Het belang van anders

Het belang van anders Transitie doen we samen Maarten Kwakernaak en Meike Heessels Lector Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief Kenniscentrum HAN SOCIAAL 24 September 2015

Hoofdlijn van het verhaal Transities van het verleden Transitie van nu Ervaringen en opgave Vrijwilliger en professional Eenzaamheid

Waar komen we vandaan?

Van de zorgzame samenleving naar de verzorgingsstaat

Van de verzorgingsstaat naar participatiesamenleving

De zorgzame samenleving Tot de jaren 60 (?)

-

van probleemgestuurd - Kleine sociale gemeenschappen naar betekenisgestuurd Zorg en ondersteuning binnen de gemeenschap enalom werken - leren Burenhulp aanwezig - Verzuiling

De zorgzame samenleving van probleemgestuurd Stelling: naar betekenisgestuurd De participatiesamenleving, die hebben we vroeger leren engekend! werken zeker

De verzorgingsstaat

De verzorgingsstaat Overheid draagt zorg voor de zorg

Recht op zorg en ondersteuning Sociale netwerken en burenhulp verliezen hun noodzaak De burger als cliënt van de overheid

De verzorgingsstaat

Stelling:

De verzorgingsstaat heeft onze samenleving doen uiteenvallen.

Het einde van de verzorgingsstaat

De verzorgingsstaat In 1900 was de levensverwachting 50 jaar

van probleemgestuurd In 1977 was dit 71 (M) en 74 (V) naar betekenisgestuurd Mijn levensverwachting is 81 jaar leren en werken In 2060 zal deze naar verwachting op 87,5 liggen (CBS, 2015)

De verzorgingsstaat Vergrijzing, ontgroening en medicalisering maken

vanverzorgingsstaat probleemgestuurd kostbaar. naar betekenisgestuurd werken Gemeentenleren met hogeen vergrijzing en ontgroening staan voor extra uitdagingen.

De verzorgingsstaat van probleemgestuurd kostbaar. naarverzorgingsstaat betekenisgestuurd leren en werken

Vergrijzing, ontgroening en medicalisering maken

Gemeenten met hoge vergrijzing en ontgroening

De verzorgingsstaat van probleemgestuurd Stelling naar betekenisgestuurd De verzorgingsstaat is onbetaalbaar geworden. leren en werken

Transitie van probleemgestuurd Een transitie is een stelselverandering die het hele land naar betekenisgestuurd aangaat. De transitie van zorg en welzijn veronderstelt leren envanwerken een vermaatschappelijking zorg en ondersteuning.

Transitie Bedrijfsleven

Overheden

Maatschappelijk ondernemen

Decentralisatie

Wij allen

Professionals welzijn/zorg

Cultuurverandering en caring

Transformatie

Georganiseerde vrijwilligers

Koplopers in caring

Onderwijs

Cultuurverandering

Transitie van probleemgestuurd Net als dat (betaalde) professionals het niet alleen naar betekenisgestuurd kunnen. De veronderstelde transitie komt van leren en werken

De vrijwilliger is onmisbaar, maar kan het niet alleen.

binnenuit. Die kan ook niet opgelegd worden.

Transitie Decentralisatie ‘doen we gewoon’. De transitie is nog lang niet af. Transitie kan alleen bewerkstelligd wordt doordat verschillende betrokkenen een gezamenlijke visie formuleren. Een stip op de horizon.

van probleemgestuurd naar betekenisgestuurd leren en werken

Schrijf op in maximaal 5 trefwoorden: wat is de transitie, de stip op de horizon voor jullie?

Transitie doen we samen

Geen enkele organisatie - inclusief vrijwilligers – kan de transitie alleen.

Burgers en aanbieders richten samen het gebied/de wijk in (Community Based Approach) en er wonen intensieve zorgvragers Zzp 3 Zzp 4 Woon zorg centrum Winkelcentrum

Diensten voor kleinschalig wonen

Woon diensten

Kleinschalig wonen

Zzp 4

Zorgwoningen

Servicediensten voor thuiswonenden

Senioren woningen

Sociale wijkteams

WOP BOP Wijkzorgteams

Geïntegreerd dienstenaanbod wonen, welzijn en zorg voor de hele wijk

Wat is transformatie?

Nieuwe behoeftelogica’s van de burger De vraag van de burger bepaalt welke competentie de professional inzet

Transformatie Een nieuwe manier van werken die uitgaat van mogelijkheden, eigen kracht, sociale netwerken en een samenwerking tussen burger, buur, familie, vrijwilliger en waar nodig professional.

De verzorgingsstaat van probleemgestuurd Stelling naar betekenisgestuurd Ik merk als vrijwilliger veel van de transformatie binnen leren werken zorg en en ondersteuning.

Bakens Welzijn Nieuwe Stijl • • • • • • • •

Gericht op de vraag achter de vraag Gebaseerd op de eigen kracht van de burger Direct er op af Formeel en informeel in optimale verhouding Doordachte balans van collectief en individueel Integraal werken Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht Gebaseerd op ruimte voor de professional

Wat merken wij van de transformatie?

Veel!

Wat merken wij hier van?

Via de Wmo Werkplaatsen is ons Kenniscentrum betrokken bij tientallen organisaties en meer dan 40 wijkteams. Effecten worden in kaart gebracht vanuit perspectief van de hulpbehoevende burger.

Wat merken wij hier van? - Het wijkteam bestaat niet: grote lokale verschillen - Integrale wijkteamaanpak: vaak beter, soms wat goedkoper - Preventie is de kern van de gedachte, maar de tijd ontbreekt soms.

- Vrijwilliger vaak centraal in succesverhalen

Effecten een getransformeerde aanpak in beeld

29

30

31

Meneer uit Zutphen

Na ontslag gaat het slecht met meneer. Zijn contact met familie wordt steeds slechter en zijn huis is sterk vervuild. Grote zorgen om veiligheid van meneer én zijn omgeving.

32

Aanpak Meneer houdt hulpverlening af, totdat het wijkteam aanklopt. Op aanraden van dochter gaan zij een kijkje nemen. Zij beloven: u bent de baas, u houdt regie. Dat spreekt hem aan. De sociaal werker betrekt de familie.

Een team vrijwilligers helpt hem met het op orde brengen van zijn huis. “Het voelde als een nieuw begin!”

33

Aanpak

Het wijkteam zoekt vindt een match met een vrijwilliger die hem kan helpen met zijn financiële problemen. Omdat er vroeg is gehandeld, is de problematiek beperkt, en escaleren zijn schulden niet.

34

Aanpak De samenwerking tussen meneer, wijkteam, familie en vrijwilliger leidt tot een betere situatie voor meneer. Geen depressieve klachten meer. “Ik geef het een 9!” én De geschatte besparing is ruim 50%, doordat aankomende escalatie is voorkomen.

35

Stelling: Transformatie in zorg en ondersteuning is moeilijk realiseerbaar zonder (oudere) vrijwilligers.

Belemmeringen van transitie uit onderzoek

- Veel bereidheid tot incidentele hulp, men is huiverig voor structurele hulp - Maar ook: men durft geen hulp te vragen - Bezuinigingen belemmeren transitieproces: langer thuiswonen, waarom dan zónder thuishulp?

38

Belemmeringen van transitie uit onderzoek

- Saamhorigheid en buurtontmoeting wil bijna iedereen, maar vaak gebrek aan ongebonden ontmoeting. - De transitie is vooral onduidelijk, met name voor ouderen. En daarom een zorg. - Er is ontzettend veel, maar waar?

39

Het Nieuwe Oud

Mensen van 55-70 jaar worden straks anders oud. Hoe bereiden zij zich voor? Welk advies hebben zij?

40

Het Nieuwe Oud

Casestudy gemeente Lingewaal 40 mensen van 55-70

41

Het Nieuwe Oud

Wat vinden zij? Financieel voorbereiden is cruciaal. De rest zien we wel gebeuren.

42

Samen oud worden in Apeldoorn

Casestudy Apeldoorn-Noord 30 mensen van 65 jaar en ouder

43

Samen oud worden in Apeldoorn Wat missen zij? Sociaal netwerk in de buurt nu zij langer zelfstandig thuis wonen. Wordt dit onderschat door Het Nieuwe Oud? Eenzaamheid ligt op de loer…

Daarover meer na de pauze.

44

Eenzaam ben je niet alleen Samen werken aan een nieuwe blik op eenzaamheid en sociaal isolement

Meike Heessels

Hoe is deze aanpak ontstaan? • Samenwerking van onderzoekers, vrijwilligers, professionals • Van compacte signalerings-instrumenten • Naar een flexibele benadering van signaal tot en met actie

Iedereen heeft een verhaal

Samen in gesprek

Wat is uw ervaring met eenzaamheid? Dit kan over persoonlijke ervaringen of over uw vrijwilligerswerk/omgeving gaan.

Wat is uw reactie?

Eenzaamheid hoort bij het leven

Eenzaamheid kan vrijwel altijd verholpen worden door het leggen van contacten

Eenzaam of alleen zijn, daar loop je niet mee te koop

Een complex probleem • Eenzaamheid is het ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Sociaal isolement is een situatie waarin mensen weinig tot geen ondersteunende contacten hebben.

De oplossing is toch weer onder de mensen komen? • Helaas, er is geen standaardoplossing • Veel interventies niet effectief • Daarom: deze aanpak draait er om de ander te ondersteunen om zelf vanuit zijn eigen verhaal en de oorzaken van eenzaamheid tot een persoonlijk plan komen.

Taboe • Er is sprake van verborgen problematiek. • Mensen die eenzaam zijn of in een sociaal isolement verkeren vinden het moeilijk om hulp te vragen: vraagverlegenheid. • Professionals of vrijwilligers zijn vaak onzeker over de relevantie van signalen en durven deze niet direct bespreekbaar te maken: handelingsverlegenheid.

Samen in gesprek • Wanneer merkte je bij jezelf een drempel om de vraag te stellen of iemand zich eenzaam voelt?

Aandacht voor het verhaal van de ander • In relatie met anderen kan uw eigen ‘bril’ het zicht op wat een ander bezig houdt vertroebelen. • Om als vrijwilliger of professional een ander te kunnen ondersteunen, is inzicht in uw eigen ervaringen met en aannames over eenzaamheid en sociaal isolement daarom noodzakelijk. • Pas dan kun je ondersteunen vanuit het verhaal.

Gefaseerde benadering Herkennen van eenzaamheid/ sociaal isolement

Bespreekbaar maken

Terug- en vooruit blikken Lokaal samenwerken Persoon

Luisteren: persoonlijke situatie en oorzaken

Ondersteunen in ondernemen acties

Op zoek naar wensen en talenten

Signaleren • Wie heeft er wel een signalen van eenzaamheid opgevangen? • Wat viel u op? • Wat heeft u vervolgens gedaan?

Een lijstje of een mens? • Signaleren vraagt altijd om een gesprek

• Let op, niet afvinken.. • Maak je eigen lijst

Lokale samenwerking Zonder lokale afstemming is er geen aanpak mogelijk Wie signaleert? Waar worden signalen gemeld? Wie komt in actie? - Werkverdeling, afspraken en afstemming tussen vrijwilligers en professionals

Samen in gesprek • Hoe is de samenwerking in jullie gemeente georganiseerd?

Handvatten lokale samenwerking - Lokale verwijskaart: wie ken ik? wie ken jij? welke contacten zijn er al? wie missen we nog? - Gespreksoefeningen: elkaar leren kennen, contact leggen en afstemmen tussen professionals en vrijwilligers - Samenwerkingsovereenkomst waarbij je hoge doel voor ogen houdt

De kracht van samen een complex probleem oppakken • “Ik kom daar als vrijwilliger. Ik wil wel dingen signaleren en melden mocht dat nodig zijn, maar ik wil daar komen als gezellige vrijwilliger. Hoe moet dat dan? Want ik zou wel iets willen doen” • “Ik vind het handig om van professionals eens te horen […] Gedurende het gesprek merkte ik: die bescherming heeft de professional wel en wij niet. Ik merk nu, ik word dagelijks geconfronteerd met verkapte vragen om aandacht.” • “Maak je zo’n middag mee en je hoort van alles wat en eenzaamheid enzo. Ja en dan zit ik alweer te denken van oh, daar komen wij niet aan toe. Kun jij daar niks mee? Het is dus opnieuw ook een stukje bewustwording wat weer tot ideeën leidt.”

Heeft u nog vragen?

Wmo Werkplaatsen • [email protected] • [email protected]