EnergieEfficiencyPlan

EnergieEfficiencyPlan 2013-2016 MJA3

Hogeschool Leiden september 2012

EnergieEfficiencyPlan 2013-2016 MJA3

dossier : BA8964 registratienummer : BL-EH20122318 versie : 2

Hogeschool Leiden september 2012

DHV B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DHV B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001. ©

DHV B.V.

Hogeschool Leiden/EnergieEfficiencyPlan BL-EH20122318

2013-2016

20 september 2012, versie 2 - i-

DHV B.V.

1

TITELBLAD Instelling:

Hogeschool Leiden Zernikedreef 11 2333 CK Leiden Postbus 382 2300 AJ Leiden

Sector:

Hogescholen – MJA3

Looptijd:

2013-2016

Voor akkoord (tekenbevoegd persoon van Hogeschool Leiden): Handtekening:

!!!!!!!!!!..

Naam: Functie: Datum: Plaats:

Mw. F. Brouwer Manager Facilitair Bedrijf 8 oktober 2012 Leiden

Contactpersoon:

Dhr. E. van Oudheusden 071-5188873 [email protected]

CO2 emissiehandel:

geen deelname

Bevoegd gezag: Contactpersoon:

Milieudienst West-Holland Dhr. F.J. Dam 071-4083692 [email protected]

Ondersteunend adviseur:

Royal HaskoningDHV Mevr. L.A.H. Joosten 088-34 84 408 [email protected]

Vertrouwelijke behandeling: ja


2013-2016

20 september 2012, versie 2 - 1-

DHV B.V.

2

MANAGEMENTSAMENVATTING De Hogeschool Leiden heeft met de HBO raad als koepelorganisatie en het Ministerie van Economische Zaken in 1999 een Meerjarenafspraak (MJA) ondertekend om in de periode 1995-2005 30% energie te besparen, met als referentiejaar 1994. Binnen MJA3 gaat Hogeschool Leiden 2011 als referentiejaar gebruiken. Doelstelling is minimaal 8% reductie over de periode 2013-2016. Dit EEP is een geactualiseerd Energie Efficiency Plan in het kader van MJA3 van Hogeschool Leiden. Het volgt het Energie Efficiency Plan 2009-2012 op dat opgesteld was in het kader van MJA2. Het bevoegd gezag in deze wordt gevormd door de Milieudienst West-Holland, in de persoon van de heer Dam. Door de voorgenomen uitvoering van Energie Efficiency Plan voldoet Hogeschool Leiden aan de verplichting om te streven naar een verbetering van energie efficiëntie.

2.1

Mate van actualisatie Dit EEP is een update van het EEP 2009-2012. De energiebalans van Hogeschool Leiden is opgesteld aan de hand van de energiebalans van MJA 2, aangevuld met energiegegevens van de nieuwbouw vleugel. Bovendien komt in deze MJA 3 het energieverbruik voor de keten aanvullend op MJA 2 erbij.

2.2

Vooruitblik energiezorg voor de jaren 2013-2016 Hogeschool Leiden hecht belang aan een duurzame vorm van ondernemen en aan het voldoen aan wettelijke verplichtingen, zoals onder meer opgenomen in de Wet Milieubeheer. Het elektronisch milieu jaarverslag (e-MJV) is voor 2011 opgesteld en er is sprake van een structureel energiezorg systeem. Bij Hogeschool Leiden wordt energiezorg ingezet om het onderwerp energie intern ‘op de agenda te zetten’. Hogeschool Leiden laat regelmatig audits uitvoeren voor het borgen van duurzaamheid in het onderwijs.

2.3

Energiebesparende maatregelen In onderstaande tabel worden de maatregelen weergegeven voor de periode 2013-2016. Hogeschool Leiden heeft afgelopen jaren al diverse maatregelen doorgevoerd voor het beperken van de energieconsumptie. Op vrijwel alle aspecten van zowel de elektrische installatie als de klimaatinstallaties is nagedacht over energiezuinigheid en zijn diverse verbeteringen doorgevoerd. Bovendien betreft een groot deel van het gebouw nieuwbouw. Mogelijke maatregelen in het proces zijn daarom beperkt gebleken. De nadruk van de maatregelen ligt daarom in de keten.

20 september 2012, versie 2 -2-

Hogeschool Leiden/EnergieEfficiencyPlan 2013-2016 BL-EH20122318

DHV B.V.

Energiebesparende maatregelen binnen EEP Hogeschool Leiden voor de periode 2013-2016 Proces (zeker)

Jaar

Investering

Optimaliseren WKO

2014

" 10000

Efficiëntie verbetering (%) 1,16%

! 10.000

Totaal

Reductie CO2 (kg/jr)

1,16%

Energiebesparing (GJ) 354 354 Energiebesparing (GJ) 217 947

Status

368 429 100 39 2

Keten

Jaar

Investering

Dunner papier toepassen Verminderen transport van medewerkers en studenten

2013 2015

"0 " 8660

Efficiëntie verbetering (%) 0,71% 3,09%

Dubbelzijdig printen/ kopieren

2013

"0

1,20%

Goodhousekeeping catering Compensatie vliegreizen Autobanden op spanning Vuilpers Papierpers

2014 2013 2014 2013 2013

"0 " 1200 " 1864 " 4500 " 4500

1,40% 0,33% 0,13% 0,01% 0,00%

! 20.724

6,86%

Investering

Efficiëntie verbetering (%)

Totaal Duurzame energie

Jaar

-

0 2.101 Energiebesparing (GJ)

TVT (jr)

22.244 22.244

Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker

Status

-

Totaal

2.4

Onderbouwing ambitieniveau Met deze maatregelen zal de Hogeschool Leiden invulling geven aan de doelstelling om energie te gaan besparen. Met de maatregelen wordt voldaan het realiseren van gemiddeld 2% energie efficiency verbetering per jaar. Met de voorgenomen maatregelen zal Hogeschool Leiden in de periode 2013 tot 2016 8% energie efficiëntie verbetering realiseren. Meer besparing lijkt binnen deze periode niet haalbaar voor Hogeschool Leiden doordat de gebouwen en installaties bij Hogeschool Leiden van goede energetische kwaliteit zijn. Bovendien is als warmte- en koudeopwekking reeds een warmtepompsysteem met warmte- en koude opslag (WKO) toegepast. Daarnaast maakt Hogeschool Leiden reeds voor 33% gebruik van groene stroom. De meeste besparing wordt dan ook behaald door het optimaliseren van de WKO en toepassing van maatregelen in de keten ten aanzien van mobiliteit, papiergebruik etc..


2013-2016


2 2

DHV B.V.

3

INHOUDSOPGAVE 1

TITELBLAD

1

2 2.1 2.2 2.3 2.4

MANAGEMENTSAMENVATTING Mate van actualisatie Vooruitblik energiezorg voor de jaren 2013-2016 Energiebesparende maatregelen Onderbouwing ambitieniveau

2 2 2 2 3

3

INHOUDSOPGAVE

4

4

CONTEXT EEP

5

5

ENERGIEZORG

5

6 6.1 6.2

GEBOUW, INSTALLATIE EN APPARATEN (PROCES) Situatie Energiebalans

6 6 9

7 7.1 7.2

ANALYSE VAN DE KETEN Beschrijving van de keten Energieverbruik in de keten

14 14 14

8 8.1 8.2

VISIE OP DUURZAME ENERGIE Huidige toepassing duurzame energie Ambities duurzame energie

15 15 15

9

VOORSTUDIE EN ROUTEKAART

16

10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5

INVENTARISATIE BESPARINGSMOGELIJKHEDEN Afwegingskader Geactualiseerde maatregelenlijst Inventarisatiewijze Rendementsberekening Uitgangspunten berekeningen

18 18 18 18 19 19

11 11.1 11.2 11.3 11.4

GEPLANDE MAATREGELEN Totaal overzicht maatregelen Zekere maatregelen Voorwaardelijke maatregelen Onzekere maatregelen

19 19 20 21 21

12 12.1 12.2

OVERIGE ACTIVITEITEN Overzicht convenantactiviteiten Overige maatregelen

22 22 22

13

COLOFON

23

BIJLAGE 1 BIJLAGE 2

MAATREGELENLIJST MAATREGELEN UITGEWERKT



DHV B.V.

4

CONTEXT EEP De Hogeschool Leiden heeft met de HBO raad als koepelorganisatie en het Ministerie van Economische Zaken in 1999 een Meerjarenafspraak (MJA(1)) ondertekend om in de periode 1995-2005 30% energie te besparen. Vervolgens werd in 2009 het EEP opgesteld voor de periode 2008 tot 2012 in het kader van MJA2. De EEP van MJA2 is in 2012 verlopen. Daarom moet de EEP geactualiseerd worden voor de nieuwe periode. De nieuwe EEP loopt van 2013 tot en met 2016. Het energie-efficiency plan biedt Hogeschool Leiden inzicht in de energetische situatie en in de besparingsopties. Het EEP kan worden ingezet als instrument voor het plannen van verbeteropties en geeft inzicht in het benodigde budget. Ook geeft het richting aan de positionering van het bedrijf op het gebied van het duurzaamheids- en strategische beleid. Het EEP is ook belangrijk voor de invulling van het energieaspect in het kader van het Activiteitenbesluit of de milieuvergunning. Deze worden beoordeeld en getoetst door het bevoegd gezag (gemeenten en provincies). In dit EEP worden mogelijke verbetering van de energie-efficiency voor het proces, de keten en duurzame energie gegeven. Deze verbetering wordt gebaseerd op een voldoende inzicht in de energiebalans en bedraagt als convenantdoel gemiddeld 2% energie-efficiencyverbetering per jaar. Binnen MJA3 gaat Hogeschool Leiden 2011 als referentiejaar gebruiken. Het referentie energieverbruik betreft het procesgebonden energiegebruik (de meterstanden van de energiemeters van het gebouw).

5

ENERGIEZORG Bij Hogeschool Leiden is inmiddels sprake van een structureel energiezorgsysteem. Hogeschool Leiden heeft energiezorg op orde en voldoet aan de MJA norm voor energiezorg. Er is onder andere een beleidsverklaring getekend door College van Bestuur (CvB). Hogeschool Leiden heeft energiezorg ingezet om het onderwerp energie intern ‘op de agenda te zetten’. Hogeschool Leiden heeft een AISHE audit laten uitvoeren voor het borgen van duurzaamheid in het onderwijs. AISHE (Auditing Instrument for Sustainability in Higher Education) is een intern audit instrument waarmee een opleiding kan meten waar het staat op het gebied van duurzame ontwikkeling. Energiemonitoring wordt door Hogeschool Leiden uitgevoerd. In 2011 is het meten van het energieverbruik mogelijk geworden door het plaatsen van een tiental (tussen)meters die het energieverbruik continue meten (dataloggers). Afwijkingen in het verbruik kunnen direct worden opgespoord waardoor ook direct maatregelen kunnen worden genomen. De verbruiken van gas, warmte, water en elektriciteit worden maandelijks opgenomen en jaarlijks wordt de energiemonitoring aan Agentschap NL gecommuniceerd. Daarnaast wordt intern jaarlijks een monitoringrapportage opgesteld die wordt besproken met de Manager Facilitair Bedrijf, die dit doorkoppelt aan het college van bestuur.


2013-2016

Energiemonitoring met tussenmeters


DHV B.V.

Daarnaast wordt een milieu- en energiezorgsysteem gebruikt, ontwikkeld door de energie- en milieucoördinator; dhr. E. van Oudheusden. Naast energiezorg doet Hogeschool Leiden ook aan milieuzorg. Hiervoor hanteert men een milieu managementsysteem (milieu zorgsysteem). Dit is een onderdeel van het gangbare managementsysteem en richt zich speciaal op het beheersen en verbeteren van prestaties op milieugebied. Momenteel wordt ten behoeve van het milieu managementsysteem een aantal stappen doorlopen. Het streven is om eind 2012 een ISO 14001 certificering te behalen.

6

GEBOUW, INSTALLATIE EN APPARATEN (PROCES)

6.1

Situatie De Hogeschool Leiden verzorgt hoger beroepsonderwijs in de volgende lectoraten: Educatie, Jeugdzorg en Jeugdbeleid, Moleculaire diagnostiek, Toekomstonderzoek in ICT, Innovatiemanagement en ondernemerschap, Mensen met chronische ziekten en Antroposofische gezondheidszorg. Er wordt zowel voltijd als deeltijd onderwijs aangeboden. Naast de locatie in Leiden is er ook een onderwijslocatie in Rotterdam in gebruik, dit pand is echter niet in eigendom en staat gepland om geherhuisvest te worden. Daarnaast heeft de hogeschool samenwerkingsverbanden met de Haagse Hogeschool en het ROC Leiden. Voor dit EEP is alleen locatie Leiden beschouwd. De Hogeschool Leiden is in de afgelopen jaren sterk gegroeid; het studentenaantal is gestegen van 6500 naar 8000 studenten. Het aantal FTE (medewerkers) bedraagt 570. Huisvesting De omvang van de huisvesting voor Hogeschool Leiden is sinds 2010 in zijn huidige vorm. De totale 2 huisvesting van de hoofdvestiging bedraagt in totaal 38.400 m . Een plattegrond van de begane grond is hieronder opgenomen.



DHV B.V.

De hoofdvestiging in Leiden telt 6 vleugels, met verschillende jaren van oplevering.

Bouwdeel A t/m D

Bruto Vloer Oppervlakte 2 14.900 m 2

Bouwdeel F Bouwdeel G

7.000 m 2 18.000 m

Jaar van oplevering 1 1999 2004 2 2010

De hele hoofdvestiging is dus van een recent bouwjaar. Bouwdeel G, dat zeer recent in gebruik is genomen, omvat bijna de helft van het totaal aantal vierkante meters. Bouwdeel G heeft een energieprestatie van 16% zuiniger dan de op dat moment van toepassing zijnde eisen uit het Bouwbesluit (2006). Hieronder wordt een korte omschrijving van alle gebouwkenmerken gegeven. Bouwkundig Het gehele gebouw is voorzien van goede isolatie, bouwdeel G heeft isolatiewaarden van Rc=2,5 voor de vloer, Rc=2,5 voor gevels en Rc=4,0 voor het dak. Het dak van bouwdeel F is uitgevoerd als een groen dak (sedumdak). Het gebouw is op de zonbelaste gevels grotendeels voorzien van buitenzonwering. Bouwdeel G is voorzien van aluminium lamellen voor de ramen van de zonbelaste gevels, de overige bouwdelen zijn voorzien van screens. De onderhoudsconditie van de daken en gevels zijn goed (blijkt ook uit de onderhoudsrapportage uit 2010 van Evenhuis Inspectie en adviesbureau). Verwarming Bouwdeel A t/m D en bouwdeel F worden verwarmd middels stadswarmte. In Bouwdeel G verzorgt een WKO de verwarming, aangevuld met stadswarmte voor piekmomenten. De verwarmings- en koelsysteem op basis van de WKO installatie is voorzien van automatische pompregelingen met toerenregelingen, zowel voor het warme als koude watercircuit. Warmte wordt afgegeven via de luchtbehandeling en radiatoren. In Bouwdeel G wordt gebruik gemaakt van vloerverwarming. Warm tapwater Het gebouw kent weinig vraag naar warm tapwater. Op diverse plekken zijn elektrische boilers aanwezig, met een afnamepunt binnen 3m. De elektrische boilers zijn voorzien van schakelklokken om nachtverbruik van energie te vermijden. Koeling Vleugel A t/m F worden niet gekoeld, behoudens nachtventilatie en een aantal split-units t.b.v. koeling van computerruimtes. De diverse patchruimten en MER/SER ruimten zijn voorzien van lokale koeling in de vorm van split units. Op dit moment is Hogeschool Leiden bezig het gebruik hiervan te optimaliseren om de energie ten behoeve van koeling zo klein mogelijk te houden, onder andere door de ruimtetemperatuur te verhogen voor een beter rendement van de koelunits. Waarschijnlijk kan er gebruik worden gemaakt van de bestaande ruimtekoelers. Echter zullen in sommige gevallen de kasten en de opstellingen hiervan moeten worden aangepast om een optimale luchtstroming te creëren over de elektronica. Hotspots in de apparatuur dienen voorkomen te worden. Bouwdeel G wordt gekoeld vanuit de WKO. De ingebruikname van de WKO kende wat aanloopproblemen die hieronder nader omschreven worden. Mogelijk dat er op termijn meer koeling vanuit de WKO wordt ingezet, ook voor andere bouwdelen.

1

Bouwdeel D is in 1990 gebouwd, maar ingrijpend gerenoveerd en in 1999 met bouwdeel A t/m C opgeleverd

2

Voor de realisatie van bouwdeel G is een aansluiting gemaakt op de bestaande bouw, deze vierkante meters zijn hier

meegeteld


2013-2016


DHV B.V.

Ventilatie Het gehele gebouw is uitgevoerd met gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. In het oudste deel wordt warmte teruggewonnen met een twin-coil systeem. Bij deze luchtbehandelingskasten met twincoil warmteterugwinning is een grote rendementstoename mogelijk wanneer deze worden vervangen voor een luchtbehandelingskast met een hygroscopisch warmtewiel. De luchtbehandelingskasten zijn echter voorlopig nog niet toe zijn aan vervanging, waardoor dit verder in dit plan niet bij mogelijke maatregelen zal terugkomen. In de nieuwste bouwdelen zijn de luchtbehandelingskasten voorzien van warmteterugwinning met een warmtewiel. In de afgelopen planperiode zijn de kloktijden van de ventilatie aangepast, wat tot een afname van het energiegebruik heeft geleid. Verlichting Het gebouw is vrijwel volledig uitgerust met hoogfrequente verlichting, op een paar armaturen in de verkeerszone van bouwdeel D na. Aanwezigheidsdetectie is in een groot deel van het gebouw aanwezig en op een aantal plaatsen is ook reeds daglichtregeling toegepast. Apparatuur Ten aanzien van ICT maakt Hogeschool Leiden maakt gebruik van MAC pc’s van Apple. PC’s worden met behulp van schakelklokken, centraal uitgeschakeld om 23.00u. In de keuken bij het restaurant is diverse catering apparatuur aanwezig in de vorm van vaatwassers, koelen vriesapparatuur. De vaatwasmachine kan mogelijk voorzien worden van een warmteterugwinning. Verder zal in deze EEP aandacht besteed worden aan goodhousekeeping binnen de catering. Een volledig overzicht van alle apparatuur met vermogens, gebruikstijden en bijbehorende energieverbruiken is nog niet voorhanden binnen dit plan. Hogeschool Leiden is voornemens een overzicht te gaan verkrijgen van de belangrijkste energieverbruikers van apparatuur. WKO De WKO installatie in bouwdeel G is de laatste toevoeging aan de school. Begin 2012 zijn er nog problemen met de balans van het systeem, waardoor er te weinig warmte wordt geladen tijdens zomerbedrijf. Hierdoor wordt veel warmte gebruikt van de stadsverwarming. Op dit moment wordt hiervoor een oplossing in bedrijf gesteld met een droge koeler, waarmee tijdens warme dagen meer warmte uit de buitenlucht wordt gewonnen en in de bodem opgeslagen om in de winter te worden gebruikt. Dit is een effectieve manier om een bron te laden, echter de koude uit de bron die hiermee direct aan de buitenlucht wordt afgegeven kan worden gezien als verloren energie, wat het uiteindelijke rendement van de WKO lager maakt. Door tijdens warme dagen meer te koelen kan de warme bron meer geladen worden en de WKO installatie beter in balans komen en efficiënter gaan werken. In de huidige situatie is deze hoeveelheid nog te laag en wordt de dry cooler ingezet. Dit kan op twee manieren vergroot worden: 1. optimaliseren draaiuren, 2. vergroten koelvermogen. Optimaliseren draaiuren Vaak wordt de koelinstallatie pas in bedrijf gesteld vanaf een bepaalde buitentemperatuur. Vaak omdat rond deze temperatuur warmteklachten beginnen te ontstaan. Door eerder te beginnen met koelen kan het aantal draaiuren vergroot worden. Hierbij dient uiteraard wel te worden vermeden dat er koudeklachten ontstaan. Wanneer het systeem zowel kan koelen als verwarmen kan het omslagpunt tussen koelen en verwarmen worden bepaald voor alle onafhankelijk geregelde ruimten, waardoor het mogelijk is nog langer warmte te laden.



DHV B.V.

Vergroten koelvermogen Wanneer het aantal draaiuren voor de koeling niet verder vergroot kan worden is een andere optie meer koeling te leveren op plaatsen waar dit mogelijk is. Door koeling aan te brengen wordt het comfort van de ruimte in warme dagen vergroot. In de huidige situatie zijn er slechts enkele bouwdelen waar koeling geleverd wordt. Gezien er gebruik wordt gemaakt van centrale luchtbehandeling is het vrij eenvoudig een extra koeler in te bouwen in de inblaassectie van de luchtbehandelingskast of in het centrale toevoerkanaal. In de werking van het WKO systeem is via het GBS (Priva) inzicht verkregen. Uit de meest recente overzichten van het hydraulische systeem van de WKO is zichtbaar dat de bronnen sinds afgelopen maanden (tijdens schrijven van dit EEP) inmiddels beter geladen zijn. Het temperatuurverschil tussen de warme en koudebron in juni 2012 betreft 7,3 ºC. De mogelijkheden voor energiebesparing zijn gebaseerd op een verdere verbetering van de balansen en beperking van inzet van de dry cooler.

6.2

Energiebalans Hogeschool Leiden neemt elektriciteit en warmte af. Elektriciteit wordt binnen de hogeschool gebruikt voor alle installaties (o.a. WKO), apparatuur en verlichting. Tevens wordt elektriciteit gebruikt voor de warmwater voorziening d.m.v. elektrische boilers. Voor dit energiebesparingsplan is 2011 aangehouden als referentiejaar. In het vorige EEP werd 2007 aangehouden als referentiejaar. Sinds 2008, bij de afbraak van het BAZ-gebouw ten behoeve van de nieuwe G-vleugel, wordt geen aardgas meer gebruikt voor verwarming. Sinds 2011 is de hogeschool overgestapt op groene stroom voor een volume van 1.820.000 kWh. De leverancier van elektriciteit heeft een groencertificaat (Garantie van Oorsprong) afgegeven waarop vermeldt staat dat de elektriciteit voor vernoemd volume voor 100% is opgewekt uit waterkracht. In 2007 kende de Hogeschool Leiden het volgende verbruik: Energiesoort Elektriciteit Gas Warmte

Gebruik 1.783.105 kWh 16.892 Nm3 5.204 GJ

Totaal

Primaire energie 16.459 GJprim 535 GJprim 5.782 GJprim 22.776

72% 2% 25%

GJprim

100%

Primaire energie 25.488 GJprim

82%

GJprim GJprim GJprim

18% 100%

In 2011 is het volgende energiegebruik geregistreerd: Energiesoort Elektriciteit

Gebruik 2.761.185 kWh

Gas Warmte Totaal

0 5.191

Nm3 GJ

5.768 31.256

In onderstaande tabel is de ontwikkeling van het energiegebruik voor warmte en elektriciteit weergegeven. Daarbij is zichtbaar dat het totale energieverbruik is toegenomen door de uitbreiding van het gebouw met 2 18.000 m .


2013-2016


DHV B.V.

26.000 24.000 22.000 20.000 18.000

GJ

16.000 14.000

2007

12.000

2011

10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Elektriciteit

Warmte

Het is daarom ook belangrijk om naar de energie-efficiency te kijken. De energie efficiëntie wordt in grote mate bepaald door de volgende invloedsfactoren: # Openingstijden; # Buitentemperatuur; # Bezetting. Afgelopen jaren zijn de openingstijden van Hogeschool Leiden meerdere malen verruimd; per 2008 is de instelling 4 avonden in de week geopend. De huidige gebruikstijden (2012) zien er als volgt uit: Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag

7:30 – 22:30 7:30 – 22:30 7:30 – 22:30 7:30 – 22:30 7:30 – 18:30

Hoewel het totale energiegebruik is toegenomen, is het specifieke energiegebruik in de afgelopen periode significant afgenomen. Jaar

2007 2011

Elektriciteit [kWh]

Verbruik Gas 3 [m ]

Warmte [GJ]

Elektriciteit 2 [kWh/m ]

Kental Gas 3 2 [m /m ]

Warmte 2 [MJ/m ]

1.783.105 2.761.185

16.892 0

5.204 5.191

81 72

0,77 0

238 135

Hieronder is een figuur gegeven van de bijdrage van elektriciteit, gas en warmte aan het primaire energiegebruik per vierkante meter. Hier is goed te zien dat het totale primaire energiegebruik per vierkante meter flink gedaald is.

20 september 2012, versie 2 - 10 -


DHV B.V.

Ontwikkeling primaire energie kental 1.200

GJprim/m2

1.000 800 Warmte Mjprim/m2 600

Gas Mjprim/m2 Elektriciteit Mjprim/m2

400 200 0

2007

2011

Het WKO systeem in bouwdeel G, zorgt ervoor dat hier warmte wordt geproduceerd met behulp van een warmtepomp. Dat zorgt voor een verschuiving van energiegebruik van ingekochte warmte naar ingekochte elektriciteit. Ondanks het feit dat er in 2011 dus elektriciteit is ingezet voor het opwekken van warmte, is het elektriciteitsgebruik per vierkante meter gedaald ten opzichte van 2007. Dat betekent dat op overige posten die elektriciteit vragen aanzienlijke besparing behaald is. De verbruiken van het hoofdgebouw in Leiden zijn bovendien vergeleken met de benchmark getallen van Agentschap NL uit 2011, ontleend aan het rapport ‘MJA-Sectorrapport 2011 voor Hoger beroepsonderwijs’. Dit geeft een goed beeld hoe het energiegebruik van de Hogeschool Leiden zich verhoudt tot collega hogescholen. Energiegebruik per student


2013-2016


DHV B.V.

Energiegebruik per m

2

2

Uit bovenstaande figuren is af te lezen dat het energieverbruik per student en per m laag ligt vergeleken met de andere HBO’s, wat impliceert dat de huisvesting zeer efficiënt gebruikt wordt en bovendien van een goede energetische kwaliteit is.



DHV B.V.

Het energiegebruik van Hogeschool Leiden is gekoppeld aan de huisvesting van hoger beroeps onderwijs. Concreet omvat deze huisvesting leslokalen, een studiecentrum, practicumruimtes, laboratoria. Het gemeten elektriciteitsverbruik is onder te verdelen in een deel gebouwgebonden elektriciteitsgebruik en een deel gebruikersgebonden elektriciteitgebruik. Bij gebouwgebonden elektriciteitsgebruik moet gedacht worden aan elektriciteit voor bijvoorbeeld: verwarming en koeling met WKO, ventilatie, verlichting en warm tapwater (middels een elektrische boiler). Het gebruikersgebonden elektriciteitgebruik is toe te kennen aan kantoorapparatuur (computers), maar ook keukenapparatuur, frisdrankautomaten etc.. Het energieverbruik per onderdeel is vastgesteld op basis van metingen en schattingen van de belasting, gebruikstijden, etc. Een deel van de balans betreft een update van de energiebalans van 2007, met aangepaste waarden op basis van genomen maatregelen. Daarnaast zijn de energiegegevens van de nieuwbouw toegevoegd op basis van de EPC berekening van de nieuwbouw. De verdeling van het elektriciteitsgebruik ziet er als volgt uit: Verdeling elektriciteitsverbruik

6%

11%

Verw arming Verlichting

10%

Boilers 30%

Koeling Restaurant, food

8%

Ventilatie Overige technishe apparatuur Kantoorapparatuur 2% 20% 2%

Diversen apparatuur

11%

Het is duidelijk te zien dat verlichting en ventilatie gevolgd door koeling, verwarming en apparatuur de grootste elektriciteitgebruikers zijn. Meest recent uitgevoerde maatregelen (ten opzichte van EEP 2007-2011) betreffen: # de elektrische boilers zijn voorzien van tijdschakelaars # het nachtverbruik van de verlichting is onderzocht # de WKO voor vleugel G is in gebruik genomen # kloktijden van het ventilatiesysteem zijn aangepast # energiezorg is ingevoerd # PC’s worden centraal uitgeschakeld ’s avonds


2013-2016


DHV B.V.

7

ANALYSE VAN DE KETEN

7.1

Beschrijving van de keten De van toepassing zijnde ketenstappen voor Hogeschool Leiden hebben betrekking op huisvesting, ondersteuning en mobiliteit. De getallen zijn ontleend aan het ‘Milieujaarverslag 2011’ van het facilitair bedrijf van Hogeschool Leiden. De grootste ketenstappen worden hieronder beschreven. Mobiliteit voor Hogeschool Leiden omvat al het woon-werk en school verkeer van medewerkers en studenten, vliegreizen, (internationale) stages van studenten en stagebezoeken van docenten. Er worden in totaal ca. 22.189.630 km afgelegd. 3

Het waterverbruik voor Hogeschool Leiden betreft 10.122 m . Inkoop van goederen voor Hogeschool Leiden omvat kantoorbenodigdheden, lesmateriaal en verpakkingen. Een van grootste onderdelen betreft papierinkoop, betreffende ca. 109.196 kg papier. Er is geen uitgebreide sectorale ketenkaart beschikbaar, wel een footprint. Globaal is de keten van Hogeschool Leiden gekwantificeerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van GER-waarden (Gross Energy Requirement).

7.2

Energieverbruik in de keten De totale energiebalans (inclusief huisvesting, ondersteuning en mobiliteit) is voor Hogeschool Leiden bepaald met behulp van het Uitgebreide Energie Studie Rekenmodel en gegevens uit het Milieuverslag 2011. Het materiaalgebruik en mobiliteit zijn aan de hand van GER-waarden omgerekend naar energiegebruik. Hieruit komt naar voren dat mobiliteit voor ca. 50% van de totale energiefootprint van Hogeschool Leiden verantwoordelijk is. Gebouwgebonden energieverbruik is ca. 22%. Repro/ ICT (o.a. papier) en catering volgen met 15% en 9% respectievelijk.



DHV B.V.

Hogeschool Leiden Schoonmaak 0% Onderzoek 0%

Woon-'werk' studenten 30%

Catering 9%

Woon-'werk' medewerkers 3% Repro / ICT 15%

Dienstreizen studenten 16%

Inrichting 1% Meubilair 3%

Gebouwgebonden 22%

8

VISIE OP DUURZAME ENERGIE

8.1

Huidige toepassing duurzame energie

Dienstreizen medewerkers 1%

Sinds de nieuwbouw van bouwdeel G maakt Hogeschool Leiden gebruik van een WKO installatie, met een warmte en koude opslagsysteem aangesloten op warmtepompen (zie toelichting in hoofdstuk 6). Sinds 2011 is de hogeschool overgestapt op groene stroom voor een volume van 1.820.000 kWh. De leverancier van elektriciteit heeft een groencertificaat (Garantie van Oorsprong) afgegeven waarop vermeldt staat dat de elektriciteit voor vernoemd volume voor 100% is opgewekt uit waterkracht. Het volume betreft 66% van het totale elektriciteitsverbruik van Hogeschool Leiden.

8.2

Ambities duurzame energie Hogeschool Leiden past nog geen eigen energieopwekking toe met bijvoorbeeld zonnepanelen (PV) of windmolens. En het heeft niet direct ambities om dit op korte termijn te doen. De belemmering voor toepassing van bijvoorbeeld PV is de lange terugverdientijd van het systeem. In de toekomst (buiten deze MJA3 termijn) is het plan om wel extra duurzame energie op te gaan opwekken met bijvoorbeeld PV panelen op het dak. De technische haalbaarheid (hoe het systeem op de daken toegepast kan worden) dient in dat geval nog nader onderzocht te worden. Op het sedumdak zal toepassing van PV minder logisch zijn.


2013-2016


DHV B.V.

2

De kosten voor toepassing van PV op het dak bedragen momenteel ca. " 380 /m paneel. De TVT ligt op ca. 25 jaar (ver boven de 7 jaar). De maatregel is opgenomen als onzekere maatregel in dit EnergieEfficiencyPlan.

9

VOORSTUDIE EN ROUTEKAART Voor de onderwijssector is de voorstudie en/of routekaart niet direct van toepassing. Wel heeft Hogeschool Leiden als onderwijsinstelling invloed op borging van duurzaamheid in het onderwijs. Duurzaamheid wordt door Hogeschool Leiden in het onderwijs onder de aandacht gebracht. Duurzaam onderwijs Hogeschool Leiden werkt mee aan een duurzame toekomst. En hoe doe je dat beter dan dé professionals van de toekomst onderwijs te geven waarin dit verweven is? Initiatieven om het onderwijs duurzamer te maken zijn: # Unesco- school # het uitvoeren van AISHE audits # het opnemen van specifieke competenties in het curriculum # het honoursprogramma # een minor duurzaam ondernemen # een Engelstalige minor Global Awareness # een post-hbo-opleiding International Sustainable Development # en diverse internationale projecten Enkele van bovenstaande items worden hieronder toegelicht. Unesco school Hogeschool Leiden heeft in 2011 de status UNESCO school verworven. UNESCO zet 4 thema’s centraal: # Vrede en mensenrechten, hoe vermijd je conflicten, mensenrechten als ankerpunt voor normen en waarden. # Burgerschap, aansluitend op de wettelijke verplichting, met speciale aandacht voor onze verantwoordelijkheid als wereldburger. Dus van lokaal burger tot wereldburger. Het bevorderen van actief burgerschap, met aandacht voor sociale integratie krijgt alle aandacht. # Intercultureel leren: de interculturele dialoog begint op school, met aandacht voor de eigen identiteit en een gezamenlijk intercultureel perspectief. # Duurzaamheid, met als uitgangspunt een duurzame wereld begint bij jezelf. AISHE AISHE (Auditing Instrument for Sustainability in Higher Education) is een intern audit instrument waarmee een opleiding kan meten waar hij staat op het gebied van duurzame ontwikkeling. Het AISHE instrument kan op twee manieren worden ingezet: als zelfevaluatie en als audit t.b.v. het behalen van het keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs. Bij de opleiding Commerciële Economie is in 2010 al een AISHE nulmeting uitgevoerd. Training change agents Om de integratie van duurzame ontwikkeling in het onderwijs te versnellen worden acht medewerkers van Hogeschool Leiden in 2012 opgeleid tot 'change agents'. Tijdens een vierdaagse training leren zij niet



DHV B.V.

alleen om, met behulp van het AISHE instrument een interne nulmeting bij een opleiding uit te voeren. Zij ontvangen ook handvatten om de duurzame ontwikkeling binnen de hogeschool te bevorderen, in opleiding en beleid. Vanuit ieder cluster nemen vertegenwoordigers deel aan deze training. Het doel is om bij alle opleiding deze duurzaamheidsscan uit te voeren. Opleidingen kunnen op deze manier bepalen wat de ambities en doelen zijn in relatie tot duurzame ontwikkeling. Honoursprogramma Speciaal voor studenten die in het HBO meer uitdaging zoeken is hogeschoolbreed het honoursonderwijs ontwikkeld binnen het project Talent aan Zet. Een visie op talent en talentontwikkeling en de kaders voor het honoursprogramma zijn eerst ontwikkeld. Vervolgens is een vierjarenplan voor het honoursprogramma opgesteld. Er is gekozen om te starten met een multidisciplinair programma, waarvoor de lectoren het verbindende thema 'Duurzaam leren, duurzaam innoveren' hebben geformuleerd. 24 studenten van verschillende opleidingen hebben multidisciplinair gewerkt aan door henzelf geformuleerde opdrachten en aan door lectoraten aangedragen vraagstukken. Minor Duurzaam ondernemen De minor duurzaam ondernemen wordt aangeboden vanuit de opleiding Commerciële Economie. De minor is toegankelijk voor alle studenten van de hogeschool. Tijdens deze minor leren studenten o.a. meer over de impact van duurzaamheid op de bedrijfsvoering (intern) en uitstraling van een organisatie (extern). Ook de theorie, zoals het triple P model (People, Planet, Profit), komt aan bod. Het doel van de minor is om studenten kritisch te laten nadenken over verschillende aspecten van duurzaamheid. Bedrijfsbezoeken, colleges en opdrachten Het onderwijs van de minor is een combinatie van bedrijfsbezoeken of gastsprekers, colleges en het werken aan een duurzame praktijkopdracht. Studenten zijn in het studiejaar 2011/2012 bijvoorbeeld op bezoek geweest bij de papierloze organisatie Decos. En kregen gastcollege van jonge duurzame ondernemers. Tijdens colleges wordt vaak gebruik gemaakt van video's over duurzame thema's zoals An Inconvenient Truth' (2006) van Al Gore en 'We feed the World' (2005). Minor Global Awareness Deze hogeschoolbrede minor wordt in het Engels aangeboden en is zowel toegankelijk voor studenten van de hogeschool als voor studenten uit het buitenland. Tijdens deze minor verdiepen de studenten zich in mondiale verhoudingen, en in de problematiek van ontwikkelingssamenwerking in het bijzonder. Met de kennis van deze minor kunnen studenten een bijdrage leveren aan sociale en economische groei in ontwikkelingslanden. International Sustainable Development Hogeschool Leiden biedt de post-hbo-opleiding International Sustainable Development (ISD) aan. Deze unieke opleiding is bedoeld voor personen die in hun werk direct of indirect te maken hebben met MVO en landen in ontwikkeling of opkomende markten. Na de opleiding hebben de deelnemers niet alleen inzicht in internationale ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid, maar ook handvatten om dit concreet te vertalen in de eigen werkomgeving. Delen van de opleiding zijn ook apart te volgen als korte cursus. Hogeschool Leiden/EnergieEfficiencyPlan BL-EH20122318

2013-2016


DHV B.V.

10

INVENTARISATIE BESPARINGSMOGELIJKHEDEN

10.1

Afwegingskader Hogeschool Leiden heeft afgelopen jaren al diverse maatregelen doorgevoerd voor het beperken van de energieconsumptie. Op vrijwel alle aspecten van zowel de elektrische installatie als de klimaatinstallaties is nagedacht over energiezuinigheid en zijn diverse verbeteringen doorgevoerd. Daarom wordt het moeilijk om nog grote winsten te vinden met een korte terugverdientijd voor het gebouw (proces). Er zijn wel enkele zaken gevonden waarbij nog verbetering mogelijk is, waaronder de effecten van optimalisering van de WKO. Verder is gekeken naar onderdelen die op termijn vervangen moeten worden, waarbij wel een grote toename in rendement kan worden behaald. Daarnaast is Hogeschool Leiden actieve deelnemer aan het duurzaamheidsplatform voor Hogescholen, genaamd DUPLHO en neemt deel aan de AISHE audit voor het borgen van duurzaamheid in het onderwijs. In het kader hiervan worden reeds ketenverbeteringen ten aanzien van milieuaspecten afgewogen, gepland en doorgevoerd. Denk aan papierreductie, inkoop en energiereductie.

10.2

Geactualiseerde maatregelenlijst Voor selectie van maatregelen is gebruik gemaakt van de geactualiseerde maatregellijsten van AgentschapNL, kennis van Hogeschool Leiden en DHV en volgend uit de analyse van het energiegebruik.

10.3

Inventarisatiewijze Op basis van bezoek van een energieadviseur en een installatie adviseur van DHV aan Hogeschool Leiden en de gesprekken met de gebruikers zijn er een aantal energiebesparende maatregelen geformuleerd om het energieverbruik (gebouw en keten) van de school in de toekomst verder te kunnen verlagen. Vanuit de actieve rol van Hogeschool Leiden bij het duurzaamheidsplatform voor Hogescholen, genaamd DUPLHO, worden reeds ketenverbeteringen ten aanzien van milieuaspecten gepland en doorgevoerd. Aanvullend zijn maatregelen voor ketenefficiëntie geformuleerd op basis van ‘Maatregelenlijst Dienstensector 2012’, Generieke Maatregelenlijst’ en ‘ideeënlijst ketenmaatregelen’ afkomstig van de sharepoint van DHV. De relevante energiebesparingsopties zijn in overleg tussen DHV en Hogeschool Leiden op technische en economische haalbaarheid beoordeeld. In bijlage 1 zijn de generieke en specifieke maatregelenlijsten opgenomen. Voor de periode 2013-2016 is een aantal energiebesparende maatregelen geformuleerd. Deze zijn gekwantificeerd middels de beschikbare tools van AgentschapNL.



DHV B.V.

10.4

Rendementsberekening De gebruikte rendementsberekening voor maatregelen betreft methode C, de eenvoudige terugverdientijd.

10.5

Uitgangspunten berekeningen Voor het berekenen van energiekostenbesparingen is gerekend met de volgende energietarieven in het jaar 2011: !

Elektriciteit

" 0,122 / kWh (daltarief: " 0,095/kWh en piektarief: " 0,149 / kWh)

!

Stadsverwarming

" 21,70 GJ

Dit zijn de tarieven inclusief belastingen en transportkosten en exclusief BTW.

11

GEPLANDE MAATREGELEN

11.1

Totaal overzicht maatregelen Aan de hand van bovenstaande bevinden zijn maatregelen gedefinieerd voor Hogeschool Leiden. De maatregelen zijn onderverdeeld in 3 categorieën: # Procesefficiency # Ketenefficiency # Duurzame energie De opties zijn na beoordeling onderverdeeld in een drietal categorieën conform de Wet milieubeheer: # zeker # voorwaardelijk: # onzeker: Bedrijven hebben voor hun inrichtingen te maken met de eisen uit de Wet milieubeheer (Wm). Deze eisen betreffen de verplichting tot het nemen van rendabele energiebesparende maatregelen zijnde maatregelen met een terugverdientijd tot en met 5 jaar. Ook maatregelen met een terugverdientijd langer dan 5 jaar kunnen voor het bedrijf rendabel zijn, bijv. omdat deze passen in de bedrijfsstrategie. Rendabele maatregelen kunnen in het EEP als zeker of voorwaardelijk worden gekwalificeerd. Ter toelichting hierop geldt dat rendabele maatregelen in principe zeker zijn, tenzij sprake is van een technische, economische en/of organisatorische belemmering om deze maatregel uit te voeren. In dat geval wordt de maatregel als voorwaardelijk gekwalificeerd, onder vermelding van de concrete belemmering die de uitvoering nog in de weg staat. Gedurende de planperiode spannen bedrijven zich in om van voorwaardelijke maatregelen zekere maatregelen te maken. Daarnaast behoren activiteiten die tot inzicht in toekomstige besparingsopties leiden ook tot de inspanningen van bedrijven. De effecten van deze maatregelen in termen van energiebesparing en rentabiliteit zijn echter nog niet bekend. Om die reden gelden deze maatregelen als onzeker. In het EEP wordt aangegeven welke stappen genomen worden om de haalbaarheid te onderzoeken.


2013-2016


DHV B.V.

Soms is sprake van maatregelen waarvan bedrijven nu al zeker weten dat zij die gaan treffen, maar pas ná de eerstvolgende planperiode. Omdat deze activiteiten buiten de planperiode tot energie-effect leiden, gelden zij in de terminologie van het EEP als onzekere maatregelen. Analoog aan de bepaling bij voorwaardelijke maatregelen spannen bedrijven zich in om van onzekere maatregelen op termijn voorwaardelijke of zekere maatregelen te maken. Het is mede daarom van belang dat het bedrijf de argumenten bij deze kwalificatie vermeldt. In onderstaande tabel is bovengenoemde indeling van maatregelen in categorieën samengevat weergegeven. Categorie Zeker Voorwaardelijk Onzeker

Rendabel (TVT " 5 jaar) Ja Ja Ja Onbekend

Belemmeringen

EEP 2013 -2016

Geen Technisch, economisch en/of organisatorisch

Uitvoeringsverplichting Inspanningsverplichting tot zekere maatregel

Uitvoering buiten planperiode Onbekende rendabiliteit

Argumentatie bij kwalificatie Plan van aanpak haalbaarheidsonderzoek

Alle onderstaande maatregelen zijn uitgewerkt aan de hand van de rekentool ‘DHV Maatregelen werkblad EEP’. In bijlage 2 zijn alle maatregelen, inclusief omschrijving en berekening opgenomen.

11.2

Zekere maatregelen Zekere maatregelen zijn maatregelen met een terugverdientijd kleiner dan 5 jaar, die toepasbaar zijn zonder belemmeringen. Binnen de categorie zekere maatregelen zijn voor Hogeschool Leiden alleen maatregelen binnen ketenefficiëntie benoemd. Ten aanzien van proces (gebouw) zijn geen maatregelen gedefinieerd doordat de energetische kwaliteit van de gebouwen reeds hoog is en besparingsmogelijkheden beperkt zijn. Maatregelen procesefficientie (zeker)

Jaar

Optimaliseren WKO

2014

Maatregelen ketenefficiëntie

Jaar

Dunner papier toepassen Verminderen transport van medewerkers en studenten

2013 2015

Dubbelzijdig printen/ kopieren Goodhousekeeping catering Compensatie vliegreizen Autobanden op spanning Vuilpers

2013


2014 2013 2014 2013

Investering

Efficiëntie verbetering (%) 1,16%

Energiebesparing (GJ) 354

Reductie CO2 (kg/jr)

Energiebesparing (GJ) 217 947

Status

"0 " 8660

Efficiëntie verbetering (%) 0,71% 3,09%

"0

1,20%

" 10.000 Investering

"0 " 1200 " 1864 " 4500

1,40% 0,33% 0,13% 0,01%

22.244

Zeker Zeker Zeker

368 429 100 39 2

Zeker Zeker Zeker Zeker


TVT (jr) 1

DHV B.V.

Papierpers

2013

Totaal

" 4500

0,00%

! 26.724

6,86%

0 2.101

Zeker

De zekere maatregelen bestaan uit één procesmaatregel en verder nagenoeg allemaal uit maatregelen in de keten. Dubbelzijdig printen en kopiëren is reeds in uitvoering evenals gebruik van de vuilpers en papierpers. Daarnaast wordt gebruik van dunner papier op korte termijn ingevoerd en goodhousekeeping in de catering. Het gaan compenseren van vliegreizen gaat opgepakt worden met het opstellen van een beleidsplan ten aanzien van mobiliteit. De grootste besparing wordt behaald door het verminderen van mobiliteit van medewerkers en studenten door gebruik van videoconferencing, lesgeven op afstand en het bevorderen van carpoolen. De totale berekende besparing bedraagt ca. 8,02 %.

11.3 Voorwaardelijke maatregelen Naast de zekere maatregelen kunnen er ook een aantal voorwaardelijke maatregelen geformuleerd. Er is sprake van voorwaardelijke maatregelen indien er technische, economische en/of organisatorische belemmering zijn om deze maatregel uit te voeren. Er zijn echter voor Hogeschool Leiden geen voorwaardelijke maatregelen geformuleerd.

11.4 Onzekere maatregelen Tenslotte zijn er diverse onzekere maatregel te benoemen, volgend uit de maatregelenlijst, bijlage 1. Deze maatregelen betreffen de maatregelen waarvan de rentabiliteit nog onbekend is en waarvoor aanvullend onderzoek noodzakelijk is en een plan van aanpak opgesteld dient te worden. Deze maatregelen betreffen: # Verbeter/installeer cosinus phi regeling # Monitoren op basis van balansen # Strokengordijn en goed sluitende deur voor koelingen # Juiste temperatuurinstelling vriescel en airco # Stem capaciteit van compressor of pomp af op praktijk # Vloerisolatie in koelen vriescel # Pas compartimentering van koelen vriesruimten toe # Verlaging leidingweerstand # Passende dimensionering van elektromotor voorkomt nullast en deellast # Ventilator koelcel automatisch uit bij open deur of bij uitgeschakelde compressor # Voorzie dakafzuigventilatie van zelfsluitende vlinderklep # Optimaliseer tapwater voorzieningen (pompen e.d.) # Pas op afstand servicebare fris en snoep automaten toe.


2013-2016


DHV B.V.

12

OVERIGE ACTIVITEITEN

12.1

Overzicht convenantactiviteiten Hogeschool Leiden is deelnemer aan het duurzaamheidsplatform voor Hogescholen, genaamd DUPLHO en neemt deel aan de AISHE audit voor het borgen van duurzaamheid in het onderwijs. In het kader hiervan worden ketenverbeteringen ten aanzien van milieuaspecten gepland en doorgevoerd. Zie hoofdstukken 7 (keten) en 9 (vertaalslag vanuit voorstudie).

12.2

Overige maatregelen Naast deze maatregelen kunnen de volgende energiebesparende activiteiten genoemd worden: # Hogeschool Leiden koopt groene stroom in voor 33% van haar elektriciteitsverbruik. Het type groene stroom betreft 100% waterkracht. Aangezien dit reeds wordt gedaan en ingediend is via e-MJV, is dit niet als nieuwe maatregel opgenomen in EEP 2013-2016. De huisvesting is nieuw, en daardoor energiezuinig en de locatie Leiden is aangesloten op het stadsverwarmingsnet en WKO, wat beiden energiezuinige (warmte)voorziening zijn.



DHV B.V.

13

COLOFON

Hogeschool Leiden/EnergieEfficiencyPlan BL-EH20122318 Opdrachtgever Project Dossier Omvang rapport Auteur Bijdrage Interne controle Projectleider Projectmanager Datum Naam/Paraaf

: : : : : : : : : : :


2013-2016

2013-2016

Hogeschool Leiden EnergieEfficiencyPlan BA8964 23 pagina's Loes Joosten Erik Scholte Ilse van de Voort Ilse van de Voort Jos van de Loo 20 september 2012

2013-2016

bijlage 0 - 23 -

DHV B.V. Bouw en Industrie Larixplein 1 5616 VB Eindhoven Postbus 80007 5600 JZ Eindhoven T (040) 250 92 50 F (040) 250 92 51 www.dhv.nl

bijlage 0


2013-2016

bijlage 0 -1-

BIJLAGE 1

MAATREGELENLIJST

Volgn Korte omschrijving maatregel Uitgebreide omschrijving o. 8 Instructies voor bediening Geen of onduidelijke instructies kunnen leiden tot verkeerd gebruik en verspilling van apparatuur grondstoffen en energie. Zo kan met duidelijke bedieningsinstructies voor apparaten energie worden bespaard. Voorbeelden zijn: automatische transportdeur, lift, zonnewering, en spuitcabine. Het gaat daarbij vooral om: "aan/uit" en "open/dicht" 17 Onderhoud CV-ketel Door vervuiling en onjuiste afstelling van CV-ketels daalt het rendement in korte tijd met 4%. Goed onderhoud plus een rendementsmeting van de CV-ketel, bespaart energie en verlengt de levensduur van de CV-ketel. Behalve de CV-ketel dienen ook de verwarmingselementen te worden geïnspecteerd 18 Filters reinigen, ventilatoren Door vervuilde filters wordt de ventilatie in het gebouw verminderd. Versleten controleren motoren van ventilatoren en defecte regelingen kunnen eveneens oorzaak zijn van verminderde ventilatie. Gevolgen zijn: gezondheidsproblemen, vochtproblemen en een groter opgenomen vermogen door de ventilatoren. Door periodiek de filters, 19 Onderhoud koelsystemen Door vervuiling en onjuiste afstemming van de verschillende componenten daalt de efficiëntie van het koelproces in korte tijd met 5%. Goed onderhoud - inclusief periodieke verversing van koelmiddel - plus een rendementsmeting van bespaart energie, voorkomt schade aan opgeslagen producten en verlengt de levensduur van 24 Verbeter/installeer cosinus phi Door blindstroom van elektrische motoraandrijvingen ontstaat energieverlies. Een regeling kenmerk van blindstroom is een gemetyen lage cosinus phi waarde op het voltage. Het verbeteren van de cosinus-phi levert energiebesparing op. Het financiële voordeel daarvan komt terecht bij het bedrijf, dat de hoogspanningstranformator in 25 Bewaak pieklast Voorkom gelijktig opstarten van grote elektriciteitsverbruikers, en bewaak de elektriciteitsafname maximale netbelasting gedurende continu bedrijf. In afnamecontracten met elektriciteitsdistributeurs zijn vaak maxima afgesproken voor piekbelasting en netbelasting. Overschrijding van deze maxima is doorgaans erg kostbaar. Met een 28 Vervang lampen en reinig Reinig verlichtingsarmaturen minimaal eens per jaar, en vervang gedegradeerde armaturen regelmatig lampen en buizen. In het lichtplan is doorgaans rekening gehouden met ca. 15% degradatie van de lichtbron. Door vervuiling kan het lichtniveau sneller achteruitgaan dan is voorzien in het lichtplan. 30 Repareer sensoren Sensoren en regeleaars waarop de luchtbehandeling wordt aangestuurd, zijn klimatiseringssysteem wezenlijk voor het energieverbruik. Omstandigheden kunnen veranderen (zomer/wintertijd of gebruiksfunctie van ruimten), maar ook kunnen sensoren vervuilen of defect raken. Daarom moeten sensoren, regelaars en schakelklokken 31 Repareer geïsoleerde Lekkende appendages verlagen de isolatiewaarde van de isolatiemantel. De appendages warmteoverdracht stijgt waardoor bijvoorbeeld koelmiddel ongewenst ter plaatse verdampt. Periodiek dienen appendages en hun isolatie te worden gecontroleerd. Zo kan corrosie en substantieel energieverlies tijdig worden voorkomen. Voor een 32 Branderinstelling controleren De afstelling van aardgas- en oliebranders in een stoom- of warmwaterketel verloopt langzaam. Daardoor is de verhouding brandstof/lucht niet langer optimaal en daalt het rendement van de ketel. Door de brander 1 tot 2 keer per jaar te laten afstellen, blijft het rendement verzekerd, en blijft de ketel veilig en in optimale conditie. 34 Schakelklokken op apparatuur Installeer tijdschakelaars op apparaten met een een risicio dat deze niet tijdig, handmatig worden uitgezet. Controleer regelmatig of de ingestelde schakeltijden nog corresponderen met de gebruikswijze van de apparatuur en met omgevingsomstandigheden zoals zomer- en wintertijd, bedrijfsvakanties en 35 Monitoren energieverbruik Monitoren van energieverbruik kan met de hoofdmeters van aardgas, HBO en elektriciteit (inkoopverbruik) of met deelmeters per installatie of afdeling. Door het energieverbruik per periode (uur, dag, maand, kwartaal) te registreren ontstaat een database voor het maken van analyses. De analyses leiden niet alleen tot 36 Deelmeters voor Deelmeters om het aardgas-, elektriciteits- en waterverbruik te meten per installatie energiemonitoring of per afdeling , leveren specifeke inzichten op. Zie hiervoor de maatregel "Monitoren energieverbruik". Een bijzonder type "deelmeter" is de elektricteitsmeter voor dag en nachtverbruik. Voor gebouwen die 's nachts gesloten zijn kan men voor de nachturen 37 Monitoren procesfunctionaliteit Processen hebben vaak parameters die karakteristiek zijn voor het energieverbruik van het proces. Voorbeeld 1: continue/periodieke temperatuurmeting van het rookgas uit de economiser van een stoomketel geeft inzicht in de goede werking van de economiser 38 Monitoren op basis van Met een elektriciteitsbalans wordt het opgenomen vermogen van apparaten en balansen installaties vergeleken met het aantal kWh's dat is ingekocht. Het principe van een aardgasbalans is vergelijkbaar met een elektriciteitsbalans. Met een aardgasbalans wordt het verbruik van de apparaten die voorzien zijn van een deelmeter, vergeleken 41 Economiser en/of Een economiser is een warmtewisselaar, die in het rookgaskanaal achter een rookgascondensor achterin (stoom)ketel wordt geplaatst. De economizer is een pijpenbundel waarin het (stoom)ketel ketelvoedingswater wordt voorverwarmd voordat het naar de eerste trek van de ketel gaat. In plaats van ketelvoedingwater kan ook bedrijfs- of proceswater worden 78 Radiatorfolie of warmteschild Plaats achter de radiatoren radiatorfolie of een warmteschild om warmte in de ruimte te behouden en niet door de (buiten)muur te verliezen. Van radiatorfolie moet de reflecterende kant naar de radiator worden gericht, maar van een warmteschild juist naar de muur. Hang geen gordijnen voor de radiatoren want zij houden de 80 Vrije warmte-afgifte door Verwarmingselementen - zoals radiatoren - geven hun warmte af door convectie en verwarmingslichamen straling. Als een verwarmingselement wordt afgeschermd door bijvoorbeeld kasten, roosters, apparaten, boeken en planten, is een hogere inwendige temperatuur nodig om dezelfde warmteafgifte te bereiken. Bovendien neemt het warmteverlies door de 81 Zeer Lage Met (zeer)lage temperatuur verwarming (ZLTV) wordt een zeer hoog rendement van temperatuurverwarming de HR-ketel bereikt. Daartegenover staat de noodzaak van een extra groot radiatoroppervlak of vloerverwarming of wand/plafondverwaming. De kosten van vloerverwarming zijn bij nieuwbouw vrijwel gelijk aan 82 Centraal of decentraal tapwater De verwarming van tapwater vindt op andere momenten plaats dan de verwarming verwarmen van ruimten, bovendien is er sterke variatie in benodigde capaciteit per tijdseenheid. Deze situatie leid tot de volgende overwegingen: - centraal of decentraal verwarmen van tapwater, 84 Pas heetgasontdooiing toe bij Luchtkoelers in koelen vriescellen en in koelmeubelen moeten regelmatig worden luchtkoelers ontdooid om de rijp op de luchtkoeler te laten verdwijnen. Bij het ontdooien kan warm persgas van de compressor worden gebruikt, in plaats van elektrische verwarming. Met een (automatische) omschakeling van afsluiters kan heet persgas uit de 85 Strokengordijn en goed Een koelcel, waarvan de deur gedurende 8 uur per dag open staat, zorgt voor een sluitende deur voor koelcel energieverlies dat correspondeert met meer dan 25% van het elektriciteitsverbruik. Disciplinair gedrag van de medewerkers om de deur te sluiten, is voldoende om dit energieverlies in te dammen. kan ook besluiten tot eenruim deurdranger, mits deze Bij het comprimeren van luchtMen en bij vacuumpompen wordt 85% van de 86 Restwarmte van compressor en toegevoerde energie omgezet in warmte. De warmte komt vrij als warme lucht of vacuumpomp gebruiken warm water (compressorhuis met waterkoeling) bij de compressor zelf of bij de oliekoeler als het om een oliegeïnjecteerde compressor gaat. Warmte die vrijkomt bij


2013-2016

niet rendabel reeds toegepast/aanwezig maatregelen onderzoeken maatregelen niet van toepassing/niet mogelijk Toelichting Alle apparatuur en installaties worden via een gebouwbeheersysteem bediend en gemonitord door de afdeling Technische Zaken Geen CV-ketels aanwezig

Het vervangen van filters en reinigen van ventilatoren is geregeld in een onderhoudscontract Dit is geregeld in een onderhoudscontract

Onderzoeken of blindstroom van toepassing is.

Energiezorg is geregeld. Er is/wordt gemonitord en hebben de pieklast al diverse keren naar benemden kunnen bijstellen Dit wordt periodiek uitgevoerd.

Geregeld in een omnderhoudscontract

Dit wordt periodiek nagelopen en zo nodig gerepareerd.

NVT, geen CV-ketels

Dit is voor alle relevante apparatuur uitgevoerd

Via 10-tal dataloggers

Dit is belegd bij Technische Zaken en de Milieucoordinator. Via een 10-tal dataloggers worden verschillende onderdelen van de bedrijfsvoering qua energieverbruik gemonitord. Alleen voor elektriciteit van toepassing

reeds geisoleerde gevels

Gerealiseerd in G-vleugel met de WKO

Via kleine boilers op een tijdklok

Onderzoeken of dit nodig is

bijlage 1 -1-

87

89

90

92

93

96

97

98

99

100

103

105

106

109

110

111

112

113

114

116

119

120

121

122

124

Restwarmte uit ventilatie

Uit de ventilatielucht die naar buiten wordt afgevoerd kan warmte worden Reeds toegepast d.m.v. Warmtewisselaars gerecupereerd. De besparing bedraagt 1 Nm3 aardgas per 2 m3/h ventilatiecapaciteit per jaar. De investering in een warmtewisselaar plus ventilatiekanalen is ! 0,50 per m3/h ventilatiecapaciteit. Voorbeeld: bij een Opslagbuffer voor hergebruik Met een geïsoleerde warmwatertank of koelwatertank kan vraag en aanbod van Reeds gerealiseerd met de WKO restwarmte warmte voor batchprocessen goed worden afgestemd. Als de watertemperatuur lager is dan 60 grad C, dienen voorzorgen te worden genomen tegen het ontwikkelingsrisico van Legionella-bacteriën. Verbeter locatie van Bij een CV-regeling op basis van een stooklijn en een buitensensor, loopt de vrij nieuwe installaties buitentemperatuuropnemers temperatuur van het CV-water op naarmate de buitentemperatuur lager is. In het vooren naseizoen is het rendement van de ketel daardoor hoger (minder schoorsteenverliezen), en de warmteverliezen in het leidingnet zijn eveneens lager bij Pas adiabatische In een adiabatisch proces wordt geen warmte met de omgeving uitgewisseld. Bij een WKO ruimtekoelsystemen toe adiabatisch koelproces wordt retourlucht afgekoeld door water te vernevelen totdat oververzadiging is bereikt. In een platenwarmtewisselaar onttrekt de oververzadigde retourlucht warmte aan de buitenlucht/toevoerlucht. Het opwarmproces van de Vrije koeling is eerste keus Het is rendabel om koeling eerst "vrij" te laten plaatsvinden. "Vrije" koeling vindt koeling is reeds efficient plaats zonder koelcycli. Koelmiddelen zijn: - leiding- of bronwater, - grondwater: op grotere diepte heeft grondwater een temperatuur van 10 tot 12 grad Pas directe koelsystemen toe in Soms wordt een mensgel van water en glycol als intermediair gebruikt om de koude plaats van indirecte systemen over te dragen uit een primaire koelcyclus van freon of ammoniak. In diverse situaties is zo'n gescheiden koelsyteem - met een niet giftig koelmedium als intermediair verplicht vanwege een norm of voorschrift. De verdamperdruk en -temperatuur van IJs als korte termijn opslag van Koude opslaan in de vorm van ijs gebeurt om pieken in koelbehoefte op te vangen en koude om energiekosten te besparen door het ijs te produceren tijdens de daluren als de elektriciteitsprijs laag is. Voorwaarde is wel dat een temperatuursniveau van 0 grad C voldoende is. Vloeistof en damp uit Als er een grote afstand is tussen de verdamper en het scheidingsvat voor de verdampers apart terugvoeren compressor, dan is het energie-efficiënt om vloeistof en damp separaat terug te voeren. De drukval in de retourleiding van de damp wordt veel lager, waardoor de compressor een hogere zuigdruk kan afleveren. Daardoor kan relatief meer koude Warmteoverlast aanpakken bij Onnuttige warmte die door apparaten wordt geproduceerd behoeft niet te worden Goed gebruik van binnen en buitenzonwering wordt de bron weggekoeld als deze vanaf de bron wordt afgevoerd. Voorbeelden zijn: regelmatig gecommuniceerd naar de gebouwgebruikers - Ten behoeve van ruimtekoeling zijn een ventilator en een afzuigkanaal goedkoper en energie-efficiënter dan een split-unit airco. De warmte die moet worden Voorkom vochtproductie in Vochtige lucht koelen vraagt relatief veel energie. In gekoelde ruimten moet de In ICT ruimte / RV= 50% gekoelde ruimtes productie van vocht worden voorkomen, of anders moet het vocht of de vochtige damp rechtsreeks naar buiten worden afgevoerd. Optimale ventilatie in grote ruimte/hal

In bedrijfssituaties waarbij veel vocht en warmte vrijkomt, biedt een hoge werkruimte grote voordelen. Vocht en warmte trekken immers naar het plafond, zodat slechts een kleine hoeveelheid lucht/damp naar buiten hoeft te worden geventileerd. Een hoge ruimte geeft in deze bedrijfsomstandigheden een energiebesapring van 10 tot Opstoken gebouw met 100% Tijdens het opstoken van een gebouw of ruimte, brandt de verwarmingsinstallatie op recirculatie vol vermogen. Het is energie-effciënt om tijdens de opstookperiode de luchtciculatie maximaal in te stellen. Daarmee wordt niet alleen energie bespaard, maar het gebouw is ook eerder op werktemperatuur. Opdelen ventilatiesysteem Door meer de verschillende functies van ruimten in een gebouw te analyseren, kunnen verschillende klimaateisen worden vastgesteld. Het is aan te bevelen om te ondezoeken welke clusters van ruimten gelijke klimaatseisen hebben. Vervolgens kan men doorrekenen of differentiatie van ventilatie- en klimaatsystemen, leidt tot Juiste temperatuurinstelling -Het elektriciteitsverbruik van een koelof vriescel neemt toe met 1 tot 2% per grad vriescel en airco C. Daarom is het van belang om de temperatuur zo accuraat mogelijk in te stellen en te monitoren. Een zekerheidsmarge van-1 of -2 grad C lager dan voorgeschreven, heeft geen effect op de houdbaarheid van het product. Gekoelde voorruimte voor koel- Een gekoelde voorruimte vóór een vriescel voorkomt dat al te warme (en vochtige) en vriescel lucht de vriescel binnendringt. Het wandoppervlak van de voorruimte moet zo klein mgelijk zijn i.v.m. de energiekosten voor het koelen. Indien mogelijk kunnen de toegangen van meerdere vriescellen voorzien worden van één centrale gekoelde Vermijd een te klein buffervat Koelwatersystemen worden meestal uitgevoerd met een buffervat om pieken in de voor gekoeld water koudevraag uit te vlakken en om het aantal starts / stops van de compressor te verminderen. Dit buffervat dient echter niet te klein te zijn. Met een groot buffervat is het mogelijk om de compressor langere tijd op vollast te laten draaien, en daarna een Centrale of decentrale koeling Als gekoelde ruimten dicht bij elkaar staan, dan is centrale koeling van de warmtestromen rendabel. Bij centralisatie stijgt doorgaans de energie-efficiency en is de investering rendabeler. Bovendien wordt een project om de restwarmte uit de condensor nuttig aan te wenden, eerder financieel aantrekkelijk. Centralisatie biedt Pas platenwarmtewisselaars als In een ijsbak is de warmteoverdracht van de verdamperpijpen slecht door de slechte verdampers toe in plaats van watercirculatie om de pijpen en door eventuele ijsopbouw op de pijpen. Dit leidt tot ijsbakken een lagere verdampingstemperatuur en een hoger elektriciteitsverbruik van de compressor. De koude-overdracht en daarmee de energie-efficiency kan op de Stem capaciteit van compressor De capaciteit van een compressor moet passen bij de capaciteit van het of pomp af op praktijk koelsysteem. Een compressor met een overgedimensioneerd vermogen heeft een negatief effect op energieverbruik van het koelsysteem. Het zelfde geldt voor pompen in circulatiesystemen voor warm water of tapwater. Bij Vergroot warmtewisselend Door het warmtewisselend oppervlak van de condensor, koeltoren en/of verdamper oppervlak van condensor en te vergroten zal het temperatuurverschil tussen de condensor en de verdamper verdamper worden verkleind waardoor een lagere condensatietemperatuur (en druk) en een hogere verdampingstemperatuur (en druk) kunnen worden bereikt. Hierbij moet het Isoleren van leidingen voor CV, De materiaalkosten voor het isoleren van CV-leidingen bedragen EUR 1 tot 5 per warm water en tapwater meter. Daarbij komen de loonkosten van ongeveer EUR 20 per meter. Bij een leidingdiameter van 50 mm en een leidingtemperatuur van 70 grad C, die alleen tijdens het stookseizoen warm is, wordt met isolatie 15 tot 20 Nm3 gas per meter CVIsoleren van stoom- en Het jaarlijks energieverlies van een ongeïsoleerde stoomafsluiter, of van 2 meter condensaatleidingen ongeïsoleerde stoomleiding of 4 paar ongeïsoleerde flenzen komt overeen met een verlies van 1.500 m3 aardgas per jaar. Het isoleren van ongeïsoleerde delen van het stoomleidingnet verdient zich over het Wand en plafond van koelcel De basis-isolatie voor de wanden en het plafond van een koelof vriescel bestaat uit goed isoleren geïsoleerd plaatmateriaal. Een effectieve en relatief eenvoudige methode om de isolatie van de wanden en het plafond van een koelof vriescel dicht af te werken, is met PUR-schuim. De investering voor het isoleren van een wand of plafond van een Vloerisolatie in koelen vriescel Twee soorten koelen vriescellen kunnen op financieel aantrekkelijke wijze energieefficiënter worden gemaakt door vloer-isolatieplaten aan te brengen van 6 cm dik, met een dampremmende dampremmende laag : -Een gemetselde koel-/vriescel zonder isolatie; Pas compartimentering van koel- Als een koelof vriescel niet altijd volledig gebruikt wordt, kan het opsplitsen van de en vriesruimten toe cel in verschillende compartimenten in overweging worden genomen. Dit maakt het mogelijk om alleen dat deel van de koelof vriescel te koelen die op dat moment in gebruik is, met name als de opslagcel gebruikt wordt voor bijvoorbeeld

bijlage 1

Gemonitord via gebouwbeheersysteem

Via luchtbehandeling en vloerverwarming vanuit WKO met warmtewisselaar Is gerealiseerd

als onderdeel van verbetering rendement WKO icm drycooler berperkt aanwezig

Via WKO

als onderdeel van verbetering rendement WKO icm drycooler nieuwe apparatuur

Gerealiseerd

Gerealiseerd

vervolgonderzoek nodig, mogelijke maatregel MJA4


125

Regeling voor ontdooien van verdamper en condensor

126

Voorkom isolatie van de verdamper door ijsvorming

127

Stoomgenerator versus stoomketel

128

Verwarming met heet water iplv stoom

129

Minigasturbine vóór stoomketel

130

Reset naar optimale instelling

131

Omgekeerde osmose voor aanmaak ketelvoedingwater

132

Pas modulerende brander toe

133

Pas dry-low Nox brandertechniek toe

134

Pas automatische lekdichtheidstest van brander toe

138

Rookgasklep bij CV-ketel

139

Zuurstofregeling voor brandstof/lucht verhouding

140

Slimme aanzuig van verbrandingslucht

141

Vrije koeling in plaats van mechanische

142

Reinigen van koeler en condensor van koelen vriescellen

143

Retarders in plaats van economiser

144

Warmtekrachtkoppeling (WKK)

145

Benutting energie uit aardgasexpansie

148

Koelmethoden voor condensors

149

Pas hoogrendement heaters toe

154

Isolatie van borstwering

158

Pas IR-stralers toe

162

Betonkernactivering

164

Pas passieve zonne-energie toe

166

Pas automatische ontluchting toe

Het energieverbruik benodigd voor het ontdooien van de verdamper in een koelof vriescel, kan met 50% worden verlaagd door: - het ontdooien automatisch te starten op basis van de verdampertemperatuur. De investering voor deze regeling bedraagt EUR 1.000 tot 2.000 euro (waarbij soms De ijsvorming op de verdamper van een koelof vriescel kan volgens een protocol worden gemonitord. Als dan op tijd wordt ontdooid kan 3 tot 6 % worden bespaard op het energieverbruik benodigd voor de koeling. Een stoomgenerator bestaat uit een verwarmingsspiraal, een brander, een voedingswaterpomp en een stoom/waterafscheider. De pomp stuwt het water door de verwarmingsspiraal waar het omgevormd wordt tot stoom. Het water wordt vervolgens afgescheiden en de stoom wordt naar de stoomverbruikers afgevoerd. De Grote transportverliezen kunnen optreden als stoomketels centraal zijn opgesteld en het gehele bedrijf voorzien van stoom. De kosten van de energieverliezen vanwege lange stoomleidingen, kunnen worden afgezet tegen de kosten voor: - lokale stoomgenerator, Een kleine gasturbine (30 -100 kWe) kan gecombineerd worden met een gasgestookte stoom- of verwarmingsketel. Een kleine gasturbine levert naast elektriciteit ook warmte (bij 30 kWe: circa 105 kWth). Met deze warmte kan de verbrandingslucht voor de gasbrander van de ketel worden voorverwarmd. Hierdoor In gebouwen moet regelmatig de ingestelde waarde voor setpoints worden getoetst tegen de geoptimaliseerde waarde. Het gaat daarbij om schakelklokken en temperatuur- en vochtigheidsinstellingen. In de loop der tijd kunnen bevoegde onderhoudsmonteurs, gebouwbeheerders en operators inefficiente veranderingen Ketelvoedingswater wordt veelal onttrokken uit een grondwaterbron, en wordt daarna onthard om afzetting van calcium- en magnesiumzouten op de vuurgang en de pijpwanden te voorkomen. In plaats van de klassieke wateronthardingsinstallatie kan 'omgekeerde osmose' overwogen worden. In plaats van grondwater kan ook De klassieke manier om de warmte-afgifte van een brander te regelen is met een aan/uitregeling. Hierbij gaat energie verloren omdat de verbrandingskamer na elke regelstop moet worden geventileerd voordat de brander opnieuw wordt ontstoken. Als er relatief veel aan/uitschakelingen zijn terwijl de ketel nog heet is, dan gaat met het Om de NOx-uitstoot van een ketelinstallatie of gasturbine te reduceren, kan stoom of water worden geïnjecteerd. Een alternatief daarvoor is de Dry Low NOx-branders. Karakteristiek voor industriële DLN-branders en CV-DLN-branders is dat bij de voormenging van lucht en brandstof een "arm" gasmengsel tot stand komt waardoor Aardgasgestookte stoomketels dienen op grond van de VISA voorschriften rookgaszijdig te worden geventileerd alvorens de brander automatisch ontstoken wordt. Hierbij dient minimaal een luchthoeveelheid te worden doorgevoerd die overeenkomt met het 5-voudige vuurhaardvolume. Als een ketel regelmatig Een klep in het rookgaskanaal voorkomt dat warme verbrandingsgassen die overblijevn in eenuitgeschakelde CV-ketel, natuurlijke trek op gang brengen, waardoor warmte verloren gaat uit het ketelhuis. Een dergleijke rookgasklep kan automatisch worden gesloten na het aflsaan van de CV-ketel. Een rookgasklep Het rendement van een (stoom)ketel wordt mede bepaald door de juistheid van de volumeverhouding brandstof/lucht. Als de temperatuur van de aangezogen lucht of als de calorische waarde van de brandstof fluctuert, kan de samenstelling van het brandstof/lucht mengsel gaan afwijken van het stoechiometrisch ingestelde setpoint. Een vuistregel is dat elke stijging van 10 grad C van de verbrandingslucht, een besparing oplevert van 0,4% op het brandstofverbruik. Hier volgen twee slimme manieren om een verbrandingsproces van voorverwarmde verbrandingslucht te voorzien: Voor de luchtbehandelingkast van een klimatiseringsinstallatie is meestal een regelinstallatie aanwezig. Doorgaans kan deze eenvoudig worden aangepast om vrije koeling op basis van buitenlucht mogelijk te maken. Met de aanpassing van de regeling zal de koelinstallatie minder vaak en gedurende kortere perioden in bedrijf De luchtgekoelde condensor van een koelinstallatie bestaat doorgaans uit lamellen, die na verloop van tijd stoffig worden. De temperatuur en druk van de gehele koelcyclus stijgen daardoor zodat het rendement daalt. Daarom moet de condensor regelmatig worden schoongeborsteld of met vloeistof gereinigd. Bij koelen Retarders zijn metalen spiralen die in de laatste trek (bundel pijpen) van een stoomketel worden aangebracht. Door turbulentie te creëren verlengen retarders de verblijftijd van de rookgassen en verbeteren zij de warmteoverdracht naar het pijpoppervlak. Bij een kleine ketel is een economiser in het rookgaskanaal financieel WKK is het alternatief voor de traditionele gescheiden warmte en elektriciteitsproductie. Als elektriciteit én warmte beide tegelijktijd kunnen worden gebruikt, én de hoeveelheden kWh en GJ in balans met elkaar kunnen worden gerproduceerd, dan is de energiebeparing meer dan 100%, in vergelijking met Aardgas wordt met een druk van 40 bar via het distributienet getransporteerd naar industriële gebruikers. Bij de gebruiker wordt de druk gereduceerd naar enkele bars. Deze drukverlaging wordt meestal gerealiseerd door een smoorklep. Maar het is ook mogelijk om de druk af te laten over een gasexpansie-turbine of gasexpansie-motor In de condensor van de koelinstallatie vindt condensatie plaats, waarbij warmte wordt afgegeven aan de omgeving. Als de condensor met lucht wordt gekoeld is minimaal een temperatuurverschil van 15 grad C nodig tussen condensoroppervlak en luchttemperatuur. Door de condensor in een koele ruimte te plaatsen wordt de Luchtverhitters die gebruikt worden voor ruimteverwarming, kunnen "direct" worden gestookt met aardgas of "indirect" van warmte worden voorzien uit een stoom- of warmwaternetwerk: - Het nieuwste type "directe" luchtverhitter heeft een hoog rendement en een Een borstweringen is de wand tussen vloer en raam. Omdat vaak een radiator voor de borstwering is geplaatst, is isolatie belangrijk. Met een warmteschild van radiatorfolie kan een besparing worden bereikt van 15 Nm3 aardgas per m2 borstwering. Met glaswol is de besparing 5 tot 10 Nm3 aardgas per m! borstwering. Met IR-stralers is het mogelijk om een behaaglijke temperatuur te creëren op de werkplek, onder een gehele ruimte te verwarmen. De stralingswarmte wordt opgewekt met een gloeiend branderoppervlak van een aardgasbrander, of met een door stoom/heetwater verhitte plaatradiator. Bij stralingsverwarming kan de Betonkernactivering is een verwarmings- of koelingssysteem dat gebruik maakt van de gebouwmassa, meestal toegepast in de utiliteitsbouw. In de kern van de betonnen vloer of in het plafond (betonkern) zorgen watervoerende leidingen voor een constante temperatuur van de omringende massa. Een voorwaarde is dat er goede Bij passieve zonne-energie wordt het zonlicht zonder tussenkomst van mechanische hulpenergie direct of indirect benut. Een gebouw zelf wordt zodanig ontworpen dat zonlicht en zonnewarmte optimaal worden ingevangen, opgeslagen en gedistribueerd. De oriëntatie en de grootte van ramen, beschaduwing en zonwering, Bij een verdamperdruk kleiner dan 1 bar kan door penetratie van lucht in het koelsysteem een verslechtering optreden van de warmteoverdracht in de condensor. In dit geval stijgt de condensatietemperatuur en -druk en loopt het rendement van de koelinstallatie terug. Door toepassing van automatische ontluchting op de condensor


2013-2016

reeds van toepassing

Is geregeld in onderhoudscontract

NVT ivm stadsv. en WKO

NVT ivm stadsv. en WKO

geen gas

WKO

WKO en LTV

Reeds bij bouw meegenomen

reeds LTV met WKO, geen BKA

geometrie staat vast

bijlage 1 -3-

167

Als de elektromotor van de verdamperventilator in een koelof vriescel vervangen moet worden, dan is dat een geschikt moment om een hoogrendementmotor (IE2 of hoger) toe te passen. Naast de elektriciteitsbesparing ontstaat hierdoor ook minder warmte in de koelof vriescel. Een hoogrendementventilator is rendabel als de Stook op aardgas iplv olie of Olie- en kolengestookte ketels hebben vaak een relatief laag rendement, omdat ze kolen ouder zijn dan 20 jaar en niet meer voldoen aan de stand der energiezuinige techniek. Gasgestookte ketels van het hedendaagse type hebben een rendemnt dat doorgaans 8 tot 13% hoger ligt dan van olie- en kolenketels, omdat ze uitgerust zijn Warmteterugwinning uit In de condensors van de koelinstallatie komt de in temperatuur verhoogde warmte uit condensorwarmte van de gekoelde ruimten vrij. Deze verpompte warmtehoeveelheid kan oplopen tot koelinstallatie ongeveer drie keer het opgenomen elektrisch vermogen van de koelcompressor. Met behulp van water (tekst incompleet) Nullast beperking Het nullastgebruik van een compressor of pomp (wel draaien, niet leveren) is 25-30% van het vollastvermogen. Het nullastverbruik kan woren beperkt door aanpassing van de regeling en/of door een betere afstemming van de compressor- of pompcapaciteit op het afnamepatroon. Koudebuffer voor koelinstallatie Om te anticiperen op hoge dagtemperaturen kan 's nachts koude worden aangemaakt en gebufferd door de koelinstallatie van het koelof vrieshuis. Hiervoor is een intelligente regeling nodig of handmatig ingrijpen. In warme zomermaanden kan met deze werkwijze de daggemiddelde COP van de koelinstallatie worden Tips voor energiezuinige Door het geïntegreerd optimaliseren van de verschillende gebouwinstallaties gebouwklimatisering (verwarming, koeling en elektrisch) kan worden bespaard op energieverbruik: - Een ruimte die voorzien is van een eigen koelsysteem heeft vaak een eigen regeling in de ruimte zelf. Schakel het koelsysteem uit als de ruimte niet gekoeld hoeft te Vacuümpomp is energieVoor de opwekking van vacuüm is naast de elektrisch aangedreven verdringerpomp, efficienter dan ejecteur rootspomp of schroefcompressor, ook de kinetische pomp (ejecteur0 beschikbaar. Bij de ejecteur zorgt een zeer snel bewegende gas- of vloeistofstraal voor vacuum aan het begin van de straal. Hiervoor wordt meestal perslucht, stoom of water Optimaliseer rendement van Het rendement van een vacuüminstallatie kan op een van de volgende manieren vacuüminstallaties (algemeen) worden verbeterd: - Een vacuümpomp is relatief storingsgevoelig. Een parameter die de storingsgevoeligheid veroorzaakt is condensatie van de damp in de vacuümpomp. Dimensioneer pompen op maat Vaak wordt een pomp of compressor of ventilator overgedimensioneerd, en draait deze in niet in het werkgebied met het hoogste rendement. Het verdient de voorkeur om met de ontwerpcapaciteit zo dicht mogelijk aan te sluiten bij de praktische behoefte. Als dit niet kan dan kan men overwegen om meerdere kleine eenheden te Verlaging leidingweerstand Als de einddruk van een pomp of compressor of stoomsysteem tekort schiet, dan kan men in een voorkomend geval overwgen om iets met het leidingwerk te doen in plaats van met de pomp of compressor of de stoomketel. Mogelijkheden kunnen zijn: - aanleg van een parallelleiding, Optimaliseer circulatievoud in Als het circulatievoud in een pompsysteem te hoog is, dan ontstaat onnodig pompsysteem elektriciteitsverbruik. Bovendien kan de hoge drukval in de pers- en zuigleiding ongewenst zijn voor het proces en voor de standtijd van de pomp. Aanbevolen wordt om vooraf te analyseren welk circulatievoud optimaal is voor het proces. Centraliseer of decentraliseer Afhankelijk van de bedrijfsomstandigheden heeft centralisatie of decentralisatie van vacuümsysteem het vacuümsysteem de voorkeur. Bij centralisatie wordt energiebesparing gerealiseerd doordat een grotere (centrale) pomp een hoger rendement heeft dan kleine (decentrale) pompen en bijkomend het Beperk energieverbruik van Het opgenomen vermogen van de ventilator is evenredig met het debiet en het ventilatoren (algemeen) drukverschil. De drukval over een filter beinvloedt dus het energieverbruik evenredig. Een groter filteroppervlak resulteert in een lagere drukval en in een lager energieverbruik. Daarnaast wordt het opgenomen vermogen beïnvloed door het Ronde luchtkanalen i.pl.v. Het drukverlies over een rond luchtkanaal is lager dan over een vierkant luchkanaal. vierkante Bovendien is de geluidsproductie geringer.

Apparatuur is vrij nieuw (dus reeds voldoende efficient

189

Passende dimensionering van elektromotor voorkomt nullast en deellast


190

Pas energiezuinige printers en kopieerapparaten toe

192

Inzet van biogas iplv aardgas

193

Benut biomassa voor energieopwekking

194

Optimaliseer afgasdebietregeling van naverbrander

168

169

174

175

178

179

180

181

182

184

185

187

188

196

197

208

213

215

216

Efficiënte E-motor op ventilator

Omdat een elektromotor voor een pomp of ventilator gedimensioneerd wordt op een maximale (tijdelijke) belasting, is veelal sprake van overdimensionering. Overgedimensioneerde elektromotoren hebben een lager rendement dan motoren die optimaal in hun werkgebied draaien, Dit leidt tot inefficiency in energieverbuik. Enkele aandachtspunten bij keuze van kantoorapparatuur: • Kies voor energiezuinige kantoorapparatuur met een keurmerk Energy Star of GEEA (eisen zijn gelijk). De keurmerken hebben betrekking op het energieverbruik tijdens stand-by, maar niet op energieverbruik tijdens bedrijf. Met een eigen Het gebruik van biogas voor de productie van warmte, stoom of elektriciteit levert een directe besparing op de inzet van fossiele brandstoffen, zoals bijvoorbeeld aardgas. Biogas wordt geproduceerd met een vergistingsinstallatie of anaërobe waterzuivering. Met reiniging en ontzwaveling van het biogas verhoogt u de kwaliteit Organische reststromen, zoals hout- en groenteafval, zijn nuttig te gebruiken voor energieopwekking of voor hergebruik in de veevoederindustrie. De rentabiliteit van de verschillende opties zijn afhankelijk van de specifieke bedrijfsomstandigheden.

Een naverbrander zet de uitworp van koolwaterstoffen om in minder schadelijke emissies. Naverbranden kan zowel thermisch (temperatuur hoger dan 800°C) als katalytisch (temperatuur van circa 350°C) plaatsvinden. Een katalytische naverbrander is energetisch voordelig bij lagere concentraties brandbare Pas zonnepanelen of Een PV-systeem, of zonnepaneel, zet zonlicht om in direct bruikbare elektriciteit. photovoltaïsche cellen toe Toepassing ervan levert een besparing op de inkoopkosten van elektriciteit en levert (zonne-energie) een bijdrage aan verduurzaming van de energievoorziening. Voor gebouwen wordt een netgekoppeld systeem toegepast. Plaats een windturbine, Windenergie is elektriciteit die geproduceerd wordt met een windturbine. Of een participeer in windenergieproject windturbine succesvol kan worden geplaatst hangt direct samen met grootte van de turbine, de beoogde locatie van de turbine, en de financierings- en beheersstructuren. Pas gebouwisolatie toe Het isoleren van dak, muur, vloer, deur en/of beglazing bespaart 10-30% op het energieverbruik voor verwarmen en koelen van het gebouw. De hoogte van de besparing en de rentabiliteit van de investering is afhankelijk van de uitgangsituatie (bij renovatie) en het type isolatie. Het bouwbesluit stelt een minimum isolatiewaarde Verklein het glasoppervlak Het verkleinen van het glasoppervlak, met name wanneer er radiatoren voor staan, levert een besparing op het energieverbruik voor verwarming en koeling op van 10 25 m3/m2, ofwel tot 4% van het energieverbruik. Het glasoppervlak van een verwarmde ruimte levert van alle wanden de grootste verliespost op. Uiteraard moet Pas snelsluitende deuren toe Snelsluitende deuren bij bedrijfshallen en logistieke centra beperken de voor gekoelde of verwarmde ventilatieverliezen en daarmee de warmteverliezen met 3 tot 8%. Ook zorgen de ruimten deuren voor een vermindering van eventuele tocht in de hal. Vervang strokengordijnen, vaste deuren of oudere automatisch sluitende deuren met Verbeter of breng kierdichting Het dichten van kieren en spleten bij deuren en ramen, en bij doorvoeringen van aan bij deuren, ramen, spleten leidingen door de gevel, bespaart 1-2% op het gasverbruik afhankelijk van de situatie. En het levert een beter binnenklimaat op door het verminderen van tocht. Met name in de winter verdwijnt veel warmte door spleten en kieren. Ramen en

bijlage 1

Reeds toegepast met de WKO


Centraal geregeld

installaties vrij nieuw





vrij nieuwe installaties

Bij bouw gerealiseerd

Apparatuur is vrij nieuw en energiezuinig

Geen aardgas

reeds WKO

geen gasverbranding

buiten planperiode, op lange termijn mogelijk op dak

niet rendabel


alleen bij nieuwbouw



217

Verminder tocht met draaideur, tochtsluis, luchtgordijn

218

Koude-/warmteverlies en Tochtafdichting bij geopende dockshelters

219

Gebruik een geintegreerde loopdeur voor de toegang van persoon tot industriehal

220

Stel verlichtingsplan op voor (ver)nieuwe(n) installatie

221

Pas verlichtingsniveau aan op vereist niveau

223

Verlaag de spanning van conventionele TL en SON verlichting

224

Pas energiezuinige buitenverlichting toe

225

Toepassen hoogfrequente verlichting

227

228

230

232

235

236

238

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

Met technische voorzieningen is het goed mogelijk om tocht via openstaande deuren te verminderen en zo het energieverlies te beperken èn het comfort te verbeteren. Via openstaande deuren en poorten verdwijnt een aanzienlijke hoeveelheid warmte uit het gebouw. Koude buitenlucht dringt via deuropeningen naar binnen, terwijl Via dockshelters waar geladen of gelost wordt kunnen forse tochtstromen optreden via de openingen langs de truck. Een flappenshelter of luchtkussenshelter vermindert deze tocht. Dit bespaart energie en verbetert het werkklimaat in de hal. De investering voor een flappenshelter is 1.500 euro, een luchtkussenshelter kost De meerprijs van een geintegreerde loopdeur in een industriele deur bedraagt circa ! 700,-. De besparing is sterk afhankelijk van de ligging (winddruk op gevel), binnentemperatuur en gebruikspatroon. Bij een verwarmde hal kan dat oplopen tot 2.000 m3 gas per jaar per deur. De gemiddelde terugverdientijd is tussen 1 en 4 jaar. In een verlichtingsplan wordt een doelmatige en efficiente verlichting gedefinieerd voor alle ruimten in een gebouw. Hierbij wordt gerekend met de geldende verlichtingsnormen per gebruiksfunctie, de kleur van wanden en plafond, en de vermindering van de lichtopbrengst van lampen door veroudering en vervuiling. Voor Zorg voor het juiste verlichtingsniveau op de juiste plaats door werkplekverlichting toe te passen, en niet-juist geplaatste lampen uit te schakelen. Dit is interessant in kantoren en industriehallen waar de inrichting in de loop der tijd is veranderd, en in ruimten waar verscheidene typen werkzaamheden worden Door de spanning van de verlichtingsinstallatie te verlagen van 230 V naar 207 - 210 V, reduceert u het opgenomen vermogen en bespaart u 20 tot 30% energie. Deze maatregel is toepasbaar bij conventionele TL verlichting (met conventioneel voorschakelapparaat) en SON-verlichting (hoge druk natrium lampen), wanneer er Het toepassen van energiezuinige buitenverlichting levert x% energiebesparing. De investering is sterk afhankelijk van de keuze voor alleen lampvervanging of complete nieuwe armaturen.


Hoogfrequente TL-verlichting is een energie-efficiente verlichtingstechniek, zeer geschikt voor toepassing in de industrie, leverbaar in verschillende combinaties lamp, armatuur en regeling. Andere technieken als metaalhalegonide lampen en de LEDlamp bieden in een aantal gevallen een alternatieve keuze. Breng daglichtschakeling aan op Het schakelen van de buitenverlichting en de reclameverlichting op basis van buitenverlichting en reclame daglicht, aanwezigheid en/of tijd levert goede besparingen op, en voorkomt eventuele verlichting lichthinder. Verlichting automatisch uitschakelen bij voldoende daglicht (lichtsensor), of afwezigheid van mensen (bewegingssensor) levert een besparing op energie. Met Pas daglichtafhankelijke Daglichtafhankelijke schakeling (EVSA+sensor) levert rendabele besparingen op het regeling toe elektriciteitsverbruik voor verlichting. De verlichting bij raampartijen, dakkoepels en lichtstraten is automatisch dimbaar tot 10% van de lichtsterkte waarna de verlichting wordt afgeschakeld. De sensoren zijn Pas aanwezigheidsdetectie toe Aanwezigheidsdectectie in kantoorruimten, bedrijfsruimten en magazijnen levert een aantrekkelijke besparing op van 10 tot 25% op het energieverbruik voor verlichting. Aanwezigheidsdetectie schakelt in ruimten waarin regelmatig geen personeel aanwezig is automatisch de verlichting uit en/of dimt deze tot 10%. Sensoren meten Pas infrarood sensoren op Het automatisch aan/uit-schakelen van de terreinverlichting buiten werktijd levert terreinverlichting toe energiebesparing op en vergroot de veiligheid. Buiten werktijd kan de terreinverlichting uit. Gecombineerd met bewegingsdetectie die de verlichting inschakelt zodra zich iemand op het terrein begeeft, ontstaat er een Pas in gekoelde ruimtes LEDLED lampen leveren in gekoelde ruimten 40% tot 80% besparing op, gaan lang mee, verlichting toe en leveren een extra besparingsvoordeel door de geringe warmteproductie. Er zijn LED-lampen beschikbaar voor TL-armatuur (ongeveer 75 euro per stuk) en voor gloeilamparmaturen (kosten ongeveer 15 euro). Er komen steeds meer Efficientere reclameverlichting LED verlichting leent zich goed voor energiezuinige reclameverlichting. De kosten met LED bedragen ongeveer 200,- euro per strekkende meter LED-verlichting. De meerinvestering voor een logo bedraagt 200 tot 400 euro. LED biedt daarbij veel nieuwe mogelijkheden. De besparing kan worden bepaald door het aantal branduren Stem materiaalkeuze af op Wanneer u nieuwbouw plannen heeft of wilt renoveren maakt u dan een analyse van duurzaam bouwen de milieubelasting van de te gebruiken materialen en kies vervolgens voor minder milieubelastende materialen. Overweeg daarbij uit oogpunt van duurzaamheid ook het hergebruiken van gebouwdelen en materialen op de plaats zelf. Installeer systeem voor gebruik Hemelwater van schone daken is een goed product om direct in te zetten voor van regenwater wasplaats, wasstraat, toiletspoeling, tuinbesproeing en minder kritische reinigingsprocessen. Als grondstof is het inzetbaar voor demiwater. Breng de waterbehoefte in kaart en geef aan waar de reinigingsstappen en de minder kritische Loos koelwater op Door het koelwater in plaats van op het riool op het oppervlaktewater te lozen oppervlaktewater in plaats van bespaart u energie en afvalwaterkosten. op riool Bij koelwater is geen sprake van een vervuilingsgraad, waardoor lozing op het riool niet nodig is. Door het koelwater op het oppervlaktewater te lozen, bespaart u energie Registreer het waterverbruik van Registreer het waterverbruik van de koeltoren ter indicatie van het functioneren van de koeltoren de koeltoren. De waterverbruikscijfers geven naast energie- en chemicalienverbruik een indicatie voor het al of niet goed functioneren van de koeltoren. Controle op instellingen zoals Hergebruik afvalwater na Bespaar op water- en energiekosten door eenmalig gebruikt afvalwater te reinigen en zuivering tot vereist niveau en te hergebruiken. zoek potentiele afnemers Het afvalwater wordt na het waterzuiveren niet naar het riool of oppervlaktewater Pas warmteterugwinning toe op Afvalwater afkomstig van een proces heeft veelal een hogere temperatuur dan de afvalwater omgeving. Door warmte terug te winnen wordt energieverlies voorkomen en kan elders in de fabriek energie worden bespaard. Nadeel is dat de restwarmte meestal beschikbaar is op een overwegend laagwaardig temperatuurniveau. En het Ontvochtig toevoerlucht in koel Het ontvochtigen van verse lucht in een koelcel vermindert rijpvorming op de en vriescellen verdampers en verlaagt daarmee het energieverbruik van de koelcompressor en ontdooielementen op de verdamper. Verdampers in een koelcel worden periodiek ontdooid om rijp (ijs) te verwijderen. Rijp op de verdampers zorgt voor een hoger Herstel stoomlekkages direct en Stoomlekkages aan afsluiters, veiligheden of peilglazen leiden tot onnodig vermijd stoompluimen energieverlies van 1% tot 2% van het gasverbruik. Zo leidt een lek van 3 mm bij 8 bar tot een verlies van 20-30 kg stoom per uur. Reparatie van elk lek op korte termijn is de meest economische oplossing en heeft een terugvedientijd van 0 tot 1 jaar. Pleeg onderhoud aan Goed onderhoud en het tijdig vervangen van condenspotten bespaart 1% tot 5% condenspotten, vervang ze energie. Controleer condenspotten op lekkages, vervang ze indien nodig, en zorg tijdig, en kies juiste type en voor regelmatige reiniging van de filters. En controleer of de condenspotten plaats in condensaatnetwerk bijvoorbeeld na aanpassingen van een stoomverbruiker nog van het juiste type zijn Hergebruik condensaat Hergebruik van condensaat is veelal aantrekkelijk met besparingen tot 5% en terugverdientijden van 1 tot 8 jaar. De warmte-inhoud van condensaat is vaak groot, afhankelijk van de druk van de stoom waaruit het condensaat afkomstig is. Bij gesloten stoomtoepassingen kan condensaat worden hergebruikt op voorwaarde Splits stoomnet in hoge en lage Splits uw hoge druk stoomnet in een HD- en LD-stoomnet. Besparingen tot 5% zijn druknet, en benut hogedruk mogelijk met een terugverdientijd van 5 tot 10 jaar. flashstoom De benodigde stoomdruk wordt bepaald door de hoogste benodigde stoomdruk van een verbruiker. Wanneer andere verbruikers kunnen functioneren met een lagere



2013-2016

Van toepassing in oudste bouwdeel

verlichting vrij nieuw en HF





Gekozen voor permanente verlichting van de terreinen i.v.m. Veiligheid Lange TVT


Onderzoeken, in kader van duurzaamheid

Onderzoeken, in kader van duurzaamheid

hoeveelheid afvalwater beperkt om interessant te zijn

bijlage 1 -5-

253

255

256

257

258

260

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

276

277

278

279

281

Kies efficiënte luchtbevochtiging Efficiënte luchtbevochtiging biedt besparingsmogelijkheden tot 10%. Onderzoek eerst welke precieze eisen m.b.t. luchtvochtigheid (en temperatuur) door de gebruikers worden gesteld. In lang niet alle gevallen is luchtbevochtiging nodig. In bijvoorbeeld kantooromgevingen is het veelal een overbodige luxe. Bevochtig alleen daar waar Pas een wadi en/of buffervijver Hemelwater is prima inzetbaar voor reinigingsprocessen waar lage eisen aan de toe waterkwaliteit worden gesteld, zoals bijvoorbeeld toiletspoelingen. Omdat vraag en aanbod niet overeenstemmen is buffering nodig. Dit kan prima in de vorm van vijvers. Bij begroeide vijvers (wadi's) kan aan het hemelwater zelfs organisch vervuild water Membraanfiltratie bronwater Waterontharding met ionenwisseling van bronwater met lage concentraties (< 0,5 g/l) versus ionenwisseling is energie-efficienter dan ontharden met membraanfiltratie. Membraanfiltratie (omgekeerde osmose, nanofiltratie en dialyse) is een technologie voor ontharding, waarbij veel pompenergie benodigd is. Ionenwisseling is een manier Breng individuele watermeters Breng pulsgevende watermeters aan in het leidingnetwerk bij grote waterverbruikers, aan bij gebruikers in een per bouwdeel of per verdieping. U kunt daarbij tevens een hoofdwatermeter met gebouw lekdetectie installeren. Door alle meters aan te sluiten op een (gebouw)beheerssysteem, wordt het waterverbruik en de kosten inzichtelijk, waarna Regel radiatoren waterzijdig in Met het waterzijdig inregelen van radiatoren is 2% tot 6% energie te besparen met een terugverdientijd van 1 tot 4 jaar. Bovendien verbeterd het comfort in de verwarmde ruimten door de gelijkmatiger warmteafgifte in het gebouw. Sinds de intrede van de cv-pomp wordt het water op pomp-druk verschil door de Pas doorstroombegrenzers en Door het plaatsen van doorstroombegrenzer en spoelonderbreker kunt u besparen spoelonderbrekers toe op op het water- en energieverbruik van kranen en douches (warm watertappunten) en tappunten toiletten en urinoirs. De doorstroombegrenzer beperkt het aantal doorstromende liters water, zonder dat dit ten koste gaat van het comfort. Pas frequentieregeling toe op Door pompen uit te rusten met toerenregeling (frequentieregeling) is 5% tot 65% pompsystemen energiebesparing te realiseren met een terugverdientijd van 1 tot 8 jaar. Bij een variaties in de vraag en bedrijfstijden vanaf 1.000 -1.500 uur per jaar is toepassing al veelal rendabel. Pas frequentieregeling op Door pompen van vacuumsystemen uit te rusten met toerenregeling vacuümsysteem toe (frequentieregeling) is 5% tot 20% energiebesparing te realiseren met een terugverdientijd van 2 tot 8 jaar. Bij een variaties in de vraag en bedrijfstijden vanaf 1.000 -1.500 uur per jaar is toepassing al veelal rendabel. Breng toerenregeling op Door een koelof persluchtcompressor uit te rusten met toerenregeling koelinstallatie aan (frequentieregeling) is 5% tot 30% energiebesparing te realiseren met een terugverdientijd van 1 tot 7 jaar. Bij een variaties in de vraag en bedrijfstijden vanaf 1.500 uur per jaar is toepassing al veelal rendabel. Regel condensorventilatoren Een toerentalregeling zorgt voor een optimaal "ventilatiedebiet" bij een minimaal energieverbruik. Door een ventilator uit te rusten met toerenregeling (frequentieregeling) is 5% tot 60% energiebesparing te realiseren met een terugverdientijd van 0 tot 6 jaar. Het elektriciteitsverbruik van een ventilator met Pas softstarters toe Softstarters begrenzen de aanloopstroom van aandrijvingen. In combinatie met goed gedimensioneerde motoren besparen zij tot 5% aan energie. Elektromotoren die de aandrijving verzorgen van systemen met een hoog aanloopkoppel (zoals transportbanden) of vaak in en uit schakelen (zoals ventilatoren Vervang gelijkstroommotoren De kosten van vermogenselektronica zijn dermate gedaald ten opzichte van door frequentiegeregelde gelijkstroomomvormers dat de toepassing van gelijkstroommotoren op een draaistroommotoren uitzondering na niet meer rendabel zijn. De totale investering is afhankelijk van het vermogen van de motor en regeling. Besparingen tot 5% met een terugverdientijd Activeer powermanagement bij Een mogelijkheid om het energiegebruik van kantoorapparatuur te beperken is de kantoor- en ICT-apparatuur toepassing van powermanagement. Systeemonderdelen worden automatisch uitschakelt als een apparaat (b.v. een beeldscherm) gedurende een bepaalde tijd niet actief wordt gebruikt. ICT-apparatuur, en waar van toepassing de Breng schakeling ventilatie aan Schakelen ventilatie naar behoefte, hiervoor zijn diverse mogelijkheden: (algemeen) ! een tijdschakelaar (bijvoorbeeld avond- of weekendschakelaar of overwerktimer); ! gekoppeld aan de verlichting; ! een bewegingssensor; Breng een regeling van de Ventileer het gebouw naar behoefte en gebruikstijden: zorg ervoor dat ruimten die ventilatiehoeveelheiden aan en niet in gebruik zijn, of niet geventileerd hoeven te worden een beperktere ventilatie optimaliseer de regeling hebben (indien mogelijk, let op de relatieve luchtvochtigheid!). Gedurende de ventilatiesysteem aan de hand nachtperiode is er geen personeel in het gebouw aanwezig. Luchtverversing in de Breng schakelklokken aan Warmtapwatersystemen met boilers, circulatiesystemen of close-in boilers hoeven (warmtapwater) niet de hele week stand-by te staan als 's nachts en in de weekends er geen gebruik van wordt gemaakt. Door toepassing van een eenvoudige schakelklok kunt u aanzienlijk op de stilstandsverliezen besparen. Bij circulatiesystemen leidt dit tevens Perslucht uit buiten gebruikstijd Een geschikte schakelklok kost 200 tot 300 euro inclusief plaatsing. Afhankelijk van het aantal uren per jaar dat de persluchtcompressor kan worden uitgeschakeld en het nullastverbruik (tijdens sluitingstijd) kan de energiebesparing oplopen tot 10% van het jaarlijks energieverbruik. Terugverdientijd is 1 tot 4 jaar. Schakel apparatuur bij stilstand, Schakel apparatuur die u niet gebruikt uit. Zorg voor een optimale planning, zodat stand-by en buiten werktijd uit apparatuur niet onnodig lang aanstaat. Het onnodig laten aanstaan van apparatuur bespaart circa 5% tot 15% van het elektriciteitsgebruik in gebouwen. Aan het handmatig aan- en uitschakelen zijn geen materiele kosten verbonden, maar Voorzie het koelnet van Het aanbrengen van zones in het leidingnet maakt het mogelijk delen van het zoneafsluiters koelsysteem af te sluiten die op dat moment niet in gebruik zijn. Een afdeling waar tijdelijk geen koeling nodig is (bijvoorbeeld één afdeling zonder ploegendienst) kan dan worden afgesloten zodat er geen onnodig verbruik optreedt. Het gebruik van de Schakel koelmachine volgens De koelgroep kan het beste uitgeschakeld (of teruggeregeld) worden als er geen gebruikstijden en vraag naar koeling is. Dit is afhankelijk van gebruiks- of bedrijfstijden. buitentemperatuur Zomer/winter bij (gebouw)klimatisering: de koelgroep kan het gehele jaar Reduceer de draaiuren van De inschakeling van pompen en motoren dient afhankelijk te zijn van gebruiks- en pompen en motoren bedrijfstijden. Hiermee wordt voorkomen dat er onnodig verbruik optreedt in bijvoorbeeld nachtof weekendsituaties. Uitschakeling of terugregeling kan handmatig gebeuren. Als blijkt dat de motoren regelmatig onnodig ingeschakeld zijn Plaats tijdschakelaar op Elektrische verwarming kan zinvol zijn als voor een lokatie een gasleiding ontbreekt. elektrische verwarming In dat geval is een goede tijdschakelaar gewenst om onnodig verwarmen en hoge kosten te voorkomen. Terugverdientijd tussen 1 en 5 jaar.

Het grootste deel van waterverbruik wordt veroorzaakt door gebruik sanitair. Deze zijn voorzien van waterbesparende kranen en stortbakken




Frequentiegestuurde LBK's of startdriehoek


Gerealiseerd

Gerealiseerd

Gerealiseerd en gemonitord via gebouwbeheersysteem

Gerealiseerd met tijdklokken op de boilers

Gerealiseerd

Gerealiseerd

Optimaliseer de instellingen van Indien de airconditioning is geplaatst op een tijdklok, is het van belang deze klok zo Wordt regelmatig nagelopen de schakelklokken van optimaal mogelijk in te stellen. Optimaal betekent dan dat de airconditioning niet al airconditioning geruime tijd voor werktijd inschakelt of op een moment dat er nog geen koelbehoefte is. Het is tevens van belang het moment van uitschakelen nauwkeurig in te stellen. Stel nacht/weekend-verlaging in Buiten werktijd kunt u de ruimtetemperatuur verlagen met intelligente schakelklokken. Gerealiseerd Met een nacht- en weekendverlaging bespaart u energie. Een juiste nachttemperatuur is belangrijk: als algemene regel geldt: hoe lager hoe meer energie er wordt bespaard. Of dit werkelijk kan hangt af van de gebruikers: zijn er produkten Plaats sensor op lopende band Lopende band systemen zijn een vast onderdeel bij bedrijven voor een efficiënt intern om leegloop te voorkomen transport. Door het plaatsen van een sensor is het mogelijk om bij pauzes of bij storingen automatisch de band tijdelijk stil te zetten, zodat energieverlies beperkt wordt.

bijlage 1

282

Plaats overwerktimers voor verwarming

283

Schakel verdamperventilatoren uit bij uitgeschakelde koelcompressor

284

Sluit stoomnet af bij einde werktijd

285

Automatische deuren in de winter als tochtsluis gebruiken

286

Pas schakelklokinstellingen aan

287

Plaats schakelklokken op kantoorapparatuur

288

Condensortemperatuur laten varieren met buitentemperatuur

289

Pas elektronisch expansieventiel toe in plaats van conventioneel

290

Vermijd zuigdrukregelingen

291

Verlaag druk of verfijn drukregeling van stoomketel

292

Installeer gebouwbeheersysteem

293

Integreer regeling van koelcellen bij gebouwbeheerssysteem

295

Pas PLC toe voor besturing van Bij bestaande koelinstallaties worden de verschillende onderdelen soms afzonderlijk reeds van toepassing koelinstallatie geregeld. Door het gehele koelsysteem van een centrale regeling te voorzien middels een PLC (Programmable Logic Controller) kan de regeling geoptimaliseerd worden. Nieuwere koelinstallaties zijn veelal voorzien van een PLC-besturing. Aanvullend Pas PLC- of Met een PLC wordt op ieder moment de optimale combinatie van compressoren energiemanagementregeling toe ingeschakeld. Besparingen tot 30% zijn mogelijk. voor besturing van Tijdens nullast vraagt een compressor nog circa 20-30% van het vollastvermogen persluchtcompressoren zonder perslucht te leveren. Met name wanneer er meerdere compressoren Pas enthalpieregeling toe op Met een enthalpieregeling op de ventilatielucht wordt de warmteinhoud tussen de Wel warmtewiel ventilatiesystemen aangevoerde buitenlucht en de retourlucht gemeten. Wanneer de retourlucht minder warmte bevat dan de buitenlucht wordt naar een minimum buitenluchtaandeel teruggeschakeld. Hiermee wordt onnodig koelen voorkomen. Investering, besparing Zorg voor juiste instelling van Onnodig bevochtigen kost onevenredig veel energie. bevochtiging, en schakel zo Het juist instellen van de bevochtigingsgraad op de behoefte kan veel energie voor mogelijk uit. gebouwklimatisering besparen. Hierbij is het goed instellen van de gebruikstijden ook van belang. Indien relatieve vochtigheid geen binnenklimaateis is kan beter niet Pas centrale bediening op Met het centraliseren van de bediening van de ruimteheaters (luchtverhitters) kan het Gerealiseerd heaters (luchtverhitters) toe beheer van de installaties verbeterd worden en daarmee kan 5% tot 25% energie bespaard worden.

296

297

299

300

301

302

306

309

310

314

315

316

Een overwerktimer is een eenvoudige en goedkope tijdklok om uw verwarming langer door te laten branden. Het grote voordeel is dat na verloop van de ingestelde tijd de verwarming automatisch weer naar de nachtstand schakelt. Hierdoor wordt voorkomen dat de verwarming elke keer automatisch op dagstand staat, of dat deze Schakel bij vrieshuizen de verdamperventilatoren automatisch uit te schakelen bij een uitgeschakelde koelcompressor. Hiervoor moet een tijdvertraging worden aangeschaft. De kosten voor de tijdvertraging liggen tussen de 100 en de 250 euro. De besparing is afhankelijk van Het afsluiten van het stoomnet aan het einde van de werktijd voorkomt onnodig energieverlies in het leidingnet gedurende de nacht en het weekeinde. Energieverlies treedt op als gevolg van warmteverlies en eventuele kleine lekkages. Besparing tot 5%. Het tijdig in de winterstand zetten van de automatische schuifdeuren van de tochtsluis, brengt geen extra kosten met zich mee (valt onder good housekeeping). De besparing is sterk afhankelijk van de grootte en de hoogte van het gebouw. Besparingen van 500 tot 5.000 m3 aardgas per jaar zijn haalbaar. De gemiddelde Schakelklokken van bijvoorbeeld verlichting, ventilatoren, ruimtekoeling en centrale verwarming worden meestal een keer (bijvoorbeeld door de installateur) ingesteld en verder wordt daar nooit meer naar gekeken. Zelfs aanpassing voor zomer-/ wintertijd wordt vaak overgeslagen. Daarom is het goed om af en toe eens te controleren of de Plaats schakelklokken op kantoorapparatuur als kopieerapparaten, koelkasten, frisdrank-, koffie- en andere automaten. Terugverdientijden van 1 tot 2 jaar, bij ! 25 tot ! 50 per klok. Kopieerapparaten. Door de condensortemperatuur te laten varieren met buitentemperatuur is een C.O.P. verbetering van 30% is haalbaar. Dit kan handmatig, of elektronisch (condensordrukregeling). Veel koelsystemen hebben een vast setpoint van 35°C buitentemperatuur voor de condensor. In Elk koelsysteem is voorzien van een expansieventiel, dat nodig is om druk en temperatuur te regelen. In de meeste systemen is dit een thermostatisch expansieventiel. Het regelgedrag van dit type ventielen wordt niet optimaal gecorrigeerd bij veranderende procesomstandigheden, waardoor de energieHet gebruik van zuigdrukregelingen in een koelsysteem moet vermeden worden. Indien er meerdere koudegebruikers aanwezig zijn, die op verschillende drukken en temperatuur werken, moeten separate koelsystemen in overweging worden genomen in plaats van een centraal koelsysteem met zuigdrukregelingen. Besparingen van 5% Stem de keteldruk af op de energievraag. Hoe lager de druk, hoe lager de energieverliezen. Besparingen tot 5% zijn mogelijk. Ga na bij welke laagste stoomdruk de aangesloten apparatuur nog goed werkt. Beperk het verschil tussen de maximale en de minimale stoomdruk waarop de Een gebouwbeheerssysteem is een systeem die de verschillende energetische en gebruiksfuncties van het gebouw kan besturen. Ze zijn er in verschillende soorten: van een eenvoudig systeem waarmee u de regelingen van de centrale verwarming op afstand kunt besturen, tot een uitgebreider systeem die de techniek in het hele Het is mogelijk om de regeling van koelcellen samen te voegen bij het gebouwbeheerssysteem. Dit maakt het beheer van deze installaties gemakkelijker en overzichtelijker, waardoor instellingen van alle installaties meegenomen worden.

Optimaliseer instellingen klimaatbeheersing

Met het optimaliseren van de instellingen van de klimaatbeheersing is 1% tot 10% energie te besparen. Het optimaliseren betreft het instellen van de setpoints van temperatuur, luchtvochtigheid en ventilatiebehoefte. Stel de temperatuur- en luchtvochtigheidsgrenzen (indien van toepassing) zo ruim mogelijk in. Een te krappe Stel juiste ruimtetemperatuur in, Zorg voor een juiste instelling van de ruimtetemperatuur overdag en 's nachts en voor overdag en nacht. bespaar tot 10% energie. Elke graad temperatuurverlaging is ca. 6 % besparing op energie voor ruimteverwarming. Een goed overwogen keuze maken is dus belangrijk. De beste Verlaag stookgrens van fancoil De naverwarming met fancoils (fancoils) gebeurt optimaal bij een zo laag mogelijke units (ventilatorconvector) temperatuur. Deze is meestal per ruimte in te stellen. De besparing is uiteraard afhankelijk van de aangetroffen afwijkingen en ligt tussen 5 en 10% van het jaarlijkse gasverbruik. De gemiddelde terugverdientijd is 0 tot 1 jaar. Voorkom gelijktijdig koelen en De verwarming en het koelsysteem mogen niet tegelijkertijd aangeschakeld staan. verwarmen ("dode zone") Dit kan gebeuren als één van beide installaties niet goed staat ingesteld of - in een luchtbehandelingskast - als er voor zowel de verwarming als de koeling een aparte regelaar wordt gebruikt, die niet met elkaar communiceren. Een goede afstelling, Optimaliseer ontdooicyclus door Het ontdooien op vaste tijden heeft tot gevolg dat er veelal te lang en te vaak regeling op bloktemperatuur ontdooid wordt. Door een ontdooibeëindiging op basis van bloktemperatuur toe te passen wordt voorkomen dat onnodig extra warmte in de verdamper/cel gebracht wordt. Besparing tot 5% van het elektriciteitsverbruik voor koelen met een Pas een automatische Met toepassing van automatische temperatuurcorrectie op de verbandingslucht wordt temperatuurcorrectie toe bij een continue luchtovermaat geborgd en is 1% tot 2% energie te besparen. toevoer verbrandingslucht Wanneer de temperatuur van de verbrandingslucht varieert bijvoorbeeld door voorverwarmen met een wisselende hoeveelheid warmte, kan een automatische Pas thermostatische mengkraan Het gebruik van thermostatische mengkranen verhoogt het comfort en geeft direct de toe voor warm tapwater juiste watertemperatuur aan het warm tapwater. De toepassing van thermostatische verdeelkranen is vooral bij het gebruik van meerdere warmwatertappunten economisch aantrekkelijk. Verlaag temperatuurinstelling Een temperatuurinstelling van 90 C voor warmtapwater zal meer energie verbruiken warm tapwater (nooit lager dan dan een temperatuurinstelling van 70 C. Stel de warmtapwater daarom optimaal, 60 ºC) maar zo laag als mogelijk, in. Houd er echter rekening mee dat deze temperatuur nooit beneden 60 C mag worden ingesteld, in verband met de mogelijke vorming van


2013-2016

Gerealiseerd

Wordt regelmatig nagelopen

apparatuur schakelt vanzelf naar E-zuinige stand

Gerealiseerd

Gerealiseerd

Gerealiseerd

Gerealiseerd

reeds van toepassing via GBS

reeds aanwezig

reeds aanwezig

Gerealiseerd

bijlage 1 -7-

317

Koeltemperatuur regelen op basis van gekoeld producttemperatuur

318

Verhoog de koeltemperatuur op basis van maximaal toegestane producttemperatuur

319

Optimaliseer stook- en koellijn

320

Breng optimaliseringregeling op CV aan

321

Weersafhankelijke regeling voor verwarming

324

Pas een cascaderegeling toe op de ventilatoren

325

Pas volgordeschakeling toe op koelmachines

326

Koppeling van condensors bij deellast als toevoering op cascaderegeling

329

Pas meerdere kleine ketels toe in plaats van één grote met cascadeschakeling en eventueel een smoorklep Vermijd standby verliezen van ketel

331

332

Schakel compressor uit die geen perslucht levert

333

Sluit persluchtleiding of machine af

334

Ventilator koelcel automatisch uit bij open deur of bij uitgeschakelde compressor

335

Schakel verwarming uit bij openen haldeur.

336

Voorzie dakafzuigventilatie van zelfsluitende vlinderklep

337

Breng een pompschakeling (of toerenregeling) aan op CVpomp

338

341

345

346

348

349

350

351

353

Door de koeltemperatuur te regelen op basis van de gekoeld producttemperatuur slaat de koelcompressor minder vaak aan. De kosten voor de tijdvertraging zijn ongeveer 150 euro. De investeringskosten van een verplaatsbare temperatuursensor liggen rond de 500 euro. Door minder Met elke graad verhoging van de verdampertemperatuur is een energiebesparing van circa 1% van het energieverbruik van de compressor te realiseren. Maximale besparingen tot 5% zijn mogelijk met een terugverdientijd korter dan 1 jaar. Machinefabrikanten en soms ook procesengineers schrijven veelal een Het is raadzaam om vooral de eerste weken na het bijstellen van de stooklijn goed de binnentemperatuur in de gaten te houden. Indien nodig kan dan de stooklijn weer iets worden bijgesteld tot de juiste binnentemperatuur is bereikt. Het goed instellen van de stooklijn levert een besparing van ongeveer 5 %. In het vooren najaar kan met Een tijdklok van een cv-regeling schakelt de installatie in, zodat het gebouw op tijd op temperatuur is. Dit gebeurt onafhankelijk van de buitentemperatuur. Hierdoor slaat de verwarming als het buiten niet zo koud is dus te vroeg aan. Het gevolg hiervan is dat in het najaar en het voorjaar het gebouw vaak te vroeg warm is. Een Met een weersafhankelijke voorregeling (WAR) kunt u circa 1% tot 5% besparen op uw gasrekening. Een weersafhankelijke voorregeling zorgt ervoor dat de temperatuur van het aanvoerwater van de cv-installatie wordt afgestemd op de buitentemperatuur. Het cv-water moet (mede afhankelijk van de totale installatie) bij strenge vorst ca. Het gasverbruik ten behoeve van de opwarming van ventilatielucht is evenredig met de hoeveelheid nettto toegevoerde lucht. D.w.z. minus eventuele recirculatie en/of warmterugwinning. Het aanpassen van de hoeveelheid naar behoefte levert 's winters een gasbesparing op. De behoefte kan gemeten worden middels sensoren (CO2, Bij een koelgroep met meer dan 1 compressor is het verstandig een volgorde- of cascaderegeling toe te passen waarmee 1% tot 10% energie bespaard kan worden. Met deze volgorde- of cascaderegeling kan de inschakeling van compressorcapaciteit beter worden afgestemd op de de actuele belasting en wordt Koppeling van condensors bij deellast kan tot 10% energie besparen. Bij veel koelinstallaties heeft elke compressor zijn eigen condensor. Bij afnemende koudevraag wordt met behulp van een cascaderegeling steeds een volgende compressor (met bijbehorende condensor) afgeschakeld. Door de dan nog draaiende Het is mogelijk om i.p.v. één grotere CV-ketel meerdere ketels in "cascade" te schakelen. Hierdoor is het mogelijk om hetzelfde verwarmingsvermogen te installeren voor vaak minder kosten. Elektronica zorgt ervoor dat alles optimaal wordt geregeld. Informeer bij uw installateur voor de mogelijkheden. Als u twee Indien een bedrijf meerdere ketels heeft, wordt vaak uit veiligheidsoverwegingen een ketel warm ´stand-by´ gehouden. Uit energetische overwegingen dient dit ´stand-by´ echter zoveel mogelijk te worden vermeden. Het energieverlies bedraagt in die gevallen vaak circa 1% tot 3% van de capaciteit. Voor een stoomketel met een Schakel een persluchtcompressor uit wanneer dat kan in plaats van stand by te laten draaien, en bespaar 2% tot 4% energie. Een compressor die niet wordt gebruikt, maar wel standby staat, zal in de regel regelmatig aanschakelen om het compressorvat op druk te houden. Ook al is er geen Sluit persluchtleiding of machine af bij stilstand en bespaar tot 5% energie. Een compressor die onnodig aanstaat verbruikt altijd energie, ook als er geen vraag naar perslucht is. Door afsluiting van specifieke leidingsecties of machines is lekverlies in het afgesloten gedeelte te voorkomen, bijvoorbeeld bij stilstand, Schakel de ventilator van de koelcel automatisch uit bij het openen van de deur of bij uitgeschakelde compressor. De investering voor het automatisch uitschakelen van de ventilator bij een open deur bij koelen vrieshuizen bedraagt 100 tot 300 euro per cel. De besparing is afhankelijk Schakel de verwarming automatisch uit bij geopende deuren in sluizen en/of hallen. De blokkering van de verwarming levert een energiebesparing van 100 - 500 m3/m2 deur per jaar; ofwel circa 5% van de energie voor verwarming. De blokkering kost ! 250 per stuk. De terugverdientijd is 1 tot 5 jaar. Met een zelfsluitende vlinderklep in de mechanische ventilatie is bij het uitschakelen van de ventilatie (bijvoorbeeld tijdens nacht) ook de natuurlijke ventilatie geminimaliseerd, waardoor warmteverlies verminderd.

reeds aanwezig

reeds aanwezig



Door met een pompschakelaar de circulatiepomp (na een bepaalde nadraaitijd) uit te schakelen, wanneer er geen warmtevraag is, bespaart u 5% tot 10% energie. Hierdoor wordt het aantal draaiuren van de pompen sterk gereduceerd. Installaties met optimaliseringsregeling en HR-ketels hebben meestal een ingebouwde Pomp gekoeld water circuit De pomp gekoeld watercircuit laten uitschakelen wanneer er geen koelvraag is, schakelen vraagt een investering van ongeveer 400 tot 1500 euro per pomp. De besparing is evenredig met het vermogen van de pomp in het gekoeld watercircuit en het aantal uren per jaar dat de pomp wordt uitgeschakeld. Voor een pomp van 1 kW en 6000 pas blokschakelaars toe op pc's Om sluipstroom (standby verliezen) te voorkomen kan een stekkerblok met De meeste werkplekken zijn flexwerkplekken die dagelijks op de werkplek. schakelaar toegepast worden. Door ná het verlaten van de werkplek de door meer mensen worden gebruikt hoofdschakelaar uit te schakelen, worden standby verliezen voorkomen. Belangrijk hierbij is dat personeel gemotiveerd moet worden om de hoofdschakelaar te Schakel koeling en verwarming Schakel koeling en verwarming uit bij het niet-gebruiken van ruimten, en pas koel en uit bij het niet-gebruiken van stroomvoorziening aan voor deellast gebruik. ruimten, en pas koel en stroomvoorziening aan voor Ruimten die voorzien zijn van een eigen koelsysteem hebben vaak een regeling in de Booster voor lokaal hogedruk Een booster produceert hoge druk perslucht bij een specifieke afnemer. Met het perslucht installeren van een booster krijgt alleen de specifieke afnemer de hogere druk perslucht, zodat voor de andere afnamepunten geen onnodig hoge druk geproduceerd en aangevoerd wordt. De kosten en de terugverdientijd zijn zeer Kies voor hogedruk- en lagedruk Leg bij behoefte aan zowel hoge als lage persluchtdruk (op verschillende plaatsen) net een apart lagedruk- en hogedruknet aan. Hiermee wordt voorkomen dat er onnodig hoge persluchtdrukken worden opgewekt. De investering is vaak alleen interessant bij de vervanging of uitbreiding van de persluchtinstallatie. Vervang transport mbv perslucht Het rendement voor persluchtopwekking is laag: circa 5%. Het is daarmee door transportbanden energetisch gezien zeer ongunstig om perslucht te gebruiken voor het transporteren van materialen of producten. Door het systeem van perslucht-transport te vervangen voor een systeem van transportbanden is er energetisch gezien een besparing van Pas blaaspistolen met Een zuinig perslucht blaaspistool (persluchtnozzle met venturi) bespaart energie luchtversterkers toe doordat het minder perslucht nodig heeft voor dezelfde prestatie. De perslucht wordt in dit type blaaspistool gebruikt om een onderdruk te creëren. Deze onderdruk zorgt voor een extra instroming van omgevingslucht (versterking). Bij een gering Verkort slaglengte van Het luchtverbruik van een persluchtcilinder kan in sommige gevallen worden beperkt persluchtcilinders door de slaglengte van de cilinderin te korten. Bij een onnodig lange slag van een cilinder wordt ook onnodig veel perslucht verbruikt. Beperk daarom de slaglengte van de cilinder. De besparing is afhankelijk van de specifieke bedrijfssituatie en bedraagt Aanzuigen van koude lucht voor Het comprimeren van koude buitenlucht kost minder energie dan het comprimeren compressor van warme lucht. De compressor kan op een koele plaats worden gezet of de luchtaanvoer kan op een kanaal buiten worden aangesloten. Het aanzuigen van buitenlucht geeft een rendementsverhoging van de compressor van 1% tot 5%.

bijlage 1

354

356

Vervang pneumatische apparaten en persluchtgestuurde stoomafsluiters door elektrische Decentraliseer persluchtopwekking

357

Droog/filtreer perslucht naar kwaliteitseisen

358

Pas leidingnet aan om drukval te verminderen

359

Optimaliseer het drukvat (buffervoorraad) ter beperking van het aantal schakelingen van compressor Centraliseer persluchtopwekking

360

Pneumatisch gereedschap verbruikt 15 keer zoveel elektriciteit als elektrisch gereedschap. Het rendement van pneumatisch gereedschap is vaak nog geen 5%, terwijl het rendement van elektrisch gereedschap circa 80% is. Door over te stappen op elektrisch gereedschap kan circa 80% energie worden bespaard. De rentabiliteit is Vanwege plaatselijk afwijkende eisen aan de perslucht(druk) of beperking van de leidinglengte kan het interessant zijn om de persluchtopwekking te decentraliseren. Per situatie moet bekeken worden of het ook praktisch haalbaar is. Terugverdientijd van 2 tot 10 jaar. De vereiste persluchtkwaliteit wordt bereikt door van groffiltering naar fijnfiltering de perslucht te zuiveren. Veel gebruikte filters zijn: -Voorfilters. Afhankelijk van de vervuiling van de aangezogen lucht worden deze altijd voor de fijnfilters geschakeld. Door vergroting van de leidingdiameter, aanleggen van parallelleidingen of toepassing van een ringnet wordt een reductie van de drukval bereikt waardoor de opwekkingsdruk omlaag kan. Dit bespaart op het energieverbruik van de compressor. De kosten van aanpassen van leidingnet bedragen EUR 50 per meter Door een drukvat met voldoende inhoud toe te passen zal de compressor minder keren per tijdseenheid in- en uitschakelen. Daarnaast beperkt het drukvat de drukschommelingen in het persluchtsysteem. De energiebesparing bedraagt 1% tot 5% met een terugverdientijd van 2 tot 4 jaar. Centralisatie van de persluchtopwekking kan energiebesparing opleveren door het toepassen van warmteterugwinning, en efficiente regeling en productie. Bij centralisatie komen de warmtestromen in een ruimte samen. Het terugwinnen en nuttig aanwenden van deze warmte is daardoor zonder al te hoge installatiekosten Voorkom het gebruik van snelkoppelingen of kies koppelingen met een hoge bestendigheid tegen slijtage, een lage stromingsweerstand, een dubbele o-ring en een hogere veiligheid. De besparing bedraagt 20% tot 40% ten opzichte van minder efficiente koppelingen. Koelen met perslucht kost veel energie en is lang niet altijd nodig. Bij het koelen met lucht voldoet een blower vaak ook en levert energiebesparing. De investeringen zijn afhankelijk van de aan te schaffen apparatuur. Afhankelijk van de efficiëntie van de nieuwe apparatuur kan maximaal 90% op het energieverbruik worden bespaard. De Vloeren en werkplekken schoonblazen met perslucht is weggooien van kostbare energie. Een betere oplossing is het gebruik maken van een industriële stofzuiger. Besparing is afhankelijk van de specifieke bedrijfssituatie en bedraagt maximaal 5%, met een terugverdientijd korter dan 1 jaar. Het lekverlies van een persluchtsysteem bedraagt in de praktijk 5% tot 40% van alle opgewekte perslucht en leidt tot onnodig energieverbruik. Voer een periodieke controle op lekkages uit en zorg voor reparatie van de lekkages. Het verlies is eenvoudig vast te stellen door op te nemen welk percentage van de tijd een Met luchtverbruiksmetingen (flowmetingen) brengt u in kaart hoeveel lucht er geproduceerd wordt en hoe de leverdruk varieert. Het laat zien hoe efficiënt en effectief de huidige compressorgroep draait en hoe de persluchtvraag in de tijd verloopt. Verschillende bedrijven waaronder compressorleveranciers bieden deze Het energetisch rendement van een compressiekoelmachine is sterk afhankelijk van het koudemiddel. Overweeg bij uitfasering van R22, R402A, R408A en R502 de toepassing van natuurlijke koudemiddelen. Vergeleken met de klassieke koelmiddelen kan met natuurlijke koudemiddelen als Door het toepassen van leidingisolatie in een gasdichte uitvoering worden reeds van toepassing koudebruggen als gevolg van condensvorming voorkomen. Het type en de dikte van de toe te passen isolatie is afhankelijk van de temperatuur in de koelleiding en de diameter van die leiding. Een elektromotor wordt in het algemeen met een thermische beveiliging beschermd tegen overbelasting. Dit gaat gepaard met een warmteafgifte, die bij een gekoelde ruimte afgevoerd moet worden. Elektronische beveiliging heeft geen warmteuitstraling en is tevens géén disposable. Bijkomend voordeel is dat het Door de persluchtcompressor en droger in dezelfde ruimte te plaatsen worden storingen en corrosieschade vermeden. Het persluchtsysteem is voorzien van een droger om vocht uit de perslucht te verwijderen. Hiermee wordt de persluchtkwaliteit gewaarborgd en het vergroot de bedrijfszekerheid en energie-efficiency van de Ontvochtiging van de perslucht door een absorptiedroger. Het absorptiemateriaal neemt vocht uit de inlaatlucht op, dat vervolgens middels toevoer van warmte (circa 80 grad C) wordt geregenereerd. De warmtetoevoer kan plaatsvinden met restwarmte bijvoorbeeld van de koeling van de compressor. Met name interessant bij Een oliewaskolom op de koelinstallatie reduceert de hoeveelheid olie in de persgassen en verlaagt daarmee het energieverbruik. Smeerolie van de compressor gaat met het koudemiddel mee de installatie in en zet zich af aan de pijpwand van de verdamper. Hierdoor verslechtert de De efficiency van een persluchtcompressor in deellast verschilt per type compressor. Kijk bij de keuze van een compressor voor de persluchtinstallatie naar het vraagpatroon en de verwachte deellasturen en belasting van de compressor. Wat betreft energieverbruik in deellast is een schroefcompressor nadeliger dan een Met de toepassing van een hoog rendement (HR) compressor kan het elektriciteitsverbruik 5% tot 25% lager worden dan bij een conventionele compressor voor koeling. Toepasbaar bij vervanging van de compressor; vervroegd uit gebruik nemen van de compressor kan soms ook rendabel zijn. De kosten van een HR Toepassing van een tweetraps compressor met tussenkoeling levert een rendementsverhoging van circa 10% tot 15%. Door de koeling van de perslucht of persgassen na de eerste trap is minder energie nodig om deze vervolgens te comprimeren tot de einddruk. De meerkosten bedragen EUR 500 tot 1.000 per kW. Kies de optimale combinatie van persluchtcompressoren afhankelijk van de fluctuaties in de persluchtafname. In de nullaststand gebruikt de compressor nog steeds relatief veel energie, 20-30% van het maximale vermogen. Draaien in nullast moet dus zoveel mogelijk worden beperkt. Buiten bedrijfsuren, bijvoorbeeld tijdens nacht en weekend, is er meestal nog een relatief kleine persluchtvraag. Het is dan mogelijk interessant om een compressor met een lagere capaciteit te installeren, zo mogelijk dicht bij het afnamepunt. Nullasturen van de hoofdcompressor kunnen op deze manier vermeden worden. De Toepassen van energiezuinige PC's (natuurlijke ventilatie, onderbreken reeds aanwezig beeldschermspanning bij het niet actief zijn)

361

Voorkom gebruik van snelkoppelingen in persluchtsystemen

362

Koel niet met perslucht

363

Veeg niet met perslucht

364

Controleer regelmatig appendages en leidingen op beschadigingen en lekkages

365

Onderzoek perslucht afnamepatroon

366

Toepassen van natuurlijke koudemiddelen

367

Pas isolatie toe op koelleidingen en appendages (of vervang isolatie)

368

Vervang thermische beveiliging elektromotor door elektronische beveiliging

369

Plaats compressor en droger in dezelfde ruimte

370

Voorzie persluchtcompressoren van absorptiedrogers

372

Dring olieconcentratie in koelsysteem terug door waskolom

373

Kies juiste type compressor in persluchtinstallatie

374

Pas compressor met hoog rendement toe

375

Pas tweetraps compressoren toe

377

Kies optimale combinatie van persluchtcompressoren

378

Pas een compressor voor nachtof weekendgebruik toe

397

Gebruik energiezuinige PC's

398

Specifieer klimatiseringseisen

Het goed vastleggen van binnenklimaateisen zorgt voor een functioneel ontwerp van reeds van toepassing apparatuur of voor een goede beoordeling van het functioneren van de bestaande luchtbehandeling.

403

Optimaliseer luchthuishouding

Besparingen zijn te realiseren door bij vervanging aandacht te besteden aan het dimensioneren van de afzuigingssystemen. Overdimensionering leidt tot tochtklachten en hoge energie-kosten (elektriciteit en aardgas).


2013-2016


bijlage 1 -9-

404

414

Vervang elektrische boilers door gasgestookte HR-toestellen en Vervang gasgestookte toestellen door toestellen met een beter Pas preventief onderhoud toe

415

Koel niet dieper dan nodig

477

Ook gasgestookte warmtapwatertoestellen hebben verschillende rendementen. Een oude gasboiler of een geiser hebben een laag rendement, terwijl een moderne combitap (opgewekt door de cv-ketel) een veel beter rendement heeft. Tegenwoordig zijn er ook hoogrendement geisers of gasboilers verkrijgbaar. Door vervuiling, slijtage en het verlopen van instellingen neemt het rendement van reeds van toepassing grote energiegebruikers af. Met preventief onderhoud kunt u voorkomen dat het rendement onacceptabel laag wordt.

Het optimaal afstemmen van de temperatuur van het koelmedium op wat echt benodigd is helpt de output en daarmee de productie-efficiëntie te verhogen. In de praktijk wordt soms standaard tot een bepaalde (te lage) temperatuur teruggekoeld. Er kan elektriciteit bespaard worden door meer 'tailor made' af te koelen. Verlaag overdruk van cleanroom Er is een overdruk nodig in cleanrooms om te zorgen voor het buitenhouden van stof en vervuiling. Een te hoge overdruk betekent onnodige ventilatie-energie.

478

Zet waakvlam uit bij langdurige afwezigheid

In de zomer, of gedurende afwezigheid is het aan te bevelen de waakvlam uit te schakelen. Hierdoor wordt onnodig gasverbruik voorkomen, maar ook de veiligheid is ermee gediend.

479

Pas energiezuinige afzuiginstallatie toe bij nieuwbouw

Zorg bij nieuwbouw voor een energiezuinige procesafzuiging, dat bestaat uit: hoogrendements- of gelijkstroommotor, hoogrendement ventilator, voldoende schakelmogelijkheden, frequentieregeling (indien variabel debiet) en gerichte afzuiging. Door isolatie van transportleidingen van warmte en koude in het gebouw wordt het energeieverlies bepekt. De lengte van de leidingen en het aantal appendages bepalen de isolatiemogelijkheden. De energiebesparingen en de benodigde investeringen zijn afhankelijk van het soort isolatie en de lengte van het leidingnet Als u gebruik maakt van koelen vriesmeubelen en/of koelen vriescellen, kunt u de warmte die daarbij vrijkomt gebruiken voor verwarming van de ruimte of van tapwater. Dit geldt ook voor de warmte van bier- en flessenkoelers, die gebruikt worden in de horeca. Een standaard woningzonneboiler bestaat uit een collector met een oppervlak van ca. 2,5 - 3m! en een voorraadvat van 80 tot 120 liter. Een standaard zonneboiler heeft een naverwarmer nodig. Dit kan zijn: een combiketel, een cv-ketel, warmtepomp of een modulerende badgeiser. Koude en/of warmte wordt opgeslagen in een watervoerende zandlaag (aquifer) in de bodem. Met behulp van bronnen kan het grondwater uit de aquifer worden opgepompt en weer in de aquifer worden geïnfiltreerd. ’s Winters wordt winterkoude opgeslagen in de koude bron met een temperatuur van Adiabatische koeling is een techniek die gebruikt maakt van warmte onttrekking door vochtverdamping. Er zijn verschillende uitvoeringsvarianten, maar het principe is dat de afvoerlucht bevochtigd wordt waardoor de toevoerlucht in de warmteterugwinunit gekoeld wordt. "Top"koeling is een ruimtekoelsysteem dat de binnentemperatuur 4 à 5°C koeler houdt dan de buitentemperatuur (hier komt de naam vandaan: "top"koeling). Het systeem moet wel kunnen ontvochtigen zodat in de zomermaanden de relatieve vochtigheid niet te hoog wordt. Een temperatuurverschil met de buitenlucht van max. Buiten- of binnenzonwering wordt vaak onderschat voor het comfort en het voorkomen van klachten. Door buitenzonwering toe te passen wordt de warmtebelasting door de zon fors gereduceerd tot 15% (ZTA 0,15). Ter vergelijking: neutraal zonwerende beglazing Door bijvoorbeeld verlichtingsarmaturen te koppelen aan een ventilatiesysteem wordt de door de lampen ontwikkelde warmte rechtstreeks afgezogen naar buiten, of eventueel gebruikt in combinatie met een warmtepomp. Doordat de warmte wordt afgezogen hoeft deze niet weggekoeld te worden door ruimtekoeling. Hierdoor wordt Hoge temperatuur (HT) koeling is koeling waarbij de aanvoer watertemperatuur circa 16°C is. Door de hogere temperatuur is er wel een groter oppervlak nodig om het gewenste koelvermogen te behalen. Hiervoor wordt het plafond gebruikt. De oppervlakte temperatuur van het plafond mag niet te laag ivm condensatie. De Voorkom dat de verwarming en de koeling in dezelfde luchtbehandelingskast tegelijkertijd aangeschakeld worden. Dit kan gebeuren als er voor zowel de verwarming als de koeling een aparte regelaar wordt gebruikt, die niet met elkaar communiceren. Een goede afstelling van de In koelen vriescellen wordt voor ieder product een maximale temperatuur aangehouden. Als deze overschreden wordt, wordt de compressor ingeschakeld. Door het openen van deuren stijgt de temperatuur snel en kan de compressor aanslaan, terwijl de producten nog voldoende koud zijn. Door gebruik te maken van Absorptiekoeling is koeling op basis van (rest)warmte. Indien de warmtebron afvalwarmte, zonnewarmte of restwarmte is, is absorptiekoeling als duurzaam aan te merken.Voor absorptiekoeling zijn grote hoeveelheden warmte nodig. De minimale benodigde temperatuur voor absorptiekoeling is ongeveer 80 °C. De COP is dan Om gebruik te maken van vrije koeling zal de koude buitenlucht, buiten de WTW om, worden ingeblazen. Dit wordt ook wel een by-pass genoemd. Indien geen ruimte voor een dergelijke by-pass beschikbaar is, is een goede oplossing om het warmtewiel op een verkeerde snelheid te laten draaien. Het rendement van het warmtewiel wordt Een te groot pompvermogen heeft een negatief effect op de capaciteit en energieverbruik van het koelsysteem. Zorg dat de capaciteit van de pompen bij het koelsysteem passen Daarnaast zijn vaak bij het ontwerp de pompen van circulatiesystemen voor warm tapwater zeer royaal gekozen. Als u nooit klachten Elk koelsysteem is voorzien van een expansieventiel, dat nodig is om druk en temperatuur te regelen. In de meeste systemen is dit een thermisch expansiventiel. Het regelgedrag van dit type ventielen wordt niet optimaal gecorrigeerd bij veranderende procesomstandigheden, waardoor de energie-coëfficentie afneemt. Bij windgekoelde condensors wordt geen ventilator gebruikt om te koelen, maar buitenlucht. Er moet voldoende ruimte zijn om de windgekoelde condensor buiten (in de schaduw) te kunnen opstellen. De maatregel is met name toepasbaar bij nieuwbouw Bij een condensordrukregeling wordt de condensordruk afhankelijk gemaakt van de buitentemperatuur. Veel koelsystemen hebben een vast setpoint van 35°C buitentemperatuur voor de condensor. In Nederland is de buitentemperatuur niet vaak (<5 %) boven de 30°C. Bij vervanging van de ventilator van een condensor moet (kan) ernaar gestreefd worden het elektriciteitsverbruik van de ventilator te minimaliseren. Naast de elektriciteitsbesparing geeft dit minder warmte in de cel. Toepasbaar bij vervanging van een ventilatormotor. Als de capaciteit van de ventilator wordt berekend op de Bij de koelinstallatie zorgt de condensor voor de afvoer van de warmte. Als het verschil tussen de ingaande temperatuur en de uitgaande temperatuur van het koelmiddel laag is, dan kan de systeemdruk lager zijn, met als gevolg dat de compressor minder energie nodig heeft. Standaard wordt een condensor vaak

2167 Isoleer leidingen van koelen verwarmingsinstallaties 2168 pas warmteterugwinning toe van condensorwarmte van de koelinstallatie 2169 pas een zonneboiler toe

2170 pas warmte- en/of koudeopslag in de bodem toe 2171 pas adiabatische ruimtekoelsystemen toe 2172 pas topkoeling in plaats van airconditioning (volledige koeling) toe 2173 breng buiten- en/of binnenzonwering aan 2174 Pas afzuiging van warmteproducenren apparatuur en verlichting toe 2175 pas hoge temperatuur (HT) comfort koeling toe via een koelof klimaatplafond 2176 voorkom gelijktijdig koelen en verwarmen in een luchtbehandelingskast 2177 vertraagd inschakelen van compressoren 2178 Pas absorptiekoeling toe in combinatie met restwarmte, zonnewarmte of afvalwarmte. 2179 pas vrije koeling toe

2180

Optimaliseer tapwater voorzieningen (pompen e.d.)

2181 toepassen van een elektronisch expansieventiel in plaats van een thermostatisch expansieventiel 2182 pas windgekoelde condensors toe 2183 pas een condensordruk regeling toe icm elektronisch expansieventiel 2184 pas een tweetoerenmotor voor de condensor ventilator toe 2185 Vergroot het condensor oppervlak en werk met een maximale "T van 10°C over de condensor.

bijlage 1





onderzoeken

reeds van toepassing via GBS


2186 pas warmtepompen toe

2187

2188

2189

2190

2191

2192

2193

2194

Met behulp van een warmtepomp kan omgevingswarmte (zoals afgaande ventilatielucht of buitenlucht) van een laag naar een hoog temperatuurniveau worden gebracht, zodat deze warmte weer te gebruiken is voor bijvoorbeeld ruimteverwarming. Vervang eenvoudige Ventilatieroosters die het hele jaar open staan in dezelfde stand zorgen voor ventilatieroosters door passief overventilatie en tocht. Dit betekent dat er overbodig warmteverlies plaatsvindt. gestuurde ventilatieroosters of A. Vervang deze door winddrukgeregelde roosters (passief). Afhankelijk van de door actief geregelde winddruk wordt het rooster door een veer meer of minder geopend. Schakel de verlichting uit indien Het aantal uren dat verlichting brandt en het niveau waarop, is bepalend voor het niet nodig. uiteindelijke energiegebruik. De verlichting in (delen van) ruimten die niet worden Pas aanwezigheidsensoren, gebruikt, moet lager of uit worden geschakeld. Pas schakelklokken toe of gebruik veegpulsen en/of een veegregeling om de verlichting in pauzes en na werktijd uit te schakelen; vervang gloeilamp en Vervang gloeilampen door energiezuinige spaarlampen. Bij dezelfde lichtopbrengst halogeenlamp door efficientere verbruikt een spaarlamp ongeveer 60 tot 70% minder elektriciteit dan een gloeilamp. lamptypen Spaarlampen zijn er in diverse soorten, zorg wel dat er wat ruimte rond lamp is. Spaarlampen zijn direct rendabel. Nevenvoordeel is dat de spaarlampen een veel pas spiegeloptiekarmaturen toe Door bestaande verlichtingarmaturen te retrofitten naar een spiegeloptiek wordt het rendement van de verlichting vergroot. De bestaande tl-buizen kunnen in de meeste gevallen vervangen worden door typen met minder wattage. Ook bijvoorbeeld koofverlichting kan veel zuiniger door goede reflectors toe te pas werkplekverlichting toe In een multifunktionele werkruimte worden vaak verscheidene typen werkzaamheden uitgevoerd. Het verlichtingsniveau dat daarbij nodig is kan soms flink variëren. Het zou niet verstandig zijn om die plaatsen waarvoor de hoogste eisen gelden als uitgangspunt te nemen voor de gehele hal. Beter is het om alleen daar waar dat verdeel de verlichting over De verlichting in (delen van) ruimten die niet worden gebruikt, kan lager of uit worden meerdere groepen geschakeld. Daar moeten wel schakelmogelijkheden voor zijn. Vooral keukens, toiletten, kantines en opslagruimten verdienen de aandacht. Breng daglicht in afgesloten ruimten via een zonlichtcollector met glasvezelkabels naar armaturen. pas een kunststof lichttoetredingssysteem toe (reflecterende koker)







Daglicht kan met behulp van glasvezelkabel naar ruimten zonder daglichttoetreding getransporteerd worden. Op het dak wordt met een speciale lichtcollector het daglicht gevangen en getransporteerd. In de ruimte is een hybride armatuur geplaats, die zowel het daglicht vergeeft als een TL lamp bevat. Daglicht wordt als essentieel en zeer koker prettigvoor ervaren. (www.parans.com) Een reflecterende het transport van buitenlicht is vooral van toepasing op donkere ruimtes. Doordat het licht in de koker door het dak heen wordt getransporteerd is dit (overdag) een forse lichtbron. Een kunstmatige lichtbron hoeft dan niet toegepast worden.

2195 schilder ruimten in lichte kleuren Het toepassen van lichte vloeren en scheidingswanden bespaart elektriciteit vanwege gedeeltelijk zo uitgevoerd reflectie. In sommige gevallen is hierdoor ca 50 % minder licht nodig. Hierdoor kan het geïnstalleerd vermogen omlaag worden gebracht. 2196 Zorg voor een juist Zorg ervoor dat een ruimte niet teveel geventileerd wordt (tocht), maar zeker niet te reeds van toepassing ventilatievoud of luchtverversing weinig wordt geventileerd (vochtproblemen en muf). in ruimten De juiste instelling is belangrijk bij mechanische ventilatie, maar ook bij natuurlijke ventilatie. Bij mechanische koeling en centrale ventilatie geldt dat de hoeveelheid 2197 Breng een regeling van de Een gebouw moet geventileerd worden naar behoefte: zorg ervoor dat ruimten die niet in gebruik zijn, of reeds van toepassing ventilatiehoeveelheiden aan en niet geventileerd hoeven te worden een beperkte ventilatie hebben. (indien mogelijk,let op de relatieve luchtvochtigheid!). Het gasverbruik ten behoeve van de opwarming van ventilatielucht is evenredig met de optimaliseer de regeling hoeveelheid toegevoerde en afgevoerde lucht. Het aanpassen van de hoeveelheid naar behoefte levert ''s ventilatiesysteem aan de hand Met winters eeningasbesparing op. door De behoefte kaningemeten worden middelsventilatie CO2 detectors de ruimten. 2198 pas natuurlijke ventilatie toe name hoge hallen kan openingen het dak een natuurlijke op ganginworden gedeeltelijk mogelijk gebracht zonder dat er elektrische energie voor ventilatoren nodig is. Door de dakopeningen (bij voorkeur automatisch) instelbaar te maken kunt u de ventilatiehoeveelheid regelen.

2199 aanbrengken/ verbeteren uitwendige kanaalisolatie (mech.vent.)

Uitwendige kanaalisolatie zorgt ervoor dat er geen koude of warmte verloren gaat in het gebouw.


2200

Standaard circulatiepompen (natlopers) in verwarmingsinstallaties hebben een slecht rendement, typisch 10-15%. Vervanging door A-label pompen voor kleinere debieten of door "droog"lopers voor grotere debieten.


Vervang oude cv-pompen door efficientere pompen

2201 breng een toerenregeling op de Een toerentalregeling kan voor een optimaal "debiet"zorgen. Een dergelijke cv-pomp aan (warmteopwekking (frequentiegeregelde) pomp zorgt ervoor dat de waterdoorstroming niet te hoog wordt en transport) en altijd optimaal is. Dit kan bijvoorbeeld optreden bij afgesloten radiatoren of thermostatische radiatorafsluiters. Doordat de pomp minder toeren hoeft te draaien 2202 pas leidingnet aan of splits de Door vergroting van de leidingdiameter, aanleggen van parallelleidingen of verwarmingsinstallatie in toepassing van een ringnet wordt een reductie van de drukval bereikt waardoor de meerdere groepen opwekkingsdruk omlaag kan. Dit bespaart op het energieverbruik van de pomp. Als de cv-installatie zowel alle lokalen als de kantoorruimtes verwarmt, kan splitsing 2203 Kies voor verwarmingsketels Met name wanneer een gastoestel al op leeftijd is kan het interessant voor u zijn om vervanging door een systeem met een hoger rendement te overwegen. De systemen die momenteel verkocht worden hebben met het hoogst moglijke een significant hoger rendement. Een HR 107 ketel bijvoorbeeld zet aardgas om in warmte en haalt extra rendement eventueel aangevuld warmte uit de rookgassen. Daarvoor moet wel de retourwatertemperatuur <56°C zijn, anders met een rookgascondensor. condenseren de rookgassen niet. Een moderne ketel heeft brander. 2204 plaats thermostatische Met een thermostatische radiatorkraan wordt de HR temperatuur ineen eenmodulerende vertrek nageregeld. DitHet kanrendement nodig zijn radiatorventielen en (eventueel) omdat er in een vertrek geen thermostaat aanwezig is, of bijvoorbeeld de zoninstraling per vertrek varieert. De investering is tussen ! 45,- en ! 70,- (inclusief montage). De besparingen zijn afhankelijk van fixeer de stand van de gebruik en ruimte, de terugverdientijd ligt tussen de 4 en 6 jaar. In ruimten zonder thermostaat is het thermostatische mogelijk met thermostatische radiatorafsluiters (TRA) als in tedespelen opstralingsverwarming de sterk wisselendeverwarmt interne direct 2205 pas stralingsverwarming in Stralingsverwarming werkt volgens hetzelfde principe zon: de plaats van luchtverwarming toe alle objecten, en dus ook de mens, in een ruimte.


2206

indien van toepassingn

2207

2208

verlaag de ruimtetemperatuur

vervang grotere elektrische boilers door gasgestookte HRtoestellen of warmtepompboilers. installeer een aparte ketel voor warmtapwatervoorziening

2209 Plaats de warmtapwateropwekking zodanig dat de lengte van de transportleidingen beperkt zijn. 2210 pas een warmtepompboiler toe

Met deze verwarming wordt een directe aanstraling van de mens verkregen en niet, zoals wij met c.v. of heteluchtverwarming gewend zijn, via verhoging van de luchttemperatuur. Bij stralingsverwarming wordt het principe van gevoelswarmte van het de mens belangrijk. Welke temperatuur is geschikt voor gebouw? Dit is mede afhankelijk van de isolatiegraad en de

kierdichtingen van het gebouw. Om comfortklachten te voorkomen in slecht geïsoleerde gebouwen moet de operationele temperatuur hoger (22-23°C) worden ingesteld dan bij goed geïsoleerde gebouwen (20-21°C). Elke graad temperatuurverlaging is van ca. 6gasgestookte % besparing.apparatuur Een goed overwogen keuzehoger maken is die dusvan belangrijk. De beste Het gebruiksrendement ligt aanmerkelijk dan direct elektrisch verwarmde apparatuur. Dit komt doordat de landelijke opwekking van elektriciteit minder efficiënt is. Indien mogelijk, is het aan te bevelen een gasgestookte warmtapwatervoorziening toe te passen of een warmtepompboiler.


WKO en stadsverwarming


tijdschakelaars

Een warmtapwatervoorziening die wordt gevoed door een grote verwarmingsketel staat in de zomer ook aangeschakeld. Hierbij is het nadeel dat de relatief grote ketel vooral in de zomer een laag rendement heeft. Toepassing van een aparte, kleine ketel speciaal voor warmtapwater kan een relatief veel hoger rendement hebben. De grote verwarmingsketel kan dan uitgeschakeld worden.

Door in het ontwerp rekenign met de lengte van de warmwaterleidingen te houden reeds van toepassing kan het transportverlies beperkt worden. Daarnaast heeft het een comfortverhogend effeft (snelle warm water). Een warmtepompboiler gebruikt omgevingswarmte of ventilatiewarmte om warmtapwater te genereren. Apparaten met een hoge COP zijn efficiënter dan een apparaat met een lagere, maar kijk ook naar de jaarprestatie SPF. Er zijn ook apparaten waaraan een zonnecollector kan worden toegevoegd.


2013-2016


bijlage 1 - 11 -

2211

Pas een thermostatische mengkraan toe

2212

Pas energie efficiente kantoorapparatuur toe.

Het gebruik van thermostatische mengkranen verhoogt het comfort en geeft direct de juiste watertemperatuur. Vooral toepassing van thermostatische verdeelkranen voor meerdere warmwatertappunten is economisch aantrekkelijk. De besparing zit in het direct aan kunnen bieden van een watertemperatuur die geschikt is voor een bepaald gebruik. U kunt hiermee per watertapgroep of punt de temperatuurontwikkelt sturen. Wellicht kunt u de watertemperatuur van de ketel lagersteeds instellen door en Kantoorapparatuur zich heel snel. Processoren, beeldschermen worden zuiniger goedkoper. Energie zuinige apparatuur is zeker bij vervanging aan te raden, maar ook vroegtijdige vervanging kan zinvol zijn. Bekijk elke 3 jaar uw situatie rondom kantoorapparatuur. LED schermen bijvoorbeeld verbruiken 80% minder stroom dan CRT schermen. Een bijkomend voordeel is dat de LED schermen minder warmte afgevenisdie dan ook niet weggekoeld hoeft teluxe worden. in de meeste kantooromgevingen luchtbevochtiging een overbodige

2213

afschaffen luchtbevochtiging

2214

voorkomen overdimensionering kopieerruimten moet een bepaalde vochtigheid en temperatuur hebben, dit wordt vaak overgedimensioneerd en kost dan erg veel energie, zeker indien dat voor een bouwdeel wordt klimaatbeheersing aangestuurd kopieerruimten

2215

pas een cascaderegeling toe op Het gasverbruik ten behoeve van de opwarming van ventilatielucht is evenredig met de hoeveelheid toegevoerde en afgevoerde lucht. Het aanpassen van de hoeveelheid naar behoefte levert ''s winters een de ventilatoren

2216

verlaag de luchtweerstand door Het elektrisch vermogen van ventilatoren is evenredig met het debiet en de drukval. De keuze van de drukval over een filter beinvloedt het energieverbruik. Een groter filteroppervlak resulteert in een lager het vergroten van het energieverbruik. filteroppervlak

2217

pas een waskolom toe ten behoeve van de beperking van olieconcentratie in het koelsysteem optimaliseer de temperatuurtrajecten van de verdampers en condensors in de koeling. Pas warmteterugwinning toe op compressorwarmte van koelinstallatie

Smeerolie van de compressoren gaat met het koudemiddel mee de installatie in en zet zich af aan de pijpwand van de verdamper. Hierdoor wordt de warmteoverdracht slechter met als gevolg dat de verdampertemperatuur bij een gelijke koudevraag zal moeten worden verlaagd.

2220

optimaliseer van het rendement van persluchten vacuuminstallatie.

2221

breng een regeling aan op het perslucht en vacuumsysteem aan.

Het elektrisch vermogen van een persluchtsysteem is afhankelijk van de druk, het debiet en het opwekkingsrendement. Door de druk te reduceren bespaart u circa 7% per bar verlaagde druk. Door een goede afstemming op het afnamepatroon van het debiet kunt u onnodige drukverhogingen voorkomen. Veel gereedschap wordt aangedreven door perslucht. Maar ook voor handelingen als schoonspuiten en bediening van regelingen wordt gebruik gemaakt vanpompen perslucht. bedrijvendient die veel Een persluchten/of vacuümsysteem met meerdere enBij verbruikers een perslucht regeling tegebruiken hebben




gasbesparing op. De behoefte kan gemeten worden middels CO2 detectors in de ruimten.

2218

2219

De verdamper moet om warmte te kunnen opneming uit zijn omgeving ca. 7°C kouder zijn dan de celluchttemperatuur voor optimale benutting van de verdampingscapaciteit. Elke graad temperatuurverhoging levert een energiebesparing van ca. 1% van het energieverbruik van de compressor. De condensor moet warmte afgeven aan zijn omgeving, waarbij de condensor altijd ca. 15°C warmer moet zijn danvan zijnde omgeving (meestal buitenlucht). Elkeeen graad temperatuurverlaging levert energie een Bij het comprimeren gasvormige koudemiddelen wordt groot deel van de toegevoerde omgezet in warmte. Deze warmte kan met een persgasboiler teruggewonnen worden en aangewend worden voor het (voor)verwarmen van water ten behoeve van productie van bijvoorveeld tapwater of andere processen waar warmwater benodigd is.

om de opwekking (c.q. drukverlaging) af te stemmen op de vraag. Hierbij kan gedacht worden aan frequentieregeling, cascaderegeling of smoring met regelklep.

2222

Spui stoomketelwater op geleidbaarheid

De frequentie van het spuien hangt af van de spuibepalende factor. Als deze gevonden wordt, kan deze worden aangepakt om spuiverliezen zo veel mogelijk te beperken. Onnodig spuien brengt extra kosten met zich mee, terwijl te weinig spuien leidt tot vervuiling.

2223

Decentraliseer de stoomopwekking

Bij centrale stoomopwekking, een of twee grote ketels die in de gehele stoomvraag voorzien, kunnen flinke transportverliezen optreden. Bij stoomleidingen is het warmteverlies tijdens transport erg groot. Deze verliezen zijn voor een groot deel te vermijden.

2224

Pas een ontspanningsvat en een warmtewisselaar op de spuiwaterleiding toe

Spuien gaat gepaard met het lozen van warmte. Bij industriële stoomketels bedraagt het warmteverlies ongeveer 4%. De warmte uit het spuiwater kan in twee stappen teruggewonnen worden. Allereerst kan in een ontspanningsvat de druk van het spuiwater verlaagd worden. tekst incompleet

2225

Pas een venturi condensafscheider toe

Onderhoud aan condenspotten en het voorkomen van lekkende condenspotten is een belangrijke maatregel om energie te besparen.

2226 koppel de ventilator in de vriescel aan de compressor 2227

2228

2229

2230

2231

koelen vriescellen op temperatuur groeperen pas een "adapkool" systeem toe

pas niveaugestuurde ipv tijdgestuurde persluchtcondensautomaat toe Door persluchtafsluitsystemen per machine toete passen en het voorkomen van snelkoppelingen in controleer straalnozzles op slijtage

Sommige verdamperventilatoren in koelen vriescellen zijn continu in bedrijf. Bij vriescellen hoeft deze echter alleen te werken als de compressor in bedrijf is. Maar uitschakeling van de verdamperventilator is niet altijd mogelijk. De kwaliteit van de produkten kan hierdoor achteruitgaan. De verdamperventilator verspreidt in de Het energieverlies tussen cellen onderling kan verminderd worden door de cellen met dezelfde

koelcapaciteit geoptimaliseerd door de compressoren en de fans van de condensors te besturen. Hierdoor wordt het rendement van de installatie verhoogd, waardoor energiebesparing wordt gerealiseerd, maar ook een betere controle over de het koelsysteem en de te koelen temperatuur. Er zijn meerdere soorten ädapkool” systemen op de markt. Een condensautomaat voert condens af welke vrijkomt in koelers, drukvaten en in koude leidingen van persluchtsystemen. Een tijdgestuurde condensautomaat is afgestemd op de vochtigste periode van het jaar. Door een magneetventiel te koppelen aan de hoofdschakelaar van de machine bereikt u dat perslucht wordt afgesloten als de machine uit staat. Bespaart op de lekverliezen in de machine zelf. Besparing ten opzichte van energieverbruik compressoren. Voorkom het gebruik van snelkoppelingen of kies koppelingen met een hoge bestendigheid tegen slijtage, een lage stromingsweerstand, een dubbele o-ring en een hogere veiligheid. Besparing ten opzichte van energieverbruik Door slijtage van de straalnozzle vergroot de uitstroomdiameter van decompressoren. nozzle. Bij een grotere diameter van de nozzle wordt meer perslucht verbruikt en dus meer energie. Regelmatige controle kan derhalve onnodige vergroting aan het licht brengen.

Door in plaats van een of twee grote persluchtcompressoren meerdere kleine te installeren in een Installeer meerdere kleine persluchtcompressoren in plaats cascadesysteem zullen de individuele compressoren meer op vollast draaien. Het rendement van een persluchtinstallatie zal hierdoor aanzienlijk verbeteren. van een grote

2233

Koop groene stroom en/of groen gas in. Zorg ervoor dat er een garantieverklaring is van de oorsprong van de energie. WKK is het gelijktijdig opwekken van warmte en elektriciteit. Dit kan gunstig zijn doordat de elektriciteit combineer met een hoger rendement wordt opgewekt dan de elektriciteitscentrale. Doordat in de zorgsector noodstroomvoorzieningen en noodstroomvoorzieningen noodzakelijk zijn, kunnen deze twee toepassingen gecombineerd worden. WarmteKrachtKoppeling

2235

Optimaliseer elektriciteit gebruik door het vermijden van nullastgebruik; vervangen van roterende omvormers door

bijlage 1


temperatuur te groeperen. Getracht moet worden zoveel mogelijk de cellen met de hoogste temperatuur aan de buitenzijde te situeren en tevens de cellen met de laagste temperatuur zo veel mogelijk te omringen door cellen met een hogere temperatuur. De cellen met de laagste temperatuur hebben dan zo min koudeverlies er minder rendementsverlies optreedt de productieZo van koude. Een mogelijk “adapkool” systeem iswaardoor een moderne regeling voor de besturing van hetbijkoelsysteem. wordt de

2232

2234

onderdeel van EEP 2013-2016, optimaliseren WKO

Het nullastgebruik van bijvoorbeeld compressoren (wel draaien, niet leveren) is 25-30% van het vollastvermogen. Beperk het nullastverbruik door aanpassing van de regeling en/of door een betere afstemming van de compressorkeuze op het afnamepatroon.Elektrische omvormers voor bijvoorbeeld hoog frequent gereedschap die via een mechanische overbrenging werken hebben een laag rendement. De huidige vermogenselektronica is betaalbaar geworden en heeft een aanzienlijk hoger rendement en



2236

ICT apparatuur sneller vervangen

2237

gebruik recyclebare materialen

2238

capaciteit management

2239

Loskoppelen van verkoop diensten met apparaten

2240

2241

Stimuleer vestiging van toeleveranciers in uw nabije omgeving Gebruik reststromen weer in eigen productieproces

De ontwikkelingen in de ICT gaan razand snel, dit maakt dat het aanpassen van de afschrijvingstermijn van apparatuur aan de functie in combinatie met het gerelateerde energieverbruik zinvol. Door toepassing van o.a. virtualisatie kan een versnelde afschrijving van de virtualisatie hosts zinvol zijn terwijl in het geval van het gebruik van thinclients, verlenging van de afschrijvings termijn van de "client hardware" juist weer tothet hogere efficientie kan bijdragen. in kadertotaal van cradle to cradle: gebruik bij voorkeur materialen die herbruikbaar zijn en ontwerp op een dusdanige manier dat componenten modulair uitwisselbaar zijn, ook in de toekomst

Capaciteits management is een strikte noodzakelijkheid om te komen tot hoge uitnutting van alle aanwezige apparatuur zonder dat de dienstverlening in het geding komt. Het verzamelen van historische capaciteits gegevens is noodzakelijk voor rapportage doeleinden, maar ook een forecast is noodzakelijk om te voorkomen dat gebruikers onaangenaam worden verast door capaciteits tekorten in bijvoorbeeld het opslagsysteem. Een solide capaciteits zowel de ICT als deworden. datacenter Bij verkoop van producten kunnen dienstenmanagement en apparatenbevat gecombineerd verkocht In situatie waarbij de klant geen keuze heeft, bijvoorbeeld het krijgen van een modem bij keuze van een nieuwe provider, blijft de nieuwe modem ongebruikt op de plank liggen aangezien de klant al over een modem beschikt. Bij verkoop van gecombineerde producten moet de klant de optie hebben om een keuze te maken de deelproducten. Grond- voor en hulpstoffen of bijvoorbeeld productonderdelen worden vaak van externe bedrijven betrokken en gaat altijd gepaard met energieverbruik voor transport. Bij uitbreiding van het bestaande bedrijventerrein zijn er kansen om het transport terug te dringen. Probeer in overleg met de ontwikkelaar van het bedrijventerrein toeleveranciers de mogelijkheid te geven om zich in de directe nabijheid van uw bedrijf te vestigen, waardoor ook snel endoor flexibel kunnen reageren opontstaat, de vraag. Met nameopnieuw bij just-in-time kan dit Een reststroom, diezij bijvoorbeeld uitval en opstartverlies kan wellicht benut worden

Verbeter grondstofkwaliteit

Door een verbeterde kwaliteit van de grondstof wordt het lijnrendement (grondstof input /product output) van de productie groter. Hierdoor wordt minder energie gebruikt in de fabriek per kilogram eindproduct en hoeft minder grondstof vervoerd te worden.

2243

Gebruik alternatieve verpakkingen

Het gebruik van energiezuinige verpakkingen (bijvoorbeeld blik in plaats van glas, maar ook gunstiger verhouding hoeveelheid product/verpakkingsmateriaal) zorgt voor een lager energiegebruik in de keten. Ook kan dit brandstofbesparing tijdens transport opleveren

2244

Zoek materiaalsubstitutie

2245

Weiger overbodige verpakkingen

Bij materiaalsubstitutie wordt een grondstof vervangen door een energiezuiniger grondstof. Ook kunt u hierbij denken aan het inzetten van gerecyclede materialen als grondstof in uw proces. De inzetbaarheid van biogrondstoffen is de overweging waard. De enrgieinhoud van biogrondstoffen is vaak lager dan die van fossiele grondstoffen. Biogrondstoffen voor het vervaardigen van verpakkingsmateriaal is voor steeds meer toepassingen geschikt. Veel bedrijven hebben al een verpakkingsconvenant getekend. Dit houdt in dat zowel grondstoffen als

2247

2248

2249

2250

Ga zuiniger om met materialen

Optimaliseer hoeveelheid verpakkingsmateriaal Vervang zakverpakking door drums/big-bags Zet organische reststromen elders in Hergebruik organische reststromen afval in veevoeder

2251 Optimaliseer levensduur

2252

2253

2254

2255

2256

2257

Optimaliseer het productie- en distributienetwerk Modal shift naar Binnenvaart, Spoor of Short Sea Aanpassen palletstapeling

Verbeter planningstechnieken om transport efficiënter te maken Pas dematerialisatie toe voor optimalisatie van transport en distributie Stimuleer zuinig rijgedrag

reeds voor een deel van toepassing




in het proces. Op deze manier wordt bespaard op 'virgin' materiaal. De energiebesparing is afhankelijk van de grondstof of het materiaal.

2242

2246

iedere drie jaar

producten tegen het licht worden gehouden voor wat betreft het gebruik van verpakkingsmateriaal. Probeer bij de selectie van leveranciers het gebruik van verpakkingsmateriaal in de onderhandeling te betrekken. Dit zijn verborgen kosten. U moet immers betalen voor de afvoer van het materiaal. Ook uw eigen product kan mogelijk efficienter worden door gebruik te maken van meervoudig Alle interne materiaalverspilling leidt tot hogereverpakt inkoop-bijvoorbeeld en hogere afvoerkosten. Daarnaast heeft het verspilde materiaal mogelijk al bewerkingen ondergaan die ook geld en energie kosten. Door zuinig om gaan met materialen kan een aanzienlijke besparing opleveren. Voorkom bijvoorbeeld overdosering: Normaliter vergen processen een minimum hoeveelheid grondstoffen. Door een gebrekkige regeling of een handmatige dosering worden er vaker te veel dan te weinig grondstoffen toegepast. Door toepassing Op de volgende manieren kan de hoeveelheid verpakkingsmateriaal bij het verpakken worden beperkt: - Maak gebruik van herbruikbare verpakkingen voor het uitleveren van producten en voor het transport van producten. - Gebruik dunnere rekwikkelfolie voor het inwikkelen van pallets. Nieuwe rekwikkelfolie met een dikte van 14 umhet is beschikbaar. folie is verpakkingen niet alleen dunner, maar kanworden ook beter worden uitgerekt. Daar komt Door overschakelenDeze op grotere kan bespaard op de hoeveelheid gebruikt verpakkingsmateriaal per ton eindproduct. Onderzoek de mogelijkheden van retourpallets/rolcontainers, grootverpakking (bulkverpakking), onverpakt of in minder verpakking kopen. Deze maatregel is algemeen toepasbaar, met name indien veel gewerkt wordt met verpakkingsmateriaal. Maatregel leidt energiebesparing in de besparing op afvalverwerkingskosten op kosten Organische reststromen, zoals houtenketen: groenteafval, kunnen nuttig ingezet worden en voor energieopwekking. Vanwege schaalgrootte of bijvoorbeeld technische redenen is het niet altijd rendabel om reststromen bij het eigen bedrijf te benutten. Alternatief hiervoor is de levering aan externe installaties, waar de reststroom bijvoorbeeld wordt vergist tot biogas of wordt bijgestookt in energiecentrales. Deze maatregel wordt daarom gezien 'optimalisatie productafdanking'. Hergebruik van organisch afval inalsdeverbredingsthema veevoederindustrie is een duurzame toepassing en stelt redelijk

reeds van toepassing vai de agdeling Inkoop


beperkt van toepassing


hoge eisen aan de kwaliteit van de reststroom. Er zijn dan kostenvoordelen te behalen ten opzichte van reguliere afvoer.

Verlenging van de levensduur van een product betekent minder energie per eenheid voor zover van toepassing gebruikstijd. Door bijvoorbeeld onderdelen met een hoge slijtage makkelijk vervangbaar te maken, kan de levensduur van een producten als geheel worden verlengd. Bedrijven beleveren hun afnemers soms vanuit meerdere productie- en/of distributielocaties. Indien bedrijven beschikken over meerdere productie- en/of distributielocaties is het zinnig een keuze te maken welke afnemers vanuit welke locatie wordt beleverd, om op die manier het aantal transportkilometers te reduceren. Het optimaliseren van de logistieke voortbrengingsketen door de juiste locaties te kiezen als het om productie, opslag, toegevoegde waarde activiteiten distributie (overslag). Door(binnenvaart, het Het gaat overhevelen van het transport van bulkgoederen van de wegen naar een andere modaliteit spoor of short sea) kan vanuit kosten- en milieuperspectief een interessante optie zijn. Wel is het daarvoor noodzakelijk, dat een laadplaats en de losplaats van en naar deze modaliteit beschikbaar is. Lokale samenwerking met andere verladers kan vaak helpen om investeringskosten te delen en meer volume te creëren. Een goede analyse van de volledige keten die het product doorloopt kan aantonen waar nog verbetermogelijkheden zijn. Een voorbeeld hiervan is verpakking en opslag. Door een goede afstemming van de logistiek kan de productietijd en het energiegebruik van transportvoertuigen verminderen. Het optimaliseren van de productopslag en de pallets is hier onderdeel van. Een andere optie is het stabieler maken van verdeling de materialen op de pallets waardoor er meer pallets opbenodigde elkaar gestapeld kunnen worden. Er Een goede van zendingen over voertuigen kan het aantal voertuigen verminderen. zijn diverse software pakketten op de markt waarmee transportplanningen gemaakt kunnen worden, die wellicht leiden tot efficiënter gebruik van transportmiddelen en reductie van het aantal ritten of het aantal km per rit. Een andere mogelijkheid is om de transport bij de transporteur te leggenzodat combinatietransport (bundelen) mogelijk wordt Dematerialisatie is de ontwikkeling van een economisch systeem op dusdanige wijze dar er een significante, absolute afname optreedt van alle materiaalstromen (fossiele en biologische) binnen de systeemgrenzen en over de grenzen heen. Dematerialisatie heeft veel te maken met het begrip eco-efficiency en de levenscyclusbenadering is van belang. Met registratie en vergelijking van brandstofverbruik, training en bewustmaking kunt u bereiken dat uw chauffeurs een zuiniger rijstijl aanleren.Hiermee kan 10 tot 20 procent brandstof worden bespaard. Dieselverbruiksmeters geven de chauffeur inzicht in het brandstofverbruik tijdens het rijden. De meter geeft op het dashboard het dieselverbruik in liter per kilometer aan. Combinatie met heeft de toepassing van een boordcomputer of blackbox is ook Hierop De transporteur diverse mogelijkheden om de brandstofefficiency vanmogelijk. het transport te kunnen, beïnvloeden.

2258

Verbeter transportefficiency door Mogelijke aandachtspunten hierbij zijn: technische maatregelen aan 1. Bij aanschaf van de vrachtauto te kiezen voor een combinatie met een gunstig energieverbruik; transportmiddel 2. Technische aanpassingen om het brandstof-verbruik te verminderen zoals windgeleiders, spoilers en

2259

Acquireer op retourvracht

2260

Pas driedimensionale dakspoiler De luchtweerstand van vrachtwagens kan worden verkleind door het aanbrengen van een driedimensionale dakspoiler op de cabine, zij-afscherming en/of het verkorten van de afstand tussen toe

onderdeel van EEP 2013-2016

toepassing van lichtgewichtonderdelen; Gericht acquireren van retourlading om daarmee het gedeeltelijk of volledig leeg retour rijden te reduceren. Het gericht acquireren van retourlading kan plaatsvinden op twee niveaus. Men kan op incidentele basis acquisitie uitvoeren om zo of enkele ritten te voorzien van retourlading, of structureel dmv het aangaan van samenwerkingsafspraken met collega verladers en/of vervoerders

laadbak en cabine door middel van zij-fenders. Deze zorgen voor betere geleiding van de rijwind en daarmee voor vermindering van de aërodynamische weerstand van de voertuigen. Een driedimensionale dakspoiler levert 3 tot 7 procent besparing op en kost ongeveer ! 1.200. De besparingen en kosten van zij-


2013-2016

bijlage 1 - 13 -

2261

Vergroen wagenpark

2262

Verhoog belading ladingdragers

2263 Centraliseer transportplanning

2264

Centraliseer extern en intern opslag van gereed product

2265

Overslag met bulkpendeltransport (extra overslagpunt)

2266

Onderzoek de mogelijkheden van videoconferentie

2267

Zet grotere en lichtere voertuigen in

2268 Pas samenwerking toe met andere bedrijven op bedrijventerreinen 2269

Pas eigen afvalwaterzuivering toe ipv RWZI

Het is zeer effectief maatregelen te nemen gericht op een schoner wagenpark, mede door strengere Europese emissienormen. Voorbeelden: - De meest moderne dieselauto’s hebben een roetfilter. Ook het achteraf inbouwen van roetfilters wordt door het Ministerie van VROM gestimuleerd; Reductie van transport, handling en ruimtebeslag door een betere belading van ladingdragers (pallets /

beperkt auto's in eigendom

rolcontainers / colli). De belading van ladingdragers (pallets / rolcontainers / colli) kan onder andere worden verhoogd door: - hanteren van verschillende formaten ladingdragers (bijv. dozen van verschillende afmetingen - afspraken maken met afnemers over bestellingen in 'volle' ladingdragers

Het zoveel mogelijk neerleggen van de daadwerkelijke planning bij een beperkt reeds maatregelen transport reductie aantal planners met ondersteuning van gerelateerde taken door derden (afstemming met chauffeurs, administratieve taken, afstemming met opdrachtgevers), leidt tot een efficiencyverbetering. Reductie van leegrijden en verbeteren van de beladingsgraad Door het centraliseren van de opslag van gereed product op één locatie kan de expeditie efficiënter verlopen en beter gepland worden.

In de oorspronkelijke structuur vinden de leveringen rechtstreeks vanuit het distributiecentrum (DC) plaats. Door een hub (overslagpunt) in het netwerk in te voeren en voor de pendel tussen DC en hub grotere voertuigen in te zetten, kan een reductie van het totale aantal aanrijkilometers gerealiseerd worden. Hierdoor kunnen In de meest basale vorm is videoconferencing niets meer of minder dan het onderdeel van EEP 2013-2016 communiceren via live beelden (video) en geluid (audio) tussen twee (of meer) fysiek gescheiden locaties. Interactief en visueel contact op afstand zijn daardoor mogelijk. Er zijn meer mogelijkheden dan met telefonisch vergaderen, zoals brainstormen, Indien het gewicht of het volume de beperkende factor is in de ritplanning, dan kan door het inzetten van lichtere en/of grotere voertuigen meer lading worden meegenomen. Hierdoor zijn er minder ritten nodig om de lading op de plaats van bestemming te krijgen. Samenwerking met andere bedrijven op het bedrijventerrein kan door reeds van toepassing schaaloptimalisatie leiden tot energiebesparing: - Het gezamenlijk exploiteren van een afvalwaterzuivering of simpelweg het afvalwater van buurbedrijven verwerken volgens afgesproken voorwaarden. Door Het zelf (biologisch, aeroob) zuiveren van afvalwater in plaats van lozing op het riool betekent een hoger energieverbruik. Indirect in de keten wordt bespaard op transportenergie door verpompen. In geval van een biogas-installatie (anaërobe zuivering) kan energie worden gewonnen uit het vrijkomende biogas.

2270 Bundelen

Kleine zendingen kunnen samengevoegd worden (op klantniveau of regioniveau). voor zover van toepassing Vaak heeft dit tevens een verhoging van de servicegraad tot gevolg. Een "simpele" manier van bundelen is uitbesteden. Bundelen van goederenstromen in eigen beheer is vaak complex. Samenwerking met een andere partij is daarvoor nodig. 2271 Verbeter managementinformatie Om de transportprestatie te verbeteren is inzicht hierin nodig. Om dit inzicht te reeds van toepassing verkrijgen is een management informatiesysteem noodzakelijk waarin gegevens geregistreerd en verwerkt worden. Vaak worden transportgegevens vastgelegd per chauffeur of per wagen. Voor het analyseren van kosten en opbrengsten is het echter 2272 Zet multifunctionele wagens in Met multi-functionele voertuigen (opleggers) is het mogelijk om lading in een wagen te combineren die anders met verschillende wagens zou moeten worden vervoerd. De wagen is in staat om meerdere typen lading te vervoeren. Hierdoor kunnen de transportkilometers gereduceerd worden.

2273

2274

Reduceer beleveringsfrequentie Veel bedrijven beleveren dagelijks in alle regio`s, terwijl de klanten in die regio's niet juist e.e.a. bundelen, minder transport dagelijks bestellen. Dit leidt tot een relatief lage dropdichtheid per regio. Door het hanteren van vaste leverschema`s kan deze dropdichtheid sterk worden verbeterd. Reductie van transport door klanten geografisch te clusteren en vaste leverdagen per Organische reststromen kunnen nuttig ingezet worden, bijvoorbeeld door ze te vergisten tot biogas of Inzet organische reststromen via afvalverwerker door bijstoken in energiecentrales. Biogas productie kan alleen als duurzame energie-maatregel voor productie biogas

2275 Inkoop groene stroom

2276

Gebruik Retour-, statiegeld- en bulkverpakkingen

2277 Voer vervoersmanagement in

2278

2279

Materiaalbesparing door ontwerpaanpassing Doorberekening energiekosten aan de eindklant

gerapporteerd worden als de energie (warmte, gas, electriciteit) die wordt opgewekt weer aan het productieproces ten goede komt. Is dat niet het geval dan is het een maatregel in de categorie optimalisatie productafdanking.

Voor het EEP mag u inkoop duurzame energie alleen opnemen indien u kunt aantonen dat u hiervoor een extra inspanning moet leveren

Door retour- statiegeld- of bulkverpakkingen toe te passen (zowel bij inkoop als bij verkoop) kan veel verpakkingsmateriaal bespaard worden. Maak afspraken met leveranciers en klanten over een retoursysteem voor de verpakkingen van de geleverde goederen en over bulklevering. Hierbij valt te denken aan: Retoursystemen, zoals statiegeld op kratten, dozen en andere verpakkingen;

Vervoermanagement bij bedrijven richt zich op het woon-werkverkeer, het zakelijk personenverkeer, het bezoekersverkeer en het aan de inrichting gerelateerde goederenvervoer. Toepassing van vervoermanagement door inrichtingen heeft verschillende positieve effecten op het milieu: Door slimmer te construeren en door alert te zijn op overdimensioneren kan materiaal bespaard worden. Het ontwerp van een product kan geoptimaliseerd worden naar zo min mogelijk materiaalgebruik, waarbij het ontwerp aan de overige opgelegde eisen blijft voldoen. Het energieverbruik per product zal hierdoor dalen, omdat er minder kunststof geproduceerd hoeft te worden in de keten. Let er tijdens het ontwerpproces op datvan de de energie die nodig is voor productie nietstimuleert teveel toeneemt. Het in rekening wel brengen de energiekosten aan de eindklant energiebesparingen. De huidige praktijk in veel bedrijven om energie uit een gemeenschappelijk budget te betalen maakt dat afdelingen die investeren in energiebesparende maatregelen hiervan niet de vruchten plukken. Door de energie rechtstreeks door te belasten worden de gebruikers geconfronteerd met hun verbruik en hebben ze ook direct baat bij het beperken van dit energie gebruik


deels reeds onderzocht en toegepast

geen verbouw gepland

2280

Zoek ruimte voor windenergie.

2340

Breng een thermostatische regeling aan Een thermostatische regeling op de verwarming van de liftmachine kamer zorgt ervoor dat de op de liftmachinekamerverwarming. ruimtetemperatuur niet te hoog oploopt. In principe is deze verwarming bedoeld om de ruimte vorstvrij te houden. Een dergelijk regeling kan dan ook op 5 °C worden a

Al onze liften zijn inpandig en hebben geen aparte verwarming

2341

Breng een liftvolgordeschakeling aan of Een liftvolgorde schakeling zorgt ervoor dat meerdere liften niet tegelijk in werking worden gezet. verbeter de liftvolgordeschakeling. Hierdoor wordt het aantal onnodige liftbewegingen verminderd. Een ander voordeel hierdoor is dat het 'gelijktijdig afgenomen vermogen' door deze schakel

De twee liften in de G-vleugel die direct naast elkaar liggen zijn met een dergelijke schakeling uitgevoerd.

2342

Zorg voor een goede isolatie van koelapparatuur en koelmeubelen.

2343

In een keukenomgegving is door Door verschillende effeciency en gedragsmaatregelen in de keuken en catering is energetische winst te verschillende efficiency en halen. Te denken valt oa aan: hanteer en controleer de juiste bewaartemperaturen; Houdt gedragsveraderingen energetisch winst koelkasten/vriezers inwendig vrij van ijs en de reinig de condens te halen. Deze maatregelen vallen allen onder de noemer "goodhousekeeping".

opgenomen in EEP 2013-2016, zekere maatregel

2344

vervang elektrische apparaten door gasgestookte apparaten

geen gasaansluiting aanwezig

bijlage 1

Een windturbine op uw eigen terrein geeft een duurzame uitstraling. Voor de oprichting van een windturbine is echter wel samenwerking nodig mey projectontwikkelaars en bijv provincie en gemeente

niet gepland binnen EEP

Koelapparatuur en -meubelen hebben, zeker als ze ouder worden, een slechtere isolatie dan nieuwere apparatuur is vrij nieuw, dus apparaten zelf zullen niet vervangen apparatuur. Dit zorgt voor een verlies aan koude uit de apparatuur en dus een hogere energieverbruik om worden. Wel wordt in het kader van goodhousekeeping catering waar de temperatuur constant te houden. Zorg dus óf voor mogelijk apparatuur voorzien van extra afdekking.

Energieverbruik van apparatuur wordt bepaald door het soort apparatuur (aardgas/elektrisch, vermogen, type etc.) en het gebruik. Beide factoren zijn te beïnvloeden. Elektrisch verwarmen van apparatuur is 2,5 keer zo duur als het verwarmen met aardgas. Div

2345

Door toepassing van nieuwe moderne apparatuur welke energiezuiniger en hogere rendementen hebben ten opzichte van bestaande apparatuur, wordt energie bespaard.

Door toepassing van nieuwe moderne apparatuur welke energiezuiniger en hogere rendementen hebben ten opzichte van bestaande apparatuur, wordt energie bespaard. Voorbeelden zijn oa: hoogrendements gasapparatuur; pas een gasgestookte hoogrendement frituur t

geen gasaansluiting aanwezig

2346

sluit de vaatwasmachine aan op het warmwatercircuit (indien mogelijk)

Als u vaak gebruik maakt van de vaatwasmachine kunt u besparen door gebruik te maken van 'hot-fill'. tapwater wordt verwarmd met elektrische boilers (niet met gasboiler, Het water wordt dan niet elektrisch door de vaatwasmachine verwarmd maar vanuit een warmwaterleiding zonneboiler of HR ketel opgewekt). Daardoor niet efficient om hotfill toe aangevoerd. Het warmwater kan verzorgd worden door een HR ketel, gasboiler of zonneboiler. te passen.

2347

Win afvalwarmte terug uit de afwasmachine

Meestal wordt gebruik gemaakt van machines zonder toepassing van warmteterugwinning. Als een extra warmtewisselaar in de machine is geplaatst kan deze de warmte uit de dampen weer gebruiken

2348

Maak een energie- en inkoopbeleid. Hierin dienen zaken als inkoopprocedures en motivatiecampagnes e.d geformuleerd te worden en gemonitord te worden.

Energie- en inkoopbeleid : voer energiemanagement conform EN 16001 in; maak gebruik van de BAT reeds van toepassing (Best Available Techniques) en BREF (Best References) lijsten voor een sector.; Gebruik de Total Cost of Ownership (TCO) methode om terugverdientijden door te b

2349

Monitor energieverbruiken en vergelijk aan de hand van landelijk bekende kengetallen

Monitor energieverbruiken en vergelijk aan de hand van landelijk bekende kengetallen

reeds van toepassing, tiental energiemeters geinstalleerd voor monitoring van subverbruiken. Daarnaast worden in deze EEP getallen vergeleken met benchmark

2350

Optimaliseer het gas-, elektriciteits- of stadsverwarmingscontract

Met de intrede van de vrije energiemarkt zijn er veel mogelijheden om een op maat gesneden contract af te sluiten met een energiemakelaar of een energieleverancier. Formuleer uw wensen en vraag offertes aan om een voor u zo gunstig mogelijk aanbod te kiez


2351

Zorg voor goede isolatie van alle draaidelen (ramen, deuren e.d.).

U kunt het energieverlies via een toegangsdeur beperken door het openen en sluiten van deuren zo te automatiseren dat er geen tocht kan ontstaan door tegelijkertijg geopende binnen en buitendeur. Een waarschuwing en instructie op de deur is noodzakelijk

alle ramen en deuren zijn voorzien van dubbel of HR++ glas (Bouwjaren 1990 en later), dus naisoleren niet interessant aangezien er geen renovatie- of verbouwingsplannen verder zijn

2352

Isoleer de muren of wanden en borstweringen.

Door ongeïsoleerde muren ontsnapt een aanzienlijke hoeveelheid warmte. Wij adviseren u om uw muren alle bouwdelen zijn reeds geisoleerd (Bouwjaren 1990 en later), dus te isoleren. U bespaart daarmee kosten en u verhoogt tegelijkertijd het comfort. naisoleren niet interessant aangezien er geen renovatie- of Spouwmuur verbouwingsplannen verder zijn Er bestaan verschillende manieren om spouwmuren te isoleren. Veel

2353

Isoleer het dak

Via het dak van het gebouw verdwijnt veel warmte. Een isolatielaag op of onder het dakoppervlak functioneert als een deken. Hierdoor neemt het warmteverlies in de winter af en komt er in de zomer minder warmte van buitenaf het gebouw binnen. Een bijkomend

2354

Isoleer de vloer

Vloerisolatie is een rendabele mogelijkheid bij nieuwbouw of bij renovatie van de vloer. De kosten alle bouwdelen zijn reeds geisoleerd (Bouwjaren 1990 en later), dus bedragen ! 5,- tot! 20,- per m" afhankelijk of de isolatie al of niet zelf wordt gelegd. Mogelijke besparingen naisoleren niet interessant aangezien er geen renovatie- of van 4 m# aardgas per m" vloeroppervlak per ja verbouwingsplannen verder zijn

2355

Pas hoog rendement dubbelglas toe (HR++, HR++ met speciale coatings etc.)

Een gebouw verliest een aanzienlijke hoeveelheid warmte via het glasoppervlak. Ramen met een lage (hoge) U-waarde beperken het energiegebruik. Er bestaan globaal gezien drie verschillende typen glas: - Enkel glas. De isolerende werking van dit glas is

alle bouwdelen zijn reeds geisoleerd (Bouwjaren 1990 en later), dus naisoleren is niet rendabel aangezien er geen renovatie- of verbouwingsplannen verder zijn

2356

Breng radiatorschermen aan

Veel warmte van radiatoren die voor het raam staan of tegen een koude buitenmuur, verdwijnt vrijwel rechtstreeks naar buiten. Aandacht voor dit probleem is dus terecht. Als u een warmteschild achter de radiator plaatst, kan het warmteverlies naar buiten m

TVT > 5 jr. Achterliggende muur is goed geisoleerd.

2357

Voorzie een gebouw van isolerende Door de ramen af te sluiten met isolerende luiken worden de transmisie- en stralingsverliezen sterk luiken en sluit deze gedurende de nacht verminderd. om het warmteverlies te beperken. Eventueel kunnen gordijnen (indien aanwezig) gebruikt worden om de verliezen te beperken, maar dit is minder effectief.

Hoge investeringskosten om ramen te voorzien van luiken. TVT hoog doordat ramen reeds geisoleerd zijn en warmteopwekking efficient is met WTW en WKO.

2358

Zorg voor een gebouwhandleiding voor de gebouwen installatiebeheer en gebruik.

van de relevante gebouwvoorzieningen (bijv. automatische deuren, zonnewering, liften) en van de gebouwinstallaties wordt een in voor leken (dus niet in technische taal) een handleiding opgesteld, bestemd voor de niet technisch onderlegde gebouwbeheerder of voor de gebruikers en t.b.v. een juist begrip van de werking, de bediening en een adequaat onderhoud en beheer.

Gebouwbeheer en installatiebeheer is volledig ondergebracht bij het Facilitair Bedrijf. De gebouwgebruiker heeft geen enkele invloed op installaties. Dit wordt centraal geregeld en gemonitord via een gebouwbeheer systeem door de afdeling Technische zaken.

2359

Voer pulserende sterilisatie-units in

Het heetwaterverbruik van een messensterilisator in de uitvoering van een doorstroombakje kan zeer NVT hoog oplopen. Door met een sensor de suppletie van heetwater te koppelen aan de behoefte om een mes te steriliseren, kan het verbruik van heetwater sterk re

2360

Pas op afstand servicebare fris en snoep automaten toe.

Moderne fris en snoep automaten zijn op afstand servicebaar. Dat betekent dat een deel van het onderhoud via een telefoonlijn uitgevoerd kan worden. Een gevolg hiervan is dat de onderhoudsmonteur minder kilometers hoeft te maken.

2361

Speel in op de actuele bezetting van het Wanneer buiten werktijd de druk lager kan zijn omdat bijvoorbeeld kritische apparatuur buiten bedrijf is, gebouw. Installaties hoeven niet op volle kunt u de netdruk omlaag brengen waardoor het netverlies door lekkages afneemt. Tijdens de kracht te werken als het gebouw tijdelijk vakantieperode is het gebouw verlaten. In het onderwijs ka of langdurig niet ten volle benut wordt.

Is reeds aangepakt. De kloktijden van diverse installaties zijn aangepast n.a.v. De bezetting overdag en 's avonds.

2362

Zorg voor een optimale regeling van de Door het optimaliseren van de verschillende gebouwinstallaties (verwarming, koeling en elektrisch) kan installaties fors bespaard worden op energieverbruik. Bijvoorbeeld: - Ruimten die voorzien zijn van een eigen koelsysteem hebben vaak een eigen regeling in de ruimte

wordt reeds gedaan voor veel installaties. gebouwinstallaties zijn goed ingeregeld en er is reeds veel aandacht besteed aan energiebesparing en inregeling van de installatie. Alleen de WKO dient nog verder geoptimaliseerd te worden. Deze maatregel wordt opgenomen in EEP 2013-2016

2363

Zorg voor een goed beheer en onderhoud van de gebouwinstallaties

2364

Optimaliseer de gebouwinstallaties aan Schakel apparatuur die u niet gebruikt uit. Zorg voor een optimale planning, waarbij er met name op wordt warmtapwater boilers zijn afgelopen periode voorzien van de hand van de gebruikstijden van het gelet dat de apparatuur niet onnodig lang aanstaat. Daarnaast adviseren wij u om, indien mogelijk, zoveel klokschakelaars. gebouw. mogelijk gebruik te maken van laagtariefure

2365

Schakel au bain-marie en andere warmhoudapparatuur later in

Vaak wordt warmhoudapparatuur al ingeschakeld op het moment dat de keuken 's morgens in gebruik wordt genomen. Door hier zorgvuldig mee om te gaan, en de apparatuur in te schakelen als dat nodig is, kan hierop aanzienlijk bespaard worden.

als onderdeel van GoodHouseKeeping in catering

2366

Strokengordijn voor horizontale en afdekking voor verticale koelmeubelen

Koelmeubelen met verticaal presentatievlak verliezen veel koude aan de voorzijde. Deze koude moet weer aangevuld worden. In de winter is de ontwijkende koude daarnaast ook nog verantwoordelijk voor een extra warmtevraag. Met behulp van een strokengordijn

niet aanwezig

2367

Gasgestookte apparaten versus elektrische apparaten

Bij de aanschaf van friteuse, boiler, heetwatertoestel, (vaat-)wasmachines, oven, kookketel, etc. is de geen gasaansluiting aanwezig keuze voor de capaciteit en het type verwarming, bepalend voor het energieverbruik. Overdimensionering van de capaciteit leidt tot energieverlies, en a

2368

Gebruik een HR-friteuse en andere apparaten

Een HR-friteuse heeft een hogere frituursnelheid en een grotere capaciteit dan een standaard friteuse. Bovendien is het frituurproduct beter, en is de HR-friteuse zuinig in het energieverbuik. Omdat de baktemperatuur constant 150 grad C is, is het frituur

apparatuur is vrij nieuw, dus apparaat zal niet vervangen worden en is al relatief zuinig.

2369

Gebruik een HR-vaatwasser

De geïnstalleerde vermogens van vaatwassers lopen uiteen van 3 tot 80 kW. Kosten en enegrie kan worden bespaard met de volgende tips: - Vaatwasmachines met labael A hebben een aanzienlijk lager water-, energie- en zeepverbruik, - Het aantal afwasbeurten k

apparatuur is vrij nieuw, dus apparaat zal niet vervangen worden en is al relatief zuinig.

2370

Schakel warmhoudapparatuur uit indien Schakel warmhoudapparatuur uit indien niet in gebruik. niet in gebruik De investering bedraagt tussen ! 50 en ! 100 per thermoskan. De besparing is afhankelijk van de aanwezige apparatuur. De gemiddelde terugverdientijd is tussen 1 en 2 jaar.

als onderdeel van GoodHouseKeeping in catering

2371

Installeer energiezuinige lift

verbouwing, nieuwbouw of noodzakelijk vervanging niet aan de orde.

opgenomen in EEP 2013-2016, nader onderzoek nodig naar mogelijkheden toepassing

alle bouwdelen zijn reeds geisoleerd (Bouwjaren 1990 en later), dus naisoleren niet interessant aangezien er geen renovatie- of verbouwingsplannen verder zijn

Nader onderzoeken

Een logboek bijhouden over het onderhoud van de verwarmingsinstallatie is een goede gewoonte. Doe dit wordt reeds gedaan voor veel installaties. gebouwinstallaties zijn goed ook met de ingestelde waarden in de cv-regelingen. Op deze wijze kan achterhaalt worden op welke ingeregeld en er is reeds veel aandacht besteed aan energiebesparing waarden de regeling is ingesteld. en inregeling van de installatie. Alleen de WKO dient nog verder geoptimaliseerd te worden.

Een energiezuinige lift levert aantrekkelijke besparingen op. Stel bij verbouwing, nieuwbouw, of noodzakelijke vervanging van de lift eisen aan de energiezuinigheid van de lift. Dit betreft de aandrijving, besturing, verlichting en ventilatie. Een energi


2013-2016

bijlage 1 - 15 -

BIJLAGE 2

MAATREGELEN UITGEWERKT

Overzicht maatregelen Algemene informatie Naam instelling:

Hogeschool Leiden

Verbruik en tarieven Gas Elektriciteit Warmte Primaire energie Uitstoot CO2

Verbruik 2011 0 m3 2.761.185 kWh 5.191 GJ 30.613 GJ 1.854.046 kg

Tarief 2011 0,40 !/m3 0,12 !/kWh 21,70 !/GJ

Bediening

Plan van aanpak Zekere maatregelen (procesefficiëntie) Maatregelen Jaar Optimaliseren WKO Totaal

Investering

Efficiëntie Status verbetering (%) ! 10000 1,16% Zeker ! 10.000 1,16%

2014

Voorwaardelijke maatregelen (procesefficiëntie) Maatregelen Jaar Investering -

-

Onzekere maatregelen (procesefficiëntie) Maatregelen Jaar Totaal Maatregelen ketenefficiëntie Maatregelen

-

Investering

Totaal

-

Jaar

Investering !0 ! 8660 !0 !0 ! 1200 ! 1864 ! 4500 ! 4500 ! 20.724

Jaar

Investering

-

-

Totaal (zekere en voorwaardelijke maatregelen)

bijlage 2

Efficiëntie Status verbetering (%) Onzeker !0 0,00%

-

Dunner papier toepassen 2013 Verminderen transport van medewerkers en studenten 2015 Dubbelzijdig printen/ kopieren 2013 Goodhousekeeping catering 2014 Compensatie vliegreizen 2013 Autobanden op spanning 2014 Vuilpers 2013 Papierpers 2013 Totaal Maatregelen duurzame energie Maatregelen

Efficiëntie Status verbetering (%) -

Efficiëntie verbetering (%) 0,71% 3,09% 1,20% 1,40% 0,33% 0,13% 0,01% 0,00% 6,86%

Status Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker Zeker

Efficiëntie Status verbetering (%) !0 0,00%

8,02%

Maatregel

Optimaliseren WKO Gebouw

Bouwdeel G

Categorie

Proces efficiëntie

Omschrijving maatregel De WKO installatie is momenteel in goed beheer. In 2011 was de installatie nog inefficient en de bronnen nog niet goed in balans. In 2012 zijn de bronnen al beter in balans (voldoende temperatuurverschil). Er wordt echter een inefficiente drycooler ingezet. Als maatregel gaan we uit van onderzoek naar mogelijke aanvullende efficienties en minder inzet van drycooler.

Uitgangspunten berekening Voor bouwdeel G bedraagt het energieverbruik voor verwarmen en koelen met WKO ca. 390.000 kWh in 2011. In 2012 is het verbruik al verlaagd doordat bronner beter in balans komen. In 2013 is te verwachten dat nog enkele extra besparingen mogelijk zijn. Uitgegaan wordt van in totaal 10% besparing t.o.v. 2011.

Investering Onderdeel

Aantal [-]Eenheidsprijs [!]

Inzet energiedeskundige analyse en verbetering systeem

40

100

Totaal

Totaal ! 4.000 !0 !0 !0 !0 !0

! 4.000

Besparing Grootheid

Eenheid

Gas Elektriciteit Warmte Primaire energie Vermeden CO2

m3/jaar kWh/jaar GJ/jaar GJ/jaar kg/jaar

Aantal [-] 39.300 353,7 22.244

Totaal

Totaal [%/jaar] 0,00% 1,42% 0,00% 1,16% 1,20%

Totaal !0 ! 4.795 !0

! 4.795

Terugverdientijd 1 jaar

Plan van Aanpak Jaar van uitvoering Status


2014

Zeker

2013-2016

bijlage 2 -1-

Maatregel

Dunner papier toepassen Gebouw

Geheel

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel Toepassing van 80 naar 70 grams papier. De kopieer en printapparatuur zijn gecontroleerd op geschiktheid en dienen erop aangepast te worden door de fabrikant van de apparatuur.

Uitgangspunten berekening Berekend met excelsheet '(Keten)maatregelen Dienstensectoren.xls' dat de besparing bovenop dubbelzijdig kopieren en printen (de maatregelen beinvloeden elkaar nl.) nog (585-368=) 217 GJ.



Manuren Materiaal

0 0

0 0

Totaal Eenheid



Totaal

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]

217,0 0

0,00% 0,00% 0,00% 0,71% 0,00%

Totaal !0 !0 !0

!0


Plan van Aanpak Jaar van uitvoering

bijlage 2

!0 !0 !0 !0 !0 !0

!0

Besparing Grootheid

Status

Totaal

2013

Zeker

Maatregel

Verminderen transport van medewerkers en studenten Gebouw

Geheel

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel Er lijken 3 kansrijke mogelijkheden voor reductie transport van medewerkers en studenten: 1. Lesgeven op afstand (er zullen college's op video beschikbaar worden gesteld). 2. Bevorderen van carpoolen, bijvoorbeeld door inrichting online afsprakenregister. 3. Beperken dienstreizen door videoconferencing (ook onderdeel van gedragscampagne duurzaamheid).

Uitgangspunten berekening Bovengenoemde 3 maatregelen moeten leiden tot een besparing op auto en OV gebruik. Uitgegaan wordt van ca. 3% besparing op beiden transport types. Energieverbruik voor woonwerk/studie betreft 31.563 GJ. Daar 3% van reduceren betreft 789 GJ. Kosten voor videoconferencing sytemen, 3 stuks a 1720 (incl. installatie): bron http://www.fentronics.nl/. Bron voor effecten reducties: www.ser.nl (Effect en potentie mobiliteitsmaatregelen)



Inrichting video conference faciliteiten Videoopnames college's en webapplicatie Online carpoolregister

3 1 1

1720 3000 500

Totaal

Totaal ! 5.160 ! 3.000 ! 500 !0 !0 !0

! 8.660

Besparing Grootheid

Eenheid



Totaal

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]

946,9 0

0,00% 0,00% 0,00% 3,09% 0,00%

Totaal !0 !0 !0

!0




2015

Zeker

2013-2016

bijlage 2 -3-

Maatregel

Dubbelzijdig printen/ kopieren Gebouw

Organisatie

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel Dubbelzijdig printen en kopiëren wordt gestimuleerd aan de hand van gunstigere prijzen te vragen voor dubbelzijdige prints en kopieën en opdrachten via de repro worden standaard dubbelzijdig geprint. Daarnaast wordt een groene email handtekening gestimuleerd zodat minder emails uitgeprint worden. Ongewenste post wordt retour gezonden en afgezegd.

Uitgangspunten berekening Op basis van het Milieuverslag 2011 van Hogeschool Leiden is afgeleid dat absoluut gezien dubbelzijdig kopieren met 3,7% toeneemt en dubbelzijdig printen met 14,84%. Conform het Milieuverslag worden 460.000 vellen papier jaarlijks uitgespaard. 1 kg papier komt overeen met 59,20 MJ/kg. Het besparingsgetal is echter ontleend aan de excelberekening: Ketenmaatregelen Dienstensector.



Manuren Materiaal

0 0

0

Totaal Eenheid



Totaal

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]

368,0 0

0,00% 0,00% 0,00% 1,20% 0,00%

Totaal !0 !0 !0

!0



bijlage 2

!0 !0 !0 !0 !0 !0

!0

Besparing Grootheid

Status

Totaal

2013

Zeker

Maatregel

Goodhousekeeping catering Gebouw

Geheel

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel In een keukenomgegving is door verschillende efficiency en gedragsveraderingen energetisch winst te halen. Deze maatregelen vallen allen onder de noemer "goodhousekeeping". Door verschillende effeciency en gedragsmaatregelen in de keuken en catering is energetische winst te halen.

Uitgangspunten berekening Voor de maatregelen staan algemeen besparingen genoemd van 2 tot 50%. Doordat de keukenapparatuur bij Hogeschool Leiden nog vrij nieuw is wordt gerekend met 5% besparing. Uitgegaan wordt van 8578 GJ energieverbruik voor catering (o.b.v. sheet 'Uitgebreide Energie Studie_rekenmodel_120605_HL.xls'. Er worden geen extra kosten verwacht voor uitvoering.



Manuren Materiaal

0 0

Totaal !0 !0 !0 !0 !0 !0

Totaal

!0

Besparing Grootheid

Eenheid



Totaal

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]

428,9 0

0,00% 0,00% 0,00% 1,40% 0,00%

Totaal !0 !0 !0

!0




2014

Zeker

2013-2016

bijlage 2 -5-

Maatregel

Compensatie vliegreizen Gebouw

Geheel

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel Compenseren van vliegreizen door koop van certificaten via de vliegmaatschappij. Er wordt door Hogeschool Leiden een reisbeleid opgesteld. Daarmee wil Hogeschool Leiden o.a. medewerkers verplichten hun internationale dienstreizen via een intermediair te boeken. Deze zorgt er dan voor dat de reizen die worden geboekt CO2 neutraal zijn.

Uitgangspunten berekening (www.tricode.nl/2010/12/duurzaam/) op deze site wordt een rekenvoorbeeld gegeven van wat per ton CO2 gecompenseerd moet worden. Aan de hand van dit voorbeeld kennen we 20% toe van de compensatie. Er wordt per jaar ca. 115.517 km gevlogen = ca. 50 ton CO2 = (500 GJ). 500*20% = 100 GJ reductie. Hiervoor dient 24 euro per ton CO2 betaald te worden (minder betalen kan niet leiden tot 20% compensatie).



50 ton CO2 a 6 euro compensatie

50

24

Totaal Eenheid



Totaal

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]

100,0 0

0,00% 0,00% 0,00% 0,33% 0,00%

Totaal !0 !0 !0

!0



bijlage 2

!0 ! 1.200 !0 !0 !0 !0

! 1.200

Besparing Grootheid

Status

Totaal

2013

Zeker

Maatregel

Autobanden op spanning Gebouw

Geheel

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel Een mobiel team kan op het parkeerterrein van Hogeschool Leiden zorgen voor het op spanning brengen van de autobanden. In 2012 heeft Hogeschool Leiden reeds 1 keer hiervan gebruik gemaakt, in 2013 of 2014 wordt dit nog een keer uitgevoerd. Daarna wordt verwacht voldoende bewustwording te hebben gecreeerd dat herhaling niet meer nodig is.

Uitgangspunten berekening Onderstaande kosten zijn voor eenmaal per jaar oppompen. Kosten 8 euro per auto, aanname voor kosten: 233 auto's per keer. Aanname: 55% banden niet op spanning. Reductie het brandstofverbruik is ca. 788 liter brandstof = 39 GJ. Bron: rapportage Band op Spanning voor Hogeschool Leiden van 22 mei 2012.



Inhuur service autoband op spanning, eenmalig, daarna bewustwording

1

1864

Totaal

Totaal !0 ! 1.864 !0 !0 !0 !0

! 1.864

Besparing Grootheid

Eenheid



Totaal

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]

38,5 0

0,00% 0,00% 0,00% 0,13% 0,00%

Totaal !0 !0 !0

!0




2014

Zeker

2013-2016

bijlage 2 -7-

Maatregel

Vuilpers Gebouw

Geheel

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel Huur van een vuilpers door Hogeschool Leiden waardoor in plaats van dagelijks dan 2x per maand vuil wordt opgehaald. 90% op ritjes wordt gereduceerd.

Uitgangspunten berekening 90% besparing op transport. Reductie is jaarlijks ca. 200 ritjes van 6 km = 1200 km * 1,36 MJ/km = 1,630 GJ. Kosten huur 375 euro per maand.



Huur vuilpers (1 jaar)

1

4500

Totaal Eenheid



Totaal

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]

1,6 0

0,00% 0,00% 0,00% 0,01% 0,00%

Totaal !0 !0 !0

!0



bijlage 2

!0 ! 4.500 !0 !0 !0 !0

! 4.500

Besparing Grootheid

Status

Totaal

2013

Zeker

Maatregel

Papierpers Gebouw

Geheel

Categorie

Keten efficiëntie

Omschrijving maatregel Huur van een papierpers door Hogeschool Leiden zodat meer oud papier opgeslagen kan worden op locatie en ophalen van oud papier minder frequent geschied. In de oude situatie werden 1 keer per week 20 papierbakken (240 liter) en 2 kartonbakken (1000 liter) opgehaald. In de nieuwe situatie wordt 1x per 4 weken papier en karton opgehaald.

Uitgangspunten berekening 75% besparing op transport. Reductie is jaarlijks ca. 39 ritjes van 5 km = 195 km * 1,36 MJ/km = 0,27 GJ. Kosten huur 375 euro per maand. De opbrengst van het papier is bijna de huur van de papierpers.



Huur papierpers (1 jaar)

1

4500

Totaal

Totaal ! 4.500 !0 !0 !0 !0 !0

! 4.500

Besparing Grootheid

Eenheid

Aantal [-]

Totaal [%/jaar]



0 0 0 0,3 0

0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00%

Totaal

Totaal !0 !0 !0

!0

NB. Opbrengst papier bijna gelijk aan huur

! 4.500




2013

Zeker

2013-2016

bijlage 2 -9-

EnergieEfficiencyPlan

Recommend Documents