HET KRUISPUNT informatiebulletin van de NIGA Alanya, Turkije December 2012 Jaargang 4, nummer 6 E-mail adres:
[email protected]
PSALMEN MET KERSTMIS ( Met dank aan) dr.Mattijs Ploeger Rector van het Oud-katholiek Seminarie .
Over het gebruik van psalmen in de kerk Psalmen zijn Bijbelse teksten Ongeveer in het midden van de bijbel vind je het boek der psalmen. Een bundel vol met oudtestamentische liederen, gedichten, smeekbeden, lofprijzingen. Er wordt in de psalmen gehoopt en gewanhoopt, gevloekt en gebeden. Soms zijn medemensen het aanspreekpunt, vaak is God de aangesprokene. Wanneer wij als gemeente de psalmen zingen of bidden, nemen wij dus Bijbelwoorden in de mond. Dat is de reden waarom na de eerste Schriftlezing altijd een psalm volgt, die de gradualepsalm of de antwoordpsalm wordt genoemd. De gedachte is: de gemeente beantwoordt de Schrift (het gelezen Bijbelgedeelte) met de Schrift (de gezongen psalm). Zo bestaat de ‘dienst van de Schrift’ (de eerste helft van de eucharistieviering of van de dienst van Schrift en gebed) uit gesproken, gezongen en uitgelegde bijbelgedeelten. Psalmen in synagoge en kerk We weten weinig van de tempeldienst van het oude Israël. Maar het ligt voor de hand dat bepaalde psalmen hebben geklonken bij de dienst die in en rond de tempel aan God werd opgedragen door priesters, levieten en heel het volk. Sinds de tempel is verwoest, blijven er voor de joden wereldwijd alleen nog synagogen over. Dat zijn plaatsen van Schrift en gebed, geen plaatsen van offers en grootse rituelen. De offers
zijn als het ware vergeestelijkt tot ‘het offer van de lippen’: gebed, gezang, lofprijzing. De christelijke omgang met de Schrift in de liturgie vertoont grote gelijkenis met die van de synagoge. In beide gevallen wordt de Schrift ordelijk gelezen (volgens een vast patroon van Bijbelgedeelten) en afgewisseld met psalmen (die dus zelf ook onderdeel van de Schrift zijn).
Berijmde en onberijmde psalmen Bij het woord ‘psalm’ denken sommige mensen meteen aan het protestantisme. Inderdaad heeft de calvinistische tak van het protestantisme eeuwenlang alleen psalmen gezongen in de kerkdienst. Hoewel, men zong (en zingt) niet de onberijmde Bijbeltekst, maar een tot lied berijmde bewerking van de Bijbeltekst. Dat heeft voordelen: de gemeente kan een lied soms enthousiaster meezingen dan een gereciteerde onberijmde psalmtekst. Maar het heeft ook nadelen: wie de Schrift werkelijk tot klinken wil laten komen, zal liever de onberijmde psalmtekst willen gebruiken (dus de vertaling uit de Hebreeuwse grondtekst, zonder verdere liedvorm
of rijmwoorden). Zij die wel eens een klooster bezoeken herkennen dat gebruik: zij zingen meestal onberijmde psalmen, op een toonzetting die het mogelijk maakt de hele psalmtekst (met verschillende regellengtes) toch op één melodie te zingen. Ook de oudkatholieke kerk kent dit gebruik. Psalmen bij het avondmaal of eucharistie In de katholieke traditie is er, vanaf de vroegste eeuwen, in de eucharistie bijna uitsluitend uit de psalmen gezongen. Hoewel in de katholieke, maar zeker ook in de protestantse eredienst er sinds de twintigste eeuw veel (en graag!) gezangen worden gezongen (dat zijn vrije, door een dichter bedachte liederen), kan men en met name in de oud-katholieke liturgie nog steeds herkennen dat de psalmen eigenlijk de basis zijn. Want voor elke zondag staat een introitus (intochtspsalm aan het begin, veelal ook gebruik in de protestantse kerken) en een graduale (antwoordpsalm na de eerste lezing) aangegeven. In het oude Romeinse kerkboek of missaal staan bovendien voor de opdracht van de gaven en het lied na de avondmaalsviering of communie psalmverzen aangegeven. De psalmen: het gebed van Christus Het boeiende is dat de psalmen in de christelijke liturgie een heel eigen plaats hebben gekregen. Enerzijds zou je kunnen zeggen dat de psalmen (als deel van het Oude Testament) niet over Jezus Christus gaan (van wie pas sprake is in het Nieuwe Testament). Toch hebben christenen altijd aspecten van het christelijk geloof herkend in de psalmen. Ten eerste worden de psalmen beschouwd als het gebed van Christus. Hij was zelf een jood, die met de psalmen leefde. De gebeden die hij aan het kruis uitsprak, zijn rechtstreeks ontleend aan de psalmen (bijvoorbeeld 22,2 en 31,6). Maar ook meer in het algemeen kun je in veel psalmteksten iets herkennen van de weg die Christus heeft doorgemaakt. Hij is degene die God looft vanuit een diepe verbondenheid met Hem. Hij is ook degene die vanuit zijn verdrukking en lijden tot God schreeuwt.
Hoewel wij als biddende en zingende gemeente zelf al een heleboel in de psalmen kunnen herkennen, is het niet altijd nodig om elke emotie uit de psalmen op jezelf toe te passen. Je kunt je ook realiseren dat je eigenlijk stem geeft aan het doorgaande gebed van Christus. We bidden niet alleen voor en namens onszelf, maar ook voor en namens Christus en alle mensen op de wereld.
De Psalmen van Kerstmis In de geschiedenis hebben allerlei psalmen een vaste plaats gekregen op zonen feestdagen van het kerkelijk jaar. Zo zijn de psalmen ‘kleur’ gaan geven aan bepaalde kerkelijke perioden. Maar ook omgekeerd: doordat een bepaalde psalm bij een bepaalde periode is gaan ‘horen’, kleurt ook het christelijke jaar de betekenis die wij in de psalm lezen. Zo is het, bijvoorbeeld, met de psalmen van Kerstmis. De Kerstnacht opent vanouds met verzen uit Psalm 2: Zo heeft de Heer tot mij gesproken: Mijn eigen zoon zijt gij; Ik heb u heden voortgebracht. Wie Psalm 2 integraal leest, ontdekt dat het een koningspsalm is. In die koning hebben christenen Jezus Christus herkend. Hij is immers ook de door God verwekte zoon, die zijn koningschap op aarde zal stichten. Later in de Kerstnacht komt Psalm 96 aan bod. De aanleiding daarvoor zal zeker zijn, dat deze psalm het motief van de komst van de Heer benadrukt (in aantocht, hij nadert): De hemel viert feest, de aarde mag juichen, bruise de zee met haar rijkdom van leven, laat het veld, met al zijn gewas, verheugd zijn,
de bomen in ’t woud zelfs mogen juichen van vreugde voor het Aanschijn des Heren, want Hij is in aantocht, Hij nadert als richter der aarde; hij komt in gerechtigheid richten de wereld en volgens zijn waarheid de volken.
lezingen, psalmen, gezangen en gebeden. Zelf ben ik de liturgie steeds boeiender en veelzeggender gaan vinden, naarmate ik meer leerde zien, hoe rijk en veelzijdig dit weefsel van teksten is.
Maar ook speelt mee, dat nu niet alleen aan Israël, maar aan alle volken, het heil van God is geopenbaard: Vermeld bij de volken zijn glorie, in alle landen zijn wondere daden. Hetzelfde motief vinden we in Psalm 98, de intochtspsalm van de Kerstmorgen. In Jezus Christus zijn de beloften aan de joden opengebroken voor heel de wereld: De Heer heeft zijn heil doen kennen, onthuld zijn gerechtigheid voor de ogen der volken. Hij bleef zijn goedheid, zijn trouw indachtig jegens het huis van Israël. Zo mochten al ’s aardrijks einden aanschouwen het heil dan onze God bewerkte. En ook hier het motief van zijn komst: Laat bij het handgeklap van de stromen de bergen juichen tegader voor het Aanschijn des Heren, want Hij is in aantocht. Een laatste voorbeeld. In de Vespers van Kerstmis krijgt Psalm 110 een bijzonder accent, doordat vers 3 (in een op het Latijn gebaseerde vertaling) eruit wordt gelicht:
De vieringen van Kerst in Alanya 14 december: 18.00 uur Kerstzangdienst met de 4 christelijke kerken. (Duits, Noors,Fins) 24 december: Bij de Duitse ‘heilige Abend’ om 16.00 uur is iedereen welkom. 25 december: Nederlands-Duitse viering van Schrift en Tafel. We beginnen om 10.30 uur. 26 december: Een picknick op de Kale voor hen die zich hebben aangemeld (en nog gaan aanmelden) bij Connie Mazereeuw na de viering of per mail:
[email protected] Of
Bij u is heerschappij ten dage van uw macht, in de glans van heiligheid. Uit mijn schoot, nog vóór de dageraad bracht Ik u voort. Dubbele bodems Het ontdekken van Christus-verwijzingen in de psalmen vereist een creatieve en poëtische omgang met dit Bijbelboek. In de liturgie komen dit soort dwarsverbindingen tot stand. Het is interessant en verrijkend om zo naar de liturgie te kijken. Er zitten veel dubbele bodems in het samenspel van
Om 11.00 uur een Oecumenische Viering bijwonen in Belek. U kunt zich dan aansluiten ( en melden) bij onze Duitse zusterkerk. ‘S middags is er een Kerstzangdienst. 30 december.10.00 uur Binnen de Octaaf van Kerstmis, de viering van Schrift en Tafel.
6 januari 2013 09.30 uur Epifanie, Drie Koningen. Viering van woord en gebed.
Uiteraard wordt u uitgenodigd ook gewoon mee te zingen of thuis nog even via Youtube na te oefenen.
VANUIT DE PASTORIE Pim Rijnders
Als u dit leest is de 5e viering alweer achter de rug en gaan we op voor de 3e advent 2012. Wat mij vooral in deze periode op valt, dat de vieringen zonder de reisgroepen zijn. Dus geen volle kerk, alleen onze trouwe bezoekers. Dat wij ook tussen hen de goede opgedane contacten van 2011 moeten missen is een spijtige zaak. Ik waardeer de aanwezige leden van de kerngroep dat zij alle mogelijke moeite zullen doen de wegblijvers te bezoeken. Met als motto: als kerkgangers met een oplossing komen dan zeggen zij: je bent een goed bestuurder. Mijn wekelijkse bezoeken aan de ziekenhuizen laten ook een ander beeld zien. Nu geen ‘oververhitte’ ( vaak jonge) vakantiegangers maar een enkele resident met echte gezondheidsproblemen. Het levert andere gesprekken op. Mijn aanbod om Rond de Schrift-gesprekken een paar mensen enthousiast te maken heeft nog geen reactie opgeleverd. Wellicht kan dat nog komen. 4 bijeenkomsten met minimaal 6 personen! Meld u nog aan. Ook voor de powerpoint presentatie over Bijbel en Kunst zal een nieuwe datum worden voorgesteld. U hoort nader van mij. Omdat velen van u in december naar Nederland gaan om daar heerlijk in de sneeuw Kerst te vieren maakt het duidelijk dat dit merkbaar is bij de opkomst op de zondagen. Toch hoop ik dat de wat meer liturgische vieringen de meerwaarde zal geven uw spirituele leven in Turkije te ondersteunen. U heeft al gemerkt dat ik enige prachtige ( naar ik begreep voor u nog niet bekende) liederen die in Tussentijds staan enthousiast voorzing.
Graag vestig ik uw aandacht op de tekst achter op de liturgie: Heeft u vragen over de viering of wilt u een bezoek, schroom niet naar mij toe te komen.
VANUIT DE
Afgelopen 4 december is de kleine rest van de kerngroep bijeengeweest. Belangrijke punten waren: •
•
•
De zieken. Marry van der Have is zeer ernstig gevallen, hetgeen Kees nog meer zorgen geeft bij de verzorging. Wij hebben en zullen haar gedenken in onze zondagse voorbeden. Van Grietje Schuiling hebben wij verder geen bericht ontvangen en hopen dat haar herstel voorspoedig gaat. Ernst Meijer is vanaf 11 december t/m de 18e a.s. voor een weekje in Nederland. Hij zal dan Jelle en Ina Loosman in Breda bezoeken en hen namens de NIGA een attentie overhandigen voor het vele werk dat zij de afgelopen jaren hebben gedaan. Zoals wellicht bekend heeft drs. A .C Bronswijk zich aangeboden als vertegenwoordiger en adviseur in Nederland. In 2013 zal hij wederom een periode het pastoraat in Alanya waarnemen.
•
• •
•
In verband met zijn werk in Antalya, kregen wij bericht van de verhuizing van Fikret Özkaya. Mochten er in de zomer groepen zijn van Amicitia dan zal hij deze nog naar de viering begeleiden. Onze website heeft verschillende aanpassingen ondergaan. John Baetens berichtte dat de wandelclub geen deel uitmaakt van de Niga. Het is mede aan ds Jelle Loosman te danken dat deze club is ontstaan naast alle andere activiteiten van de kerk in Alanya. Organiste Elizabeth Unger zal nog 1 keer de viering begeleiden, daarna zal zij met Harald haar echtgenoot, naar Oostenrijk vertrekken voor een (nieuwe) heup operatie. Wij wensen haar veel sterkte.
Het nieuwe liedboek der kerken. Pim Rijnders
Bij mijn laatste bezoek aan het ‘Katholiek Appel’, georganiseerd in Utrecht door verschillende protestantse predikanten, alsmede de oud-katholieke kerk kwam ik naast Pieter Endedijk te zitten die speciaal als theoloog predikant zich had beziggehouden met de voorbereidingen en introductie van het nieuwe liedboek. Door het gesprek met hem werd mijn belangstelling gewekt. Van de website www. liedboek.nl is het volgende overgenomen. (Bent u geïnteresseerd in de toen uitgegeven folder/ boekje over het Katholiek Appel? Er zijn nog enige exemplaren beschikbaar .)
Wat zullen de verschillen zijn tussen het nieuwe liedboek en het liedboek van 1973? Allereerst zal de vormgeving en de lay-out heel anders zijn: in dat opzicht wordt het een 'hedendaags' boek. Maar van veel meer belang is natuurlijk de inhoud. Waarin zal deze verschillen van het huidige liedboek? Het huidige liedboek is vooral een gebruiksboek gebleken voor de kerkdienst op zondag. Dat zal ook het eerste verband zijn waarbinnen het nieuwe liedboek zal functioneren. Maar daarnaast zijn er nog andere verbanden geformuleerd, waarvoor het nieuwe liedboek bestemd zal zijn. Zo komen we tot vier 'leefkringen':
De kerngroepleden van de Niga wensen u allen een vrolijke jaarwisseling en een gezegend en gezond 2013 toe. Wij hopen van harte dat in het nieuwe jaar onze vieringen u allen tot zegen zullen zijn en het uw verblijf in Turkije een grote spirituele meerwaarde zal geven.
ATTENTIE: VANAF 1 JANUARI ZULLEN ALLE VIERINGEN OP DE ZONDAG OM 09.30 UUR AANVANGEN!! •
eredienst op zon- en feestdagen;
•
overige gemeentevieringen en vieringen in kleinere kring, in het bijzonder de getijden;
•
pastoraat;
•
meditatie
vormden ze een heilig verbond om de harten van de gelovigen te leiden en te onderwijzen.
Over Kerst, Kunst en Christenen Álfred C. Bronswijk
Loop eens rond in Alanya. Bij de bazar. Op de hooggelegen citadel. Langs de vissershaven. In de buurt van de 33 m. hoge bakstenen Rode Toren (Kizil Kule), of bij het vermaarde middeleeuwse droogdok (Tersane). Waar je ook komt - niets in de stad doet je nog aan het christendom denken. Laat staan aan iconen. Christenen en iconen En tóch waren beiden ooit in Alanya. De christenen én de iconen. Héél veel zelfs. De schamele ruïne van de St. Joriskerk op de heuvel bewijst het. Maar toen heette deze badplaats nog Coracesium (Latijn) of Korakesion (Grieks) - wat zoiets betekent als 'vooruitstekende stad'. Oud Alanya hoorde eeuwen en eeuwenlang bij het christelijke Oost-Romeinse, of liever, het christelijke Byzantijnse Rijk. Totdat in 1221 de Seldsjoek Alaeddin Kayqubad de havenplaats veroverde en tot winter-hoofdstad van zijn rijk bevorderde. Toen verdwenen de christenen. En met hen de iconen In goud en kleuren In het Byzantijnse Rijk zette de Oosters Orthodoxe kerk toen de toon. Dit is de kerk van de 'kaarsen, de koren en de iconen'. Ook in Alanya hoorden de gelovigen niet alleen het Evangelie. Anders dan in het westers christendom zagen de gelovigen in het oosten de Heilige Gebeurtenissen óók in goud en kleuren uitgebeeld. Op de muren van de kerk. In de koepels. Op de indrukwekkende iconenwand (iconostase) voorin het kerkgebouw. Of thuis, in de 'mooie 'of 'heilige' hoek van de woning, waar de persoonlijke iconen hingen. Overal heilige voorstellingen - inde wandeling 'iconen' genoemd. De iconen, de Bijbellezingen, de liturgische gezangen, de gebeden - samen
Geboorte-icoon Op Pasen na is Kerst het belangrijkste christelijke feest. Op de Paasicoon na is de Geboorte-icoon dan ook traditioneel de belangrijkste feest-icoon. Ook al heeft mijn vriend Jan Verdonk, iconenschilder te Amsterdam, de icoon hiernaast geschilderd, de voorstelling op deze Kerst-icoon is al oer-oud. Heilige iconen worden nooit nieuw ontworpen. Ze worden volgens voorschrift naar oude gewijde voorbeelden nageschilderd.
De vroegere gelovigen in Alanya moeten dus ongeveer hetzelfde hebben gezien. Een lichtend Kindje in de kribbe, Moeder Maria, engelen, wijzen, herders, Jozef, de os en de ezel, een grot... We herkennen het direct. Maar niet alles. Voor onze westerse ogen herbergt deze Orthodoxe geloofsprent toch een paar raadselachtige elementen... Grot of stal. Neem nu de geboortegrot. Wij kennen het stalletje van Bethlehem. We zingen er over. Het stalletje komt overal terug in de westerse kunst. Maar de christenen uit het oosten houden het op een grot. En de
Oosters Orthodoxe Kerstliederen spreken uit dat deze donkere grot méér is dan een grot alleen. De donkere grot wijst tegelijk op de geboorte én op het komende sterven van Christus. Wat is nu juist? De bijbel vermeldt noch specifiek een grot, noch een stal, hoewel de kribbe (Luc. 2: 7, 12 16) dit laatste doet vermoeden. Wie ooit in Bethlehem is geweest en het landschap daar heeft bekeken ontdekt dat een als stal gebruikte grot het meest waarschijnlijk is. Dus het ´stalletje´ uit de westerse kunst, zoals Dürrer dit verbeeldde ja én nee! Waarom dan toch dat krakkemikkige stalletje in de geloofskunst van het westen? Nou, niet om te zeggen 'dit of dat' is realiteit. Wel om op een bijzondere boodschap te wijzen De in de westerse kunst als een "vervallen hut" afgebeelde stal, verwijst eigenlijk indirect naar een messiaanse profetie (Amos 9: 11): “Dan zal ik het vervallen huis van David herbouwen…”. Trouwens - Evangelist Matteüs heeft het over een “huis” (Matt. 2:11). Vroedvrouwen Rechtsonder op de Orthodoxe Geboorte-icoon zien we iets wat wij westerlingen - protestant of katholiek - niet kennen. In het Oosten is het verhaal blijven leven. Het staat niet in de Bijbel, maar komt uit het zgn. Proto-evangelie van Jacobus, een apocrief christelijk boek uit de 2e eeuw. Het vertelt van de gelovige vroedvrouw Zelome en haar ongelovige collega Salome, die het wonder van de maagdelijke geboorte aanvankelijk ontkende. Zij wassen beiden hier het Kind.
Os en ezel. Nergens in het Evangelie worden de twee voornaamste dieren uit het Kerstdecor genoemd. Het zijn geen - zoals veel mensen denken - landelijk romantische sfeerelementen. Al op heel oude iconen komen ze voor. Zelfs heel prominent op een laat Byzantijnse muurschildering uit de Karanlik Kilise, in de volksmond bekend als de 'donkere kerk', gelegen in de Göreme vallei, Cappadocië. Want de os en de ezel, niet vermeld in het bijbelse Kerstverhaal, zijn ook weer symbolische verwijzingen. En wel naar Jesaja 1: 2, 3 en Habakuk 3: 2. Lees maar eens na. Boodschap Kijk ik rond in Nederland dan zie ik een irriterende overdaad aan kerstplaatjes en kerstversiering. Elke zichzelf-respecterende winkel hangt vol december-kitch. Niet omwille van de Kerstboodschap. Wel ter wille van de omzet. Het Evangelie is door de commercie ondergesneeuwd. Materieel belang is nu de boodschap Hoe anders de oude iconen. Zij zijn spiritueel. Zij wijzen het menselijke hart met eerbied op het grote Kerstgeheim. Kerkvader Hieronymus (ca. 400) zei daarvan: Als Christus niet in ons hart wordt geboren, is Hij tevergeefs geboren...' Voor allen een zinvol Christusfeest! Wilt u meer weten over iconen? Alfred C. Bronswijk, Geloven op ooghoogte iconen:geschiedenis, schoonheid, betekenis (Boekencentrum, Zoetermeer, 2012) є 9,90.
Redactie: vanuit de pastorie Huidige bewoner: drs. P. Rijnders, Diemen. Contact in Nederland: drs. A.C. Bronswijk Email:
[email protected] Rek.nr.Niga Alanya: 755.199.707 tnv E.H.F.Meijer, o.v.v. Niga. Rek.nr Niga in Nederland 498 9205 tnv Stichting Vrienden van de Niga. Website Niga: www.niga-turkije.nl
