fake it (until you make it)

Lezingen / Workshops / Aan tafel met / Eten en drinken / Performance / Muziek / Visueel / Beeldende kunst

De shocktherapie van David Cerný | Babes & auto’s | Konijn met hoed | Streetwize in design | Liposuctie sucks... |

jk het actuele programma enkort op www.i-fabriek.nl

) t i e k a m u o y l i t n u ( t i fake Met dank aan gemeente Maastricht & gemeente Venlo

3

Palazzo, hink-stap-sprong naar renaissance

5

Joost Zwagerman over exile on main st. Nieuw licht op schilderijen Jacob Jordaens De naakte waarheid omtrent de Diana tapijten

8 11

Bijlage bij cultureel maandblad Z u i d e r l u c h t | november 2009

1

www.zuiderlucht.eu

cultureel maandblad

november 2009

Het prikkelen met identiteiten en spelen met echt en onecht maakt mensen nerveus. De Tsjechische kunstenaar David Cerný beseft dat als geen ander, het loopt als een rode draad door zijn oeuvre. “Saillant detail: de pisbak heeft de vorm van Tsjechië.” door Paul van der Steen


Bekijk het actuele programma binnenkort op www.i-fabriek.nl

V

Met dank aan gemeente Maastricht & gemeente Venlo

eel beroering veroorzaakte hij met het kunstwerk Entropa dat hij begin dit jaar afleverde. In opdracht van zijn geboorteland Tsjechië, op dat moment voorzitter van de EU, maakte David Černý een kunstwerk dat werd geschonken aan Europa. Voor een vorstelijk bedrag zou hij met kunstenaars uit alle 27 lidstaten een pan-Europees kunstwerk maken waarbij ieder zijn land symbolisch zou neerzetten. Helemaal in lijn met de utopie van de unie als patchworkdeken van diversiteit in eenheid. Maar de wijze waarop de verschillende lidstaten waren weergegeven (Nederland als ondergelopen polder met alleen nog minaretten boven de waterspiegel, Italië met masturberende voetballers en Bulgarije als Turks hurktoilet) viel verkeerd. Bovendien bleek Černý helemaal geen buitenlandse kunstenaars te hebben ingeschakeld, maar alles zelf te hebben gemaakt met wat vrienden. Damien Hirsts Shark (een haai in een bak met formaldehyde) inspireerde David Černý (41) tot een pastiche: een soortgelijk aquarium met het daarin drijvende lichaam van de Iraakse dictator Saddam Hussein, de strop nog om zijn nek. Het is een knappe verbeelding van de wijze waarop de Amerikanen destijds de gevangenneming van Saddam wereldkundig maakten. Als vissers met een unieke vangst: “Ladies and gentlemen, we got him!” Het werk roept bovendien de vraag op of de Verenigde Staten, die zich om de invasie te rechtvaardigen presenteerden als de brengers van democratie, deze doodstraf wel hadden moeten toestaan. Dat juist Tsjechië een met nationale identiteiten spelende kunstenaar als David Černý voortbrengt is geen toeval. In de loop van de geschiedenis diende het land vrijwel voortdurend als territoriaal wisselgeld dat dan weer eens in de zak van de ene en dan weer eens in de zak van de andere grootmacht verdween. Misschien wel daarom kent Tsjechië een rijke traditie van ironie en satire. Niettemin weet Černý ook een deel van zijn landgenoten steeds weer opnieuw te shockeren. Hij vestigde zijn naam door in 1991 een Russische tank, een monument voor de ‘bevrijding’ van het land, roze te verven. Op de geschutskoepel plaatste de jonge hond een provocerend opgestoken middelvinger in dezelfde kleur.

2

David Cerný’s aquarium met het lichaam van Saddam Hussein, in 2007 te zien in Odapark Venray. foto Zebra Fotostudio’s Venlo.

Hoewel de toenmalige president Vaclav Havel wel begrip kon opbrengen voor Černý’s schelmenstreek, werd de kunstenaar toch opgepakt voor vandalisme. De tank werd door het leger overgeschilderd in het vertrouwde camouflagegroen, maar het parlement besloot na een hoog opgelopen discussie tot een nieuwe verfbeurt met roze. Niets is heilig voor Černý. De Tsjechische patroonheilige Wenceslas werd door hem als beeldhouwwerk vereeuwigd zittend op een omgekeerd dood paard. Hilarisch zijn Černý’s Pissing men, twee schaamteloos urinerende mannen voor het Franz Kafka Museum in Praag (de liefhebber kan ze ook bewonderen op You Tube). Hier geen decent plassend heertje zoals Manneke Pis in Brussel. Met een stevig lid in de hand wordt hier gericht lichaamsvocht afgevoerd en schaamteloos geschud voor de laatste druppels. Per sms kan een tekst worden doorgestuurd die kort daarna door de mannen met hun urine wordt opgeschreven. Saillant detail: hun pisbak heeft de vorm van Tsjechië. “Černý zet de zaken scherp neer. Hij zoekt altijd de grenzen op”, zegt Theo Lenders, curator van Odapark, centrum voor hedendaagse kunst in Venray. Daar werd al twee keer werk

www.zuiderlucht.eu ucht.eu

geëxposeerd van de Tsjech, tijdens de exposities Living apart together en Rock my Religion. Lenders: “Černý toont moed en durf. Het is bij hem geen kwestie van keuze. Het gaat om werk dat hij moet maken, bijvoorbeeld om kritische vragen te stellen over het systeem. Hij is een man van internationale betekenis en een enorme kracht en voorbeeld voor jonge kunstenaars.” Het gedrag van de kunstenaar heeft iets van dat van een popster, vindt Lenders. Zo sierde hij ooit een catalogus, liggend als Michael Jackson op de lp-hoes van de millionseller Thriller. “Černý is heel cynisch, maar tegelijkertijd erg serieus als het om zijn werk gaat.” Om inspiratie op te doen, zou Černý eens bijgepraat moeten worden over de wederwaardigheden van Limburg, net als Tsjechië eeuwenlang territoriaal wisselgeld. Voortbordurend op zijn oeuvre vol geslaagde Spielerei met identiteiten zou hij iets moois kunnen maken van het Limburgse minderwaardigheidscomplex, het daarmee in tegenspraak lijkende chauvinisme en de euregionale wensdroom. Of het goed zou vallen is een tweede. De traditie op het gebied van ironie en satire is in Limburg wat minder rijk dan in Tsjechië.

cultureel maandblad

november 2009

Bij fake it until you make it gaat bij NPS-programmamaker Saskia Bender de eerste gedachte uit naar de hiphopscène. Meer bepaald naar de met blingbling behangen opscheppers die niet gehinderd door geldgebrek of schulden aan alle kanten uitstralen dat het gewéldig met ze gaat. door Emile Hollman

T

ijdens haar studie kunsten cultuurwetenschappen raakte Saskia Bender gefascineerd door verre culturen. Min of meer bij toeval kreeg ze een baantje als producer bij de Nederlandse Programma Stichting (NPS) waar aandacht voor kunst en cultuur wettelijk is vastgelegd. Ze groeide door naar de functie van programmamaker met als specialiteit nietwesterse muziek. Als er ergens in de moderne muziek gefaket wordt, is het wel in de wereld van de westerse hiphop waar het eerder regel is dan uitzondering om jezelf groter te maken dan je bent.

Die heeft een eigen kledinglijn, een stijl die zijn fans als een soort sekte volgen. In Parijs zie je dat illegale jongeren zichzelf diep in de schulden steken om Wemba na te doen. Ze kunnen het niet laten.” Ze faken kortom welvaart die er in werkelijkheid niet is. Voor haar werk bezoekt Bender heel wat wereldmuziekfestivals waar ze in contact komt met hiphoppers uit de niet-Westerse landen. “Wat mij fascineert is die tegenstelling. Enerzijds proberen ze stoer, kritisch of zelfs agressief over te komen, maar als ik met ze praat, stuit ik op eruditie en een sterk gevoel om op te komen voor de zwakkeren in de samenleving. Dat is ook hét grote verschil met de succesvolle hiphoppers in de Verenigde Staten. Als ze veel geld en status hebben, dragen ze dat breed uit door nog grotere huizen te kopen. En praten ze alleen nog maar over babes en auto’s. Dat zou het Afrikaanse publiek nooit pikken. De Amerikaanse

hiphoppers hebben de status en de macht om dingen aan de kaak te stellen, iets op te merken over tienerzwangerschappen bijvoorbeeld, maar dat doen ze dus niet. Ik herinner me hooguit SaltLezingen ‘n Pepa/ die opriepen een condoom te Workshops / Aan tafel met / Eten en drinken / gebruiken.” Performance / Muziek / Saskia hoopt met haar bijdrage aan VisueelBender / Beeldende kunst i-fabriek “een kleine schok van bewustwording” te bewerkstelligen. Hoofdrolspelers in haar presentatie zullen onder meer de jonge Cubaanse hiphopper Cubanito zijn, Daara J/ Positive Black Soul uit Senegal, Masaai hiphop uit Kenia en de Somaliër K’Naan. Door het internet hebben deze artiesten een podium dat groter is dan het continent waar ze doorgaans opereren. Een site als www.africanhiphop.com is wat dat betreft een poort naar de wereld. Bender: “Onze wereld is veel groter dan we denken.”

Volgens Saskia Bender (Amsterdam, 1966) is er in de huidige Amerikaanse hiphop veel uiterlijk vertoon die in schril contrast staat met hiphop Bekijk het actuele programma in Afrika en Latijns Amerika. Die tegenstelling op www.i-fabriek.nl wil ze in Maastricht tonen door portretten binnenkort De Somalische hiphopper K’Naan is wars van blingbling en opschepperij. van Afrikaanse en Latijns Amerikaanse hiphopartiesten te presenteren met hun soundtracks. “Het kopieergedrag is zonder meer groot”, zegt Bender. De hiphophelden in Afrika nemen beslist een voorbeeld aan de grote jongens uit het westen die in hun videoclips vaak druk gesticulerend temidden van schaars geklede vrouwen tegen patserige auto’s staan op te rijden, maar er zijn interessante verschillen op te tekenen. De Afrikaanse hiphoppers lijken dichter bij de zogenoemde Last Poets te zijn gebleven, de revolutionaire rappers van het eerste uur die eind jaren zestig in Amerika hun levensomstandigheden vertaalden in poëzie die ze op muziek zetten. “Niet-Westerse rappers laten af en toe een lokaal instrumentje toe in hun songs en zingen vaker over armoede, corruptie en andere lokale problemen. Het gesproken woord op ritme, rap dus, is van oorsprong zo Afrikaans als wat. Er wordt wel eens gezegd dat hiphop niks nieuws is, dat de zwarte Amerikanen na de slavernij gewoon zijn doorgegaan met wat ze thuis altijd al deden. Alleen zit er in Amerika die vierkwartsmaat onder. In Afrika en Latijns-Amerika zijn ook heel andere ritmes gebruikelijk”, zegt Bender. Vooral uiterlijk trachten de niet-Westerse hiphoppers hun broeders uit de VS en Europa toch te kopiëren. “Rijk is toch het rijk-zijn in het westen”, denkt Bender. “Op zich is daar niks mis mee natuurlijk. Uiterlijk is heel belangrijk. Dat zie je bij de Congolese zanger Papa Wemba.

3

www.zuiderlucht.eu


cultureel maandblad

november 2009


Erik Kessels werd groot als bedenker van opvallende reclamecampagnes. De laatste jaren manifesteert hij zich ook als fotoverzamelaar. Een door hem opgespoorde reeks kermisfoto’s werd aangekocht door het Stedelijk Museum Amsterdam. Kessels wil mensen prikkelen, geen fakewereld voor houden. “Als je gaat liegen, ben je verloren.” door Wido Smeets



Foto, gemaakt door een sensor gestuurde camera in Texas. foto’s KesselsKramer

T

oen Erik Kessels op jonge leeftijd zijn zusje verloor bij een verkeersongeluk, trok hij zich maandenlang terug op zijn slaapkamer waar hij aan één stuk door tekeningen maakte, dozen vol. Zijn ouders vonden houvast aan een van de laatste foto’s van hun dochter. “Eigenlijk een onbeduidend kiekje, dat door de gebeurtenis een andere waarde kreeg”, zegt Kessels. “Ze gingen er anders naar kijken, een nietszeggende foto werd monumentaal.” Inmiddels lopen ‘nietszeggende kiekjes’ als een rode draad door zijn bestaan. De laatste jaren maakt Kessels naam als verzamelaar van anonieme, op rommelmarkten gevonden foto’s die, gepresenteerd als reeks, gaan intrigeren.

4

Het geheim zit hem in de authenticiteit van het materiaal. Ze krijgen een andere waarde, net als de foto van zijn zusje indertijd. Professionele fotografie is vaak erg kunstmatig, vindt Kessels, de foto’s die hij verzamelt zijn pretentieloos. “Ze zijn rechttoe rechtaan, vertellen een verhaal.” Hij verzamelt ze, publiceert ze in boekvorm en stelt er exposities mee samen. Dit voorjaar kocht het Stedelijk Museum Amsterdam de door hem gebundelde kermisfoto’s die de Brabantse Ria van Dijk (88) elk jaar van zichzelf schoot, vanaf 1936. Erik Kessels (Roermond, 1966) is vooral bekend als reclameman en oprichter van KesselsKramer, een van de succesvolste communicatiebureaus van Nederland. In een voormalige kloosterkerk in hartje Amsterdam bedenkt het veertig werknemers tellende bureau reclames, huisstijlen,


tv-formats, documentaires, videoclips, exposities en boeken. Hier zijn de (vaak prijswinnende) campagnes bedacht voor onder meer Ben, Nike, Diesel en Hans Brinker Budget Hotel, de VPROserie Radio op tv en de fotoboekenreeks Useful Photography. KesselsKramer maakte ook de documentaire The Other Final, over een wedstrijd tussen de twee slechtste landenteams ter wereld, Bhutan en Montserrat. Die match werd daadwerkelijk gespeeld, in Bhutan, op 3200 meter hoogte. Op dezelfde dag als de finale van het WK Voetbal 2002. De veelzijdigheid van KesselsKramer wordt weerspiegeld in de inrichting van de werkruimte. In het midden van de kerk waar ze kantoor houden is met palen en planken een fort gebouwd. “Hier huizen de creatieven”, zegt

cultureel maandblad

november 2009

Japans konijn, dagelijks op internet.

“De klassieke reclametruc van ‘before and after’ omgedraaid”.

Kessels. Op het koor, bij het orgel, zitten de strategen. Voor wie durft: boven op het fort staat een duikplank die je met één sprong van de creatieven naar de strategen kan laten jumpen. Beneden, waar ooit de hostiebakkerij was, huist nu de productie. De voormalige sacristie is nu de rookkamer. Ernaast is een keuken waar een kok vier keer per week een maaltijd komt bereiden voor het personeel. De kerk en de bijgebouwen liggen, hangen en staan vol met delen van campagnes in wording. Dat is wat hem altijd heeft aangetrokken in dit vak, zegt Kessels, “dat je met mensen met verschillende achtergronden aan één ding kunt werken, en dat je steeds tussen allerlei disciplines kunt switchen.” En dan is er natuurlijk de dynamiek van het métier. “Omdat je product in de media belandt, krijg je een snelle respons op wat je doet.” De kerk oogt als een dorp, met wegen en paden, informele ontmoetingsplekken en door de ruimte schallende muziek - die vreemd genoeg geen moment hindert. Op een zachtrode fluwelen canapé vertelt Kessels hoe hij vanaf zijn vijfde etaleur wilde worden, en hoe hij daar als 16-jarige, op de opleiding, de schurft aan kreeg. Na de kunstacademie belandde hij bij reclamebureaus als Ogilvy & Mather, verhuisde naar Londen en keerde in 1996 terug om KesselsKramer op te richten. Sinds twee jaar heeft het bureau een outlet in Londen, tevens “expositieruimte en winkel met boeken en dingen die we interessant vinden. In je eigen showroom werken, dat was altijd een droom van me.” Ondanks zijn liefde voor het vak heeft Kessels een hekel aan 95 procent van de reclames die hij ziet. “Het is lang leve de middelmaat. En die middelmaat overleeft omdat er veel geld mee wordt verdiend.” Hoe vreemd is het dat een man die rommelmarkten en internet afstruint op zoek naar amateurkiekjes, zijn brood verdient in de illusoire wereld van de reclame? Zoekt hij de

Erik Kessels: “Het zijn eerlijke foto’s, en toch creëren ze wrijving.” foto Zuiderlucht

5

authenticiteit van de amateur als compensatie van de kunstmatige wereld van de professionals waarin hij dagelijks vertoeft? Voor Kessels liggen die twee werelden niet zo ver uiteen: in beide wil hij mensen prikkelen in plaats van ze een fake wereld voor te houden. Kessels (“als je gaat liegen, ben je verloren”) is ervan overtuigd dat ook in reclame oprechtheid werkt. Volgens hem onderscheiden de campagnes van KesselsKramer zich van andere door hun ironie, door ze als superfake neer te zetten of door hun authenticiteit. Enkele voorbeelden. Een reclame voor het Hans Brinker Budget Hotel laat twee beelden zien van een jongen. De eerste foto, van het inchecken, toont een keurige knaap die bij het uitchecken (tweede foto) een verwilderde blik, herpes-lippen en zuigplekken in de nek heeft. “Hier hebben we de klassieke reclametruc van ‘before and after’ omgedraaid”, zegt Kessels. De campagne voor kledingmerk Diesel toont modellen met een siliconenmasker, voorzien van de tekst Save yourself by drinking urine. “Dit is een persiflage op de gebruikelijke cosmeticareclame. Het is superfake, want wat is er nu mooier dan rimpels.” De reclame voor telefoonbedrijf Ben zet juist weer in op authenticiteit. Posters met een kind (‘Ben nieuw’), een oude vrouw (‘Ben er nog’), een vluchteling (‘Ben welkom)’. “Eerlijke foto’s”, zegt Kessels er zelf over. “Er is niet aan geshopt, en toch creëren ze wrijving. Als ergens een pukkel zit, laten we die zitten omdat we denken dat de mensen er extra naar gaan kijken. In de meeste reclames zijn mensen net behang. Plastic poppen. Ik wil rimpels zien. Rimpels zijn mooi.” Met instemming vertelt hij dat in Frankrijk nu bij wet een disclaimer is voorgeschreven die reclamebureaus verplicht te vermelden wanneer een foto is geshopt, dus met de computer mooier is gemaakt dan het origineel. Die posters van de Ben-campagne, zegt Kessels, vertellen verhalen, zoals de foto’s die hij verzamelt dat ook doen. Zoals de kermisfoto’s van de schietgrage Ria van Dijk. Of de kiekjes van de vakantievierende vrouw die zich elk jaar door dezelfde taxichauffeur liet rondrijden. Het zijn trouwens niet alleen rommelmarkten waar Kessels foto’s verzamelt. Via internet kwam hij op het spoor van Texaanse jagers die in bossen camera’s met sensoren opstellen om foto’s te maken van rondstruinend wild. “Door die sensoren zijn de dieren zelf fotograaf. Het zijn prachtige, vaak poëtische plaatjes.” In Japan kwam hij in contact met een man die elke dag een foto van zijn konijn op internet liet zien. Steeds zette hij het dier iets anders op het

www.zuiderlucht.eu

hoofd: een pet, koekjes, een toiletrol. Tot 23 september 2003, toen stierf het konijn. De laatste foto laat een graf zien. Nou ja, een besneeuwd stukje grond waar twee wortels uitsteken. Deze maand publiceert Kessels de foto’s in het achtste deel van de fotoboekenreeks In almost every picture. Met zijn campagnes en zijn fotoverzamelingen wil Kessels mensen “opnieuw leren kijken”. Is dat niet wat hoog gegrepen, gezien de lawine van beelden die we dagelijks over ons heen krijgen? “Als je een paal in een lawine steekt, gaat die lawine de andere kant op. Nou ja, hij krijgt in elk geval een andere vorm en richting. Ik zeg niet dat iedereen dan gelijk om is, maar bij zo’n Ben-campagne zie je wel dat het werkt.”

cultureel maandblad

november 2009


Dany Snokx legde sinds zijn studies ‘product design’ aan de Katholieke Hogeschool Limburg in Hasselt een hele weg af. Voor hem is niet alleen het product zelf belangrijk, maar ook het sociale aspect ervan. Altijd staat de mens centraal. “Dingen maken die goed zijn voor mensen, dat drijft mij.” door Jozefien Van Beek


J

arenlang werkte Dany Snokx voor Philips Design. Daar maakte hij één van zijn favoriete producten: Living Colors, een verlichtingsconcept dat de atmosfeer van een ruimte bepaalt door van kleur te veranderen. “Ik hou van Living Colors omdat het een product is met een bepaalde identiteit”, zegt Dany Snokx. “Het mooie is dat het niet over het product gaat, maar over de atmosfeer van de ruimte. Je kan de ruimte intiem maken of net het ruimtelijke karakter benadrukken. Door de kleur en de intensiteit van het licht te veranderen beïnvloed je de beleving van de ruimte. Atmosfeer is iets menselijks. Als het buiten koud en guur is kan je het binnen gezellig maken. Zelf heb ik twee van zulke lampen in mijn woonkamer.” De link tussen ontwerp en het menselijke is altijd erg belangrijk geweest voor Snokx. “Innovatie is pas succesvol als mensen er ook iets aan hebben, als de innovatie echt gebruikt wordt en dus relevant is. Dingen maken die goed zijn voor de mens, dat is wat mij drijft.” Het is ook dat sociale aspect dat Snokx interesseert in het thema van i-fabriek. “Dit jaar gaat i-fabriek over ‘real life’, of nep versus echt. Het lijkt me zeer boeiend om daarover een dialoog op gang te brengen. Ik wil met mensen praten over wat er écht belangrijk is in het leven.” De tegenstelling nep versus echt verduidelijkt Snokx met een voorbeeld. “De financieel economische crisis illustreert dat er veel zaken niet echt, maar virtueel zijn. Neem bijvoorbeeld de lang aangekondigde vergrijzing van de maatschappij. Sommige mensen hebben een groot virtueel bedrag op hun bankrekening, maar échte zorg is natuurlijk nog iets anders. Hoe wordt iets virtueels omgezet naar iets echts? Hoe zal onze maatschappij er straks uitzien? Hoe ga je ermee om? Ik heb daar ook niet meteen een antwoord op, maar het boeit me. Daarover praten lijkt me heel interessant.” Het mag duidelijk zijn dat Dany Snokx niet enkel bezig is met design, maar ook met wat er in de wereld gebeurt. Zo is hij bijvoorbeeld erg geïnteresseerd in het werk van Arnoud Raskin bij ‘Streetwize’. ‘Streetwize’ is een deelproject van de Mobile School Group die mobiele scholen tot bij straatkinderen brengt. Raskin en zijn team ontwikkelen opleidingen en

6


Dany Snokx: “Zeker in Vlaanderen is het zinloos om elkaar onderling te beconcurreren.”

educatieve materialen. “Zulke projecten staan middenin het echte leven”, zegt Snokx. “Er zijn mensen die moeten knokken voor drinkwater en die toch positief blijven. Dat zijn pas echte ondernemers!” Zelf werkt Snokx op dit moment voor Humin, een project dat kleine en middelgrote ondernemingen helpt innoveren. “Een dertigtal bedrijven krijgt een designcoach die de aandacht heeft voor de profilering van het bedrijf en duurzaamheid. Duurzaamheid is erg belangrijk. Op economisch, ecologisch én sociaal vlak.” Snokx studeerde ‘product design’ aan de Katholieke Hogeschool Limburg. Later keerde hij terug naar zijn school als gastdocent en jurylid voor eindwerken. Hij heeft een glashelder beeld van wat hij zijn studenten wil meegeven. “Maatschappijgericht naar ‘product design’ kijken heeft me altijd sterk geboeid. Vanuit dat perspectief kijk ik ook naar lesgeven. Naast de vaardigheid om producten te ontwikkelen wil ik studenten dus ook verantwoordelijkheidszin meegeven als ze ontwerpen. Wat ze maken moet maatschappelijk en sociaal verantwoord zijn. Bovendien moet je als ontwerper steeds je beloftes waarmaken. Als een bedrijf bijvoorbeeld een product belooft dat zinvol is en eenvoudig in gebruik dan moet dat ook echt zo zijn wanneer de gebruiker de doos opent. Ontwerpers mogen


geen valse beloftes doen.” Kort na zijn studies won Snokx de prestigieuze prijs voor Design en Onderneming van de Koning Boudewijnstichting. Dankzij die prijs mocht hij werken in een bedrijf naar keuze. “Op dat moment wilde ik graag meer van de menselijke kant te weten komen. Ik koos voor Philips omdat het een groot bedrijf is, een multinational met veel mogelijkheden.” Snokx begon bij Philips Design Leuven, maar na een samenwerking met Philips Design Eindhoven trok hij naar Nederland. “Daar ben ik blijven plakken en mijn carrière begonnen.” Elf jaar lang werkte Snokx bij Philips. “Als ze me in Genk niet hadden gevraagd voor Humin was ik waarschijnlijk bij Philips gebleven. Maar nu krijg ik de kans om iets te betekenen voor Vlaanderen.” Snokx pleit voor meer samenwerking over de grenzen. “We moeten het innovatiepotentieel van Vlaanderen en Nederland samenleggen. Zeker in Vlaanderen is het echt zinloos om elkaar onderling te beconcurreren. In plaats van elkaar de loef af te steken kunnen we beter samenwerken om de maatschappij leefbaarder te maken voor iedereen. Wat dat precies is, een leefbare maatschappij? Dan belanden we weer bij de beginvraag. Wat is echt belangrijk voor de mens? Dat is zeker een dialoog waard.”

cultureel maandblad

november 2009

Ze is de vrouw achter IRFAK, een (nep)bedrijf dat welvaartsvet omzet in voedsel voor arme landen. Met het aanbieden van gratis liposucties voor het goede doel maakt Mieke Smits kunst die akelig dicht bij de realiteit komt. “De wereld is gewoon té kierewiet om er als kunstenaar niks mee te doen.” door Annemarie Staaks

A

2008 met onsmakelijke beelden van kwabben vet en een gesprek met een liposuctiekandidaat werd wereldkundig gemaakt dat IRFAK nep is, een l sinds ze aan de kunstacademie in kunstproject. De reportage was nog niet voorbij of Maastricht studeerde, is Mieke Smits (Steyl, de e-mails stroomden al binnen, uiteenlopend van 1960) gefascineerd door vel en vet als omhulsel boze reacties tot liefhebbers voor een liposuctie. van de mens en de toenemende behoefte om Schrok je destijds van alle commotie? die buitenkant te perfectioneren. Met verbazing “Het feit dat de meeste mensen dachten ziet ze hoe de westerling zich volvreet om het dat IRFAK echt was, zegt nogal wat over de overtollige vet vervolgens weer weg te laten maatschappij waarin we leven. Blijkbaar vindt zuigen. men kannibalisme, want dat is het feitelijk, aanvaardbaar. Daar schrok ik inderdaad van en ik Smits’ verbijstering over het idee van de maakbare ben me toen gaan afvragen hoe dat mogelijk was.” mens staat centraal in haar werk dat zich afspeelt En? op het punt waar kunst, maatschappij en ethiek “De afgelopen jaren zijn we doodgegooid met de samenkomen. Zo ook IRFAK (Instant Recycling Lezingen / Workshops / idiootste tv-programma’s: van extreme-make-overs Food Aid Kit), een idee dat ontstond in 2004 Aan tafel met / Eten en drinken / met plastische chirurgie tot de grote donorshow vanuit haar softliposculpturen, nagemaakte dikke Performance / Muziek / kunst van/ Beeldende BNN. Kennelijk hebben media zoveel invloed benen waar het vet langzaam uitdroop, werk dat Visueel op onze perceptie dat we dit soort dingen ze maakte in het kader van de tentoonstelling doodnormaal zijn gaan vinden.” Vlees – lichaam: idealen en taboes in het Limburgs Een verschuiving van ons ethisch bewustzijn? Museum. De volgende stap was een concreet “Ja, ik denk het. De Duitse socioloog Harald Welzer onderzoek naar de mogelijkheden om lichaamsvet heeft beschreven hoe Hitler in zeven jaar tijd de om te zetten in voedzame koekjes en repen voor perceptie van de Duitse bevolking heeft weten derdewereldlanden. Wat bleek? Het kon. Vorig jaar om te draaien. Dat is zeer angstaanjagend, en ging de bedrijfssite irfak.org de lucht in. Met foto’s dat IRFAK als realiteit wordt ervaren, vind ik ook van hongerig kijkende Afrikaanse kindjes wordt akelig. Onze perceptie over wat wel en niet kan, de bezoeker opgeroepen vet te doneren: ‘Uw is in vijf jaar tijd verschoven. Toen ik in 2004 met lichaamsvet kan levens redden!’ Is dat je doel: levens redden? Bekijk het actuele programma Op het moment dat ik iets creëer als binnenkort“Nee. op www.i-fabriek.nl kunstenaar ben ik niet bezig met welk idealistisch doel dan ook. Als dat wel zo was, dan had ik beter docent of onderzoeksjournalist kunnen worden. Het spiegelen van de maatschappij is voor mij een Met dank aan gemeente Maastricht & gemeente Venlo doel op zich. Natuurlijk, het zou heel fijn zijn als de hele wereld zich vol zou kunnen proppen met eten, maar of ik denk dat mijn kunst daar iets aan kan bijdragen? Nee, ik ben God niet!” IRFAK is een bedrijf met een echte website, echt vet en echte koekjes. Glad ijs voor een kunstenaar? “Ik loop op het randje, dat klopt. Maar dat vind ik juist interessant, de werkelijkheid is toch ook te kierewiet om links te laten liggen? En voor mij is kunst de vrijheid om ieder medium te gebruiken in dienst van datgene wat ik wil verbeelden.” Gaat jouw werk nog wel over verbeelden? IRFAK is hyperrealistisch. “Ik maak een combinatie van werkelijkheid en fictie om zo tot een nieuw product te komen dat die absurde realiteit weergeeft. Het boeiende daaraan vind ik juist om die grens tussen reality en fake zo te gebruiken dat mensen gaan twijfelen.” In de uitzending van Netwerk op 26 november

7

www.zuiderlucht.eu

IRFAK begon, vond men het een ziek idee. Het was kannibalisme, het was not done, gewoon weer een raar kunstproject. Weg ermee en klaar.” Dus zodra mensen weten dat het kunst is, wordt het minder relevant? “Voor veel mensen is dat een opluchting. Over kunst hoeven ze zich blijkbaar minder druk te maken. In zekere zin is dat raar, maar het is tegelijkertijd ook het fijne van kunstenaar zijn: ik heb een oneindige vrijheid om mijn stellingen te poneren. Dat is volgens mij ook de reden dat iemand als Wilders kunst verafschuwt. Daar kan hij geen controle op uitoefenen.” Een jaar na de Netwerk-uitzending treedt Smits op bij i-fabriek waar ze als directrice van een vetrecyclingsbedrijf vanuit het jaar 2050 zal terugblikken op IRFAK. In een voordracht die zal bestaan uit een lezing en filmpjes laat Smits zien wat er nog allemaal mogelijk is binnen het westerse maakbaarheidsideaal. Een schrikbeeld van de toekomst? “Optimistisch ben ik niet. De aarde overleeft het wel, maar of de mensen het gaan redden, vraag ik me af. Ze denken niet meer zelf na, dat zie je wel aan het feit dat zoveel mensen IRFAK als realiteit ervaren. Ieder mens heeft de plicht om zijn hersens te gebruiken. Het is beangstigend hoe weinig dat gebeurt.”

cultureel maandblad

november 2009

Visueel / Beeldende kunst

Fake it (until you make it) Bekijk het actuele programma binnenkort op www.i-fabriek.nl



Maastricht – AINSI, Lage Kanaaldijk 112-113 Donderdag 3 december 2009 van 13.00 tot 19.00 uur

Venlo – Venlo ‘Raad van Arbeid’ Nassaustraat 36

Lezingen Roberta Haar, assistant-professor Political Science Maastricht University. “Is Barack Obama the man we think he is?” Een discussie over de buitenland-politiek van president Obama. David Cerný, Tsjechische kunstenaar over concept, proces en realiteit van Entropa, het EU-kunstwerk in Brussel. Yolande Kolstee van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag over ‘augmented reality’, een wereld waarin media en het (dagelijks) leven geïntegreerd zijn. Philip Rijken, Global Head Nutritional Science, DSM Installatie Andrea Kessler, Wenen, winnaar Oostenrijkse prijs voor ‘experimentelle Tendenze in der Architektur’ met de installatie ‘RPM - Revolutions per Minute’. Peter Volkart, Zürich, ‘Terra Incognita, Homage à Raymond Roussel’ Tragant Dansa, Barcelona, video.


Workshop Surprise-fabriek met Bart van den Boom. Koop een bijzonder design cadeau / kunstwerkje ter plekke (vanaf €10) en neem gratis deel aan het maken van een persoonlijke Sinterklaas-surprise onder begeleiding - en met assistentie - van kunstenaars/vormgevers die hun ideeën, kennis, materiaal en gereedschap ter beschikking stellen. Schrijf vervolgens je Sinterklaas-gedicht met een professionele dichter of rapper. Inpakken hoort ook bij de mogelijkheden. Mét echtheidcertificaat, een superkado! Aan tafel met interviewers Hans op de Coul en Frans Pollux en gasten Natascha Rommens, Euregio Platform Sustainable Design & Living en Anneke Moors, Euregio Platform Sustainable Design & Living Piet Joosten WOM Belvédère en Obed Verbeek Landbouwbelang over culturele broedplaats en krakersdomein Landbouwbelang. Nawie Kuiper, Branko Popovic en Els Petit (Fashion Clash) over modestad Maastricht. Muziek Casio Nostra, Hasselt ‘Fake it until you make it’ door Saskia Bender, NPS-programmamaker. Horeca Café Zondag Fake Food door Jeffrey Kuckelkorn, curator food Schunck* Heerlen. B2B Ontwerpbureau Maastricht

zuiderlucht

vrijdag 4 december 2009 van 13.00 tot 19.00 uur Lezingen Jeannette ten Kate, Sinopa, kunstadviseur over echt en vals in de hedendaagse beeldende kunst. Erik Kessels, KesselsKramer Amsterdam, over echt en nep in reclamewereld en fotografie. Mieke Smits, Tegelen kunstenares, IRFAK 50 jaar later. Installatie Maria Smits, Sfinx door Galerie New Untitled. Peter Volkart, Zürich, ‘Terra Incognita, Homage à Raymond Roussel’ Christien Meindersma, Rotterdam, het boek over project Pig 05049. Film The Yes Men

Workshop Surprise-fabriek met Bart van den Boom. Koop een bijzonder design cadeau / kunstwerkje ter plekke (vanaf €10) en neem gratis deel aan het maken van een persoonlijke Sinterklaas-surprise onder begeleiding - en met assistentie - van kunstenaars/vormgevers die hun ideeën, kennis, materiaal en gereedschap ter beschikking stellen.Met dank aan gemeente Maast Schrijf vervolgens je Sinterklaas-gedicht met een professionele dichter of rapper. Inpakken hoort ook bij de mogelijkheden. Mét echtheidcertificaat, een superkado! Aan tafel met interviewers Hans op de Coul en Frans Pollux en gasten Loek Sijbers, projectleider Kunstbiënnale 2010 Noord-Limburg Gerard Rooijakkers, hoogleraar etnografie en kwartiermaker Culturele Biografie Limburg/BV Limburg. Franzo Di Pasquale en Joost Reijnen, van Atelier Tafel over de redding van industrieel erfgoed Nedinsco. Horeca Locomotief Fake Food door Jeffrey Kuckelkorn, curator food Schunck* Heerlen.

Colofon De bijlage i-fabriek 2009 is een productie van cultureel maandblad Zuiderlucht. Beeldbewerking: PI Picture Improvement Concept: Wido Smeets Cover: Foto KesselsKramer Fotografie: IRFAK, KesselsKramer, Perry Schrijvers, Zuiderlucht Ontwerp en vormgeving: Annebeth Nies (Obidesign) Teksten: Jozefien Van Beek, Emile Hollman, Annemarie Staaks,

Paul van der Steen, Wido Smeets

8

www.zuiderlucht.eu

cultureel maandblad

november 2009

fake it (until you make it)

Recommend Documents