Biologie
■■■■
Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs
19
99
Tijdvak 1 Woensdag 19 mei 13.30 –16.30 uur
Boekje met informatie
900006
18B
Begin
informatie 1
Indicatorsoorten van de macrofauna voor vervuiling van water
bron: Dianne P. Smith, Urban Ecology. London, 1984, fig. 21 informatie 2
900006
18B
Weefsels van een plant
2
Lees verder
informatie 3
900006
18B
Het ’tomaten-gouden-mozaïek-virus’ van Internet
3
Lees verder
informatie 4
Genetische code Tweede base → Eerste base (5’ kant) ↓ U
C
A
C
A
Derde base (3’ kant) ↓
G
UUU UUC UUA UUG
Fenylalanine Phe | F Leucine Leu | L
UCU UCC UCA UCG
Serine Ser | S
UAU UAC UAA UAG
Tyrosine Tyr | Y stop stop
UGU UGC UGA UGG
CUU CUC CUA CUG
Leucine Leu | L
CCU CCC CCA CCG
Proline Pro | P
CAU CAC CAA CAG
Histidine His | H Glutamine Gln | Q
CGU CGU CGA CGG
Arginine Arg | R
U C A G
ACU ACC ACA ACG
Treonine Thr | T
AAU AAC AAA AAG
Asparagine Asn | N Lysine Lys | K
AGU AGU AGA AGG
Serine Ser | S Arginine Arg | G
U C A G
GCU GCC GCA GCG
Alanine Ala | A
GAU GAC GAA GAG
Asparaginezuur Asp | D Glutaminezuur Glu | E
GGU GGU GGA GGG
Glycine Gly | G
U C A G
AUU AUC AUA AUG
G
informatie 5
U
Isoleucine Ile | L Methionine Met | M (start)
GUU GUC GUA GUG
Valine Val | V
Cysteïne Cys | C stop Tryptofaan Trp | W
U C A G
Celcyclus
M G2
mitose
G1 t ij d
S
900006
18B
in te rfa s e
4
Lees verder
informatie 6
Bouw van de wortel
informatie 7
Bouw van het hart
900006
18B
5
Lees verder
informatie 8
Het immuunsysteem geïnfecteerde cel
+
virus
macrofaag
macrofaag
T-helper cellen
cytotoxische T-cellen
T-helper cellen
B-lymfocyten
antistof
geïnfecteerde cellen
geheugen cellen
= cytokinen
900006
18B
6
Lees verder
informatie 9
De reactie van het immuunsysteem op een infectie met HIV
informatie 10
Het verloop van een HIV infectie fase 1
fase 2
fase 3
concentratie (verschillende eenheden)
aids
0
1
2
3
Legenda: cytotoxische T-cel antistoffen
900006
18B
4
5
6
7
8
9
10
11 12 tijd (jaar)
T-helper cel HIV
7
Lees verder
informatie 11
Deel van het voorplantingsgedrag van stekelbaarsjes
informatie 12
Zuur-base indicatoren
informatie 13
900006
18B
indicator
kleur bij lage pH
omslagtraject in pH
kleur bij hoge pH
kresolrood
rood
0,2 – 1,8
geel
methylrood
rood
4,4 – 6,2
geel
neutraalrood
rood
6,8 – 8,0
oranje-geel
fenolftaleïne
kleurloos
8,2 – 10,0
paars-rood
Enkele enzymen betrokken bij de vertering enzym
pH-optimum
substraat
producten
maaglipase
2,0-6,0
(tri)acylglycerolen (melkvet)
mono-acylglycerolen bij babies belangrijk bij de en vetzuren vertering van melkvet
lipase
9,0
(tri)acylglycerolen
mono-acylglycerolen en vetzuren
fosfolipases
7,0
fosfolipiden
o.a. vetzuren
cholesterolesterase
5,3-7,0
cholesterolesters
cholesterol
8
opmerkingen
Lees verder
informatie 14
Samenstelling van enkele verteringssappen van de mens sap
samenstelling
werking
speeksel
water
. oplossen voedings-/smaakstoffen . vloeibaar maken droog voedsel
opmerkingen
1 l/dag
slijm
. maakt voedsel glad
pH = 7,0– 8,0
α-amylase
koolhydraatverterend enzym
lysozymen thiocyanaat antistoffen
anti-bacteriële werking
ernstige aantasting gebit als geen speeksel wordt geproduceerd
ionen, zoals Na+, K+, HCO3-
HCO3- neutraliseert H+-ionen uit voedsel en door bacteriën geproduceerde H+-ionen
de concentratie ionen verandert tijdens de speekselvloed
maagsap
pepsinogeen
eiwitverterend pro-enzym
2 l/dag
HCI
. doodt micro-organismen . lost kalkzouten op uit ingeslikte botten . denatureert eiwitten . activeert vorming pepsine
intrinsieke factor
bindt vitamine B12, zodat dit kan worden geresorbeerd
bij te geringe productie: bloedarmoede
slijm
beschermt de maagwand tegen inwerking HCI en enzymen uit het maagsap
geringe productie kan leiden tot beschadiging van de maagwand
maaglipase
vetverterend enzym
vooral belangrijk bij pasgeborenen met nog onvoldoende ontwikkelde alvleesklier
water
oplosmiddel
HCO3-
neutraliseert HCI uit de maag
water
oplosmiddel
trypsinogeen chymotrypsinogeen pro-carboxypeptidasen pro-elastase
eiwitverterende pro-enzymen
α-amylase
koolhydraatverterend enzym
lipase fosfolipases cholesterolesterase
vetverterende enzymen
RNA- en DNA-ases
RNA- en DNA-verterende enzymen
gal
afvalproducten
zie lever
0,5– 0,8 l/dag
water
oplosmiddel
pH = 6,2*
galzuren cholesterol
. emulgering van vetten . vorming van micellen: essentieel voor resorptie van vetten en vetoplosbare stoffen
uitscheiding ook om cholesterolspiegel te kunnen reguleren; groot deel wordt in de dunne darm geresorbeerd
dunne darmsap slijm
bescherming darmwand tegen enzymen en mechanische beschadiging
afgegeven door slijmbekercellen
2 l/dag
waterige oplossing
door actieve resorptie van ionen en daarmee gepaard gaande passieve wateropname ontstaat een stroming; hierdoor worden de te resorberen stoffen naar de darmwand getransporteerd
afgegeven door de crypten van Lieberkühn; de samenstelling komt sterk overeen met die van serum
lactase sucrase isomaltase
koolhydraatverterende enzymen
aminopeptidase dipeptidases
eiwitverterende enzymen
dikke darmsap 0,2 l/dag
slijm
beschermt de darmwand tegen bacteriën en mechanische beschadiging
gemaakt en afgegeven door slijmbekercellen
pH = 7,5– 8,0
HCO3-
neutralisatie van H+-ionen die door bacteriën worden geproduceerd
afgegeven door de crypten van Lieberkühn
pH = 1,0– 3,5
alvleessap
1–1.5 l/dag pH = 8,0– 8,3
pH = 7,5– 8,0
*
uitgescheiden door en/of gevormd in de lever
pH van de gal die de galblaas verlaat; de pH van de door de lever geproduceerde gal is 8,2
bewerkt naar: G.B. Bannink & Th.M. van Ruiten, Biologie informatief, Apeldoorn, 1994, 57
900006
18B
9
Lees verder
informatie 15
Bouw dwarsgestreepte spier
bron: W.G. Burgerhout e.a., Fysiologie. Leerboek voor paramedische opleidingen, Utrecht, 1995, 46 informatie 16
Verband tussen de lengte van een sarcomeer en de kracht die in dit sarcomeer kan worden opgewekt kracht (%)
100 80 60 40 20 0 1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0 lengte (µm)
bron: W.G. Burgerhout e.a., Fysiologie. Leerboek voor paramedische opleidingen, Utrecht, 1995, 52 Einde
900006
18B
10
