!konden!kenbaar!maken!en!in!die!zin!konden!aangeven!waar!hun!grenzen!liggen,! hoewel!in!één!van!deze!gevallen!de!vader!betrokken!werd!bij!Columbus!terwijl!dit!(initieel)!niet!naar! wens!was!van!moeder!en!kinderen!(cf.!supra).!De!twaalf!respondenten!benadrukken!verder!dat!de! procesbegeleiders!duidelijk!aanstuurden!op!een!bepaald!verloop!van!de!begeleiding,!maar!dit!werd! nooit! als! storend! ervaren.! Ook! de! tips! en! voorstellen! die! af! en! toe! werden! aangereikt! door! de! procesbegeleiders,! werden! door! deze! respondenten! niet! als! verplichtend! ervaren! en! werden! vaak! dankbaar! verwelkomd.! Eén! respondent! geeft! bovendien! aan! dat! vanaf! een! bepaald! moment! werd! verwacht! dat! elk! lid! van! het! gezin! een! familiecirkel! zou! leiden,! waardoor! de! actieve! inbreng! in! het! begeleidingsproces!ineens!heel!concreet!voelbaar!was.!! ! “De! eerste! gesprekken! worden! begeleid! door! de! medewerkers! van! Columbus,! maar! na! een! paar! keer! wordt! er! gevraagd! dat! iemand! anders! het! gesprek! gaat! leiden.! Dan! moet! je! eigenlijk!de!taak!overnemen!hé.!Dan!moet!je!dus!als!ouder!of!als!kind!het!gesprek!leiden!en! de!ronde!doen!en!dat!moet!je!vragen!wie!dat!er!wat!te!zeggen!heeft.![…]!Zij!gaan!nooit!iets! opdringen.”!(Gezin!1,!vader)! ! De!dertiende!respondent!geeft!echter!te!kennen!dat!ze!op!zich!wel!haar!mening!kon!zeggen,!maar! dat!ze!–!door!de!weigering!van!Columbus!om!haar!man!en!haar!moeder!te!laten!deelnemen!aan!de! begeleiding!(cf.!supra)!–!niet!het!gevoel!had!echt!inspraak!te!hebben!in!het!proces.!! ! !

3.2.4!Tevredenheid!over!het!Columbusproject! ! 1)'Globale'tevredenheid' !

!

55!


! Uit!de!interviews!blijkt!dat!twaalf!respondenten!van!negen!gezinnen!tevreden!tot!zeer!tevreden!zijn! over! de! interventie! door! het! Columbusproject.! Alle! twaalf! respondenten! benadrukken! hierbij! de! inzet! en! ondersteuning! van! de! procesbegeleiders,! die! ze! als! zeer! positief! hebben! ervaren.! Meer! bepaald!apprecieerden!ze!dat!de!procesbegeleiders!veel!tijd!en!moeite!staken!in!hun!dossier.!Ook!de! grote! beschikbaarheid! en! flexibiliteit! van! de! begeleiders! wordt! door! elf! respondenten! van! acht! gezinnen! sterk! gewaardeerd.! Zo! geven! deze! respondenten! aan! dat! ze! de! procesbegeleiders! steeds! telefonisch!konden!contacteren!wanneer!ze!daartoe!de!nood!voelden,!en!dat!de!procesbegeleiders! soms! ook! zelf! belden! om! te! horen! hoe! de! situatie! was! geëvolueerd.! Daarnaast! vinden! acht! respondenten! van! zes! gezinnen! het! goed! en! nuttig! dat! binnen! het! Columbusproject! sterk! gefocust! wordt!op!communicatie,!omdat!men!op!die!manier!terug!leert!luisteren!naar!en!praten!met!elkaar.! Vier! respondenten! van! drie! gezinnen! geven! aan! dat! ze! ook! erg! tevreden! zijn! over! de! snelheid! waarmee!het!Columbusproject!is!tussengekomen.!Verder!wordt!de!diepgang!van!de!gesprekken!door! drie!respondenten!van!twee!gezinnen!expliciet!vernoemd!als!positief!element.!Ook!het!gegeven!dat! deelname! aan! het! Columbusproject! vrijwillig! was! en! op! die! manier! zonder! dwang! gebeurde! wordt! door!één!respondent!aangegeven!als!waardevol.!Tot!slot!vermelden!twee!respondenten!uit!hetzelfde! gezin!dat!het!in!hun!situatie!positief!was!dat!de!procesbegeleiders!ervaren!professionals!waren.!Ter! illustratie!van!de!boven!vernoemde!elementen,!geven!we!twee!citaten!weer!uit!de!interviews.!! ! “Die!mensen!deden!wel!hun!best!om!de!situatie!onder!handen!te!krijgen,!maar!ik!ga!eerlijk! zijn,!ik!ga!zeggen,!mijn!dochter!was!wel!een!beetje!tegendraads.![…]!Maar!die!mensen!ja,!ik! vond! het! nochtans,! die! mensen! deden! echt! hun! best! om! overeen! te! komen! en! uiteen! te! leggen.!In!mijn!ogen!was!dat!heel!goed.![…]!Die!mensen!hebben!mij!altijd!gesteund.!En!mijn! dochter!erbij!gesteund,!en!haar!vriend!ook.”!(Gezin!2,!vader)! ! “Die!mensen!weten!waarover!het!gaat.!Ze!kennen!de!problemen!van!de!jongere,!ze!kennen!de! problemen! van! de! ouders.! Ze! pikken! volledig! in! op! beide! thema’s,! gelijk! in! de! gesprekken! apart.! […]! Loopt! het! uit! de! hand,! dan! weten! ze! hoe! ze! moeten! inspringen.! […]! We! kregen! meestal!halverwege!de!week!of!tegen!het!einde!van!de!week,!of!de!dag!voor!de!gesprekken,! kregen! we! een! telefoontje! van! één! van! de! begeleiders! van:! ‘Hoe! is! het! verlopen?’.! Zelfs! nu! nog,!want!het!is!nu!weer!een!beetje!geëscaleerd,!en!bijna!dagelijks!komen!we!in!contact.![…]! Thuis!kunnen!we!niet,!konden!we!niet,!spreken.!Dat!was!direct!de!hoogte!in,!en!onze!zoon!zijn! wil!was!wet.![…]!Die!gesprekken!naar!daar!toe!waren!voor!mij!althans!dan!ook!een!vorm!van! een! uitlaatklep.! Het! was! weer! van:! ‘Dat,! en! wat! moeten! we! daar! nu! mee! doen?’.! Zij! waren! vooral! een! luisterend! oor.! […]! Plus! ook! het! aanhalen! van! ervaring,! zelfs! niet! met! persoonlijke…! euh,! maar! met! verhalen! van! anderen.! Vaak! is! het! ook! dat! ze! iets! gaan! halen! van!een!andere!gebeurtenis!of!van!andere!mensen!en!dan:!‘Het!zit!zo.!Als!je!dat!zo!niet!doet,! dan!komt!dat!zo!overeen.!Of!als!je!dat!doet,!gaat!dat!veel!beter!lopen’.”!(Gezin!4,!vader)! ! Vier!respondenten!uit!drie!gezinnen!zeggen!zo!tevreden!te!zijn!over!het!Columbusproject!dat!ze!het! zouden! aanraden! aan! andere! mensen! die! in! een! gelijkaardige! situatie! verkeren.! Drie! van! deze! respondenten! –! waarvan! twee! uit! hetzelfde! gezin!–! geven! bovendien! aan! reeds! te! hebben! getuigd! over!het!Columbusproject.!!! !

!

56!


! “Nu!ja,!ik!vind!het!absoluut!heel!goed.!Ik!ben!al!naar!Gent!geweest!ook.!Er!was!een!studiedag! in!Gent,!en!ze!hadden!me!gevraagd!of!ik!daar!wilde!getuigen.![…]!Ik!heb!ook!iemand!gehad! op!het!werk,!die!ook!problemen!heeft!met!haar!kind,!en!ik!heb!direct!gezegd!van:!‘hier!een! telefoonnummer,! neem! contact! op’.! […]! Ik! heb! gewoon! de! mensen! van! Columbus! zelf! doorgegeven,!en!blijkbaar!hebben!ze!dan!toch!het!comité!ingeschakeld.”!(Gezin!1,!vader)! ! Hoewel!ze!tevreden!zijn!over!de!interventie!door!het!Columbusproject!en!de!ondersteuning!door!de! procesbegeleiders,! merken! twee! respondenten! van! hetzelfde! gezin! nog! op! dat! ze! vonden! dat! de! kwaliteit!van!de!begeleiding!afhankelijk!was!van!de!persoon!van!de!procesbegeleider,!waarbij!de!stijl! van!de!ene!procesbegeleider!hen!veel!meer!lag!dan!de!stijl!van!de!andere!procesbegeleider.! ! “Allé,! als! we! door! elkaar! praatten! daar,! het! was! elk! op! toer.! En! bijvoorbeeld,! ik! mocht! iets! vertellen!en!moeder!wou!dan!direct!haar!haak!inslaan,!allé…!Procesbegeleider!1!zei!dan!direct! van:!‘Je!moet!zwijgen’.!En!dan!bij!procesbegeleider!2!was!dat!meer!van,!als!ik!dan!wat!zei!en! ons! moeder! sloeg! dan! weer! haar! haak! in,! dan! mocht! ze! nog! een! beetje…! En! ik! had! bij! procesbegeleider!2!ook!meer!het!gevoel!dat!het!meer!mijn!schuld!was,!allé.![…]!Ja,!want!als!ik! dan! iets! zei,! dan! zei! mijn! vader! iets! terug.! Hij! heeft! er! wel! gelijk! in! maar! hij! moet! dan! nog! luisteren!hé.!En!als!procesbegeleider!1!wat!zei,!was!hij!direct!stil.![…]!Allé,!iedereen!werd!stil! gemaakt! en! daardoor! besef! je! van:! ‘Goed,! we! moeten! luisteren! naar! elkaar’.! En! bij! procesbegeleider!2!was!dat!meer!onze!problemen!die!we!bespraken,!en!we!geraakten!er!toch! niet!aan!uit.!We!waren!dan!in!de!auto!en!het!was!nog!erger.![…]!Procesbegeleider!1!was!vrij! kordaat,!die!legt!ons!stil!en!daar!schrik!je!eigenlijk!zelf!ook!wat!van.!En!bij!procesbegeleider!2! was!dat!net!niet,!die!kon!dan!niet!echt.!Die!liet!ons!altijd!maar!door!ruzie!maken,!ze!zou!het! nooit!onderbroken!hebben.”!(Gezin!9,!moeder!en!broer)! ! Naast! de! twaalf! respondenten! van! negen! gezinnen! die! tevreden! zijn! over! de! interventie! door! het! Columbusproject,! is! er! één! respondent! die! ontevreden! is! over! de! tussenkomst! van! het! Columbusproject!in!haar!gezin.!Ze!vindt!met!name!dat!de!procesbegeleiders!enkel!oog!hadden!voor! het! standpunt! van! de! jongere! en! geen! aandacht! toonden! voor! het! perspectief! van! de! ouders,! waardoor! ze! zich! onbegrepen! voelde.! Ook! vindt! ze! het! negatief! dat! er! door! Columbus! zelf! geen! gevolg! gegeven! werd! aan! het! niet! naleven! van! de! afspraken! door! haar! dochter,! hoewel! dit! op! voorhand!wel!zo!werd!afgesproken.!De!beschikbaarheid!van!de!begeleiders!ervoer!ze!dan!weer!wel! als!een!positief!punt.! ! “Het! CBJ! heeft! dus! voorgesteld! van! dat! Columbusprogramma! en! ik! heb! dat! dus! gedaan! omdat!ik!niet!wist!wat!dat!juist!inhield.!En!ik!ben!er!niet!tevreden!van.![…]!Ze!hebben!gehoor! naar!de!jeugd!maar!niet!naar!de!ouders,!als!eigenlijk,!dat!wij!eigenlijk!een!probleem!hebben.! […]! Maar! ze! heeft! dus! nooit! een! tuchtmaatregel! gehad! of! ze! heeft! nooit….! Allé,! ze! hadden! eens!een!voorstel!gedaan!dat!ze!een!week!op!een!boerderij!zou!moeten!helpen,!maar!dat!is! nooit! uitgevoerd.! Alles! wat! ze! misdeed! ging! over! een! lopende! band.! […]! Ik! kon! wel! zeggen! welke!straf!ik!wilde!opleggen!als!ze!iets!niet!deed.!Ze!zetten!dat!op!papier,!we!moesten!dat! tekenen.! Maar! de! uitvoering! was! weer! voor! mij.! […]! Dingen! die! ik! niet! kon! uitvoeren.! Bijvoorbeeld! laptop! afnemen! of! gsm.! Je! moet! dat! eens! bij! een! tiener! van! 17! jaar! proberen.!

!

57!


! Dat!is!een!fiasco.!Dus!voor!mij!was!dat!niet!te!doen,!dat!was!het!probleem.![…]!Wat!ik!wel! goed!vond!was!dat,!als!je!belde,!dat!ze!wel!oppakten.!Allé,!ik!mocht!gelijk!wanneer!bellen,!ze! pakten! wel! op.! Dat! wel.! En! ze! hebben! ze! ook! wel! eens! drie! dagen! meegepakt! naar! de! Ardennen,!zogezegd!voor!een!verlossing!voor!mij!voor!drie!dagen.!Maar!ze!had!toen!eigenlijk! juist!een!toer!gespeeld,!en!dat!was!dan!eigenlijk!een!beloning!hé.”!(Gezin!6,!moeder)!! ! Ook!twee!andere!respondenten!uit!hetzelfde!gezin,!die!globaal!gezien!positief!staan!tegenover!het! Columbusproject,! geven! aan! dat! de! procesbegeleiders! vooral! meegingen! in! het! verhaal! van! de! jongere!en!minder!oog!hadden!voor!het!verhaal!van!de!ouders.!! ! “Met!de!andere!procesbegeleider!hebben!we!ook!gesprekken!tezamen!gehad!maar!dat!ging! niet! goed.! Mijn! dochter! heeft! deze! rond! haar! vinger! gewonden! hé.! […]! Dus! inderdaad,! wij! hebben! het! ondervonden.! Zij! houden! toch! een! bepaalde! hand! boven! het! kind.! De! kinderen! werden!meer!beschermd!of!geloofd!dan!wij!zelf.!Dat!vond!ik!wel!heel!jammer.![…]!Ik!heb!dat! wel!gezegd:!‘Jullie!beschermen!haar!veel!te!veel’.![…]!Maar!ze!hebben!er!niet!op!gereageerd.! […]!Ze!luisterden!wel,!maar!eigenlijk!veel!steun?!Nee.”!(Gezin!10,!moeder!en!stiefvader)!! ! Tot!slot!zijn!er!drie!respondenten!van!twee!gezinnen!die!iets!zeggen!over!hoe!de!betrokken!jongere! het! Columbusproject! heeft! ervaren.! Hoewel! dit! met! een! korrel! zout! moet! worden! genomen! aangezien!we!dit!niet!rechtstreeks!bij!de!jongeren!zelf!hebben!kunnen!bevragen,!blijkt!hieruit!dat!de! twee!jongeren!in!kwestie!niet!erg!positief!stonden!ten!aanzien!van!het!Columbusproject.!Ze!zouden! het!met!name!niet!leuk!hebben!gevonden!dat!ze!zelf!op!hun!verantwoordelijkheid!werden!gewezen.! ! “Je!broer!vond!Columbus!dom!hé.![…]!Ja,!hij!kreeg!ook!veel!op!zijn!oren.”!(Gezin!9,!moeder!en! broer)!! ! 2)'Beleving'assessments' ! Wanneer!we!meer!specifiek!kijken!naar!de!beleving!van!de!individuele!assessments!(cf.!supra!1.4.2,! 1),!zien!we!dat!alle!dertien!respondenten!deze!als!positief!en!zinvol!hebben!ervaren.!Meer!bepaald! vinden! de! respondenten! dat! de! assessments! toelaten! om! vrijelijk! het! hart! te! luchten! en! de! eigen! visie!op!de!probleemsituatie!te!verduidelijken,!doordat!er!niemand!anders!van!het!gezin!bij!aanwezig! is.!Ook!zegt!een!aantal!respondenten!dat!ze!tijdens!de!assessments!het!gevoel!hadden!dat!er!echt! naar! hun! verhaal! wordt! geluisterd,! wat! maakt! dat! er! een! vertrouwensrelatie! kon! ontstaan! met! de! procesbegeleider.! ! “Dat!(de!assessments,!nvdr.)!vond!ik!heel!goed,!want!dan!kan!je!echt!eerst!eens!zeggen!wat! er! op! je! lever! ligt,! wat! eigenlijk! je! probleem! is.! Allé,! wat! dat! mijn! probleem! is,! waar! ik! niet! mee!akkoord!was!naar!mijn!zoon!toe.”!(Gezin!3,!vader)!! ! 3)'Beleving'familiecirkels' !

!

58!


! Tijdens! de! interviews! gingen! we! ook! na! hoe! de! dertien! respondenten! van! de! tien! gezinnen! de! familiecirkels! hebben! ervaren.! Deze! familiecirkels! gaan! door! in! aanwezigheid! van! alle! personen! die! betrokken! zijn! bij! het! Columbusproject! en! hebben! tot! doel! om! afspraken! vast! te! leggen! en! deze! verder!op!te!volgen!(cf.!supra!1.4.2,!2!en!3).!Wanneer!we!kijken!naar!de!resultaten!van!de!interviews,! blijkt! dat! acht! respondenten! van! zeven! gezinnen! de! familiecirkels! overwegend! positief! ervaren! hebben,! terwijl! vijf! respondenten! van! drie! gezinnen! deze! minder! gunstig! hebben! ervaren.! Van! de! acht!respondenten!die!de!familiecirkels!positief!hebben!beleefd,!zeggen!er!vijf!van!vier!verschillende! gezinnen! dat! ze! het! met! name! goed! vonden! dat! ze! door! deze! familiegesprekken! terug! leerden! om! met!elkaar!te!praten!en!naar!elkaar!te!luisteren.!Ook!vonden!ze!het!positief!dat!ieders!visie!op!het! probleem! aan! bod! kon! komen,! wat! toeliet! om! beter! inzicht! te! krijgen! in! de! situatie.! Verder! vermelden! vier! respondenten! van! drie! gezinnen! dat! ook! de! goede! begeleiding! tijdens! de! familiecirkels!een!positief!element!was.! ! “Die!gesprekken!verliepen!heel!stroef!in!het!begin,!omdat!er!met!onze!zoon!op!dat!moment! niet! te! spreken! viel.! Maar! de! begeleiders! hebben! het! op! die! manier! geleid,! dat! er! een! hele! boel!dingen…!we!met!een!hele!boel!dingen!met!de!neus!op!de!feiten!gedrukt!werden!eigenlijk.! Onze! zoon! werd! echt! wel! geconfronteerd! met! zichzelf.! Wij! ook,! maar! vooral! hij.! En! geconfronteerd!met!de!gevoelens!die!wij!hadden!in!verband!met!zijn!gedrag.![…]!In!het!begin! is!dat!gewoon!nagaan!hoe!de!situatie!in!elkaar!zit!en!hoe!iedereen!zich!daarbij!voelt,!waar!het! op!de!duur!doorgaat!naar:!‘Wat!kunnen!we!er!aan!doen,!of!op!welke!manier!kunnen!we!dat! hier!allemaal!oplossen?’.”!(Gezin!4,!moeder)!! ! Van! de! vijf! respondenten! uit! de! drie! gezinnen! die! geen! positief! gevoel! overhielden! aan! de! familiecirkels,! geven! drie! respondenten! van! twee! verschillende! gezinnen! aan! dat! ze! vonden! dat! de! familiegesprekken! nergens! toe! leidden.! Dezelfde! respondenten! geven! ook! aan! dat! de! procesbegeleiders! vooral! oog! hadden! voor! de! jongere! en! dat! hun! eigen! wensen! en! noden! minder! aan! bod! konden! komen! (cf.! supra! 3.2.4,! 1).! Daarnaast! zeggen! twee! andere! respondenten! van! hetzelfde! gezin! dat! ze! de! familiecirkels! een! moeilijke! ervaring! vonden! doordat! deze! doorgingen! in! aanwezigheid!van!de!biologische!vader,!waarmee!voor!de!aanvang!van!Columbus!lange!tijd!slechts! weinig!contact!was.! ! “Ja,!dat,!euh,!ik!vond!het!een!beetje!raar.!Allé!je!zit!dan!weer!aan!tafel!met!je!twee!ouders.!En! dat!was!even!een!raar!gevoel!om!dan!te!discussiëren!over!dingen.![…]!Want!ik!heb!dan!veel! dingen!eigenlijk!niet!gezegd!die!ik!wel!zou!moeten!hebben!gezegd.![…]!Maar!ja,!je!vader!was! dan!ook!al!heel!lang!afwezig!hé.!In!feite!hoorde!hij!er!niet!echt!meer!bij,!omdat!je!niet!meer! naar!hem!ging!hé,!allé!geen!van!jullie!twee.!En!omdat!hij!jullie!ook!niet!meer!vroeg.![…]!En! toen!kwam!hun!vader!erbij!(bij!Columbus,!nvdr.)!en!dan!hebben!mijn!twee!zonen!zich!allebei! ingehouden.! […]! Mijn! ex! zat! daar! eigenlijk! met! zijn! mond! vol! tanden,! van:! ‘Wat! moet! ik! eigenlijk! zeggen?’.! Nu! en! dan! zei! hij:! ‘Ja! maar! ja,! ik! weet! niets! over! de! levenswijze! van! de! kinderen’.”!(Gezin!9,!moeder!en!broer)! ! ! !

!

59!


! ! !

3.2.5!Effectiviteit!en!duurzaamheid!van!het!Columbusproject! ! 1)'Afspraken' ! In!alle!tien!gezinnen!werd,!op!basis!van!de!inbreng!van!de!participanten!tijdens!de!familiecirkels,!tot! afspraken!gekomen.!Dit!gebeurde!in!overleg!met!de!verschillende!partijen,!waarbij!de!afspraken!een! soort! van! compromis! vormden.! De! procesbegeleiders! van! Columbus! hadden! in! dit! proces! een! faciliterende!rol,!waarbij!ze!soms!ook!voorstellen!en!suggesties!deden,!maar!steeds!ruimte!lieten!aan! de!betrokkenen!om!de!voorgestelde!afspraken!te!becommentariëren!of!verder!aan!te!vullen.! ! “Awel,!de!medewerkers!hebben!ook!punten!aangehaald!omdat!ze!dus!wisten!van!mijn!zoon! wat!er!op!zijn!lever!lag,!en!wat!er!op!mijn!lever!lag.!En!dus!hebben!we!alle!twee!langs!beide! kanten!wat!water!bij!onze!wijn!moeten!doen.!Eén!keer!heb!ik!daar!wel!eens!gezegd!van:!‘Kijk,! ik!denk!dat!ik!wel!nog!altijd!de!ouder!ben’,!omdat!ik!zo!wel!het!gevoel!begon!te!krijgen!dat!ik! het!was!die!mij!moest!aanpassen!aan!mijn!zoon.!En!het!is!zo!dat!ik!van!oordeel!ben!dat!het! andersom!is,!dat!het!nog!altijd!het!kind!is!dat!moet!luisteren!naar!de!ouder.!Maar!natuurlijk,! je!moet!alle!twee!een!beetje!water!bij!de!wijn!doen!zodat!je!tot!een!compromis!komt.!En!dat! is!ons!toen!ook!gelukt.”!(Gezin!3,!vader)! ! Wat!dan!de!inhoud!van!de!afspraken!betreft,!zien!we!dat!–!hoewel!er!hier!uiteraard!verschillen!zijn! terug!te!vinden!tussen!de!gezinnen,!naargelang!de!aard!van!de!problematiek!–!deze!voornamelijk!van! praktische! aard! zijn,! bijvoorbeeld! rond! huishoudelijke! taken,! het! uitgaansgedrag! van! de! jongeren,! activiteiten! in! het! gezin,! het! druggebruik! van! de! jongere! en! de! uren! waarop! men! verwacht! dat! de! jongere!thuis!is.!Deze!afspraken!worden,!bij!wijze!van!formalisering,!uiteindelijk!op!papier!gezet!en! door!alle!betrokkenen!ondertekend.!! ! “Dus! wat! hebben! we! bijvoorbeeld! afgesproken?! Bijvoorbeeld! mijn! zoon! wilde! dat! er! meer! dingen!samen!werden!gedaan,!dus!dat!staat!dan!op!papier!dat!er!meer!dingen!samen!gedaan! zullen!worden.!Maar!ook!bijvoorbeeld,!mijn!zoon!heeft!een!groot!probleem!met!opstaan.!Nu! hebben! we! dus! afgesproken! op! dit! papier! dat! hij! na! één! keer! vragen! effectief! opstaat.! Hoeveel!keer!dat!hij!mag!weggaan!op!een!week,!wanneer!dat!hij!moet!thuiskomen!na!school.! Ja,! eigenlijk! allemaal! heel! gewone! dingen! werden! op! papier! gezet.! […]! Niet! alleen! van! de! jongere!naar!de!ouders!toe!maar!ook!van!de!ouders!naar!de!jongere!toe.![…]!Dus!dit!zijn!de! afspraken,!en!iedereen!ondertekent!voor!de!afspraken!die!gemaakt!zijn.”!(Gezin!1,!vader)!! ! Op! één! respondent! na,! geven! de! door! ons! bevraagde! personen! aan! dat! de! tijdens! eerdere! familiecirkels! gemaakte! afspraken! verder! werden! opgevolgd! tijdens! de! looptijd! van! het! Columbusproject.! Vijf! respondenten! van! drie! verschillende! gezinnen! geven! bovendien! aan! dat! een! aantal! afspraken! nog! een! beetje! werd! bijgestuurd,! zodat! ze! meer! tegemoet! kwamen! aan! ieders! noden.! De! ene! respondent! die! te! kennen! gaf! dat! de! gemaakte! afspraken! in! zijn! gezin! niet! werden!

!

60!


! opgevolgd! of! bijgestuurd,! verduidelijkte! dat! dit! kwam! doordat! het! Columbusproject! reeds! na! drie! weken!is!gestopt!met!de!begeleiding!(cf.!supra,!3.2.3,!2).! ! “Goh!ja!in!een!week!tijd!kon!de!procesbegeleider!niet!echt!de!afspraken!opvolgen!hé.![…]!Zo! vlot!kun!je!ze!ook!niet!bijsturen!hé.!Als!je!afspraken!maakt,!is!het!best!dat!je!ze!eerst!een!tijdje! volgt!eer!je!ze!gaat!bijsturen!hé…”!(Gezin!5,!stiefvader)! ! Wanneer! we! kijken! naar! de! mate! waarin! de! tijdens! het! Columbusproject! gemaakte! afspraken! op! korte! en! op! langere! termijn! worden! nageleefd,! zien! we! dat! deze! afspraken! in! geen! van! de! tien! gezinnen! volledig! worden! nagekomen! door! de! jongere! en/of! de! andere! betrokken! partijen.! Acht! respondenten! van! zes! gezinnen! geven! aan! dat! sommige! afspraken! wel! en! andere! afspraken! niet! worden!nageleefd,!en!dat!er!hieromtrent!soms!ook!een!verschil!op!te!merken!is!tussen!de!periode! kort!na!de!afronding!van!Columbus!en!het!moment!van!het!interview.!Hierbij!is!het!belangrijk!om!op! te! merken! dat! ze! vooral! belang! hechten! aan! de! afspraken! die! wel! worden! nageleefd,! en! minder! stilstaan!bij!de!afspraken!die!niet!worden!nagekomen.! ! “De! afspraken! die! we! daar! toen! gemaakt! hebben,! mijn! zoon! heeft! die! afspraken! toen! ook! gevolgd.! Euh,! en! dat! ging! over! zijn! kamer! opruimen…! Allé! allemaal! kleine! dingen! die! op! de! duur!eigenlijk!een!groot!pak!zijn.!En!ik!zeg!het,!hij!heeft!dat!een!periode!goed!gedaan,!tot!de! buurjongen!teruggekomen!is.![…]!Bepaalde!afspraken!doet!hij!nu!niet!meer,!allé!daar!veegt! hij! gewoon! zijn! voeten! aan.! Maar! andere! afspraken! komt! hij! nog! altijd! na.! Waar! dat! dit! vroeger!geheel!niet!het!geval!zou!zijn.!Maar!bijvoorbeeld!de!kamer!opruimen,!maken!dat!ik! vrijdagavond! de! was! heb! en! al,! een! afwas! doen,! een! beetje! helpen! in! het! huishouden,! een! keer!stofzuigen.![…]!Maar!dat!zijn!zo!allemaal!dingen!dat!hij!vroeger!zou!hebben!staan!blazen! en!al!en!van!zijn!oren!zou!maken,!dat!hij!nu!dus!effectief!wel!doet.!En!dat!komt!dus!door!die! afspraken!met!het!Oranjehuis,!dus!dat!is!wel!positief!ja.”!(Gezin!3,!vader)!! ! Verder!zeggen!vijf!respondenten!van!vier!gezinnen!dat!geen!enkele!afspraak!werd!nageleefd!door!de! betrokken!jongere,!wat!door!hen!als!frustrerend!word!ervaren.! ! “Awel,!wekelijkse!afspraken!werden!gemaakt,!maar!madame!kwam!ze!niet!na.![…]!Maar!we! waren!nog!niet!buiten!bij!Columbus!en!het!was!alweer!averechts.”!(Gezin!8,!moeder)! ! 2)'Effect'Columbusproject' ! Aan!de!hand!van!de!interviews!gingen!we!ook!na!in!welke!mate!het!Columbusproject!een!(positief)! effect! heeft! gehad! op! de! probleemsituatie! waarvoor! het! tussenkwam.! Hieruit! blijkt! dat! zes! respondenten! van! vier! gezinnen! ervaren! dat! er! door! toedoen! van! het! Columbusproject! iets! is! veranderd!in!hun!gezin.!Meer!bepaald!geven!ze!aan!dat!er!nu!terug!en!op!een!betere!manier!wordt! gecommuniceerd!tussen!de!verschillende!gezinsleden.!Ook!zeggen!ze!dat!de!afspraken,!die!ten!tijde! van! Columbus! werden! gemaakt,! nog! steeds! voor! een! deel! worden! nageleefd,! wat! het! huishouden! ten! goede! is! gekomen.! Wanneer! we! kijken! naar! de! kenmerken! van! de! problematiek! waarvoor! het! Columbusproject!in!deze!vier!gezinnen!initieel!tussenkwam!(cf.!supra!3.2.2),!valt!op!dat!drie!van!deze!

!

61!


! gezinnen! te! maken! hadden! met! een! drugsproblematiek! van! de! betrokken! jongere,! al! dan! niet! in! combinatie!met!een!agressieprobleem.!! ! Als!gekeken!wordt!naar!de!‘harde’!effecten!van!het!Columbusproject,!vonden!we!dat!er!in!drie!van! de!vier!gezinnen!die!een!verandering!rapporteerden!door!toedoen!van!het!project!toch!nog!steeds! problemen! zijn,! gelijkaardig! aan! de! problematiek! waarvoor! het! Columbusexperiment! initieel! tussenkwam.!Meer!bepaald!bleek!het!druggebruik!van!de!drie!betrokken!jongeren!nog!niet!gestopt! te! zijn! en! was! ook! de! agressieproblematiek! in! twee! gevallen! nog! niet! onder! controle.! Er! is! dus! eigenlijk!maar!één!gezin!waarvan!de!bevraagde!respondenten!zeggen!dat!er!na!de!afronding!van!het! Columbusproject! geen! fundamentele! problemen! meer! zijn! en! waar! de! thuissituatie! effectief! gestabiliseerd!is.! ! De!werkzame!bestanddelen!van!het!Columbusexperiment!zijn!volgens!de!zes!respondenten!van!deze! vier!gezinnen!de!volgende:!de!focus!op!communicatie!(aangehaald!door!vier!respondenten!van!drie! gezinnen),!de!inzet!en!ervaring!van!de!procesbegeleiders!(vermeld!door!drie!respondenten!van!twee! gezinnen),! de! snelheid! waarmee! het! Columbusproject! is! tussengekomen! (vernoemd! door! één! respondent)!en!de!diepgang!en!intensiteit!van!de!gesprekken!(aangehaald!door!twee!respondenten! van!hetzelfde!gezin).!Volgend!citaat!geeft!een!impressie!van!het!effect!van!het!Columbusproject,!de! problemen!die!er!nog!steeds!zijn!en!de!werkzame!bestanddelen!van!Columbus,!zoals!ervaren!door! één!van!de!respondenten:! ! “Maar! door! de! gesprekken! die! we! hadden! veranderde! de! situatie! wel.! Nog! niet! zoals! het! moest,!maar!het!heeft!geholpen.![…]!Van!halverwege!de!aanvang!van!Columbus!denk!ik!zo,! zijn! die! grote! problemen! verdwenen,! enfin! toch! op! korte! termijn.! […]! Ja,! dus! hij! stopte! niet! met! verwijten,! hij! bleef! zijn! gebruik! verder! doen,! en! dat! bleef! voor! problemen! zorgen,! hier! thuis!en!op!school.![…]!Nee,!we!gaan!nu!nog!niet!echt!samen!aan!tafel!gaan!zitten.!Dat!wil! onze!zoon!nog!niet!en!de!reden!waarom!is!voor!mij!ook!wel!duidelijk.![…]!Er!is!continu!heen!en! weer! gevoerd! over! het! probleem,! om! het! te! proberen! op! te! lossen.! Maar! dat! wordt! afgebouwd!nu,!gelukkig.!Dus!euh,!gesprekken!rond!de!tafel!zoals!Columbus,!neen.!Niet!echt.! […]!Maar!bij!het!eten!maken!of!tijdens!het!eten!wordt!er!hier!en!daar!al!wat!gezegd!en!dat! kon! voor! Columbus! dus! echt! niet.! […]! Wat! goed! is,! is! dat! we! kunnen! spreken! hé.! Zoals! ik! daarnet! gezegd! heb,! er! is! iets! wat! verkeerd! loopt,! dat! is! ook! weer! dat! gebruik,! dat! hij! hervallen!is,!dat!hij!weer!eens!verbaal!agressief!geweest!is.!Maar!hij!plaatst!het!ook!van:!‘Oei! oei,!ik!ben!hier!verkeerd!bezig’.!En!op!vijf!minuten!draait!hij!dan!en!kan!hij!spreken.!Hij!is!dan! binnen!gekomen:!‘Zou!het!toch!niet!lukken!om!dat!geld!op!een!andere!manier!te!krijgen’,!nu! op!een!beleefde!manier!gevraagd.![…]!Wat!ik!goed!vond!was!de!ervaring!van!die!mensen.!Ze! weten! dat,! ze! hebben! allerhande! soorten! jongeren,! al! dan! niet! met! drugsproblematiek.! […]! Ook!goed!vond!ik!de!confrontatie.![…]!Echt!confronterend,!met!de!neus!op!de!feiten!duwen.! […]!Ze!hebben!een!stekelige!bolster!opengebroken,!ik!zal!het!zo!zeggen.”!(Gezin!4,!vader)! ! Naast! de! vier! gezinnen! die! een! bepaald! effect! hebben! ervaren! van! het! Columbusproject,! zeggen! zeven!respondenten!van!zes!gezinnen!dat!er!eigenlijk!niets!is!veranderd!aan!hun!situatie!of!dat!de! situatie!zelfs!nog!erger!is!dan!voor!de!aanvang!van!het!Columbusproject,!waarbij!ze!dit!laatste!echter!

!

62!


! niet!wijten!aan!het!project,!maar!aan!de!specifieke!omstandigheden!van!hun!situatie.!In!vijf!van!deze! gezinnen! blijkt! de! bij! het! Columbusproject! betrokken! jongere! bovendien! niet! meer! thuis! te! wonen! (cf.!supra!3.2.1,!1),!terwijl!dit!voor!de!aanvang!van!het!project!wel!het!geval!was.!Verder!zien!we!dat! er!in!twee!gevallen,!op!het!moment!van!het!interview,!geen!enkele!vorm!van!communicatie!meer!is! tussen!de!geïnterviewde!ouder!en!de!jongere.! ! “Het! spijtige! is! natuurlijk! voor! mij! nu…! Wat! is! er! gebeurd?! Mijn! zoon! is! dan! door! Columbus! terug!in!contact!gekomen!met!zijn!vader.![…]!En!mijn!zoon!gaat!nu!naar!zijn!zus,!hij!gaat!nu! naar! zijn! opa! en! oma.! Maar! mijn! zoon! is! nu! bij! zijn! papa! en! komt! niet! meer! bij! mij! sinds! Moederdag!verleden!jaar…![…]!Vorig!jaar!kocht!mijn!man!voor!mijn!zoon!een!crossauto!met! bijna!geen!remmen!aan!en!hij!legde!hier!dan!een!parcours!over!de!weide!aan!en!liet!hem!dan! van! alle! gevaarlijke! dingen! doen.! Mijn! zoon! is! daarmee! begonnen! juist! de! dag! voor! Moederdag.!En!hij!is!toen!met!die!auto!tegen!de!hoek!van!een!betonnen!put!gekletst.!En!ik! was! een! beetje! over! mijn! toeren,! je! kent! dat…! Ik! was! geschrokken! en! hij! was! eigenlijk! ook! enorm!geschrokken.!En!ik!heb!toen!gezegd,!hetgeen!misschien!verkeerd!was!maar!ik!denk!dat! dat!bij!veel!mensen!de!reactie!zou!geweest!zijn:!‘Dat!kan!hier!zo!niet!blijven!duren,!roken!en!al! zo’n!domme!toeren,!euh,!ik!ga!uw!pak!en!zak!maken!en!je!moet!maar!naar!uw!vader!gaan’.! Maar!ik!heb!dat!eigenlijk!echt!in!een!colère!gezegd…!En!hij!is!gaan!bellen!naar!zijn!vader,!en! zijn! vader! is! hem! komen! ophalen.! En! ik! had! gedacht,! morgen! staat! hij! hier! terug.! Maar! natuurlijk,!zijn!vader!heeft!daar!misbruik!van!gemaakt,!als!wapen!tegen!mij.!En!hij!is!daar!de! zondag!mee!naar!de!politie!gegaan!en!hij!heeft!gevraagd!om!zijn!kleren!te!komen!ophalen,! omdat! ik! hem! buiten! gezet! had,! mijn! eigen! zoon.! […]! En! mijn! zoon! blijft! nu! bij! mijn! man! omdat!natuurlijk,!als!puber,!hij!heeft!veel!geld!in!zijn!zakken,!hij!mag!drinken,!hij!mag!roken,! hij!mag!lang!uitgaan.!Van!mij!zou!hij!dat!niet!mogen.!Ik!zou!daarmee!in!discussie!gegaan!zijn.! […]!Mijn!man!heeft!hem!zodanig!beïnvloed!dat!hij!de!kant!van!hem!kiest!hé,!met!geld!en!met! vrijheid.![…]!En!aan!één!kant!vind!ik!het!dan!dikwijls!spijtig!dat!Columbus!tussengekomen!is.! Want!ik!zeg:!‘Ja,!ze!hebben!ons!weer!allemaal!herenigd!en!ze!hebben!mijn!zoon!weer!met!zijn! papa…’.! Maar! ja,! mijn! man! heeft! daarop! ingespeeld.! […]! Nee,! ik! denk! niet! dat! het! ligt! aan! Columbus.!Dat!ligt!aan!mijn!man,!dat!hij!mijn!zoon!gebruikt!tegen!mij.”!(Gezin!7,!moeder)!! ! Wanneer! we! polsen! naar! de! redenen! waarom! het! Columbusproject! in! hun! gezin! niet! tot! de! verhoopte!resultaten!heeft!geleid,!zien!we!dat!vier!respondenten!van!drie!gezinnen!dit!wijten!aan!de! tegendraadse!houding!van!de!betrokken!jongere.!Een!andere!respondent!geeft!aan!dat!de!werkwijze! van!het!Columbusproject!volgens!haar!gewoon!niet!geschikt!was!om!een!oplossing!te!bieden!aan!het! probleem.! Tot! slot! geeft! telkens! één! respondent! aan! dat! respectievelijk! de! korte! looptijd! van! het! Columbusproject!in!het!eigen!gezin,!dan!wel!de!financiële!spanningen!tussen!de!twee!(exE)partners! de!oorzaak!waren!van!het!mislukken!van!het!project.!! ! 3)'Hulpverlening'na'afronding'van'het'Columbusproject' ! Wanneer!we!kijken!in!welke!mate!de!in!ons!onderzoek!betrokken!gezinnen!na!de!afronding!van!het! Columbusproject!nog!in!contact!kwamen/komen!met!de!hulpverlening!(in!brede!zin),!zien!we!dat!in! maar!liefst!acht!gezinnen!een!verder!gevolg!werd!gegeven!aan!de!situatie.!In!drie!gevallen!werd!voor!

!

63!


! de! jongere! gezocht! naar! een! gepaste! begeleiding! in! de! rechtstreeks! toegankelijke! hulpverlening,! waarbij! twee! keer! een! beroep! werd! gedaan! op! het! CLB! (dat! voor! één! jongere! reeds! was! tussengekomen!voor!de!opstart!van!het!Columbusproject)!en!één!keer!een!begeleiding!werd!gestart! bij! AURA,! een! centrum! voor! deeltijdse! vorming.! In! elk! van! deze! drie! gezinnen! werd! de! begeleiding! door! Columbus! afgesloten! als! ‘afgerond! zonder! verder! vervolg’.! In! één! van! deze! gevallen! gaf! de! moeder!echter!te!kennen!opnieuw!een!hulpvraag!te!hebben!gesteld!aan!het!CBJ.!! ! In!vijf!andere!gezinnen!kwam!de!jongere!na!afronding!van!het!Columbusproject!terecht!in!(of!op!één! van!de!wachtlijsten!van)!de!nietErechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!in!de!bijzondere!jeugdzorg.! In!twee!van!deze!gezinnen!gebeurde!dit!pas!een!tijdje!nadat!het!Columbusproject!was!afgerond,!in! overleg!met!het!CBJ,!dat!het!gezin!–!bij!wijze!van!een!‘eigen!begeleiding’!–!na!de!afronding!van!het! Columbusproject! onder! toezicht! hield.! De! twee! betrokken! jongeren! werden,! respectievelijk,! geplaatst! in! een! residentiële! voorziening! en! aangemeld! op! de! wachtlijst! van! een! residentiële! instelling.! In! de! drie! andere! gevallen! werd! de! begeleiding! door! het! Columbusproject! afgerond! met! een! doorverwijzing! naar! de! NRTH,! die! plaatsvond! in! overleg! tussen! de! procesbegeleiders! van! Columbus,! de! betrokken! gezinsleden! en! het! CBJ.! Eén! van! de! betrokken! jongeren! werd! geplaatst! in! een! residentiële! voorziening,! terwijl! een! andere! jongere! werd! opgevangen! in! een! pleeggezin.! De! derde!betrokken!jongere!werd!begeleid!door!het!contextproject!van!vzw!Oranjehuis.!! ! Tot! slot! zijn! er! twee! gezinnen! waar! geen! verdere! hulpverlening! werd! geboden! aan! de! betrokken! minderjarige.! Beide! gezinnen! werden! na! het! Columbusproject! afgerond! zonder! verder! vervolg,! waarbij!in!één!gezin!opnieuw!een!hulpvraag!werd!gesteld!aan!het!CBJ.!De!moeder!van!dit!gezin!zat! met!de!handen!in!het!haar!en!had!zelf!hulp!gezocht!bij!een!psychiater.!In!dit!geval!was!de!betrokken! jongere!een!tijdje!na!de!afronding!van!het!Columbusproject,!wegens!conflicten!met!zijn!moeder,!bij! zijn! vader! gaan! wonen,! en! was! er! op! het! moment! van! het! interview! geen! contact! meer! tussen! moeder! en! zoon.! De! geïnterviewde! vader! van! het! andere! gezin! bleek! daarentegen! geen! nood! te! hebben! aan! verdere! hulpverlening,! hoewel! er! opnieuw! wat! problemen! waren! met! zijn! zoon.! Als! reden!hiervoor!gaf!hij!de!indruk!te!hebben!deze!problemen!voorlopig!nog!wel!de!baas!te!kunnen.!! ! ! !

3.3!Onderzoeksbevindingen!kwantitatief!luik! ! In! wat! volgt! komen! de! bevindingen! van! het! kwantitatieve! luik! van! het! empirische! onderzoek! aan! bod.!De!onderzoeksvragen!die!hierbij!van!naderbij!worden!bekeken!zijn:!(1)!in!welke!mate!heeft!het! Columbusexperiment!een!daling!van!de!instroom!in!de!nietErechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening! tot!gevolg!(cf.!subvraag!1.1);!en!(2)!hoeveel!heraanmeldingen!bij!het!CBJ!zijn!er!na!afronding!van!het! Columbusexperiment!(cf.!subvraag!2.1).!! ! Alvorens!op!basis!van!de!analyses!een!voorzichtig!–!gelet!op!de!eerder!geformuleerde!bedenkingen! aangaande!de!betrouwbaarheid!en!validiteit!en!de!daarbij!aansluitende!beperkingen!en!knelpunten! (cf.!supra!deel!II)!–!antwoord!op!bovenstaande!onderzoeksvragen!te!formuleren,!beschrijven!we!in! wat! volgt! vooreerst! beknopt! de! ‘steekproef’! in! dit! kwantitatieve! luik! van! het! onderzoek,! !

64!


! samengesteld! uit! de! experimentele! onderzoeksgroep! (met! ‘ColumbusEdossiers’)! en! een! controlegroep.! ! !

3.3.1!Beschrijving!steekproef! ! De!onderzoeksgroep!bestaat!uit!(alle)!77!ColumbusEdossiers!die!in!de!referentieperiode!(van!januari! 2010! tot! januari! 2011)! werden! aangemeld! bij! het! CBJ! Kortrijk.! Wijzigingen! en! aanvullingen! in! deze! dossiers! werden! bijgehouden! tot! 15! april! 2011.! Voor! 68! van! de! 77! dossiers! werd! expliciet! een! doorverwijzing! of! toeleiding! naar! het! Columbusproject! in! DOMINO! geregistreerd! ! Negen! andere! dossiers! werden! in! het! systeem! opgevist! nadat! op! basis! van! de! registratie! bij!het! Columbusproject! zelf!bleek!dat!ook!zij!werden!doorverwezen!naar!het!Columbusexperiment;!op!basis!van!de!DOMINO! registratie!valt!dit!evenwel!niet!(eenduidig)!af!te!leiden.!Het!ExcelEbestand!op!basis!van!de!registratie! van!deze!dossiers!in!DOMINO,!bevat!onder!meer!informatie!over!het!geslacht,!de!geboortedatum,!de! leeftijd! bij! aanmelding,! de! datum! waarop! een! dossier! wordt! aangemaakt,! de! datum! waarop! beslissingen! worden! genomen,! de! inhoud! van! deze! beslissingen,! de! startE! en! einddatum! van! uitgesproken!maatregelen!en!de!inhoud!van!maatregelen.!! ! De!controlegroep!bestaat,!zoals!reeds!in!het!voorgaande!deel!werd!uitgelegd,!uit!slechts!35!dossiers.! Deze!groep!bestaat!uit!dossiers!bij!het!CBJ!Kortrijk!die!de!interventie!door!het!Columbusproject!niet! hebben! ondergaan! maar! wel! beantwoorden! aan! dezelfde! criteria! die! tot! selectie! voor! het! Columbusproject! leiden! (zijnde! het! dossier! moet! in! aanmerking! komen! voor! caseEonderzoek,! er! is! een!mandaat!bij!minstens!één!van!de!betrokken!gezinsleden!om!deel!te!nemen!aan!het!ColumbusE project,!de!veiligheid!van!de!betrokkenen!is!niet!in!het!gedrang!en!het!betreft!!een!nieuwe,!recente! aanmelding! (cf.! supra! 1.2).! Deze! criteria! worden! niet! geregistreerd! in! Columbus,! waardoor! de! samenstelling!van!de!controlegroep!de!facto!diende!terug!te!vallen!op!de!registratie!bij!het!CBJ!van! Kortrijk,!waarbij!een!CElabel!wordt!toegekend!aan!alle!dossiers!die!voldoen!aan!de!vier!voorwaarden! om!in!te!stappen!in!het!Columbusproject!(cf.!supra!1.2).!De!controlegroep!zou!derhalve!bestaan!uit! dossiers! die! in! de! referentieperiode! een! CElabel! kregen,! maar! niet! werden! doorverwezen! naar! het! Columbusproject.!Gezien!echter!ook!de!CElabel!registratiepraktijk!in!het!CBJ!Kortrijk!niet!adequaat!en! consequent! werd! toegepast,! is! ook! de! bruikbaarheid! van! het! ExcelEbestand! voor! de! controlegroep! beperkt:!na!het!verder!verwijderen!van!dubbeltellingen!met!de!Columbusgroep!bleven!er!slechts!35! dossiers!in!de!controlegroep!over.!! ! De!onderzoeksgroep,!bestaande!uit!77!dossiers,!bevat!51%!jongens!en!49%!meisjes.!De!gemiddelde! leeftijd! is! 14,2! jaar! (mediaan! geboortejaar! =! 1994).! Bij! de! controlegroep! (N=35)! hebben! we! 54%! jongens!en!46%!meisjes;!de!leeftijd!in!de!controlegroep!ligt!met!een!gemiddelde!van!13,6!jaar!iets! lager!(mediaan!geboortejaar!=!1995)!dan!bij!de!onderzoeksgroep.!! ! !

3.3.2!Uitkomst!definitieve!beslissing! ! Een!van!de!centrale!doelstellingen!van!het!Columbusexperiment,!zoals!in!dit!rapport!reeds!eerder!is! !

65!


! vermeld,! is! het! terugdringen! van! de! instroom! –! en! daarmee! ook! van! de! wachtlijsten! –! in! de! nietE rechtstreeks! toegankelijke! (jeugd)hulpverlening.! Meer! in! het! bijzonder! stelt! het! experiment! een! halvering! van! de! toeleiding! naar! de! NRTH! voorop.! Waar! op! basis! van! een! globale! analyse! via! DOMINO!blijkt!dat!(in!2008!en!2009)!ongeveer!40%!van!alle!aanmeldingen!bij!de!CBJ’s!in!Vlaanderen! leidde!tot!een!maatregel!binnen!de!NRTH,!wil!men!dit!via!het!Columbusexperiment!terugbrengen!tot! 20%!(Vandamme!&!Van!Mulders,!2010).!Initiële!cijfergegevens!(cf.!supra!1.5)!lijken!erop!te!wijzen!dat! het!Columbusexperiment,!in!vergelijking!met!een!gewone!behandeling!van!de!aangemelde!dossiers! binnen! de! CBJ’s,! inderdaad! leidt! tot! minder! doorverwijzingen! naar! de! NRTH.! Bij! een! dergelijke! globale! analyse! verliest! men! evenwel! een! aantal! nuances! uit! het! oog.! Vooreerst! zijn! er! grote! verschillen! tussen! de! verschillende! CBJ’s! met! betrekking! tot! deze! percentages,! wat! een! correcte! vergelijking! bemoeilijkt.! Dit! laatste! –! een! correcte! vergelijking! –! veronderstelt! vervolgens! en! strikt! genomen!ook!een!volgens!de!regels!van!de!kunst!samengestelde!controlegroep!(cf.!supra!2.2.3);!pas! in! dat! geval! kan! worden! nagegaan! in! welke! mate! bepaalde! effecten! zijn! toe! te! schrijven! aan! de! interventie,!dan!wel!aan!andere!beïnvloedende!(rand)factoren.!Een!goede!controlegroep!impliceert! een! met! de! experimentele! groep! gedeelde! vergelijkingsbasis.! In! ons! onderzoek! houdt! dit! in! dat! de! controlegroep! bestaat! uit! (een! selectie! van)! aangemelde! dossiers! die! beantwoorden! aan! dezelfde! criteria! (cf.! supra! 1.2)! als! de! dossiers! die! werden! doorgestuurd! naar! het! Columbusexperiment! (de! experimentele!groep).!Deze!vergelijkingsbasis!is!evenwel!wankel,!in!de!eerste!plaats!omdat!we!voor! de! samenstelling! van! de! controlegroep! terugvallen! op! een! onvolledige! en! weinig! adequate! en! consequente! registratie! van! de! dossiers! door! het! CBJ! Kortrijk! (cf.! supra! 2.3.2)! die,! conform! de! vooropgestelde!criteria,!in!aanmerking!komen!voor!het!Columbusexperiment.!Ten!tweede!kan!men! zich! op! basis! van! deze! observaties! meer! fundamentele! vragen! stellen! bij! het! vooropgestelde! ‘ad! random’!karakter!van!de!toeleiding!van!dossiers!tot!het!Columbusproject.!Het!spreekt!voor!zich!dat! onzekerheid! over! deze! toevalsprocedure! een! wetenschappelijke! vergelijking! tussen! onderzoeksE! en! controlegroep! per! definitie! ondergraaft.! Tenslotte! is! ook! de! eigenlijke! registratie! van! de! dossiers! –! zowel!in!de!onderzoeksgroep!als!in!de!controlegroep!–!en!de!daarbinnen!relevante!gegevens!in!het! DOMINO!registratiesysteem!niet!meteen!aangepast!aan!de!noden!van!een!dergelijke!kwantitatieve! analyse.! Zoals! reeds! vermeld! (cf.! supra! 2.3.2)! bevat! het! systeem! namelijk! dubbeltellingen,! onduidelijkheden!en!onzuivere!registraties!die!binnen!de!begrote!onderzoekstijd!van!een!kortlopend! project!zoals!dit!onvoldoende!kunnen!worden!geremedieerd.!! ! Het!bovenstaande!benadrukt!met!andere!woorden!dat!de!analyse!van!de!vraag!‘in!welke!mate!het! Columbusexperiment!een!daling!van!de!instroom!in!de!nietErechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening! tot! gevolg! heeft’,! met! de! grootste! omzichtigheid! dient! te! worden! geïnterpreteerd.! Onderstaande! figuur!1!geeft!de!inhoud!van!de!maatregelen!weer!die!op!het!CBJ!Kortrijk!werden!beslist!na!de!afronE ding!van!het!Columbusproject!in!de!onderzoeksgroep.!Op!een!totaal!van!77!dossiers!werden!13!beE slissingen!(‘maatregelen’)!geregistreerd!na!de!afronding!van!het!Columbusproject.!Daarbij!herhalen! we! echter! dat! 9! dossiers! in! DOMINO! niet! (eenduidig)! werden! geregistreerd! als! doorverwezen! naar! Columbus,!wat!het!moeilijk!maakt!om!beslissingen!‘na!Columbus’!te!tellen.!! !

!

66!


!

3!

2!

1!

0!

Figuur!1.!!

! Inhoud!van!de!‘maatregelen’!beslist!na!afronding!van!het!Columbusproject!in!de!onE derzoeksgroep!(in!totaal!13!beslissingen!op!77!dossiers)!

! ! Figuur! 2! geeft! dezelfde! informatie! –! zijnde! de! inhoud! van! de! maatregelen! die! op! het! CBJ! Kortrijk! werden!beslist!na!afronding!van!een!caseEonderzoek!–!voor!de!controlegroep.!Opvallend!is!dat!hier,! op!een!totaal!van!35!dossiers,!23!beslissingen!(‘maatregelen’)!werden!geregistreerd!na!afronding!van! het!caseEonderzoek!door!het!CBJ!Kortrijk.!! ! Wanneer!dit!wordt!bekeken!in!het!licht!van!de!grote!categorieën,!dan!geldt!voor!de!Columbusgroep! dat,!althans!met!betrekking!tot!de!referentieperiode!en!even!abstractie!makend!van!de!niet!eenduiE dig!geregistreerde!dossiers,!65!op!77!dossiers!worden!geklasseerd!of!afgerond!zonder!verder!gevolg;! dit! komt! neer! op! 84,4%! van! de! dossiers.! In! twee! gevallen! (2,6%)! werd! een! opvolging! door! het!CBJ! (‘eigen!begeleiding’)!voorzien!na!de!afronding!van!het!Columbusproject.!Verder!werden!7!dossiers!op! 77!(9,1%)!na!het!Columbusproject!door!het!CBJ!doorverwezen!naar!de!NRTH.!Ten!slotte!werden!nog! 3!dossiers!(3,9%)!doorverwezen!naar!de!Bemiddelingscommissie,!waarbij!deze!doorverwijzing!in!één! dossier!heeft!geleid!tot!een!toeleiding!naar!de!NRTH.!! ! Bij!de!controlegroep!ziet!deze!indeling!er!enigszins!anders!uit.!Na!een!caseEonderzoek!door!het!CBJ! Kortrijk!worden!15!van!de!35!dossiers!(42,9%)!geklasseerd!of!afgerond!zonder!verder!gevolg!(in!de! referentieperiode).!Bij!drie!dossiers!(8,6%)!volgt!na!caseEonderzoek!een!opvolging!door!het!CBJ!(‘eiE gen!begeleiding’).!Iets!minder!dan!de!helft!van!de!dossiers!(16!op!35,!ofwel!45,7%)!wordt!na!caseE onderzoek!doorverwezen!naar!de!NRTH.!Ten!slotte!werd!nog!1!dossier!doorgestuurd!naar!de!BemidE delingscommissie,! waarna! in! DOMINO! geen! verdere! informatie! kon! worden! teruggevonden! tijdens! de!referentieperiode.!! !

67!


! ! 5! 4! 3! 2! 1! 0!

Figuur!2.!!

! Inhoud!van!de!‘maatregelen’!beslist!na!afronding!van!caseEonderzoek!in!de!controleE groep!(in!totaal!23!beslissingen!op!35!dossiers)!

! ! !

3.3.3!Heraanmeldingen!na!definitieve!beslissing! ! Een! tweede! onderzoeksvraag! die! in! het! kwantitatieve! luik! werd! opgenomen! betreft! het! aantal! heraanmeldingen!bij!het!CBJ!na!afronding!van!het!Columbusexperiment!in!de!onderzoeksgroep,!en! bij!uitbreiding!na!afronding!van!een!caseEonderzoek!in!de!controlegroep.!Ook!hier,!dat!spreekt!voor! zich,! gelden! dezelfde! reserves! bij! de! interpretatie! van! de! gegevens! op! basis! van! het! registratiesysteem!voor!de!onderzoeksE!en!controlegroep.!! ! Met! betrekking! tot! de! ColumbusEdossiers! worden! tijdens! de! referentieperiode! in! het! registratiesysteem!3!heraanmeldingen!(op!77!dossiers)!geteld.!Voor!9!van!deze!77!dossiers!is!er!echE ter! wederom! onzekerheid! gezien! de! doorverwijzing! naar! Columbus! niet! (eenduidig)! werd! geregiE streerd,!wat!het!moeilijk!maakt!om!de!heraanmeldingen!‘na!Columbus’!op!een!betrouwbare!manier! te!tellen.!Wat!verder!opvalt!is!dat!bij!5!dossiers!die!werden!doorverwezen!naar!het!Columbusproject! blijkbaar! reeds! een! eerdere! aanmelding! is! gebeurd! bij! het! CBJ! Kortrijk;! in! 3! dossiers! werd! ook! een! caseEonderzoek!opgestart.!Dit!laatste!lijkt!althans!op!het!eerste!zicht!in!tegenspraak!met!één!van!de! vooropgestelde! criteria,! namelijk! dat! de! dossiers! die! in! aanmerking! kunnen! komen! voor! een! !

68!


! doorverwijzing! naar! het! Columbusproject! ‘nieuwe’! aanmeldingen! dienen! te! zijn! (cf.! supra! 1.2).! Dit! voedt!ook!verder!de!onduidelijkheid!over!de!vooropgestelde!‘ad!random’!procedure!bij!het!toewijzen! van! dossiers! aan! het! Columbusproject,! en! bij! uitbreiding,! aan! de! controlegroep.! Ten! slotte! kan! worden! gemeld! dat! in! de! controlegroep,! op! een! totaal! van! 35! dossiers,! na! caseEonderzoek! bij! 1! dossier!een!heraanmelding!(resulterend!in!een!volgend!caseEonderzoek)!wordt!geteld.!! ! !

!

69!

!

!

!

70!

Deel!IV!–!Conclusies!en!aanbevelingen!

!

Deel!IV!–!Algemene!conclusie! ! !

5.1!Inleiding! ! Het!vorige!deel!reikte,!met!de!bespreking!van!de!onderzoeksresultaten,!de!verschillende!elementen! aan! die! bijdragen! tot! het! formuleren! van! een! antwoord! op! de! twee! hoofdonderzoeksvragen! en! de! vijf!deelonderzoeksvragen.!In!dit!deel!wordt!getracht!een!concluderend!antwoord!te!geven!op!deze! onderzoeksvragen.! Verder! biedt! het! een! kritische! reflectie! op! de! betekenis! van! de! hierboven! besproken!onderzoeksbevindingen!en!staan!we!even!stil!bij!de!voorE!en!nadelen!van!de!gehanteerde! onderzoeksmethodologie.! Tot! slot! worden,! op! basis! van! de! onderzoeksresultaten! en! de! in! de! discussie!aangehaalde!elementen,!enkele!aanbevelingen!geformuleerd.!! ! ! !

5.2!Antwoord!op!de!onderzoeksvragen! ! In!ons!onderzoek!stonden!twee!hoofdonderzoeksvragen!en!vijf!deelonderzoeksvragen!centraal:! 1. Hoe!effectief!is!het!Columbusexperiment?! 1.1! In! welke! mate! heeft! het! Columbusexperiment! een! daling! van! de! instroom! in! de! nietE! rechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!tot!gevolg?! 1.2! Hoe!tevreden!zijn!de!gezinnen!over!de!interventie!door!het!Columbusexperiment?! 1.3! Wat!ervaren!de!gezinnen!als!de!werkzame!bestanddelen!van!het!Columbusexperiment?! 2. Hoe!duurzaam!zijn!de!effecten!van!het!Columbusexperiment?! 2.1! Hoeveel!heraanmeldingen!bij!het!CBJ!zijn!er!na!afronding!van!het!Columbusexperiment?! 2.2! In!welke!mate!ervaren!de!gezinnen!de!effecten!van!de!interventie!door!het!ColumbusexE periment!als!duurzaam?!! ! !

5.2.1!Effectiviteit!Columbusproject! ! De!eerste!hoofdonderzoeksvraag!(“Hoe!effectief!is!het!Columbusexperiment?”)!werd!verder!verfijnd! aan!de!hand!van!drie!subonderzoeksvragen,!die!elk!betrekking!hadden!op!een!ander!aspect!van!de! effectiviteit.! Samen! met! de! informatie! vanuit! het! beschrijvende! en! theoretische! luik! van! het! onderzoek,! moesten! de! antwoorden! op! deze! drie! subvragen! uiteindelijk! toelaten! een! geïntegreerd! antwoord!te!bieden!op!de!eerste!hoofdonderzoeksvraag.!! ! Subvraag!1.1!ging!na!in!welke!mate!het!Columbusexperiment!een!daling!van!de!instroom!in!de!nietE rechtstreeks! toegankelijke! hulpverlening! tot! gevolg! heeft.! Onze! kwantitatieve! analyses! lijken! er! initieel!op!te!wijzen!dat!de!dossiers!die!begeleid!werden!door!het!Columbusproject!–!in!vergelijking! met!de!controlegroep!–!minder!vaak!terecht!komen!in!de!NRTH.!Een!van!de!centrale!doelstellingen! van! het! Columbusproject! –! het! terugdringen! van! de! instroom! in! de! NRTH! en! bijgevolg! ook! het!

!

71!


! reduceren!van!de!wachtlijsten!–!vindt!met!andere!woorden!op!het!eerste!zicht!ondersteuning!in!de! bevindingen!van!dit!onderzoek.!Aangezien!onze!referentieperiode!slechts!een!relatief!korte!termijn! betreft!(namelijk!van!1!februari!2010!tot!15!april!2011),!en!er!met!andere!woorden!geen!zekerheid!is! in! welke! mate! deze! bevinding! ook! geldt! op! lange! termijn,! moet! dit! resultaat! met! de! nodige! voorzichtigheid! worden! geïnterpreteerd.! Belangrijker! echter! is! dat! er! op! verschillende! niveaus!heel! wat!onduidelijkheden!en!onzuiverheden! verbonden!zijn!aan!de!registratie!van!de!onderzoeksgroep! (de!ColumbusEdossiers)!en!de!controlegroep,!en!meer!algemeen!het!registratiesysteem!DOMINO,!dat! gebruikt!werd!voor!de!analyses,!wat!maakt!dat!extra!terughoudendheid!geboden!is!(cf.!supra!2.3.2,! 2,!3.3.1!en!3.3.2).!! ! Subvraag!1.2!had!tot!doel!te!weten!te!komen!in!welke!mate!de!gezinnen,!die!de!interventie!door!het! Columbusproject! hebben! ondergaan,! tevreden! zijn! over! het! Columbusexperiment.! Uit! onze! interviews!bleek!dat!deze!tevredenheid!over!het!algemeen!(zeer)!groot!was.!Voornamelijk!de!inzet! en! ondersteuning! door! de! procesbegeleiders! bleken! in! dit! opzicht! van! belang! te! zijn.! Ook! het! procesverloop! van! een! begeleiding! door! Columbus! –! met! eerst! individuele! assessments! en! daarna! collectieve!familiecirkels!–!werd!globaal!gezien!positief!ervaren,!al!gaf!een!aantal!respondenten!aan! de!familiecirkels!als!moeilijk!te!hebben!ervaren!(cf.!supra!3.2.4).! ! Subvraag! 1.3! stelde! de! vraag! naar! de! werkzame! bestanddelen! van! het! Columbusexperiment.! Om! deze! vraag! te! kunnen! beantwoorden,! moesten! we! eerst! kijken! naar! de! werkzaamheid! van! het! Columbusproject,! of! de! mate! waarin! zich! door! toedoen! van! het! Columbusexperiment! een! verandering! in! de! probleemsituatie! heeft! voorgedaan.! Slechts! een! minderheid! van! de! bij! het! onderzoek! betrokken! gezinnen! gaf! aan! dat! er! door! het! Columbusproject! iets! is! veranderd! aan! de! probleemsituatie! thuis.! In! de! andere! gezinnen! was! er! niets! veranderd! of! was! de! situatie!erger! dan! voordien.!Bovendien!waren!er!ook!in!de!gezinnen!die!wel!een!positieve!evolutie!zagen,!nog!steeds! (ernstige)!problemen43,!met!uitzondering!van!één!gezin!waar!de!situatie!wel!helemaal!gestabiliseerd! was.! Verder! zagen! we! dat! er! in! de! overgrote! meerderheid! van! de! bij! het! onderzoek! betrokken! gezinnen,!op!het!moment!van!het!interview,!voor!de!jongere!in!kwestie!(opnieuw!of!nog!steeds)!een! beroep!werd!gedaan!op!de!hulpverlening.44!Wanneer!we!dan!kijken!naar!de!werkzame!bestanddelen! van!het!Columbusproject!volgens!de!gezinnen!die!een!verandering!van!de!situatie!hebben!ervaren,! zien!we!dat!deze!vooral!liggen!in!de!focus!op!de!communicatie!en!de!inzet!door!de!procesbegeleiders! (cf.!supra!3.2.5,!2!en!3).! ! Om!een!concluderend!antwoord!te!kunnen!formuleren!op!hoofdonderzoeksvraag!1,!moesten!we!ook! kijken!naar!onze!bevindingen!uit!het!beschrijvende!en!theoretische!luik!van!het!onderzoek!(cf.!supra! deel!I).!Deze!laten!namelijk!toe!op!een!meer!fundamenteel!niveau!stil!te!staan!bij!het!proces!en!de! doelstellingen!van!het!Columbusproject,!die!eveneens!belangrijke!elementen!zijn!om!mee!te!nemen! in! een! (proces)evaluatie! van! de! effectiviteit! (cf.! supra! 2.2.2).! Op! het! vlak! van! de! doelstellingen! van! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 43

! Deze! problemen! waren! dan! steeds! vergelijkbaar! met! de! problemen! waarvoor! het! Columbusproject! oorspronkelijk!was!tussengekomen.! 44 ! In! drie! gevallen! betrof! dit! de! rechtstreeks! toegankelijke! hulpverlening,! in! vijf! gevallen! kwam! de! nietE rechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!tussen.!

!

72!


! het!Columbusproject!valt!op!dat!–!met!uitzondering!van!de!doelstelling!rond!het!verminderen!van!de! instroom!in!de!NRTH!–!deze!vrij!vaag!en!algemeen!geformuleerd!zijn,!wat!maakt!dat!het!voorlopig! vrijwel! onmogelijk! is! deze! mee! te! nemen! in! een! wetenschappelijke! evaluatie! (cf.! supra! 1.3).! Onze! uitspraak! over! de! doelbereiking! van! het! Columbusproject! heeft! daarom! noodgedwongen! enkel! betrekking!op!de!doelstelling!van!de!instroomreductie.!Wat!dan!het!proces!betreft,!zien!we!dat!de! (ad! random)! procedure! voor! doorverwijzing! naar! het! Columbusexperiment! verschillende! hiaten! vertoont!en!verschilt!naargelang!het!CBJ!dat!tussenkomt!(cf.!supra!1.2).!Daarnaast!is!het!opmerkelijk! dat!het!Columbusproject!uit!zijn!eigen!analyses!over!de!afgeronde!dossiers!zonder!meer!concludeert! dat!het!project!resulteert!in!een!daling!van!de!instroom!in!de!NRTH,!terwijl!dergelijke!uitspraak!toch! enkele!stringente!wetenschappelijke!voorwaarden!veronderstelt,!en!het!eigen!onderzoek!bovendien! heeft!uitgewezen!dat!er!verschillende!onduidelijkheden!en!onzuiverheden!zijn!met!betrekking!tot!de! (registratie!van)!deze!cijfergegevens!(cf.!supra!1.5).!Dit!alles!maakt!dat!we!slechts!een!voorzichtig!en! voorlopig!antwoord!kunnen!geven!op!hoofdonderzoeksvraag!1.! ! Het!Columbusexperiment!kan!wel!beschouwd!worden!als!werkzaam,!in!die!zin!dat!de!gezinnen!die! de! interventie! hebben! ondergaan,! tevreden! zijn.! Aangezien! de! tevredenheid! over! een! interventie! slechts!een!beperkt!aspect!vormt!van!de!effectiviteit,!moet!ook!gekeken!worden!naar!de!mate!van! doelbereiking!door!het!Columbusproject!of!de!‘harde’!effectiviteit.!Wanneer!we!dit!doen,!zien!we!dat! slechts! een! kleine! minderheid! van! de! bevraagde! gezinnen! een! verandering! (verbetering)! van! de! probleemsituatie! ervaart! en! dat! er! zich! ook! in! deze! gezinnen! meestal! nog! problemen! voordoen.! Verder! kwam! de! (rechtstreekse! of! nietErechtstreekse)! hulpverlening! in! de! meerderheid! van! de! gevallen!(nog!steeds!of!opnieuw)!tussen!voor!de!jongere!in!kwestie.!De!kwantitatieve!analyses!wijzen! daarentegen!wel!in!de!richting!van!een!instroomverminderend!effect!van!het!Columbusproject,!maar! omdat!de!verhalen!achter!de!cijfers!niet!gekend!zijn,!weten!we!niet!in!welke!mate!de!situatie!in!deze! dossiers! ook! daadwerkelijk! verbeterd! is.! Tot! slot! kunnen! we! niets! zeggen! over! de! mate! waarin! het! Columbusproject!zijn!twee!andere!centrale!doelen!bereikt,!aangezien!deze!niet!geoperationaliseerd! werden!in!de!diverse!beleidsdocumenten.! ! !

5.2.2!Duurzaamheid!Columbusproject! ! De!tweede!hoofdonderzoeksvraag!(“Hoe!duurzaam!zijn!de!effecten!van!het!Columbusexperiment?”)! werd!opgesplitst!in!twee!deelonderzoeksvragen,!waarvan!één!eerder!kwantitatief!en!de!andere!eerE der!kwalitatief!van!insteek!was.!Samen!dragen!ze!bij!tot!het!doen!van!een!uitspraak!over!de!duurE zaamheid!van!de!effecten!van!het!Columbusproject.! ! Subvraag!2.1!had!tot!doel!te!weten!te!komen!hoeveel!heraanmeldingen!er!bij!het!CBJ!zijn!na!de!afE ronding! van! het! Columbusexperiment,! waarna! dit! aantal! heraanmeldingen! vervolgens! kon! worden! vergeleken! met! de! heraanmeldingen! in! de! controlegroep! van! dossiers! die! de! interventie! door! het! Columbusproject!niet!hebben!ondergaan.!Op!die!manier!wilden!we!te!weten!komen!of!er!zich!signifiE cant! minder! heraanmeldingen! voordeden! in! die! dossiers! waar! het! Columbusproject! is! tussengekoE men.!Ook!bij!deze!vraag!worden!we!geconfronteerd!met!de!in!dit!rapport!herhaalde!malen!geformuE leerde! bedenkingen! met! betrekking! tot! de! wetenschappelijk! verantwoorde! samenstelling! van! de!

!

73!


! onderzoeksgroep!en!controlegroep,!het!ad!random!karakter!van!de!toewijzing!van!de!dossiers!aan!de! ene! dan! wel! de! andere! groep! op! het! niveau! van! het! CBJ,! en! de! niet! op! wetenschappelijk! (evaluaE tie)onderzoek! gerichte! registratie! in! het! DOMINO! systeem.! Bovenal! stellen! we! vast! dat! de! heraanE meldingen!in!de!onderzoeksgroep!en!de!controlegroep!in!absolute!aantallen!te!klein!zijn!om!op!een! eenduidige!en!betrouwbare!manier!een!antwoord!op!deze!vraag!te!formuleren!(3!heraanmeldingen! op!77!dossiers!in!de!onderzoeksgroep,!en!1!heraanmelding!op!35!dossiers!in!de!controlegroep).!! ! Subvraag!2.2!ging!vervolgens!na!in!welke!mate!de!gezinnen!zelf!de!effecten!van!de!interventie!door! het!Columbusproject!als!duurzaam!ervaren.!Uit!onze!interviews!bleek!dat!er!toch!enkele!vraagtekens! moeten! geplaatst! worden! bij! de! duurzaamheid! van! het! Columbusexperiment.! Zo! zagen! we! dat! de! afspraken!die!tijdens!het!Columbusexperiment!werden!gemaakt,!op!langere!termijn!slechts!gedeelteE lijk!of!soms!zelfs!helemaal!niet!werden!nageleefd.!Daarnaast!waren!er!ook!enkele!gezinnen!waar!het! Columbusproject!initieel!wel!leek!te!leiden!tot!een!verbetering!van!de!situatie,!maar!waar!dit!effect! op!langere!termijn!weer!verviel!(cf.!supra!3.2.5,!1!en!2).! ! Concluderend!kunnen!we!stellen!dat!het!op!basis!van!ons!onderzoek!moeilijk!is!uitspraken!te!doen! over!de!duurzaamheid!van!de!effecten!van!het!Columbusproject.!Het!Columbusproject!loopt!immers! nog! niet! zo! lang! en! het! valt! te! verwachten! dat! bepaalde! effecten! (zoals! heraanmeldingen)! langere! tijd! op! zich! laten! wachten! dan! de! periode! van! enkel! maanden.! Bovendien! bleken! de! door! ons! beE vraagde! gezinnen! –! op! één! uitzondering! na! –! nog! steeds! problemen! te! ervaren! (cf.! supra! 5.2.1),! waardoor!de!vraag!over!de!duurzaamheid!in!het!kwalitatieve!luik!van!het!onderzoek!minder!aan!de! orde!was!en!werd!gereduceerd!tot!het!al!dan!niet!naleven!van!de!afspraken.! ! ! !

5.3!Discussie! !

5.3.1!Reflectie!op!het!gevoerde!onderzoek! ! In!dit!onderzoeksrapport!werden!verschillende!beperkingen,!verbonden!aan!zowel!het!kwalitatieve! als! het! kwantitatieve! luik! van! het! onderzoek,! vermeld! (cf.! supra! 2.7).! De! knelpunten! van! het! kwalitatieve!luik!van!het!onderzoek!hebben!voornamelijk!betrekking!op!de!beperkte!steekproef!(10! gezinnen),! waarbij! bovendien! geen! enkele! van! de! bij! het! Columbusproject! betrokken! jongeren! kon! worden! bevraagd.! Ook! werd! er! in! het! kwalitatieve! luik! niet! gewerkt! met! een! controlegroep,! wat! maakt! dat! we! onze! bevindingen! niet! kunnen! vergelijken! met! resultaten! bekomen! bij! een! (op! relevante! kenmerken! gematchte)! groep! gezinnen! die! de! interventie! door! Columbus! niet! heeft! ondergaan.! ! De!beperkingen!van!het!kwantitatieve!onderzoeksluik!hadden!op!hun!beurt!hoofdzakelijk!betrekking! op!de!moeilijkheden!met!een!wetenschappelijk!verantwoorde!samenstelling!van!de!onderzoeksE!en! controlegroep! en! de! problemen! verbonden! aan! het! gebruikte! registratiesysteem! DOMINO.! Daarnaast! bleek! ook! de! wijze! van! registratie! door! het! CBJ! van! Kortrijk! –! met! betrekking! tot! de! adE random! procedure! bij! het! toewijzen! van! dossiers! aan! het! Columbusproject! –! niet! optimaal! en! !

74!


! consequent!te!verlopen,!wat!onze!kwantitatieve!analyse!aanzienlijk!bemoeilijkt!heeft.!Tenslotte!was! de!referentieperiode!(1!februari!2010!tot!15!april!2011)!relatief!kort!om!een!goede!opvolging!van!de! dossiers!te!kunnen!garanderen.! ! !

5.3.2!Reflectie!op!de!onderzoeksbevindingen! ! Er! kunnen! verschillende! vraagtekens! worden! geplaatst! bij! zowel! enkele! bevindingen! uit! het! beschrijvende! en! theoretische! luik! van! het! onderzoek,! als! bij! sommige! empirische! onderzoeksresultaten.!Hieronder!staan!we!even!stil!bij!elk!van!deze!punten.! ! Uit! het! theoretische! luik! van! het! onderzoek! blijkt! dat! de! in! het! Columbusproject! gehanteerde! methodiek!van!positieve!heroriëntering!heel!wat!gelijkenissen!vertoont!met!andere!interventies!en! therapeutische! methoden! (cf.! supra! 1.6).! Toch! wordt! deze! methodiek! voorgesteld! als! een! volledig! nieuwe!benadering.!Verder!is!er!niet!echt!een!uitgewerkt!theoretisch!kader!beschikbaar,!wat!met!het! oog! op! het! uitvoeren! van! een! goede! procesevaluatie! (in! de! toekomst)! problematisch! kan! worden! genoemd.! ! Er! zijn! verschillende! onduidelijkheden! over! de! analyses! van! de! cijfergegevens! door! het! Columbusproject! zelf! (cf.! supra! 1.5),! zeker! als! we! kijken! naar! de! eigen! ervaren! knelpunten! bij! de! uitvoering! van! het! kwantitatieve! luik! van! het! onderzoek.! Daarom! is! het! frappant! dat! deze! cijfergegevens! op! diverse! plaatsen! worden! aangedragen! als! ‘bewijs’! dat! het! Columbusproject! zou! bijdragen!aan!het!reduceren!van!de!instroom!in!de!NRTH.!! ! Er! kunnen! vraagtekens! worden! geplaatst! bij! de! huidige! selectieprocedure! voor! de! toewijzing! van! dossiers!aan!Columbus.!Zowel!de!drie!voorwaarden!(mandaat!bij!minstens!één!van!de!betrokkenen,! veiligheid! niet! in! het! gedrang! en! nieuwe,! recente! aanmelding)! als! de! uiteindelijke! ad! random! toewijzing!door!de!CBJ’s,!vertonen!namelijk!verschillende!onduidelijkheden!en!worden!vaak!anders! toegepast! door! de! CBJ’s! van! Kortrijk! en! RoeselareETielt! (cf.! supra! 1.2! en! 1.3).! Bovendien! is! het! opvallend! dat! het! Columbusproject! aangeeft! geen! doelgroepenbeleid! te! willen! voeren,! terwijl! het! toepassen! van! drie! sterke! selectiecriteria,! en! ook! de! specifieke! focus! op! communicatie! in! de! methodiek!van!het!project,!toch!een!enigszins!andere!indruk!geven!(cf.!supra!1.2).! ! Wanneer! dossiers! die! begeleid! werden! door! het! Columbusproject,! worden! afgerond! met! doorverwijzing! naar! de! NTRH,! kunnen! ze! prioritair! worden! aangemeld! op! de! centrale! wachtlijst.! Daarnaast!kunnen!ze!ook!vrijwel!naadloos!doorstromen!naar!de!module!contextbegeleiding!van!het! MFC!Oranjehuis!(cf.!supra!1.4.2,!4).!Dit!lijkt!te!wijzen!in!de!richting!van!een!sneller!voortraject!dan!in! het! geval! van! dossiers! die! de! gewone! procedure! doorlopen! (caseEonderzoek! door! het! CBJ! ter! bepaling!van!de!geschikte!maatregel).! ! De!eerste,!eerder!kwantitatieve!doelstelling!van!het!Columbusproject!om!de!instroom!in!de!NRTH!te! beperken! tot! 20%! van! de! aanmeldingen! bij! het! CBJ! –! terwijl! dit! aantal! in! 2008! (38,8%)! en! 2009!

!

75!


! (39,2%)! globaal! beschouwd! ongeveer! 40%! bedroeg45! –! impliceert! dat! het! problematisch! wordt! geacht!dat!dossiers!terecht!komen!in!de!NRTH!(cf.!supra!1.3).!Waarom!dit!zo!is,!wordt!echter!nergens! beargumenteerd.! Verder! is! het! onduidelijk! waarom! men! de! grens! van! dossiers! die! mogen! doorstromen!naar!de!NRTH!precies!stelt!op!20%.!Gaat!men!er!vanuit!dat!de!20%!extra!die!vroeger! werd!doorverwezen,!maar!nu!door!toedoen!van!het!Columbusproject!niet!meer!(althans!dat!is!toch! de! betrachting),! ook! echt! geholpen! is! door! het! Columbusexperiment?! Of! is! de! achterliggende! redenering! eerder! dat! deze! 20%! vroeger! onterecht! werd! doorverwezen! naar! de! NRTH?! En! waarop! zijn!deze!redeneringen!(en!cijfers)!gebaseerd?!Bovendien!stelt!zich!de!vraag!of!de!fixatie!op!een!an! sich! oppervlakkig,! relatief! weinigzeggend! en! nauwelijks! beargumenteerd! cijfer! –! het! terugbrengen! van!de!instroom!in!de!NRTH!tot!20%!–!de!focus!en!aandacht!niet!wegleidt!van!wat!in!principe!voorop! zou! moeten! staan,! zijnde! een! kwalitatief! hoogstaande! dienstverlening.! De! doelstelling! om! de! instroom! te! reduceren! tot! 20%! houdt! bijgevolg! een! risico! in! van! evaluatiefetisjisme! en! cijferfixatie,! doordat! men! precies! eerder! geneigd! is! dit! cijfer! (‘output! measurement’)! na! te! streven! dan! de! kwaliteit!van!de!dienstverlening!(‘outcome!evaluation’)!te!laten!primeren!(Pleysier,!2010).! ! Uit!de!bevindingen!van!het!kwalitatieve!luik!van!het!onderzoek!blijkt!dat!er!een!discrepantie!is!tussen! de! tevredenheid! over! het! Columbusproject,! die! hoog! ligt! (cf.! supra! 3.2.4),! en! de! effectiviteit! en! duurzaamheid,!die!laag!ligt!(cf.!supra!3.2.5).!Dit!doet!ons!nadenken!over!de!vraag!of!de!doelstelling! om! de! instroom! in! de! NRTH! via! het! Columbusproject! te! reduceren! wel! haalbaar! is,! nog! los! van! de! vraag!of!dit!wel!wenselijk!is!(cf.!supra).!Ook!kan!men!zich!afvragen!of!het!überhaupt!wel!mogelijk!is! om! een! problematische! situatie! die! al! een! tijdje! aansleept! (men! zet! immers! niet! van! de! ene! op! de! andere!dag!de!stap!naar!het!CBJ)!volledig!op!te!lossen!binnen!een!tijdspanne!van!drie!maanden,!wat! de!maximumlooptijd!is!van!het!Columbusproject!(cf.!supra!1.4.2)! ! ! !

5.4!Aanbevelingen! ! Vooraleer!aan!te!vatten!met!de!bespreking!van!de!verschillende!aanbevelingen,!geven!we!mee!dat! we! enkel! de! aanbevelingen! hebben! opgenomen! die! rechtstreeks! voortvloeien! uit! het! eigen! onderzoek!(deel!I!en!III).!Onze!aanbevelingen!moeten!overigens!gezien!worden!als!adviezen!–!en!niet! als!opdrachten!–!aan!het!Columbusproject,!het!Agentschap!Jongerenwelzijn!of!de!CBJ’s.!We!kunnen,! noch! wensen! directe! instructies! te! geven.! Vanuit! onze! onafhankelijke! positie! als! wetenschapper! hebben!we!enkel!een!poging!gedaan!om!de!mogelijke!acties!te!detecteren!die!steunen!op!de!eigen! onderzoeksbevindingen.! De! directe! stijl! waarin! de! aanbevelingen! zijn! geformuleerd,! doet! hieraan! geen!afbreuk:!hiervoor!hebben!we!gekozen!omwille!van!de!betere!leesbaarheid!en!omdat!we!een!te! veelvuldig! gebruik! van! de! voorwaardelijke! wijs! en! gelijkaardige! omschrijvingen! wilden! vermijden.! Voor! de! duidelijkheid! hebben! we! er! ook! voor! gekozen! onze! aanbevelingen! op! te! nemen! in! een! puntsgewijze!bespreking!per!actor.! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 45

!Op!het!niveau!van!het!CBJ!van!Kortrijk!bedroeg!dit!percentage!bovendien!zelfs!65%!(cf.!supra!1.5).!

!

76!


!

5.4.1!Het!Agentschap!Jongerenwelzijn!! ! 1. Aangezien!uit!het!onderzoek!blijkt!dat!de!persoonlijke!aanpak!en!stijl!door!de!procesbegeleiders! van! het! Columbusproject! belangrijk! is! (cf.! supra! 3.2.4,! 1),! zet! het! Agentschap! Jongerenwelzijn! meer! in! op! de! piste! van! trajectbegeleiding! binnen! de! diverse! hulpverleningsvormen! in! de! Bijzondere!Jeugdzorg,!waardoor!een!mislukkingslogica!maximaal!vermeden!wordt.! 2. Het! Agentschap! Jongerenwelzijn! bekijkt! hoe! het! registratiesysteem! DOMINO! optimaal! kan! worden!ingezet!in!een!opvolging!van!de!dossiers!die!begeleid!worden!door!het!Columbusproject.! Eveneens!gaat!het!na!hoe!via!DOMINO!een!controlegroep!van!vergelijkbare!dossiers!kan!worden! samengesteld,!zodat!een!consequente!en!valide!opvolging!mogelijk!is.! ! !

5.4.2!De!CBJ’s! ! 1. De!verschillende!CBJ’s!die!dossiers!kunnen!toewijzen!aan!het!Columbusproject,!denken!na!over! een! uniforme! toepassing! van! de! (ad! random)! doorverwijzingsprocedure! en! passen! deze! op! gelijke!wijze!toe!(cf.!supra!1.2).!! 2. De! CBJ’s! registreren! op! nauwkeurige! wijze! de! beslissingen! in! de! aan! het! Columbusproject! toegewezen! dossiers! en! doen! hetzelfde! voor! de! dossiers! die! in! aanmerking! komen! voor! Columbus,! maar! er! uiteindelijk! niet! naar! worden! doorverwezen.! Hierdoor! wordt! toekomstig! followEup!onderzoek!gefaciliteerd!(cf.!supra!2.3.2,!2).! ! !

5.4.3!Het!Columbusproject! ! 1. Het! Columbusproject! beschrijft! op! duidelijke,! objectieve! en! volledige! wijze! het! proces! en! de! doelstellingen!van!de!interventie!(cf.!supra!1.2!E!1.4).!Ook!besteedt!het!voldoende!aandacht!aan! het! achterliggende! theoretische! kader! (cf.! supra! 1.6),! zodat! het! verrichten! van! een! goede! procesevaluatie!in!de!toekomst!mogelijk!is.! 2. Het!Columbusexperiment!investeert!–!in!samenwerking!met!het!Agentschap!Jongerenwelzijn!–!in! een!objectieve!en!genuanceerde!verwerking!van!de!cijfergegevens!met!betrekking!tot!het!project! (cf.!supra!1.5).! 3. Aangezien!het!Columbusproject!vooropstelt!geen!doelgroepenbeleid!te!willen!voeren,!bezint!het! zich! over! de! toepassing! van! de! drie! selectiecriteria! (mandaat! van! minstens! één! betrokkene,! veiligheid!niet!in!het!gedrag,!nieuwe!en!recente!aanmelding).!Indien!het!noodzakelijk!blijkt!deze! selectiecriteria! te! behouden,! wordt! dit! zorgvuldig! beargumenteerd! en! worden! deze! criteria! verder!geoperationaliseerd,!zodat!een!consequente!toepassing!ervan!mogelijk!is!(cf.!supra!1.2).! Bovendien! past! het! Columbusproject! in! dit! geval! zijn! discours! aan! (de! toepassing! van! selectiecriteria!houdt!immers!in!dat!er!toch!een!zekere!focus!op!een!bepaalde!doelgroep!is)!en! beschrijft!het!duidelijk!zijn!doelgroep.! 4. Het! belangrijkste! doel! van! het! Columbusproject! blijft! het! voorzien! in! een! optimale! en! kwalitatieve! dienstverlening.! De! doelstelling! van! reductie! van! de! instroom! is! hieraan! secundair! (cf.!supra!1.3).! !

77!


! 5. Het!Columbusexperiment!bekijkt!–!in!overleg!met!het!Agentschap!Jongerenwelzijn!en!de!CBJ’s!–! of!een!uitbreiding!van!de!duurtijd!van!het!Columbusproject,!zodat!het!eenzelfde!gezin!langer!dan! drie! maanden! kan! begeleiden,! wenselijk! en! haalbaar! is! en! zet! de! nodige! stappen! om! dit! desgevallend!te!realiseren.! 6. Het!Columbusexperiment!investeert!in!een!(bijvoorbeeld!halfjaarlijkse)!opvolging!van!de!dossiers! die! door! hen! werden! begeleid! en! afgerond.! Dit! ter! opvolging! van! de! situatie! en! om! eventuele! nieuwe!crisissen!mee!te!kunnen!ondersteunen!(cf.!supra!1.4.2,!4).!

!

78!

Bibliografie!

!

Bibliografie! ! !

1.!Juridische!bronnen! ! Decreet!7!maart!2008!betreffende!de!Bijzondere!Jeugdbijstand,!B.S.!15!april!2008.! Besluit! Vlaamse! Regering! 24! oktober! 2008! tot! uitvoering! van! het! decreet! van! 7! maart! 2008! inzake! bijzondere!jeugdbijstand!en!het!kaderdecreet!Bestuurlijk!Beleid!van!18!juli!2003,!B.S.!2!maart!2009.! Subsidiebesluit! 2! april! 2010! van! de! Vlaamse! Regering! betreffende! het! project! positieve! heroriëntering!‘Columbusexperiment’.! ! !

2.!Boeken!en!tijdschriftartikelen! ! Aertsen,! I.! (2004).! SlachtofferHdaderbemiddeling:! Een! onderzoek! naar! de! ontwikkeling! van! een! herstelgerichte!strafrechtsbedeling.!Leuven:!Universitaire!Pers!Leuven.! Agentschap! Jongerenwelzijn! (2! december! 2010).! Sneller! hulp! op! maat! voor! jongeren! door! Multifunctionele!Centra.!Persbericht.! Baarda,!D.B.!&!De!Goede,!M.P.M.!(2007),!Basisboek!interviewen:!Handleiding!voor!het!voorbereiden! en!afnemen!van!interviews.!Groningen:!WoltersENoordhoff.! Baert,!H.!(2011a),!Positieve!heroriëntering.!Powerpointpresentatie.!Leuven.! Baert,!H.!(2011b).!Verkennen!van!nieuwe!horizonten:!het!Columbus!experiment.!GGzazet,!2!(1).! Bakker,! K.,! Berger,! M.,! Jagers,! H.! &! Slot,! W.! (2000).! Begin! in! het! gezin:! Theorie! en! praktijk! van! crisishulp!in!huis.!Utrecht:!NIZW!Uitgeverij.! Barkham,! M.! &! MellorEClark,! J.! (2003).! Bridging! evidenceEbased! practice! and! practiceEbased! eviE dence:! Developing! a! rigorous! and! relevant! knowledge! for! the! psychological! therapies.! Clinical! PsyH chology!and!Psychotherapy,!10,!319E327.! Bartholomew,!L.K.,!Parcel,!G.S.,!Kok,!G.!&!Gottlieb,!N.H.!(2006).!Planning!health!promotion!programs:! An!intervention!mapping!aproach.!San!Francisco:!JosseyEBas.! Bassant,! J.! &! De! Roos,! S.! (2000).! Methoden! voor! sociaalHpedagogische! hulpverleners.! Bossum:! Coutinho.!! Beck,!U.!(1992).!Risk!Society:!Towards!a!New!Modernity.!London:!Sage.! Becker,!H.S.!(1963).!Outsiders:!Studies!in!the!Sociology!of!Deviance.!New!York:!Free!Press.! Billiet,!J.!&!Waege,!H.!(2003).!Een!samenleving!onderzocht.!Methoden!van!sociaalHwetenschappelijk! onderzoek.!Antwerpen:!De!Boeck.! Boeije,! H.! (2005).! Analyseren! in! kwalitatief! onderzoek:! Denken! en! doen.! Amsterdam:! Boom! Onderwijs.! !

79!

Bibliografie!

! Bosmans,! J.! &! Roose,! R.! (1997).! Tussen! hulpverlening! en! recht.! Jongerenrechten! in! de! bijzondere! jeugdbijstand.!Leuven:!Garant.! BurggraaffEHuiskes,!M.!(2008).!Opvoedingsondersteuning!als!bijzondere!vorm!van!preventie.!Bussum:! Coutinho.! Burssens,!D.!(2007).!Hoe!evident!is!evidencebased!beleid?!Alert,!33,!pp.!52E63.! Burssens,! D.,! Goris,! P.,! Melis,! B.! &! Vettenburg,! N.! (2005).! Effectiviteit! en! efficiëntie! in! preventie.! Alert,!31,!pp.!66E78.! Castel,!R.!(1994).!La!dynamique!des!processus!de!marginalisation:!de!la!vulnérabilité!à!la!désaffiliaE tion.!Cahiers!de!recherche!sociologique,!22,!pp.!11E28.! Commissie!Jeugdzorg!(2010).!Hoorzitting!van!1!december!2010!met!de!heer!Stefaan!Van!Mulders!en! de!heer!Willy!Vandamme!over!het!Columbusproject.!(Ongepubliceerd)!verslag.!Commissie!Jeugdzorg,! Vlaams!parlement,!Brussel.! Cooperrider,! D.L.! &! Whitney,! D.! (2009).! Appreciative! Inquiry:! A! Positive! Revolution! in! Change.! San! Francisco:!BerrettEKoehler!Publishers.! Cooperrider,! D.L.,! Whitney,! D.! &! Stavros,! J.! (2008).! Appreciative! Inquiry! Handbook:! For! Leaders! of! Change.!San!Francisco:!BerrettEKoehler!Publishers.! De! Ly,! C.! (2011).! Van! diagnostiek! naar! positieve! heroriëntering! –! het! Columbusexperiment,! (Ongepubliceerde)!meesterproef.!UGent,!Gent.! De!Pauw,!E.,!De!Bourdeaudhuij,!I.,!Maes,!L.!(2011).!EFeKT:!Evalueren!van!eFfecten!en!Kernprocessen! van! preventieve! meThodieken! ontwikkeld! binnen! de! Vlaamse! gezondheidsdoelstellingen.! Leuven:!! Steunpunt!Welzijn,!Volksgezondheid!en!gezin.! De! Peuter,! B.,! De! Smedt,! J.! &! Bouckaert,! G.! (2007).! Handleiding! beleidsevaluatie.! Deel! 1:! evaluatiedesign!en!Hmanagement.!Leuven:!SBOV.! Decorte,! T.! (2009).! Kwalitatieve! dataEanalyse! in! het! criminologisch! onderzoek.! In:! Decorte,! T.! &! Zaitch,!D.!(eds.),!Kwalitatieve!methoden!en!technieken!in!de!criminologie.!Leuven:!Acco.! Devos,!R.!(2003a).!Uitsluiting!en!insluiting.!Kanttekening!bij!een!beleid!van!sociale!integratie.!Leuven:! Acco.! Devos,!R.!(2003b).!Flexibele!lichamen,!mobiele!zielen.!Vragen!bij!het!model!uitsluitingEinsluiting.!In:! VZW!Jongerenbegeleiding!(ed.),!Nieuwe!risicogroepen!in!de!samenleving.!Kortrijk.! Giddens,!A.!(1990).!Consequences!of!Modernity.!Stanford:!Stanford!University!Press.!! Hancock,!M.R.!(1997).!Principles!of!social!work!practice.!Binghamton:!The!Haworth!Press.!! Helsen,! M.,! Vollebergh,! W.,! &! Meeus,! W.! (1999).! Psychosociale! problemen! in! de! adolescentie:! De! samenhang! met! hechting! aan! ouders! en! vrienden! en! identiteit.! Nederlands! Tijdschrift! voor! de! Psychologie,!54,!pp.!256E275.! Heyndrickx,! P.! (2005).! Meervoudig! gekwetsten.! Contextuele! hulpverlening! aan! maatschappelijk! kwetsbare!mensen.!Tielt:!Lannoo!Campus.!

!

80!

Bibliografie!

! Hirschi,!T.!(1969).!The!causes!of!delinquency.!Berkeley:!The!University!of!California!Press.! JungerETas,!J.!(1985).!De!theorie!van!de!sociale!controle!of!sociale!binding.!Tijdschrift!voor!CriminoloH gie,!27,!pp.!244E265.! Kohli,!R.!&!Dutton,!J.!(1996).!Social!work!with!children!and!families.!In:!Vass,!A.A.!(ed.).!Social!work! competences.!Core!knowledge,!values!and!skills.!London:!Sage!Publications.! Law,!M.!(1998).!ClientHcentered!occupational!therapy.!Thorofare:!Slack!inc.! Lauwaert,!K.!(2009).!Herstelrecht!en!procedurele!waarborgen.!Antwerpen:!Maklu.! Leeuw,! F.L.! (2005).! (QuasiH)Experimental! evaluations! and! Dutch! society.! Introductory! conference! remarks,!WODC,!4!november!2005.! Maesschalck,! J.! (2009).! Methodologische! kwaliteit! in! het! kwalitatief! criminologisch! onderzoek.! In:! Decorte,!T.!&!Zaitch,!D.!(eds.),!Kwalitatieve!methoden!en!technieken!in!de!criminologie.!Leuven:!Acco.! Nagtegaal,!M.H.!&!Mulder,!J.!(2010).!Procesevaluatie!van!de!prétherapie!voor!zedendelinquenten!in! PI!Breda.!Den!Haag:!WODC.! Oranjehuis!vzw!(januari!2011).!Vacatureomschrijving!procesbegeleiders!Columbusexperiment.! Parton,! N.! &! O’Byrne,! P.! (2000).! Constructive! Social! Work:! Towards! a! new! practice.! New! York:! PalE grave.! Pawson,!R.,!&!Tilley,!N.!(1997).!Realistic!evaluation.!London:!Sage!Publications.! Petr,!C.!&!Walter,!U.!(2009).!EvidenceEbased!practice:!A!critical!reflection.!European!Journal!of!Social! Work,!12,!pp.!221E232.! Put,!J.!(2010).!Handboek!jeugdbeschermingsrecht.!Brugge:!die!Keure.! Nelen,! J.M.! (2008).! Evidence! maze:! het! doolhof! van! evaluatieonderzoek.! Rede! uitgesproken! bij! de! aanvaarding! van! het! ambt! van! hoogleraar! Criminologie! aan! de! Faculteit! der! Rechtsgeleerdheid! van! de!Universiteit!Maastricht,!Maastricht!18!januari!2008.! Pleysier,!S.!(2010).!Tussen!evaluatiedrift!en!cijferfobie.!Over!pseudoEwetenschap!en!deugdelijke!veiE ligheidsdiagnostiek.!Panopticon,!3,!pp.!58E71.! Rosanvallon,!P.!(1995).!La!nouvelle!question!sociale.!Repenser!l’Etat!Providence.!Paris:!Seuil.!! Vandamme,! W.! &! Bourgeois,! S.! (2004).! Contextuele! methodiek.! Werken! vanuit! de! leefomgeving.! Mechelen:!Kluwer.! Vandamme,! W.! &! Bourgeois,! S.! (2011).! Basisopleiding! Positieve! Heroriëntering:! Een! zoektocht! naar! de!eigen!kracht!en!die!van!de!context!–!maart!2011.!Heule.! Vandamme,! W.! &! Van! Mulders,! S.! (2010).! Project! Columbus! en! de! invloed! op! de! instroom! in! de! bijzondere! jeugdbijstand:! Bijdrage! Powerpointpresentatie.!Brussel.!

Jongerenwelzijn!

aan!

Commissie!

Jeugdzorg.!

Vandereycken,!W.!&!van!Deth,!R.!(2009).!Psychotherapie.!Van!theorie!tot!praktijk.!Houten:!Bohn! Stafleu!van!Loghum.!

!

81!

Bibliografie!

! Van! Yperen,! T.! (ed.,! 2010),! 55! Vragen! over! effectiviteit:! Antwoorden! voor! de! jeugdzorg.! Utrecht:! Nederlands!Jeugdinstituut.! Van! Yperen,! T.,! Van! Der! Steege,! M.,! Addink,! A.! &! Boendermaker,! L.! (2010).! Algemeen! en! specifiek! werkzame!factoren!in!de!jeugdzorg:!Stand!van!de!discussie.!Utrecht:!Nederlands!Jeugdinstituut.!! Van! Yperen,! T.! &! Veerman,! J.! (2008).! Zicht! op! effectiviteit:! Handboek! voor! praktijkgestuurd! effectonderzoek!in!de!jeugdzorg.!Delft:!Eburon.! Vermeulen,! M.! (1994).! Methodiek! voor! integrale! gezinsbegeleiding.! Visies! vanuit! de! dagcentra! Bijzondere!Jeugdzorg.!Leuven:!Acco.! Vettenburg,!N.,!Walgrave,!L.!&!Van!Welzenis,!I.!(2002).!Maatschappelijke!kwetsbaarheid:!een!theorie! over!systematische!delinquentie!door!jongeren.!In:!Goris,!P.!&!Walgrave,!L.!(eds.),!Van!kattenkwaad! en!erger.!Leuven!–!Apeldoorn:!Garant.! Vogels,!M.!(2004).!Het!welzijnsbeleid!in!Vlaanderen.!Tielt:!Lannoo.! Walgrave,!L.!(2000).!Met!het!oog!op!herstel.!Leuven:!Universitaire!pers!Leuven.! Wartna,! B.S.J.! (2005).! Evaluatie! van! daderprogramma's:! een! wegwijzer! voor! onderzoek! naar! de! effecten!van!strafrechtelijke!interventies!speciaal!gericht!op!het!terugdringen!van!recidive.!Den!Haag:! Boom!Juridische!Uitgevers.! Webb,! S.! (2001).! Some! Considerations! on! the! Validity! of! EvidenceEbased! Practice! in! Social! Work.! British!Journal!of!Social!Work,!31,!pp.!57E79.! Weijers,!I.!(2005).!De!pedagogische!uitdaging!van!het!jeugdstrafrecht.!Amsterdam:!SWP.! Whitney,!D.!&!TrostenEBloom,!A.!(2010).!The!Power!of!Appreciative!Inquiry:!A!Practical!Guide!to!PosiH tive!Change.!San!Francisco:!BerrettEKoehler!Publishers.! Wilkins,!P.!(2003).!PersonHcentred!therapy!in!focus.!London:!Sage!Publications.! Wolfe,! D.A.,! Wekerle,! C! &! Scott,! K.! (1997).! Alternatives! to! violence.! Empowering! youth! to! develop! healthy!relationships.!California:!Sage!Publications.! ! !

2.!Mondelinge!bronnen! ! Interview!medewerker!Columbusexperiment!(25!februari!2011),!Heule.! Interview!teamverantwoordelijke!Comité!Bijzondere!Jeugdzorg!Kortrijk!(25!februari!2011),!Kortrijk.! Telefonisch! interview! teamverantwoordelijke! Comité! Bijzondere! Jeugdzorg! RoeselareETielt! (5! april! 2011),!Leuven.! ! !

3.!Internetbronnen! !

http://www.vzwEoranjehuis.be,!geraadpleegd!op!9!juni!2011.! !

82!

Bibliografie!

! http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/cijfers/Exceltabellen/welzijn/kinderen/Bijzondere_Jeugdbijstan d/BJBjongerenplaatsendeinstantie.xls,!geraadpleegd!op!7!juni!2011.! http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/PDF/OB_Cijfermateriaal/kerncijferrapporten2010/2010_E vo_begeleidingsjaar_en_plaatsende_instantie_absolute_aantallen_percentages.pdf,! op!7!juni!2011.!

geraadpleegd!

http://www.hergo.be/wordpress/wordpress/,!geraadpleegd!op!27!juni!2011.! http://www.ligand.be/index_bestanden/Page350.htm,!geraadpleegd!op!27!juni!2011.! !http://www.steunpuntjeugdhulp.be/?action=! project_detail&id=63&titel=Ligand,! geraadpleegd! op! 27!juni!2011.! Victorian!Government,!Department!of!Human!Services!(2005).!Planning!for!effective!health!promoH tion! evaluation.! Opgehaald! op! 14! juli! 2011,! van! http://www.health.vic.gov.au/health! promotion/downloads/planning_may05.pdf.!

!

83!

!

!

84!

!

Bijlagen! ! !

Bijlage!1:!Topiclijst! ! 1.!Introductie! ! Indien!meerdere!personen!bereid!zijn!tot!een!interview,!navragen!of!ze!het!liefst!hebben!dat!ze!apart! of!samen!bevraagd!worden!(beide!mogelijk).! ! Een! tijd! terug! is! uw! gezin,! op! voorstel! van! het! CBJ,! ingestapt! in! het! Columbusexperiment! en! heeft! het,! onder! begeleiding! van! een! medewerker! van! het! Columbusproject,! een! heel! proces! doorgemaakt.! Wij! willen! aan! de! hand! van! een! interview! nagaan! hoe! u! het! Columbusproject! heeft! ervaren! en! of! u! het! gevoel! heeft! dat! er! door! de! tussenkomst! van! Columbus! iets! is! veranderd.! De! bedoeling! is! om! verschillende! personen! te! interviewen,! zodat! we! een! globale! conclusie! kunnen! formuleren!over!de!werkzaamheid!van!het!Columbusproject.!! ! Dit! interview! zal! ongeveer! een! half! uur! à! drie! kwartier! duren.! Om! ervoor! te! zorgen! dat! er! geen! informatie! verloren! gaat,! nemen! we! de! interviews! graag! op! met! een! bandrecorder! (expliciet! navragen!of!dit!in!orde!is).!Deze!opnames!worden!gewist!van!zodra!het!onderzoek!is!afgelopen.!De! interviews!worden!verder!volledig!anoniem!verwerkt,!zodat!u!door!niemand!(dus!ook!niet!door!de! medewerkers! van! het! Columbusproject)! herkend! kan! worden.! Tijdens! het! interview! zullen! we! ook! notities!nemen,!om!de!draad!van!het!gesprek!niet!te!verliezen.! ! We!hebben!een!aantal!vragen!voorbereid!en!zullen!die!nu!samen!met!u!overlopen.!! ! ! 2.!De!topics! ! -

!

Kan! u! eerst! even! een! korte! schets! geven! van! uw! (huidige)! gezinssituatie! (aantal! kinderen,! leeftijd! kinderen,! wonen! kinderen! nog! thuis,! aantal! volwassenen! in! het! gezin! en! relatie! tot! de! kinderen),!zodat!we!de!rest!van!het!interview!goed!kunnen!volgen?! Wie!was!er!allemaal!betrokken!bij!het!Columbusproject?!Om!welk!kind!in!het!gezin!draaide!het?! Hoe!lang!is!het!ongeveer!geleden!dat!het!Columbusproject!werd!afgerond?!

1. Hoe!heeft!u,!algemeen!gezien,!(de!tussenkomsten!van)!het!Columbusexperiment!ervaren?!! - Waarom?!Leg!uit.! ! 2. Eerst!heeft!de!begeleider!van!het!Columbusexperiment!iedereen!apart!gesproken!(assessment).! - Hoe!vond!u!dit?!! - Waarom?!Leg!uit.! ! 85! !

! 3. Na!de!aparte!gesprekken,!heeft!u!met!alle!betrokkenen!samen!rond!de!tafel!gezeten.! Hoe!vond!u!dit?!Waarom?!Leg!uit.! Wie!was!hier!allemaal!bij!aanwezig?! -

Zijn!er!vóór!dit!familiegesprek!nog!andere!gesprekken!geweest!(andere!dan!de!assessments;! bijvoorbeeld! tussen! u! en! één! andere! betrokken! persoon! en! onder! leiding! van! de! begeleider(s)!van!Columbus)?!Hoe!vond!u!dit?!Leg!uit.!

! 4. Zijn!jullie!tot!afspraken!kunnen!komen?! Zo!neen,!waarom!niet?!! Zo!ja,!wat!voor!afspraken?! Zo!ja,!hoe!zijn!jullie!tot!de!afspraken!gekomen?!Eigen!inbreng?! ! 5. Werden!de!afspraken!nageleefd?! Op!korte!termijn!(na!enkele!weken)!–!Op!lange(re)!termijn!(nu)?!Leg!uit.! Hoe! verliep! de! opvolging! van! de! afspraken! (onder! leiding! van! de! begeleider(s)! van! Columbus)?!Leg!uit.! Werden!de!afspraken!nog!bijgestuurd/!aangepast?! ! 6. Is!de!communicatie!tussen!u!en!uw!gezinsleden!veranderd?! Op!korte!termijn!(na!enkele!weken)!–!Op!lange(re)!termijn!(nu)?! ! Leg!uit.!Wat!is!er!veranderd?! ! 7. Heeft! u! het! gevoel! dat! er! blijvend! iets! veranderd! is! door! de! tussenkomst! van! het! Columbusproject?! -

Leg!uit.! Wat!heeft!er!volgens!u!voor!gezorgd!dat!er!iets!is!veranderd?!

! 8. Werd!u!(uw!gezin)!tijdens!alle!fasen!van!het!proces!voldoende!ondersteund!door!de!begeleider(s)! van!het!Columbusexperiment?! Leg!uit.! Wat!vond!u!goed!en!wat!vond!u!minder!goed!aan!de!begeleiding?! -

Had!u!het!gevoel!dat!u!zelf!veel!greep!had!op!het!proces?!Leg!uit.!

! 9. Doet! u! (uw! gezin,! uw! kind)! op! dit! moment! –! dus! na! afronding! van! het! Columbusproject! –! een! beroep!op!andere!vormen!van!hulpverlening?! Zo!ja,!waarom?! Zo!ja,!welke!hulpverlening?! Zo!neen,!waarom!niet?! Zo!neen,!toch!nood!hieraan?! ! 10. Kwam!volgens!u!de!tussenkomst!door!het!Columbusexperiment!op!het!juiste!moment?!! Leg!uit.!

86! !

!

Bijlage!2:!Codeboom! ! Hoofdcode!1:!! Subcode!1.1:!! Subcode!1.2:!! ! Hoofdcode!2:!! Subcode!2.1:!!

Situatiekenmerken! Gezinssamenstelling! Interventiegrond! Procedurele!kenmerken!interventie!Columbusproject! Doorverwijzing!naar!Columbusproject!

Subcode!2.2:!! Subcode!2.3:!! Subcode!2.4:!! ! Hoofdcode!3:!! Subcode!3.1:!! Subcode!3.2:!!

Snelheid!van!ingrijpen!door!Columbusproject! Duur!Columbusproject! Moment!van!tussenkomst!Columbusproject!

Subcode!3.3:!! Subcode!3.4:!! Subcode!3.5:!! Subcode!3.6:!! Subcode!3.7:!! !!!!!!!!!!! Hoofdcode!4:!!

Herstelcirkel!jaEnee! Datum!afronding!Columbusproject! Reden!afronding!Columbusproject! Visuele!cirkels! Escalatie!tijdens!Columbusproject!

Subcode!4.1:!! Subcode!4.2:!! ! Hoofdcode!5:!! Subcode!5.1:!! Subcode!5.2:!! Subcode!5.3:!!

Eigen!inbreng!gezinsleden!in!proces!Columbusproject! Kennis!over!Columbusproject!

Subcode!5.4:!! Subcode!5.5:!! Subcode!5.6:!! Subcode!5.7:!! ! Hoofdcode!6:!! Subcode!6.1:!!

Inhoud!afspraken! Opvolging!afspraken! Afspraken!aanpassen! Naleving!afspraken!

Subcode!6.2:!! Subcode!6.3:!! Subcode!6.4:!! Subcode!6.5:!! ! Hoofdcode!7:!! Subcode!7.1:!!

Globaal!ontevreden! Ervaring!assessments! Ervaring!familiecirkel! Eigen!getuigenis!

Concreet!verloop!Columbusproject! Betrokkenen!Columbusproject! Aanwezigen!familiecirkel!

Emancipatorische!werking!Columbusproject!

Afspraken! Afspraken!jaEnee! Totstandkoming!afspraken! Formalisering!afspraken!

Tevredenheid!over!Columbusproject! Globaal!tevreden!

Begeleiding!tijdens!Columbusproject! Beschikbaarheid!begeleiders! 87!

!

! Subcode!7.2:!! Tevreden!over!ondersteuning!begeleiders! Subcode!7.3:!! Ontevreden!over!ondersteuning!begeleiders! ! Hoofdcode!8:!! Subcode!8.1:!! Subcode!8.2:!! Subcode!8.3:!! Subcode!8.4:!! Subcode!8.5:!! !

Effectiviteit!van!het!Columbusproject! Situatie!na!Columbusproject! Effect!Columbusproject! Communicatie!na!afronding!Columbusproject! Reden!mislukken!Columbusproject! Werkzame!bestanddelen!Columbusproject!

Hoofdcode!9:!! Contacten!met!andere!hulpverlening! Subcode!9.1:!! Bekendheid!met!het!hulpverleningsaanbod! Subcode!9.2:!! Andere!professionele!actoren! Subcode!9.3:!! Hulpverlening!na!afronding!van!Columbusproject! ! Hoofdcode!10:!!Restcodes! Subcode!10.1:!! Restcode!1!–!Vraag!niet!goed!begrepen! Subcode!10.2:!! Restcode!2!–!Interviewer!situeert!het!onderzoek! Subcode!10.3:!! Restcode!3!–!Suggestie!om!Columbus!te!verbeteren! Subcode!10.4:!! Restcode!4!–!Irrelevante!informatie!

88! !

!

89! !

!

!

!

90! !

!

! ! ! ! ! ! ! ! !

! ! Studie!2! !

Het!Columbusexperiment:!! een!ontdekkingstocht!doorheen!! een!krachtengerichte!praktijk! ! ! ! ! ! ! ! Onderzoekers! !

Charlotte!De!Ly! Tineke!Schiettecat! Dr.!Griet!Roets! !

! Promotor! !

Dr.!Rudi!Roose!

91! !

!

92! !

!

Inhoudsopgave!Studie!2! ! Inhoudsopgave!......................................................................................................................................!93! Inleiding!.................................................................................................................................................!94! Deel!I!–!Het!Columbusproject!...............................................................................................................!96! 1.1!Ontstaansgrond!...........................................................................................................................!96! 1.2!Centrale!doelstellingen!...............................................................................................................!96! 1.2.1!Beheersing!van!de!instroom!................................................................................................!97! 1.2.2!De!methodiek!van!positieve!heroriëntering!........................................................................!97! 1.2.3!Beïnvloeding!van!de!doorverwijzingstructuur!.....................................................................!99! Deel!II!–!Onderzoeksopzet!...................................................................................................................!101! 2.1!Onderzoeksbenadering!.............................................................................................................!101! 2.2!Trajectanalyse!...........................................................................................................................!101! 2.2.1!Onderzoeksvragen!.............................................................................................................!101! 2.2.2!Dataverzameling!................................................................................................................!101! 2.2.3.!DataEanalyse!.....................................................................................................................!105! 2.3!Belevingsonderzoek!..................................................................................................................!107! 2.3.1!Onderzoeksvragen!.............................................................................................................!107! 2.3.2!Dataverzameling!................................................................................................................!107! 2.3.3.!DataEanalyse!.....................................................................................................................!111! Deel!III!–!Onderzoeksbevindingen!.......................................................................................................!113! 3.1!Trajectanalyse!...........................................................................................................................!113! 3.1.1!Focus!van!interventie!.........................................................................................................!114! 3.1.2!Relatie!zorgvragerEprofessional!.........................................................................................!126! 3.2!Belevingsonderzoek!..................................................................................................................!131! 3.2.1!Algemeen!gezinsprofiel!van!de!geïnterviewde!gezinnen!..................................................!131! 3.2.2!De!interviews!.....................................................................................................................!137! Deel!IV!–!Discussie!en!besluit!..............................................................................................................!161! 4.1!De!methodiek!van!positieve!heroriëntering!.............................................................................!161! 4.2!De!maatschappelijke!logica!.......................................................................................................!162! BIBLIOGRAFIE!......................................................................................................................................!166! ! !

93! !

Inleiding! !

Inleiding! ! ! Binnen! de! jeugdzorgcontext! ontwikkelde! zich! recent,! op! initiatief! van! vzw! Oranjehuis,! het! experimenteel! project! Columbus! dat! “samen! met! ouders! en! jongeren! [die]! problemen! hebben! met! elkaar!vanuit!hun!eigen!kracht!op!zoek!wenst!te!gaan!naar!nieuwe!horizonten”!(vzw!Oranjehuis,!z.d.).!! Binnen! dit! project! wordt! gewerkt! met! de! methodiek! van! positieve! heroriëntatie,! een! methodiek! waarmee! men! in! het! Oranjehuis! al! langer! mee! werkt,! onder! andere! als! antwoord! op! ernstige! jeugddelinquentie! (cf.! Vandamme,! 2006).! Deze! methodiek! sluit! aan! bij! een! internationale! ontwikkeling! waarin! de! nadruk! wordt! gelegd! op! krachtengericht! werken! in! plaats! van! deficietE gericht.!Er!blijf!echter!veel!nood!aan!empirische!kennis!over!dergelijke!benaderingen!(Lietz,!2011),!zo! ook!over!de!praktijk!van!Columbus.!!!! ! De! projectleidersE! en! coördinatoren! van! Columbus! stelden! in! de! loop! van! 2010! aan! de! Universiteit! Gent!(Vakgroep!Sociale!Agogiek)!en!aan!de!KU!Leuven!(Leuvens!Instituut!voor!Criminologie)!de!vraag! hun! werking! op! te! volgen! en! te! evalueren.! Dit! onderzoeksrapport! gaat! in! op! het! deel! van! het! onderzoek! dat! werd! opgenomen! vanuit! de! Vakgroep! Sociale! Agogiek! (UGent).! Dit! onderzoek! werd! verricht!in!het!kader!van!de!masterproef!van!twee!studenten!sociaal!werk.!Tevens!werd!het!geheel! mee!ondersteund!en!opgevolgd!door!twee!medewerkers!van!de!Vakgroep!Sociale!Agogiek.!!! ! Het! experiment! Columbus! werd! in! ons! onderzoek! benaderd! als! een! boeiend! voorbeeld! van! een! krachtengericht! project! dat! ons! uitdaagt! om! empirisch! na! te! gaan! hoe! de! krachtengerichte! uitgangspunten!in!de!praktisch!gerealiseerd!worden.!! ! Als! aanloop! biedt! deel! één! van! dit! rapport! een! weergave! van! de! ontstaansgrond! en! doelstellingen! van! het! Columbusexperiment.! Deel! twee! belicht! het! tweevoudig! onderzoeksopzet! en! de! methodologie!die!daarbij!werd!gehanteerd.!Enerzijds!trachten!we,!via!de!studie!van!vijf!afzonderlijke! begeleidingstrajecten,!de!concrete!werkpraktijk!te!exploreren.!Anderzijds!willen!we,!aan!de!hand!van! kwalitatieve! interviews,! ook! het! perspectief! en! de! beleving! van! cliënten! op! retrospectieve! wijze! in! beeld! brengen.! In! deel! drie! worden! de! onderzoeksbevindingen! weergegeven.! In! deel! vier! volgt! een! discussie!en!conclusie.!! !

94! !

!

95! !

Deel!1!E!Het!Columbusproject!

Deel!I!–!Het!Columbusproject! ! De!ontstaansgrond!en!doelstellingen!van!het!project!Columbus!worden!in!dit!deel!kort!besproken,!om! de!latere!onderzoeksbevindingen!duidelijker!te!kunnen!kaderen.! !

1.1!Ontstaansgrond! ! Midden! 2009! formuleerde! vzw! Oranjehuis! het! voorstel! om! gezinnen! die! op! grond! van! een! problematische!opvoedingssituatie!aangemeld!worden!bij!een!Comité!voor!Bijzondere!Jeugdzorg!op! een! specifieke! wijze! te! benaderen.! Met! het! Columbusproject! –! dat! stoelt! op! de! krachtengerichte! methodiek!van!positieve!heroriëntering!–!stelt!de!organisatie!zich!globaal!tot!doel!ervoor!te!“zorgen! dat!een!verdere!doorstroom!binnen!de!Bijzondere!Jeugdzorg!van!de!jongere!en!het!gezin!verminderd! wordt”!(Baert,!2010).!De!meer!concrete!werkingsprincipes!van!positieve!heroriëntering!zijn!tot!stand! gekomen!vanuit!een!jarenlange!ervaring!in!het!herstelgericht!werken!met!kinderen,!jongeren!en!hun! gezinscontext!binnen!het!project!Ligand,!dat!ook!door!vzw!Oranjehuis!werd!opgericht!en!van!hieruit! een!aanbod!ontwikkelde!voor!de!domeinen!van!onderwijs!(korte!timeEout)!en!welzijn!(crisishulp!aan! huis)!(Vandamme!&!Bourgeois,!2004).!! ! In!de!periode!van!oktober!2008!tot!april!2009!startte!Columbus,!in!samenwerking!met!het!CBJ!van! Kortrijk,! als! een! kleinschalig! pilootproject! dat! tien! aangemelde! cases! op! een! alternatieve! –! snelle,! kortdurende! en! krachtengerichte! –! wijze! trachtte! te! benaderen.! De! interventies! werden! door! vzw! Oranjehuis! veelbelovend! geacht! om! én! een! kwaliteitsvol! en! duurzame! antwoord! te! bieden! op! hulpvragen,!én!meer!intensieve!en!duurdere!vormen!van!hulpverlening!te!vermijden.!Op!die!manier! zou! het! project! ook! een! positieve! invloed! kunnen! hebben! op! de! wachtlijstenproblematiek! (Vlaanderen.be,!2010).!! ! Vanaf! februari! 2010! kreeg! Columbus! projectmatig! en! experimenteel! subsidiëring! van! de! Vlaamse! Overheid!(Agentschap!Jongerenwelzijn)!en!kon!het!in!nauwe!samenwerking!met!het!CBJ!van!Kortrijk! verder! worden! uitgebouwd.! Half! november! 2010! verleende! ook! het! CBJ! van! RoeselareETielt! medewerking!aan!het!experiment!en!in!september!2011!werd!het!uitgebreid!naar!het!CBJ!van!GentE Eeklo.! !

1.2!Centrale!doelstellingen! ! Als! experimentele! praktijk! stelt! Columbus! drie! centrale! doelen! voorop.! Ten! eerste! wordt! met! het! project!betracht!de!instroom!van!gezinnen!in!de!nietErechtstreeks!toegankelijke!hulpverlening!terug! te! brengen! met! 50! procent.! Ten! tweede! beoogt! men! een! introductie! en! implementatie! van! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering.! Tot! slot! probeert! men! ook! de! bestaande! doorverwijzingstructuur! te! beïnvloeden! en! de! huidige! tekortenpolitiek! om! te! vormen! tot! een! kansenbeleid!(Vlaams!Parlement,!2011).!! ! 96! !


1.2.1!Beheersing!van!de!instroom! ! Analyses! verkregen! via! DOMINO! tonen! aan! dat! in! 2008! (38,8%)! en! 2009! (39,2%)! gemiddeld! steeds! ongeveer! 40%! van! de! aanmeldingen! bij! het! Comité! Bijzondere! Jeugdzorg! (CBJ)! resulteerde! in! een! antwoord! binnen! het! nietErechtstreeks! toegankelijke! hulpverleningsaanbod! (NRTH)! van! de! Bijzondere! Jeugdzorg,! waarbij! wel! grote! verschillen! zijn! vast! te! stellen! tussen! de! diverse! CBJ’s! (Vlaams!Parlement,!2011).!Vzw!Oranjehuis!wil!dit!percentage!reduceren!tot!20%,!dit!impliceert!dus! de! helft! van! de! doorverwijzingen! naar! het! nietErechtstreeks! toegankelijke! hulpverleningsaanbod.! Artikel! 4,! §! 2,! 1! van! het! Subsidiebesluit! Columbus! stelt! deze! doelstelling! nog! scherper! door! te! bepalen! dat! maximaal! 15%! van! de! dossiers! na! de! interventie! door! het! Columbusproject! mag! doorstromen! naar! de! NRTH! en! dat! maximaal! 20%! van! de! dossiers! verder! mag! worden! opgevolgd! door! het! CBJ! (als! zogenaamde! ‘eigen! begeleidingen’)! en! dit! op! basis! van! het! criterium! van! maatschappelijke!noodzaak.! !

1.2.2!De!methodiek!van!positieve!heroriëntering! ! Met! de! introductie! van! de! visie! en! methodiek! van! positieve! heroriëntering! wil! het! experiment! een! nieuwe!verhouding!tussen!hulpvragers!en!professionals!installeren!die!niet!de!expertpositie!van!de! sociaal! werker,! maar! wel! de! eigen! krachten! van! de! betrokken! gezinsleden! centraal! stelt:! “De! procesbegeleiders! zijn! geen! hulpverleners! maar! mensen! die! anderen! in! harmonie! en! verbinding! brengen! met! diegenen! die! hen! nauw! aan! het! hart! liggen.! We! doen! dit! door! hen! de! basisregels! van! communicatie!bij!te!brengen,!nl.!juiste!feedback!geven,!vertrekkend!van!wat!feitelijk!is,!verwoorden! van! de! gevoelens! rond! deze! feiten,! verwoorden! van! het! effect! van! het! gedrag! van! de! andere,! geen! feedback! op! feedback! geven! en! aangeven! hoe! er! kan! gehandeld! worden! vanuit! eigen! bijdrage! (mogelijkheden)! en! verantwoordelijkheid.! De! methode! houdt! een! democratisering! van! de! hulpverlening! in.! ! Ze! herstelt! het! recht! tot! spreken.! Het! gaat! om! het! herstellen! van! het! recht! om! beluisterd!te!worden,!te!spreken!en!mee!te!oordelen!over!wat!er!dient!te!gebeuren.!Een!fundamenteel! recht! dat! in! vele! situaties! niet! meer! kan! uitgeoefend! worden! omwille! van! de! pijnlijke! nonH communicatie! die! door! vele! kwetsingen! ontstaan! is.! Het! installeren! van! een! veilig! klimaat! waar! iedereen! weer! kan! spreken,! behoort! tot! de! kernopdracht! van! de! procesbegeleider”! (Baert,! 2010).! Columbus!kadert!het!werk!dat!ze!doen!niet!als!hulpverlening:!“Het!gaat!om!een!vormingsproces,!het! is! geen! hulpverlening! (…).! We! leren! de! mensen! een! soort! communicatietechniek! aan! zodat! ze! weer! kunnen!luisteren!naar!elkaar,!ze!weer!zaken!kunnen!bespreken!met!elkaar!en!ze!beslissingen!kunnen! nemen!die!hen!aangaan,!en!dat!vanuit!het!geloof!dat!het!antwoord!bij!hen!ligt,!niet!bij!ons”!(Vlaams! Parlement,!2011).!! ! Via!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering!beoogt!Columbus!in!situaties!waarin!meer!intrusieve! interventies! vanuit! de! nietErechtstreeks! toegankelijke! zorg! dreigen,! deze! te! voorkomen! door! een! intensieve! samenwerking! tussen! alle! betrokken! partijen! op! gang! te! brengen! (Vandamme! &! Bourgeois,! 2004).! Iedereen! die! betrokken! is! bij! de! probleemsituatie! wordt! geëngageerd! in! de! positieve! heroriëntering! en! aangesproken! op! de! eigen! verantwoordelijkheid! in! het! ontstaan! en! de! bestendiging! van! de! probleemsituatie.! Het! accent! ligt! op! de! activering! van! de! krachten! en! 97! !


mogelijkheden! van! elke! gezinslid! afzonderlijk! opdat! de! (gezins)context! als! geheel! na! de! interventie! verantwoordelijkheid! kan! dragen! voor! het! probleem! (Vlaams! Parlement,! 2011).! De! opvatting! leeft! immers!dat!anders!geen!positieve!verandering!mogelijk!is.!! ! De!totale!tussenkomst!is!kortdurend!–!ze!kan!variëren!van!vijf!dagen!tot!maximaal!drie!maanden!–! en! kent! een! gefaseerd! verloop.! De! methodiek! van! positieve! heroriëntering,! die! het! gehele! interventieproces! omvat,! wordt! door! Columbus! beschreven! als! een! gestructureerde! procedure! waarin!vijf!kernvragen!in!elke!fase!de!leidraad!vormen:!(1)!Wat!is!voor!jou!de!kern!van!het!probleem?! Eventueel:!wat!loopt!wel!nog!goed?!(2)!Hoe!voel!je!je!hierbij?!(3)!Wat!is!jouw!aandeel?!(4)!Wat!is!de! oplossing?!(5)!Wat!ga!jij!zelf!doen?!! ! Kort! na! hun! aanmelding! bij! een! CBJ! kunnen! gezinnen! worden! doorverwezen! naar! het! ColumbusE experiment.! Vanuit! het! project! worden! ten! aanzien! van! hulpvragers! drie! centrale! condities! vooropgesteld! waarvan! de! aanE! of! afwezigheid! de! participatie! aan! het! project! al! dan! niet! mogelijk! maakt:!! ! 1. Ten! eerste! kan! enkel! worden! tussengekomen! in! situaties! die! nieuw! aangemeld! worden! bij! het!CBJ.!Heraanmeldingen!of!cases!die!al!een!langere!periode!op!de!wachtlijst!staan,!worden! niet! in! het! project! opgenomen! vanuit! de! overtuiging! dat! de! hulpvraag! en! de! inzet! om! te! veranderen! aan! energie! heeft! verloren.! Ook! dossiers! ‘voortgezette! hulpverlening’! komen! in! dat! opzicht! niet! in! aanmerking! voor! het! Columbusproject.! Hetzelfde! geldt! voor! ‘nieuwe’! aanmeldingen!die!komen!van!een!ander!arrondissement!en!waarvoor!in!dat!arrondissement! al!beroep!werd!gedaan!op!het!CBJ.!Men!gaat!ervan!uit!dat!de!crisis!bij!nieuwe!aanmeldingen! meer!aanwezig!is!en!een!crisis!het!moment!is!om!veranderingen!te!initiëren.!! ! 2. Ten! tweede! mag! er! geen! sprake! zijn! van! een! risicosituatie! met! gevaar! voor! het! kind! of! de! jongere.! ! 3. Ten!slotte!moet!minstens!één!van!de!gezinsleden!zelf!een!vraag!tot!verandering!stellen!(vzw! Oranjehuis,!z.d.).!! ! Om! een! verdere! afroming! te! vermijden,! wordt! door! het! betrokken! Comité! uit! de! potentiële! participanten!ad!random!een!selectie!gemaakt!van!de!gezinnen!die!daadwerkelijk!tot!het!experiment! toegeleid!zullen!worden.!Voor!wat!het!CBJ!van!Kortrijk!betreft,!houdt!deze!werkwijze!in!dat!men!op! het!instroomoverleg!een!CElabel!toekent!aan!alle!dossiers!die!voldoen!aan!de!vermelde!voorwaarden! om! in! te! stappen! in! het! Columbusproject.! Uit! deze! dossiers! met! CElabel! worden! dan! –! na! het! anoniem! maken! ervan! –! wekelijks! twee! dossiers! uitgeloot! (interview! teamverantwoordelijke! CBJ! Kortrijk,!2011).!De!werkwijze!van!het!CBJ!RoeselareETielt!verschilt!hier!enigszins,!in!die!zin!dat!zij!niet! werken!met!het!toekennen!van!CElabels.!Doorverwijzing!naar!het!Columbusproject!gebeurt!op!basis! van! dag! en! uur! van! aanmelding,! zoals! genoteerd! in! het! boek! met! aanmeldingen! door! de! administratieve! medewerker! van! het! CBJ.! Het! meest! recente! dossier! dat! aan! bod! komt! op! het! instroomoverleg,! dat! in! aanmerking! komt! voor! caseEonderzoek! en! dat! voldoet! aan! de! drie! 98! !


voorwaarden,! wordt! doorverwezen! naar! het! Columbusexperiment! (telefonisch! interview! teamverantwoordelijke!RoeselareETielt,!2011).!! ! Daarna!verloopt!het!proces!in!vier!fasen:!! ! 1. Individuele! assessment! of! kansenonderzoek! (van! ongeveer! een! half! uur,! maximaal! drie! kwartier! per! gezinslid):! samen! met! elke! betrokken! partij! in! het! gezin! worden! zowel! de! behoeften!als!potenties!geïnventariseerd!(Vlaams!Parlement,!2011).!! ! 2. Familiegesprek! of! cirkel:! indien! mogelijk! worden! de! verschillende! betrokkenen! op! gelijkwaardige! basis! samengebracht.! Het! opzet! bestaat! erin! dat! iedereen! zijn! mening! kan! uiten! en! (opnieuw)! leert! luisteren! naar! elkaars! verhaal! en! betekenisgeving! (Vlaams! Parlement,!2011).!Tijdens!deze!overlegtafel!wordt!beoogd!dat!alle!partijen!samen!afspraken! maken!die!het!kwaliteitsvol!samenleven!kunnen!bevorderen.!! ! 3. Monitoring:! nadat! de! overeenkomsten! contractueel! op! papier! zijn! gezet,! worden! door! de! procesbegeleider!afspraken!gemaakt!over!de!verdere!opvolging.!! ! 4. Afronding:! mits! de! toestemming! van! alle! betrokkenen! en! het! CBJ! kan! het! traject! tijdens! de! daaropvolgende!afrondingsfase!worden!beëindigd.! !

1.2.3!Beïnvloeding!van!de!doorverwijzingstructuur! ! Tot!slot!probeert!men!de!bestaande!doorverwijzingstructuur!te!beïnvloeden,!“want!die!maakt!–!niet! bewust!–!dat!er!zoveel!doorverwijzingen!zijn”!(Vlaams!Parlement,!2011).!Columbus!werkt!vanuit!een! kritiek! op! het! deficietEgeoriënteerde! werk! van! het! CBJ,! waar! –! aldus! het! project! –! actueel! door! de! consulenten!vooral!gefocust!wordt!op!de!problemen!die!in!de!aangemelde!gezinnen!aanwezig!zijn.! Deze! benadering! zou! bijdragen! tot! de! stijgende! instroom! binnen! de! Bijzondere! Jeugdzorg,! die! als! problematisch! wordt! beschouwd.! Columbus! beoogt! deze! dominante! logica! te! doorbreken! door! de! implementatie!van!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering.!

99! !

!

100! !

Deel!II!–!Onderzoeksopzet!

Deel!II!–!Onderzoeksopzet! ! In! ons! onderzoek! wordt! geëxploreerd! hoe! de! door! Columbus! geïmplementeerde! methodiek! van! positieve! heroriëntering! concreet! gerealiseerd! wordt! en! welke! betekenis! dit! heeft! voor! kinderen! en! ouders!die!daarbij!betrokken!zijn.!We!benaderen!deze!probleemvraag!via!twee!onderzoekspistes:!een! trajectanalyse! en! een! belevingsonderzoek.! De! methodologische! verantwoording! en! het! concrete! opzet!van!de!beide!deelstudies!worden!hieronder!toegelicht.!! !

2.1!Onderzoeksbenadering! ! Het!empirisch!onderzoek!richt!zich!op!de!manier!waarop! positieve! heroriëntering! vorm! krijgt! in! de! praktijk!van!het!experiment!Columbus!als!een!exemplarisch!voorbeeld!van!een!sociaal!werkpraktijk! die!krachtengericht!werkt.!In!dat!licht!wordt!kwalitatief!en!interpretatief!onderzoek!relevant!geacht! om! recht! te! doen! aan! de! complexiteit! van! het! te! bestuderen! verschijnsel! (Bogdan! &! Biklen,! 1998;! Denzin!&!Lincoln,!2003;!Neale,!Thapa!&!Boyce,!2006).!Kwalitatief!onderzoek!biedt!openheid!om!de! subjectieve!beleving!van!de!onderzoekssubjecten!bloot!te!leggen!(Maso!&!Smaling,!1998,!Denzin!&! Lincoln,! 2003).! De! kwalitatieve! onderzoeksstrategie! die! in! het! onderzoek! wordt! gehanteerd! maakt! een!rijke!beschrijving!en!analyse!mogelijk!van!zowel!de!concrete!praktijk!(D’Cruz!&!Jones,!2004)!als! van!de!betekenis!van!de!interventies!voor!de!gezinnen!(Lietz,!2011).!! ! In! wat! volgt! worden! de! concrete! onderzoeksvragen! en! de! gehanteerde! methoden! van! dataverzameling!en!dataEanalyse!verantwoord!met!bedoeling!tot!de!twee!deelstudies.! !

2.2!Trajectanalyse! !

2.2.1!Onderzoeksvragen! ! Het! eerste! deelonderzoek! concentreert! zich! op! de! vraag! hoe! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering! concreet! vorm! krijgt! in! de! eigenlijke! interacties! tussen! zorgvragers! en! professionals.! Deze! ruime! probleemstelling! wordt! benaderd! volgens! twee,! meer! specifieke! onderzoeksvragen! die! zich! baseren! op! thema’s! die! binnen! het! krachtendiscours! belangrijke! aangrijpingspunten! vormen! voor! verandering:! de! focus! van! interventie! en! de! relatie! tussen! zorgvrager! en! professional.! De! betreffende!vragen!zijn:! ! 1. Hoe!verloopt!het!proces!van!probleemdefiniëring?! 2. Door!welke!elementen!wordt!de!relatie!zorgvragerHprofessional!gekenmerkt?! !

2.2.2!Dataverzameling! ! De! dataverzameling! gebeurde! op! basis! van! de! opname! van! alle! interventies! die! procesbegeleiders! deden!in!vijf!cases!die!werden!aangemeld!bij!Columbus.!Na!hun!aanmelding!bij!het!project!werden,! 101! !


van! januari! tot! maart,! verschillende! gezinnen! vanuit! het! Columbusproject! gecontacteerd! met! de! vraag! tot! medewerking! aan! het! onderzoek.! Concreet! werd! eerst! een! informed! consent! afgesloten! tussen! de! procesbegeleider! en! de! gezinnen! in! kwestie:! de! gezinnen! kregen! informatie! over! de! aanwezigheid!van!een!onderzoeker!bij!elke!interventie,!over!de!registratie!van!de!conversaties!aan! de!hand!van!opnameapparatuur,!en!over!de!garantie!van!anonieme!gegevensverwerking.!Bovendien! werd! afgesproken! dat! de! opnames! louter! in! het! kader! van! wetenschappelijk! onderzoek! anoniem! gebruikt! zouden! worden! en! dat! een! weigering! tot! (verdere)! deelname! geen! gevolgen! zou! hebben! voor! het! begeleidingstraject.! Onder! deze! condities! stemde! uiteindelijk! het! beoogde! aantal! van! vijf! cliëntsystemen!toe!tot!participatie!aan!het!onderzoek.!! ! Het!profiel!van!elk!van!deze!gezinnen!wordt!hieronder!kort!toegelicht!alsook!het!tijdsbestek!van!de! geregistreerde!gespreksvoering.!Om!de!anonimiteit!te!verzekeren!worden!fictieve!namen!gebruikt.! ! Gezinsprofielen! ! Gezin'1!|!Op!26!januari!wordt!dit!gezin,!en!meer!specifiek,!de!oudste!zoon!(Simon)!aangemeld!bij!het! Comité! voor! Bijzondere! Jeugdzorg! (Kortrijk).! De! aanmelding! gebeurt! op! initiatief! van! een! CLBE medewerker! die! door! een! zus! van! de! moeder! werd! geappelleerd.! Het! gezin! wordt! doorverwezen! naar! het! Columbusproject,! dat! op! 1! februari! telefonisch! contact! opneemt! met! de! moeder! om! een! eerste! assessment! te! plannen.! De! gezinsleden! die! in! het! Columbustraject! worden! opgenomen! zijn:! de!moeder,!Els,!en!haar!twee!zonen,!Simon!en!Nigel,!van!respectievelijk!16!en!14!jaar!oud.!Tien!jaar! geleden! is! de! moeder! gescheiden! van! de! biologische! vader! van! haar! zonen,! met! wie! zij! al! vier! jaar! geen! contact! meer! hebben! en! die! intussen! ook! met! zijn! nieuwe! vriendin! een! kind! kreeg.! Na! een! aantal! beëindigde! relaties! heeft! ook! de! moeder! sinds! kort! een! nieuwe! partner! gevonden! die! zelf! twee!dochters!heeft.!Beroepshalve!werkt!de!moeder!als!kapster!en!bijkomend!ook!als!poetsvrouw!bij! particulieren.!Gezien!de!hoge!tijdsinvestering!die!dit!dubbel!werk!met!zich!meebrengt,!besloot!ze!de! werklast! enigszins! terug! te! schroeven! om! meer! tijd! te! kunnen! doorbrengen! met! haar! kinderen.! Ze! heeft!echter!het!gevoel!dat!dit!initiatief!geen!beterschap!brengt.!De!huidige!thuissituatie!blijft!voor! alle!partijen!onhoudbaar.!Simon!stelt!zeer!moeilijk!en!agressief!gedrag!en!ook!Nigel!neemt!de!laatste! tijd!soms!een!dominante!attitude!aan.!De!houding!van!de!oudste!zoon!wordt!gelinkt!aan!het!feit!dat! nog! heel! veel! zaken! uit! het! verleden! onverwerkt! zijn,! zoals! het! geweld! tussen! zijn! moeder! en! haar! vriend!–!waarvan!hij!een!vijftal!jaar!geleden!getuige!is!geweest!–!en!het!overlijden!van!een!andere! partner.!Simon!blijkt!heel!moeilijk!te!doorgronden!en!vlucht!weg!bij!zijn!vrienden,!wat!zijn!moeder!–! vooral!in!relatie!tot!het!(vermoedelijk)!gebruik!van!drank!en!sigaretten!–!met!argusogen!bekijkt.!Op! school!gaan!zijn!resultaten!achteruit.!Moeder!kan!het!gedrag!van!Simon!niet!meer!dulden!en!is!ten! einde!raad.! ! Gezin' 2! |! De! aanmelding! bij! het! Comité! voor! Bijzondere! Jeugdzorg! (Kortrijk)! op! 18! februari! vindt! plaats! vanuit! het! cliëntsysteem,! meer! specifiek! meldt! de! moeder! van! Kathy! aan.! Kathy! is! op! het! moment! van! de! aanmelding! 16! jaar.! De! gezinsleden! die! door! Columbus! in! het! traject! betrokken! worden! zijn:! de! vader! (42! jaar),! de! moeder! (48! jaar),! Kathy’s! oudere! broer! (25! jaar)! en! haar! twee! jongere! zussen! (respectievelijk! 11! en! 9! jaar).! Vader,! moeder! en! de! twee! jongste! zussen! wonen! samen.!De!oudere!broer!is!verhuisd!naar!Antwerpen!en!woont!daar!bij!zijn!biologische!vader.!De!drie! 102! !


dochters!heeft!moeder!samen!met!haar!echtgenoot!uit!een!tweede!huwelijk.!Als!verwijzer!wordt!de! sociale! dienst! van! een! Psychiatrisch! Ziekenhuis! (afdeling! jeugdpsychiatrie)! vermeld.! De! sociaal! werkster! heeft! het! gezin! geadviseerd! aan! te! melden! bij! het! Comité.! De! opname! van! Kathy! in! de! jeugdpsychiatrie,!op!doorverwijzing!van!de!huisarts,!dateert!van!2009.!Ze!was!toen!13.!Reden!van!de! opname! was! dat! Kathy! constant! over! grenzen! ging:! ze! liep! weg,! kleedde! zich! uitdagend,! zette! uitdagende! foto’s! op! het! internet.! De! problemen! met! Kathy! zijn! begonnen! in! 2008.! De! ouders! ondervonden!dat!er!thuis!geld!verdween.!Ze!vonden!ook!overal!lege!verpakkingen!van!snoep,!Kathy! at!heel!veel.!Voorheen!waren!er!geen!grote!problemen,!maar!de!ouders!herinneren!zich!dat!zij!in!de! kleuterklas!ook!vaak!zaken!wegnam!van!andere!kinderen.!Op!heden!verblijft!Kathy!nog!steeds!in!de! jeugdpsychiatrie.! Er! werd! reeds! verschillende! malen! gepoogd! om! Kathy! terug! te! oriënteren! naar! huis,!maar!telkens!opnieuw!liep!het!fout.!Volgens!de!ouders!kan!Kathy!niet!om!met!vrijheid.!Onlangs! had!zij!op!heel!korte!tijd!een!fles!jenever!uitgedronken!en!diende!zij!in!spoed!te!worden!opgenomen.! Kathy! zelf! wil! niet! langer! in! de! jeugdpsychiatrie! verblijven,! maar! ze! wil! ook! niet! naar! huis.! Een! vriendin!van!haar!woont!zelfstandig!met!ondersteuning!van!Begeleid!Zelfstandig!Wonen,!Kathy!zou! dat! ook! willen.! De! ouders! willen! niets! liever! dan! dat! Kathy! opnieuw! thuis! komt! wonen,! maar! aangezien! Kathy! bleef! volhouden,! namen! de! ouders! contact! op! met! het! Comité.! Momenteel! volgt! Kathy! school! in! een! Centrum! voor! Deeltijds! Onderwijs.! In! het! kader! van! haar! opleiding! volgt! ze! momenteel!stage.!Volgens!de!ouders!loopt!het!op!school!zeer!goed!en!zijn!er!geen!klachten.! ! Gezin' 3! |! Op! initiatief! van! het! cliëntsysteem! zelf! –! en! meer! specifiek! uit! eigen! beweging! van! de! stiefmoeder!van!Michiel!(14!jaar),!hierin!gesteund!door!de!biologische!vader!–!wordt!een!aanmelding! gedaan! het! Comité! voor! Bijzondere! Jeugdzorg! (Kortrijk).! De! aanmelding! gebeurt! op! basis! van! problemen! met! de! enige! zoon! in! het! huishouden,! Michiel.! Hij! heeft! gedurende! de! afgelopen! maanden!drie!keer!geprobeerd!brand!te!stichten,!twee!keer!op!school!en!één!keer!in!het!zwembad! (toen!hij!mee!was!met!school).!Daarnaast!verloopt!het!op!school!niet!best!(hij!komt!zeer!vaak!thuis! met! nota’s,! strafstudie! of! schorsing),! en! daarnaast! is! het! ook! thuis! zeer! woelig! (vooral! tussen! de! stiefmoeder! en! hem).! De! procesbegeleider! betrekt! ook! zijn! biologische! moeder! in! het! traject.! Zij! woont!aan!zee!en!is!heel!wat!ouder!dan!de!vader!van!Michiel,!die!voor!zijn!moeder!haar!vierde!kind! was! (zij! heeft! twee! oudere! zonen! en! een! dochter! uit! haar! eerste! huwelijk).! De! vader! van! Michiel! heeft!slechts!één!zoon!uit!zijn!eerste!huwelijk,!en!is!recent!hertrouwd!met!A.!Michiel!gaat!bijna!elk! weekend!en!tijdens!de!vakanties!naar!zijn!moeder!aan!zee.!Tijdens!de!week!is!hij!bij!zijn!vader!en!zijn! stiefmoeder.! Zijn! stiefmoeder! is! de! afgelopen! maanden! werkloos! thuis,! zij! heeft! een! zeer! ernstige! oogproblematiek! (tijdens! het! traject! wordt! ze! invalide! verklaard! zodat! ze! nooit! meer! kan! werken).! Zijn!vader!werkt!in!ploegen!en!is!daarnaast!scheidsrechter!bij!verschillende!voetbalploegen.!Hij!is!niet! veel!thuis.!Het!probleem!thuis!ligt!vooral!in!het!feit!dat!er!vaak!conflicten!zijn!tussen!Michiel!en!zijn! stiefmoeder.! Zowel! de! ouders! van! zijn! vader! als! van! zijn! stiefmoeder! wonen! dichtbij.! Michiel! gaat! heel!vaak!en!graag!naar!daar,!daar!zijn!er!geen!directe!problemen.!! ! Gezin' 4! |! De! aanmelding! van! dit! gezin! bij! het! Comité! voor! Bijzondere! Jeugdzorg! (RoeselareETielt)! gebeurt!op!initiatief!van!het!cliëntsysteem!zelf.!Meer!specifiek!is!het!de!paternele!grootmoeder!die! het! Comité! contacteert.! De! jongste! zoon! uit! het! gezin,! Koen! (14! jaar),! staat! in! de! aanmelding! centraal.! Naast! zijn! moeder,! die! sinds! de! dood! van! Koens! vader! alleenstaand! is,! worden! ook! zijn! grootouders!en!één!van!zijn!zussen,!die!niet!langer!thuiswonend!is,!bij!het!traject!berokken.!Met!de! 103! !


overige!vier!jongeren!(drie!broers!en!één!zus)!wordt!geen!contact!opgenomen!voor!een!gesprek.!De! aanmelding! wordt! door! de! consulent! zowel! met! de! moeder! als! met! de! jongere! besproken.! De! problematiek!situeert!zich!in!de!eerste!plaats!in!het!feit!dat!Koen!sinds!zijn!definitieve!schorsing!van! eind!januari!niet!meer!naar!school!gaat.!Wegens!zijn!aanhoudend!negatief!gedrag!(verbale!en!fysieke! agressie!ten!aanzien!van!leerkrachten,!weglopen!bij!conflicten,!geen!gezag!aanvaarden,…)!is!hij!sinds! zijn! start! in! het! secundair! onderwijs! al! herhaaldelijk! van! school! moeten! veranderen.! ! Pogingen! van! het!CLB!om!hem!in!een!nieuwe!school!in!te!schrijven,!mislukten!gezien!het!gedrag!dat!hij!tijdens!de! intakefases! vertoonde.! De! grootmoeder! stelt! dat! zijn! moeder! Koen! niet! de! baas! kan.! Sinds! het! overlijden! van! de! vader! (drie! jaar! geleden)! en! van! één! van! haar! dochters! (twee!jaar!geleden)!is!de! moeder!zeer!gelaten,!depressief!en!laat!ze!volgens!haar!alles!toe.!Wanneer!ze!haar!zoon!iets!weigert,! reageert! hij! agressief,! wat! door! de! moeder! zelf! geminimaliseerd! wordt.! Na! het! overlijden! van! de! beide! gezinsleden! werd! geen! hulpverlening! rond! rouwverwerking! opgestart! voor! Koen.! Zijn! grootmoeder!vreest!dat!zijn!gedrag!zal!escaleren!indien!er!geen!hulp!komt.! ! Gezin'5!|!De!aanmelding!van!een!laatste!gezin!bij!het!Comité!voor!Bijzondere!Jeugdzorg!(RoeselareE Tielt)!vindt!plaats!op!14!maart!2011.!Initiatiefnemer!is!een!professional,!werkzaam!bij!een!Centrum! voor! Kinderzorg! en! Gezinsondersteuning! (CKG).! Het! aangemelde! gezin! bestaat! uit! een! moeder! en! haar! vier! kinderen! (één! dochtertje! van! 3! en! drie! zonen! van! respectievelijk! 4,! 6! en! 8! jaar! oud).! Een! tweetal! jaar! geleden! heeft! de! moeder! gebroken! met! haar! man! die! tevens! de! vader! is! van! de! kinderen.!Beide!ouders!zijn!van!Tsjetsjeense!afkomst.!Na!de!echtelijke!breuk!kwam!de!moeder!met! haar!kinderen!terecht!in!een!vluchthuis,!van!waaruit!door!het!CKG!thuisbegeleiding!werd!opgestart.! Intussen! heeft! ze! tijdelijk! een! eigen! woonst! gevonden.! De! vader! –! die! zou! kampen! met! een! drugprobleem!–!blijft!de!moeder!echter!stalken,!wat!gepaard!gaat!met!fysiek!agressief!gedrag.!Begin! maart! raakte! ze! zelfs! bewusteloos! na! fysiek! geweld! van! haar! exEman! en! werd! ze! via! de! politie! opgenomen! in! het! ziekenhuis.! De! aanmelder! stelt! dat! de! vier! kinderen! emotioneel! kapotgemaakt! worden.! De! twee! oudste! jongens! ondermijnen! bovendien! hun! moeders! gezag! en! kopiëren! het! gedrag! van! hun! vader.! Pedagogische! interventies! vanuit! de! hulpverlening! worden! door! zowel! de! vader!als!de!oudste!kinderen!belachelijk!bevonden.!Het!!gezin!krijgt!daarnaast!te!kampen!met!een! huisvestingsproblematiek:!eind!maart!2011!dient!de!moeder!met!haar!kinderen!de!huidige!woning!te! verlaten.!Op!de!wachtlijst!van!het!Regionaal!Sociaal!Verhuurkantoor!staat!het!gezin!momenteel!op! de! tweede! plaats.! Indien! zich! voor! het! einde! van! de! maand! geen! alternatieven! aandienen,! zal! mogelijks! een! heropname! in! het! vluchthuis! volgen.! Tijdens! de! aanmeldingsfase! wordt! door! de! consulent! contact! opgenomen! met! de! professional! van! het! CKG.! Uit! het! gesprek! blijkt! dat! de! problematische!opvoedingssituatie!aangemeld!wordt!vanuit!een!gevoel!van!machteloosheid!en!met! de! vraag! naar! overleg! en! ondersteuning.! De! exacte! meerwaarde! van! een! tussenkomst! door! de! Bijzondere!Jeugdbijstand!wordt!in!het!dossier!echter!bevraagd.! ! Observatie!en!geluidsopname! ! Van!bij!de!start!tot!aan!het!eind!van!de!tussenkomst!werden!in!elk!van!de!trajecten!zoveel!!mogelijk! interacties!tussen!de!procesbegeleiders!en!de!betrokken!gezinsleden!door!één!van!de!onderzoekers! op!een!zo!discreet!mogelijke!wijze!bijgewoond!en!via!opnameEapparatuur!geregistreerd.!Dergelijke! geluidsopnames!bieden!volgens!Peräkylä!(2008)!de!beste!basis!voor!de!studie!van!sociale!interacties.! 104! !


Naargelang! de! afgesproken! locatie! gebeurde! dit! ofwel! in! het! gebouw! van! Columbus,! ofwel! in! de! woonst! van! het! gezin.! Uiteindelijk! vonden! er! in! totaal! 49! conversaties! plaats,! waarvan! er! 43! (c)! daadwerkelijk! opgenomen! konden! worden.! ! Van! de! conversaties! die! niet! konden! worden! geregistreerd,! werden! door! Columbusmedewerkers! verslagen! beschikbaar! gesteld.! Geordend! per! gezin!(G),!per!7!dagen!(w)!biedt!de!onderstaande!tabel!een!overzicht!van!de!gespreksvoering.! ! ! ! G1!

G2!

G3!

G4! G5!

Februari! Maart! April! Mei! Juni! w1! w2! w3! w4! w1! w2! w3! w4! w5! w1! w2! w3! w4! w5! w1! w2! w3! w4! w5! w1! w2! w3! w4! w5! ! c1' ! ! c4' c5' c6' c7' c8' ! c9' ! c10'! ! ! c11'! ! ! ! ! ! ! c2' c3! ! ! ! c1' c6' c7' ' c9' ! ! c11!! c12'! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! c2' c8' c10' c3' c4' c5' ! ! ! ! ! c1' c4' c5' ! ! ! c6' ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! c2' c3' ! ! ! ! ! ! ! ! c1' ! c3! ! c4! ! c5! c6' ! c7! c8! c9! c10!c11!c12!! c2' ! c13' ! ! ! ! ! ! ! ! ! c1' ! ! ! ! c3! c4' ! ! ! c6! ! ! ! c7' c2' c5'

Tabel!1:!Gespreksvoering!per!gezin!per!zeven!dagen!

!

2.2.3.!DataXanalyse! ! Transcriptie!van!de!interventies! ! De!transcriptie!van!de!geregistreerde!interventies!vormde!de!eerste!aanzet!voor!de!analyse!van!de! onderzoeksgegevens! (Howitt,! 2010).! Het! empirisch! verworven! materiaal! werd! door! de! betrokken! onderzoeker! letterlijk! neergeschreven.! De! totale! gespreksduur! van! alle! geregistreerde! conversaties! overheen!de!vijf!trajecten!bedroeg!ongeveer!35!uur.!Na!de!integrale!transcripties!van!alle!opnames! van!de!interventies!in!de!betrokken!gezinnen,!werden!de!vijf!trajecten!chronologisch!samengevat!en! geordend!op!basis!van!de!vijf!richtvragen!die!in!de!methodiek!gehanteerd!worden.!Hoewel!niet!alle! gesprekken! zich! daar! even! sterk! toe! leenden,! maakte! deze! strategie! de! trajecten! toch! beter! hanteerbaar! voor! analyse.! De! geluidsopnames! van! de! interventies! maakte! het! mogelijk! om! naast! verbale! ook! enkele! nonEverbale! elementen! te! vatten! die! eveneens! inherent! zijn! aan! elk! communicatieproces..!! ! Thematische!inhoudsanalyse! ! Voor! de! eigenlijke! verwerking! van! de! gedocumenteerde! trajecten! werd! geopteerd! voor! een! thematische! inhoudsanalyse.! Deze! analysestrategie! is! geschikt! om! grote! hoeveelheden! kwalitatief! 105! !


onderzoeksmateriaal! systematisch! te! verwerken! (Myring,! 2000;! Hsieh! &! Shannon,! 2005;! Schreier,! 2011).! Op! basis! van! de! onderzoeksvragen! werden! betekenisvolle! thema’s! geïdentificeerd! die! recht! doen! aan! zowel! de! uitgangspunten! van! de! bestudeerde! praktijk! van! Columbus! als! aan! de! basisprincipes! van! krachtengericht! sociaal! werk.! Tijdens! het! lezen! en! herlezen! van! de! transcripties! kon! –! via! zogenaamde! “feedback! loops”! –! de! ! relevantie! van! de! gededuceerde! thema’s! verder! bevestigd,! onderbouwd! of! herzien! worden! (Myring,! 2000).! Dit! simultaan! proces! van! deductie! en! inductie! (Kohlbacher,! 2006)! maakte! het! uiteindelijk! mogelijk! twee! ruime! thema’s! te! identificeren! –! de!focus!van!interventie!en!de!relatie!hulpvragerEprofessional!–!die!zich!tijdens!de!verdere!analyse! lieten! relateren! aan! diverse! concrete! voorbeelden! uit! de! praktijk! (Emerson,! 2004).! Er! werd! voor! gekozen! dergelijke! sleutelvoorbeelden! ook! letterlijk! te! verwerken! in! de! onderzoeksbevindingen,! gezien!de!analyse!anders!te!gecomprimeerd!wordt!(Elo!&!Kyngäs,!2008).!! ! De!analyse!wordt!weergegeven!in!deel!3.!! !

106! !


2.3!Belevingsonderzoek! !

2.3.1!Onderzoeksvragen! ! Het!tweede!deelonderzoek!spitst!zich!toe!op!de!vraag!naar!de!effectiviteit!en!duurzaamheid!van!het! ondersteuningsproces!zoals!ervaren!door!gezinnen!bij!wie!het!traject!binnen!Columbus!reeds!werd! beëindigd.!Deze!studie!baseert!zich!op!de!volgende!vragen:! ! 1. Wat!hebben!de!gezinnen!aan!de!ondersteuning!gehad?! 2. Wat!vonden!de!gezinnen!positief!en/of!negatief!aan!de!ondersteuning?! 3. Welke!blijvende!veranderingen!ervaren!de!gezinnen!expliciet!door!de!ondersteuning?! 4. Wat! vinden! de! gezinnen! anders! aan! het! Columbusexperiment! in! vergelijking! met! andere! ondersteuning/begeleiding/hulpverlening?! ! !

2.3.2!Dataverzameling! ! In!het!kader!van!dit!onderzoek!werd!via!semiEgestructureerde!interviews!getracht!de!beleving!van!de! interventies! van! gezinnen! te! exploreren! (Bogdan! &! Biklen,! 1998).! Daarna! werd! het! onderzoek! aangevuld!met!een!analyse!van!de!dossiers!van!de!gezinnen!die!deel!namen!aan!het!onderzoek.!Aan! de! hand! van! een! gezinsprofiel,! opgemaakt! aan! de! hand! van! de! respectievelijke! dossiers,! kan! een! duidelijker!beeld!geschetst!worden!van!bij!wie!onderzoek!werd!opgezet.! Via! het! afsluiten! van! informed! consent! werden! anonimiteit! en! vertrouwelijkheid! van! de! dataE verzameling!en!dataEverwerking!aan!de!betrokkenen!gegarandeerd!vooraleer!met!het!onderzoek!van! start! werd! gegaan.! Dit! betekent! concreet! dat! specifieke! info! of! gezinskenmerken! niet! worden! vermeld!en/of!worden!vervangen!door!fictieve!gegevens.!Vervolgens!werd!de!mogelijkheid!om!het! onderzoek! stop! te! zetten! –! in! om! het! even! welk! stadium! van! het! onderzoek! en! zonder! verdere! gevolgen!–!uitdrukkelijk!gecommuniceerd.!! ! Selectie!onderzoeksgroep! ! Het! onderzoek! richtte! zich! naar! jongeren! en! hun! gezin! die! in! 2010! een! afgesloten! dossier! bij! het! Columbusexperiment! hadden,! in! totaal! 71! dossiers.! Dit! totaal! aantal! dossiers! werd! in! vier! verschillende!categorieën!onderverdeeld,!afhankelijk!van!de!manier!van!afronding:! ! E Dossiers!zonder!vervolghulp!(44)! E Dossiers!die!verder!worden!opgevolgd!door!het!CBJ!(14)! E E

Dossiers!die!werden!doorverwezen!naar!de!NRTH!(9)! Dossiers!die!werden!heraangemeld!(4)! !

107! !


Het! doel! was! om! een! steekproef! van! tien! gezinnen! uit! deze! operationele! populatie! te! trekken.! Er! werd! geopteerd! om! vier! gezinnen! te! interviewen! uit! de! groep! zonder! vervolghulp! en! telkens! twee! gezinnen!uit!de!groepen!opvolging!CBJ,!doorverwijzing!NRTH!en!heraanmelding.!Vanuit!voorgaande! onderverdeling! werden! in! februari! 2011! een! aantal! dossiers! –! at! random! –! geselecteerd! door! Columbus.! De! eigenlijke! selectie! van! de! dossiers! gebeurde! aan! de! hand! van! een! chronologische! rangschikking.!In!concreto!betekent!dit!dat!elk!gezin!met!een!dossier!dat!werd!afgerond!in!2010!een! gelijke!mogelijkheid!had!om!in!het!onderzoek!betrokken!te!worden.!Indien!in!het!onderzoek!sprake!is! van!sterk!gelijklopende!kenmerken!of!vice!versa,!zal!dit!op!toevalligheid!berusten.!! ! De!aangesproken!gezinnen!–!die!wensten!deel!te!nemen!aan!het!onderzoek!–!werden!vervolgens!at! random! en! gelijkmatig! verdeeld! onder! de! onderzoeksgroep! van! de! KU! Leuven! (LINC)! en! Gent,! aangezien!ook!in!Leuven!een!gelijkaardig!onderzoek!werd!opgezet.!De!even!dossiernummers!werden! aan!Gent!doorgegeven!terwijl!LINC!met!de!oneven!dossiernummers!aan!de!slag!ging.!! ' Semi!–!gestructureerde!interviews! ! De! geselecteerde! gezinnen! werden! begin! maart! 2011! gecontacteerd.! De! gezinnen! werden! eerst! gecontacteerd!door!een!medewerker!van!Columbus!met!de!vraag!tot!deelname!aan!het!onderzoek,! en!daarna!door!de!onderzoeker.!Vanwege!de!aard!van!de!onderzoeksvraag!werd!geopteerd!gebruik! te!maken!van!een!belevingsonderzoek,!waarbij!een!semi–gestructureerd!interview!wordt!gehanteerd! als! onderzoeksinstrument.! De! dataverzameling! gebeurde! in! maart! en! april! 2011! via! een! eenmalige! ondervraging.!De!interviews!werden!opgezet!op!gezinsniveau.!! ! De! effectieve! afname! van! interviews! hing! af! van! de! responsiviteit! van! de! onderzoeksgroep,! een! aspect!waar!de!onderzoeker!weinig!greep!op!heeft.!!Het!aantal!gezinnen!die!initieel!bereid!waren!om! deel!te!nemen!aan!het!onderzoek!dat!vanuit!Universiteit!Gent!werd!opgezet,!betroffen:! ! E E E E

Dossiers!zonder!vervolghulp!(10)! Dossiers!die!verder!worden!opgevolgd!door!het!CBJ!(1)! Dossiers!die!werden!doorverwezen!naar!de!NRTH!(3)! Dossiers!die!werden!heraangemeld!(1)! !

Uit!deze!gegevens!blijkt!dat!de!groepen!‘opvolging!CBJ’!en!‘heraanmelding’!ondervertegenwoordigd! zijn.! Er! werd! geopteerd! meerdere! interviews! af! te! nemen! in! de! onderzoeksgroep! ‘doorverwijzing! NRTH’!en!‘zonder!vervolghulp’!zodat!het!vooropgestelde!streefcijfer!van!tien!interviews!kon!behaald! worden.!! ! Concreet!konden!tien!gezinnen!geïnterviewd!worden!uit!de!vier!verschillende!afrondingscategorieën:! ! E

Dossiers!zonder!vervolghulp!(5)!

E E

Dossiers!met!opvolging!door!het!CBJ!(2)! Dossiers!met!doorverwijzing!NRTH!(2)! 108!

!


E

Dossiers!die!werden!heraangemeld!(1)! !

Er!werd!geopteerd!om!alle!gezinsleden!die!nauw!betrokken!waren!bij!de!interventie!van!het!ColumE busexperiment!bij!het!interview!te!betrekken!aangezien!ieders!mening!en!ervaring!van!belang!is.!Een! jongere!kan!de!begeleiding!anders!ervaren!hebben!dan!zijn!ouder(s)!en!dergelijke!meningsverschillen! kunnen! interessante! discussiepunten! opleveren.! De! aanwezigheid! van! elk! betrokken! gezinslid! was! echter!geen!verplichting,!maar!een!verzoek.! ! Concreet!werden!negen!van!de!elf!jongeren!geïnterviewd!(n!=!9),!samen!met!ten!minste!een!van!de! biologische!(of!adoptieE)!ouders.!In!totaal!werden!elf!ouders!geïnterviewd!(n!=!11).!! ! De!interviews!vonden!allemaal!plaats!bij!een!van!de!ouders!thuis.!De!gesprekken!vonden!plaats!in!de! woonkamer! of! in! de! keuken.! De! duur! van! de! interviews! waren! afhankelijk! van! gezin! tot! gezin.! De! meeste!interviews!duurden!ongeveer!45!minuten!tot!een!uur.!Er!waren!ook!uitzonderingen!waarbij! interviews!wat!uitliepen!of!net!wat!vroeger!werden!afgerond.!! ! Gedurende! het! afgesproken! interviewmoment! werd! gebruik! gemaakt! van! een! topiclijst,! die! als! leidraad! voor! het! gesprek! werd! gehanteerd.! Het! was! de! bedoeling! om! in! dit! belevingsonderzoek! informatie! te! verkrijgen! over! hoe! mensen! de! ondersteuning! hebben! ervaren.! Hierbij! werd! gepeild! naar! vier! concrete! hoofdtopics.! Deze! hoofdtopics! werden! aangevuld! door! een! aantal! specifieke! deelvragen.!! ! 1. Hoe!zijn!jullie!met!het!Columbusexperiment!in!aanraking!gekomen?! ! Bij!de!eerste!topic!werd!getracht!een!concreet!zicht!te!krijgen!op!hoe!en!wanneer!mensen!bij!het!CBJ! terecht!zijn!gekomen!en!hoe!de!doorverwijzing!naar!het!Columbusproject!exact!is!verlopen.!Verliep! dit! snel! en! vlot?! Kregen! de! gezinsleden! voldoende! informatie! omtrent! de! werking! van! het! Columbusproject?!Welk!gevoel!hadden!de!gezinsleden!in!eerste!instantie!bij!dit!hulpaanbod!en!wat! waren!hun!concrete!verwachtingen!van!de!ondersteuning?!! ! 2. Hoe!hebben!jullie!de!begeleiding!van!het!Columbusexperiment!ervaren?! ! Bij! de! tweede! topic! werd! gepeild! naar! hoe! de! gezinsleden! de! begeleiding! van! Columbus! hebben! ervaren.! Hoe! verliepen! de! eerste! contacten! en! hoeveel! gesprekken! werden! er! gepland?! Was! dit! voor! de! gezinsleden! voldoende?! Hoe! hebben! individuen! het! begeleidingsproces! ervaren?! Welke! impact! had! de! begeleiding! op! het! gezin! en! welke! veranderingen!zagen!ze!in!het!gezin!optreden!tijdens!de!begeleiding?!! ! 3. Hoe!verliep!de!afronding!van!de!begeleiding?! ! De! derde! topic! ging! dieper! in! op! het! verloop! van! de! afronding! van! de! begeleiding.! Hierbij! werd!bevraagd!na!welke!periode!de!ondersteuning!werd!afgerond!en!wie!beslist!had!om!de! 109! !


ondersteuning! af! te! ronden.! Ging! iedereen! akkoord! met! de! afronding! en! was! de! ondersteuning! voor! de! gezinsleden! voldoende?! Werd! aan! de! verwachtingen! voldaan! en! welke!blijvende!veranderingen!merken!de!gezinsleden!op!door!de!ondersteuning?!Wat!is!er! de!gezinsleden!het!meest!bijgebleven!uit!de!ondersteuning!en!met!welk!gevoel!kijken!ze!naar! de!ondersteuning!terug?!Vervolgens!wordt!de!vraag!gesteld!of!er!na!Columbus!beroep!werd! gedaan!op!andere!hulpverlening.!! ! 4. Wat! vinden! jullie! anders! aan! het! Columbusexperiment! in! vergelijking! met! andere! ondersteuning!of!begeleiding?! ! Bij!de!vierde!en!laatste!topic!wordt!concreter!ingegaan!op!de!hulpverlening!waar!de!gezinnen! voor!of!na!de!ondersteuning!van!Columbus!beroep!op!hebben!gedaan!en!hoe!ze!dit!hebben! ervaren.! Welke! verschillen! of! gelijkenissen! zien! de! gezinsleden! bij! andere! ondersteuning! of! begeleiding!ten!aanzien!van!het!Columbusexperiment?!! ! De!deelvragen!die!bij!de!vier!hoofdtopics!werden!geformuleerd,!konden!gedurende!de!interviews!op! vlak! van! formulering! variëren,! afhankelijk! van! de! gezinskenmerken! en! de! verkregen! antwoorden.! Ook!de!volgorde!van!de!vragen!werd!niet!strikt!aangehouden,!maar!aangepast!aan!het!tempo!en!het! verhaal!van!de!gezinsleden.!Hierbij!konden!ook!andere!–!niet!vooropgestelde!–!deelvragen!geformuE leerd!worden!om!extra!informatie!te!verkrijgen!indien!bepaalde!items!nog!onduidelijk!waren.!DergeE lijke! variatie! en! flexibiliteit! in! de! vraagstelling! leverde! bijkomende! relevante! en! diepgaande! informatie!op!(Tilanus,!1997).!! ! Er! werd! geopteerd! gebruik! te! maken! van! opnameapparatuur.! Voor! het! opnemen! van! een! gesprek! werd! de! uitdrukkelijke! toestemming! gevraagd! van! elk! betrokken! gezinslid.! Dit! werd! vast! gelegd! in! een!informed!consent.!Na!het!verwerken!en!analyseren!van!deze!mondelinge!gegevens!werden!de! opnames! onmiddellijk! vernietigd.! Anonimiteit! werd! aan! elke! betrokkene! gegarandeerd! en! de! opnames! werden! enkel! door! de! onderzoeker! beluisterd.! Elke! betrokkene! is! hiervan! op! de! hoogte! gebracht.! ! Dossieranalyse!m.b.t.!opmaak!gezinsprofielen! ' Aangezien! werd! geopteerd! om! enkel! de! dossiers! van! de! geïnterviewde! gezinnen! te! analyseren,! betekent!dit!concreet!dat!ook!de!dossiers!op!aselecte!basis!werden!geselecteerd.!De!keuze!om!enkel! de! dossiers! te! analyseren! van! de! geïnterviewde! gezinnen! betreft! een! praktische! keuze.! Om! privacyredenen!en!wegens!tijdsgebrek!was!het!onmogelijk!meerdere!dossiers!te!bestuderen.!Aan!de! hand!van!informed!consent!werd!aan!de!gezinsleden!toestemming!gevraagd!het!persoonlijk!dossier! te!raadplegen!en!te!analyseren.!Alle!gezinsleden!werden!op!de!hoogte!gebracht!van!het!doel!van!het! onderzoek!en!de!manier!waarop!de!informatie!zou!verwerkt!worden.!! ! Vooraleer!de!dossiers!van!de!geïnterviewde!gezinnen!effectief!werden!geanalyseerd,!werd!bepaald! welke! informatie! zou! verwerkt! worden.! Er! werd! geopteerd! om! vooral! formele! gegevens! (gezinssaE 110! !


menstelling,!leeftijd,!geslacht,!…)!en!inhoudelijke!gegevens!(wie!meldt!aan,!aanmelddatum,!aanmelE dingsproblematiek,!afrondingsdatum,…)!te!verzamelen.!Hierbij!werd!er!ruimte!gelaten!voor!eventueE le!aanvullingen!en/of!wijzigingen!vanuit!het!bewustzijn!dat!in!bepaalde!dossiers!sommige!aspecten! mogelijks!minder!duidelijk!–!of!net!zeer!duidelijk!–!naar!voor!komen,!afhankelijk!van!hun!specifieke! problematiek,! de! manier! van! aanmelding! of! afronding! en! dergelijke! meer.! De! gezinsanalyse! vond! plaats!van!eind!maart!2011!tot!half!april!2011.! !

2.3.3.!DataXanalyse! ! Na! het! verzamelen! van! de! onderzoeksdata! werden! de! ruwe! data! zorgvuldig! verwerkt! en! geanalyseerd.!! ! De! gegevens! uit! de! dossiers! werden! verwerkt! tot! gezinsprofielen.! Deze! gegevens! zijn! afkomstig! uit! het! elektronisch! en! schriftelijk! dossier! dat! werd! opgemaakt! door! de! procesbegeleiders! van! Columbus.!De!dossiers!hebben!een!intern!karakter!en!worden!–!door!het!beroepsgeheim!en!de!wet! op!de!privacy!–!enkel!ter!inzage!gesteld!voor!het!personeel.!De!gegevens!die!in!dit!onderzoek!worden! vermeld,! werden! ter! beschikking! gesteld! nadat! de! gezinnen! –! betrokken! bij! dit! onderzoek! –! hun! uitdrukkelijke!toestemming!hiertoe!hadden!verleend.!Het!dossier!bestaat!uit!verslagen!vanuit!het!CBJ! omtrent! de! aanmelding,! de! aanmeldingsproblematiek,! sociale! achtergrond;! gespreksverslagen;! een! overzicht!van!alle!contacten!met!de!betrokkenen!inclusief!telefoongesprekken,!eEmails,!smsjes;!een! afrondingsverslag;! en! dergelijke! meer.! Deze! gegevens! werden! geanalyseerd! waarbij! werd! getracht! een!concreet!beeld!te!schetsen!van!wie!de!geïnterviewde!gezinnen!zijn.!Eerst!en!vooral!werden!de! individuele!gezinsprofielen!opgemaakt!van!de!gezinnen!die!bij!het!onderzoek!werden!betrokken.!Aan! de!hand!van!deze!gegevens!werd!een!algemeen!gezinsprofiel!van!de!betrokken!gezinnen!opgemaakt.!! ! Aan!de!hand!van!de!registratie!van!de!semiEgestructureerde!interviews!via!audio–opnames!werden! deze!onderzoeksdata!handmatig!verwerkt!via!een!thematische!inhoudsanalyse!(Myring,!2000;!Hsieh! &! Shannon,! 2005;! Schreier,! 2011).! Alle! interviews! werden! volledig! en! nauwkeurig! uitgetypt! en! geanalyseerd! waardoor! het! efficiënter! was! om! bepaalde! thema’s! en! opvallende! of! frappante! uitspraken!uit!de!onderzoeksdata!te!filteren.!Onder!de!vier!hoofdvragen!die!in!de!interviews!aan!bod! kwamen,! worden! in! de! analyse! verschillende! thema’s! besproken! om! de! resultaten! overzichtelijk! te! presenteren.! Deze! thema’s! werden! zorgvuldig! geanalyseerd! via! een! crossEanalyse! door! bij! elk! interview!na!te!gaan!wat!de!gezinsleden!precies!hadden!aangehaald!betreffende!de!thema’s.!! ! De!analyse!wordt!in!deel!drie!gepresenteerd.!!

111! !

!

112! !

Deel!III!–!Onderzoeksbevindingen!

Deel!III!–!Onderzoeksbevindingen! ! De! resultaten! die! uit! het! trajectonderzoek! en! uit! het! belevingsonderzoek! naar! voor! zijn! gekomen,!! worden! in! dit! deel! per! deelstudie! behandeld.! Samen! bieden! de! bevindingen! van! het! empirisch! onderzoek! een! weergave! van! de! mogelijke! kansen! en! risico’s! die! met! krachtengerichte! sociaal! werkpraktijken,!zoals!het!Columbusexperiment,!verbonden!zijn.!!! !

3.1!Trajectanalyse! ! Zoals!reeds!vermeld!concentreert!de!uiteenzetting!van!de!onderzoeksbevindingen!zich!in!de!eerste! studie! op! twee! thema’s,! die! worden! geïdentificeerd! op! basis! van! de! uitgangspunten! van! de! bestudeerde!praktijk!van!Columbus!en!van!de!basisprincipes!van!krachtengericht!sociaal!werk!!zoals! dit!in!de!literatuur!beschreven!wordt.!Omdat!Columbus!een!parallelle!benadering!vormt!in!het!licht! van!de!kenmerken!van!het!krachtengericht!sociaal!werk,!werd!deze!benadering!geëxploreerd.!! ! Het! krachtengericht! sociaal! werk! wordt! beschreven! als! een! radicaal! nieuw! paradigma! in! de! hulpverlening! (Saleebey,! 2009).! In! deze! benadering! streeft! de! hulpverlening! naar! een! positieve! bejegening! van! zorgvragers! waarbij! niet! de! individuele! tekorten,! maar! wel! de! mogelijkheden,! krachten! en! oplossingscapaciteiten! van! de! probleembetrokkenen! centraal! komen! te! staan! (McMillen,! Morris! &! Sherraden,! 2004;! SaintEJacques! et! al.,! 2009;! Saleebey,! 2009).! Het! krachtengericht! sociaal! werk! is! gericht! op! de! eigen! probleemdefiniëring,! betekenisverlening! en! doelstellingen! van! zorgvragers! (Rapp,! Saleebey! &! Sullivan,! 2005).! De! hulpverlening! beoogt! een! alternatieve!hulpverleningsrelatie!tussen!cliënten!en!professionals!te!installeren!waarin!de!historisch! dominante!expertpositie!van!praktijkwerkers!wordt!ingeruild!voor!een!meer!gelijkwaardige!houding! en! partnerschap! (Weick,! Kreider! &! Chamberlain,! 2009).! De! bovenstaande! krachtlijnen! vinden! de! laatste!jaren!toepassing!in!een!brede!diversiteit!aan!(zorg)contexten!–!van!psychotherapie!tot!sociaal! werk! (Tengland,! 2008)! –! waar! ze! een! connotatie! vinden! met! concepten! als! “empowerment”,! “resilience”!(veerkracht)!en!“capacity!building”!(Gray,!2011).!! ! Hoewel! een! krachtengerichte! benadering! gewaardeerd! wordt! om! de! ruimte! die! het! laat! voor! menselijke!en!contextuele!diversiteit!(Saleebey,!2009)!dreigt!het!tegelijk!–!gezien!de!mogelijk!diffuse! invulling!en!conceptuele!meerduidigheid!–!een!containerbegrip!te!worden!met!onduidelijke!inhoud! (Van! Regenmortel,! 2009).! Daarnaast! valt! ook! de! radicaliteit! van! de! krachtengerichte! benadering! volgens! sommigen! te! betwisten.! In! navolging! van! Margolin’s! (1997)! stelling! dat! een! veranderend! discours! niet! noodzakelijk! ook! een! aangepaste! praktijk! betekent,! wijzen! verschillende! auteurs! ook! actueel!op!de!nood!aan!meer!empirische!kennis!over!de!wezenlijke!impact!van!de!krachtengerichte! benadering!op!sociaal!werkpraktijken!(Gray,!2011;!Lietz,!2011).! ! In! die! optiek! wordt,! onder! de! noemer! ‘focus! van! interventie’,! zowel! de! context! als! het! proces! van! probleemconstructie! belicht.! Ten! tweede! wordt! nagegaan! door! welke! elementen! de!‘relatie! tussen! zorgvragers! en! professionals’! zich! in! de! vijf! onderzochte! trajecten! laat! kenmerken.! Bij! elk! van! deze! 113! !


onderdelen! worden! ook! spanningsvelden! geïdentificeerd! die! verbonden! zijn! met! het! Columbusproject.!! !

3.1.1!Focus!van!interventie! ! In!dit!onderdeel!wordt!beschreven!op!welke!wijze!probleemconstructies!gestalte!krijgen!en!hoe!die! de!verdere!aanpak!van!een!probleemsituatie!sturen.!In!een!reactie!op!het!deficiëntiedenken!tracht! het!Columbusproject!daarbij!niet!in!de!eerste!plaats!het!professioneel!probleembegrip,!maar!wel!de! eigen!betekenis!van!betrokkenen!als!uitgangspunt!en!leidraad!van!de!tussenkomst!te!nemen.!Hoe!dit! proces! –! zowel! organisatorisch! als! inhoudelijk! –! concreet! verloopt,! wordt! hieronder! nader! geëxpliciteerd.!! ! 1)'Aandacht'voor'participatie' ! Participatie! ! De! ambitie! van! het! Columbusproject! om! probleembetrokkenen! op! een! participatieve! en! krachtengerichte! manier! te! benaderen,! laat! zich! doorheen! de! contacten! op! diverse! wijze! vertalen! naar! de! feitelijke! praktijk.! De! bereidheid! om! af! te! wijken! van! bestaande! voorstructureringen! –! een! belangrijke! vereiste! om! werkelijke! participatie! te! effectueren! –! is! onmiskenbaar! aanwezig! in! de! openheid!die!in!elk!traject!geboden!wordt!voor!de!inbreng,!beleving!en!noden!van!zowel!de!initiële! zorgvrager! als! van! ook! andere! directe! betrokkenen.! Leden! van! een! cliëntsysteem! worden! door! de! procesbegeleider!daarbij!niet!alleen!beluisterd,!maar!bovendien!ook!bekwaam!geacht!hun!standpunt! te!uiten!over!zowel!de!problemen!als!over!de!oplossing!ervan.!Bovendien!wordt!erover!gewaakt!dat! alle! verschillende! interpretaties! op! een! evenwaardige! wijze! vertolkt! kunnen! worden! in! een! gezamenlijk!zoekproces!waarvan!de!specifieke!uitkomst!niet!vooraf!is!gedetermineerd.!! ! Structuur! ! De! voorgaande! uitgangspunten! zitten! op! organisatorisch! niveau! besloten! in! de! eerder! vermelde! methodiek!van!positieve!heroriëntering.!Conceptueel!kent!deze!werkwijze!een!vierdelig!verloop!dat! zich! eveneens! praktisch! in! meerdere! trajecten! laat! terugvinden.! Ook! de! vijf! kernvragen,! die! geacht! worden!bij!de!verschillende!stadia!de!leidraad!te!vormen,!kunnen!in!de!gevolgde!gesprekken!worden! herkend.! Hoe! en! in! welke! mate! de! beide! ideaaltypische! structuren! –! de! vier! fasen! en! de! vijf! kernvragen! –! in! de! concrete! werkelijkheid! tot! uiting! komen,! wordt! hieronder! beschrijvend! weergegeven.! ! Fase' 1:' Assessment! |! De! fase! van! “assessment”,! die! meteen! volgt! op! de! aanmelding! bij! het! Columbusproject! en! de! start! vormt! van! het! eigenlijke! ondersteuningsproces,! kan! bij! elk! van! de! vijf! trajecten!duidelijk!onderscheiden!worden!en!varieert!daar!qua!duur!van!7!tot!60!minuten.!In!elk!van! de!gevallen!is!het!één!van!de!ouders!–!vaak!zelf!(medeE)aanmelder!–!die!als!eerste!wordt!bevraagd.! Tijdens!de!conversaties!wordt!door!de!procesbegeleider!afstand!genomen!van!het!cliëntdossier!dat! 114! !


oorspronkelijk! door! de! CBJEconsulent! werd! samengesteld! en! onder! meer! een! oplijsting! bevat! van! problemen! waarmee! een! bepaald! cliëntsysteem,! vanuit! het! oogpunt! van! de! aanmelder,! wordt! geconfronteerd.!Zonder!gewag!te!maken!van!deze!gegevens!peilt!de!procesbegeleider!gedurende!de! assessments!bij!alle!individuele!betrokkenen!naar!de!eigen!beleving!en!probleeminterpretatie.!Deze! handelingswijze! laat! de! openheid! om! de! verschillende! gezinsleden! op! een! evenwaardige! wijze! te! beluisteren.! Bovendien! maakt! ze! het! mogelijk! heel! diverse! elementen! te! belichten! die! in! eerste! instantie! niet! steeds! door! alle! betrokkenen! worden! geïdentificeerd! en! niet! noodzakelijk! ook! in! de! aanvankelijke! aanmeldingsfiche! zijn! opgenomen.! Dit! gegeven! dat! –! soms! uiteenlopende! –! opvattingen! en! doelstellingen! van! de! directe! probleembetrokkenen! zelf! als! startpunt! worden! genomen!voor!verdere!interventie,!biedt!een!eerste!kans!af!te!stappen!van!een!expertpositie!en!een! mogelijk! deficiëntiedenken.! Gedurende! het! merendeel! van! de! assessments! worden! door! procesbegeleiders!daarenboven!geen!inhoudelijke!gegevens!uit!de!overige!contacten!ingebracht,!wat! opnieuw! pleit! voor! de! onbevangen! houding! waarmee! Columbus! elk! individueel! gezinslid! wenst! te! benaderen.!! ! “En!’t!Is!dus!zo!dat!we!eerst!naar!iedereen!afzonderlijk!eens!luisteren!wat!dat!er!leeft,!wat!er! precies!aan!de!hand!is,!hé,!hoe!dat!zij!dat!beleven.!(…)”!(Procesbegeleider!4)! “Ja.!En!den!indruk!van!Koen,!dat!gulder!hebt?”!(Grootmoeder!4)! “Wel,!maar!ik!vind!het!eigenlijk!zeer!belangrijk,!mevrouw,!nu,!dat!ik!eerst!jouw!verhaal!eens! hoor.”!(Procesbegeleider!4)! !

In!de!enkele!gevallen!waar!dit!toch!gebeurt,!is!dit!steeds!om!een!onderwerp!aan!te!snijden!dat!op! basis!van!eerdere!conversaties!relevant!wordt!geacht,!maar!door!de!betrokkene!in!kwestie!nog!niet! is!vermeld.!! ! “Want! mama! vertelde! ook! wel! dat! het! allemaal! niet! simpel! is! geweest,! hé,! voor! jullie.! Dat! verhaal!van!papa,!papa!die!je!ook!niet!meer!ziet,!haar!vriend!die!dan!gestorven!is,!dan!een! vriend!gehad!waarmee!het!niet!zo!goed!gelopen!is!en!waar!ge!haar!ook!voor!gewaarschuwd! had,…! Zijn! daar! dingen! bij! waarvan! je! zegt:! ‘Dat! ligt! hier! ook! op! mijn! hart’?”! (Procesbegeleider!1)! ! “En!ik!hoorde!ook!rond!school…!Is!dat!iets!wat!thuis!moeilijk!ligt,!school?”!(Procesbegeleider! 1)! ! Fase' 2:' Cirkelgesprek! |! Na! de! fase! van! assessment! vinden! in! drie! van! de! gevolgde! gezinnen! ook! “cirkels”! plaats! die! elk! 35! tot! 85! minuten! duren.! Concreet! houdt! dit! stadium! in! dat! de! directe! probleembetrokkenen,! die! in! de! vorige! fase! individueel! werden! bevraagd,! uitgenodigd! worden! om! samen! met! de! procesbegeleider! in! een! kring! te! zitten.! Met! deze! opstelling! wil! Columbus! de! evenwaardigheid! van! alle! gesprekspartners! benadrukken,! die! ook! tijdens! de! eigenlijke! conversaties! cruciaal!wordt!geacht.!Dit!laatste!uit!zich!voornamelijk!in!het!feit!dat!de!vijf!typerende!vragen!–!die! later! in! de! tekst! meer! uitvoerig! aan! bod! komen! –! zonder! uitzondering! aan! elk! gezinslid! worden! gesteld.!De!achterliggende!filosofie!daarvan!verduidelijkt!één!van!de!procesbegeleiders!aan!de!hand! van!de!volgende!metafoor:!! 115! !


! “We!zien!een!gezin!als!een!uurwerk.!Niet!van!die!digitale,!maar!van!die!verouderde.!Er!zitten! daar!radertjes!in,!hé?!Een!gezin!is!eigenlijk!een!raderwerkje.!En!iedereen!is!een!radertje,!maar! als!het!goed!ronddraait,!gaat!het!wel.!Maar!klokken!kunnen!ook!vierkant!draaien,!stilstaan,! uitvallen.! Dan! is! dat! omdat! er! aan! die! radertjes! iets! mankeert,! ze! draaien! niet! meer! op! elkaar.”!(Procesbegeleider!2)! ! De! conversatie! wordt! vormelijk! sterk! gestructureerd! door! de! procesbegeleider! die! zich! opstelt! als! facilitator!en!moderator!van!de!gespreksvoering!en!daarbij!–!expliciet!of!meer!impliciet!–!een!aantal! regels! aanvoert! die! de! onderlinge! communicatie! moeten! bevorderen.! Een! eerste! voorschrift! –! dat! niet! in! alle! cirkelgesprekken! even! uitdrukkelijk! wordt! vermeld,! maar! wel! overal! wordt! toegepast! –! betreft! het! feit! dat! het! de! procesbegeleider! zelf! is! die! de! gezinsleden! achtereenvolgens! aan! het! woord!laat.!Ten!tweede!wordt!steeds!geopperd!dat!de!overige!betrokkenen!elke!spreker!aandachtig! moeten!beluisteren,!zonder!hem!of!haar!daarbij!in!de!rede!te!vallen.!! ! “En! ik! ga! wreed! streng! zijn:! als! iemand! er! tussenkomt,! ga! ik! het! stilleggen.! Het! is! echt! de! bedoeling!dat!ge!luistert!naar!elkaar.”!(Procesbegeleider!1)! ! Een!derde!regel!luidt!dat!over!gevoelens!niet!kan!en!mag!worden!gediscussieerd.!En!als!laatste!wordt! aan! alle! gezinsleden! gevraagd! zich! met! hun! boodschappen! niet! tot! de! procesbegeleider,! maar! wel! rechtstreeks! tot! elkaar! te! richten.! Elk! van! deze! voorschriften! wordt! soms! vooraf,! maar! vooral! ook! tijdens!de!kringgesprekken!zelf!herhaaldelijk!in!herinnering!gebracht.!! !

“Gaat! ge! niet! zeggen! ‘ze’,! maar! gaat! ge! vertellen! over! wie! het! gaat?! (…)! Zeg! het! tegen! mama.”!(Procesbegeleider!1)! !

Bovendien! tracht! de! procesbegeleider! de! luistervaardigheid! van! de! gesprekspartners! ook! actief! te! ondersteunen!door!hen!geregeld!aan!te!manen!uitspraken!van!andere!gezinsleden!te!herhalen.!! ! “Simon,!kunt!ge!ne!keer!zeggen…!Wat!ligt!er!voor!uw!moeder!moeilijk!thuis?!Kunt!ge!ne!keer! vertellen!wat!ge!verstaan!hebt!van!haar?”!(Procesbegeleider!1)! ! De!genoemde!technieken!worden!tijdens!elk!van!de!drie!trajecten!voortdurend!aangeboord!om!de! onderlinge!communicatie!tussen!de!betrokkenen!(opnieuw)!mogelijk!te!maken!of!te!versterken.!Door! gezinsleden! uitdrukkelijk! te! stimuleren! alternatieve! interpretaties! van! bepaalde! feiten! in! beschouwing!te!nemen,!worden!ze!ook!uitgenodigd!hun!eigen!perspectief!open!te!breken,!wat!een! basis! kan! vormen! voor! verder! overleg! en! compromisvorming.! Deze! reflectie! wordt! daartoe! actief! geïnitieerd!door!de!procesbegeleider!die!door!middel!van!parafrase!en!tussentijdse!samenvattingen! aangebrachte,! soms! tegenstrijdige! uitspraken! op! een! gestructureerde! en! evenwichtige! manier! met! elkaar!in!verband!tracht!te!brengen.!! !

116! !


“Simon,! gij! zegt:! ‘Ik! wil! wel! werk.’! Mama,! gij! hebt! het! gevoel! ‘nee,! gij! loopt! erachter,! maar! Simon!reageert!er!niet!op.’!Nu,!de!basis!is!dat!gij!zegt:!‘Die!centen,!voor!dat!altijd!zelf!voor!te! schieten,! ik! vind! dat! te! veel,! hij! kan! een! stuk! gaan! werken.’! Simon! zegt:! ‘Ik! wil! wel! gaan! werken,’!maar!gij!zegt:!‘Ik!bied!de!dingen!aan,!maar!hij!pikt!er!niet!op!in.’!Zelf!geeft!hij!aan:! ‘Ja,!maar!geen!horeca.’!Welke!afspraak!kunt!gulder!dan!maken?”!(Procesbegeleider!1)! !

Eens! de! diverse! standpunten! werden! uitgewisseld! en! inzichtelijk! gemaakt,! wordt! aan! alle! betrokkenen!gevraagd!ook!na!te!denken!over!onderlinge!afspraken!die!het!toekomstig!samenleven! en/of! een! mogelijke! probleemoplossing! kunnen! bevorderen.! Achterliggend! is! de! opvatting! dat! elk! cliëntsysteem!over!de!mogelijkheden!beschikt!gezamenlijk!een!eigen!plan!op!te!stellen!waarin!ieder! gezinslid!een!aandeel!heeft.!! ' “Als! je! gezinnen! samen! zet! om! te! praten,! komen! ze! vaak! zelf! tot! een! oplossing! en! goede! afspraken.!Dat!is!waar!Columbus!in!begeleidt!gedurende!enkele!maanden.”!(Procesbegeleider! 2)! ! “En!het!gaat!er!nu!maar!over:!Kunt!ge!dat!in!de!toekomst!met!elkaar!uitspreken,!zodanig!dat! ge!elkaar!verstaat!en!dat!ge!zegt!van!‘goed,!hoe!gaan!we!het!nu!afspreken?’!En!afspreken,! hé,!dat!is!altijd!een!beetje!water!bij!de!wijn!doen.!Dat!is!niet!alleen!uw!gedacht,!dat!is!niet! alleen!moeder!haar!gedacht,!dat!is!van!‘wat!is!nu!toope!ons!gedacht?’!(…)!Dat!is!klappen!met! elkaar.”!(Procesbegeleider!1)! ! Het! is! de! opdracht! van! de! procesbegeleider! erover! te! waken! dat! de! gemaakte! afspraken! in! de! lijn! liggen! van! de! aangehaalde! argumenten! en! van! daaruit! ook! door! alle! betrokkenen! erkend! kunnen! worden.!Ter!bevestiging!van!dit!laatste!wordt!na!afloop!van!het!overleg!aan!de!gezinsleden!gevraagd! een!onderling!opgesteld!afsprakenblad!te!ondertekenen.!Vooraleer!een!aantal!weken!later!naar!de! volgende! fase! wordt! overgegaan,! krijgt! het! gezin! de! opdracht! om! zelf,! in! de! eigen! thuissfeer,! cirkelgesprekken!te!organiseren.!! !

Fase' 3:' Monitoring! |! Gedurende! de! daaropvolgende! fase! van! “monitoring”! wordt! de! opvolging! verzekerd.! Dit! gebeurt! zowel! telefonisch! als! tijdens! nieuwe! (kring)gesprekken! waarin! de! eerder! vermelde! uitgangspunten! gehandhaafd! blijven.! In! de! drie! trajecten! waarin! de! cirkelgesprekken! plaatsvinden,! laat! het! derde! stadium! zich! ook! naar! aard! en! duur! van! de! gespreksvoering! niet! eenvoudig! onderscheiden! van! het! voorgaande:! opnieuw! wordt! een! kring! gevormd! waarin! alle! gesprekspartners!geacht!worden!op!evenwaardige!basis!met!elkaar!te!communiceren.!Het!centrale! gespreksthema!betreft!nu!de!mate!waarin!de!huidige!situatie,!onder!meer!op!basis!van!de!gemaakte! afspraken! en! vanuit! het! oogpunt! van! de! directe! probleembetrokkenen,! lijkt! te! evolueren.! Ook! de! procesgang! van! de! twee! overige! gezinnen! wordt! door! de! procesbegeleiders! opgevolgd.! Aangezien! hier! echter! niet! expliciet! naar! onderlinge! afspraken! wordt! gepeild,! beperkt! dit! stadium! zich! hier! eerder!tot!een!meer!globale!beschouwing!van!de!bestaande!ontwikkelingen.!! ! Fase'4:'Afronding!|!Na!een!periode!van!maximaal!drie!maanden!wordt!in!elk!van!de!trajecten!een! afrondend! gesprek! georganiseerd! dat! 25! tot! 75! minuten! duurt.! Zowel! vooraf! als! tijdens! deze! 117! !


conversatie!peilen!de!begeleiders!bij!de!gezinsleden!naar!de!wenselijkheid!van!de!procesbeëindiging.! Bovendien! wordt! bevraagd! of! de! betrokkenen! een! verdere! ondersteuning! al! dan! niet! noodzakelijk! achten.!Bij!drie!van!de!gezinnen!–!dat!van!respectievelijk!Simon,!Ismet!en!Koen!–!volgt!het!besluit!het! dossier! af! te! ronden! bij! het! Comité! voor! Bijzondere! Jeugdzorg.! In! het! geval! van! Ismet! wordt! de! eerdere! ondersteuning! binnen! de! rechtstreeks! toegankelijke! hulpverlening! voortgezet.! Het! dossier! van! de! twee! overige! gezinnen! –! dat! van! Kathy! en! dat! van! Michiel! –! wordt! in! samenspraak! met! de! betrokkenen!opengehouden!bij!het!Comité,!dat!een!zekere!vervolghulp!moet!trachten!te!voorzien.! ! Vijf'kernvragen!|!Zowel!in!de!besproken!stadia!als!tijdens!de!contacten!die!tussentijds!plaatsvinden,! kunnen! telkens! meerdere! –! zo! niet! alle! –! kernvragen! herkend! worden:! (1)! Wat! is! de! kern! van! het! probleem?!(Eventueel:!Wat!loopt!wel!nog!goed?)!(2)!Hoe!voel!je!je!daarbij?!(3)!Wat!is!jouw!aandeel?! (4)!Wat!is!de!oplossing?!(5)!Wat!kan!jij!zelf!doen?!Het!valt!op!dat!de!procesbegeleider!de!focus!op! deze! kwesties! doorheen! het! procesverloop! enigszins! wenst! te! verschuiven.! Waar! aanvankelijk! aandacht! wordt! besteed! aan! de! eigen! probleemvraag,! beleving! en! verantwoordelijkheid! van! de! cliënt,! valt! op! dat! het! accent! vrijwel! meteen! en! steeds! nadrukkelijker! op! ook! de! laatste,! meer! toekomstgerichte! vragen! komt! te! liggen.! Toch! blijven! de! andere! topics! tijdens! de! gespreksvoering! meestal!impliciet!of!expliciet!aanwezig.!Kenmerkend!voor!de!vijf!vragen!is!dat!ze!samen!de!openheid! bieden! een! zeker! fatalisme! te! doorbreken.! De! kwesties! peilen! immers! niet! uitsluitend! naar! het! verleden,! maar! concentreren! zich! ook! sterk! op! de! veranderingsmogelijkheden! die! zowel! de! betrokkene! zelf! als! zijn! directe! omgeving! kunnen! aansturen.! Deze! vraag! naar! de! eigen! verantwoordelijkheid!van!alle!individuele!leden!van!een!cliëntsysteem!in!zowel!de!probleemwording! als! in! de! oplossing! ervan! vormt! van! daaruit! het! meest! besproken! thema! in! het! merendeel! van! de! trajecten.!In!deze!vraagstelling!wordt!vrijwel!afgestapt!van!een!Rogeriaanse!cliëntbenadering!en!een! meer! confronterende! aanpak! in! de! plaats! gesteld.! Bovendien! wordt! de! aandacht! in! verschillende! gevallen! ook! geconcentreerd! op! meer! positieve! elementen! en! uitzonderingen! op! het! gestelde! probleem.! De! achterliggende! reden! daarvoor! wordt! door! één! van! de! procesbegeleiders! op! de! volgende!wijze!beschreven:! ! “Ik!vind!dat!belangrijk!omdat…!Dat!zijn!soms!kleine!dingen!en!gij!lacht!een!beetje!als!ik!dat! vraag,!dat!is!een!beetje!raar!ook,!maar!we!zeggen!dat!niet!altijd!tegen!elkaar.!Het!positieve! vergeten! we! soms! een! beetje,! omdat…! Er! zijn! altijd! andere! zaken! of! we! zien! altijd! hetgene! wat! het! meest! moeilijk! is,! of! de! problemen! eerst.! Het! is! eigenlijk! belangrijk! dat! we! ook! nog! eens! zien! wat! er! goed! loopt.! Het! is! daarom! dat! ik! dat! nog! eens! wilde! vragen.”! (Procesbegeleider!4)! ! Spanning:!StructuurXFlexibiliteit! ! Reële! participatie! wordt! opgevat! als! een! onvoorspelbaar! principe! waarbij! ruimte! wordt! gecreëerd! om! ook! de! uitgangspunten,! evidenties! en! structuren! van! de! bestaande! hulpverlening! te! bevragen:! “De! vraag! is! dan! niet! zozeer! wat! het! juiste! traject! is,! maar! wat! in! elk! traject! adequaat! handelen! betekent”!(Roose,!2003,!p.!175).!Binnen!het!Columbusproject,!zo!zagen!we!eerder!(cf.!Participatie),! worden! initiatieven! genomen! om! af! te! wijken! van! begrenzende! voorstructureringen! en! om! het! cliëntperspectief!als!uitgangspunt!en!richtsnoer!te!nemen!voor!het!ondersteuningsproces.!Om!deze! 118! !


ambitie! waar! te! helpen! maken,! worden! echter! –! zowel! voor! de! volledige! procesgang! als! voor! de! gesprekken! zelf! –! organisatorisch! nieuwe! structuren! geïntroduceerd! die! mogelijks! in! een! spanningsverhouding! staan! met! de! principes! van! participatie.! Belangrijk! is! hier! om! na! te! gaan! in! welke! mate! er,! ondanks! de! vooropgestelde! methodiek,! ook! openheid! wordt! gelaten! om! doorheen! het!hele!traject!op!een!flexibele!manier!in!te!spelen!op!de!noden,!percepties!en!doelstellingen!van! zorgvragers.! ! Hierboven!is!reeds!aangetoond!dat!de!methodiek!van!positieve!heroriëntering!in!elk!van!de!trajecten! duidelijk!herkenbaar!is,!maar!niet!overal!op!identiek!dezelfde!wijze!wordt!toegepast.!Zo!valt!het!op! dat!slechts!bij!drie!van!de!vijf!gevolgde!gezinnen!de!fase!van!assessment!meteen!gevolgd!wordt!door! gezamenlijke! kringgesprekken.! In! de! twee! andere! trajecten! kunnen! –! meteen! na! de! initiële! assessments!–!eerder!individuele!contacten!onderscheiden!worden.!De!reden!hiervoor!situeert!zich! bij! het! eerste! van! deze! gezinnen! voornamelijk! in! het! feit! dat! de! fysieke! en! emotionele! veiligheid! tijdens! een! groepsbijeenkomst! niet! gegarandeerd! kan! worden.! Bovendien! wordt! een! samenkomst! met! haar! exEpartner! ook! door! de! moeder! zelf! onwenselijk! geacht.! Met! de! overige! gezinsleden! worden!tijdens!het!traject!eveneens!geen!cirkelgesprekken!georganiseerd.!Oorzaken!daarvan!kunnen! mogelijks!gevonden!worden!bij!de!jonge!leeftijd!van!de!kinderen!en!bij!de!aard!van!de!problematiek.! In! het! andere! gezin! ligt! de! verklaring! voor! het! uitstel! van! een! gezinsgesprek! hoofdzakelijk! in! het! gegeven!dat!enkele!gezinsleden!–!vooral!Kathy!en!haar!oudere!broer!–!tijdens!de!assessments!een! thema! (agressie)! aankaarten! dat! de! procesbegeleider! cruciaal! acht! om! bespreekbaar! te! stellen.! Vooraleer!men!daarvoor!een!groepsgesprek!of!“cirkel”!kan!organiseren,!wordt!geëxploreerd!in!welke! mate! zowel! Kathy! als! haar! ouders! ermee! akkoord! gaan! het! onderwerp! voort! op! te! nemen! in! het! gezamenlijke!traject.!Achterliggend!is!de!visie!van!het!Columbusproject!dat!tijdens!cirkelgesprekken! geen!onderwerpen!besproken!kunnen!worden!die!niet!voor!alle!gezinsleden!communiceerbaar!zijn.! Mede! gezien! de! afkerigheid! van! vooral! de! ouders! om! de! agressie! als! centraal! gespreksthema! te! beschouwen,! wordt! aan! het! eind! van! het! traject! slechts! één! cirkelgesprek! gehouden,! waarin! dit! onderwerp! uiteindelijk! niet! meer! ter! sprake! komt.! Ook! in! de! drie! trajecten! waar! wel! meteen! cirkelgesprekken! plaatsvinden,! worden! de! formele! stadia,! naargelang! de! beschikbaarheid! van! probleembetrokkenen!of!de!thematische!evoluties!in!de!gespreksvoering,!aangevuld!met!individuele! conversaties.! Deze! enigszins! afwijkende! patronen! lijken! te! resulteren! uit! een! aandacht! voor! de! eigenheid!van!elke!individuele!situatie.!! ! Naast!de!vermelde!flexibiliteit!in!de!fasering!van!de!trajecten,!toont!ook!de!eigenlijke!gespreksvorm! zich!in!zekere!zin!kneedbaar.!Zo!valt!het!op!dat!de!vijf!kernvragen!niet!in!alle!contacten!even!expliciet! –! laat! staan! in! dezelfde! volgorde! –! aan! bod! komen.! Vaak! lijken! ze! eerder! inherent! verweven! te! worden! in! het! spontane! gespreksverloop,! waar! ze! enerzijds! dienen! als! mogelijke! houvast! voor! de! procesbegeleider!en!anderzijds!als!kompas!voor!de!gezinsleden!om!zich!samen!naar!meer!wenselijke! horizonten!te!kunnen!richten.! ! Toch! valt! in! verschillende! trajecten! op! dat! procesbegeleiders! deze! koers! op! gegeven! ogenblikken! vormelijk! sterk! blijken! te! sturen.! Zowel! gedurende! de! assessments! als! tijdens! latere! (kring)gesprekken! krijgen! zorgvragers! bijvoorbeeld! niet! alleen! de! kans! om! zelf! hun! problemen! en! beleving! ervan! uiteen! te! zetten,! ze! zijn! er! ook! toe! genoodzaakt.! Wanneer! ze! immers! weigeren! om! 119! !


hun! moeilijkheden! opnieuw! aan! weer! een! andere! professional! te! vertellen,! zal! het! traject! binnen! Columbus! hoogstwaarschijnlijk! niet! kunnen! worden! voortgezet.! Hoewel! geen! van! de! betrokkenen! aanvankelijk! bezwaren! formuleert! hun! situatie! te! communiceren,! komt! daar! echter! later! soms! verandering!in.!! ! “Heb!je!het!erover!gehad!waarom!het!zo!moeilijk!zou!zijn!thuis?”!(Procesbegeleider!2)! “Maar!ik!moet!dat!toch!niet!altijd!opnieuw!doen?”!(Kathy)! ! De! gehanteerde! methodiek,! die! sterk! geënt! is! op! de! onderlinge! communicatie! tussen! directe! probleembetrokkenen,!wordt!op!dergelijke!momenten!door!procesbegeleiders!stevig!bewaakt,!wat! treffend!blijkt!uit!het!onderstaande!voorbeeld:! ! “Maar!dat!moet!op!tafel!komen,!hé,!dat!moet!je!zeggen,!dat!zijn!de!dingen!die!belangrijk!zijn:! ‘Ik!heb!het!gevoel!dat!gulder!altijd…’”!(Procesbegeleider!1)! !“Maar!ik!zeg!dat!sowieso.!Als!gulder!der!niet!bij!zijt,!zegge!‘k!ik!dat!ook!”!(Moeder!1)! “Ja,!maar!Els…!Dat!is!toch!de!manier!waarop!dat!wij!werken.!Ge!gaat!het!nog!ne!keer!moeten! zeggen.”!(Procesbegeleider!1)! ! ! Ook! de! eerder! vermelde! gespreksregels! (cf.! structuur)! worden! door! de! procesbegeleiders! –! zeker! tijdens! cirkelgesprekken! –! duidelijk! gehandhaafd,! ondanks! protest! van! enkele! gezinsleden.! Het! zijn! daarbij! vooral! de! herhaaldelijke! aansporingen! van! de! procesbegeleider! om! uitspraken! van! gesprekspartners!te!herhalen!die!niet!steeds!met!enthousiasme!worden!onthaald:!! ! “Hoor!je!wat!je!mama!zegt?”(procesbegeleider!4)! !“Ja.”!(Koen)! !“Wat!heeft!ze!gezegd?”!(procesbegeleider!4)! !(Fel)!“Ik!heb!het!wel!gehoord!”!(Koen)! !“Maar!je!kijkt!er!niet!naar.!Ik!zou!graag!weten!dat!je!gehoord!hebt!wat!je!ma!gezegd!heeft.”! (procesbegeleider!4)! !“Ja,!maar!‘k!weet!het!”!(Koen)! !“Wat!heeft!ze!gezegd?”!(Procesbegeleider!4)! !

Hetzelfde! geldt! eveneens! voor! het! optekenen! van! de! onderlinge! afspraken! –! een! elementair! onderdeel! van! de! beoogde! procesgang.! Hoewel! deze! fase! in! sommige! families! duidelijk! wordt! geapprecieerd,! reageren! andere! gezinsleden! eerder! honend.! Toch! worden! ook! in! dit! laatste! geval! geen!aanstalten!gemaakt!de!methodiek!op!dit!punt!aan!te!passen!of!te!bevragen.! ! “Daar!is!hij!weer!met!zijn!blaadjes!”!(lacht)!(Vader!3)! ! De! nonEdirectieve! houding! van! procesbegeleiders! bij! de! uiteindelijke! concretisering! van! de! onderlinge! afspraken! biedt! een! duidelijke! openheid! voor! de! eigen! betekenisverlening! en! oplossingscapaciteit! van! zorgvragers.! Tegelijkertijd! lijkt! dit! gegeven! echter! in! een! zekere! spanningsverhouding!te!staan!met!de!ingebouwde!voorstructurering!naar!zowel!de!methode!als!het! 120! !


tijdsbestek! voor! probleemoplossing.! Columbus! probeert! immers! om! –! zo! mogelijk! binnen! een! periode!van!drie!maanden!–!de!onderlinge!communicatie!binnen!een!cliëntsysteem!te!herstellen!of! te! verbeteren.! Ondanks! de! aspiratie! van! procesbegeleiders! het! eigen! potentieel! van! zorgvragers! daarbij!als!vertrekpunt!te!nemen,!kan!de!vraag!worden!opgeroepen!hoe!ze!verder!omgaan!met!het! complexe! spanningsveld! tussen! de! beoogde! participatie! en! de! gehanteerde! structuur.! Tonen! de! ondersteuningsprocessen! zich! vormelijk! voldoende! flexibel! om! een! werkelijk! zoekproces! met! gezinnen! te! starten,! ook! wanneer! ze! zich! niet! wensen! in! te! schrijven! binnen! de! vooropgestelde! onderhandelingsmethodiek?! Aansluitend! stelt! zich! hier! de! kwestie! over! de! mate! waarin! ook! de! inhoudelijke! beheersing! van! het! gesprek! door! de! procesbegeleider! kan! worden! verruild! voor! een! meer! open! en! gezamenlijke! probleemconstructie.! Deze! laatste! vraagstelling! wordt! hieronder! meer! uitvoerig!behandeld.! ! 2)'Probleemconstructie' ! Probleemvermelding! ! In! aansluiting! met! de! uitgangspunten! van! een! krachtengericht! discours! worden! alle! individuele! zorgvragers,! zoals! hierboven! reeds! beschreven,! capabel! geacht! om! zelf! hun! eigen! definitie! van! het! probleem! te! formuleren.! In! elk! van! de! vijf! trajecten! resulteert! dit! in! een! ruime! opsomming! van! moeilijkheden! die! probleembetrokkenen! zowel! in! de! huidige! situatie! als! in! het! verleden! hebben! ervaren.! Opvallend! is! dat! tijdens! de! verschillende! gesprekken! niet! alleen! individuele! of! interactionele,!maar!ook!meer!structurele!elementen!worden!belicht.! !! Op!systeemniveau!zien!we,!overheen!de!gesprekken,!vaak!gelijkaardige!individuele!of!interactionele! moeilijkheden:!vanuit!het!perspectief!van!de!aanmelder!vertonen!de!kinderen!of!jongeren!in!elk!van! de!vijf!gezinnen!een!onwenselijk!gedrag.!Elk!cliëntsysteem!geeft!daarnaast!–!in!meerdere!of!mindere! mate!–!blijk!van!aanhoudende!huishoudelijke!conflicten!en!van!het!feit!dat!onderlinge!afspraken!en! regels!niet!door!alle!gezinsleden!worden!gerespecteerd.!!! ! Tijdens!elk!traject!wordt!–!soms!meer!impliciet!–!ook!gewag!gemaakt!van!zowel!vroegere!als!actuele! structurele! moeilijkheden! die! de! situatie! beïnvloeden.! In! elk! van! de! vijf! gezinnen! wonen! de! biologische!ouders!van!de!aangemelde!jongere!niet!langer!samen,!ofwel!wegens!sterfte!van!één!van! de!partners,!ofwel!wegens!een!(nakende)!echtelijke!breuk.!In!drie!van!deze!gevallen!staat!de!moeder! bijgevolg!alleen!in!voor!de!opvoeding!van!haar!kinderen.!Ook!een!hoge!werkdruk,!lange!werkuren!of! avondschool!van!minstens!één!van!de!ouders!worden!in!vier!van!de!gezinnen!aangehaald!als!mede! bepalend! voor! de! sfeer! in! het! gezin.! Opnieuw! in! vier! cliëntsystemen! wordt! melding! gemaakt! van! financiële!moeilijkheden!die!in!drie!van!de!gevallen!bovendien!kunnen!worden!gerelateerd!aan!een! onzekere!en/of!beperkte!huisvesting.!In!één!gezin!is!het!vooral!de!onzekere!schoolloopbaan!van!de! jongere!die!bestempeld!wordt!als!problematisch.!Ook!fysieke!of!socioEpsychologische!problemen!bij! minstens! één! van! de! ouders! blijken! in! bepaalde! cliëntsystemen! een! impact! te! hebben! op! het! gezinsfunctioneren.! ! 121! !


Probleemverschuiving! ! Hoewel!reeds!tijdens!de!fase!van!assessment!verschillende!van!de!bovenstaande!problemen!aan!bod! komen!en!geduldig!door!de!procesbegeleider!worden!beluisterd,!valt!op!dat!uiteindelijk!niet!al!deze! moeilijkheden! tijdens! het! verdere! traject! even! uitvoerig! worden! behandeld.! Naarmate! de! gesprekken! vorderen! lijkt! de! probleemfocus! bovendien! te! verschuiven! en! ook! niet! eerder! aangehaalde!aspecten!onder!de!aandacht!te!brengen.!! ! Gezin! 1! |! Dit! laatste! gegeven! toont! zich! vooreerst! in! het! traject! met! het! eerste! gezin.! Waar! de! moeilijke!relatie!tussen!een!moeder!en!haar!oudste!zoon,!Simon,!in!het!aanvankelijke!cliëntdossier! van! het! Comité! als! centrale! problematiek! stond! geboekstaafd,! komen! reeds! tijdens! de! eerste! individuele! bijeenkomsten! bij! Columbus! nog! andere! moeilijkheden! aan! het! licht.! Zo! wordt! onder! meer! duidelijk! dat! Simons! jongere! broer,! Nigel,! al! lange! tijd! kampt! met! een! pestprobleem! en! zich! soms!een!wel!erg!negatieve!ingesteldheid!aanmeet.!Ook!dit!nieuw!aangebracht!probleem!wordt!in! het! traject! opgenomen! en! daar! uitvoerig! behandeld.! Andere,! vaak! initieel! vermelde! moeilijkheden,! lijken! –! omgekeerd! –! uit! het! beeld! te! verdwijnen.! Naarmate! de! gesprekken! vorderen,! wordt! bijvoorbeeld! de! breuk! met! de! biologische! vader! van! de! jongens! steeds! minder! belicht,! ondanks! herhaaldelijke!aansporingen!van!de!procesbegeleider!om!het!thema!toch!bespreekbaar!te!stellen.!! ' “Ge!hebt!een!mama!en!een!papa,!hé,!en!als!het!leven!met!één!van!de!ouders!moeilijk!loopt,!of! met!allebei,!hé,!dan!is!het!soms!heel!erg!moeilijk!om!in!uw!leven!gewoon!de!dingen!te!kunnen! aanpakken.! Soms! kunnen! er! daar! zo! zware! kwetsingen! zijn! dat! het! moeilijk! is! om! u! in! uw! leven!goed!te!voelen.”!(Procesbegeleider!1)! ! Verklaring! voor! de! wijzigende! probleemfocus! ligt! hier! in! het! gegeven! dat! zowel! Simon! als! Nigel! meermaals!te!kennen!geven!dat!ze!geen!contact!meer!wensen!met!hun!vader.! ! “Je!moet!naar!de!toekomst!kijken,!niet!naar!wat!achter!je!ligt.”!(…)(Simon)! “Of!da!hem!er!nu!is!of!niet:!I!don’t!care.”!(…)(Nigel)! “Als!gulder!zegt:!‘Liever!niet,’!dan!doen!we!dat!niet.”!(Procesbegeleider!1)!! ! Het!zijn!echter!niet!alleen!leden!van!het!cliëntsysteem!zelf!die!een!invloed!hebben!op!de!focus!van! het! gesprek.! In! haar! vraagstelling! richt! ook! de! procesbegeleider! zich! uitdrukkelijk! op! bepaalde! thema’s!die!ze,!gebaseerd!op!uitspraken!van!zorgvragers,!waardevol!acht!om!verder!te!behandelen.! Op!het!ogenblik!dat!gezinsleden!echter!aanstalten!maken!een!andere!richting!in!te!slaan,!gebeurt!het! dat!de!procesbegeleider!intervenieert.!Dit!scenario!is!het!meest!opvallend!wanneer!zorgvragers!een! meer! structureel! onderwerp! aansnijden,! zeker! wanneer! dat! thema! eerder! tot! het! verleden! lijkt! te! behoren.! !

122! !


“En!mijn!vraag!was!eigenlijk,!mama,!omdat!je!zegt:!‘Tussen!de!twee!broers!is!dat!moeilijk’…! Hoe!is!dat!zo!gekomen?!Of!is!dat!altijd!zo!geweest?”!(Procesbegeleider!1)! “Awel,!maar!daarin!verwijt!ik!mijzelf,!hé,!met!het!feit!dat!ik!avondlessen!gevolgd!heb,!dat!ik! weinig!thuis!geweest!ben…!Allez,!er!was!wel!iemand!die!er!thuis!naar!kwam!kijken!ne!keer!het! acht!uur!’s!avonds!was,!maar…”!(Mama!1)! “Maar,!heb!je!mijn!vraag!gehoord?”!(Procesbegeleider!1)! ! Hoewel!de!moeder!in!kwestie!eveneens!tijdens!andere!gesprekken!aanstalten!blijft!maken!om!ook! meer!gewezen!moeilijkheden!te!vermelden,!wordt!ze!daarin!door!de!procesbegeleider!aanvankelijk! niet! gevolgd.! Pas! later,! tijdens! louter! individuele! gesprekken! met! de! moeder,! wordt! enige! ruimte! gelaten! om! te! luisteren! naar! problemen! die! tot! een! ruimere! en! vroegere! gezinscontext! behoren,! zoals! haar! moeilijke! jeugd,! het! pijnlijke! verleden! met! haar! exEman,! haar! financiële! problemen! als! alleenstaande!moeder!en!haar!hoge!werklast.!! ! Gezin!2!|!Ook!in!het!tweede!gezin!toont!zich!op!een!treffende!manier!hoe!de!procesbegeleider!zelf! de!koers!van!het!traject!enigszins!bepaalt.!De!aangehaalde!financiële!moeilijkheden!en!vooral!ook!de! drie!jaar!durende!studietijd!van!de!moeder!–!elementen!die!eveneens!tijdens!assessments!worden! aangebracht!–!blijven!tijdens!de!latere!conversaties!bijvoorbeeld!buiten!beeld.!De!procesbegeleider! kiest!ervoor!de!nadruk!hoofdzakelijk!te!leggen!op!een!meer!interactioneel!thema!(geweld)!dat!niet! alle! betrokkenen,! laat! staan! in! deze! formulering,! hebben! weergegeven.! Ook! wanneer! de! ouders! er! expliciet! op! wijzen! dat! dit! onderwerp! tot! het! verleden! behoort! en! dat! het! niet! wenselijk! is! het! opnieuw!op!te!rakelen,!dringt!de!procesbegeleider!er!herhaaldelijk!op!aan!het!toch!bespreekbaar!te! stellen!in!een!gezamenlijk!kringgesprek.! ! “(…)! de! essentie! blijft! dat! geweld! niet! kan! en! moet! stoppen.! Daarom! kan! ik! jullie! gezin! niet! zomaar! laten! gaan:! daar! waar! het! in! essentie! fout! is! gelopen,! daar! moet! erover! gepraat! worden,!waarom!jij!nu!alleen!wil!gaan!wonen.”!(Procesbegeleider!2)! ! De! ouders! blijven! echter! volhouden! dat! de! focus! van! de! conversaties! moet! blijven! liggen! op! de! aanvankelijke!aanmeldingsproblematiek:!het!al!dan!niet!oriënteren!van!de!jongere!naar!huis!na!drie! jaar! jeugdpsychiatrie.! Op! het! moment! dat,! ook! na! gesprek! met! de! sociale! dienst! van! de! jeugdpsychiatrie,!duidelijk!wordt!dat!de!oorspronkelijke!aanmelding!bij!het!Comité!slechts!kaderde!in! de!vraag!naar!een!ticket!Begeleid!Zelfstandig!Wonen!voor!Kathy,!wordt!het!traject!binnen!Columbus! beëindigd.! Tijdens! een! afrondend! kringgesprek! –! de! eerste! gezamenlijke! conversatie! bij! dit! gezin!–! wordt!het!accent!van!daaruit!vooral!op!deze!initiële!kwestie!gevestigd.!Het!thema!‘geweld’!komt!niet! meer!ter!sprake.! ! Gezin!3!|!De!verschuiving!in!probleemdefiniëring!is!ook!in!het!derde!gezin!zeer!uitgesproken.!Waar! brandstichting! door! de! jongere! als! aanvankelijke! aanmeldingsproblematiek! staat! vermeld,! kiest! de! procesbegeleider! ervoor! de! gesprekken! eerst! om! te! buigen! naar! onderliggende! interactionele! problemen! waarin! elke! betrokkene! een! aandeel! kent.! Op! deze! manier! wordt! de! kans! geboden! de! aanvankelijke! focus! op! het! deficiënt! gedrag! van! één! van! de! zorgvragers! te! verbreden.! Wanneer! 123! !


daarbij!ook!kwesties!in!verband!met!de!biologische!moeder!van!Michiel!ter!sprake!komen,!oriënteert! de!procesbegeleider!de!conversatie!naar!vooral!de!moeilijkheden!en!mogelijkheden!binnen!het!meer! directe!cliëntsysteem.!! ! Naarmate! de! gesprekken! daarover! vorderen,! kaarten! de! zorgvragers! ook! eerder! onvermelde,! vaak! structurele!moeilijkheden!aan!die!het!gezinsleven!duidelijk!beïnvloeden.!Vooreerst!wordt!zo!melding! gemaakt!van!de!visuele!beperking!van!Michiels!stiefmoeder:!! ! “Ik! ben! automatisch! ook! een! trap! kalmer,! minder! gestressed…! omdat! ik! sinds! gisteren! ook! zekerheid! heb! over! mijn! eigen! situatie.! Ik! had! het! steeds! moeilijker! dingen! uit! handen! te! geven,! terwijl! er! nu! op! papier! staat! dat! ik! dingen! nooit! meer! zelf! ga! kunnen! doen! en! het! verplicht! uit! handen! ga! moeten! geven.! Ik! kwam! gister! te! weten! dat! ik! volledig! invalide! ga! verklaard!worden!binnen!hier!en!een!maand.!Het!is!iets!waar!ik!al!lang!mee!sukkelde…!en!het! mag!niet,!maar!je!werkt!het!dan!uit!op!de!mensen!die!je!het!liefst!ziet.”!(Stiefmoeder!3)! ! Later!komen!nog!andere!elementen!ter!sprake!die!de!afgelopen!tijd!een!bijzondere!druk!legden!op! het! gezin.! Naast! de! eerder! vermelde! werkonbekwaamheid! van! de! stiefmoeder,! worden! ook! het! faillissement! van! de! vader! en! de! daaruit! resulterende! financiële! moeilijkheden! als! nieuwe! thema’s! aangehaald.!Ook!de!huisvesting!blijkt!niet!langer!een!evidentie.!De!begeleidingsperiode!bij!Columbus! loopt! echter! ten! einde,! waardoor! er! nog! weinig! ruimte! blijft! om! ook! deze! onderwerpen! te! bespreken.!De!initiële!kwestie!over!de!brandstichting!wordt!in!het!afrondend!gesprek!wel!nog!kort! aangeraakt,!maar!blijkt!nu!niet!langer!een!probleem!te!vormen.!De!onbehandelde!moeilijkheden!met! de!biologische!moeder!van!Michiel!blijven!daarentegen!wel!een!issue:! ! “Als!hij!na!die!zes!weken!is!vrijgelaten!–!hij!heeft!daar!geen!regels!en!hij!is!daar!de!koning!van! het!heelal!–!dat!gaat!spanningen!geven.”!(Vader!3)! ! Gezin!4!|!Het!gros!van!de!gesprekken!met!het!vierde!cliëntsysteem!behandelt!in!de!eerste!plaats!de! schoolproblematiek! van! de! jongere.! Hoewel! tijdens! de! assessments! herhaaldelijk! melding! wordt! gemaakt!van!Koens!agressieve!houding!–!vooral!naar!leerkrachten!toe!–!en!door!de!grootouders!ook! bedenkingen! worden! geformuleerd! bij! de! opvoedingsstijl! van! zijn! moeder,! oriënteert! de! procesbegeleider!de!conversaties!aanvankelijk!eerder!naar!de!meer!structurele!kwestie:!een!nieuwe! school! vinden! voor! Koen.! Tijdens! deze! zoektocht,! die! de! procesbegeleider! samen! met! het! cliëntsysteem!aanvat,!wordt!evenwel!steeds!duidelijker!dat!ook!de!overige!bezorgdheden!niet!strikt! verlaten! worden.! Zo! wordt! de! jongere! uitdrukkelijk! aangemaand! zijn! gedrag! in! de! toekomst! te! wijzigen! en! krijgt! zijn! moeder! impliciet! een! sterke! bijval! van! de! procesbegeleider! wanneer! ze! haar! zoon! durft! terechtwijzen.! Dit! laatste! is! iets! wat! –! naarmate! het! traject! vordert! –! bovendien! steeds! vaker!gebeurt.!De!initiële!vraag!van!zowel!de!grootouders!als!van!de!moeder!naar!gedragstherapie! voor! Koen,! wordt! door! de! procesbegeleider! aanvankelijk! ontweken,! maar! aan! het! eind! van! de! procesgang!wel!opnieuw!bespreekbaar!gesteld.!! ! Gezin!5!|!Reeds!tijdens!het!eerste!contact!met!de!moeder!is!duidelijk!dat!het!vijfde!en!laatste!gezin! met! een! bijzonder! complexe! problematiek! wordt! geconfronteerd.! Ondanks! het! feit! dat! structurele! 124! !


factoren! –! de! onzekere! huisvesting,! het! isolement! van! de! moeder! en! haar! financiële! problemen! –! een! bijzondere! impact! hebben! op! de! opvoedingssituatie,! besteedt! de! procesbegeleider! tijdens! het! eerste!assessment!met!Ebru!een!uitgesproken!aandacht!aan!het!gegeven!dat!de!moeder!de!laatste! tijd!soms!agressief!reageert!naar!haar!kinderen!toe.! ! “Ja,!ik!heb!weinig!geduld!van!die!moment.!Ik!kan!direct!euh…!weinig…!ik!heb!veel,!vorige!tijd! ik!heb!veel!problemen!gehad!en!ik!heb…!maar!nu!van!die!moment!en!euh,!te!veel!problemen! van!één!moment!komen,!wat!moet!ik!verhuizen,!niets!gevonden!en!nog!financieel!een!beetje! problemen.! Ik! heb! duizend! zeshonderd! rekening! gekregen! van! de! elektriciteit,! ik! weet! niet! zoveel,!ja,!dus!euh…!van!alles!komt!samen!van!één!moment!en!ik!heb…!geen!help!van…!van! zo,!ja,!Jessica!(CKG)!krijg!ik!ja,!ik!vertel!haar!veel,!al!mijn!problemen!vertellen,!ja,!omdat!ik!heb! niemand!meer.”!(Ze!huilt.)(Moeder!5)! “Mhm.!Maar!als!ik!kijk!naar!gans!de!situatie:!Jij!zegt!van!‘ik!heb!heel!veel!problemen’!en!je! zegt!van!‘eigenlijk!heb!ik!weinig!geduld!en!mag!ik!niet!roepen!op!de!kinderen.’!Ik!vind!dat!heel! belangrijk! dat! je! dat! zegt.! Dat! is! eigenlijk! iets! dat! je! zegt! van! jezelf! van! ‘dat! zou! ik! moeten! veranderen,!hé,!dat!is!niet!zo!oké,!dat!is!hier!hetgeen!dat!ik!misschien!doe!in!de!situatie!die! niet!altijd!even!juist!is,!hé,’!dus!jouw,!jouw!deeltje!in!de!situatie.”!(Procesbegeleider!5)! ! Hoewel! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering! de! gespreksfocus! in! eerste! instantie! lijkt! te! richten!op!ook!het!eigen!aandeel!van!de!moeder,!valt!op!dat!–!naarmate!de!gesprekken!vorderen!–! deze! klemtoon! sterk! verzwakt.! Wel! concentreert! de! procesbegeleider! zich! op! de! relationele! problemen! die! de! moeder! ondervindt! met! haar! exEpartner! en! wordt! nagegaan! in! welke! mate! ze! openstaat! voor! toekomstige! ontmoetingen! tussen! hem! en! zijn! kinderen,! eventueel! via! neutrale! bezoekersruimtes.! Ook! de! toekomstige! veiligheid! van! de! kinderen! wordt! nadrukkelijk! ter! sprake! gebracht.! De! structurele! moeilijkheden! blijven! door! Columbus! zelf! slechts! in! beperkte! mate! behandeld.! Wel! wordt! duidelijk! dat! reeds! andere! instanties! zich! buigen! over! deze! problematiek.! Aangezien! het! aangemelde! probleem! zich! merkbaar! niet! tot! een! interactioneel! niveau! beperkt! en! zich!niet!eenvoudig!laat!oplossen!met!de!vooropgestelde!methodiek,!wordt!het!traject!bij!Columbus! vroegtijdig!beëindigd.! ! Spanningsveld!tussen!focus!op!systeem!–!structurele!dimensies! ! Na!de!eerder!behandelde!kwestie!over!de!vormelijke!flexibiliteit!van!het!ondersteuningsproces,!werd! in! dit! onderdeel! de! inhoudelijke! sturing! van! de! procesgang! bevraagd.! ! Hoewel! dit! proces! van! probleemconstructie! duidelijk! niet! eenvormig! is! en! naargelang! de! concrete! situatie! een! andere! invulling! krijgt,! kunnen! op! basis! van! de! vijf! trajecten! toch! enkele! overkoepelende! tendensen! onderscheiden!worden.!! ! Vooreerst!wordt!duidelijk!dat!aanvankelijk!een!zekere!ruimte!wordt!gelaten!voor!alle!zorgvragers!om! hun!ervaren!moeilijkheden!aan!te!kaarten.!Ten!tweede,!en!in!de!lijn!daarvan,!worden!in!meerdere! gezinnen!hierbij!elementen!vermeld,!die!oorspronkelijk!niet!alle!zorgvragers!steeds!in!dezelfde!mate! identificeren!en!bovendien!niet!noodzakelijk!in!de!aanvankelijke!aanmeldingsfiche!staan!genoteerd.! Ook! gedurende! het! verdere! traject! komen! in! verschillende! gevallen! nog! nieuwe! problemen! tot! 125! !


uiting.!Ten!derde!zijn!het!steeds!moeilijkheden!waarvan!bepaalde!zorgvragers!zelf!gewag!maken!die! als!vertrekpunt!worden!genomen!van!het!verdere!zoekproces.!! ! Hierbij! valt! echter! dat! verschillende! procesbegeleiders! zich! engageren! in! een! zoekproces! om! het! probleem! opnieuw! te! bevragen! en! daarbij! vaak! afwijken! van! de! initiële! probleemdefinitie.! De! aanvankelijke!klemtoon!op!de!tekorten!van!(één!van!de)!zorgvragers!wordt!positief!geheroriënteerd! naar!zowel!onderliggende!moeilijkheden!als!mogelijkheden!binnen!het!ruimere!cliëntsysteem.!Deze! werkwijze!kan!een!meer!positieve!dynamiek!op!gang!brengen!en!van!daaruit!de!openheid!creëeren! voor! een! (hernieuwde)! samenwerking! tussen! en! verantwoordelijkheid! van! de! directe! probleembetrokkenen.! In! die! lijn! kan! mogelijks! ook! begrepen! worden! waarom! procesbegeleiders! zich!gedurende!de!trajecten!aanvankelijk!toespitsen!op!de!behandeling!van!vooral!communicatieve! moeilijkheden.! Op! dit! punt! situeert! zich! echter! ook! een! zeker! spanningsveld! tussen! de! bespreking! van! interactionele! problemen! op! systeemniveau! en! de! beschouwing! van! ook! meer! structurele! moeilijkheden! die! door! zorgvragers! werden! aangebracht.! Dit! is! af! te! leiden! uit! de! verschuivende! probleemconstructie!zoals!hierboven!geïllustreerd!werd.!! ! Wanneer!een!probleemsituatie!zich!niet!op!een!louter!communicatieve!wijze!laat!oplossen!–!ofwel! omdat! de! structurele! moeilijkheden! in! de! gezinssituatie! bijzonder! prominent! zijn,! ofwel! omdat! zorgvragers! weigeren! mee! te! stappen! in! de! voorgestelde! interactie! –! ! bestaat! het! risico! dat! het! traject!vroegtijdig!wordt!beëindigd,!of!dat!het!traject!beëindigd!wordt!zonder!duidelijke!oplossing.!In! deze! uitgesproken! klemtoon! op! het! verbale! dreigt! het! project! te! verwijzen! naar! een! opvatting! dat! een! aangemelde! problematiek! meteen! ook! –! en! misschien! zelfs! in! de! eerste! plaats! –! een! communicatieprobleem!impliceert.!Dit!stelt!bepaalde!verwachtingen!aan!zowel!de!procesbegeleider! als!de!cliënt,!wat!in!het!volgende!onderdeel!verder!besproken!wordt.! !

3.1.2!Relatie!zorgvragerXprofessional! ! Elementair! voor! elke! sociaal! werkpraktijk! is! de! onderlinge! relatie! tussen! de! zorgvrager! en! de! professional.! Elk! van! deze! partijen! krijgt! binnen! een! gegeven! context! bepaalde! verwachtingen! en! karakteristieken!toegedicht!die!hun!verdere!verhouding!kenmerken.!Hieronder!wordt,!op!basis!van! de! reacties! van! praktijkwerkers! gedurende! de! verschillende! gesprekken,! geëxploreerd! op! welk! cliëntbeeld! ze! in! hun! werking! anticiperen.! Vervolgens! gaan! we! na! hoe! procesbegeleiders! zichzelf! tijdens! de! gesprekken! trachten! te! positioneren! en! welke! weerslag! dit! vindt! in! de! concrete! gespreksvoering.! ! De!competente!cliënt! ! In! de! lijn! van! een! krachtengericht! discours! tracht! het! Columbusproject! mensen! niet! hoofdzakelijk! vanuit! hun! problemen,! maar! wel! vanuit! hun! mogelijkheden! te! benaderen.! Daarbij! wordt! afgestapt! van!het!deficiëntieEdenken!en!wordt!ruimte!gemaakt!voor!een!meer!positieve!visie!ten!aanzien!van! zorgvragers.! ! 126! !


“(…)! want! alleen! gaat! hij! (Nigel)! er! niet! uitgeraken,! hij! gaat! hulp! nodig! hebben,! sowieso.”! (Mama!1)! “Hij!is!straffer!dan!dat!iedereen!peinst,!ze.!Ik!heb!dat!al!gezien.”!(Procesbegeleider!1)! ! “Ik!peins!niet!dat!er!daarom!iets!mis!moet!zijn!met!Koen,!hé.!Ik!peins!dat!het!belangrijk!is!dat! er!inderdaad!een!school!wordt!gevonden!en!dat!er,!inderdaad,!dat!hij!kansen!wordt!gegeven! en! dat! Koen! weet! wat! de! regels! zijn! en! dat! hij! hem! daar! eigenlijk! aan! moet! houden.”! (Procesbegeleider!4)! ! In!die!lijn!worden!capaciteiten!en!inspanningen!van!betrokkenen!door!alle!procesbegeleiders!actief! geaccentueerd!en!herhaaldelijk!bekrachtigd.! ! “Goh,! ik! heb! een! beetje! schrik! waar! dat! we! gaan! geraken,! hé.! Want! ja! –! wie! heeft! er! dat! gezegd?!–!‘Ja,!ja,!dat!gaat!iemand!zijn!om!later!in!een!instelling!te!zitten.’”!(Grootmoeder!4)! “Ik!peins!dat!hij!hier!wreed!goed!opgevangen!wordt,!met!zo!wreed!veel!zorg!en!wreed!veel! liefde,!hé,!en!ik!peins!dat!dat!ongelooflijk!belangrijk!is.!En!ik!zie!dat!helemaal!nog!niet!zo!van! een!plaatsing!of!dit!of!dat.”!(Procesbegeleider!4)! ! Hetzelfde!perspectief!wordt!ook!vertolkt!in!de!vijf!kernvragen!die!merkbaar!een!zwaartepunt!leggen! op!het!eigen!handelingsvermogen!van!de!cliënt.!Alle!gezinsleden!worden!daarbij!meermaals!gewezen! op! het! feit! dat! zij! een! eigen! aandeel! hebben! in! de! totstandkoming! en/of! de! bestendiging! van! het! probleem,!wat!vaak!een!bijzonder!confronterende!kwestie!blijkt.!! ! “Als!gij!gaat!blijven!in!de!dinges!zitten:!‘Ik!ben!diegene!waar!ze!geen!rekening!mee!houden’,! hé,!dan!zeg!ik!u:!‘Wat!doet!gij!dat!ge!ervoor!zorgt!dat!ze!geen!rekening!met!u!houden?’!of! ‘Wat!doet!gij!niet!waardoor!ze!met!u!geen!rekening!houden?’”!(Procesbegeleider!1)! !

Deze! werkwijze! stimuleert! zorgvragers! evenwel! om! de! probleemsituatie! vanuit! een! alternatief! perspectief!te!benaderen!en!creëert!ook!enige!openheid!voor!de!beleving!van!de!andere.! ! “Luisteren!naar!elkaar,!respect!hebben!voor!elkaars!mening,!water!in!de!wijn!doen!omdat!niet! altijd! dezelfde! gelijk! moet! krijgen…! dat! de! één! niet! al! de! wijn! heeft! en! de! andere! al! het! water.”!(Procesbegeleider!3)! !

Daarnaast! wordt! in! elk! traject! uitdrukkelijk! de! hoopgevende! boodschap! gebracht! dat! verandering! mogelijk!is,!maar!dat!alle!betrokkenen!ook!daarvoor!zelf!een!verantwoordelijkheid!dragen.! ! “Ik!hoor!iedereen!hier!inspanningen!leveren,!maar!van!jou!hoor!ik!eigenlijk!niets.!Waarom!zou! ik!hier!blijven!komen,!waarom!is!dat!belangrijk!voor!jou?”!(Procesbegeleider!4)! ! De! methodiek! van! positieve! heroriëntering! die! in! het! Columbusproject! wordt! gehanteerd! –! zo! is! reeds! gebleken! –! stoelt! daarbij! op! een! uitgesproken! geloof! in! communicatie! als! drager! van! het! 127! !


transformatieproces.! Dit! gedachtengoed,! dat! tijdens! de! gesprekken! meermaals! wordt! vertolkt,! vereist!niet!alleen!dat!hulpvragers!in!hun!contacten!met!de!procesbegeleider!hun!problemen!kunnen! verwoorden,! maar! eveneens! dat! gezinsleden! ook! onderling! bereid! zijn! tot! verbale! interacties.! Bovendien! wordt! geprobeerd! betrokkenen! ertoe! te! bewegen! hun! persoonlijke! gedachten! en! gevoelens! openlijk! te! delen! met! de! procesbegeleider! en! met! elkaar.! Mensen! die! tijdens! de! bijeenkomsten!daartoe!een!grote!bereidwilligheid!tonen,!worden!positief!bekrachtigd.! ! “Het! is! waarschijnlijk! niet! makkelijk! om! dat! allemaal! te! vertellen! aan! iemand! die! je! niet! zo! goed!kent,!hé,!maar!ik!ben!wel!blij!dat!je!het!probeert!en!doet.”!(Procesbegeleider!5)! “Mama,!mag!ik!u!bedanken?!Merci!voor!die!openheid,!hé,!dat!is!niet!evident,!hé,!we!kennen! elkaar!amper.!Merci.!En!het!is!ook!straf!wat!je!brengt.”!(Procesbegeleider!1)! ! “Dat!doet!mij!deugd,!als!ik!zo!het!weekend!kan!ingaan!met!mensen!die!ne!keer!iets!kunnen! zeggen!over!hunzelf.!Ik!word!daar!echt!heel!blij!van.”!(Procesbegeleider!1)! ! Waar!cliënten!minder!taalvaardig!blijken,!wordt!evenwel!een!vereenvoudigd!taalgebruik!gehanteerd! om! boodschappen! duidelijk! te! maken.! Bovendien! wordt! erover! gewaakt! dat! alle! betrokkenen! een! duidelijk!begrip!hebben!van!het!gespreksverloop.!! ! “Versta! je?! Anders! mag! je! ’t! vragen,! dan! zal! ik! het! een! beetje! meer! uitleggen.”! (Procesbegeleider!4)! ' “Ik!weet!niet!zo!goed…!Ik!versta!je!niet!zo!goed?”!(Ismet)! “Ik!zal!het!ne!keer!uitleggen,!hé.!Het!is!belangrijk!dat!je!dat!zegt,!hé.!(…)!Begrijp!je!nu!wat!ik! bedoel?”!(Procesbegeleider!5)! ! Ook!met!behulp!van!tekeningen!kan!het!gewenste!communicatieproces!in!bepaalde!trajecten!zinvol! ondersteund! worden.! Dit! gegeven! brengt! ons! tot! de! volgende! kwestie! over! de! concrete! rol! die! procesbegeleiders!zich!gedurende!de!trajecten!aanmeten.! ! De!nietXwetende!hulpverlener! ! Zoals! eerder! al! geschetst,! wordt! binnen! het! Columbusproject! een! nieuwe! machtsverhouding! vooropgesteld!waarbij!de!procesbegeleider!afstapt!van!een!expertpositie!en!zichzelf!eerder!profileert! als! facilitator! en! moderator! van! gezinsgesprekken,! zonder! daarbij! ook! een! expliciete! inhoudelijke! inbreng!te!willen!doen.!! ! “Ik!vind!dat!hij!daar!nog!te!jong!voor!is,!vind!je!niet?”!(Moeder!1)! “Ik!ga!daar!geen!uitspraken!over!doen,!hé,!moeder.”!(Procesbegeleider!1)! ! “Ik!kan!jullie!als!ouders!alleen!maar!het!gereedschap!geven.”!(Procesbegeleider!2)! !

128! !


Deze!opstelling!kadert!binnen!het!cliëntperspectief!dat!hierboven!werd!geschets!Vanuit!de!visie!over! zorgvragers!als!deskundigen!in!hun!eigen!situatie,!worden!ze!benaderd!als!capabel!om!gezamenlijk! naar! eigen! antwoorden! te! zoeken! voor! de! gestelde! problemen.! Bovendien! worden! ze! daarbij! uitgedaagd! zichzelf! (opnieuw)! in! staat! te! achten! om! aan! deze! moeilijkheden! uiteindelijk! ook! het! hoofd! te! bieden.! Procesbegeleiders! eigenen! zich! hier! de! taak! toe! dit! inzicht! aan! te! zwengelen! en! probleembetrokkenen!tot!eigen!inspanningen!te!stimuleren.!! ' “Hoe!kan!jij!die!scholen!nu!aantonen!dat!je!gemotiveerd!bent?!We!zien!allemaal!zoveel!goede! dingen!in!u.!Hoe!kunt!ge!dat!nu!ook!aan!die!scholen!aantonen?!Ik!heb!een!aantal!ideeën!in! mijn!hoofd,!maar!ik!zou!willen!dat!je!er!zelf!over!nadenkt.”!(Procesbegeleider!4)! ! Veelal! gebeurt! dit! op! een! positieve! en! vaak! ook! ludieke! manier,! wat! een! meer! gemoedelijke! sfeer! creëert!die!een!zekere!ruimte!helpt!te!maken!voor!ook!confronterende!vraagstellingen.! ! “En!als!ge!alleen!thuis!zit…!Wat!gebeurt!er!dan!met!u?”!(Procesbegeleider!1)! “Ik!zit!daar.”!(Nigel)! (bootst! grappig! na)! “Ik! ben! alleen! thuis,! ik! ben! alleen! thuis,! ik! ben! alleen! thuis…”! (Procesbegeleider! 1)! (lacht)!(…)(Nigel)! (…)!“En!wat!kan!je!daaraan!doen,!om!het!minder!saai!te!maken?”!(Procesbegeleider)! ! In!bepaalde!trajecten!valt!op!dat!de!procesbegeleider!evenwel!ook!het!eigen!aandeel!niet!miskent.! ! “Ik!kan!u!niet!beloven!dat!het!lukt,!maar!ge!hebt!wel!goede!kansen.!Als!je!dat!goed!doet,!en! als! je! grootmoeder! en! moeder! contact! opnemen! met! het! LOP,! dan! wil! ik! ook! mijn! best! nog! eens!doen.”!(Procesbegeleider!4)! ' “Awel,!ik!ben!ook!misschien!wel!in!de!fout!gegaan!door!Koen!niet!zelf!te!verwittigen!van!die! afspraak,!hé.!Dat!kan!ook,!hé.!Ik!wil!hem!dat!ook!zeggen.”!(Procesbegeleider!4)! ! Door! ruimte! te! laten! voor! de! capaciteiten! van! hulpvragers! zonder! ook! deze! eigen! verantwoordelijkheid! te! negeren,! wordt! een! potentiële! basis! gevormd! voor! een! gezamenlijk! zoekproces!naar!wat!in!een!gegeven!situatie!adequate!uitkomsten!kunnen!zijn.!! ! Spanningsveld!competente!cliënt!–!nietXwetende!professional! ! Hoewel!niet!alleen!theoretisch,!maar! ook!praktisch!initiatieven!worden!genomen!om!af!te!stappen! van! een! hiërarchische! hulpverleningsrelatie,! blijkt! een! fundamentele! verschuiving! van! de! machtsbalans! geen! evidentie.! De! procesbegeleiders! proberen! deze! ‘nietEwetende! houding’! tijdens! diverse! contacten! te! installeren! en! daar! een! openheid! te! laten! voor! het! probleemoplossend! vermogen!van!zorgvragers.! 129! !


! “Ik!ben!geen!specialist,!ik!weet!het!niet,!hé!”!(Vader!2)! “We!zijn!nu!samen!specialist.”!(Procesbegeleider!2)! ! Dit!wordt!aanvankelijk!niet!door!alle!gezinsleden!als!evident!of!zelfs!als!wenselijk!ervaren.! ! “Natuurlijk,!ik!ben!niet!dokteur,!hé,!ik!ben!zijn!moeder.!(…)!Ik!weet!niet,!jullie!zeker!mij!helpen! met!probleem!voor!Koen.!Jullie!kan!helpen!mij.”!(Moeder!4)! ! “Ik! weet! niet! wat! euh…! met! wat! kan! jij! mij! helpen! of! kan! jij! mij! helpen! of! niet,! dat! ga! ik! wachten!tot!jij!dat!euh…!tot!wat!jij!zegt.”!(Moeder!5)! ! “Ik!denk!alleen!met!mijn!gezin!dat!we!eigenlijk!al!het!mogelijke!gedaan!hebben,!jongens!toch,! je!kunt!het!niet!denken…!maar!’t!loopt!altijd!weer!verkeerd.”!(Moeder!2)' !

In! de! vaak! confronterende! nadruk! die! in! elk! van! de! trajecten! gelegd! wordt! op! de! eigen! verantwoordelijkheid!van!zorgvragers,!balanceren!procesbegeleiders!bovendien!op!een!nauwe!grens! tussen!erkenning!en!culpabilisering,!wat!ook!blijkt!uit!de!reacties!van!enkele!betrokkenen:! !

“’s!Avonds!thuiskomen!en!ik!heb!me!er!echt!aan!gehouden:!twee!uur!studeren,!elke!avond.!In! het! weekend! ook,! zes! uren.! Mijn! huishouden:! een! ramp!! Echt! een! ramp.! Dus! ja,! dat! is! ook! moeilijk.!Ik!heb!mijn!gezin!eigenlijk!in!zekere!zin!daar!ook!in!meegesleurd,!hé.!Plus!ook,!naar! het!financiële!dan!toe,!in!die!periode,!dat!is!echt…!Wij!hadden!heel!weinig,!hé.!Ik!kreeg!niet! veel,!heel!weinig!zelfs,!we!hebben!het!écht!moeilijk!gehad.!(…)(Moeder!2)! “Kan!u!hen!dat!ook!zeggen,!moeder?!Zou!dat!lukken!voor!u!om!in!een!kringgesprek!te!zeggen! van!‘kijk,!ik!denk!dat!ik!daarin!toch!een!verantwoordelijkheid!heb’?!Zou!dat!lukken?!Zou!u!hen! dat!kunnen!zeggen,!zou!u!zich!daar!ook!voor!kunnen!excuseren?”!(Procesbegeleider!2)! “Excuseren?! Maar! ik! kan! mij! niet! excuseren,! hé!! Ik! moest! er! door! zijn,! hé!! Het! is! voor! mijn! gezin!dat!ik!het!ook!deed,!hé!!’t!Was:!ofwel!blijf!je!aan!de!dop,!ofwel!wordt!dat!niets!of!ga!je! ervoor!”!(Moeder!2)! ! ! “Ik! heb! het! gevoel! dat! iedereen! naar! mij! kijkt;! ik! voel! mij! het! meest! van! al! geviseerd!”! (Stiefmoeder!3)! ! De! neutrale! opstelling! van! de! procesbegeleiders! blijkt! daarenboven! in! een! zekere! spanningsverhouding! te! staan! met! zowel! de! vormelijke! als! inhoudelijke! voorstructureringen! die! procesbegeleiders! gedurende! de! verschillende! trajecten,! al! dan! niet! expliciet,! lijken! in! te! bouwen.! Het! risico! bestaat! hier! dat! de! beoogde! evenwaardigheid! begrensd! wordt! door! de! vooropgestelde! methodiek.! Wanneer! een! situatie! zich! om! diverse! redenen! niet! binnen! het! bedoelde! communicatieve! kader! laat! oplossen,! kan! het! traject! immers! voortijdig! worden! stopgezet,! wat! zich! vooral!bij!het!tweede!gezin!vrij!expliciet!laat!merken.! ! 130! !


“Wij!zijn!een!project,!als!mensen!niet!bewegen,!dan!zeggen!wij:!‘Trek!jullie!plan.’!Ik!trek!het! nu! op! flessen.! Maar! daar! waar! er! geen! maatschappelijke! nood! is! en! ouders! niet! willen! bewegen,! of! waar! jongeren! altijd! maar! blijven! ambetant! doen,! dan! kan! de! Bijzondere! Jeugdzorg! wel! tussenkomen.! Maar! daar! waar! ouders! niet! bewegen,! en! altijd! maar! in! hetzelfde!patroon!blijven,!zelfs!na!de!schudding!die!wij!hen!geven,!dan!zeggen!wij:!‘Mevrouw,! ge!kunt!in!een!stront!stappen,!maar!ook!ernaast;!en!als!jij!wil!blijven!in!de!stront!trappen,!dan! moet!je!blijven!in!de!stront!stappen.!Maar!de!samenleving!gaat!daar!niet!voor!opdraaien.’”! (Procesbegeleider!2)! ! Columbus! wordt! uitgedaagd! de! verantwoordelijkheid! voor! een! “nietEsuccesvol”! ondersteuningstraject! niet! in! eerste! instantie! bij! de! zorgvrager! te! situeren,! maar! ook! de! betekenis! van!het!eigen!aanbod!blijvend!in!vraag!te!durven!stellen.! ! !

3.2!Belevingsonderzoek! ! In! het! eerste! deel! wordt! een! algemeen! gezinsprofiel! geschetst! betreffende! de! geïnterviewde! gezinnen.! Hierbij! worden! de! gezinskenmerken! van! de! tien! geïnterviewde! gezinnen! in! een! geheel! gepresenteerd.! In! het! tweede! deel! worden! de! onderzoeksresultaten! van! de! semi–gestructureerde! interviews!gerepresenteerd.! !

3.2.1!Algemeen!gezinsprofiel!van!de!geïnterviewde!gezinnen! ! 1)'Aantal'gezinnen' ! In! dit! onderzoek! werden! tien! gezinnen! geïnterviewd.! Bij! negen! gezinnen! kwam! er! ondersteuning! voor! telkens! één! jongere.! Bij! één! gezin! werden! twee! jongeren! begeleid.! Dit! houdt! in! dat! er! elf! dossiers!werden!geanalyseerd!aangezien!er!elf!jongeren!uit!tien!gezinnen!werden!ondersteund.! ! 2)'Gezinssamenstelling' ! Gezinsvorm! ! De! gezinssamenstelling! bij! de! gezinnen! is! vrij! divers.! Vijf! gezinnen! betreffen! nieuw! samengestelde! gezinnen! (biologische! ouder! +! nieuwe! partner)! waarvan! er! bij! drie! gezinnen! sprake! is! van! een! overleden!ouder.!Twee!andere!gezinnen!betreffen!eveneens!gescheiden!ouders!waarvan!de!moeder! met! de! kinderen! alleen! woont! (cf.! eenoudergezin).! Het! is! hierbij! niet! duidelijk! of! er! een! nieuwe! partner!is.!Van!deze!zeven!gezinnen!is!het!duidelijk!dat!er!bij!vijf!gezinnen!–!waarvan!één!met!een!

131! !


overleden!ouder!–!sprake!is!van!een!scheiding!tussen!de!biologische!ouders.!Drie!gezinnen!betreffen! een!‘traditioneel’1!gezin.!Één!‘traditioneel’!gezin!heeft!twee!adoptiekinderen.!! ! Aantal!kinderen!per!gezin! ! Drie!gezinnen!bestaan!uit!vier!kinderen.!Het!betreft!een!traditioneel!gezin,!een!nieuw!samengesteld! gezin!(met!een!overleden!ouder)!en!een!eenoudergezin.!Bij!deze!gezinnen!werd!telkens!één!jongere! ondersteund.! Bij! twee! gezinnen! werden! alle! kinderen! bij! de! ondersteuning! betrokken! (traditioneel! gezin!en!eenoudergezin).!Bij!een!derde!gezin!werden!de!andere!kinderen!niet!betrokken!aangezien! de!oudste!jongere!niet!meer!thuis!woont!–!maar!wel!nog!regelmatig!langskomt!–!en!de!andere!twee! kinderen!nog!te!jong!zijn!om!bij!de!ondersteuning!betrokken!te!worden!(nieuw!samengesteld!gezin).! Vier! gezinnen! bestaan! uit! twee! kinderen.! Bij! drie! gezinnen! werd! één! jongere! begeleid! (één! traditioneel!gezin!en!twee!nieuw!–!samengestelde!gezinnen,!waarvan!één!met!een!overleden!ouder),! terwijl!bij!het!andere!gezin!beide!kinderen!werden!ondersteund.!De!moeder!van!dit!gezin!was!op!het! moment!van!het!interview!zwanger!van!haar!derde!kindje!(een!eenoudergezin).!Bij!twee!gezinnen!is! de!minderjarige!het!enige!kind!in!huis.!! ! Er! zijn! wel! nog! broers! of! zussen! die! al! een! langere! periode! niet! meer! thuis! wonen! (twee! nieuw! –! samengestelde! gezinnen,! waarvan! één! met! gestorven! ouder).! Een! concreet! zicht! hierop! ontbreekt.! Een!laatste!gezin!bestaat!uit!drie!kinderen!waarvan!één!minderjarige!werd!ondersteund.!De!andere! kinderen!werden!bij!de!eerste!gesprekken!betrokken,!maar!waren!verder!niet!bereid!om!betrokken! te!worden!bij!de!ondersteuning!(een!‘traditioneel’!gezin).! ! Leeftijd!van!de!kinderen!tijdens!de!ondersteuning! ! E E E E E

Een!meisje!van!13!jaar!werd!samen!met!haar!16!–!jarige!zus!ondersteund.!! Een!jongen!van!7!jaar!werd!ondersteund.!Zijn!broer!van!17!jaar!en!twee!zussen!van!19!jaar!en! 14!jaar!werden!ook!bij!de!ondersteuning!betrokken.! Een!jongen!van!16!werd!begeleid.!Zijn!broers!van!14!jaar,!11!jaar!en!8!jaar!werden!ook!bij!de! ondersteuning!betrokken.! Één!meisje!en!twee!jongens!waren!15!jaar!tijdens!de!ondersteuning.! Één!meisje!was!tijdens!de!ondersteuning!16!jaar.!

E Twee!meisjes!en!één!jongen!waren!17!jaar!tijdens!de!ondersteuning.! Concreet! houdt! dit! in! dat! negen! minderjarigen! (waarvan! vijf! meisjes! en! vier! jongens)! op! het! moment!van!de!ondersteuning!tussen!15!en!17!jaar!waren.! ! 3)'SocioUeconomische'status' ! Bij! drie! gezinnen! is! het! niet! duidelijk! wat! de! werksituatie! precies! inhoudt.! Bij! één! gezin! waarbij! de! biologische! vader! is! overleden! is! de! biologische! moeder! sinds! het! overlijden! huismoeder.! Bij! een! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1

!Een!traditioneel!gezin!wordt!hier!aanzien!als!een!gezin!waarvan!de!biologische!moeder!en!biologische!vader! nog!gehuwd!zijn!en!samenwonen!

132! !


ander!gezin!waar!de!biologische!moeder!is!overleden,!is!de!vader!internationaal!buschauffeur.!Wat! het!beroep!is!van!de!stiefouders!is!hierbij!onduidelijk.!Bij!een!volgend!gezin!is!het!niet!duidelijk!wat! de!biologische!moeder!van!werk!doet.!De!biologische!vader!is!stadsarbeider.!Bij!een!zevende!gezin! staat! de! biologische! moeder! normaal! in! het! onderwijs,! maar! door! de! problematiek! werkt! moeder! momenteel! niet! meer.! De! werksituatie! van! de! biologische! vader! wordt! niet! weergegeven.! Bij! een! traditioneel!gezin!zijn!beide!ouders!zelfstandig!in!hetzelfde!bedrijf.!In!een!tweede!traditioneel!gezin! is!de!vader!zelfstandig!en!de!moeder!deeltijds!kokkin.!Bij!het!derde!traditionele!gezin!is!de!moeder! zelfstandig! verpleegkundige! en! de! vader! coördinator! binnen! de! zelfsector.! Ze! beschikken! over! een! diploma! ‘hoger! secundair! onderwijs’.! Verder! wordt! er! rond! het! opleidingsniveau,! inkomen! of! werksituatie!van!de!ouders!niets!vermeld.! ! 4)'Aanmelding' ' Duur!aanmelding!bij!CBJ!en!doorverwijzing!naar!Columbus! ! Bij! twee! gezinnen! zitten! er! tien! dagen! tussen! de! aanmelding! bij! het! CBJ! en! de! doorverwijzing! naar! het! Columbusproject! terwijl! dit! bij! twee! andere! gezinnen! zes! dagen! betreft.! Bij! één! gezin! duurt! de! effectieve! doorverwijzing! veertien! dagen.! Bij! de! andere! gezinnen! gaat! het! om! negen! dagen,! zeven! dagen,! drie! dagen! en! bij! een! gezin! slechts! één! dag.! Bij! het! gezin! waar! de! twee! zussen! werden! ondersteund! duurde! de! effectieve! doorverwijzing! van! het! ene! meisje! 23! dagen.! Haar! zus! werd! pas! drie! weken! later! bij! het! CBJ! aangemeld,! wat! betekent! dat! de! effectieve! doorverwijzing! bij! haar! slechts! twee! dagen! duurde.! Eenmaal! het! dossier! werd! doorverwezen! naar! het! Columbusproject! werden!de!gezinnen!dezelfde!dag!of!een!dag!later!gecontacteerd.!Bij!een!gezin!duurde!dit!vier!dagen! en!bij!een!ander!gezin!vijf!dagen.! ! Aanmelders! ! Vijf! gezinnen! werden! door! professionelen! aangemeld! (vb.! CLB,! politie,…).! Vier! andere! gezinnen! werden!bij!het!CBJ!aangemeld!door!het!cliëntsysteem!zelf.!Het!laatste!gezin!–!waarbij!twee!meisjes! werden!ondersteund!–!gebeurde!de!ene!aanmelding!door!het!cliëntsysteem.!De!andere!aanmelding! gebeurde!drie!weken!later!via!het!CBJ.! ! Aanmeldingsproblematieken! ! Bij!negen!jongeren!is!er!sprake!van!motivatieproblemen!ten!aanzien!van!school!of!werk,!spijbelen!of! verzuim!en!bij!zeven!jongeren!van!oppositioneel!gedrag!(koppig,!dwars,!opstandig,!uitdagen,!brutaal,! grote! mond).! Bij! zes! jongeren! is! er! sprake! van! verbaal! en/of! fysiek! agressief! gedrag! en! bij! vijf! gezinnen! van! pedagogische! onmacht! of! overige! problemen! zoals! een! problematisch! pedagogisch! klimaat,! een! instabiele! opvoedingssituatie! of! de! kwaliteit! van! de! opvoedingsstijl! die! als! een! problematische! opvoedingssituatie! wordt! gedefinieerd.! Ook! overige! gedragsproblemen! (vb.! niet! luisteren,! weglopen! van! huis,! liegen,! sociale! gedragsproblemen,! emotionele! problemen,! …)! en! problematische! of! risicovolle! relaties! en! vriendenkring! komen! als! problematiek! frequent! voor.! 133! !


Vervolgens! worden! problemen! tussen! de! ouder! –! kindrelatie! of! in! de! relatie! tussen! de! primaire! ouders!aangekaart.!Andere!problemen!die!naar!voor!komen!zijn!problemen!van!diefstal,!overmatig! drankgebruik!of!drugsgebruik!(verslaving),!somber!en!depressief!gedrag!van!de!jongere,!emotionele! en!psychologische!mishandeling!van!de!jongere,!geen!probleeminzicht!bij!de!jongere,!en!problemen! met!justitie!en!politie.! ! 5)'Betrokkenen'bij'de'hulpverlening' ! Bij! de! drie! ‘traditionele! gezinnen’! werden! de! biologische! ouders! en! de! begeleidde! jongere! bij! de! ondersteuning! betrokken.! Bij! twee! gezinnen! werden! de! andere! kinderen! niet! betrokken! terwijl! bij! het!derde!gezin!alle!vier!de!kinderen!bij!de!ondersteuning!werden!betrokken.!Bij!de!twee!gescheiden! gezinnen! waarvan! de! kinderen! bij! de! moeder! wonen! (cf.! eenoudergezin)! werden! de! beide! biologische!ouders!en!alle!kinderen!bij!de!ondersteuning!betrokken.!Bij!het!ene!gezin!hadden!twee! kinderen! een! dossier! bij! Columbus.! Bij! het! andere! gezin! had! slechts! een! jongere! een! dossier! bij! Columbus.! Bij! twee! nieuw! samengestelde! gezinnen! –! waarvan! bij! één! gezin! sprake! is! van! een! gestorven!ouder!–!werd!de!biologische!ouder!en!de!jongere!bij!de!ondersteuning!betrokken.!Bij!drie! nieuw! samengestelde! gezinnen! –! waarvan! bij! twee! gezinnen! sprake! is! van! een! gestorven! ouder! –! werd!de!biologische!ouder,!de!nieuwe!partner!en!de!jongere!betrokken.! ! 6)'Sociale'achtergrond' ! Bij!drie!gezinnen!is!een!biologische!ouder!gestorven.!Bij!één!gezin!is!er!sprake!van!zelfmoord,!bij!een! ander!gezin!van!ziekte.!Bij!het!ander!gezin!is!de!doodsoorzaak!niet!duidelijk.!Dit!gezin!is!afkomstig!uit! Nederland!maar!kwam!enkele!jaren!geleden!in!België!wonen.!Feit!is!dat!het!verdriet!bij!de!betrokken! jongeren!een!grote!rol!speelt!in!hun!ontwikkeling,!gemoedstoestand!en!(emotioneel)!gedrag.!! ! Een!andere!jongen!is!een!adoptiejongen!afkomstig!uit!Haïti!en!werd!samen!met!een!andere!jongen! uit!Haïti!geadopteerd.!! ! Een! ander! gezin! betreft! een! traditioneel! gezin! waarvan! de! ouders! een! jaar! uit! elkaar! zijn! geweest,! maar!gedurende!de!ondersteuning!waren!ze!terug!enkele!maanden!samen.!! ! Bij!een!gezin!waarvan!de!ouders!in!een!vechtscheiding!verwikkeld!zijn!geraakt,!heeft!de!jongere!veel! verdriet! rond! de! scheiding.! Sinds! de! scheiding! zijn! er! problemen! rond! het! gedrag! van! de! jongere! ontstaan.! De! communicatie! tussen! de! ouders! verloopt! zeer! moeilijk! door! de! zware! kwetsingen! uit! het!verleden.!Dit!heeft!een!effect!op!de!gemoedstoestand!en!het!gedrag!van!de!jongere.!Opmerkelijk! is!dat!ook!bij!andere!gescheiden!ouders!de!scheiding!vaak!zeer!gevoelig!ligt!bij!de!kinderen.!! ! Bij!een!ander!gescheiden!gezin!heeft!de!zoon!twee!jaar!bij!de!biologische!vader!gewoond,!maar!door! het!niet!nakomen!van!afspraken,!had!de!vader!beslist!een!aanmelding!te!doen!bij!het!CBJ.!Met!deze! aanvraag! werd! niets! gedaan.! Ook! de! relatie! tussen! de! nieuwe! partner! van! vader! en! de! jongere! verliep! problematisch! waardoor! de! jongere! terug! bij! de! moeder! ging! wonen.! De! problemen! bij! 134! !


moeder!bleven!escaleren.!Na!een!gevecht!werd!de!jongere!opgepakt!door!de!politie!en!op!drugsbezit! betrapt.!! ! Een!ander!gezin!betreft!een!moeder!die!volgens!het!dossier!pedagogisch!vrij!zwak!is.!Ze!kan!moeilijk! grenzen! stellen! naar! haar! zoon! toe! en! heeft! schrik! voor! zijn! reactie! indien! ze! hem! iets! weigert.! Bij! haar!eerste!partner!–!de!biologische!vader!van!de!jongere!–!was!er!sprake!van!intrafamiliaal!geweld.! De!man!verbleef!een!periode!in!de!gevangenis!en!de!jongere!heeft!momenteel!geen!contact!meer! met!zijn!biologische!vader.!De!nieuwe!vriend!van!moeder!zou!ook!vaak!agressief!zijn.!Moeder!heeft! een! zwaar! verleden! waarbij! er! sprake! is! van! druggebruik.! Momenteel! zou! moeder! nog! medicatie! nemen.!! ! Bij! een! laatste! gezin! is! er! sprake! van! een! moeilijke! relatie! tussen! moeder! en! vader.! Moeder! heeft! weinig!pedagogische!vaardigheden!meegekregen!van!thuis!uit!en!heeft!een!instellingsverleden.! ! 7)'Hulpverleningsgeschiedenis' ! Bij!één!gezin!is!er!voor!de!dochter!reeds!hulpverlening!van!kleins!af!aan.!Er!werd!beroep!gedaan!op! therapie!met!paarden,!ambulante!begeleiding!vanuit!het!CGGZ!en!een!vorming!omtrent!“hoe!ga!ik! om!met!kritiek”.!Deze!hulpverlening!heeft!niet!het!gewenste!resultaten!opgeleverd.!Na!de!zelfmoord! van!de! biologische!vader! is! de!situatie! geëscaleerd.! Uiteindelijk! werd! de! situatie! aangemeld! bij! het! CBJ!en!werd!ondersteuning!van!Columbus!opgestart.!! ! Bij!een!ander!gezin!is!er!sprake!van!financiële!problemen!en!intrafamiliaal!geweld.!Hierbij!waren!de! kinderen! eveneens! betrokken.! De! vorige! vriend! van! moeder! gebruikte! eveneens! geweld! tegenover! de!kinderen.!Hierbij!is!sprake!van!mishandeling.!Moeder!liet!voor!de!kinderen!tweemaal!drie!sessies! bij! een! psycholoog! opstarten! zodat! de! kinderen! de! geweldpleging! en! de! scheiding! konden! verwerken.! Vervolgens! kregen! de! kinderen! een! assertiviteitstraining.! De! biologische! vader! van! de! kinderen!had!de!ene!dochter!in!het!verleden!reeds!aangemeld!bij!het!CBJ,!maar!hier!werd!niets!mee! gedaan.!! ! Een! ander! gezin! had! in! het! verleden! eveneens! een! aanmelding! gedaan! bij! het! CBJ,! maar! ook! dit! dossier! werd! niet! geopend.! Na! een! tweede! aanmelding! werden! de! gezinnen! uiteindelijk! doorverwezen!naar!het!Columbusproject.!! ! Een! gezin! had! voor! de! ondersteuning! van! Columbus! reeds! een! hele! zoektocht! naar! hulpverlening! achter! de! rug.! Er! werd! beroep! gedaan! op! verschillende! therapeuten,! het! CAW! en! vanuit! de! jeugdrechtbank! werd! een! maatschappelijk! onderzoek! opgezet.! Nog! voor! de! uitspraak! van! de! jeugdrechter!werd!de!ondersteuning!van!Columbus!opgestart.!! ! Een! moeder! had! voor! de! ondersteuning! van! Columbus! zelf! hulp! gezocht! bij! een! relatietherapeut.! Aangezien! deze! ondersteuning! onvoldoende! bleek! te! zijn! en! de! problemen! zich! vooral! binnen! het! gezin! situeerden,! werd! de! situatie! aangemeld! bij! het! CBJ.! Vervolgens! werd! bij! een! gezin! voor! de! 135! !


jongere! hulp! gezocht! bij! twee! psychologen! en! bij! het! CLB,! maar! deze! ondersteuning! bleek! onvoldoende!te!zijn.!! ! Drie!gezinnen!hadden!in!het!verleden!reeds!gesprekken!gehad!met!het!CLB,!maar!de!ondersteuning! bleef!hierbij!beperkt.!Bij!een!ander!gezin!is!de!hulpverleningsgeschiedenis!niet!duidelijk.! ! 8)'Betrokken'hulpverlening'bij'de'ondersteuning'van'Columbus' ! Bij! drie! gezinnen! was! er! enkel! betrokkenheid! vanuit! het! CLB! of! een! leerlingenbegeleider.! Bij! een! vierde!gezinnen!was!er!betrokkenheid!van!het!CLB!en!een!CAW!terwijl!bij!een!vijfde!gezin!sprake!was! van!betrokkenheid!van!het!CLB!en!een!time–out!project.!Hierbij!kon!de!jongere!enkele!dagen!op!de! zorgboerderij!doorbrengen.!! ! Bij! twee! gezinnen! was! er! geen! verdere! hulpverlening! op! het! moment! dat! de! ondersteuning! van! Columbus! werd! opgestart.! Bij! een! ander! gezin! was! er! ook! geen! andere! hulpverleningsinstantie! betrokken! maar! er! liep! wel! een! procedure! via! de! jeugdrechtbank.! Na! de! ondersteuning! van! Columbus!deed!de!jeugdrechter!uitspraak!omtrent!het!gezin.!! ! Een!gezin!had!voor!de!jongere!therapie!opgestart!via!een!psychiater.!Deze!therapie!startte!ongeveer! gelijktijdig! met! de! ondersteuning! van! Columbus.! De! ouders! hebben! tijdens! de! ondersteuning! van! Columbus!ook!nog!een!cursus!‘ouderlijke!vaardigheden’!gevolgd.!! ! Bij! een! laatste! gezin! werden! er! tijdens! de! ondersteuning! van! Columbus! andere! hulpverleningsinstanties!bij!het!gezin!betrokken!door!een!bijkomende!problematiek!voor!een!oudere! jongere.! Crisishulp! aan! Huis! kwam! bij! het! gezin! langs! en! er! werd! voor! de! jongere! een! time! –! out! georganiseerd! in! Stella! Maris! via! het! Crisismeldpunt! IJH.! De! oudste! zoon! werd! vervolgens! ook! aangemeld!bij!het!CBJ.! ! 9)'Afronding' ' Manier!van!afronding! ! Vijf! gezinnen! hebben! een! afgerond! dossier! zonder! verder! vervolghulp.! Twee! gezinnen! hebben! verdere! hulp! door! een! organisatie! binnen! de! NRTH.! Twee! gezinnen! hebben! een! dossier! dat! verder! wordt!opgevolgd!door!het!CBJ,!maar!waar!nog!geen!verdere!hulp!werd!opgestart.!Een!gezin!deed!na! de!ondersteuning!een!heraanmelding!bij!Columbus.!Het!dossier!werd!verder!opgevolgd!door!het!CBJ! en!van!daaruit!werd!beslist!om!door!te!verwijzen!naar!de!NRTH.! ! Initiatief!om!af!te!ronden! ! Bij! een! gezin! nam! de! biologische! moeder! zelf! het! initiatief! om! het! ondersteuningsproces! af! te! ronden.! Bij! de! andere! negen! gezinnen! werd! de! ondersteuning! steeds! afgerond! op! initiatief! van! de! 136! !


procesbegeleider! van! Columbus.! Dit! gebeurde! meestal! nadat! de! ondersteuningsperiode! was! verstreken!(nl.!na!drie!maanden).! !

3.2.2!De!interviews! ! 1)'Wat'hebben'de'gezinnen'aan'de'ondersteuning'gehad?' ! De!eerste!indruk! ! Vier! moeders! vertelden! dat! ze! in! het! begin! van! de! ondersteuning! twijfelden! of! de! gesprekken! iets! zouden!opleveren!en!of!ze!er!iets!zouden!aan!hebben.!! ! “Ik!dacht:!’t!is!wel!wat!straffers!dat!ons!dochter!nodig!heeft,!dat!gaat!toch!niet!werken.”!! ! “Ze!noteren!maar!wat!en!je!weet!niet!of!dat!wel!allemaal!zal!helpen.!Maar!na!een!tijdje!merk! je!dat!het!werkt.!De!ondersteuning!heeft!voor!het!hele!gezin!veel!betekend.”! ! “Eerst!had!ik!het!gevoel!dat!het!een!beetje!babbelen!was!en…!137alle,!ik!had!het!eens!verteld! en!voor!de!rest!werd!er!gelijk!niet!direct!iets!mee!gedaan.!Dat!gevoel!had!ik.!Maar!er!werd! daar!wel!iets!mee!gedaan,!maar!dat!was!mijn!eerste!gevoel.!In!het!begin!dacht!ik:!wat!doe!ik! hier?”!! ! “Ik!dacht!dat!zo’n!dingen!eruit!bestaan!dat!je!ernaartoe!moest!bellen!…!en!dat!er!eens!zou! teruggebeld! worden! en! dat! er! dan! zou! gesproken! worden! en! verder! niets,! maar! nee,! zeker! niet.!Ik!heb!er!zeker!iets!aan!gehad.“! ! Evolutie! ! Een! vader! ziet! aan! zijn! dochter! dat! haar! ogen! zijn! geopend! door! de! ondersteuning! en! dat! ze! meer! respect!heeft!gekregen!tegenover!haar!vader!en!stiefmoeder.!Ze!heeft!er!–!naar!zijn!mening!–!dus! veel!uit!geleerd.!Zowel!vader!als!dochter!zijn!de!begeleiders!dankbaar!voor!hun!manier!van!werken! en!hun!ondersteuning.!Voor!de!dochter!was!het!vooral!belangrijk!dat!er!–!door!de!gesprekken!–!een! oplossing!was!gekomen!voor!de!dingen!die!thuis!gebeurd!waren.!! ! Bij! een! gezin! waar! de! uitkomst! van! de! ondersteuning! ‘negatief’! was,! bekijkt! de! moeder! de! ondersteuning!toch!positief.!Ze!heeft!–!ondanks!de!negatieve!uitkomst!–!het!gevoel!dat!ze!er!iets!aan! gehad!heeft.!Ze!vond!het!vooral!belangrijk!dat!ze!met!haar!probleem!–!snel!–!ergens!heen!kon!en!dat! er!naar!haar!geluisterd!werd.!Ook!de!dochter!heeft!het!gevoel!dat!ze!er!iets!aan!gehad!heeft.!Het!feit! dat!de!procesbegeleider!er!voor!hen!was!en!dat!ze!met!iemand!konden!spreken,!was!belangrijk!voor! zowel!moeder!als!dochter.!De!moeder!vult!aan!dat!ze!het!belangrijk!vond!en!het!haar!deugd!deed! dat! ze! met! haar! problemen! ergens! heen! kon.! Door! de! ondersteuning! had! ze! het! gevoel! dat! ze! iemand!rond!haar!had!waar!ze!op!kon!terug!vallen!indien!ze!het!moeilijk!had,!want:! 137! !


! “Aan!wie!moet!je!je!verhaal!anders!vertellen?”! ! De!ondersteuning!heeft!ze!als!een!soort!vangnet!ervaren.!Door!haar!verhaal!te!kunnen!vertellen!was! het!alsof!er!een!last!van!haar!schouders!viel,!het!was!een!opluchting.!Moeder!had!het!gevoel!dat!ze! veel!rustiger!werd!door!haar!verhaal!te!kunnen!vertellen!in!plaats!van!alles!op!te!kroppen.!! ! Dat!de!ondersteuning!heeft!bijgedragen!tot!het!herstellen!van!communicatieprocessen!en!het!leren! luisteren!naar!elkaar!in!plaats!van!alles!op!te!kroppen,!is!een!item!dat!in!verschillende!verhalen!naar! voor!komt.!Een!moeder!vertelde!dat!het!beter!leren!communiceren!ertoe!heeft!bijgedragen!dat!ze! minder! stress! heeft! en! dat! de! situatie! thuis! voor! haar! veel! gemakkelijker! geworden! is.! Moeder! vertelde! dat! ze! twee! dochters! heeft! die! alles! opkroppen! en! op! een! bepaald! moment! ontploffen.! Moeder! ziet! dan! ook! dat! vooral! de! kinderen! veel! geleerd! hebben.! Vroeger! maakten! de! twee! kinE deren!constant!ruzie,!maar!de!ruzies!en!hun!gedrag!in!het!algemeen!zijn!opvallend!veel!verbeterd.! ! “Ze!hebben!geleerd!om!niet!zomaar!alles!eruit!te!floepen!en!meer!na!te!denken.”!! ! Volgens! moeder! komt! dit! door! de! ondersteuning! van! Columbus,! maar! zeker! ook! door! de! andere! hulpverlening! die! na! Columbus! werd! opgestart.! Dochter! krijgt! daar! eveneens! de! mogelijkheid! om! haar!hart!te!luchten.!Een!van!de!kinderen!bevestigt!dat!ze!iets!aan!de!ondersteuning!heeft!gehad!en! dat!ze!dingen!geleerd!heeft.!Moeder!is!blij!dat!ze!de!ondersteuning!hebben!gehad.! ! Een! jongere! vertelde! dat! hij! het! goed! vond! dat! er! gesprekken! werden! gepland! en! ondersteuning! werd!opgezet.! ! “Er!kon!goed!gesproken!worden.!Op!die!manier!kon!ik!de!problemen!los!laten!en!zat!ik!er!niet! meer!mee!in.”! ! Een!andere!moeder!gaf!aan!dat!ze!veel!aan!de!ondersteuning!heeft!gehad!en!dat!het!voor!haar!een! opluchting! was,! omdat! er! op! die! manier! een! oplossing! werd! gezocht! voor! de! thuisproblematiek.! Vervolgens!hebben!zowel!haar!man!als!zijzelf!heel!wat!geleerd!uit!de!ondersteuning,!namelijk!rond! drugsgebruik! en! hoe! ze! de! symptomen! van! drugsgebruik! kunnen! herkennen,! hoe! ze! problemen! moeten!aanpakken,!hoe!ze!goed!kunnen!communiceren,…!Het!is!voor!de!ouders!duidelijk!dat!vooral! zij! –! als! ouders! –! veel! aan! de! ondersteuning! hebben! gehad.! Of! dit! voor! de! kinderen! ook! zo! is,! is! onduidelijk.!! ! Een! jongere! vertelde! dat! hij! het! positief! vond! dat! er! gesprekken! werden! georganiseerd! om! iets! te! kunnen!bereiken,!maar!als!hij!de!ondersteuning!nu!evalueert,!merkt!hij!dat!er!eigenlijk!weinig!resulE taat!is!uit!voortgevloeid.!Moeder!daarentegen!vindt!dat!er!wel!resultaten!zijn!geboekt,!maar!dat!er! niets!werd!afgewerkt!door!de!tijdslimiet.!Indien!de!ondersteuning!langer!zou!geduurd!hebben,!zou! het!misschien!wel!mogelijk!zijn!geweest!om!een!geslaagd!en!afgewerkt!resultaat!te!bereiken.!MoeE 138! !


der!geloofde!hierin!en!betreurt!dan!ook!het!feit!dat!de!ondersteuning!werd!afgerond.!De!ondersteuE ning! zorgde! ervoor! dat! er! een! opening! kwam! om! tot! een! gesprek! te! komen! en! om! de! situatie! opE nieuw!leefbaar!te!maken.!Moeder!zag!dat!dit!voor!de!kinderen!goed!was!en!dat!ze!ook!wel!tevreden! waren!over!het!feit!dat!de!communicatie!in!het!gezin!werd!hersteld.!Ook!zij!hoopten!dat!de!situatie! goed!kon!afgerond!worden.!Moeder!gaf!aan!dat!er!vanuit!Columbus!werd!gezegd!dat!het!niet!zinvol! was!om!afspraken!te!maken!en!tot!een!conclusie!te!komen,!terwijl!moeder!echter!het!gevoel!had!dat! dit!wel!zinvol!kon!zijn.!Ze!geloofde!er!echt!in.!Ze!heeft!wel!iets!aan!de!ondersteuning!gehad,!maar!de! afspraken!zijn!op!tafel!blijven!liggen!en!het!onbereikte!resultaat!wordt!betreurd.! ! Een!moeder!vertelde!dat!de!ondersteuning!haar!man!tot!nadenken!heeft!gezet.!Hij!dacht!in!eerste! instantie! niet! dat! de! begeleider! het! probleem! bij! de! ouders! zouden! leggen! en! dus! bij! de! ouders! zouden! uitkomen,! terwijl! moeder! dit! reeds! in! het! begin! van! de! ondersteuning! begrepen! had.! Haar! man!is!naar!Columbus!gestapt!met!het!gevoel:!! ! “Help!ons!want!met!ons!kind!is!het!niet!meer!te!doen.”! ! De! ondersteuning! heeft! hem! doen! inzien! dat! het! allemaal! van! veel! dieper! komt.! Diezelfde! moeder! vertelde! dat! haar! verwachtingspatroon! ten! aanzien! van! haar! dochter! is! veranderd! door! de! ondersteuning.! Ze! heeft! gedurende! de! ondersteuning! ingezien! dat! haar! verwachtingspatroon! misschien!te!hoog!lag.!Volgens!moeder!komt!dit!doordat!ze!te!vaak!gekwetst!is!geweest!en!misschien! heeft!ze!daardoor!haar!verwachtingen!steeds!hoger!gelegd.!Hierdoor!werd!de!gehanteerde!strafmaat! ook!steeds!hoger.!Dit!werd!tijdens!de!begeleiding!bijgesteld.!Moeder!gaf!aan!dat!ze!geleerd!heeft!om! terug!menselijker!te!worden.!Ze!schrijft!dit!toe!aan!de!begeleiding!want!ze!hebben!haar!geleerd!om! telkens!te!starten!met!een!nieuwe!lei!en!niet!altijd!alles!mee!te!dragen!en!alle!gebeurtenissen!op!te! kroppen.!Dat!helpt!volgens!haar!om!de!straffen!milder!te!maken.! ! “Op!de!duur!word!je!een!dictator!en!is!er!geen!sprake!meer!van!een!relatie!kind!–!ouder!en! dat!wordt!gedurende!de!begeleiding!serieus!bijgesteld.”!! ! Moeder!verwoordde!dat!het!de!kunst!is!om!diep!te!zoeken!achter!de!belangrijke!waarden!en!alleen! lukte!haar!dat!niet!omdat!ze!zo!boos!was!en!in!een!constante!negatieve!spiraal!zat.!Moeder!gaf!aan! dat! ze! zichzelf! de! tijd! niet! gaf! om! naar! positieve! waarden! te! zoeken.! Gedurende! de! ondersteuning! werd!ze!als!het!ware!verplicht,!want:! ! “Als!je!bereid!bent!om!mee!te!werken!met!een!project,!moet!je!er!iets!voor!doen!want!anders! kan! je! beter! thuis! blijven.! Dus! als! je! jezelf! dan! verplicht! om! daaraan! mee! te! doen! en! er! worden!opdrachten!opgelegd,!dan!krijg!je!terug!de!kracht!en!de!hulp!om!terug!te!vinden!en!te! zoeken!wat!er!belangrijk!is.”! ! De! ondersteuning! heeft! moeder! geleerd! om! geval! per! geval! te! bekijken! en! niet! onmiddellijk! te! veralgemenen.!Moeder!heeft!ook!geleerd!om!eens!te!zeggen!wat!er!wel!goed!verloopt.!Het!vraagt! een! inspanning! want! soms! vind! je! de! zaken! die! goed! lopen! zo! normaal! dat! je! er! niet! bij! stil! staat.! 139! !


Maar!nu!is!het!geen!geforceerde!inspanning.!De!ondersteuning!heeft!voor!moeder!een!eerste!stap! naar!verbetering!betekend,!een!aanzet!om!op!te!bouwen.!Ook!de!dochter!kijkt!met!een!goed!gevoel! terug!naar!de!ondersteuning.!Ze!geeft!aan!dat:! ! “Moesten! we! het! niet! gedaan! hebben,! wie! weet! wat! was! er! gebeurd.! Misschien! woonde! ik! dan!niet!meer!thuis!of!was!ik!gestopt!met!school.!Ik!weet!niet!wat!er!zou!gebeurd!zijn,!want! zoals!mama!al!zei!ging!het!van!kwaad!naar!erger.”! ! Een!koppel!vertelde!dat!ze!door!de!ondersteuning!hun!problemen!aan!iemand!konden!vertellen!en! dat!ze!op!die!manier!in!de!goede!richting!werden!gestuurd.!De!ouders!vertelden!dat!er!hen!geleerd! werd! een! bepaalde! sterkte! op! te! bouwen! om! het! aan! te! kunnen! wanneer! het! eens! niet! lukt! of! wanneer!het!niet!goed!loopt.!De!ouders!dachten!in!eerste!instantie!dat!de!begeleider!van!Columbus! de!problemen!zou!oplossen!in!hun!plaats,!in!de!vorm!van!gesprekken!en!dat!ze!op!die!manier!hun! kind! terug! op! het! rechte! pad! zouden! helpen.! Maar! al! snel! werd! het! duidelijk! dat! de! ouders! het! probleem!eigenlijk!zelf!moesten!oplossen!en!dat!iedereen!binnen!het!gezin!er!een!aandeel!in!heeft.! De! ouders! kregen! bepaalde! technieken! en! ouderlijke! vaardigheden! aangeleerd.! Vanuit! Columbus! gaven! ze! richting! om! bepaalde! situaties! op! een! specifieke! manier! aan! te! pakken! en! het! op! een! bepaalde! manier! op! te! lossen.! Ze! vroegen! ‘hoe! zie! je! het! probleem! zelf’! en! ‘hoe! wil! je! het! zelf! oplossen’.!De!ouders!moesten!zelf!zoeken!naar!oplossingen!die!voor!het!gezin!haalbaar!waren.!Deze! manier! van! aanpak! zorgde! ervoor! dat! ook! hun! verwachtingspatroon! veranderde! door! de! ondersteuning!heen.!Ze!hebben!geleerd!om!het!positieve!te!zien!in!de!kinderen!en!dat!wanneer!het! eens!niet!goed!loopt,!ze!zich!niet!schuldig!moeten!voelen.!Het!feit!dat!er!iets!fout!loopt!is!niet!per! definitie! een! misstap,! maar! het! is! een! groeiproces.! Verder! geven! de! ouders! aan! dat! ze! ook! iets! geleerd!hebben!rond!‘zelfzorg’!en!‘zorgen!voor!elkaar’.!Er!moet!in!eerste!instantie!goed!voor!zichzelf! gezorgd!worden!om!vervolgens!al!de!rest!goed!te!doen!draaien.!Dat!maakt!hen!ook!sterker.!Dit!is!iets! wat!hen!is!bijgebleven!en!wat!ze!zeer!belangrijk!vinden.!Bij!moeder!heeft!de!ondersteuning!een!grote! maar! positieve! impact! gehad.! Het! heeft! haar! echt! ondersteund! en! ze! heeft! er! veel! aan! gehad.! Het! heeft!haar!door!een!moeilijke!periode!getrokken.!! ! “Ik!ben!terug!van!beneden!naar!boven!geklommen.”!! “Door!de!ondersteuning!wist!ik!ook!dat!ik!niet!slecht!bezig!was,!want!op!den!duur!weet!je!het! niet!meer.”! ! Vader!zei!dat!men!door!de!ondersteuning!wist!dat!men!verder!geholpen!kon!worden!en!dat!men!niet! in!de!steek!werd!gelaten.!Anders!krijgt!men!het!gevoel!dat!men!er!alleen!voor!staat.!De!ouders!kijken! met!een!goed!gevoel!terug!naar!de!ondersteuning.!Ze!hebben!het!gevoel!dat!ze!een!stap!vooruit!zijn.!! ! Ineffectief! ! Een!jongere!haalde!aan!dat!hij!eigenlijk!niets!aan!de!ondersteuning!heeft!gehad!omdat!hij!het!niet! nodig!vond.!Hij!vond!de!gesprekken!saai!en!tijdsverspilling.!Hij!haalde!ook!aan!dat!veranderingen!van! zichzelf!moeten!komen,!en!niet!van!iemand!die!veranderingen!verwacht.! 140! !


Twee! moeders! verklaarden! dat! ze! weinig! tot! niets! aan! de! ondersteuning! hebben! gehad.! De! ene! moeder! heeft! na! enkele! gesprekken! zelf! beslist! om! de! ondersteuning! stop! te! zetten! omdat! ze! het! gevoel!had!dat!de!ondersteuning!niet!nuttig!was.!Het!klikte!ook!niet!goed!tussen!moeder!en!de!twee! procesbegeleiders.!Dit!kwam!vooral!door!het!leeftijdsverschil!tussen!hen.!Ze!vroeg!zich!af!hoe!twee! jonge!mensen!–!die!zelf!geen!kinderen!hebben!en!over!weinig!levenservaring!beschikken!–!haar!kunE nen!helpen.!Moeder!beseft!dat!het!feit!dat!de!ondersteuning!niet!lukte,!ook!aan!haar!kan!liggen.!De! andere!moeder!besefte!ook!vrij!snel!dat!de!ondersteuning!geen!nut!zou!hebben.!Haar!zoon!daarenE tegen!vertelde!dat!hij!er!wel!iets!uit!geleerd!had,!namelijk!dat!hij!meer!moet!luisteren!naar!zijn!ouE ders!en!niet!altijd!zijn!eigen!zin!moet!doen,!want!hierdoor!ontstaan!ruzies.! ! 2)'Wat'vonden'de'gezinnen'positief'en/of'negatief'aan'de'ondersteuning?'

! Positieve!aspecten! ! Snelle!reactie!en!opstart!|!De!meeste!ouders!vinden!het!positief!dat!er!snel!werd!gereageerd!op!het! probleem! (n! =! 7).! Een! snelle! reactie! wordt! door! een! moeder! als! noodzakelijk! geacht! om! te! voorkomen!dat!er!nog!meer!problemen!zouden!ontstaan.!Twee!ouders!hadden!door!de!snelle!reactie! het!gevoel!dat!ze!er!niet!alleen!voor!stonden.!Een!moeder!was!blij!met!de!snelle!reactie!omdat!ze! zich!bewust!is!van!de!lange!wachttijden!die!er!normaal!zijn!om!een!intakegesprek!te!kunnen!krijgen.! Enkele!reacties!waren:! ! “Op!het!moment!dat!er!aan!de!noodbel!wordt!getrokken!is!het!belangrijk!dat!er!onmiddellijk! reactie!is.!Indien!niet,!zou!je!het!probleem!doen!afzwakken!voor!jezelf!en!je!zou!denken!dat!je! misschien!overgereageerd!hebt.”! ! “Als!je!bij!het!CBJ!terecht!komt,!betekent!dit!ook!dat!er!een!hoge!nood!is.!Ik!had!al!een!hele! zoektocht!van!vele!instanties!achter!de!rug.!Indien!je!bij!het!CBJ!ook!nog!moet!wachten!…!elke! dag!en!ieder!moment!is!belangrijk,!zeker!als!er!dingen!gebeuren!die!moeilijk!zelf!op!te!lossen! zijn.!Het!is!goed!voor!mensen!die!radeloos!zijn,!dat!ze!snel!opgeholpen!worden.”!! ! Twee! jongeren! gaven! specifiek! aan! dat! ze! de! snelle! opstart! van! de! ondersteuning! positief! vonden! terwijl!een!jongere!vond!dat!de!hulpverlening!wel!heel!snel!werd!opgestart:! ! “Je!verwacht!niet!dat!je!papa!dat!gaat!doen!en!dat!hij!het!echt!meent!en!dat!het!plots!zo!snel! gebeurt.!Dus!je!hebt!geen!tijd!meer!om!je!te!herpakken.!…!Het!was!wel!zo!van!‘wow,!nu!al! …’.”! ! Vrijwillig!karakter!|!Enkele!ouders!(n!=!3)!en!jongeren!(n!=!2)!vertelden!dat!indien!ze!wilden!stoppen! met! de! ondersteuning,! dit! ook! kon.! Een! jongere! en! haar! moeder! vertelden! dat! iedereen! de! keuze! kreeg!om!verder!te!gaan!in!het!proces.!De!ondersteuning!werd!–!naar!hun!mening!–!zeer!vrijwillig! aangepakt.!Op!een!bepaald!moment!wensten!de!andere!kinderen!niet!meer!deel!te!nemen!aan!de! gesprekken! en! dat! werd! begripvol! aanvaard.! Een! koppel! ouders! vertelden! dat! er! tijdens! de! 141! !


ondersteuning! steeds! werd! benadrukt! dat! ze! de! ondersteuning! konden! stopzetten! wanneer! ze! dit! zelf!wilden.!! ! Positief!en!gerust!gevoel!|!Verschillende!ouders!(n!=!4)!en!jongeren!(n!=!4)!vertelden!dat!ze!zich!op! hun! gemak! voelden! bij! de! procesbegeleider! en! dat! er! gewerkt! werd! rond! het! opbouwen! van! vertrouwen.!Een!jongere!zei!dat!ze!het!gevoel!had!dat!er!echt!naar!haar!werd!geluisterd.!Een!andere! jongere! merkte! op! dat! de! begeleiders! hun! best! deden! om! iedereen! op! hun! gemak! te! stellen.! Een! meisje!vond!de!begeleiders!heel!vriendelijke!en!warme!mensen.!Ze!gaven!haar!een!veilig!gevoel!en! het!gevoel!dat!ze!er!voor!haar!waren.!! ! Twee! broers! vonden! dat! de! begeleiders! spontaan! en! vriendelijk! waren! en! dat! ze! echt! wel! bezig! waren! met! hun! werk.! Vervolgens! gaf! een! van! de! broers! aan! dat! de! begeleiders! geen! opmerkingen! gaven! naar! de! kinderen! toe.! Indien! de! begeleiders! niet! akkoord! gingen! met! iets,! lieten! ze! dit! niet! merken.!Iedereen!mocht!zijn!eigen!mening!vertellen.!Een!moeder!denkt!dat!het!heel!belangrijk!is!dat! het!klikt!tussen!het!gezin!en!de!begeleider!om!een!goed!gevoel!te!hebben.! ! Participatie! en! inspraak! |! Ook! het! feit! dat! jongeren! (n! =! 5)! en! ouders! (n! =! 9)! hun! eigen! inbreng! konden! doen,! mochten! participeren,! mee! konden! beslissen! bij! het! maken! van! afspraken! en! dus! inspraak! hadden,! werd! als! positief! ervaren.! Een! meisje! vertelde! dat! ze! voldoende! inspraak! had.! Ze! moest!bijvoorbeeld!aanhalen!waar!ze!zelf!graag!een!gesprek!rond!wou!hebben!en!wat!ze!verwachtte.! Een!koppel!vertelde!dat!de!afspraken!werden!gemaakt!zonder!de!jongere!omdat!hij!niet!openstond! ten! aanzien! van! de! ondersteuning.! Ze! vonden! dat! zij! –! als! ouders! –! wel! veel! inspraak! hadden.! Een! moeder!vertelde!dat!de!begeleiders!rekening!hielden!met!de!hulpvraag.!Ze!vroegen!hierbij!expliciet! wat!zowel!moeder!als!dochter!wilden!veranderen!aan!de!problematiek.!Ze!vinden!dat!ze!enorm!veel! inspraak!hadden.!! ! ! Gehanteerde! werkwijze! |! Het! feit! dat! elk! individu! apart! werd! gesproken! en! vervolgens! bepaalde! thema’s! in! een! cirkel! werden! aangehaald,! vonden! heel! wat! ouders! (n! =! 6)! en! jongeren! (n! =! 3)! een! positieve!werkmethode.!Twee!kinderen!hebben!zich!in!het!begin!van!de!ondersteuning!verzet!tegen! de!gesprekken!en!wilden!niets!zeggen.!De!oudste!jongere!wilde!niet!bij!haar!vader!zitten!of!met!hem! spreken.! Moeder! gaf! aan! dat! de! individuele! gesprekken! dan! ook! enorm! positief! waren! voor! de! kinderen!aangezien!ze!apart!hun!eigen!mening!konden!vertellen.!! ! Een!jongere!vertelde!dat!hij!elke!week!een!berichtje!naar!de!begeleider!moest!sturen!om!te!zeggen! hoe!het!thuis!ging.!Dit!systeem!vond!hij!positief.!Een!andere!moeder!gaf!aan!dat!alles!zeer!goed!werd! opgevolgd!en!vond!de!aanpak!van!de!procesbegeleider!erg!professioneel.!Twee!ouders!formuleerden! dat!vanaf!het!eerste!gesprek!steeds!het!positieve!werd!benadrukt.!! !

142! !

Deel!III!–!Onderzoeksbevindingen! “Tijdens!de!ondersteuning!werden!de!resultaten!bevestigd!en!die!resultaten!werden!sterk!in!

de!verf!gezet.!Hoe!miniem!de!resultaten!ook!waren,!de!resultaten!en!de!vooruitgang!werden! steeds!benadrukt.!Voor!ons!waren!dat!soms!pietluttigheden!maar!we!werden!erop!gewezen! dat!het!weldegelijk!grote!vooruitgangen!waren.”! !

Een! jongere! had! in! het! begin! schrik! van! de! ondersteuning! en! ervoer! het! als! ‘eng’.! Ze! dacht! dat! de! begeleiders!haar!tijdens!de!gesprekken!de!les!zouden!spellen,!zouden!zeggen!wat!ze!wel!of!niet!mag! doen!en!haar!zouden!veroordelen!als!een!‘slecht!mens’.!Maar!dit!was!helemaal!niet!het!geval.!Haar! moeder! begreep! al! snel! dat! de! manier! waarop! Columbus! de! problemen! aanpakt,! niet! straffend! of! negatief! is.! Voor! dochter! waren! de! gemaakte! afspraken! heel! leuk! want! ze! was! het! gewoon! dat! –! indien! ze! iets! fout! deed! –! ze! straf! kreeg.! Tijdens! de! begeleiding! kreeg! ze! telkens! opnieuw! nieuwe! kansen!en!werd!ze!nooit!veroordeeld.!Moeder!vermeldde!dat!ze!tijdens!de!begeleiding!diep!zoeken,! wat! betekent! dat! ze! iedereen! heel! ver! terug! doen! keren! en! echt! diep! in! zichzelf! laten! kijken.! De! manier! van! ondersteuning! werd! als! positief! ervaren.! Moeder! vindt! dat! er! zeker! rekening! werd! gehouden!met!hoe!het!er!in!het!gezin!normaal!aan!toe!gaat.!Ze!heeft!nooit!het!gevoel!gehad!dat!ze! zich! aan! een! standaardprocedure! van! een! bepaald! opvoedingspatroon! moest! houden.! Er! werd! voldoende!rekening!gehouden!met!hoe!het!gezin!werkt!en!welke!waarden!en!normen!er!binnen!het! gezin!leefden.!! ! Een!vader!haalde!aan!dat!hij!het!enorm!positief!vond!dat!er!onmiddellijk!open!kaart!werd!gespeeld! en!dat!alles!zeer!goed!werd!gecommuniceerd!naar!de!betrokken!partijen!toe.!Hij!vond!het!positief! dat!er!iets!was!waar!men!op!kon!terug!vallen!indien!het!terug!wat!slechter!ging.!Vader!voelde!zich! tijdens!de!begeleiding!erkend!in!zijn!ouderrol.!Hij!vond!het!positief!dat!de!ondersteuning!niet!op!één! persoon!gericht!was!maar!dat!iedereen!erbij!betrokken!werd.!Door!het!feit!dat!met!de!beide!partijen! werd! gewerkt,! had! vader! het! gevoel! dat! iedereen! gewaardeerd! werd,! dat! hij! gehoord! en! gerespecteerd!werd.!Vader!voegde!eraan!toe!dat!hij!de!directieve!en!de!confronterende!manier!van! werken!van!Columbus!heel!goed!vindt.!Hij!had!het!gevoel!dat!de!begeleiders!eerst!confronterend!te! werk! gingen! en! dan! stelselmatig! de! relatie! tussen! vader! en! dochter! terug! opbouwden! op! vlak! van! vertrouwen!en!communicatie.!Ze!lieten!de!dochter!niet!gewoon!haar!gang!gaan,!maar!gingen!er!echt! mee!aan!de!slag.!Vader!vindt!de!manier!van!werken!heel!positief.!! ! Een!moeder!aanziet!de!ondersteuning!van!Columbus!als!een!tussenstap.!Ze!vindt!het!wel!positief!dat! er!een!dergelijk!initiatief!bestaat!waar!mensen!de!kans!krijgen!om!een!tussenstap!te!nemen.!Moeder! had!het!gevoel!gehoord!te!worden!en!dat!er!onmiddellijk!iets!ondernomen!werd.!De!situatie!bleef! niet!liggen.!! ! Voldoende!gesprekken!en!ondersteuning!|!Zes!ouders!gaven!aan!dat!de!ondersteuning!voor!hen!–! op!het!moment!van!de!afronding!–!voldoende!was.!Een!moeder!en!haar!dochter!vertelden!dat!ze!de! contacten!en!de!ondersteuning!tout!court!voldoende!vonden.!! ! Indien!er!iets!verkeerd!liep!of!indien!er!iemand!vragen!had,!konden!de!procesbegeleiders!opgebeld! worden.!Ze!waren!steeds!bereikbaar!en!bereid!voor!een!extra!gesprek.!Moeder!ging!dan!ook!akkoord! 143! !


met!de!afronding,!maar!stelde!wel!de!vraag!of!ze!opnieuw!contact!kon!opnemen!indien!er!iets!zou! mislopen.! Moeder! wilde! weten! of! het! mogelijk! was! om! de! draad! terug! op! te! nemen! indien! nodig.! Columbus!verzekerde!haar!dat!dit!geen!probleem!was.!Bij!een!heraanmelding!bleek!dit!effectief!zo!te! zijn.! In! het! begin! dacht! een! andere! moeder! dat! de! gesprekken! onvoldoende! zouden! zijn! omdat! ze! wou! dat! alles! sneller! vooruit! zou! gaan.! Maar! na! een! tijdje! besefte! ze! dat! ze! opdrachten! kreeg! die! tamelijk! moeilijk! waren! waardoor! men! even! moest! kunnen! nadenken! en! zoeken! naar! oplossingen.! Moeder!is!zich!ervan!bewust!dat!je!niet!altijd!oplossingen!vindt!in!een!paar!dagen!tijd.!Dus!bij!nader! inzien! ging! de! ondersteuning! voor! haar! niet! te! traag! en! waren! de! contacten! voldoende.! Ook! voor! dochter!waren!de!contacten!voldoende.!Moeder!vertelde!dat:! ! !“Indien!de!gesprekken!en!de!begeleiding!te!snel!zou!gaan,!reageren!mensen!soms!impulsief.! Als! er! wat! tijd! tussen! zit,! kan! men! andere! dingen! beredeneren! en! zaken! vanuit! een! andere! invalshoek! bekijken.! Als! het! te! snel! gaat,! kan! men! zich! moeilijker! los! maken! vanuit! een! bepaald!idee.!Als!er!een!paar!dagen!over!gaan!en!door!het!eens!te!bespreken!met!je!man!of!in! het! gezin,! kan! je! bepaalde! zaken! vanuit! een! ander! zijn! standpunt! bekijken.! En! als! de! gesprekken!te!snel!op!elkaar!volgen,!lukt!dat!niet.”! ! De!begeleider!vroeg!op!het!einde!van!de!ondersteuning!of!iedereen!akkoord!ging!om!af!te!sluiten.!De! ouders!vonden!de!afronding!op!dat!moment!goed.!Ook!dochter!gaf!aan!dat!de!afronding!voor!haar! oké!was.! ! Engagement!|!Vier!ouders!en!een!jongere!vertelden!dat!ze!een!groot!engagement!bij!de!begeleiders! naar! het! gezin! toe! hebben! ervaren.! Een! moeder! beseft! dat! de! begeleiders! geen! wonderen! kunnen! verrichten,!maar!ze!proberen!verandering!in!het!gezin!te!verkrijgen.!Moeder!was!blij!dat!ze!er!voor! haar! waren.! Een! vader! vertelde! dat! de! begeleiders! altijd! konden! gecontacteerd! worden! indien! er! problemen!waren!en!ze!steeds!bereid!waren!om!direct!met!de!problemen!aan!de!slag!te!gaan.!Een! andere!moeder!vertelde!eveneens!dat!de!procesbegeleiders!er!altijd!waren,!maar!ze!beseft!dat!dit! afhangt!van!de!persoon!die!voor!je!zit.! ! “Ze! keken! op! geen! uur.! …! Vanuit! een! soort! idealisme! willen! ze! tot! een! oplossing! komen.! Ze! willen!het!gezin!dragen!en!steunen!om!tot!een!oplossing!te!komen.!…!Het!engagement!was! enorm!groot.”!! ! Negatieve!aspecten! ! Manier! van! doorverwijzing|! Een! moeder! stond! eerder! negatief! tegenover! de! opstart! van! de! ondersteuning! en! was! in! het! begin! erg! kwaad.! Achteraf! gezien! vindt! ze! het! wel! goed! dat! er! ondersteuning! werd! opgestart,! maar! de! manier! waarop! de! ondersteuning! werd! ingeschakeld! vond! moeder!niet!door!de!beugel!kunnen.!Het!CLB!had!het!CBJ!gecontacteerd,!zonder!moeder!hiervan!op! de! hoogte! te! brengen.! Plots! nam! een! begeleider! van! Columbus! contact! met! haar! op,! waardoor! moeder!uit!de!lucht!viel.!Ze!is!hier!niet!over!te!spreken.!Moeder!vindt!dat!ze!de!doorverwijzing!eerst! met!haar!moesten!bespreken.! 144! !


! Een!gedwongen!gevoel!|!Een!moeder!vertelde!dat!ze!vond!dat!ze!wel!inspraak!had,!maar!voelde!zich! soms! gedwongen! in! de! ondersteuning.! De! begeleiders! haalden! soms! zaken! aan! en! indien! ze! niet! akkoord! ging! met! bepaalde! afspraken,! maakte! ze! dit! duidelijk.! Soms! had! ze! het! gevoel! dat! ze! verplicht!was!om!bepaalde!afspraken!na!te!komen.!Er!werd!gedreigd!dat!indien!de!dochter!haar!niet! aan!de!afspraken!hield,!ze!zou!geplaatst!worden.!Hier!ging!moeder!helemaal!niet!mee!akkoord.!Ze! vindt!dat!ze!als!moeder!baas!is!van!de!kinderen!en!als!zij!zegt!dat!er!zwaardere!hulp!nodig!is,!zal!ze! dit! toelaten,! maar! voor! moeder! was! extra! hulp! op! het! moment! van! de! ondersteuning! niet! noodzakelijk.!Ze!had!het!gevoel!dat!ze!van!alles!moest!doen!–!zoals!de!gesprekken!bijwonen!–!en!dat! ze! verplicht! was! om! afspraken! na! te! komen.! Ze! moest! het! doen! want! anders! zouden! de! kinderen! afgenomen!worden.!Dit!kwam!althans!zo!over!voor!moeder.!Haar!dochter!vond!de!gesprekken!met! Columbus!vervelend.!Ze!voelde!zich!verplicht!om!naar!Columbus!te!gaan!en!om!te!spreken!met!haar! papa.!Dit!wilde!ze!eigenlijk!niet.!Een!jongere!was!geen!voorstander!van!de!ondersteuning.!Hij!had!het! gevoel! dat! de! begeleider! wilde! dat! hij! de! gesprekken! bijwoonde,! maar! dit! wou! hij! zelf! niet.! Ze! hebben!–!naar!zijn!gevoel!–!wel!wat!aangedrongen.! ! Beperking!in!de!ondersteuning|!Voor!moeder!was!het!maken!van!afspraken!moeilijk!omdat!ze!het! gevoel!had!dat!alles!mocht!en!kon.!Moeder!was!eerst!niet!akkoord!dat!haar!dochter!naar!een!feestje! zou!gaan,!maar!de!begeleiders!bekeken!het!vanuit!een!ander!standpunt!waardoor!het!feestje!toch! een!optie!werd.!Op!dat!moment!moesten!zowel!moeder!als!vader!hun!grenzen!verleggen.!Moeder! had!het!gevoel!dat!indien!de!afspraken!–!die!dochter!goed!uitkwamen!–!gepasseerd!waren,!de!rest! van!de!afspraken!niet!meer!meetelden.!Moeder!vond!het!een!redelijk!zacht!systeem,!want!het!blijft! bij!afspraken!maken!en!eigenlijk!hoopte!ze!dat!de!afspraken!zouden!nageleefd!worden,!maar!ze!kon! hier!niet!op!rekenen.!! ! “Als!de!afspraken!niet!worden!nagekomen!door!een!partij,!dan!heb!je!niets.”! ! De!dochter!vond!het!wel!een!goed!systeem,!maar!ze!gaf!aan!dat!de!afspraken!thuis!uiteindelijk!niet! echt! werden! uitgevoerd.! Ze! beseft! dat! dit! eigenlijk! wel! de! bedoeling! was.! Een! andere! moeder! vertelde!dat!ze!op!voorhand!wist!wat!aan!bod!ging!komen!en!wat!niet.!Maar!moeder!heeft!echter! wel! bedenkingen! bij! het! feit! dat! ze! te! weinig! naar! de! achtergrond! van! problemen! kijken,! naar! hoe! iets!gegroeid!is.!Daardoor!zat!het!ook!strop!in!deze!situatie.!! ! “Zolang!dit!niet!opgelost!wordt,!zal!geen!enkele!bemiddeling!lukken.!Er!zijn!te!veel!emotionele! gevoeligheden! die! nog! niet! opgelost! zijn! en! te! diep! zitten.! Er! wordt! gewerkt! aan! de! problemen!op!vandaag!en!er!is!te!weinig!diepgang.”!! ! Moeder!probeerde!de!ondersteuning!omdat!ze!het!belangrijk!vond!om!tot!een!oplossing!te!komen,! maar! tijdens! de! ondersteuning! werd! bevestigd! dat! het! verleden! te! gevoelig! ligt.! Bij! dit! gezin! zit! de! problematiek!erg!diep!geworteld.!Moeder!beseft!wel!dat!het!bij!sommige!gezinnen!zinvol!is!om!niet! naar!gevoeligheden!te!graven,!want!anders!zit!men!uren!te!praten!over!zaken!die!vroeger!gebeurd! 145! !


zijn.! Maar! als! begeleiders! voelen! dat! er! gevoeligheden! liggen! rond! het! verleden,! moet! eerst! het! verleden!verklaard!worden.!! ! “Anders!zal!het!waarschijnlijk!nooit!lukken!en!zal!het!lang!duren.!…!Men!kan!zich!weken!goed! houden!maar!op!een!bepaald!moment!komt!het!naar!boven!en!dan!breekt!het.”! ! Een!moeder!gaf!aan!dat!ze!na!de!ondersteuning!een!vraag!naar!de!begeleider!toe!had!gesteld:!“wat! moet!ik!doen!indien!de!situatie!opnieuw!escaleert!en!er!plots!een!bom!ontploft!in!het!gezin”.!Dit!was! een! gevoel! waar! moeder! mee! verveeld! zat.! Het! antwoord! dat! ze! hierop! kreeg! van! de! procesbegeleider,!was!voor!haar!teleurstellend!en!onduidelijk.!Vervolgens!had!de!procesbegeleider! beloofd! om! na! enkele! weken! terug! contact! op! te! nemen! met! het! gezin! om! na! te! gaan! hoe! alles! verloopt,! maar! er! werd! nooit! contact! opgenomen.! Moeder! betreurt! dit.! Ze! heeft! het! gevoel! dat! wanneer! het! dossier! bij! Columbus! wordt! afgesloten,! de! deur! ook! effectief! volledig! wordt! dicht! getrokken.! ! Duur!en!intensiviteit!ondersteuning|!Vijf!geïnterviewde!ouders!(n!=!5)!vonden!de!ondersteuning!te! kort!en!vaak!ook!te!intensief.!Een!moeder!en!vader!vertelden!dat!ze!akkoord!waren!met!de!afronding! van! de! ondersteuning.! Hun! dossier! is! pas! twee! maanden! geleden! afgesloten! en! de! behoefte! voor! nieuwe!hulp!is!er!momenteel!nog!niet.!Ze!zijn!er!zich!van!bewust!dat!de!behoefte!wel!opnieuw!kan! komen.!Vader!gaf!aan!dat!ze!wel!altijd!geweten!hadden!dat!de!ondersteuning!na!drie!maanden!ten! einde!liep,!maar!die!drie!maanden!gingen!heel!snel!voorbij.!! ! “Het!is!een!korte!periode!en!als!de!tijd!om!is,!zijn!ze!daar!consequent!over.”!! “Plots!was!het!gedaan”.!! ! De! afronding! gebeurde! echter! op! een! cruciaal! moment.! De! jongere! was! op! dat! moment! opnieuw! gestopt! met! school! en! het! liep! opnieuw! moeilijk! thuis.! De! ouders! hebben! vervolgens! opnieuw! contact! opgenomen! met! de! begeleider! van! Columbus! om! te! vragen! wat! ze! moesten! doen! in! deze! crisissituatie.! De! begeleider! heeft! het! voorstel! gedaan! om! nog! eens! langs! te! komen! en! de! ouders! waren! hier! heel! erg! mee! opgezet.! De! ondersteuning! van! Columbus! was! toen! dus! al! afgesloten.! Tijdens! dit! gesprek! werd! gezamenlijk! beslist! om! de! situatie! terug! aan! te! melden! bij! het! CBJ,! voor! verdere!opvolging.!De!jongere!zelf!ging!hier!niet!mee!akkoord.!Zowel!moeder!als!vader!gaven!aan!dat! de!ondersteuning!langer!mocht!duren.!Moeder!vulde!aan!dat!de!cursus!‘ouderlijke!vaardigheden’!–! die! werd! opgestart! tijdens! de! ondersteuning! van! Columbus! –! als! extra! ondersteuning! dan! ook! welkom!was.!Vervolgens!werd!aangegeven!dat!de!contacten!in!het!begin!van!de!ondersteuning!ook! wat! frequenter! mochten! zijn.! Tijdens! de! ondersteuning! is! er! een! overschakeling! geweest! van! procesbegeleider.!Ze!hebben!ervaren!dat!hun!aanpak!divers!was.!Bij!de!tweede!begeleider!werd!er! korter!op!de!bal!gespeeld,!maar!men!zat!toen!ook!al!verder!in!het!proces.!Er!werd!een!actievere!en! directe!werkmethode!gehanteerd.!Dit!lag!hen!meer,!ook!omdat!de!ondersteuning!zeer!kort!is.!In!de! laatste! anderhalve! maand! van! de! ondersteuning! ging! er! elke! week! een! gesprek! door.! In! het! begin! zaten!er!vaak!twee!weken!tussen!de!gesprekken.!Men!had!het!gevoel!dat!dit!wel!lang!was.!Op!het! einde! voelde! men! dat! de! ondersteuning! intensiever! was,! maar! dat! die! intensieve! werkwijze! wel! 146! !


hielp.!Deze!aanpak!was!beter,!alhoewel!men!voelde!dat!het!heel!erg!intensief!was!tussen!alle!andere! werk! door! (bijvoorbeeld! huishouden,! werksituatie,! …).! Men! vindt! dan! ook! dat! de! ondersteuning! langer!mocht!duren!en!minder!intensief!mocht!opgezet!worden,!maar!die!intensieve!werkwijze!was! nodig! indien! men! iets! wilde! bereiken! in! die! korte! periode.! De! jongere! vertelde! dat! er! minder! gesprekken!mochten!zijn!en!was!geen!voorstander!van!de!ondersteuning.! ! Een!moeder!vertelde!dat!zij!en!haar!man!eigenlijk!tegenstrijdig!stonden!tegenover!de!afronding!van! het!dossier.!Ze!vonden!het!beiden!jammer!dat!de!procesbegeleider!gedurende!de!ondersteuning!alle! problemen!binnen!het!gezin!oprakelde,!om!dan!uiteindelijk!na!drie!maanden!de!ondersteuning!af!te! sluiten.! De! ouders! hadden! het! gevoel! dat! ze! opnieuw! met! hun! rug! tegen! de! muur! stonden! en! opnieuw! mochten! beginnen! met! het! zoeken! naar! een! oplossing.! Vanuit! Columbus! werden! er! adressen! doorgegeven! zodat! de! ouders! contact! konden! opnemen! met! andere! hulpverlening,! maar! de! ouders! hebben! dit! ervaren! als! “terug! van! nul! beginnen”.! Bij! nieuwe! hulpverlening! zouden! ze! opnieuw!hun!levensverhaal!moeten!vertellen!en!zou!alles!opnieuw!opgerakeld!worden.!! ! “We! hebben! ons! elke! week! moeten! opofferen! voor! de! ondersteuning! en! op! een! bepaald! moment!zie!je!dan!dat!er!iets!positiefs!in!het!vooruitzicht!is!en!plots!wordt!de!ondersteuning! afgerond.”! ! Het!gezin!werd!als!het!ware!volledig!uit!zijn!ritme!gehaald!om!gedurende!een!korte!periode!intensief! te!werken!rond!de!problemen.!De!ouders!hebben!het!gevoel!dat!ze!er!veel!uit!geleerd!hebben,!maar! dat! ze! uiteindelijk! met! hun! problemen! werden! achter! gelaten.! Voor! hen! mocht! de! ondersteuning! langer!duren!en!minder!intensief!worden!opgezet.!Ze!aanzien!de!‘kortdurende’!interventie!dan!ook! als!een!nadeel.!Eigenlijk!stonden!ze!terug!even!ver!als!voor!de!ondersteuning.!Deze!moeder!en!een! andere! ouder! gaven! aan! dat! de! ondersteuning! na! een! tijdje! een! sleur! werd! omdat! er! wekelijks! gesprekken!gepland!stonden.!Er!was!te!weinig!tijd!tussen!de!gesprekken!waardoor!men!het!gevoel! had! dat! ze! elke! week! hetzelfde! verhaal! vertelden.! Moest! een! gesprek! met! een! regelmaat! van! veertien!dagen!gepland!worden,!zou!er!meer!verteld!kunnen!worden.!! ! Een!andere!moeder!denkt!dat!het!aantal!noodzakelijke!gesprekken!van!situatie!tot!situatie!verschilt,! maar!bij!hen!mochten!er!wat!meer!gesprekken!gepland!worden!en!mocht!de!ondersteuning!langer! geduurd!hebben.!Het!gezin!was!bijna!tot!een!besluit!gekomen!en!het!maken!van!duidelijke!afspraken! was! bijna! afgerond,! maar! op! dat! cruciaal! moment! moest! de! ondersteuning! afgerond! worden.! De! afronding!kwam!er!ook!mede!door!het!feit!dat!de!ene!partij!had!afgehaakt,!maar!moeder!geloofde! wel!in!een!positief!resultaat.!Een!kans!om!verdere!ondersteuning!te!organiseren!was!onmogelijk!en! dat! betreurde! moeder.! Een! jongere! vertelde! dat! de! begeleiding! voor! haar! te! lang! heeft! geduurd.! Twee!jongeren!vonden!de!gesprekken!nogal!saai!en!vervelend.!! ! Gespreksmomenten! |! Het! moment! waarop! de! gesprekken! doorgingen! werden! door! sommige! jongeren!soms!als!vervelend!ervaren.!Een!moeder!vertelde!dat!de!kinderen!na!een!lange!schooldag! al!redelijk!moe!waren!en!dan!moest!er!nog!een!lang!en!zwaar!gesprek!doorgaan.!De!dochter!bevesE tigde! dat! dit! inderdaad! soms! heel! lastig! was,! want! de! gesprekken! duurden! vaak! vrij! lang.! Ook! een! 147! !


andere! jongere! formuleerde! een! kritische! opmerking! rond! het! moment! van! de! gesprekken.! De! jongere! werd! aangemeld! door! het! CLB! omwille! van! schoolproblemen.! Ze! gaf! de! kritiek! dat! ze! het! vervelend!vond!dat!ze!voor!de!gesprekken!van!Columbus!uit!de!les!werd!gehaald.!Het!was!voor!haar! belangrijk!dat!ze!zich!herpakte!op!school!en!ze!wou!hieraan!werken.!Het!feit!dat!ze!uit!de!les!werd! gehaald,! zorgde! ervoor! dat! ze! lessen! moest! missen.! Ze! had! het! gevoel! dat! hier! te! weinig! rekening! mee!werd!gehouden!en!had!dan!ook!liever!gehad!dat!de!gesprekken!in!de!pauze!of!na!school!werden! gepland.!Vooral!op!het!laatste!van!de!ondersteuning!begon!dit!voor!haar!door!te!wegen.!Een!broer! van!een!begeleidde!jongere!gaf!aan!dat!hij!eerst!geen!goed!gevoel!had!bij!de!gesprekken!omdat!de! gesprekken!voor!hen!op!woensdagnamiddag!werden!gepland!en!dit!belemmerde!hem!om!met!zijn! vrienden!te!spelen.!In!de!plaats!daarvan!moest!hij!gaan!spreken!en!dit!vond!hij!niet!zo!leuk.!! ! Negatief! gevoel! |! Een! moeder! had! geen! positief! gevoel! bij! de! ondersteuning.! Het! leeftijdsverschil! tussen! de! procesbegeleiders! en! moeder! gaf! moeder! een! onaangenaam! gevoel.! Moeder! slaagde! er! niet!in!haar!problemen!te!vertellen!aan!twee!jonge!mensen!die!zelf!geen!kinderen!hebben!en!over! weinig! levenservaring! beschikken.! Naar! moeders! mening! kunnen! ze! haar! niet! begrijpen.! Hierdoor! verliepen!de!contacten!niet!zo!goed.!Moeder!had!het!gevoel!dat!ze!beter!met!haar!zoon!kon!spreken! wanneer! ze! alleen! waren.! De! aanwezigheid! van! de! procesbegeleiders! gaf! hen! een! geremd! gevoel! tegenover! elkaar.! De! begeleiding! had! dan! ook! geen! nut,! maar! moeder! beseft! dat! dit! ook! aan! haar! kan! liggen.! Zowel! moeder! als! haar! zoon! vroegen! zich! al! snel! af! waar! ze! eigenlijk! mee! bezig! waren.! Verder!had!moeder!ook!het!gevoel!dat!de!begeleiders!zelf!de!afspraken!regelden!en!voorzegden!wat! moeder!tegen!haar!zoon!moest!zeggen.!Ze!had!het!gevoel!onvoldoende!inspraak!te!krijgen!en!dat!er! haar! dingen! werden! opgedragen,! wat! eveneens! remmend! werkte.! Voor! haar! zoon! was! het! enorm! confronterend.!Het!was!voor!hen!ook!niet!duidelijk!wat!er!precies!van!hen!verwacht!werd!en!wat!de! bedoeling! was.! Ze! moesten! meer! met! elkaar! praten,! maar! moeder! zei! dat! haar! zoon! elke! dag! veel! aan!haar!vertelt!omtrent!zijn!gevoelens!en!dergelijke!meer.!Wat!moest!er!dan!verteld!worden?! ! 3)'Welke'blijvende'veranderingen'ervaren'gezinnen'expliciet'door'de'ondersteuning?' !

Positieve!veranderingen!op!lange!termijn! ! Herstel!van!communicatie!|!Zes!ouders!(n!=!6)!en!zes!jongeren!(n!=!6)!hebben!het!gevoel!dat!door!de! ondersteuning! van! Columbus,! de! communicatie! beter! verloopt.! Het! herstel! van! de! communicatie! binnen!het!gezin!is!belangrijk!geweest.!Een!moeder!beschrijft!dat!ze!hebben!ingezien!dat!er!op!een! verkeerde!manier!werd!gecommuniceerd!naar!elkaar!toe!en!er!werd!geleerd!om!hier!anders!mee!om! te! gaan.! Ze! hebben! geleerd! om! te! luisteren! en! hun! gevoelens! te! uitten! in! plaats! van! alles! op! te! kroppen.!Hierdoor!is!de!band!tussen!moeder!en!dochter!veel!hechter!geworden!en!beiden!zijn!zeer! blij!met!de!herstelde!communicatie.!Ook!moeder!en!stiefvader!hebben!geleerd!om!terug!naar!elkaar! te! luisteren.! Dit! zorgt! ervoor! dat! er! minder! spanningen! zijn! en! dat! gevoelens! minder! worden! opgestapeld.!Twee!moeders!en!een!dochter!ervoeren!dat!–!door!de!betere!communicatie!–de!rust!in! huis! terugkeerde.! De! ene! moeder! was! tevreden! dat! de! sfeer! in! huis! verbeterde! en! de! spanningen! afnamen.! De! andere! moeder! had! er! een! goed! gevoel! over! omdat! ze! op! die! manier! wist! dat! verandering!mogelijk!was.! ! 148! !


!“Vroeger! was! het! steeds! op! de! toppen! van! de! tenen! lopen! en! woorden! moesten! worden! afgewogen.!Vooral!dat!aspect!was!een!heel!stuk!verbeterd.”!! ! Een!meisje!merkt!vooral!op!dat!er!een!beter!klik!is!ontstaan!tussen!haar!en!vader!en!dat!ze!nu!meer! kunnen!spreken!met!elkaar!over!bijvoorbeeld!de!problemen!thuis.!Een!moeder!vertelde!dat!ze!twee! dochters!heeft!die!alles!opkroppen!en!die!dan!plots!ontploffen.!Door!de!ondersteuning!en!door!de! begeleiding! van! het! dagcentrum! –! voor! de! jongste! dochter! –! gaan! de! kinderen! sneller! zeggen! wanneer!er!iets!is.!Voor!mama!is!dit!een!zeer!grote!verandering!en!dit!heeft!een!grote!betekenis!voor! haar.!Van!moeder!moeten!de!kinderen!niet!elke!dag!spreken,!maar!ze!is!blij!dat!meer!vertellen!lukt.!! ! De! jongste! dochter! bevestigde! dat! het! beter! lukt! om! te! spreken! tegen! moeder! in! plaats! van! te! roepen!en!te!ontploffen.!Terwijl!een!moeder!aangaf!dat!er!geen!veranderingen!zijn!ontstaan!op!vlak! van!communicatie!door!de!ondersteuning,!vertelde!de!oudste!jongere!dat! er!wel!veranderingen! te! merken! zijn! en! dat! er! een! beetje! resultaat! is.! Moeder! slaagt! er! nu! in! om! te! telefoneren! met! de! biologische!vader!van!de!kinderen.!Communiceren!was!voor!de!ondersteuning!heel!moeilijk.!Nu!lukt! het!om!vijf!minuten!te!telefoneren,!! ! “Het!is!misschien!maar!vijf!minuten,!maar!het!is!toch!vijf!minuten”.!! ! Moeder!kon!beamen!dat!dit!misschien!wel!wat!beter!loopt!terwijl!die!communicatie!er!vroeger!niet! was.!Dit!resultaat!is!voor!haar!minder!duidelijk!in!vergelijking!met!de!kinderen.!Moeder!denkt!dat!dit! misschien!komt!omdat!zij!het!anders!bekijkt.!! ! Naleven! van! afspraken! |! Verschillende! ouders! (n! =! 7)! vermeldden! dat! het! maken! en! naleven! van! afspraken! soms! moeilijk! lag.! Een! moeder! en! haar! dochter! vermeldden! dat! zowel! de! ouders! als! de! jongere! de! afspraken! moesten! naleven.! Het! was! ‘geven! en! nemen’,! maar! na! een! tijdje! verliep! dit! redelijk! goed.! Een! andere! moeder! vond! het! een! redelijk! ‘zacht’! systeem! omdat! –! wanneer! de! afspraken! niet! worden! nageleefd! –! men! niets! in! handen! had.! Drie! ouders! doen! tot! op! heden! nog! steeds! beroep! op! de! gemaakte! afspraken.! Een! moeder! gaf! aan! dat! ze! het! positief! vindt! dat! de! afspraken!duidelijk!op!papier!genoteerd!staan.!Op!die!manier!verliep!het!nakomen!van!de!afspraken! redelijk!goed.!Soms!moeten!de!ouders!nog!eens!ingrijpen!bij!het!ontstaan!van!een!ruzie!tussen!de! kinderen!of!wanneer!de!kinderen!een!grote!mond!opzetten!naar!moeder!toe.!Op!dat!moment!wordt! er! terug! gegrepen! naar! de! afspraken.! De! afspraken! werken! in! dit! gezin! nog! steeds.! Twee! andere! ouders!vertelden!dat!ze!nog!steeds!op!dezelfde!manier!aan!de!gemaakte!afspraken!werken.!De!ene! dag!gaat!het!beter!dan!de!andere!dag,!maar!ze!proberen!het!nog!altijd!in!de!positieve!zin!te!krijgen.! Dit!dossier!werd!pas!in!februari!afgesloten.!Een!dochter!vertelde!dat!ze!het!gevoel!had!dat!het!thuis! moest!verbeteren.!Dochter!deed!dan!ook!haar!best!om!thuis!niets!verkeerd!te!doen,!om!zo!tijdens!de! gesprekken!goede!punten!te!kunnen!vertellen.!Dochter!geloofde!er!ook!in!en!ze!vertelde!dat:! ! “Als!je!er!zelf!niet!in!gelooft,!zal!het!ook!niet!gaan.”!! ! 149! !


Dochter!gaf!verder!aan!dat!de!afspraken!thuis!eigenlijk!niet!werden!nageleefd!en!dat!dit!eigenlijk!wel! de! bedoeling! was.! Ook! op! vandaag! worden! de! afspraken! van! Columbus! niet! meer! gehanteerd.! De! ouders! hebben! wel! geleerd! om! zelf! afspraken! te! maken! en! oplossingen! te! zoeken.! Een! vader! en! dochter! gaven! aan! dat! de! afspraken! op! vandaag! niet! meer! worden! nageleefd! omdat! er! zich! geen! problemen! meer! voordoen.! Er! wordt! hier! ook! niet! meer! over! gesproken.! De! veranderingen! zijn! weldegelijk!blijvend.!Voor!vader!is!dit!een!afgesloten!hoofdstuk.! ! Schoolsituatie!|!Drie!meisjes!vertelden!dat!de!situatie!op!school!positief!evolueerde.!De!ene!jongere! mocht! normaal! geen! nieuw! schooljaar! starten! op! dezelfde! school,! maar! ondanks! de! positieve! wending!kreeg!ze!een!tweede!kans.!Nu!verloopt!alles!zeer!goed.!Een!ander!meisje!is!gedurende!het! schooljaar! veranderd! van! school.! Moeder! vertelde! dat! het! tot! nu! toe! heel! goed! gaat! en! dat! haar! punten!veel!verbeterd!zijn.!! Moeder! gaf! aan! dat! dochter! soms! nog! eens! niet! naar! school! wil! –! vooral! omwille! van! een! pestprobleem!–!maar!dat!het!dagcentrum!moeder!dan!helpt.!Tot!nu!toe!lukt!het!opnieuw!goed.! ! Gedragsveranderingen! |! Drie! ouders! formuleerden! dat! veranderingen! op! vlak! van! gedrag! blijvend! zijn!geweest.!Een!vader!en!zijn!dochter!vertelden!dat!alle!problemen!snel!van!de!baan!waren.!Vader! ziet!dat!zijn!dochter!nu!meer!aanvaardt!wat!er!gezegd!wordt,!terwijl!ze!vroeger!geen!opmerkingen! duldde.!Ze!heeft!ook!meer!respect!gekregen!ten!aanzien!van!haar!vader!en!stiefmoeder,!waardoor!er! wederzijds! respect! is! ontstaan.! Vooral! het! vierdaagse! verblijf! op! de! zorgboerderij! heeft! –! volgens! vader! –! hiertoe! bijgedragen.! Deze! maatregel! kreeg! de! jongere! door! Columbus! opgelegd! naar! aanleiding!van!diefstal.!Een!moeder!vertelde!dat!er!een!aantal!veranderingen!gebleven!zijn!en!dat!de! situatie!nog!steeds!verbetert.!Het!gedrag!van!de!kinderen!verbeterde!naargelang!de!ondersteuning! evolueerde.!Het!valt!moeder!op!dat!het!thuis!veel!gemakkelijker!gaat!en!dat!de!kinderen!hun!gedrag! verbeterd! is,! waardoor! moeder! minder! stress! heeft.! Er! zijn! nog! een! aantal! mankementen! maar! moeder!is!zich!ervan!bewust!dat!die!niet!van!de!ene!dag!op!de!andere!op!te!lossen!zijn.!Als!mama! iets! vraagt,! luisteren! de! kinderen! en! doen! ze! meer! wat! er! gevraagd! wordt.! Er! wordt! minder! tegen! gestrubbeld.! Enkel! het! opstaan! is! nog! een! probleem,! maar! hierin! wordt! moeder! ondersteund! door! het!dagcentrum.!Er!zijn!minder!ruzies!en!het!is!rustiger!in!huis.!Volgens!moeder!komt!dit!vooral!door! de!ondersteuning!van!Columbus!en!de!begeleiding!vanuit!het!dagcentrum,!waar!de!jongste!dochter! haar!hart!kan!luchten.! ! “Ze!hadden!de!klik!gemaakt!waardoor!het!beter!ging.!Ze!beseften!dat!als!ze!het!nu!niet!doen,! dan! zijn! er! gevolgen.! Het! ging! alsmaar! gemakkelijker! en! het! ging! ook! beter! om! te! spreken! met!elkaar.!Vroeger!was!het!roepen!en!tieren!tegen!elkaar,!maar!dat!verbeterde.”! ! Een! moeder! merkte! vooral! op! dat! de! kinderen! meer! respect! kregen! voor! haar! als! ‘moeder’! en! dat! haar!positie!opnieuw!duidelijker!werd.!Ook!de!problemen!rond!het!slapengaan!van!de!jongste!zoon!–! die! werd! aangemeld! bij! het! CBJ! –! verbeterde! stapsgewijs.! Het! gedrag! van! de! andere! kinderen! verbeterde!eveneens,!enkel!met!de!oudste!zoon!loopt!het!moeilijk.!Voor!deze!jongere!werd!andere! hulpverlening!ingeschakeld.!

150! !


Een! jongere! haalde! aan! dat! de! veranderingen! er! gekomen! zijn! door! hemzelf.! Hij! zegt! dat! de! ondersteuning! eigenlijk! niet! echt! heeft! geholpen,! want! hetgeen! dat! veranderd! is,! is! er! gekomen! dankzij!zichzelf.! ! “Als! ik! zelf! niet! wil! verbeteren,! zal! ik! niet! verbeteren,! maar! als! ik! dat! wel! wil,! zal! ik! wel! verbeteren.!Er!zijn!veranderingen!doordat!ik!dit!zelf!zo!wou.”!! ! Hij!formuleerde!dat!hij!rustiger!is!geworden!en!minder!snel!boos!wordt.!Verder!vertelde!hij!dat!hij!de! inzichten!en!technieken!die!zijn!ouders!hebben!aangeleerd!door!de!ondersteuning!wel!zag!opduiken! binnen!het!gezin.!De!andere!zoon!vertelde!dat!zijn!ouders!nu!strenger!zijn!geworden.!Er!werd!door! de! ouders! meer! structuur! geïmplementeerd! in! huis! en! er! werden! concrete! afspraken! gemaakt.! Uiteindelijk! is! de! situatie! veel! beter! in! vergelijking! met! de! situatie! van! voor! de! ondersteuning,! verklaarde! de! begeleidde! jongere.! Of! de! veranderingen! blijvend! zijn! op! lange! termijn! is! nog! niet! duidelijk!aangezien!het!dossier!pas!twee!maanden!voor!het!interview!werd!afgerond.! ! Stapsgewijs! proces! naar! verandering|! Drie! gezinnen! formuleren! dat! de! ondersteuning! een! stapsgewijs!proces!is!naar!verbetering.!Een!moeder!en!dochter!vertelden!dat!de!ondersteuning!–!in! eerste!instantie!–!niet!veel!had!opgeleverd!want!wanneer!men!de!ondersteuning!wilde!afsluiten,!is! dochter!opnieuw!weggelopen.!Daarna!werden!er!opnieuw!enkele!afspraken!geregeld.!Moeder!heeft! het!gevoel!dat!het!momenteel!niet!in!dochter!omgaat!om!van!huis!weg!te!lopen.!Ze!haalde!aan!dat! het!vertrouwen!in!dochter!al!een!stuk!is!terug!gekeerd.!De!ondersteuning!heeft!naar!de!dochter!haar! mening! wel! een! stuk! geholpen! om! dat! vertrouwen! terug! te! krijgen.! Dochter! vindt! dat! de! ondersteuning! geholpen! heeft! om! dat! vertrouwen! op! te! bouwen.! Moeder! vertelde! dat! het! vertrouwen! stapsgewijs! wordt! opgebouwd! door! bijvoorbeeld! elke! week! te! tonen! dat! wanneer! dochter!uitgaat,!ze!op!het!afgesproken!uur!naar!huis!komt.!Of!het!vertrouwen!werd!opgebouwd!door! de!begeleiding,!denkt!moeder!niet,!maar!ze!hebben!wel!geleerd!om!er!op!een!andere!manier!mee! om!te!gaan.!! ! “Je!moet!je!kind!telkens!opnieuw!de!kans!geven!en!daardoor!verleg!je!zelf!de!lat.!Zonder!dat! je!daarbij!stil!staat!voel!je!dat!het!geleidelijk!aan!wel!gaat,!met!stappen!vooruit!en!soms!ook! wel!terug!achteruit.”!! ! Moeder! gaf! aan! dat! de! ondersteuning! vooral! een! aanzet! is! geweest! om! het! terug! beter! te! krijgen,! een!opstap!naar!verbetering,!ook!voor!de!volledige!gezinssituatie.!De!ouder!–!kindrelatie!opbouwen! gaat!naar!moeders!mening!moeilijk!omdat!het!zoveel!met!vertrouwen!te!maken!heeft,!maar!dochter! gaf!aan!dat!ze!haar!mama!vroeger!nooit!een!knuffel!zou!geven!als!ze!zag!dat!haar!mama!verdrietig! was.!Toen!het!gezin!tijdens!een!gesprek!moest!opschrijven!wat!ze!van!elkaar!vinden,!dan!beseften!ze! dat!ze!elkaar!graag!zien.!Wanneer!de!dochter!nu!ziet!dat!mama!verdrietig!is,!zal!ze!sneller!een!knuffel! geven.!Dochter!heeft!nu!meer!het!gevoel!dat!het!haar!mama!is.!Dochter!is!ook!opener!tegen!moeder! en!ziet!daar!wel!veel!verandering!in.!De!begeleiding!en!de!zaken!die!erachter!zijn!gebeurd!hebben! enkel! maar! positieve! gevolgen! gehad! voor! het! gezin.! De! begeleiding! heeft! moeder! aangezet! tot! dieper!handelen!en!denken.!Mama!en!papa!zijn!ondertussen!uit!elkaar!geweest!en!zijn!nu!terug!bij! 151! !


elkaar! en! moeder! vindt! dat! Columbus! daar! de! aanzet! toe! geweest! is.! Ze! zijn! terug! bij! elkaar! en! moeder!zegt!dat!ze!na!22!jaar!getrouwd!te!zijn,!nog!nooit!zo!dicht!bij!elkaar!hebben!gestaan.! ! ! Gebrek!aan!veranderingen!op!lange!termijn! ! Gedragsverandering!|!Bij!een!gezin!is!–!door!de!ondersteuning!–!het!druggebruik!van!de!oudste!zoon! aan!het!licht!gekomen.!Moeder!heeft!het!gevoel!dat!haar!zoon!vooral!zijn!best!heeft!gedaan!tijdens! de!ondersteuning,!om!daarna!terug!zijn!gang!te!gaan.!Het!druggebruik!is!niet!gestopt!en!op!vlak!van! gedrag! verloopt! het! met! ups! en! downs.! Het! gedrag! van! de! andere! kinderen! is! wel! gunstig! geëvolueerd.!De!moeder!die!zelf!de!ondersteuning!heeft!stopgezet,!gaf!aan!dat!haar!zoon!gedurende! een! drietal! weken! goed! zijn! best! heeft! gedaan.! Maar! daarna! zag! moeder! een! terugval.! Uiteindelijk! ziet!ze!geen!enkele!blijvende!verandering.!De!ondersteuning!heeft!naar!haar!gevoel!geen!enkel!nut! gehad.!! ! Naleven! van! afspraken! |! Het! maken! van! die! afspraken! verliep! goed! evenals! de! opvolging! ervan.! Maar! na! een! paar! maanden! is! het! naleven! van! de! afspraken! beginnen! af! te! zwakken! en! verliep! de! naleving!van!de!afspraken!met!ups!en!downs.!Daarom!werd!Columbus!terug!ingeschakeld,!maar!al! snel!bleek!dat!moeder!en!dochter!niet!tot!een!akkoord!konden!komen.!Het!naleven!van!de!afspraken! verloopt!nu!helemaal!niet!goed.!Zowel!moeder!als!dochter!zien!op!vandaag!geen!enkele!verandering! die!blijvend!is!geweest.!Het!gaat!niet!goed!tussen!moeder!en!dochter.!! ! “Voor! het! moment! gaat! het! zeker! niet! tussen! mij! en! mijn! dochter,! maar! je! voelt! dat! waarschijnlijk!wel.!Het!gaat!niet.!’T!Is!geen!avance.!De!ene!dag!is!het!beter!dan!de!andere,! maar!vandaag!zie!ik!al!aan!haar!gezichtsuitdrukking!dat!het!niet!gaat.!Ik!ga!haar!het!meest! van!al!mijden.”! ! De!ondersteuning!heeft!voor!moeder!wel!aan!haar!verwachtingen!voldaan,!maar!dan!vooral!op!korte! termijn.!Op!lange!termijn!liep!het!opnieuw!mis.! Het!herstel!tussen!een!meisje!en!haar!vader!heeft!geen!stand!gehouden.!De!dochter!gaat!niet!meer! naar!de!vader!en!ook!bij!de!jongste!dochter!verloopt!het!terug!moeilijker.!De!vriendin!van!papa!blijft! een! moeilijk! punt.! Moeder! formuleerde! dat! de! andere! veranderingen! wel! gebleven! zijn! en! dat! de! situatie!nog!steeds!in!positieve!zin!evolueert.!! Een! andere! moeder! vindt! dat! de! ondersteuning! geen! nut! heeft! gehad.! Tijdens! de! ondersteuning! bleek!al!snel!dat!het!maken!van!afspraken!niet!hielp!aangezien!de!jongere!niet!geïnteresseerd!was!in! de!ondersteuning!en!de!afspraken!niet!naleefde.!Moeder!had!het!gevoel!dat!hij!ermee!lachte!en!ze! moest!hem!overtuigen!om!op!gesprek!te!gaan.!In!het!begin!merkte!moeder!kleine!veranderingen!op.! Moeder! denkt! dat! dit! vooral! kwam! doordat! hij! geschrokken! was! van! het! feit! dat! er! ondersteuning! werd! opgestart.! Ze! zei! dat! haar! zoon! wat! meer! zijn! manieren! begon! te! houden! en! er! werden! concrete!afspraken!gemaakt!rond!uitgaan!en!het!uur!van!thuiskomen.!Het!naleven!van!de!afspraken! is!eenmaal!gelukt,!maar!het!weekend!daarna!werden!de!afspraken!niet!meer!in!rekening!gebracht.! Wanneer!moeder!in!het!begin!van!de!ondersteuning!vroeg!hoe!de!jongere!het!op!school!had!gesteld,! 152! !


slaagde! hij! erin! hierop! te! antwoorden.! De! communicatie! verbeterde,! maar! ook! dit! vervaagde! na! enige!tijd.!De!veranderingen!hebben!niet!lang!stand!gehouden.!De!zoon!had!min!of!meer!het!gevoel! dat! er! binnenshuis! dingen! verbeterden! door! afspraken! te! maken! en! meer! te! luisteren! naar! zijn! ouders!in!plaats!van!zijn!eigen!zin!te!doen.!Hij!gaf!aan!dat!het!in!het!begin!lukte!om!de!afspraken!na! te!komen,!maar!op!het!einde!moest!het!voor!hem!niet!meer.!Dit!schrijft!hij!toe!aan!het!feit!dat!hij! toen! wat! ouder! werd.! Momenteel! gaat! het! opnieuw! wat! beter! tussen! moeder! en! zoon! naar! aanleiding! van! een! recent! incident,! maar! moeder! heeft! niet! het! gevoel! dat! deze! verbetering! een! gevolg! is! van! de! ondersteuning.! Door! de! ondersteuning! is! er! eigenlijk! geen! enkele! blijvende! verandering!in!stand!gebleven.! ! Bij!een!laatste!gezin!wordt!aangehaald!dat!er!opnieuw!sprake!is!van!een!situatie!waar!geen!beweging! in!komt.!Er!is!momenteel!sprake!van!gerechtelijke!bemiddeling.!Moeder!vindt!het!frustrerend!dat!ze! weet!dat!de!afspraken!er!liggen!en!dat!ze!weet!dat!het!mogelijk!was!om!te!communiceren!over!die! dingen,!maar!het!resultaat!is!er!niet!aangezien!het!niet!mogelijk!was!om!een!akkoord!te!sluiten.!De! jongere!geeft!aan!dat!er!wel!een!beetje!resultaat!is!op!vlak!van!communicatie!met!de!vader!van!de! kinderen.!Dit!resultaat!is!voor!haar!minder!duidelijk!in!vergelijking!met!de!kinderen.!Moeder!denkt! dat!dit!misschien!komt!omdat!zij!het!anders!bekijkt.!Ze!kijkt!meer!naar!wat!ze!wil!dat!verandert!en! naar!wat!nog!niet!afgerond!is.!Tijdens!de!ondersteuning!is!men!er!niet!in!geslaagd!om!een!akkoord!te! bereiken,!wat!betekent!dat!er!verder!weinig!verandering!mogelijk!was.! ! 4)' Wat' vinden' de' gezinnen' anders' aan' het' Columbusexperiment' in' vergelijking' met' andere' ondersteuning/begeleiding/hulpverlening?' ! Consulent!van!het!CBJ/JRB! ! Gesprekken! met! de! consulent! van! het! CBJ! of! van! de! sociale! dienst! van! de! Jeugdrechtbank! worden! door! vijf! ouders! (n! =! 5)! als! anders! ervaren.! Bij! een! gezin! is! er! voor! de! oudste! zoon! momenteel! opvolging! vanuit! het! CBJ.! De! gesprekken! met! de! consulent! verlopen! naar! moeders! aanvoelen! vrij! goed.! Ze! vertelde! dat! de! consulent! de! jongere! wel! strenger! aanpakte! in! vergelijking! met! de! procesbegeleider!van!Columbus.!De!begeleider!kon!ook!wel!streng!uithalen,!maar!dit!leverde!geen! resultaten! op.! Wanneer! de! consulent! streng! optreedt,! wordt! er! meer! gewezen! op! de! mogelijke! gevolgen!van!negatief!gedrag!en!wordt!er!sterker!geconfronteerd.!Moeder!vertelde!dat!dit!wel!nodig! is! bij! haar! zoon! en! dat! dit! dus! een! positieve! aanpak! is! van! de! consulent.! Een! andere! moeder! en! dochter!hebben!tot!op!heden!ook!nog!gesprekken!met!de!consulent!van!het!CBJ.!Moeder!zei!dat!die! gesprekken!volledig!anders!zijn!in!vergelijking!met!de!gesprekken!van!Columbus.! ! “Je! kunt! die! gesprekken! niet! echt! vergelijken.! Bij! het! CBJ! kan! je! vragen! stellen! en! op! die! vragen!krijg!je!een!antwoord,!meer!niet.!Ze!zeggen!wel!dat!ze!de!problemen!verstaan,!maar! daarna!is!het!gesprek!snel!gedaan.!Je!wordt!er!niet!veel!slimmer!van.”!! ! Tijdens!de!gesprekken!met!de!consulent!wordt!er!vooral!naar!oplossingen!gezocht!en!de!consulent! komt! de! oplossingen! voorstellen.! De! consulent! vraagt! wel! steeds! wat! moeder! van! de! oplossingen! 153! !


vindt!en!moeder!krijgt!de!mogelijkheid!om!aan!te!geven!of!ze!akkoord!gaat!met!de!oplossingen!of! niet.!Ze!krijgt!hier!veel!inspraak.!Met!sommige!voorstellen!gaat!moeder!niet!akkoord,!maar!moeder! geeft!aan!dat!de!consulent!dit!dan!begrijpt.!Moeder!ervoer!wel!dat!ze!beter!kon!spreken!tegen!de! begeleider! van! Columbus.! Met! de! consulent! worden! meer! praktische! afspraken! gemaakt! (bijvoorbeeld:!dochter!wil!alleen!gaan!wonen,!welke!mogelijke!oplossingen!zijn!er).!Moeder!gaf!aan! dat! er! ook! wel! wordt! geluisterd! naar! iedereen,! maar! dat! het! is! toch! niet! hetzelfde! is! als! bij! de! begeleiding!van!Columbus.!Moeder!voelde!zich!meer!op!haar!gemak!bij!de!begeleider!van!Columbus.! Ze!kan!moeilijk!verklaren!hoe!dit!komt.! ! “Misschien!komt!dat!omdat!het!de!persoon!is!waar!ik!het!eerst!contact!mee!heb!gehad?”! ! Een! moeder! –! waarvan! haar! zoon! momenteel! verder! begeleid! wordt! door! een! consulent! van! de! jeugdrechtbank!–!gaf!aan!dat!ze!op!de!jeugdrechtbank!eigenlijk!niet!zoveel!zeggen.!Moeder!heeft!de! indruk!dat!de!consulent!niet!echt!rekening!houdt!met!de!gezinssituatie.!Moeder!kon!niet!echt!met! haar! spreken! en! had! het! gevoel! dat! er! niet! naar! haar! verhaal! werd! geluisterd.! Moeder! heeft! het! gevoel!dat!ze!haar!zoon!beschermen!en!moeder!niet!helpen!met!haar!problemen.!Ze!vraagt!haar!dan! ook! af! waarom! zij! naar! de! sociale! dienst! moest! langsgaan.! Hoe! haar! zoon! de! gesprekken! ervaart,! weet!ze!niet!want!hij!is!nog!niet!op!gesprek!geweest.!Een!vader!is!vroeger!–!met!zijn!stiefzoon!–in! aanraking! gekomen! met! de! jeugdrechtbank! en! daarmee! heeft! vader! slechte! ervaringen! gehad.! Hij! vond!het!systeem!van!de!jeugdrechtbank!helemaal!verkeerd!en!heeft!er!heel!wat!bedenkingen!bij.! Hij!vertelde!dat!er!met!de!rechten!van!het!kind!werd!gezwaaid!en!niet!met!de!wederzijdse!rechten! en!plichten.!Vader!vertelde!dat!ze!bij!Columbus!niet!met!rechten!en!plichten!stonden!te!zwaaien!en! dat!er!niet!meteen!een!oordeel!werd!geveld.!! ! Bij! een! eenoudergezin! werd! onlangs! een! maatschappelijk! onderzoek! via! de! jeugdrechtbank! georganiseerd! om! te! zien! hoe! de! kinderen! in! het! gezin! functioneren.! Een! jongere! ervoer! de! hulpverlener!als!iemand!die!gewoon!haar!job!aan!het!uitoefenen!was:!“dit!is!mijn!job!en!ik!doe!mijn! job”.!Hij!vond!dat!ze!bij!Columbus!meer!met!de!kinderen!begaan!waren.!Hij!had!het!gevoel!dat!ze!bij! Columbus!het!gezin!verder!wilden!helpen!terwijl!dit!bij!de!hulpverlener!van!de!sociale!studie!niet!zo! aanvoelde.! Moeder! denkt! dat! dit! ook! komt! door! de! tijdsdruk.! De! sociaal! assistent! van! de! jeugdrechtbank! moest! voor! de! zitting! van! de! rechtbank! haar! sociale! studie! af! hebben.! Moeder! gaf! aan!dat!er!ook!sprake!is!van!een!andere!manier!van!interviewen.!Ze!vertelde!dat!er!veel!vlugger!een! oordelend! en! veroordelend! geheel! in! hun! manier! van! werken! zit.! Moeder! vindt! dat! er! niet! echt! wordt!geluisterd!naar!beide!partijen.!! ! “Ze!hebben!de!andere!partij!nog!niet!gehoord!en!ze!leggen!al!zaken!op!tafel!en!vormen!al!een! oordeel.!Terwijl!in!Columbus!waren!ze!daar!sec!in.”!! ! ! Bij!Columbus!wist!men!niet!wat!de!ander!had!verteld!en!moeder!gaf!aan!dat!ze!dit!ook!niet!moesten! weten.!Moeder!vond!dit!goed.!Ze!proberen!dingen!te!nuanceren!en!bij!de!andere!hulpverlener!was! dit!niet!echt!het!geval.!De!manier!van!aanpak!vond!moeder!professioneel.!De!problemen!werden!op! een! andere! manier! aangepakt.! Moeder! stelt! zich! wel! de! vraag! waar! de! grens! ligt! tussen! het! 154! !


spontane/subjectieve! en! het! professionele.! De! soms! informele! omgang! van! de! begeleider! van! Columbus!heeft!voor!moeder!een!randkantje.!Het!bezoek!aan!de!boerderij!bijvoorbeeld,!is!wat!losser! en!informeler.!Maar!is!het!dan!ook!goed!om!niet!zo!strikt!te!zijn,!vraag!moeder!zich!af?!Naar!moeder! haar! mening! kan! dit! beïnvloedend! werken! en! moeder! vraag! zich! af! of! je! dat! wel! kan! doen! binnen! deze!context.!! ! “Is!dit!gunstig?!Op!die!manier!kan!je!mensen!beïnvloeden!en!heel!wat!manipuleren!en!dan!zie! je!soms!de!dingen!niet!meer!neutraal.”!! ! Tijdens!de!gesprekken!zelf!werd!er!formeel!en!professioneel!omgegaan!met!het!gezin!maar!tussenin! werd! er! informeel! omgegaan! met! het! gezin! (zoals! grappige! mailtjes! sturen).! Moeder! denkt! dat! dit! vooral!te!maken!heeft!met!het!feit!dat!ze!de!achtergrond!van!het!gezin!onvoldoende!kennen.! ! CLB/Leerlingenbegeleiding! ! Bij!vier!gezinnen!is!er!–!voor!of!na!de!ondersteuning!van!Columbus!–!beroep!gedaan!op!het!CLB!of! een!leerlingenbegeleider.!De!gesprekken!worden!door!de!ouders!en!jongeren!als!anders!ervaren.!Een! meisje!vertelde!dat!er!in!school!geen!vertrouwen!was!tussen!de!jongere!en!de!leerlingenbegeleider.! Ze! had! het! gevoel! dat! wanneer! ze! iets! in! vertrouwen! aan! de! leerlingenbegeleider! vertelde,! de! leerkrachten! alles! na! een! week! wisten.! Dit! gaf! haar! geen! prettig! gevoel.! Bij! Columbus! was! er! wel! vertrouwen!aanwezig!en!kon!er!over!verschillende!items!gesproken!worden.! Een! meisje! had! na! de! ondersteuning! van! Columbus! nog! een! gesprek! met! mensen! van! het! CLB! omtrent!een!pestprobleem!op!school.!Ze!zei!dat!ze!bij!het!CLB!sneller!een!probleem!aanpakken.!In! Columbus! werd! langer! gewacht! om! een! oplossing! aan! te! reiken.! De! dochter! vindt! het! beter! dat! er! snel!een!oplossing!wordt!gezocht!en!zeker!in!het!kader!van!het!pestprobleem.!De!moeder!–!die!de! ondersteuning!van!Columbus!zelf!stop!zette!–!!heeft!eveneens!ervaring!met!gesprekken!met!het!CLB.! Over! de! ondersteuning! van! Columbus! was! ze! niet! zo! tevreden.! Vooral! het! leeftijdsverschil! tussen! haar! en! de! procesbegeleiders! maakte! het! haar! moeilijk! om! open! te! zijn.! Moeder! gaf! aan! dat! de! gesprekken!met!de!begeleider!van!het!CLB!meer!volwassen!waren.!Moeder!zag!dat!die!mensen!meer! over! de! problemen! konden! meepraten.! Ze! kon! meer! zeggen! tegen! deze! persoon! en! voelde! zich! er! beter! bij.! Haar! zoon! had! ook! al! gesprekken! gehad! met! een! leerlingenbegeleider.! Hij! heeft! tegen! moeder! gezegd! dat! hij! beter! tegen! die! persoon! kon! spreken.! Moeder! denkt! dat! dit! vooral! komt! omdat!die!persoon!erg!kalm!bleef!tegenover!haar!zoon,!ook!al!had!hij!iets!mispeuterd.!Toen!moeder! een!gesprek!had!met!die!leerlingenbegeleider,!hoorde!ze!dat!hij!het!gewoon!was!om!met!jongeren!te! werken! en! rond! dergelijke! problematieken! te! spreken.! Moeder! had! het! gevoel! dat! de! twee! jonge! begeleiders!meer!in!het!werk!‘gesmeten’!waren!en!minder!met!de!problematiek!vertrouwd!waren.! Een!gesprek!met!het!CLB!heeft!de!zoon!nog!niet!gehad!aangezien!dit!recent!werd!opgestart.! ! In! het! begin! had! een! vader! het! moeilijk! met! de! ondersteuning! van! Columbus! en! stond! hij! er! wantrouwig! tegenover.! Dit! kwam! vooral! door! zijn! negatieve! ervaringen! met! andere! hulpverlening,! waaronder!het!CLB.!Dit!gevoel!is!verdwenen!door!het!feit!dat!de!begeleiders!open!kaart!speelden.! Vader! vindt! het! positief! dat! de! ondersteuning! vanuit! Columbus! niet! op! één! persoon! was! gericht,! 155! !


maar!dat!iedereen!erbij!werd!betrokken.!Vader!had!het!gevoel!dat!het!CLB!zich!enkel!op!de!jongere! richtte.!Hij!voelde!zich!door!het!CLB!niet!erkend!in!zijn!vaderrol!en!had!het!gevoel!dat!hij!de!‘slechte’! vader!was.!Bij!Columbus!was!dit!helemaal!niet!het!geval.!Hij!voelde!zich!gehoord!en!gerespecteerd.! Vooral!het!feit!dat!de!begeleiders!van!Columbus!open!kaart!speelden!heeft!hij!als!een!meerwaarde! ervaren!en!miste!hij!bij!de!begeleiding!van!het!CLB.!Deze!vader!heeft!ook!slechte!ervaringen!met!de! jeugdrechtbank!en!ondervond!dat!ze!met!de!rechten!van!het!kind!staan!te!zwaaien!en!niet!met!de! wederzijdse!rechten!en!plichten.!Vader!vertelde!dat!hij!deze!omgang!bij!het!CLB!terug!zag!opduiken.! Als! vader! het! CLB! moest! geloven,! moest! hij! stoppen! met! zijn! onregelmatig! werk! om! meer! tijd! te! maken!voor!zijn!dochter!en!om!meer!thuis!te!kunnen!zijn.!Dit!zag!vader!helemaal!niet!haalbaar!want! hij!heeft!een!inkomen!nodig.!De!manier!waarop!Columbus!werkte!en!de!problematiek!aanpakte!was! helemaal!anders!en!die!werkwijze!heeft!–!naar!vaders!mening!–!veel!meer!resultaten!opgeleverd!in! vergelijking!met!andere!ondersteuning.!De!dochter!vertelde!dat!ze!bij!Columbus!meer!luisterden!en! meer! ruimte! lieten! om! haar! het! verhaal! te! doen.! De! begeleiders! zochten! naar! een! oplossing! voor! allebei! de! partijen.! Het! meisje! merkte! bij! het! CLB! dat! er! wel! naar! haar! geluisterd! werd,! maar! ze! gingen!–!naar!haar!mening!–!heel!snel!oplossingen!aanbieden!zonder!dat!ze!het!hele!verhaal!hadden! gehoord.! Ze! geeft! aan! dat! het! CLB! eigenlijk! maar! de! helft! van! het! verhaal! wisten,! waardoor! de! aangereikte!oplossing!niet!altijd!de!beste!waren.!Het!meisje!vertelde!dat!er!bij!Columbus!eerst!in!de! puntjes!werd!uitgezocht!wat!er!gebeurd!was,!van!welke!problemen!er!sprake!was!en!pas!dan!werd! een!oplossing!gezocht!met!alle!betrokkenen.! ! Een! moeder! en! vader! vertelden! dat! ze! slechts! één! gesprek! hebben! gehad! bij! het! CLB.! Dat! gesprek! ging! vooral! over! de! studiekeuze.! Er! werd! niet! over! de! thuissituatie! gesproken.! Moeder! en! vader! vertelden!dat!ze!er!eigenlijk!niet!veel!mee!geholpen!zijn.!De!jongere!vertelde!dat!hij!eveneens!niet! veel!aan!de!gesprekken!van!het!CLB!heeft!gehad.!Het!CLB!wilde!spreken!rond!de!studiekeuze,!maar! de!jongere!vond!dat!er!niet!over!de!studiekeuze!werd!gesproken.!Ze!vroegen!vooral!wat!hij!allemaal! naar!school!doet.!Tijdens!de!gesprekken!van!Columbus!werd!meer!de!nadruk!gelegd!op!het!gedrag! thuis.!Er!werden!afspraken!gemaakt.!Bij!het!CLB!werd!soms!eens!over!de!thuissituatie!gesproken.! ! Therapie! ! Binnen! een! gezin! werd! er! voor! de! ondersteuning! van! Columbus! geen! beroep! gedaan! op! andere! hulpverlening! ten! aanzien! van! de! kinderen.! Moeder! zelf! had! therapie! gehad! bij! een! privé! –! psycholoog,!maar!dit!was!vooral!individueel!gericht,!zonder!betrokkenheid!van!de!context.!Dit!zorgde! soms! voor! spanningen! tussen! moeder! en! vader.! In! de! therapie! kreeg! moeder! tips! aangereikt! rond! het!sanctioneren!van!de!kinderen!–!zoals!zakgeld!afnemen!–!maar!vader!ging!hier!niet!mee!akkoord! waardoor!er!onderlinge!spanningen!ontstonden.!Positief!was!dat!bij!de!ondersteuning!van!Columbus! ook!de!vader!werd!betrokken!waardoor!het!mogelijk!was!om!tot!gezamenlijke!afspraken!te!komen.! Een!moeder!en!haar!dochter!hadden!geen!ervaring!met!jeugdhulpverlening.!Er!werd!in!het!verleden! enkel! beroep! gedaan! op! hulp! binnen! de! medische! sector.! Moeder! beschreef! dat! de! aanpak! van! Columbus! volledig! anders! aangezien! deze! ondersteuning! volledig! uit! de! medische! context! is! getrokken.!Bij!andere!hulpverlening!–!bijvoorbeeld!bij!een!opname!in!het!ziekenhuis!–!werd!moeder! terug!naar!huis!gestuurd!en!had!daarbij!het!gevoel!dat!ze!niets!kon!doen.!! ! 156! !


“Je!wordt!met!je!probleem!gewoon!terug!naar!huis!gestuurd.!Dan!is!het!bang!afwachten!tot! er! opnieuw! iets! gebeurt.! Daar! word! je! niet! aangeleerd! of! duidelijk! gemaakt! om! allemaal! samen!hulp!te!gaan!zoeken.!Je!wordt!naar!huis!gestuurd!en!je!staat!daar!en!vraagt!je!af!‘en! nu?’.!Het!is!gewoon!bang!afwachten!tot!er!weer!iets!serieus!gebeurt.”!! ! Moeder! vertelde! dat! er! bij! Columbus! heel! snel! werd! gereageerd! en! dat! men! onmiddellijk! werd! duidelijk!gemaakt!dat!Columbus!niet!met!het!groot!geschut!klaarstaat.!! ! “Er!wordt!een!zachte!aanpak!gehanteerd,!maar!het!is!wel!een!aanpak!want!anders!word!je! naar!huis!gestuurd!en!je!staat!daar.”!! ! Dochter! gaf! aan! dat! de! psychologen! die! ze! heeft! bezocht! luisteren! en! alles! opschrijven.! Dochter! moest!er!alleen!naartoe.!Eerst!had!ze!het!gevoel!dat!de!therapie!zou!helpen,!maar!uiteindelijk!heeft! dit! niets! teweeg! gebracht.! Bij! Columbus! werden! de! gesprekken! wel! gezamenlijk! georganiseerd.! Moeder!bevestigde!dat!ze!inderdaad!niet!bij!de!therapie!werd!betrokken.!Moeder!moest!af!en!toe! apart! gaan! en! er! werd! haar! dan! een! rapport! voorgelegd! met! wat! er! allemaal! werd! besproken! met! dochter.! Het! enige! wat! moeder! kon! doen! was! bevestigen! of! hetgeen! dochter! had! verteld! waar! of! niet!waar!was.!Meer!werd!er!van!moeder!niet!gevraagd.!Er!werden!geen!inspanningen!gevraagd.!Het! probleem!werd!individueel!bij!dochter!gelegd!en!moeder!moest!af!en!toe!langsgaan!om!de!stand!van! zaken! te! horen.! Moeder! had! ook! het! gevoel! dat! dochter! bij! de! psychologen! vertelde! wat! ze! zelf! wilde.!Moeder!had!dat!door.!Dat!leverde!dan!ook!niets!op.!Ondertussen!ging!de!situatie!van!kwaad! naar!erger.!Dochter!vertelde!dat!het!bij!Columbus!ook!niet!mogelijk!was!om!leugentjes!te!vertellen! over! bijvoorbeeld! de! thuissituatie,! want! de! ouders! werden! betrokken.! Dochter! gaf! aan! dat! ze! de! gezinsaanpak! van! Columbus! veel! beter! vond! dan! alle! andere! hulpverlening! die! ze! heeft! gehad.! Dochter! voelde! direct! dat! de! ondersteuning! anders! was.! Ze! had! eerst! het! gevoel! van! “weer! een! psycholoog”,!maar!al!snel!veranderde!dat!gevoel!omdat!de!begeleider!haar!echt!op!haar!gemak!kon! stellen.!!Andere!hulpverleners!probeerden!haar!ook!op!haar!gemak!te!stellen,!maar!dat!lukte!minder.! De!begeleider!wist!ook!al!wat!er!fout!zat!thuis!en!ook!dat!vond!dochter!veel!beter.!Voor!een!jongere! werd!er!in!oktober!–!ongeveer!gelijktijdig!met!de!ondersteuning!van!Columbus!–!begeleiding!bij!een! psychiater! opgestart.! Momenteel! is! dit! aan! het! uitbollen! omdat! de! jongere! niet! veel! spreekt.! De! jongere! gaat! niet! graag! naar! de! psychiater.! Vader! vertelde! dat! de! jongere! eigenlijk! niet! zoveel! vertrouwen!heeft!in!andere!mensen!om!persoonlijke!zaken!te!vertellen.!De!jongere!gaf!aan!dat!hij!de! psychiater!niet!kent!en!dat!het!dan!niet!lukt!om!te!spreken.!De!jongere!gaf!aan!dat!er!vragen!worden! gesteld,!maar!dat!hij!de!mensen!niet!kent.!Bij!Columbus!had!hij!ook!dat!gevoel.!Moeder!gaf!aan!dat! de! psychiater! de! jongere! meer! behandeld! rond! zijn! persoonlijkheid.! Er! worden! individuele! gesprekken!gepland!en!een!vertrouwensrelatie!opgebouwd!om!na!te!gaan!waar!de!problemen!bij!de! jongere!liggen.!Het!gezin!werd!er!niet!echt!bij!betrokken!terwijl!dit!bij!Columbus!wel!het!geval!was.! Of!deze!aanpak!ook!beter!is,!kan!niet!gezegd!worden.!Het!is!wel!anders.!Als!de!jongere!een!probleem! heeft,! is! het! belangrijk! dat! hij! erover! kan! praten,! zonder! dat! de! ouders! erbij! betrokken! worden! en! zonder! dat! zij! weten! wat! er! precies! is.! Dit! is! iets! tussen! de! psychiater! en! de! jongere! en! het! moet! discreet! gehouden! worden,! vindt! vader.! Columbus! was! eerder! een! ‘samenlevingsproject’! waarbij! problemen!samen!werden!aangepakt.!! ! 157! !


“Het!ging!vooral!over!communicatie.!Het!ging!niet!over!zoeken!naar!het!diepste!in!je,!maar! over!communiceren!en!afspraken!maken.!Bij!de!psychiater!wordt!anders!gewerkt!en!gaat!het! dieper.”! ! Ambulante!begeleiding! ! Tijdens!de!ondersteuning!van!Columbus!werd!er!in!een!gezin!beroep!gedaan!op!extra!ondersteuning! van!Kompas.!Moeder!gaf!aan!dat!hun!werking!anders!was!aangezien!Columbus!aan!de!slag!gaat!met! gezinsproblemen!en!Kompas!met!het!drugsgebruik!van!de!oudste!zoon.!Moeder!haalde!aan!dat!de! begeleiding! van! Kompas! meer! persoonsgericht! was,! maar! dat! de! gezinsproblemen! ook! in! rekening! werden!gebracht,!wat!betekent!dat!er!eveneens!met!het!gezin!werd!gewerkt.!! ! Een! moeder! gaf! aan! dat! ze! vond! dat! de! begeleiders! van! Columbus! vrij! streng! en! strikt! waren! in! vergelijking! met! de! begeleiders! van! het! dagcentrum,! waar! de! jongste! dochter! momenteel! verdere! hulpverlening!krijgt!aangeboden.!Moeder!vertelde!dat!er!in!het!dagcentrum!losser!en!op!een!meer! familiale!manier!gewerkt!wordt.!Lossere!gesprekken!zijn!mogelijk!en!ze!vindt!dat!ze!daar!meer!haar! eigen!mening!kan!zeggen.!Moeder!ervoer!dat!ze!bij!Columbus!zeer!confronterend!te!werk!gaan.!Ze! had!het!gevoel!dat!ze!voor!twee!keuzes!werd!gesteld:!ofwel!moest!ze!haar!aan!de!afspraken!houden! ofwel!ging!haar!kind!geplaatst!worden.!In!het!dagcentrum!gaan!er!tweewekelijks!gesprekken!door.! Eerst! wordt! iedereen! apart! genomen! en! dan! wordt! iedereen! gezamenlijk! gesproken.! Ook! de! biologische!vader!van!de!kinderen!wordt!bij!de!gesprekken!betrokken.!Moeder!gaf!aan!dat!de!manier! van! werken! te! vergelijken! is! met! de! werking! van! Columbus.! De! jongste! dochter! vindt! dat! de! begeleiders!in!het!dagcentrum!de!problemen!beter!aanpakken.!Ze!gaan!bijvoorbeeld!met!de!school! gaan!praten!en!dat!vindt!ze!goed.!! ! Een! moeder! met! vier! kinderen! heeft! reeds! verschillende! hulpverleningsinstanties! doorlopen,! maar! heeft!nergens!de!resultaten!bereikt!die!ze!wenst!te!bereiken.!Bij!de!begeleiding!vanuit!een!CGGZ!had! moeder! geen! goed! gevoel.! Er! werden! onderwerpen! besproken! omtrent! problemen! tussen! de! partners.! De! kinderen! waren! aanwezig! tijdens! dit! gesprek! en! moeder! vond! niet! dat! ze! daarbij! moesten! zijn.! Moeder! vond! dat! het! besproken! onderwerp! iets! was! dat! niet! besproken! dient! te! worden! met! kinderen! erbij.! Moeder! vond! dat! dit! echt! niet! kon.! Bij! Columbus! werden! aparte! gesprekken!georganiseerd!en!dat!vond!moeder!veel!beter.!De!kinderen!kregen!de!ruimte!om!apart! hun!eigen!mening!te!zeggen.!Moeder!beseft!dat!de!kinderen!in!groep!bepaalde!dingen!niet!zouden! durven!zeggen!en!ze!zichzelf!niet!durven!zijn.!Er!werd!apart!naar!hen!geluisterd!en!ze!konden!alles! wat!ze!zelf!wilden!op!tafel!gooien.!Ook!het!engagement!van!Columbus!was!anders!dan!bij!het!CGGZ.! Bij!het!CGGZ!was!er!een!te!grote!afstand!en!bij!Columbus!merkte!ze!dat!de!begeleiders!het!meenden! en! hen! echt! wilden! helpen.! De! oudste! zoon! gaf! aan! dat! andere! hulpverleningsgesprekken! afstandelijker! waren.! De! andere! hulpverleners! vertelden! meer! wat! ze! moesten! doen.! Hij! had! het! gevoel! dat! hij! niet! kon! zeggen! wat! hij! echt! wou! en! het! vertrouwen! was! niet! zo! sterk! aanwezig.! Gevoelens!waar!hij!mee!zat,!konden!bij!Columbus!besproken!worden!terwijl!dit!bij!ander!begeleiding! moeilijker!was.!De!andere!begeleiding!beschrijft!hij!als!kordater.!Moeder!had!bewust!gekozen!voor!

158! !


vrijwillige,!doch!geen!vrijblijvende!hulpverlening!omdat!het!voor!de!ene!partij!moeilijk!is!om!vrijwillig! te!werken.!! ! “Er!kan!ook!voor!volledige!gedwongen!hulpverlening!gekozen!worden!maar!dit!is!een!ander! verhaal.!Als!je!daarin!terecht!komt,!komt!het!ook!niet!meer!vanuit!je!eigen.!Je!wordt!dingen! opgelegd.!Daarom!is!het!goed!dat!er!iets!zoals!Columbus!bestaat.!Via!deze!weg!kan!er!op!een! andere!manier!naar!oplossingen!gezocht!worden.!De!tijd!kan!soms!wat!raad!en!rust!brengen.! De!opvolging!van!Columbus!is!niet!drastisch!maar!wel!goed.”!! ! De!jongere!heeft!twee!gesprekken!gehad!bij!het!JAC.!De!jongere!ervaart!die!gesprekken!bij!het!JAC! wel! als! positief! omdat! die! begeleider! meer! over! andere! onderwerpen! sprak! in! vergelijking! met! de! begeleider!van!Columbus.!Er!werd!gesproken!over!school!en!hoe!hij!er!zijn!gedrag!kon!verbeteren.!Bij! Columbus! werd! er! meer! gesproken! over! hoe! hij! beter! kon! overeen! komen! met! zijn! ouders.! Maar! eigenlijk!vindt!de!jongere!dat!hij!uit!de!gesprekken!in!het!JAC!niets!heeft!geleerd,!terwijl!hij!wel!iets! geleerd!heeft!uit!de!gesprekken!van!Columbus.!Maar!bij!Columbus!werd!er!minder!aandacht!besteed! aan!de!problemen!op!school.!! ! Een!koppel!vertelde!dat!ze!veel!gehad!hebben!aan!de!cursus!‘ouderlijke!vaardigheden’.!Deze!cursus! werd! aangeraden! door! de! begeleider! van! Columbus.! Het! is! een! soort! herhaling! van! wat! men! in! Columbus!had!gehoord,!met!het!verschil!dat!er!kon!gesproken!worden!met!andere!ouders.!! ! “Die!ouders!zijn!daarom!niet!zelf!met!Columbus!in!aanraking!gekomen,!maar!ze!hebben!ook! problemen.!Vergelijkbare!en!niet!vergelijkbare!situaties!worden!besproken.!Er!wordt!daar!op! ingegaan!en!de!evoluties!worden!besproken.!Het!is!een!beetje!hetzelfde!als!Columbus,!maar! dan!met!gedeelde!ervaringen.”!! ! Vader!gaf!aan!dat!men!daar!soms!ook!verder!mee!kan!geraken.!Het!uitwisselen!van!ervaringen!werd! door!de!ouders!als!positief!ervaren.!

159! !

!

160! !

Deel!IV!–!Discussie!en!besluit!

Deel!IV!–!Discussie!en!besluit! ! ! Vanuit!de!centrale!probleemvraag!hoe!positieve!heroriëntatie!vorm!krijgt!in!de!praktijk,!werd!door! de! Vakgroep! Sociale! Agogiek! (Ugent)! een! tweeledig! onderzoek! gevoerd! om! de! betekenis! van! het! experimenteel! project! Columbus! op! waarde! te! kunnen! schatten.! Het! eerste! deelonderzoek! betrof! een! trajectanalyse! van! dit! project! waarbij! op! basis! van! de! transscripties! van! vijf! geobserveerde! en! geregistreerde! ondersteuningstrjacten! een! thematische! inhoudsanalyse! werd! gevoerd.! Het! opzet! hierbij!was!zowel!het!proces!van!probleemconstructie!te!verduidelijken!als!een!weergave!te!bieden! van! de! elementen! waardoor! de! relatie! tussen! professional! en! cliënt! zich! in! de! betreffende! context! laat!kenmerken.!Het!tweede!deelonderzoek!hield!een! belevingsonderzoek!in,!waarbij!tien!gezinnen! na! hun! voormalige! begeleiding! bij! Columbus! werden! bevraagd.! Aan! de! hand! van! kwalitatieve! interviews! en! een! thematische! inhoudsanalyse! werd! getracht! om! het! perspectief! van! de! betrokkenen! over! de! begeleiding! bij! Columbus! in! beeld! te! brengen.! Hieronder! belichten! we! de! globale! resultaten! van! beide! onderzoeksluiken.! Twee! dimensies! kwamen! hierbij! prominent! naar! voor:!een!methodische!dimensie!en!een!maatschappelijke!dimensie.!In!wat!volgt,!gaan!we!ten!eerste! in! op! complexiteit! van! de! methodiek! van! positieve! heroriëntering.! Ten! tweede! gaan! we! in! op! de! ruimere! maatschappelijke! context! waarin! het! Columbusproject! vorm! krijgt.! Dit! project! ontwikkelt! zich! immers! niet! in! een! sociaal,! politiek! en! economisch! vacuüm,! maar! staat! in! een! voortdurende! wisselwerking!met!bredere,!maatschappelijke!tendensen!waaraan!het!ook!zelf!mee!vormgeeft. !

4.1!De!methodiek!van!positieve!heroriëntering!! ! Tijdens! beide! deelonderzoeken! werd! duidelijk! dat! de! logica! die! het! project! vooropstelt! een! herkenbare,!maar!niet!evidente!vertaling!vindt!in!de!praktijk.!! !

4.1.1!Van!macht!naar!kracht:!participatie!en!partnerschap! Op! basis! van! het! eerste! deelonderzoek! werd! geconstateerd! dat! procesbegeleiders! zowel! in! hun! houding! en! taal! naar! probleemdragers! toe,! als! in! de! werkwijze! die! ze! hanteren! een! coöperatieve! relatie!met!zorgvragers!vooropstellen.!Hierbij!wordt!niet!de!macht!en!expertise!van!de!professional,! maar! wel! het! eigen! probleemoplossend! vermogen! van! gezinnen! geaccentueerd.! Ook! tijdens! de! kwalitatieve!interviews!uit!het!tweede!onderzoeksluik!uitten!verschillende!cliënten!hun!waardering! voor! het! engagement! van! de! procesbegeleiders! om! vanuit! de! eigen! betekenisverlening! van! hulpvragers!naar!een!gewenste!oplossing!voor!het!probleem!te!zoeken.!De!respondenten!verwezen! waarderend! naar! het! vrijwillig! karakter! van! de! ondersteuning! en! naar! de! positieve! vertrouwensrelatie!met!de!procesbegeleiders!die!daarbij!werd!opgebouwd.! Zowel! in! het! krachtengerichte! discours! als! binnen! praktijken! die! er! gestalte! aan! geven,! schuilt! de! belofte!van!evenwaardige!participatie!en!democratisch!partnerschap.!Binnen!het!Columbusproject!is! dat! merkbaar! in! het! gegeven! dat! alle! betrokken! zorgvragers,! zowel! ouders! als! kinderen,! de! kans! krijgen! hun! interpretaties! van! het! aangemelde! probleem! te! uiten! en! te! participeren! aan! een! gezamenlijke!herdefiniëring.!Het!stimuleren!van!de!verschillende!gezinsleden!in!het!beluisteren!van! 161! !


alternatieve! interpretaties! van! het! probleem,! kan! een! basis! vormen! voor! verder! overleg! en! compromisvorming.!

4.1.2!Koorddansen! ! De! diverse! spanningsvelden! die! zich! tijdens! beide! deelstudies! lieten! detecteren,! demonstreren! echter! ook! het! complexe! karakter! van! de! vooropgestelde! krachtengerichte! en! participatieve! benadering! in! de! concrete! interactie! met! hulpvragers.! Door! de! uitdrukkelijke! focus! op! de! eigen! verantwoordelijkheid,! communicatie! en! interactionele! vaardigheden! vertrekt! het! project! immers! vanuit!een!specifiek!kader!waarbij!het!probleem!binnen!het!gezin!gesitueerd!wordt.!! Waar! de! krachtengerichte! benadering! zich! enerzijds! positioneert! als! een! positieve! erkenning! en! waardering!van!individuele!potenties,!moet!er!anderzijds!over!gewaakt!worden!dat!ze!niet!verglijdt! naar!een!hernieuwde!normering!waarvan!de!condities!vooraf!door!professionelen!worden!bepaald.! Zo!bestaat!het!risico!dat!‘het!onderhandelende!gezin’!verwordt!tot!nieuwe!standaard!die!gezinnen!in! moeilijkheden!zal!helpen!om!aan!de!gestelde!probleemsituatie!het!hoofd!te!bieden.!! Gezinsleden! die! zich! in! staat! tonen! hieraan! te! voldoen! worden! positief! bekrachtigd.! Hoewel! verschillende! zorgvragers! aangeven! dat! deze! werkwijze! de! onderlinge! communicatie! heeft! bevorderd,! blijkt! het! achterliggend! cliëntbeeld! geen! evidente! constructie.! Meerdere! betrokkenen! bieden!gedurende!de!trajecten!een!duidelijke!weerstand!wanneer!hun!gevraagd!wordt!om!bepaalde! boodschappen! volgens! expliciete! gespreksregels! nogmaals! te! communiceren! of! om! uitspraken! van! anderen!te!herhalen.! Ook!de!sterke!klemtoon!op!het!eigen!probleemoplossend!vermogen!van!zorgvragers!wordt!niet!door! alle!betrokkenen!als!vanzelfsprekend!of!als!positief!ervaren.!! Procesbegeleiders! bij! Columbus,! maar! ook! andere! professionelen! hebben! in! de! communicatie! met! zorgvragers!de!moeilijke!taak!voortdurend!te!balanceren!op!complexe!grenzen!tussen!tussen!kracht! en! macht,! tussen! erkenning! en! culpabilisering.! Dit! koorddansen! vergt! een! grote! professionaliteit! gekenmerkt! door! een! blijvende! kritische! reflectie! over! de! schijnbare! evidenties! van! het! eigen! handelen!(Holland,!2000).! !

4.2!De!maatschappelijke!logica! ! Het! valt! niet! te! ontkennen! dat! het! sociaal! werk! inherent! deel! uitmaakt! van! een! ruimere,! maatschappelijke! context! en! daar! doordrongen! wordt! van! en! tegelijkertijd! mee! vormgeeft! aan! diverse! externe! logica’s! die! ook! hun! weerslag! vinden! in! de! concrete! praktijk.! In! de! huidige! context! kunnen! onder! andere! dominant! een! preventielogica! en! een! daaraan! gerelateerde! economische! logica!onderscheiden!worden,!die!beide!ook!duidelijk!een!invloed!hebben!op!het!Columbusproject.! ! Heel!prominent!in!het!zorglandschap!is!sinds!lange!tijd!de!logica!dat!instroom!in!de!hulpverlening,!en! vooral! in! de! ‘bijzondere! hulpverlening’! zo! mogelijk! vermeden! dient! te! worden.! Deze! preventiegedachte! staat! reeds! centraal! bij! de! eerste! kinderbeschermingswet! van! 1912! en! wordt! sindsdien! steeds! (her)bevestigd.! (Roose,! 2006).! Vandaag! nog! krijgt! het! uitgesproken! vorm! in! de! ontwikkeling! naar! een! Integrale! Jeugdhulp! en! vindt! het! ook! weergalm! in! de! recente! 162! !


Maatschappelijke! Beleidsnota! Jeugdzorg,! waar! opnieuw! luidt! dat! het! de! ambitie! van! de! hulpverlening!moet!zijn!“zichzelf!zo!snel!mogelijk!overbodig!te!maken”!(Vlaams!Parlement,!2011,!p.! 39).!Ook!het!Columbusproject!sluit!aan!bij!deze!logica,!wanneer!de!focus!ligt!op!het!vermijden!van!de! instroom!in!de!bijzondere!jeugdzorg.!! ! Achterliggend! bij! deze! preventielogica! is! enerzijds! de! opvatting! dat! zorgvragers! over! eigen! capaciteiten!beschikken!en!niet!nodeloos!van!de!hulpverlening!afhankelijk!moeten!worden!gemaakt;! volgens! de! onderzoekers! een! terechte! filosofie! waarop! ook! Columbus! merkbaar! leunt.! Anderzijds! kan! deze! logica! echter! ook! gelinkt! worden! aan! neoliberalistische,! socioEeconomische! strategieën! (Pollack,!2010)!die!niet!alleen!een!betere!efficiëntie!beogen,!maar!ook!de!benodigde!tijd!en!uitkomst! van!verandering,!net!zoals!de!voorwaarden!daartoe,!vooraf!lijken!te!fixeren.!! ! De! klemtoon! komt! daarbij! enerzijds! te! liggen! op! de! subsidiaire! en! residuele! inzet! van! een! steeds! meer! “verbijzonderde”! zorg! en! op! deskundige! beoordelingsprocedures! die! de! gewenste! filtering! moeten! verzorgen! tussen! “normale”! en! “bijzondere”! gezinnen! (Roose,! 2006;! Hayes! &! Spratt,! 2009;! Broadhurst,! Hall,! Wastell,! White! &! Pithouse,! 2010;! Pollack,! 2010).! Hayes! &! Spratt! (2009,! p.! 1593)! verwijzen!in!deze!context!naar!het!gegeven!dat!managementprocessen!er!paradoxaal!toe!leiden!dat! cliëntsystemen!die!de!minste!risico’s!lijken!te!vormen,!de!grootste!kans!maken!op!hulpverlening.! ! Ook! het! experiment! Columbus! roept! op! basis! van! het! belevingsonderzoek! de! vraag! naar! dergelijke! selectiviteit! op.! Naast! de! vier! vooropgestelde! criteria! –! mandaat! van! minstens! één! betrokkene,! veiligheid,! nieuwe! aanmelding! en! ad! random! selectie! –! blijken! de! bevraagde! gezinnen! nog! over! andere! gemeenschappelijke! karakteristieken! te! beschikken.! Vooreerst! blijken! het! voornamelijk! pubers!of!jongeren!te!zijn!die!naar!Columbus!worden!doorverwezen.!Zowel!uit!de!casusanalyse!als! uit!het!belevingsonderzoek!komt!vervolgens!naar!voor!dat!in!een!meerderheid!van!de!gezinnen!de! biologische! ouders! niet! langer! samenwonend! zijn,! ofwel! wegens! sterfte! van! één! van! de! partners,! ofwel! wegens! een! (nakende)! echtelijke! breuk.! In! verschillende! gevallen! is! het! aangemelde! cliëntsysteem!een!nieuw!samengesteld!gezin.!Opvallend!is!ten!slotte!dat!de!betrokken!families!veelal! worden! gekenmerkt! door! een! beperkte! hulpverleningsgeschiedenis! en! vaak! eerder! tot! de! autochtone!middenklasse!lijken!te!behoren.!Hoewel!de!onderzoeksgroep!natuurlijk!te!beperkt!is!om! algemene!uitspraken!te!doen,!roept!het!profiel!van!bij!het!onderzoek!betrokken!gezinnen!de!vraag! op! of! er! een! typerend! Columbusprofiel! bestaat:! draagkrachtige! en! communicatieve! zorgvragers.! Deze!gezinnen!zijn!op!basis!van!de!kennis!over!het!profiel!van!cliënten!in!de!bijzondere!jeugdzorg!(cf.! BouverneEDe! Bie! et! al.,! 2010)! immers! mogelijk! eerder! atypisch.! ! Dit! roept! vragen! op! bij! de! eerder! vooropgestelde!ad!randomprocedure!en!de!wijze!waarop!deze!in!de!praktijk!werkelijk!ad!random!is.! Tevens!roept!het!een!ruimere!vraag!op!naar!wat!dergelijke!selectiviteit!zou!betekenen!voor!gezinnen! die!niet!voldoen!aan!dit!profiel!en!dus!naar!!de!selectiviteit!van!het!jeugdzorgsysteem!in!haar!geheel:! betekent!dit!dat!ouders!die!niet!aan!dit!profiel!voldoen!langer!op!een!wachtlijst!staan!of!sneller!als! bijzonder! zullen! worden! gezien?! Betekent! dit! dat! deze! gezinnen! op! dat! moment! niet! langer! de! kansen!krijgen!die!hen!door!middel!van!een!krachtengerichte!benadering!gegeven!worden?! !

163! !


De! preventiegedachte,! gekoppeld! aan! de! noodzakelijke! korte! duur! van! de! begeleiding! E! heeft! onweerlegbaar!ook!een!impact!op!het!eigenlijke!ondersteuningstraject!van!zorgvragers.!Zo!bedenken! Featherstone!et!al.!(2011)!dat!het!beoogde,!korte!tijdsbestek!voor!verandering!bij!veel!gezinnen!een! onrealistisch! gegeven! is,! gezien! de! vaak! meervoudige! en! complexe! problematiek! die! ze! ervaren.! In! een! dergelijk! beheersmatig! kader! dreigt! bovendien! een! nieuwe! dominantie! van! een! sterk! individualiserende!en!therapeutiserende!aanpak!van!probleemsituaties,!die!mogelijks!ten!koste!gaat! van! een! ruimer! maatschappelijk! perspectief! waarin! ook! onderdrukkende! structuren! en! sociale! ongelijkheden!mee!in!rekening!worden!genomen!(Anderson!et!al.,!2009;!Driessens!&!Geldof,!2009;! Featherstone!et!al.,!2011).!! ! Ook!de!kortdurende!werking!van!het!Columbusproject!en!de!ambitie!om!zorgvragers!zo!mogelijk!weg! te!oriënteren!van!de!bijzondere!jeugdzorg!loopt!binnen!deze!context!het!risico!te!verzanden!in!een! economische! logica.! Verschillende! gezinsleden! halen! binnen! dit! kader! aan! dat! ze! de! korte! termijnbendadering!niet!per!definitie!als!toereikend!ervaren!om!een!wezenlijke!kentering!teweeg!te! brengen! in! de! eigen! situatie.! Uit! de! analyse! van! de! kwalitatieve! interviews! kwam! bovendien! naar! voor! dat! de! aanwezigheid! van! nazorg! beperkt! blijft! en! overheen! de! trajecten! overigens! niet! altijd! even! consequent! wordt! toegepast.! De! kortdurende! werking! roept! daarenboven! niet! onbelangrijke! vragen! op! naar! hoe! zorgvragers! benaderd! worden! wanneer! ze! er,! na! de! vooropgestelde! drie! maanden,! zelf! niet! in! slagen! aan! hun! problemen! het! hoofd! te! bieden! en! eventueel! opnieuw! aangemeld! worden! bij! het! Comité.! Zijn! dit! onwillige! of! onbekwame! cliënten?! Of! zijn! dit! mensen! wiens!situatie!zich!nu!eenmaal!niet!op!de!verhoopte!snelle!en!communicatieve!wijze!laat!oplossen?!! ! Enerzijds! wenst! Columbus! af! te! stappen! van! een! diagnostische! benadering! en! stelt! het! een! alternatieve,! meer! krachtengerichte! methodiek! voorop! die! eveneens! in! de! praktijk! herkend! kan! worden.! Het! project! definieert! de! eigen! interventie! bovendien! niet! als! hulpverlening.! Eerder! dan! “helpen”!willen!ze!betrokkenen!“vormen”!om!met!elkaar!te!communiceren!en!samen!beslissingen!te! nemen.! Anderzijds! lijkt! de! intrinsieke! werking! op! basis! van! de! voorgaande! kwesties! de! dominante! hulpverleningslogica! (cf.! preventieE! en! instroomlogica)! van! de! bijzondere! jeugdzorg! niet! fundamenteel!te!doorbreken,!maar!eerder!te!radicaliseren.! ! We!stellen!dus!vast!dat!het!Columbusproject!een!moeilijke!praktijk!is,!gezien!het!realiseren!van!een! krachtengerichte!benadering!geen!evidentie!is.!Dit!is!op!zich!natuurlijk!geen!probleem,!integendeel:! onze!mening!is!dat!kwaliteitsvol!sociaal!werk!niet!anders!dan!complex!kan!zijn!(cf.!Roose,!Roets!&!De! Bie,! submitted),! omdat! de! problemen! waarmee! ook! Columbus! wordt! geconfronteerd! nu! eenmaal! complexe!problemen!zijn.!!Het!wordt!ons!inziens!maar!een!probleem!als!we!vergeten!hoe!moeilijk! dat! wel! is.! ! We! pleiten! er! dus! voor! vooral! te! herkennen! dat! het! niet! anders! dan! moeilijk! kan! zijn! (Roose,!Roets!&!De!Bie,!submitted).! ! Afsluitend!vinden!we!het!daarbij!echter!ook!dus!belangrijk!om!het!debat!niet!louter!te!focussen!op! de! methodische! ontwikkeling,! maar! ook! na! te! denken! over! hoe! Columbus! zich! verhoudt! en! wil! en! kan! verhouden! tot! ruimere! maatschappelijke! ontwikkelingen! die! een! impact! hebben! hun! praktijk,! maar! waar! hun! praktijk! mogelijk! ook! toe! kan! bijdragen.! ! Is! de! preventielogica! dan! de! meest! 164! !


wenselijke!logica!of!is!dit!terug!een!deficit!logica?!Vertrekken!we!niet!beter!vanuit!een!recht!op!hulp! in!plaats!van!vermijden!van!hulp?!!Dit!zijn!natuurlijk!geen!vragen!die!alleen!Columbus!aanbelangen,! maar!ook!de!ruimere!zorg!en!het!beleid.!De!discussie!is!niet!dat!Columbus!“alles!voor!iedereen!kan! doen”,! maar! wel! wat! gebeurt! met! hetgeen! ontsnapt! in! het! Columbusproject! (wat! doen! we! met! vragen!die!daar!buiten!vallen,!met!cliënten!die!niet!meewerken,!met!nazorgvragen,!…:!wat!wordt!inE! en! uitgesloten?).! Ook! dergelijke! vragen! in! beeld! houden! maken! ons! inziens! deel! uit! van! een! krachtengerichte!benadering.!Ook!Columbus!wordt!als!sociale!praktijk!voor!de!uitdaging!gesteld!om! te! gaan! met! de! eigen! maatschappelijke! positionering! en! met! de! wijze! waarop! het! onvermijdelijke,! complexe!spanningsvelden!ook!zelf!mee!definieert!

165! !

Bibliografie!

BIBLIOGRAFIE! ! Anderson,! K.! M.,! Cowger,! C.D.,! &! Snively,! C.A.! (2009).! Assessing! Strengths.! Identifying! Acts! of! ReE sistance!to!Violence!and!Oppression.!In!D.!Saleebey!(red.),!The!Strengths!Perspective!in!Social!Work! Practice.!Fifth!Edition!(pp.181E200).!United!States!of!America:!Pearson!Education.! ! Baert,!H.!(2010).!Verkennen!van!nieuwe!horizonten:!het!Columbus!experiment.!Agora,!2.! ! Baxter,!P.,!&!Jack,!S.!(2008).!Qualitative!Case!Study!Methodology:!Study!Design!and!Implementation! for!Novice!Researchers.!The!Qualitative!Report,!13(4),!544E559.! ! Blundo,!R.!(2009)!The!Challenge!of!Seeing!Anew!the!World!We!Think!We!Know.!Learning!StrengthE Based!Practice.!In!D.!Saleebey!(red.),!The!Strengths!Perspective!in!Social!Work!Practice.!Fifth!Edition! (pp.24E46).!United!States!of!America:!Pearson!Education.! ! Bogdan,! R.,! Biklen,! S.K.! (1998)! Qualitative! Research! for! Education.! An! introduction! to! theory! and! methods.!Boston:!Allyn!&!Bacon.!! ! BouverneEDe!Bie,!M.,!Impens,!J.,!Willems,!S.,!De!Visscher,!S.,!DelensERavier,!I.,!&!Rosseel,!Y.!(2010).! Een!link!tussen!leven!in!armoede!en!maatregelen!bijzondere!jeugdbijstand?!.!Gent:!Academia!Press.! ! Broadhurst,! K.,! Hall,! C.,! Wastell,! D.,! White,! S.,! &! Pithouse,! A.! (2010).! Risk,! Instrumentalism! and! the! Humane! Project! in! Social! Work:! Identifying! the! Informal! Logics! of! Risk! Management! in! Children’s! Statutory!Services.!British!Journal!of!Social!Work,!40,!1046E1064.! ! D’Cruz,!H.,!Jones,!M.!(2004)!Social!Work!Research:!ethical!and!political!contexts.!London:!Sage.! ! Denzin,!N.K.,!Lincoln,!Y.S.!(2003)!The!Landscape!of!Qualitative!Research:!theories!and!issues.!London:! Sage!Publications.! ! Driessens,!K.,!&!Geldof,!D.!(2008).!Normatieve!professionaliteit!in!het!sociaal!werk.!Alert,!34(2),!66E 75.! ! Elo,! S.,! &! Kyngäs,! H.! (2008).! The! qualitative! content! analysis! process.! Journal! of! Advanced! Nursing,! 62(1),!107E115.! ! Emerson,!R.!(2004).!Working!with!key!incidents.!In:!C.!Seale,!G.!Gobo,!J.!Gubrium!and!D.!Silverman! (red.),!Qualitative!Research!Practice!(pp.!457–472).!London:!Sage.! ! Featherstone,! B.,! Broadhurst,! K.,! &! Holt,! K.! (in! press).! Thinking! Systemically! –! Thinking! Politically:! Building! Strong! Partnerships! with! Children! and! Families! in! the! Context! of! Rising! Inequality.! British! Journal!of!Social!Work.! ! 166! !

Bibliografie!

Gray,! M.! (2011).! Back! to! Basics:! A! Critique! of! the! Strengths! Perspective! in! Social! Work.! Families! in! Society,!92(1),!5E11.! ! Hayes,!D.,!&!Spratt,!!T.!(2009).!Child!Welfare!Interventions:!Patterns!of!Social!Work!Practice.!British! Journal!of!Social!Work,!39,!1575E1597.! ! Holland,!S.!(2000).!The!Assessment!Relationship:!Interactions!Between!Social!Workers!and!Parents!in! Child!Protection!Assessments.!British!Journal!of!Social!Work,!30,!149E163.! ! Howitt,!D.!(2010).!Data!transcription!methods.!In:!Howitt,!D.!(red.)!Introduction!to!qualitative!methH ods!in!psychology!(pp.!139E162).!Harlow:!Pearson!Education!Limited.!! ! Hsieh,! HEF.,! &! Shannon,! S.E.! (2005).! Three! Approaches! to! Qualitative! Content! Analysis.! Qualitative! Health!Research,!15(9),!1277E1288.! ! Kohlbacher,!F.!(2006).!The!Use!of!Qualitative!Content!Analysis!in!Case!Study!Research.!Geraadpleegd! via!http://www.qualitative5research.net/index.php/fqs/article/view/75! ! Kunneman,!H.!(2005).!Social!Work!as!Laboratory!for!Normative!Professionalism.!Social!Work!&!SocieH ty,!3(2),!191E200.! ! Kvale,!S.!(1996).!Interviews.!An!introduction!to!qualitative!research!interviewing.!London:!Sage!PubliE cations.!! ! Lietz,! C.A.! (2011)! Theoretical! adherence! to! family! centered! practice:! Are! strengthsEbased! principles! illustrated!in!families'!descriptions!of!child!welfare!services?!Children!and!Youth!Services!Review,!33,! 888E8933.!! !

Maso,!I.!en!A.!Smaling!(1998)!Kwalitatief!onderzoek:!praktijk!en!theorie.!Amsterdam:!Boom.!! ! Masschelein,!J.,!&!Quaghebeur,!K.!(2005).!Participation!for!Better!or!for!Worse?!Journal!of!Philosophy! of!Education,!39(1),!51E65.! ! McMillen,! J.C.,! Morris,! L.,! &! Sherraden,! M.! (2004).! Ending! Social! Work’s! Grudge! Match:! Problems! Versus!Strengths.!Families!in!Society,!85(3),!317E325.! ! Myring,!P.!(2000).!Qualitative!Content!Analysis.!Forum!Qualitative!Social!Research,!1(2),!1E10.! ! Neale,!P.,!Thapa,!S.,!&!Boyce,!C.!(2006).!Preparing!a!Case!Study:!A!guide!for!Designing!and!ConductH ing!a!Case!Study!for!Evaluation!Input.!Pathfinder!International!Tool!Series.! !

167! !

Bibliografie!

Oliver,!D.,!Serovich,!J.!M.,!&!Mason,!T.!L.!(2005).!Constraints!and!opportunities!with!interview!tranE scription:!Towards!reflective!practice!in!HIV/AIDS!intervention!research.!Social!Forces,!84!(2),!1273E 1289.! ! Peräkylä,!A.!(2008).!Analyzing!talk!and!text.!In:!Denzin,!N.K.,!Lincoln,!Y.S.!(red.),!Collecting!and!interH preting!qualitative!materials!(pp.!351E374).!London:!Sage!Publications.!! ! Pollack,! S.! (2010).! Labelling! Clients! ‘Risky’:! Social! Work! and! the! NeoEliberal! Welfare! State.! British! Journal!of!Social!Work,!40,!1263E1278.! ! Rapp,!C.A.,!Saleebey,!D.,!&!Sullivan,!W.P.!(2005).!The!future!of!strengthsEbased!social!work.!Advances! in!Social!Work,!6(1),!79E90.! ! Roose,!R.!(2003).!Participatief!werken!in!een!jeugdbeschermingscontext.!In!M.!BouverneEDe!Bie,!A.! Claeys,!A.!De!Cock!&!J.!Vanhee.!Armoede!&!Participatie.!Gent:!Academia!Press.! ! Roose,!R.!(2006).!De!bijzondere!jeugdzorg!als!opvoeder.!Gent:!Academia!Press.! ! Roose,! R.! ,! Roets,,! G.! &! De! Bie,! M.! (submitted).! Irony! and! social! work.! In! search! of! the! happy! SisyE phus.!British!Journal!of!Social!Work.!! ! SaintEJacques,! MEC.,! Turcotte,! D.,! &! Pouliot,! E.! (2009).! Adopting! a! Strengths! Perspective! in! Social! Work!Practice!With!Families!in!Difficulty:!From!Theory!to!Practice.!Families!in!society,!90(4),!454E461.! ! Saleebey,!D.!(2009).!The!Strengths!Perspective!in!Social!Work!Practice.!Fifth!Edition.!United!States!of! America:!Pearson!Education.! ! Schreier,!M.!(2011).!Qualitative!Content!Analysis.!London:!Sage!Publications.! ! Tengland,!P.EA.!(2008).!Empowerment:!A!Conceptual!Discussion.!Health!Care!Anal,!16,!77E96.! ! Tilanus,!C.P.G.!(1997).!Onderzoeksmethoden!bij!agogisch!handelen.!Utrecht:!SWP.! ! Van! Regenmortel,! T.! (2009).! Empowerment! als! uitdagend! kader! voor! sociale! inclusie! en! moderne! zorg.!Journal!of!Social!Intervention:!Theory!and!Practice,!18(4),!22E42.! ! Vandamme,! W.! &! Bourgeois,! S.! (2004).! Contextuele! methodiek.! Werken! vanuit! de! leefomgeving.! Mechelen:!Kluwer.! ! Vandamme,! W.! (2006).! Positieve! heroriëntatie.! Een! meersporenantwoord! op! ernstige! jeugddelinquentie.! In! C.! Eliaert! (red.).! Ernstige! jeugddelinquentie:! mythe! of! realiteit?! Prevalentie,! risicofactoren,!justitiële!afhandeling!en!interventies!(pp.!221E249).!Brussel:!VUB!Press.!! ! 168! !

Bibliografie!

Vlaams! Parlement! (2011).! Hoorzitting! over! het! Columbusproject.! Verslag! namens! de! Commissie! Jeugdzorg.!Geraadpleegd!via!http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2010E2011/g872E8.pdf! ! Vlaanderen.be!(2010).!Beslissingen!van!de!Vlaamse!Regering!–!vrijdag!2!april!2010.!Geraadpleegd!op! 19!november!2010,!via!www.vlaanderen.be.! ! vzw! Oranjehuis.! (z.d.)! Columbus! Experiment! Positieve! Heroriëntering.! Geraadpleegd! via! http://www.vzwEoranjehuis.be/node/7.! ! Weick,!A.,!Kreider,!J.,!&!Chamberlain,!R.!(2009).!Key!Dimensions!of!the!Strengths!Perspective!in!Case! Management,!Clinical!Practice,!and!Community!Practice.!In!D.!Saleebey!(red.),!The!Strengths!PerspecH tive!in!Social!Work!Practice.!Fifth!Edition!(pp.108E121).!United!States!of!America:!Pearson!Education.!

169! !

Het!Columbusproject!

Recommend Documents